ukuzibophezela...ukuzibophezela ekwelashweni ukuze ama-arv asebenze kudingeka ukuzibophezela...

24
UKUDALULA UKWESEKWA INZUZO YOKUZIBOPHEZELA UKUCINDEZELEKA KWEGCIWANE UKULAWULA UKUGULISWA IMISHANGUZO UKUPHILA NE-HIV: UKUFINYELELA EZINGENI LOKUCINDEZELEKA KWEGCIWANE UKUZIBOPHEZELA 3 Ikusasa Elethu

Upload: others

Post on 13-Nov-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

UKUDALULA

UKW

ESEK

WA

INZUZO YOKUZIBOPHEZELA

UKUCINDEZELEKA KWEGCIWANE

UKULAWULA UKUGULISWA IMISHANGUZO

UKUPHILA NE-HIV: UKUFINYELELA EZINGENI LOKUCINDEZELEKA KWEGCIWANE

UKUZIBOPHEZELA

3I k u s a s a E l e t h u

Page 2: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

UCANSI OLUNGAVIKELEKILE

AMASOSHA OMZIMBA ABA BUTHAKA

UCANSI ULUVIKELEKILELe ncwajana yesekwe iSivumelwano Sokusebenzisana esinguNombolo GH001932-01 Sasezikhungweni zase-US Zokulawula Nokuvikela Izifo.

Okuqukethwe kuyo kuwuthwalo wababhali kuphela futhi akumele imibono esemthethweni yezikhungo zase-US Zokulawula Nokuvikela Izifo, uMnyango Wezempilo kanye Nemisebenzi Eqondene Nabantu noma uhulumeni we-U.S.

Izinhlamvu zamagama ezithi HIV zimele iHuman immunodefi ciency Virus okuyiSandulela Ngculazi. Indlela ephuma phambili yokusulelana nge-HIV ukuya ocansini olungavikelekile. Izingane

zingayithola i-HIV kubazali bazo abane-HIV ngenkathi bekhulelwe, bebeletha kanye nalapho bencelisa.

I-HIV ingavikelwa ukuya ocansini oluvikelekile - usebenzise ikhondomu ngendlela eyiyo ngaso sonke isikhathi. Omama

abane-HIV bangabhalisa ohlelweni Lokuvikela Ukudlulisela i-HIV Isuka Kumama Iya Enganeni (Prevention of Mother-to-Child Transmission)

(i-PMTCT), olubandakanya ukusebenzisa ama-ART, ukuya ocansini oluphephile kanye nokuncelisa ngokukhethekile. Ukuzibophezela ohlelweni

i-PMTCT kunciphisa amathuba okudlulisela i-HIV enganeni.

HIV: AMAQINISO AYISISEKELO

I-HIV yenza amasosha omzimba abe buthakathaka -amandla omzimba okuzilwela avikela umzimba kumagciwane nasezifweni. Iphuca amasosha omzimba amaseli e-CD4 futhi

iwenze abe ngabakhiqizi bamanye amakhophi e-HIV. Enqubweni yokukhiqiza amanye ama-HIV, amaseli e-CD4 ayafa. Uma amasosha omzimba

ebuthakathaka, umzimba uyehluleka ukulwa namagciwane kanye nezifo, ezinjengesifo sofuba i-TB.

I-HIV EMZIMBENI

UKUVIKELA UKUSULELEKA NGE-HIV

UKUHLASELWA KWAMASELI

E-CD4

Page 3: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Amaphilisi ami ngiwaphuza ngisekhaya noma ngingekho khona. Imishanguzo yami ngiyigcina nasemotweni ukuze ngikwazi ukuwathola uma kushaya elesikhombisa(7) ngingekho ekhaya. Abantu kumele badle imishanguzo. Ingenye yezinto ezingakwenza uphile isikhathi eside.”

PHIL

A IS

IKHA

THI E

SIDE

Bheki Mazibuko

Page 4: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ukuzibophezela EkwelashweniUkuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi:

• Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV.

• Ukuba nezikhathi ozongawadli ngazo.

• Ukudla ama-ARV ngesikhathi esisodwa nsuku zonke. Ukungenzi njalo kubi njengokuba nezikhathi ozongawadli ngazo.

• Ukuvakashela emtholampilo kokulandelela kanye nokuhlolwa ngokwezempilo njengoba welulekwa umsebenzi wezempilo wakho.

• Gwema ukusebenzisa eminye imithi engase iphazamise ama-ARV. Kungaba kuhle uma ungabonisana nomsebenzi wezempilo emtholampilo ngeminye imithi oyisebenzisayo, namaphilisi ezinhlungu imbala. Lokhu kumbandakanya ukutshela umsebenzi wezempilo nganoma eyiphi imithi yesintu, izikhuthazi zamasosha omzimba, izidakamizwa, noma utshwala.

Ukuzibophezela kumishanguzo i-Anteretroviral treatment (i-ART), noma

ukudla ama-ARV ngesikhathi osiyalelwe umsebenzi wezempilo, kuholela ekucindezelekeni

kwegciwane. Ukucindezeleka kwegciwane kwenzeka lapho ama-ARV enciphise ubungako be-HIV emzimbeni ukuze icindezeleke futhi amashosha omzimba akwazi ukuthola ithuba lokusimama. Kulesi sigaba, i-HIV egazini isuka isincane kakhulu kangangoba aba mancane amathuba okuyidlulisa.

Uzokwazi ukuthola izingane ezingenayo i-HIV ngokulandela izeluleko zokuhlela umndeni zomsebenzi wezempilo. Yize ukudla ama-ARV kungase kuzwakale kuwumthwalo, wudle umshanguzo. Uma i-HIV icindezelekile uzokwazi ukuphila impilo enempilo nenempumelelo.

Page 5: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Kwaba nesikhathi lapho ngathi, ‘Sengiyahlukana nemishanguzo yami’ - cishe inyanga yonke ngoba ngangingasekwa muntu. Ngaqala ukuba nenkinga yokugwinya. Ngaqala ukuba nezinkinga kanye nezimpawu ze-HIV/AIDS - ukuvuvukala kwemilenze kanye nokunye. Futhi isifo sofuba i-TB sasesibuya futhi. Isisindo sami sasingama-22 khilogremu! Ngabe sengibona ukuthi engangingakwenza uma ngifuna ukuphila, ukuzibophezela kumishanguzo yami.”

TSHE

BEDI

SO Y

A KA

MEH

LA

Strike Tshabalala

UKWESEKWA

Page 6: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Kungani ukuzibophezela kuma-ARV kubalulekile

I-HIV kanye namasosha omzimba

Amasosha omzimba avikela umzimba kumagciwane

nasezifweni. I-HIV yigciwane elihlasela futhi lenze

amasosha omzimba abe buthaka. Ngenxa

yalokho, uyehluleka ukulwa nezifo ezinhlobonhlobo,

ezinjengesifo sofuba i-TB.

I-HIV ihlasela amaseli e-CD4, angamasosha omzimba

alwa namagciwane. Iphinde iwasebenzise abe

ngabakhiqizi bamanye amakhophi e-HIV. Enqubweni

yokukhiqiza amanye ama-HIV, amaseli e-CD4 ayafa.

Lokhu kusho ukuthi ngenkathi kwakheka i-HIV eningi,

kufa amaseli e-CD4 amaningi. Yilokhu okwenza ukuthi

uma umuntu ene-HIV - futhi engawasebenzisi ama-ARV

- inani legciwane le-HIV esegazini labo nasemzimbeni

liyakhuphuka (i-viral load) ngenkathi kuncipha Isibalo

se-CD 4 sakhe.

Ukubalulekakwama-ARV

Page 7: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ukubaluleka-ARV

Kunento eyodwa okumele uyazi, ukudla ama-ARV kuwuhambo okumele uluhambe impilo yakho yonke futhi okungaziwa abantu ukuthi awukwazi ukuvele uthathe isinqumo sokuthi kusasa angizukuwadla ama-ARV.”

UKUD

LA IM

ISHA

NGUZ

O

Fagmedah Miller

Page 8: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Indlela ama-ARV acindezela i-HIV ngayo

Ama-antiretrovirals, noma ama-ARV, ayimithi ecindezela noma elawula i-HIV. Ama-ARV yiwo kuphela ayindlela esebenzayo yokulawula igciwane i-HIV. Awukho umuthi wokwelapha i-HIV. Nabelaphi besintu nabezinkolo abanakuyelapha i-HIV.

Ama-ARV asebenza ukunqanda i-HIV ekulawuleni amaseli e-CD4 amasosha omzimba ukuze angayikhiqizi enye i-HIV. Lokhu kusho ukuthi ama-ARV enza izinto ezimbili:

1. Anqanda i-HIV ekuzenzeleni amanye amakhophi ayo.2. Anqanda i-HIV ekubulaleni amaseli e-CD4

(amasosha omzimba).

Yingakho uma imishanguzo ye-HIV isetshenziswe ngokufanele: Inani legciwane liyehla - ubungako be-HIV egazini nasemzimbeni buyancipha - futhi Isibalo se-CD4 siyakhuphuka futhi amasosha omzimba asimame futhi abe namandla futhi.

Ukucindezela i-HIV ngokufanele, izinhlobo ezintathu zama-ARV anhlobonhlobo kumele zisetshenziswe kanye kanye njengemishanguzo i-Antiretroviral Treatment (ART). Imishanguzo ibeka izivimbamzila ezinqanda i-HIV ukuqinisekisa ukuthi iyehluleka ukulawula amaseli e-CD4.

Ama-ARV anqanda i-HIV uma:

1. Ingena kumaSeli e-CD4;2. Ingaphakathi kweseli ye-CD4;3. Ilungele ukukhipha amakhophi amasha e-HIV kuseli

ye-CD4.

Ukuze uthole olunye ulwazi ngemishanguzo i-Antiretroviral Treatment (ART) thola ikhophi yencwajana iZenzele ‘Ukuphila ne-HIV: Ukwenza Imishanguzo Isebenze’.

Page 9: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Amatemu, lokhu kusho ukuthini?

Amaseli e-CD4 angamaseli amasosha omzimba alwa namagciwane futhi i-HIV igasela kuwo. Uma isibalo se-CD4 siphezulu amasosha omzimba aba namandla kakhulu. Isibalo se-CD4 sakho ungasikhuphula ngokuzibophezela kuma-ARV kuphela.

I viral load yinani le gciwane i-HIV egazini. Likalwa ngamakhophi e-HIV kwimililitha legazi (amakhophi/mL). Ukusebenzisa ama-ARV ngesikhathi, nsuku zonke kwenza inani legciwane lehle ngokushesha. Uma umuntu engawadli ama-ARV noma enezinkinga zokuwadla ngokufanele, inani legciwane i-HIV lingakhuphuka nsuku zonke lifinyelele kumakhophi e-HIV angaphezu kwezigidi egazini.

Ukucindezeleka Kwegciwane kwenzeka lapho inani le-HIV egazini lehle kakhulu - kwafinyelela ngaphansi kwamakhophi e-HIV angu-400. Lokhu akusho ukuthi i-HIV iyalapheka kodwa kusho ukuthi kukhona i-HIV encane egazini. Uma ama-ARV eqiwa noma eyekwa, i-HIV izothatha ithuba lokuqala phansi izimboni zayo, ikhule ibe namandla futhi ihlasele amasosha omzimba. Ukucindezeleka kwegciwane yikho okuyinhlosongqangi yokudla imishanguzo futhi lokhu kungafezeka uma ama-ARV edliwa ngesikhathi esisodwa nsuku zonke.

Okunye okumayelana namatemu ezokwelapha asetshenziswa emtholampilo

Page 10: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ukuhlola igazi okubalulekile kwenziwa kanye ngonyaka, emtholampilo, ukuze kulandelelwe isimo sempilo yakho.

Isibalo se-CD4

• Ukuhlola igazi kukala ukuthi mangaki amaseli e-CD4 akhona egazini.

• Uma isibalo se-CD4 siphezulu amasosha omzimba aba namandla kakhulu.

• Imiphumela yokuhlola ikhishwa ngokwamaseli kukhyubhikhi milimitha ngayinye (cell/mm3) egazini.

• Umphumela ka 500 - 1,500 uthathwa ngokuthi ungojwayelekile.

• Ngaso sonke isikhathi uma kwehla isibalo se-CD4 nge-100, ubungozi bezifo ezihambisana nengculazi buphindeka kabili.

Ukuhlola inani legciwane le-HIV (i-VL)

• Kukalwa ukuthi ingakanani i-HIV ekhona econsini legazi.

• Imiphumela ikhishwa ngokwamakhophi egciwane kumililitha yegazi (amakhophi/mL).

• Uma kukhona amakhophi e-HIV angaphansi kwama-400 kumililitha ngamanye yegazi, lokhu kuzovela ekuhlolweni kwegazi. Imiphumela izobuya ithi igciwane ‘alitholakali’. Lokhu kungukucindezeleka kwegciwane.

Page 11: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Kuzodingeka ukuthi uhlole igazi kaningana ngenkathi udla imishanguzo, kodwa ukuhlolelwa inani legciwane le-HIV yikho kuhlolwa okubaluleke kakhulu ukuze kwazeke ukuthi ingabe ama-ARV ayasebenza na.

• Inhloso yemishanguzo ukucindezela igciwane. Lokhu kungenzeka kuphela ukuzibophezela kuma-ARV. Akusho ukuthi welaphekile. Kuchaza nje ukuthi lincane igciwane elisegazini nasemzimbeni wakho.

Khumbula ukuthi imiphumela izoncika kokulandelayo:

• Ukungazibophezeli kuma-ARV.

• Amagciwane, nomkhuhlane imbala. Linda amasosha omzimba aqale asimame ngaphambi kokuhlolwa igazi. Udokotela noma umhlengikazi uzothatha isinqumo sokuthi ungahlolwa nini.

• Isibalo se-CD4 sizokala ukuthi umzimba wakho uphile kangakanani. Sizotshela umsebenzi wezempilo uma kundingeka ukuthi uhlolelwe ezinye izifo noma ukugula.

• ENingizimu Afrika kuneNqubomgomo Yokuhlola Nokwelapha, okusho ukuthi uma uhlolwe kwatholakala ukuthi une-HIV ungaqala ukudla ama-ARV ngokushesha, noma ngabe sithini isibalo se-CD4 yakho.

Page 12: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ingaba kuyiqiniso ukuthi ngokuhamba kwesikhathi ama-ARV azokugulisa?Ama-ARV anamuhla anamathuba amancane

okukugulisa. Ezinye izimo abantu ababhekana nazo

zenzeka ngenxa ye-HIV, noma ngenxa yokukhula

ngokwemvelo, hhayi ngenxa yama-ARV.

Kuncike ekutheni usebenzisa maphi ama-ARV nokuthi

ukugula okungase kuvele ngenxa yokusetshenziswa

kwawo isikhathi eside kuyini, kukhona okunye

ukuhlolwa kwegazi okungase kudidiyelwe

emtholampilo, njengalokhu: isibalo segazi esigcwele;

ukuhlola ukusebenza kwesibindi; ukusebenza

kwezinso; amazinga kashukela egazini; ikholesteroli,

kanye nokusebenza kwenhliziyo. Ungahlolelwa nesifo

sofuba i-TB, ukuvuvukala kwesibindi kanye nokunye

ukugula okuhambisana ne-HIV. Umsebenzi wezempilo

emtholampilo uzonquma ngokuthi ingabe udinga

ukuhlolelwa okunye kwalokhu.

Thomas Mashego

Page 13: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Kunenkinga yokuthi abantu abaningi bathi uma udla imishanguzo uyindojeyana.

Ngitshela abantu abaningi ukuthi ngiyindoda emadodeni, ngoba ngidla imishanguzo.

Ngiyindoda okwedlula wena. Ungaba yinkunzi kodwa ngiyinkabi. Inkunzi nenkabi yisilwane esodwa, kodwa inkabi inamandla kakhulu.”

AMAN

DLA

Thomas Mashego

Page 14: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Kungani kumele ngidle ama-ARV ami ngesikhathi esisodwa nsuku zonke?Uma ungawadli ama-ARV akho ngesikhathi esisodwa nsuku zonke awunalo izinga elimile lama-ARV egazini lakho elidingekayo ukuze kulawulwe i-HIV. Ama-ARV aphuma ngokushesha emzimbeni wakho. Lokhu kwenza kube lula kakhulu ukuthi i-HIV izakhele izigidigidi zamakhophi ayo nsuku zonke.

Ukuziqhelanisa nama-ARVUma umuntu eqala ukusebenzisa ama-

ARV uqala ngokusebenzisa awohlobo lokuqala. Uma ama-ARV eqiwe noma eyekwa, i-HIV iyaziphindaphinda. Uma i-HIV iphindaphindeka, ishintsha uhlobo eyilo bese ikhande ezinye izinhlobo zayo. I-HIV manje seyingadidwa ukwelashwa kohlobo lokuqala ngoba ama-ARV awayazi i-HIV entsha. Ngale ndlela i-HIV ibe seyingathibeki ngohlobo lokwelapha lokuqala.

Ngenxa yokuthi uhlobo lokuqala lokwelapha alube lusasebenza ukulawula i-HIV, kudingeka uhlobo lwesibili lokwelapha. Ukweqa noma ukunqanda uhlobo lokwelapha lwesibili kusho aukuthi i-HIV ingase ingasathibeki ngaleyo mishanguzo futhi. Uhlobo lwesithathu lokwelapha ludida kakhulu-ke lona, lungagulisa kakhulu futhi lugcine selukushiya ungasenalo uhlobo lwemishanguzo ongalusebenzisa.

Imishanguzo ingashintshwa ngokuyalelwa udokotela noma umhlengikazi.

Izinzuzo zokuzibophezelaUkuzibophezela kuholela ekucindezelekeni kwegciwane, okusho ukuthi:

Impilo engcono; Iqophelo lempilo elingcono; Amandla okusebenza ngaphandle kokungayi

ezindaweni ezithile ngenxa yokugula; Amathuba amancane okudlulisela i-HIV kumlingani;

Page 15: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ukukwazi ukuba nezingane ezingenayo i-HIV ngaphandle kokudlulisela i-HIV kumlingani ongenayo i-HIV;

Ukuphila isikhathi eside.

Kuthiwani ngotshwala nama-ARV?Ukuphuza utshwala ngokweqile akukuhle kunoma ubani. Ukuphuza utshwala kanye nezinye izidakamizwa kubeka abantu abadla ama-ARV engcupheni.

• Utshwala, izidakamizwa nama-ARV konke kulimaza isibindi. Ukusebenzisa utshwala nezidakamizwa kungase kukhuphule amathuba okuba nezinkinga zesibindi.

• Ungadakwa ukhohlwe ukudla ama-ARV, noma ungaphalaza emuva kokudla ama-ARV.

• Ukuphuza utshwala kanye nezinye izidakamizwa kunganyusa amathuba okuya ocansini olungavikelekile.

Thola UkwesekwaUkuthola ukwesekwa nokukhuthazwa

ukuthi udle ama-ARV kuzokusiza ukuzibophezela futhi ufinyelele

ekucindezelekeni kwegciwane. Uma uthola ukuthi une-HIV kungaba isimo esesabisayo nesethusayo. Ungasifihla isimo sokuba ne-HIV futhi uyeke ukudla ama-ARV ngoba uzizwa unamahloni, unecala futhi wesaba ukulaxazwa nokucwaswa. Ukutshela umuntu omethembayo njengelungu lomndeni elisondelene nawe, uthisha, umfundisi noma umsebenzi wezempilo ngesimo sakho sokuba ne-HIV kuzokusiza uzizwe uthandwa, wamukelekile futhi usekelwe.

Ukudalula kuyinto umuntu okumele azikhethele yona futhi kuyisinqumo esinzima. Khuluma nomeluleki emtholampilo ukuze uthole usizo nokwelulekwa.

Ukuze uthole olunye ulwazi ngokuDalula thola ikhophi yencwajana iZenzele ‘Ukuphila ne-HIV: Ukuthola Ukwesekwa’.

Page 16: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Indlela yokwenza ngcono ukuzibophezelaNazi ezinye izinyathelo ongazithatha ukuze wenze ngcono ukuzibophezela kwakho futhi ufinyelele emgomweni wokucindezeleka kwegciwane.

Ukuthola konke ongakuthola mayelana ne-HIV ngokufunda noma ukuxoxa nabanye.

Ukuxoxa nomsebenzi wezempilo mayelana nemishanguzo uma ungenasiqiniseko sokuthi ama-ARV akho noma uma wehluleka ukusebenzisa imishanguzo.

Ukuhlanganyela noma ukuqala amaqoqo okweseka abantu abaphila ne-HIV - angabanjelwa emitholampilo, emasontweni, ezikoleni noma emakolishi. Uma udle ama-ARV isikhathi esingangonyaka futhi sekucindezeleke igciwane, ungajoyina iqembu ukuzibophezela emitholampilo wakho noma emphakathini wakho noma ulande ama-ARV asepakishiwe kunoma iyiphi indawo alandwa kuyo

Indlela yokudalulaUkudalula kuyinto umuntu okumele azikhethele yona futhi

kuyisinqumo esinzima. Ukukhuluma nomeluleki emtholampilo

kungaba usizo, noma ungasebenzisa imibuzo elandelayo

njengomhlahlandlela:

Utshela baniUmutshela ukuthini futhi ngeyiphi impendulo

Ubatshela niniUbatshelela kuphi Kungani ubatshela

Kumele ucabange ukuthi ukudalula kungase kube nomthelela

kuwe kanye nomuntu omtshelayo. Indlela umuntu aphendula

ngayo izoncika ebudlelwaneni onabo nalowo muntu. Kumele

ulindele ukuphendula noma omuphi umbuzo umuntu

omtshelayo angase abe nayo.

Page 17: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

engakini, njengasekhemesi noma kwaClicks. Xoxa nomsebenzi wezempilo ukuze ufunde ngamaqembu okuzibophezela kanye nezindlela ezahlukene zokulanda imithi kweziguli eziphila kangcono.

Ukusebenzisa ibhokisi lamaphilisi ezinsuku eziyisikhombisa(7) ukugcina ama-ARV ehlelekile. Thola isikhathi kanye ngesonto sokugcwalisa ibhokisi wenzela isonto elilandelayo.

Ukucupha i-alamu, noma isikhumbuzi, kuselula bese udla ama-ARV ngaleso sikhathi ekhala ngaso.

Ukuhlela isikhumbuzi kuselula noma ukusebenzisa ikhalenda lasodongeni njengesikhumbuzi sokuphindela emtholampilo ukuyolanda amanye ama-ARV ngesonto elingaphambi kokuphela kwemishanguzo.

Ungagcina ama-ARV akho endaweni ozokhumbula ukuwasebenzisa uma ekuyo.

Ungagcina elilodwa noma amabili ama-ARV kuwe ngaso sonke isikhathi ukuze uqinisekise ukuthi awuphuthwa nhlobo isikhathi sokuwadla uma ungeke ukwazi ukufika ekhaya udle ama-ARV akho.

Ukukhetha umsebenzi wansuku zonke ozokukhumbuza ukudla ama-ARV, njengokuxubha amazinyo, noma uma sekuqala uhlelo oluyintandokazi yakho ku-TV.

Ukugcina idayari yokwelashwa ukuze uhlale uhambisana nohlelo. Bhala igama le-ARV ngayinye futhi ubhale okumele ukuphuze, isibalo samaphilisi okumele uwaphuze, kanye nokuthi uwaphuze nini. Ubhale ngokuthathwa kwe-ARV ngayinye ngenkathi ithathwa. Ukubukezwa idayari kuzosiza ukuhlonza izikhathi ongase ukhohlwe ngazo ukudla ama-ARV akho.

Ukuluhlelela ngaphambi kwesikhathi ushintsho olungase lube khona, njengezimpelasonto, ukugoduka noma ukuvakasha. Kumele uqinisekise ukuthi unama-ARV anele azokwanela isikhathi ozobe ungekho ngaso.

Ukuthola umngani okusiza ngemishanguzo - umuntu ongakukhumbuza ukuthi udle ama-ARV.

Page 18: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ngenze njani uma ngeqe isikhathi sokudla imishanguzo? Yidla imishanguzo ekweqile ngokuphazima kweso, ngaphandle uma sekusondele isikhathi sokudla elandelayo. Uma sekusondele isikhathi sokudla imishanguzo futhi, ungasawudli okweqile, vele uqhubeke nama-ARV akhona njengenjwayelo.Ungaphuzi ngokuwabhanqa ukuze uvale isikhala semishanguzo ekweqile!

Ngenza njani uma ngiphalaza emuva kokudla imishanguzo? Uma uphalaza esikhathini esingaphansi kwehora udle ama-ARV akho, kumele uphinde uwadle.

Ingabe ama-ARV ami kumele ngiwadle nokudla noma qha? Kuhle kakhulu ukudla ama-ARV akho njengoba uchazelwe umsebenzi wezempilo.

Page 19: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ingabe wonke umuntu odla ama-ARV ayamugulisa?

Ama-ARV angakugulisa. Kuyehluka kumuntu nomuntu. Ukuguliswa imishanguzo kuvame ukuma emuva kwamasonto ambalwa. Uma ekugulise kakhulu kwaze kwaba izinsuku ezingaphezu kweziyisikhombisa(7), ungayeki ukudla imishanguzo yakho. Kuhle kakhulu ukuxoxisana nomsebenzi wezempilo wakho mayelana nezinyathelo ezingathathwa kanye nemithi engalawula ukuguliswa imishanguzo. Ngesinye isikhathi umsebenzi wezempilo uzoshintsha uhlobo lwama-ARV akunike olunye oluzozwana nomzimba wakho.

Page 20: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Igam

a le

khem

ikha

li

Igam

a lo

hlob

o

Uca

nuca

nu

(uku

funa

uk

upha

laza

)

ikha

nda

Isifo

sohu

do

(Uku

khis

hwa

isis

u)

Uku

qubu

ka

kwes

ikhu

mba

Uku

khat

hala

ng

okw

edlu

lele

Uku

zizw

ela

Ezin

ye

Izim

paw

u

I-Abacavir I-Ziagen Ukuzizwela ukhathele kakhulu

X X X X • Ukushisakomzimba

I-Ritonavir I-Norvir X X X X • Ukuncinzanomaukubandikindikingasemlonyeni

I-Efavirenz I-Sustiva X X • Ukuzizwauzela• Inkingayokulala• Amaphuphoaxakilenomaukuphuphakabi• Ukudidekanomaukuzizwa

uhlangahlangene • Ukungakwaziukugxilisaumqondo• Ukuzizwauphansinokushitshakwesimo

somoya

• Ukubanemibono• Ukulahlekelwaumqondo• Ukudideka• Ukuzizwa‘uqhunyiwe’• Ukuzizwaujabule

ngokwedlulele

I-Emtricitabine I-Emtriva X X X X • Ukushintshakwebalalesikhumba

I-Lamivudine I-Epivir X X X X • Ukungakuthandiukudla• Isisuesibuhlungu

I-Lopinavir I-Norvir X X X • Isisuesibuhlungu• Ukuncinzanomaukubandikindiki

ngasemlonyeni

• Ukuzizwaukhathele• Ukushintshakokumanoma

kwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

I-Nevirapine I-Viramune X X X X (ikakhulukazikubantu besifazane)

• Isisuesibuhlungu• Ubuhlungubemisipha

I-Tenofovir I-Viread X X X X X • Isisuesibuhlungu• Inkingayokulala• Ukuzizwauphansinokushitsha

kwesimosomoya

• I-Lipodystrophy:Ukushintshakokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

UKUDIDIYELWA KWEMISHANGUZO EDLIWAYO (FIXED DOSE COMBINATION) (i-FDC) AMA-ARV = 2 noma ngaphezulu wama-ARV ephilisini eli-1

I-Emtricitabine+i-Tenofovir

I-Truvada X X X Xkanyenokulumakomzimba

X • Ukuzizwauphansinomaunexhala• Isisuesibuhlungu• Inkingayokulala• Amaphuphoaxakile• Ubuhlungukwamajoyinti• Ubuhlungubomhlane• I-Lipodystrophy:Ukushintsha

kokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

• Ukushintshakwebalalwesikhumbasakhoezintendeninomaezithendeni.

• Isisuesibuhlungu I-Lipodystrophy:Ukushintsha

kokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

I-Lopinavir+i-Ritonavir

I-Aluvia nomai-Kaletra

X X X • Isisuesibuhlungu• Ukubabuthakathaka• I-Lipodystrophy:Ukushintshakokumanomakwendawoumzimbawakho

oqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

Okulandelayo yizinhlobo zokugula ezivamile ezidalwa ama-ARV atholakala ezibhedlela zethu nasemitholampilo yethu:

Page 21: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Igam

a le

khem

ikha

li

Igam

a lo

hlob

o

Uca

nuca

nu

(uku

funa

uk

upha

laza

)

ikha

nda

Isifo

sohu

do

(Uku

khis

hwa

isis

u)

Uku

qubu

ka

kwes

ikhu

mba

Uku

khat

hala

ng

okw

edlu

lele

Uku

zizw

ela

Ezin

ye

Izim

paw

u

I-Abacavir I-Ziagen Ukuzizwela ukhathele kakhulu

X X X X • Ukushisakomzimba

I-Ritonavir I-Norvir X X X X • Ukuncinzanomaukubandikindikingasemlonyeni

I-Efavirenz I-Sustiva X X • Ukuzizwauzela• Inkingayokulala• Amaphuphoaxakilenomaukuphuphakabi• Ukudidekanomaukuzizwa

uhlangahlangene • Ukungakwaziukugxilisaumqondo• Ukuzizwauphansinokushitshakwesimo

somoya

• Ukubanemibono• Ukulahlekelwaumqondo• Ukudideka• Ukuzizwa‘uqhunyiwe’• Ukuzizwaujabule

ngokwedlulele

I-Emtricitabine I-Emtriva X X X X • Ukushintshakwebalalesikhumba

I-Lamivudine I-Epivir X X X X • Ukungakuthandiukudla• Isisuesibuhlungu

I-Lopinavir I-Norvir X X X • Isisuesibuhlungu• Ukuncinzanomaukubandikindiki

ngasemlonyeni

• Ukuzizwaukhathele• Ukushintshakokumanoma

kwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

I-Nevirapine I-Viramune X X X X (ikakhulukazikubantu besifazane)

• Isisuesibuhlungu• Ubuhlungubemisipha

I-Tenofovir I-Viread X X X X X • Isisuesibuhlungu• Inkingayokulala• Ukuzizwauphansinokushitsha

kwesimosomoya

• I-Lipodystrophy:Ukushintshakokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

UKUDIDIYELWA KWEMISHANGUZO EDLIWAYO (FIXED DOSE COMBINATION) (i-FDC) AMA-ARV = 2 noma ngaphezulu wama-ARV ephilisini eli-1

I-Emtricitabine+i-Tenofovir

I-Truvada X X X Xkanyenokulumakomzimba

X • Ukuzizwauphansinomaunexhala• Isisuesibuhlungu• Inkingayokulala• Amaphuphoaxakile• Ubuhlungukwamajoyinti• Ubuhlungubomhlane• I-Lipodystrophy:Ukushintsha

kokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

• Ukushintshakwebalalwesikhumbasakhoezintendeninomaezithendeni.

• Isisuesibuhlungu I-Lipodystrophy:Ukushintsha

kokumanomakwendawoumzimbawakhooqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

I-Lopinavir+i-Ritonavir

I-Aluvia nomai-Kaletra

X X X • Isisuesibuhlungu• Ukubabuthakathaka• I-Lipodystrophy:Ukushintshakokumanomakwendawoumzimbawakho

oqoqaamafuthaomzimbakuyo(ikakhulukaziezingalweni,emilenzeni,ebusweni,emqaleni,emabeleninasesiswini)

Page 22: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Ukulawula ukuguliswa imishanguzoKukhona imithi yokulawula ezinye izinhlobo zokugula ezijwayelekile ezidalwa ama-ARV, kodwa kukhona nokudla noma izinyathelo ongazithatha ezingakusiza. Uma ubhekana nokugula okudalwe imishanguzo okubucayi kumele uphuthume emtholampilo.

Akumele udle amakhambi esintu ngaphandle kokubonisana nomsebenzi wezempilo.

Thola ukunakekelwa kwezempilo ngokuphazima kweso uma ubhekana nokulandelayo:

Ukukhishwa isisu ngokwedlulele okukushiya ubuthakathaka kakhulu futhi unenzululwane emahoreni angu-24.

Ukuphalaza ngokwedlulele okukushiya ubuthakathaka kakhulu futhi unenzululwane emahoreni angu-24.

Ukukhathala ngokwedlulele okwenza ungakwazi ukwenza lutho.

Ukuba nenzululwane ngokwedlulele okwenza kube nzima uma noma ukuhamba.

Ukuqubuka okubucayi okunezilonda ezivulekile.

UPHAWU UMUTHI IZINYATHELO OKUMELE UZITHATHE

Ucanucanu (ukuzizwaugula)nomakuthiphalaza

Imithielwisananocanucanu

• Gwemaukudlaokunamafuthanomaokunezinongoezibabayo

• Yidlaukudlaokomilenjengesinkwaesishisiwe

• Phuzaitiyeelimnyama• Phuzaamanzianolamula

Isifosohudo(ukukhishwaisisu)

Imithielwisananesifosohudo

• Yidlaobhananaabavuthwekakhulu,irayisinomaisinkwaesishisiwe

• Gwemaubisi• Phuzaamanzianosawotinoshukela

Ukuphathwaikhanda

Isidambisabuhlungu

• Phuzaamanziamaningi• Lalaphansibeseubekeithawula

elimanziebuswenibakho• Wotawotaiphansilekhandalakho

ngezithuphaUkuqubukakwesikhumba

Imithielwisananokuqubuka

•Sebenzisaukhilimuwokupholisaisikhumbaongowemvelookuyikhalamayininomaukhastaoyili

Ukungakuthandiukudla

• Yidlaukudlaokuncanekaningana• Idlaukudlaokuthandayonoma

ungalambanga• Gwemaukudlaokungenampilo

Inzululwane • Phuzaamaphilisiakhongaphambikokubauyekolalafuthisewulala.Abanyeabantuababanamaphuphoamabibakhethaukuphuzaamaphilisiaboekuseniukuzeukulalakwabokungaphazamiseki.Nomangabeukhethakuphikumeleuxoxisanenodokotelawakhongalokhu.

Ukukhathala • Lalangesikhathiesisodwanjaloebusukufuthiuvukengesikhathiesisodwaekuseni

• Hlukananotshwala

Page 23: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

Zenzele wena uqobo, wamukele ukutholakala une-HIV

Yazi ukuthi awuwedwa,

Yazi ukuthi kukhona abakusekayo.

Ungakhetha ukuphila.

Khetha ukuphila ngoba kungenzeka.

Ama-ARV akusiza ukwazi ukuphila isikhathi eside futhi uphile impilo enhle.

Ngakho, bheka ngale kokutholakala une-HIV.

Bese uzibophezela esisombululweni sokuphila impilo ubheke okuhle.

Qalisa futhi ulandele imishanguzo engama-ARV

Phila kangcono. Yenza okuningi. Khuthaza abanye.

Zenzele! Impilo yakho le.

Amaphupho nemigomo yakho kubalulekile.

Ungalinge uwalaxaze ngenxa yokutholakala une-HIV.

Isimo sakho asililawuli ikusasa lakho.

Ungalindi.

Asisekho isikhathi sokudlala.

Ungabe usacasha.

Sukuma ngeqholo, wenze umehluko.

Qala imshanguzo namuhla.

Zibophezele kwimishanguzo futhi ulandelele emuva kokuvakashela emtholampilo.

Akusona isijeziso, wukhiye wempilo nekusasa lakho.

Ukhiye okusiza ukwazi ukwenza yonke into oyihlelile.

Zenzele! Ikusasa Elethu

Page 24: UKUZIBOPHEZELA...Ukuzibophezela Ekwelashweni Ukuze ama-ARV asebenze kudingeka ukuzibophezela okungama-100%. Lokhu kusho ukuthi: • Ukungakunqamuli ukudla ama-ARV. • …

4 I-PMTCT

1 IMISHANGUZO

2 UKUDALULA

5 UTHANDO NOCANSI 6 UKUDLA OKUNEMPI LO KANYE NENDLELA YOKUPH I LA 7 IZINGANE ESEZIKHULAKHULILE KANYE NE-HIV8 UKUKHULA NE-HIV

J72

97Z

- 0

86

0 P

AP

RIK

A

Uma uphila ne-HIV: Awuwedwa. Ungaluthola usizo nokwesekwa. Ukuthola iqoqo lokukweseka kuFacebook bhalela [email protected] noma usithumelele

umyalezo noma uvakashele ikhasi lethu ku-www.facebook.com/BrothersforlifeSA khona sizokwethula kumqondisi weqoqo. Ungakwazi nokuvakashela ku-www.brothersforlife.mobi

ku-www.thefutureisours.co.za

Ukuthola ukwesekwa kwabantu abasebasha nezingane ezikhulakhulile vakashela

ku-www.facebook.com/BWiseHealth

Kukhona nenqwaba yabeluleki abanesipiliyoni abangakusiza ezinhlanganweni ezisohlwini olungezansi.

Awukhokhiswa ngokushaya ucingo futhi abeluleki batholakala amahora angama-24 ngosuku.

I-AIDS Helpline 0800 012 322I-LifeLine 0861 055 555

Inombolo Yocingo Yezingane 0800 055 555 eyezingane kanye nabantwana abakhulakhulile abangaphansi

kweminyaka eyi-17 I-Momconnect *134*550#

Uma ufuna usizo nge-HIV kunoma iyiphi indawo ezweni vakashela ku-www.healthsites.org.za

noma ushayele *120*662 # ukuze uthole ukwesekwa endaweni yakho.

lubandakanya loshicilelo ‘iZenzele Ukuphila ne-HIV’ lumbandakanya izincwajana ezilandelayo: