udhëzues për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të...

Përkrahje procesit të decentralizimit 1

Përkrahje procesit të decentralizimit

Nr.i kontratës 06MAC01/05/102

Udhëzues për Planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave

Udhëzues për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave


Përmbajtje

Hyrje ............................................................................................................................. 4

A1. Sistemi për planifikim të zhvillimit lokal të komunave ................................................ 5

A2. Ideja dhe procesi i planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunave ..................... 7

A3. Planifikimi i procesit të planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunave .............. 8

A4. Profili i komunës, Përmbledhje e kushteve dhe shërbimeve ekzistuese ..................... 10

A5. Misioni, Ideja operative e komunës ......................................................................... 13

A6. Vizioni, Strategjia e përgjithshme ............................................................................ 13

A7. Strategji zhvilluese për sektorët zhvillues ................................................................ 13

A8. Definimi i kornizës financiare për planfikimin e zhvillimit ......................................... 15

A9. Planifikimi aksional: aktivitetet, projektet, rezultatet dhe harxhimet ........................ 16

A10. Raporte për planifikim strategjik dhe azhurnimin e tyre ......................................... 18

A11. Lidhja planifikimit strategjik me buxhetit komunal ................................................ 19

A12. Menaxhimi dhe përcjellja e zbatimit të zhvillimit lokal të komunave ...................... 19

B. ................................................................................................................................... 21

Përgatitja e projekteve .................................................................................................... 21

B1. Identifikimi i projektit, Karta e projektit .................................................................. 21

B2. Cikli i projektit ....................................................................................................... 22

B2.1 Hyrje ................................................................................................................ 22

B2.2 Cikli i projektit .................................................................................................. 22

B3. Korniza logjike ....................................................................................................... 24

B3.1 Çka është korniza logjike? ................................................................................. 24

B3.2 Qasje e Kornizës logjike: dy faza ..................................................................... 24

B3.3 Ndërtimi i Matricës së kornizës logjike .............................................................. 24

B3.4 Kontrolli i cilësisë së kornizës logjike .................................................................. 26

B4. Përgatitja e dokumentacionit të projektit .............................................................. 29

C. ................................................................................................................................... 32

Shembuj të metodave për planifikim të zhvillimit lokal .................................................... 32

C1. Hulumtimi i opinionit/mendimit ............................................................................. 32

C.3. SWOT dhe analiza tjera ......................................................................................... 36

C4. Prioritet i projekteve .............................................................................................. 38



C5. Përmbledhje e projektit ......................................................................................... 42

C6. Studim fizibiliti ...................................................................................................... 43

C7. Planifikimi sektoral (planifikimi i rajoneve të fokusuara strategjike) ........................ 51

C8. Vlerësim mbi mjedisin jetësor ................................................................................. 52

C9. Të drejtat të njerëzve, aspektet gjinore dhe etnike ................................................ 53

C 10. Burime financiare për zhvillimin lokal .................................................................. 55

C10.1 Ministritë ........................................................................................................... 55

C10.2 Donatorë ........................................................................................................ 55

C10.3 Burime për financimin e projekteve për zhvillim rajonal .................................... 63

Ekonomi, demokraci, rend ......................................................................................... 92

Arsim, kulturë, sport ................................................................................................... 92

Mbrojtja shëndetësore ............................................................................................... 93

Shërbimet teknike.......................................................................................................... 93

Donatorë multilateral ............................................................................................ 105



A. Planifikimi strategjik i zhvillimit lokal të komunave Hyrje

Nëse e dini se çka dëshironi dhe si t’a bëni këtë, ju mund të keni sukses. Nëse nuk e dini se çka dëshironi, nuk jeni në gjendje të menaxhoni me jetën tuaj. Ose dikush tjetër do t’a bëjë këtë ose vetëm do të lundroni pa destinacion. Menaxhimi racional me secilën komunë, ka nevojë për: të kuptuarit se ku gjendet komuna sot, ekzistimi i vizionit ku dëshiron të jetë në të ardhmen dhe strategjitë si të arrihet deri atje. Kuptimi i këtyre nevojave duhet t’a përfshijë strukturën e tërësishme organizative të komunës dhe të njejtat duhet të bazohen në nevojat dhe prioritetet e qytetarëve. Vizioni, strategjia dhe aktivitetet eplanifikuara duhet të jenë reale dhe të mundshme për implementim nga ana e komunës, dhe jo vetëm dëshira dhe ëndrra të saj.

Planifikimi strategjik është metodë demokratike në komunë për krijimin e vizionit dhe të strategjive që të arrihet ardhmja e dëshiruar për komunën, për orientimin e aktiviteteve dhe projekteve për implementim të këtyre strategjive dhe për prezentimin e tyre në formë të dokumentit – Plan strategjik. Përvoja ndërkombëtare flet për planifikim strategjik i cili është afatgjat dhe për planifikim operativ i cili është më afatshkurtër.

Në mjedisin dinamik dhe të ndryshueshëm në Republikën e Maqedonisë, Ligji për buxhetet1 dhe Metodologjia për planifikim strategjik dhe përgatitjen e programit vjetor për punë të Qeverisë fokusohen kryesisht në planifikimin trevjetor afatmesëm. Metodologjia për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave, e paraqitur në këtë dokument është në pajtim me këtë qasje të Qeverisë.

Planifikimi strategjik u prezentua aktivisht në mënyrë moderne, demokratike dhe lokale në komunat e Maqedonisë nga ana e donatorëve kryesor (AER,USAID dhe UNDP), mirëpo nën tituj të ndryshëm. Shumë komuna kanë plane për zhvillim lokal ekonomik, plane aksionale dhe disa plane strategjike. Materiale të ndryshme të dobishme dhe këshillimore janë përdorur për promovim të planifikimit strategjik dhe lokal ekonomik në vend.

Kjo broshurë prezenton ide që kanë të bëjnë me planifikimin e zhvillimit lokal në komunat..Kjo broshurë është e dedikuar për ekspertët në komunë të cilët menaxhojnë me procesin e planifikimit.

Qëlllimi kryesor i këtij udhëzuesi është që të prezentohen metoda të thjeshta të cilat mund t’i ndihmojnë secilës komunë gjatë planifikimit të zhvillimit me ekspertët e saj të rregullt pa angazhimin e ekipeve të jashtme të mëdha shkencore ose të ekipeve konsultative.

Shërbimet adekuate të jashtme specijalizante konsultative në këtë proces mund t’i përmirësojnë rezultatet, por përgjegjësia lidhur me planifikimin e zhvillimit të komunës, megjithatë nuk mund t’u lejohet vetëm ekspertëve të jashtëm. Kjo do të duhej të jetë detyrë strategjike e administratës komunale.

Komunat janë të ndryshme. Kapaciteti i tyre për planifikim, si dhe nevojat për planifikim janë të ndryshme. Kjo do të thotë se secila komunë duhet vet të vendos se çfarë lloji të planifikimit të zhvillimit lokal i

1 Ligji për Buxhetet, Gazeta zyrtare e RM-së, nr. 64/05, neni 15, paragrafi 3



nevojitet. Ky udhëzues duhet të shërbejë si burim për komunën që t’a zgjedh mënyrën e saj për planifikim të zhvillimit lokal personal.

Qasja për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave në Republikën e Maqedonisë, që është prezentuar në këtë doracak është vetëm një mënyrë e mundshme si të udhëhiqet planifikimi i zhvillimit lokal. Në krahasim me praktikat e përparshme në vend, ky dokument ka këndvështrim gjithpërfshirës (të tërësishëm) mbi zhvillimin lokal të komunave. Në vend të përqëndrimit të tërësishëm të përparshëm mbi zhvillimin lokal ekonomik, planifikimi duhet të zgjerohet edhe mbi shërbimet për të cilat komunat janë kompetente që t’ua ofrojnë qytetarëve, dhe të cilat kanë nevojë të madhe për të planifikuar. Në bazë të Ligjit për Buxhetet, planifikimi strategjik duhet plotësisht të rezultojë me plan trevjeçar për zhvillimin ekonomik2.

A1. Sistemi për planifikim të zhvillimit lokal të komunave

Sistemi ekzistues i qeverisë lokale në Republikën e Maqedonisë në mënyrë ligjore bazohet në Kushtetutën e vitit 2005 dhe në Ligjin për vetqeverisje lokale të vitit 2002. Komunat e tanishme janë krijuar në vitin 2005. Praktikat e menaxhmentit komunal akoma janë në zhvillim e sipër dhe në komunat e Maqedonisë nuk ekziston sistem qartë i definuar dhe i integruar për planifikimin e zhvillimit. Megjithatë Ligji për vetqeverisje lokale3 në nenin e tij 22 parasheh që komunat të jenë kompetente për planifikim urban dhe rural, si dhe për planifikim të zhvillimit lokal ekonomik.

Ligji për buxhetet të vitit 2005 jep kornizë për buxhetin e komunave dhe në nenin e saj 15 jep ide për planifikim strategjik trevjeçar si në vijim: “Shfrytëzuesit e Buxhetit përgatisin plan strategjik trevjeçar i cili përfshin programe dhe akivitete për plotësimin e prioriteteve strategjike të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë dhe qëllimeve dhe prioriteteve të shfrytëzuesve të Buxhetit për periudhën relevante“. Në bazë të ligjit, komuna është shfrytëzues i Buxhetit. “Qeveria e Republikës së Maqedonisë duhet t’i përcaktojë prioritetet strategjike për vitin e ardhshëm më së voni deri më 15 prill të vitit në vijim. Prioritetet strategjike të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë si grup i qëllimeve dhe iniciativave janë detyrimisht të përfshira në buxhetin e shfrytëzuesve të Buxhetit të shfrytëzuesve të mjeteve përmes programeve dhe nënprogrameve qeveritare”. Në bazë të rolit demokratik dhe autonom si qeveri lokale, komunat mund të definojnë qëllimet e tyre lokale dhe prioritetet për planifikimin e tyre strategjik, por ato duhet të jenë të barazuara me prioritetet strategjike të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë sa u përket çështjeve që kanë të bëjnë me shfrytëzimin e buxhetit shtetëror.

Sekretariati i përgjithshëm i qeverisë e koordinon planifikimin strategjik të shfrytëzuesve për Buxhetin nga administrata shtetërore, derisa Ministria për vetqeverisje lokale e koordinon planifikimin e zhvillimit të qeverive lokale në mënyrë të pavarur edhe në rajonet4. Ligji për planifikim hapsinor dhe urban i vitit 2005 jep kornizë për рlanifikim hapsinor dhe për lloje të ndryshme të planifikimit urban komunal5.

Planifikimi hapsinor duhet t’a mbulojë territorin e Republikës, por mund të bëhet edhe plan specifik hapsinor për një rajon ose për një vend me interes të posaçëm për Republikën. Planet urbane janë të katër llojeve:

Planet e përgjithshme urbane

Plane detale urbane

Plane urbane për vende të banuara

2 Ligji për Buxhetet, Gazeta zyrtare e RM-së. nr.64/05, neni15, paragrafi 3

3 Ligji për vetqeverisje lokale, Gazeta zyrtare e RM-së nr. 64/05

4 Ku është shënuar?

5 Ligji për planifikim hapsinor dhe urban



Plane urbane për rajon jashtë vendeve të banuara

Përveç planifikimit urban ligjvënësi nuk e saktëson sistemin për planifikim të zhvillimit të komunave. Kjo do të thotë se komunat kanë liri për zhvillimin e sistemit të të tyre, gjë që është e mirë meqë ato dallohen njëra me tjetrën, bazat e tyre nismëtare dhe nevojat për planifikim dallohen, si dhe kapacitetet e tyre për planifikim.

Shumë prej komunave vuajnë nga probleme të mëdha financiare dhe të tjera. Midis të gjitha këtyre problemeve administrata komunale mundet vetëm të mundohet që t’i zgjidh krizat akute të përditshme dhe të thotë se për shkak se nuk dijmë se çka na sjell dita e nesërme, nuk mundemi që as të shikojmë në një apo në disa vitet e ardhshme. Kjo çështje apo qëndrim mund të kuptohen, por nuk duhet të pranohen. Madje edhe në mesin e problemeve edhe duhet të përcaktohen disa prioritete. Të gjitha problemet nuk mund të zgjidhen dhe të gjitha nevojat nuk mund të plotësohen njëkohësisht. Nevoja për prioritete dhe strategji kyçe zhvilluese është veçanërisht e rëndësishme për një komunë të vafër, meqë një komunë e pasur mund t’i lejojë vetes edhe disa gabime dhe planifikim të dobët.

Nëse e ardhmja mund të kontrollohet më mirë, ajo nuk do të vijë si befasi. Mënyra më e mirë për parashikimin e të ardhmes së komunës, është që të ndikohet në ndërtimin e saj. Menaxhimi me cilëndo komunë nuk është racionale nëse nuk ka planifikim. Qëllimet afatgjata të përgjithshme duhet t’i orientojnë planet detale afatshkurtëra dhe aktivitetet të cilat bazohen në to.

Planifikimi afatgjatë bazohet në atë se si do të duket komuna në fund të ndonjë periudhe të caktuar, zakonisht midis 5 dhe 20 vjetëve të ardhshme. Planifikimi strategjik fokusohet në strategjitë se si të arrihet deri aty. Varësisht nga stabiliteti i shoqërisë dhe tempos së zhvillimit të saj, planifikimi strategjik mund të përgatitet si planifikim afatgjatë por gjithashtu edhe si planifikim afatmesëm duke shikuar 3-5 vite ndaj të ardhmes. Në bazë të Ligjit për buxhetet, administrata publike e Maqedonisë fokusohet në planifikim trevjeçar strategjik.

Planifikimi strategjik është procesi i përcaktimit të asaj se çka dëshiron organizata komunale të jetë në të ardhmen (vizioni) dhe të aktiviteteve me të cilat do të arrijë deri aty. Mundohet që të gjejë ardhmëri sa më të mirë për komunën dhe rrugën më të mirë që të arrijë deri te ky destinacion. Planifikimi strategjik paraqet një lloj ombrelle për të gjitha planet tjera në komunë, dhe përfshin zgjedhje fundamentale për të ardhmen e organizatës komunale, siç janë:

- misioni (ideja operative)

- Rajonet strategjike të fokusuara, qëllimet strategjike dhe qëllimet konkrete me të cilat komuna do të mundohet t’a arrijë vizionin

- Programet dhe projektet të cilat duhet të implementohen për arritjen e qëllimeve.

Planifikimi i rajoneve strategjike të fokusuara, respektivisht planifikimi sektoral në NJVQL mund të mbulojnë sektorin operativ për shërbime të komunës siç janë: qëndrimi ditor i fëmijve, arsimi fillor dhe i mesëm, kultura, ndërmarjet komunale etj. Rezultatet e planifikimit sektoral mund të prezentohen në formë të planit sektoral ose programit.

Duhet të mbahet mend se komuna duhet të koncentrohet gjatë planifikimit të saj të detyrave komunale, dhe jo të planifikimit dhe implementimit të sektorit privat siç janë industria, shërbimet private dhe bujqësia. Komuna mund t’a promovojë në mënyra të ndryshme zhvillimin ekonomik të sektorit privat me qëllim që të krijojë mjedis afarist miqësor në komunë dhe t’i planifikojë aktivitetet e saja promotive, si dhe aktivitetet për bashkëpunim. Gjithashtu nuk është detyrë e komunës që t’i planifikojë detyrat e shtetit. Megjithatë komuna përmes planeve të saj duhet të bëjë propozime për sektorin privat dhe ndaj subjekteve qendrore shtetërore dhe t’i vërtetojë planet e tyre.



Në procesin në vijim të decentralizimit, përcaktimi i përgjegjësive midis komunave dhe shtetit ndryshon, kështuqë komunat marrin përgjegjësi të reja nga shteti. Planifikimi strategjik është mjet i rëndësishëm që qeveritë lokale të përgatiten për detyrat e reja të decentralizuara përmes planifikimit. Finansimi dhe implementimi i projekteve lokale akoma është shumë i fokusuar në ministritë qendrore. Për momentin planifikimi komunal i zhvillimit lokal është kombinim i projekteve zhvilluese në duart e qeverive lokale dhe kërkesave të projekteve lokale ndaj shtetit dhe donatorëve. Shumë projekte për zhvillim lokal janë të bashkëfinansuara nga disa burime. Shpeshherë listat e dëshirave janë shumë të gjata, nuk janë mjaft të prioritizuara dhe ato janë joreale.

Shumë shpesh qeveritë shtetërore vendosin lidhur me finansimin e projekteve lokale pavarësisht nga nevojat lokale dhe planet. Në të ardhmen autonomia dhe resurset e qeverive lokale në zhvillimin dhe vet-financimin e projekteve të tyre lokale sipas nevojave të qytetarëve duhet të zmadhohen. Ky dokument është i qasur drejt një të ardhme të tillë e cila shpresojmë se do të bëhet realitet sa më shpejtë që është e mundur.

Sipas publikimit ‘’Fondet zhvilluese të BE-së dhe Republika e Maqedonisë’’ shteti ka kapacitet të pamjaftueshëm që të absorbojë fonde të BE-së në pjesën e përgatitjes, si dhe në pjesën e implementimit të projekteve. Ekziston një mungesë e përgjithshme e strategjisë afatgjate të qeverive në raport me prioritetet dhe çka duhet të bëhet në të ardhmen. Ndërtimi i politikave në vend në mënyrë tipike nuk bazohet në plane dhe dokumente strategjike afatmesme dhe afatgjata, por në shprehitë e zbatimit të masave ad hok.

Madje edhe në rastet kur planifikimi ka përfunduar, mund të ndodh që disa nga pjesëmarrësit të cilët kanë interes për temën të mos jenë të kyçur. Kjo në mënyrë të pashmangshme shpie drejt mungesës së pronësisë së programeve. Kjo kritikë vlen edhe për qeveritë qendrore edhe për ato lokale. Megjithatë, entitetet lokale kanë rol më të fuqishëm në implementimin e projekteve të përkrahuara nga fondet e BE-së. Institucionet lokale të cilat janë të kyçura në implementimin e projekteve nuk janë vetëm institucione publike, por gjithashtu përfshijnë firma private dhe OJQ.

A2. Ideja dhe procesi i planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunave

Plani strategjik është mjet për strukturat udhëheqëse të komunës dhe jep kornizë dhe udhëzime për planet sektorale dhe planifikimin aksional. Planifikimi strategjik është analitik dhe proces kreativ përmes të cilit komuna përgatitet për të ardhmen dhe sillet në mënyrë optimale.

Pa planifikim strategjik komuna shumë lehtë kujdeset vetëm për punët ditore të vogla dhe mundësitë reale nuk përdoren. Planifikimi strategjik është proces i definimit të strategjive për zhvillim të komunës, duke promovuar përcaktim racional të resurseve në qasje. Thjeshtë, planifikimi strategjik i komunave përcakton se ku dëshiron komuna të arrijë në disa vitet e ardhshme (5-7 vite), dhe si të arrijë deri aty.

Planifikimi strategjik i zhvillimit lokal të komunave shërben për disa qëllime, duke përfshirë:

1. Definim të tërësishëm të vizionit afatgjatë të komunës;

2. Definim i rajoneve strategjike të fokusuara, qëllimet reale strategjike dhe konkrete, konsekuente me vizionin dhe qasja e resurseve në afat kohor të caktuar;

3. Komunikim i qëllimeve deri tek pjesëmarrësit komunal;

4. Zhvillimi i ndjenjës së pronësisë ndaj planit strategjik për zhvillim lokal të komunës;

5. Përdorimi më efikas i resurseve në qasje, me fokusim tek prioritetet kyçe;

6. Krijimi i sistemit të vlerësimit, mbikqyrje dhe kontroll i realizimit të aktiviteteve të planifikuara;



Suksesi i planifikimit strategjik varet nga organizimi i vet procesit të planifikimit. Gjatë përgatitjes së tij duhet të përcaktohet se në çfarë mënyre do të jenë të kyçura në proces të gjitha palët e tanguara: qytetarët, të punësuarit në komunë, politikanët e zgjedhur dhe grupet e ndryshme të partnerëve. Rekomandohet që Këshilli i komunës gjatë vitit të parë të ekzistimit të kalojë nëpër procesin e planifikimit strategjik. Ajo është gjithashtu metodë e mirë për anëtarët e Këshillit dhe partnerëve në proces që të trajnohen dhe të kuptojnë detyrat dhe rolin e komunës. Procesi përfshin diskusione dhe vendime për vlerat e politikave veçanërisht për alternativat për dhënie të shërbimeve nga ana e komunës.

Planifikimi strategjik i zhvillimit lokal të komunës, logjikisht vazhdon përmes organizimit të procesit, mbledhjes së të dhënave për kushtet ekzistuese (përpunimi i Profilit të komunës duke përfshirë mundësisht edhe analizë të ekonomisë), definimin e misionit (idesë operative) të komunës, krijimin e vizionit të komunës, definimin e rajoneve strategjike të fokusuara, qëllimeve strategjike dhe konkrete për zhvillim, si dhe aktivitetet e nevojshme për realizimin e tyre përmes implementimit të programeve dhe projekteve.

Përgatitja e një plani strategjik për zhvillim lokal të komunës, duhet të përfshijë pjesëmarrje të partnerëve të ndryshëm (anëtarë të Këshillit, qytetarë, biznes-bashkësitë, grupe të shoqërisë civile dhe të tjera) me qëllim që të vendosen qëllime strategjike të cilat i pasqyrojnë nevojat e tyre. Qasja participative është shumë e rëndësishme në procesin e planifikimit strategjik të komunës. Meqë komunat janë njësi të ndërlikuara të përpiluara nga pjesëmarrës të tjerë, të gjitha ato duhet të kenë mundësi që të kontribuojnë drejt themelimit të kahjeve strategjike të cilat duhet të përcillen. Metodat participative të planifikimit diskutohen më detalisht mëtej në tekstin e këtij dokumenti.

Procesi i suksesshëm i planifikimit strategjik të komunës bazohet në disa parakushte:

- Pjesëmarrja e personave të vërtetë në procesin e planifikimit strategjik. Kjo përfshin përgjegjësi kompetente udhëheqëse dhe teknike për procesin, resurset participative hyrëse nga secila palë e tanguar e cila do të jetë përgjegjëse për kryerjen e disa pjesëve të planit, përfaqësues të grupeve ndaj të cilave do të ketë ndikim realizimi i planit, si dhe përfaqësuesit e zgjedhur të cilët janë përgjegjës që ta kontrollojnë dhe miratojnë planin;

- Regjistrimi i informacioneve (të dhënave hyrëse) për planifikim dhe komunikimin e tyre të zgjeruar, që t’u jepet pjesëmarrësve kryesor mundësi për të reaguar nëse ka nevojë;

- Vendosje racionale e qëllimeve afatgjate dhe afatshkurtëra sipas informacioneve në qasje, resursve dhe kohës reale për planifikim;

- Specifikim i qartë i përgjegjësive dhe kufijve kohor për arritjen e secilit rezultat;

- Në mesin e planifikimit i cili shpejtë ndryshon dhe ku parashikimi i resurseve është e lidhur me vështirësi, normalisht është që të ndodhin lëshime nga plani. Plani strategjik është vetëm kornizë e përgjithshme për kahje të identifikuar të zhvillimit. Lëshimet nga plani duhet të vendosen si ndryshime, ku më së miri është nëse bëhet ashtu gjatë azhurnimit të planit aksional.

- Vlerësimi i planit strategjik për zhvillim lokal të komunës, duhet të zbatohet në disa intervale kohore të caktuara, edhe atë përmes disa kontrollave të rregullta të implementimit të tij, përmes vlerësimit të plotësimit të qëllimeve konkrete dhe strategjike, respektivisht përmes identifikimit të arsyeve për problemet potenciale për realizimin e tij;

- Përshtatja e planit strategjik, sipas ndryshimeve të identifikuara strategjike dhe ndikimi i paraparë i tyre.

A3. Planifikimi i procesit të planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunave

Kapitujt paraprak dhanë përshkrim lidhur me atë pse planifikimi strategjik është mjet i rëndësishëm për menaxhimin e komunës, pra tani mund të fillojnë përgatitjet për vet procesin e planifikimit strategjik të



zhvillimit lokal. SI hap i parë, është e dobishme që të përgjigjen disa pyetje themelore dhe praktike të cilat do të sigurojnë ide të qartë për tre sferat themelore dhe fundamentale:

A është komuna juaj e përgatitur për planifikim strategjik të zhvillimit lokal në aspekt të:

Resurseve: a ka të holla të mjaftueshme, njerëz dhe kohë në qasje për t’a implementuar procesin?

Kultura: a kanë strukturat menaxhuese të komunës qëndrim, i cili është mjaft i orientuar kah biznesi, proaktiviteti dhe rezultatet?

Përkushtimi: a është personeli që është në qasje i përkushtuar ndaj procesit?

Vizioni: a kuptohen mjaftueshëm qëllimet afatgjata të komunës?

Motivimi: a janë individët e kyçur të vetëdijshëm për nevojën nga ky proces?

Përkrahje: a është Këshilli i komunës mjaft i vetëdijshëm dhe i bindur për nevojat e planifikimit strategjik të zhvillimit lokal ?

Pranimi : a u përgjigjet ky proces nevojave dhe pritjeve të administratës komunale dhe Këshillit të komunës?

Klima: A është mjedisi në komunë i përgatitur për atë?

Vullneti politik: a është komuna e përgatitur që të ndërmarrë si përgjegjësi strategji stabile zhvilluese dhe transparencë në përcaktimin e resurseve zhvilluese dhe financave?

Kush do të marë pjesë?

Një nga faktorët e suksesit të planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunës është niveli i vëmendjes dhe përkushtimi që i dedikohet procesit. Duhet gjithashtu të merret parasysh se menaxhimi i zhvillimit lokal është detyrë e vazhdueshme e komunës dhe prandaj është me rëndësi që të vendoset se kush në kuadër të komunës e ka përgjegjësinë për planifikim dhe koordinim të zhvillimit lokal.

Në shumë raste deri më tani, sektorët/departamentet për zhvillim ekonomik lokal janë kujdesur për planifikimin në tërësi, por shtrohet pyetja se a janë ato mjaft profesioniste që të ballafaqohen me planifikimin e tërësishëm të zhvillimit lokal, duke i përfshirë edhe shërbimet komunale?

Në shumë raste nevojitet grup punues ose komision i cili do të përbëhej nga 6 deri 12 anëtarë, duke përfshirë: specialistë të dedikuar me detyra të posaçme për mbikqyrje dhe implementim të procesit, përfaqësues të Këshillit të komunës, vet kryetarin e komunës me ekipin udhëheqës komunal, nëpunës shtetëror, sipërmarës, OJQ, qytetarë, media dhe ekspertë tjerë relevantë lokal. Sigurisht që përgjegjësia finale duhet gjithmonë të jetë niveli më i lartë i vendosjes. Në këtë drejtim duhet të përgjigjen këto pyetje:

Pronësia e procesit: a janë personat kyç në qasje për të mbajtur përgjegjësinë udhëheqëse të procesit ?

Personeli: a posedojnë anëtarët e kyçur të administratës komunale ekspertizën e nevojshme dhe a janë në qasje?

Këshilli: a është përcaktuar funksioni për menaxhim me zhvillimin lokal dhe a është themeluar grupi punues?

Qytetarë: a ka komunikim të ndërsjellë të përshtatshëm midis qytetarëve dhe bashkësive komunale dhe urbane të kyçura direkt apo indirekt? Si pranohen idetë dhe vërejtjet nga bashkësitë dhe qytetarët?

Nevoja për përfshirje: a janë konsultuar palët e tanguara gjerësisht gjatë fazave të planifikimit? A mundet një azhurnim i vogël i planit strategjik të realizohet me përfshirje të vogël të pjesëmarrësve?



Si do t’a organizoni dhe si do t’a udhëhiqni procesin e planifikimit strategjik?

Vëmendja kryesore duhet të jetë e orientuar kah ruajtja e procesit në kahjen e drejtë. Iniciativat organizative siç janë planifikimi strategjik janë sfidë e vërtetë, veçanërisht në mjedise të cilat shpejtë ndryshojnë, ku klima politike është jostabile, ndërsa resurset janë të kufizuara. Prandaj me rëndësi vitale është që të zhvillohet plan i projektit ku komponente të ndryshme të projektit janë të përcaktuara në bazë të përgjigjes ndaj këtyre pyetjeve:

Qëllimet: çka dëshironi të arrini përmes planifikimit strategjik të zhvillimit lokal?

Plani punues: a janë planifikuar dhe përmendur të gjitha aktivitetet e duhura?

Përshkrimi i punës: çka duhet të bëhet?

Pronësia e procesit : a është e qartë se çka duhet të bëhet; a janë përcaktuar të gjitha detyrat dhe përgjegjësitë?

Koha: a është planifikuar dhe përcaktuar mjaft kohë për aktivitetet e veçanta të pjesëmarrësve gjatë planifikimit strategjik?

Mbikqyrje: a janë zhvilluar dhe përcaktuar mekanizma për përcjelljen e procesit të implementimit të planeve?

Resurse financiare: a është komuna në gjendje të sigurojë kornizë reale financiare për punën e saj dhe zhvillim për periudhë trivjeçare?

Në përmbledhjen e shkurtër përmes parashtrimit të pyetjeve të lartëpërmendura dhe duke iu përgjigjur atyre Ju duhet të jeni në mundësi që të përcaktoni se a është e gatshme komuna të fillojë procesin e planifikimit strategjik. Në fakt, përgatitja dhe zhvillimi i procesit të planifikimit strategjik të zhvillimit lokal është ushtrim i planifikimit mëvete.

A4. Profili i komunës, Përmbledhje e kushteve dhe shërbimeve ekzistuese

Planifikimi dhe menaxhimi me komunën ka nevojë për të dhëna për kushtet e tanishme në komunë. Ekzistojnë metoda të ndryshme për përcaktimin e asaj se cilat të dhëna janë të nevojshme, prandaj secila komunë duhet të vlerësojë nevojën dhe mundësinë për prezentimin e fakteve ose të dhënave analitike. Cilësia e planifikimit mvaret natyrisht nga cilësia e të dhënave në qasje. Për fat të keq, planifikuesit pa përvojë shpeshherë dëshirojnë që të shfrytëzojnë shumë të dhëna (ndonjëherë madje edhe për gjëra të panevojshme), dhe kështu harrojnë në disa çështje kyçe. Aftësia e përmbledhjes së të dhënave të domosdoshme dhe paraqitja e tyre në formë praktike, të qartë dhe të lexueshme, është pjesë e aftësive të planifikuesve të mirë. Të dhënat mund të jenë të përpiluara nga ndonjë tekst, tabela, grafikonë dhe harta, ndërsa të dhënat themelore mund të publikohen ndaras nga dokumentet e planifikimit.

Përmbledhja e kushteve ekzistuese dhe shërbimeve në komunë është në funksion të planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunës. Ai shpeshherë emërohet Profili i komunës dhe mund të jetë i bërë si detyrë e ndarë ose si faza e parë e planifikimit. Ky profil shërben për disa qëllime. Ai ndihmon në planifikimin përmes mundësimit të kontrollit sistematik të kushteve në komunë duke përfshirë edhe përparësitë lokale dhe resurset për zhvillimin e ardhshëm, si dhe përmes sigurimit të të dhënave për problemet lokale të cilat duhet të përmirësohen me planifikimin e zhvillimit. Të dhënat sistematike për kushtet lokale janë të dobishme edhe për ndërmarrjet (si ato lokale ashtu edhe ato të jashtme) të cilat i zhvillojnë aktivitetet e tyre dhe i planifikojnë investimet e tyre. Shumë nga komunat deri më tani i kanë fokusuar profilet e tyre ekzistuese vetëm në ekonominë lokale, por është mirë që në profilin e saj komuna të prezentojë edhe shërbimet publike, veçmas ato për të cilat ajo është përgjegjëse ose do të jetë përgjegjëse në të ardhmen.

Madhësia dhe përmbajtja e të dhënave për planikimin duhet të përcaktohet sipas nevojave dhe resurseve lokale. Është normale që sektorët/departamentet për zhvillim lokal ekonomik të kenë më



shumë të dhëna të cilat mund të kyçen në raportet. Në faqet në vijim është dhënë shembull për një përmbajtje të mundshme të profilit të komunës:

Profili i komunës (shembull)

I. Të përgjithshme

Historia (shkurtimisht)

Lokacioni (shkurtimisht)

Popullata (gjithsej, vende të banuara, struktura e moshës, struktura e gjinisë, struktura e arsimit, struktura e nacionalitetit, zhvillimi i popullatës gjatë 10-20 viteve të fundit, vlerësime lidhur me të ardhmen gjithsej/ për popullatën)

Resurse natyrore (klima, toka, toka punuese, hidro potenciali, potenciali për ujërat termal, potencialet minerale, pyjet etj.)

Profili i njësisë për vetqeverisje lokale ( organizata, kontakte, sipërmarrje publike, buxheti (histori trevjeçare, tatimi etj.)

II. Ekonomia lokale

Në përgjithësi (numri i kompanive, zhvillimi i numrit të kompanive në disa vitet e fundit, zejtarë, biznes-sektorët më të zhvilluar, etj.)

Ndërmarrjet kryesore, Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme

Analiza e biznes-mjedisit

Institucione financiare

Bujqësia

Punësimi (numri i të punësuarve – gjithsej dhe sipas sektorëve, situata ekzistuese, vlerësim lidhur me të ardhmen; papunësia (numri total, struktura e moshës dhe arsimi)

III. Shërbime komunale

Në përgjithësi për shërbimet publike (shërbimet komunale dhe lokale shtetërore), faza e bartjes së detyrave shtetërore dhe pronësia e komunës

Demokracia lokale, informimi i pjesëmarrjes së qytetarëve, mediat, OJQ-të

Planifikimi urban dhe rural

Banimi, ndërtimi, toka e rezervuar për investime

Arsimi (njësi, nxënës, mësues, klasa, arsimi parashkollor, fillor, i mesëm dhe i lartë dhe univerzitetet, shtëpitë studentore, transporti i studentëve)

Përkujdesja shëndetësore (përkujdesja themelore shëndetësore, konsultime me specijalistë, spitale)

Mbrojtja sociale (familjet, fëmijët, invalidët, personat e moshuar, etj.)

Kultura (shërbime) dhe mbrojtja (lokacione arkeologjike, objekte fetare, natyra etj.

Sporti dhe rekreimi (klubet sportive, objektet sportive, sportistët/sportistet aktive, rajonet rekreative etj.

Mjedisi jetësor

Rrugët dhe trafiku

Ujësjellësi

Kanalizimi

Menaxhimi me mbeturinat



Telekomunikimi (interneti, TV kabllovik)

Energjia

IV. Analiza strategjike

SVOT

Rezultate nga hulumtimet publike

Analiza të tjera

Gjatë përgatitjes së Profilit të komunës mund të merren parasysh këto ide:

- Përmbajtja e Profilit duhet të jetë e shkurtër, e lehtë për t’u lexuar dhe prezantimi i të dhënave duhet të fokusohet në gjërat themelore.

- Të dhënat kyçe për popullatën, strukturën e moshës, struktura etnike, punësimi, ekonomia dhe shërbimet prezentohen veçmas për sferat urbane dhe rurale dhe nga ana e secilës bashkësi të komunës.

- Periudhat kohore për statistika mund të rriten dhe krahasimet statistikore mund të bëhen në kuadër të rajonit ose vendit. Karakteristikat demografike, numrat për punësim etj. duhet të prezentohen në perspektivë nga 5-10 vjeçare, edhe në të kaluarën edhe kah ardhmëria.

- Enti shtetëror statistikor shpall të dhëna të ndryshme, të cilat mund të përdoren në profilet e komunës. Këto të dhëna në përgjithësi japin përmbledhje të shkurtër të një komune të tërë dhe nuk japin të dhëna për kushtet në pjesët e ndryshme të saj. Për shkak të reformës së organizimit territorial të dhënat statistikore paraprake nuk munden direkt të përdoren dhe ndonjëherë ka nevojë për përmbledhje të tyre për disa komuna të përparshme.

- Meqë të dhënat e Entit shtetëror statistikor nuk mundësojnë pasqyrë të qartë për shërbimet komunale, nevojiten zgjidhje inovative lokale për marrjen e këtyre të dhënave dhe plotësimin e zbrazëtirave.

- Në përgjithësi është më mirë që të koncentrohemi në të dhënat të cilat mund të merren më lehtë për të shmangur përdorimin e kapacitetit të tepërt për marrjen e të dhënave tek të cilat arrihet me vështirësi.

- Të dhënat duhet të mbledhen në mënyrë e cila është e orientuar kah planifikimi. Është me rëndësi që të prezentohen potencialet pozitive dhe kapacitetet zhvilluese të komunës, por njëkohësisht të dhënat nuk duhet t’i mbulojnë problemet. Ato duhet njëkohësisht t’a prezentojnë edhe potencialin zhvillues dhe problemet akute, dhe jo vetëm t’a reklamojnë komunën. Planifikimi pa kuptim adekuat të problemeve lokale dhe arsyeve të tyre është i padobishëm.

- Përmbledhja e analizave strategjike mund të ndihmojë në orientimin drejt problemeve dhe zgjidhjen e tyre. Detajet e mundshme të analizës mund të shfrytëzohen ndaras nga Profili.

- Në këtë material mund të bashkangjiten edhe harta për ilustrim (përshkrim).

- Hartat ekzistuese topografike në shkallë 1:25 000 sigurojnë mjaft të dhëna dhe përkrahje për planifikimin lokal. Pjesa më e madhe e shtetit është e mbuluar me harta të reja, ndërsa pjesa tjetër ka harta të vitit 1970. Ato janë shumë lehtë për t’u qasur në Entin shtetëror të gjeodezisë.

Lista e bashkangjitur e disa treguesve të mundshëm në kapitullin C11 siguron detaje plotësuese të të dhënave statistikore të cilat mund të kyçen në Profilin ose të cilat autoritetet komunale për planifikim mund t’i përcjellin jashtë profilit. Enti shtetëror për statistikë është i mirëpritur që të përgatit pako standarde statistikore për komunat dhe t’u ndihmojë me të dhënat e nevojshme për planifikim.



A5. Misioni, Ideja operative e komunës

Misioni i komunës duhet të japë sqarim deri tek partnerët e brendshëm dhe të jashtëm të komunës pse ajo ekziston dhe çka bën ajo për realizimin e këtij qëllimi. Misioni duhet të jetë stabil, kryesisht pozitiv por real, i qartë dhe më i shkurtër. Gjithashtu ajo duhet të jetë individuale, dhe jo tekst i cili do të përgjigjet për secilën komunë. Në shumë raste secili nga anëtarët e Këshillit përgatit definicionin e vet për këtë ide dhe rezultati është kombinimi i ideve më të popullarizuara. Propozimi diskutohet fjalë për fjalë në punëtorinë për planifikim dhe pas këtij diskutimi të gjithë pjesëmarrësit me të vërtetë do të kuptojnë se përse ekziston komuna. Misioni gjithashtu bazohet edhe në Ligjin për vetqeverisje lokale dhe në kompetencat e komunës.

A6. Vizioni, Strategjia e përgjithshme

Vizioni kyç shqyrtim i shkurtër ndaj kushteve të ardhshme në komunë (pas një kohe të caktuar, për shembull pas tre apo pesë viteve) duke u fokusuar në çështjet kryesore dhe në rolin e komunës në të ardhmen. Ajo mund të kyç pasqyrë edhe pë rolin e ardhshëm rajonal të komunës, për popullatën, ekonominë, buxhetin ose shërbimet e komunës. Përgatitja për vizionin mund të zhvillohet sipas parimeve të njejta si misioni i lartëpërmendur. Vizioni duhet të jetë ambicioz, por real. Disa pjesë të vizionit duhet të jenë në nivel në të cilin komuna do të jetë shumë krenare. Kushtet natyrore zhvilluese dhe nevojat janë të ndryshme në komuna të ndryshme. Kështu komunat mund të zhvillojnë profile të tyre specifike. Disa komuna mund të koncentrohen në promovimin e biznesit, disa të tjerë në bujqësi, fëmijët, mjedis jetësor të shëndoshë, telekomunikimet, arsimim, penzionistët, kultura ose turizmi. Ky profil duhet të jetë i dukshëm në vizion.

A7. Strategji zhvilluese për sektorët zhvillues

Në jetën reale komunat nuk janë në gjendje që të ballafaqohen në mënyrë aktive me të gjitha çështjet e mundshme lokale. Në kuadër të kufizimeve të caktuara nga Ligji dhe nevojat lokale, ndërsa duhet edhe të parashikohen prioritetet qeveritare dhe resurset në qasje. Njëkohësisht, duhet edhe të definohen sektorët kyç prioritar operativ me qëllim që të orientohen aktivitetet- sferat e fokusuara strategjike. Ato janë sektortë më të rëndësishëm ku duhet të koncentrohen resurset komunale zhvilluese.

Përmbajtjet kyçe të politikave të planit strategjik përbëhen nga sferat e fokusuara strategjike, si dhe nga qëllimet strategjike konkrete në këto sfera. Përcaktimi i qëllimeve zhvillohet në bazë të kuptimit të situatës aktuale në komunë, si dhe në bazë të analizës së problemve në secilën sferë dhe vizionin e ardhshëm të komunës. Qëllimet konkrete duhet të dizajnohen dhe formulohen si SMART- specifike, të matshme, të arritshme dhe të realizueshme, reale dhe të sakta.

Definicioni i sferave strategjike të fokusuara është i rëndësishëm për orientimin e aktiviteteve dhe përcaktimin e resursve gjatë përgatitjes së buxhetit. Fokusimi i sferave të fokusuara strategjike mund të përforcohet me adresimin e të gjitha ose shumicën e aktiviteteve dhe projekteve zhvilluese kyçe vetëm në këto projekte. Duke e marrë parasysh nevojën e lidhjes së rezultateve të planifikimit strategjik me buxhetin komunal, sferat e fokusuara strategjike duhet t’i mbulojnë të gjitha sferat e detyrave kyçe të komunës, si dhe sferat për të cilat komuna mund t’a marë përgjegjësinë gjatë periudhës së planifikimit.

Lista në vijim paraqet një shembull të klasifikimit të mundshëm të sferave të fokusuara strategjike në bazë të kompetencave të definuara në Ligjin për vetqeverisje lokale, duke e marë parasysh përcaktimin e buxhetit, si dhe rolin administrativ dhe demokratik të komunës:



Sferat e fokusuara strategjike gjatë planifikimit të zhvillimit lokal (shembull)

Organizata komunale, zyra dhe ndërmarrje publike, decentralizimi Demokracia lokale, informimi i pjesëmarrjes së qytetarëve, mediat, OJQ-të








Mjedisi jetësor

Rrugët dhe trafiku

Ujësjellësi

Kanalizimi



Energjia Të gjitha gjërat e lartëpërmendura nuk mund të jenë sfera të fokusuara strategjike, kështuqë komuna duhet t’i ndajë 4-6 sferat prioritare. Strategjitë aktive zhvilluese nuk nevojiten në të gjitha sferat e lartëpërmendura, por disa qëllime në secilën prej tyre prap se prap janë të dobishme. Në këtë kontekst, një qëllim mund të jetë edhe zgjatja e sigurimit të shërbimeve ekzistuese në sektorin i cili zgjat pa ndryshime të mëdha, ose vetëm zvogëlimin e disa shërbimeve që të arrihet kursimi i harxhimeve.

Përmbajtjet e dokumentit strategjik mvaren në mënyrë të natyrshme nga materiali, qasja dhe procesi i cili përdoret gjatë planifikimit. Dy alternative themelore për përmbajtjet janë të prezentuara këtu:

1.Strategjia, Përmbajtja (Struktura me theks të veçantë në sferat e fokusuara strategjike)

Hyrje

Misioni

SWOT

Vizioni

Sfera të fokusuara strategjike

SFO 1 (Qëllime strategjike dhe qëllime konkrete; Programe dhe projekte)




2. Strategjia, Përmbajtja (Struktura e të gjithë sektorëve kyç)

Hyrje

Misioni

Strategji

Popullata



Organizata komunale, zyra dhe ndërmarrje publike, decentralizimi Demokracia lokale, informimi i pjesëmarrjes së qytetarëve, mediat, OJQ-të








Mjedisi jetësor

Rrugët dhe trafiku

Ujësjellësi

Kanalizimi



Energjia

A8. Definimi i kornizës financiare për planifikimin e zhvillimit

Në planifikimin strategjik të zhvillimit lokal të komunës, rreziku kryesor është që Plani strategjik shpeshherë paraqet vetë listë të dëshirave lokale, meqë resurset dhe kapaciteti i komunave nuk mjaftojnë për implementimin e ideve të planit. Që të mënjanohet ky rrezik duhet që gjatë procesit të planifikimit të definohen resurset reale financiare të komunës, për investimin në programe dhe projekte zhvilluese. Kjo duhet të bëhet sa është e mundur më shpejtë, por jo më vonë se kur të jenë definuar aktivitetet dhe definimi i programeve dhe projekteve. Korniza e buxhetit për zhvillim e bën planifikimin më real.

Për shkak të varësisë së madhe të buxheteve komunale nga Buxheti shtetëror, është e natyrshme që të priten nga qeveria qendrore korniza vjetore apo trivjeçare dhe udhëzime për përgatitjen e buxhetit lokal, duke i përfshirë edhe kornizën për harxhime në zhvillim respektivisht për investime kapitale. Kornizat e tilla ose udhëzime mund të japin edhe kahje për komunat lidhur me priroritetet qeveritare midis sektorëve të ndryshëm zhvillues, si dhe informacione lidhur me orarin dhe vëllimin e mjeteve shtetërore të dedikuara për komunat në përputhje me decentralizimin.

Në bazë të informacioneve të siguruara nga ana e Qeverisë, Kryetari i Komunës ose Këshilli Komunal mund të sigurojnë ekip për planifikimin e zhvillimit lokal me kornizë të rekomanduar financiare për planifikimin e zhvillimit. Madje edhe nëse mungojnë udhëzime të përshtatshme nga qeveritë qendrore, Kryetari i komunës në bashkëpunim me departamentin/sektorin për buxhet të komunës duhet të sigurojë udhëzime për kornizën financiare për planfikimin e zhvillimit lokal për tri vjet. Harxhimet totale për aktivitetet dhe projektet për zhvillim të komunës duhet të mbesin në kuadër të kësaj kornize. Ajo kornizë duhet të sigurojë edhe udhëzime për përcaktimin e financave midis sektorëve në bazë të strategjive dhe prioriteteve tanimë të përgatitura. Korniza mundet që në një masë të caktuar të shprehet përmes përcaktimit gjeografik midis komuniteteve respektivisht pjesëve urbane dhe rurale të komunës.

Kjo që u përmend më lartë në shikim të parë tingëllon lehtë, por është sfidë e madhe sipas kushteve momentale në vend. Në mungesë të të dhënave adekuate definimi i kornizës së buxhetit për zhvillim



lokal në periudhë trivjeçare mund të shërbejë si metodë e thjeshtë. Për shembull, kufizimi i harxhimeve totale vjetore për zhvillim si një pjesë më proporcionale nga buxheti total. Kjo pjesë mund të jetë e njejtë siç ka qenë vitet e kaluara ose të jetë ndonjë qëllim i ri i caktuar (3-8 % nga buxheti total për qëllime lokale zhvilluese, për shembull. Natyrisht, kapaciteti financiar i komunës, huatë ekzistuese dhe faza e decentralizimit fiskal, ndikojnë në këto udhëzime.

Korniza financiare për planifikim të zhvillimit mund të kyç gjithashtu edhe kornizë për financimin e jashtëm të programeve dhe projekteve lokale. Shteti dhe donatorët mund të finansojnë disa pjesë nga harxhimet për zhvillim, si dhe qytetarët dhe pjesëmarrësit tjerë lokal. Nga ana tjetër, krijimi i listës së madhe të dëshirave për finansimin e jashtëm të zhvillimit lokal nuk është real. Nëse nuk ka ndonjë bazë tjetër më reale, pritjet e tilla duhet të kufizohen në nivelin e përparshëm të finansimit të jashtëm ose në dyfishimin e tre (nëse shkohet në maksimum).

Sidoqoftë, korniza financiare për vitin e parë të implementimit të zhvillimit lokal duhet të jetë e balancuar me buxhetin komunal. Vetëm në këtë mënyrë plani zhvillues dhe buxheti mund të jenë të barabarta. Planet joreale të mbivlerësuara për zhvillim lokal të cilat nuk janë të lidhur me resurset dhe buxhetin në qasje, krijojnë frustrim midis administratës dhe nuk i paraqesin prioritetet e komunës. Këshilli i komunës, autoritetet shtetërore dhe donatorët nuk mund ti përdorin si udhëzime këto plane të mbivlerësuara për zhvillim lokal.

A9. Planifikimi aksional: aktivitetet, projektet, rezultatet dhe harxhimet

Në përgjithësi, planet strategjike për zhvillim lokal, duhet të kyçin plan aksional i cili përmban propozime për aktivitete strategjike dhe projekte dhe programe zhvilluese. Plani strategjik duhet të përshkruajë aktivitetet dhe rezultatet e komunës, dhe jo t’a paraqes zhvillimin e tërë të ndërmarrjeve dhe autoritetet shtetërore në kuadër të komunës. Nëse plani e përshkruan zhvillimin i cili nuk është përgjegjësi komunale, duhet të theksohet se kush është përgjegjës për këtë zhvillim.

Strategjitë në sferat e fokusuara strategjike kanë nevojë për aktivitete për implementimin e tyre. Shumë nga këto aktivitete bëjnë pjesë në programet dhe projektet lokale, ndërsa disa prej tyre mund të implementohen edhe pa ndonjë formë të caktuar të projektit dhe pa investim ose harxhime plotësuese operative. Të tjerat mund të jenë investime ose lloje të tjera të projekteve.

Numërimi i programeve dhe projekteve, sëbashku me definimin e rezultateve të tyre dhe harxhimeve është në fakt planifikimi aksional. Kjo është fazë e veçantë e planifikimit nga përgatitja e strategjive. Në shumë shtete dhe në disa komuna në Maqedoni planifikimi aksional është i prezentuar si dokument i ndarë në bazë të strategjive të miratuara. Praktika e vlefshme e planifikimit strategjik trivjeçar në vendin tonë prap se prap bazohet në idenë se planifikimi trevjeçar i aktiviteteve është pjesë e planifikimit strategjik. Nëse plani trevjeçar azhurnohet në nivel njëvjeçar dhe e udhëheq përgatitjen e buxhetit vjetor dhe miratohet sëbashku me buxhetin, atëherë plani aksional që ka të bëjë me buxhetin, në fakt e përmban edhe planin strategjik trevjeçar në rrjedhë e sipër dhe buxhetin, si dhe mund të thuhet se bëhet fjalë për plan aksional strategjik trevjeçar.

Plani aksional strategjik trevjeçar për zhvillim lokal të NJVQL-ve i definuar në këtë mënyrë, lidhur me buxhetin e NJVQL-ve është i balancuar me planet aksionale për zhvillim të balancuar rajonal dhe planet aksionale të qeverisë qendrore, paraqet instrument të fuqishëm për NJVQL-të në arritjen e vizionit për zhvillim lokal të komunës në 5 deri 7 vitet e ardhshme. Gjatë azhurnimit trevjeçar të planit strategjik mund të mos ketë nevojë që të azhurnohet Profili i komunës dhe mund të mbetet pa kurrfarë ndryshime në sferat dhe qëllimet ekzistuese strategjike të fokusuara. Megjithatë, listat e programeve, projekteve, rezultateve dhe harxhimeve kërkojnë azhurnim trevjeçar. Programet ose projektet e implementuara ndahen nga plani, dhe me atë orari i programeve, projekteve dhe



aktiviteteve sëbashku me harxhimet e tyre duhet të ndryshojë dhe do të mund të kyçen edhe projekte dhe aktivitete të reja.

Secili program dhe projekt duhet të ketë titull duke përfshirë edhe një përshkrim të vogël, njësi organizative përgjegjëse, orar ose afat, rezultate të definuara, vlerësim të harxhimeve, si dhe të dhëna për resurset e finansimit (buxheti komunal, resurse të garantuara ose të pritura të jashtme siç janë buxheti shtetëror, donatorët ose burime të tjera).

Secili nga programet e propozuara ose projekte duhet të jetë i përgatitur deri në një nivel të caktuar. Kërkesa minimale për secilin projekt është karta e projektit e përgatitur nga organizata e cila është përgjegjëse për implementimin e projektit. Karta e projektit tregon shumë më tepër se tabela e përmbledhjes në planin strategjik dhe paraqet bazë për kyçjen e projekteve në planin strategjik.

Organizata e cila nuk është në gjendje të prezentojë kartë të projektit për një projekt të cilin ajo dëshiron t’a implementojë, nuk mund t’a mbajë përgjegjësinë për implementimin e tij.

Marë në përgjithësi, as investime e as projekte të mëdha nuk do të mund të kyçeshin në vitin e parë apo të dytë të planit nëse nuk janë të përgatitura në mënyrë adekuate.

Së pari nevojitet përgatitje e dokumentacionit teknik të projektit, ndërsa tani përgatitje e propozim-projektit. Në disa raste të caktuara përgatitja e tyre mund të kyç përpunimin e: studimeve fizibiliti, përgatitjen e dokumentit të projektit, dizajnit teknik, procedurave financiare dhe procedurave për sigurimin, si dhe përgjigje, aktivitete të cilave mund t’u nevojitet shumë kohë për t’u realizuar.

Rezultatet duhet të definohen në një mënyrë konkrete matëse kështu që ato do të mund të maten qartë pas implementimit të planit.

Vlerësimi i harxhimeve investuese të një projekti zhvillues është e obligueshme për kyçjen e projektit në planin aksional strategjik trevjeçar. Si plotësim, krahas investimit, projekti shkakton edhe harxhime operative për komunën. Shumë shpesh ndodh që një objekt investues të braktiset ose të përdoret në mënyrë joefektive meqë buxheti nuk është në gjendje që t’i sigurojë pagat për personelin e duhur dhe harxhimet tjera të nevojshme, duke e përfshirë edhe qëndrueshmërinë (ruajtjen).

Në vend se të orientohet kah investime plotësisht të reja, planifikimi i aktiviteteve dhe projektet duhet njëkohësisht t’a marrë parasysh edhe pronësinë e tanishme të komunës. Përmes qëndrueshmërisë dhe riparimit të objekteve ekzistuese për shërbime, rrugëve, infrastrukturës, etj. komuna duhet të mundësojë përdorimin efikas të tyre. Bartja e objekteve nga prona shtetërore në pronësi të komunave është ende në vijim e sipër dhe procedura për vërtetimin e përgjegjësisë për menaxhimin me pronësinë nuk është gjithmonë e qartë. Që të lehtësohet menaxhimi me këtë pronësi komuna duhet të përgatis regjistrim adekuat të pronësisë komunale, sëbashku me gjendjen e saj si dhe nevojat për rikonstruim dhe ruajtje.

Aktivitetet e projektit gjatë periudhës trivjeçare do të mund të përmbledheshin në këtë matricë:



Sfera strategjike e fokusuar 4: Kultura, sporti dhe rekreimi Qëllimi strategjik 4.1: Përdorimi më efikas i objekteve ekzistuese kulturore dhe sportive përmes riparimit të tyre, menaxhimit të përmirësuar, mirëmbajtje dhe funksionim edhe përmes përfshirjes së shfrytëzuesve

Aktiviteti/ Përshkrim i programit/ projektit

Rezultatet e pritura

Organizata përgjegjëse

Korniza kohore

Shkalla e përgatitjes së dokumentacionit teknik

Harxhime

4.1/1 Regjistrimi dhe analiza e objekteve të tanishme kulturore dhe sportive

Baza e të dhënave lidhur me pronën e komunës i përmban objektet e tanishme kulturore dhe sportive dhe gjendjen e tyre, Prona është e regjistruar në komunë në kadastër.

Sektori për punë të përgjithshme, Nëpunës për kulturë dhe sport

Regjistrimi 1-3/2008 Regjistrimi 4-6/2008

Baza e të dhënave është e dizajnuar

Nuk ka harxhime investuese, Harxhimet për regjistrimin në Kadastër 10 000, Buxheti komunal

4.1/2 Riparimi i sallës sportive në sferën A

Kulmi dhe dy fusha sportive të brendshme janë renovuar

Sektori për urbanizëm

4-7/2010

Do të përgatitet në vitin 2009

Gjithsej 2 500 000 - 500.000 buxheti komunal; pritjet; 1.500.000 pjesëmarrje, 500.000 lokale, shtetërore

Qëllimi strategjik 4.2 : përmirësimi i bukurisë dhe vlerës rekreative të disa pjesëve të parqeve urbane

4.2/1 Riparimi i parkut B

Parkimi jashtë, mbjellja e drunjve, mobilje dhe fusha sportive për fëmijët edhe brenda.

Sektori për urbanizëm

3-6/2009 Projekti është i gatshëm, dokumentacioni i tenderit duhet të përgatitet

1.200.000, Buxheti komunal

Realizimi i suksesshëm i qëllimeve strategjike dhe planeve aksionale shpeshherë është i lidhur me strukturën organizative të komunës. Nëse ka nevojë nga ndryshimi i strukturës organizative (ndryshimi madje do të mund të ishte edhe qëllim strategjik i veçantë), planifikimi komunal aksional duhet të përmbajë propozimin për atë se si të bëhet ndryshimi. Struktura adekuate organizative është kyçe për planifikim efektiv strategjik dhe operativ si dhe për implementimin e planeve aksionale.

A10. Raporte për planifikim strategjik dhe azhurnimin e tyre

Raportet për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunës, respektivisht Planit strategjik si dokument dhe dokumentacioni plotësues (Profili, Plani aksional etj.) duhet t’i reflektojnë nevojat për planifikimin në komunë. Në një komunë të madhe dhe të ndërlikuar raportet mund të jenë më të mëdha se sa në një komunë të vogël, por raportet kyçe duhet të jenë të thjeshta për t’u lexuar dhe të kuptueshme për pjesëmarrësit e zgjedhur. Për shkak të kësaj ato nuk do të duhej të jenë shumë të gjata. Vulë dhe pamje e mirë e jashtme, sëbashku me kopertinë tërheqëse dhe ngjyra të cilat e përmirësojnë pamjen e planit, edhe pse nuk janë të mundshme në shumë komuna. Në falënderim të përkrahjes së donatorëve, dhe me qëllim që të impresionohen investitorët e huaj, shumë nga komunat e Maqedonisë janë të mësuara që t’i publikojnë raportet e tyre edhe në gjuhën maqedonase dhe angleze në një dokument.

Çfarëdo raporti i cili do të prezentohet për miratim politik në një komunë të zakonshme nuk duhet të jetë më i gjatë se 30 faqe. Azhurnimi vjetor i planit strategjik mundet që në mënyrë adekuate t’a mbulojë vetëm planin aksional strategjik trevjeçar. Kjo do të thotë se mund të ndodhë që dokumentacioni dhe leja për plan strategjik të mbulojnë tri dokumente të ndara.



Profili i komunës në mënyrë optimale mund të jetë i përgatitur për përdorim pesëvjeçar, ose eventualisht në çdo katër vite në fillim të mandatit të parë të Kryetarit të komunës dhe Këshillit të komunës. Profili i komunës dhe të dhënat tjera analitike do të mund të ishin shpallur në raport prej 10-30 faqe. Për Profilin nuk nevojitet ndonjë miratim politik.

Misioni, vizioni, sferat strategjike të fokusuara , qëllimet strategjike dhe konkrete duke i përfshirë edhe strategjitë sektorale më të ndara përgatiten çdo katër vjet (sipas mundësisë menjëherë pas përgatitjes së Profilit) dhe miratohen nga ana e Këshillit të komunës në periudhë prej pesë vjetëve, me çka miratimi i tyre bëhet ndaras nga plani aksional strategjik trevjeçar. Më së miri është që raporti (dokumenti i planit) të jetë më i shkurtër (për shembull 5-20 faqe) dhe mund të publikohet në dokumentin e njejtë me Profilin e komunës.

Plani aksional strategjik i parë trevjeçar përgatitet gjatë përgatitjes së Profilit dhe strategjive, por dokumentohet dhe miratohet në mënyrë të veçantë. Ai përfshin edhe kornizë financiare për planifikim. Pjesa e parë e planifikimit është procesi më demokratik nga të gjithë. Plani aksional strategjik mund të përmbajë 10-20 faqe plus ndoshta edhe karta të projektit. Ato nuk janë temë e miratimit politik. Gjatë vitit të dytë, tretë dhe të katërt azhurnimi ka të bëjë vetëm me planin aksional trevjeçar, pastaj dokumentacion plotësues dhe miratimi nevojitet vetëm për planin aksional strategjik. Azhurnimi vjetor mund të bazohet në Raportin për progresin gjatë vitit të kaluar, të strategjive valide dhe me pjesëmarrje më të vogël të opinionit lidhur me përgatitjen e strategjive dhe planit aksional strategjik për tri vitet e para.

Raportet lidhur me planifikimin (dokumentet e planeve) duhet të dorëzohen deri tek të gjithë anëtarët e Këshillit dhe personelit kyç administrativ, dhe ato duhet të jenë në qasje edhe për popullatën me kompenzim të harxhimeve për kopjim. Disa komuna në BE i publikojnë raportet që do t’u dorëzohen familjeve në komunë, por prap se prap është më mirë që të kyçen mediat lokale elektronike dhe të shtypit gjatë procesit të planifikimit ose për shpalljen e rezultateve finale.

A11. Lidhja planifikimit strategjik me buxhetin komunal

Buxheti komunal ballafaqohet me shumë probleme. Komunat nuk disponojnë me të ardhura të mjaftueshme të tyre dhe varen shumë nga përkrahja financiare nga ana e shtetit. Zgjidhja e këtij problemi kyç kërkon vendime ligjvënëse dhe financiare në nivel shtetëror, meqë komunat nuk munden që ndaras përmes planifikimit t’a zgjidhin këtë problem nacional.

Megjithatë, komunat munden që përmes planifikimit të tyre dhe harxhimet buxhetore ta përmirësojnë efikasitetin dhe transparencën e përdorimit të mjeteve komunale buxhetore. Kjo paraqet nevojë të qartë të zhvillimit strategjik të buxhetit dhe praktikave financiare në komunë. Në secilën komunë Plani strategjik duhet të përmbajë disa qëllime për zhvillim të buxhetit komunal dhe përmirësimin e menaxhimit me financat.

Strategjitë e miratuara janë udhëzime për përgatitje të buxhetit komunal. Siç është e përmendur më parë, përdorimi i kornizës së buxhetit gjatë planifikimit trevjeçar strategjik dhe aksional, e ruan planifikimin aksional në nivel real në raport me buxhetin. Kryesisht, viti i parë i planit aksional dhe viti i parë i buxhetit duhet të jenë të përshtatura, ndërsa me miratimin e tyre paralel vjen deri tek lidhja e planifikimit trevjeçar me buxhetin.

A12. Menaxhimi dhe përcjellja e zbatimit të zhvillimit lokal të komunave

Secili aktivitet i propozuar, program dhe projekt kërkon menaxhim aktiv, zbatim dhe përcjellje. Në mënyrë principiele, organizata përgjegjëse duhet t’a bëjë këtë si detyrë të vazhdueshme. Kryetari i Komunës dhe Këshilli i komunës kanë nevojë për informata kthyese sistematike për zbatimin e



buxhetit dhe për implementimin e projekteve. Mjeti minimal i tërë për përcjelljen e Raportit vjetor për implementimin e Planit Aksional. Ai paraqet burim kyç për ndryshimin e planit aksional për vitet në vijim, si dhe për vlerësim të brendshëm të kapacitetit të organizatës komunale për implementimin dhe vlerësimin e nevojave për korigjim dhe përmirësim të efikasitetit. Raporti vjetor do të mund të ishte i prezentuar në formën në vijim:

Aktiviteti/ Përshkrim i programit/ projektit

Organizata përgjegjëse

Korniza kohore e planifikuar

Shpenzimet e planifikuara

Statusi i aktiviteteve/programeve /projekteve Tetor 2008

4.1/1 Regjistrimi dhe analiza e objekteve të tanishme kulturore dhe sportive

Sektori për punë të përgjithshme, Nëpunës për kulturë dhe sport

Regjistrimi1-3/2008 Evidentimi 4-6/2008

Nuk ka harxhime për investime Harxhime për evidentim në Kadastër 10 000, Buxheti komunal

Regjistrimi ka mbaruar. Evidentimi pjesërisht ka mbaruar, pritet që të përfundojë më 12/2008

4.1/2 Renovimi i sallës sportive në rajonin A

Sektori për urbanizëm,

4-7/2008

Gjithsej 2.500.000, 500.000 buxheti komunal, pritje; 1.500.000 pjesëmarrje shtetërore 500.000 pjesëmarrje lokale

Projekti dhe dokumentacioni janë të kompletuara, fillimi nuk dihet për shkak të vendimit negativ për financimin shtetëror, mjetet nuk priten as në vitin 2009.

4.2/1 Renovimi i parkut B

Sektori për urbanizëm,

3-6/2008 1.200.000, Buxheti komunal

Ka përfunduar, është kursyer 200.000 kundrejt harxhimeve të planifikuara

Si plotësim i përcjelljes së implementimit të Planit Aksional, komuna duhet të përcjellë edhe zhvillimin e përgjithshëm të kushteve dhe shërbimeve në nivel lokal. Përgatitja e Profilit të komunës në çdo katër vjet është metodë praktike që të shihet edhe në periudhë afatmesme se si të lëviz zhvillimi i komunës. Krahasimi i vlerës aktuale të indikatorëve zhvillues (të prezentuara në kapitullin C11 nga ky Udhëzues) me vlerat e përparshme japin udhëzime për planifikimin e ardhmërisë. Për fillimin e një procesi të ri komplet të planifikimit strategjik, duke përfshirë edhe përgatitjen e profilit të ri, sfera të reja strategjike të fokusuara, qëllime të reja strategjike dhe konkrete dhe Plan të ri aksional, është e dobishme që të vlerësohet se si kanë qenë të implementuara strategjitë e mëparshme dhe planet dhe çka mundet komuna të mësojë nga kjo përvojë.


B. Përgatitja e projekteve B1. Identifikimi i projektit, Karta e projektit Secili qytetar dhe të gjitha organizatat në komunë kanë idetë e tyre për atë se si munden të përmirësohen kushtet dhe shërbimet në komunë. Dëgjimi dhe regjistrimi i këtyre mendimeve dhe diskutimeve mund të jetë i dobishëm, por nuk mjafton për identifikimin e projekteve zhvilluese. Njerëz të caktuar dhe organizata, njësi dhe grupe punuese brenda ose jashtë administratës komunale duhet të mendojnë më vëmendshëm se çka nevojitet dhe çka do të mund të ishte ide e ashpër për një projekt të vërtetë zhvillues. Në përgjithësi rekomandohet që këto ide të prezentohen në një formë sistematike dhe deri në njëfarë mase formë analitike, respektivisht në formë të kartës së projektit. Në rast se askush nuk është i interesuar që të plotësojë një kartë të tillë për një ide ose nuk është mjaft kompetente për këtë gjë, atëherë siç duket nuk ka interes real të mjaftueshëm për këtë ide dhe ajo nuk do të mund të merrej parasysh seriozisht. Sigurisht që pas pranimit të informacioneve nga qytetarët ose palës tjetër të tanguar, njësia adekuate në komunë mund të marë inicijativë dhe të plotësojë kartë të projektit. Njësia përgjegjëse për planifikim, komisioni ose grupi punues mund t’i përdorin këto karta për përcaktimin e prioritetit të propozim-projekteve të ndryshme dhe për zhvendosjen e tyre në planin aksional. Në Planin Aksional nuk duhet kyçur asnjë projekt për të cilin nuk ka të përgatitur Kartë të Projektit. Pason një shembull për Kartën e projektit. Ajo ka dy faqe. Faqja e parë duhet të plotësohet nga ana e palës së tanguar e cila e propozon projektin. Faqja e dytë kërkon profesionalizëm për vlerësimin e buxhetit. Nëqoftëse propozuesi nuk i ka vlerësuar harxhimet ose nuk mund t’a bëjë këtë, ajo duhet të finalizohet nga ana e ekspertëve komunal për planifikim. Një shembull i kartës së projektit është dhënë në Aneksin 1.

Doracak për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave– Përgatitja e projekteve


B2. Cikli i projektit B2.1 Hyrje Në vitin 1992 Komisioni Evropian ka miratuar Rregullore për ‘’Menaxhim me ciklin e projektit’’- MCP.Kjo paraqet përmbledhje të mjeteve për përgatitjen dhe menaxhimin me projekte në bazë të qasjes së Kornizës logjike, i cili deri atëherë ka qenë në masë të madhe i përdorur nga ana e shumë donatorëve dhe shteteve anëtare të BE-së. Ky kapitull e paraqet qasjen e MCP në bazë të versionit të fundit të Direktivave për menaxhimin me projekte të Komisionit Evropian të vitit 2004. Kjo përmbledhje e shkurtër ka për qëllim që t’u ndihmojë komunave në Maqedoni gjatë përdorimit të MCP-së, respektivisht gjatë përgatitjes dhe implementimit të projekteve zhvilluese me donatorë të ndryshëm, e veçanërisht me Komisionin Evropian.

Qëllimi i ‘’Menaxhimit me ciklin e projektit’’ është përmirësimi i menaxhimit me projekte duke marrë parasysh çështjet themelore dhe kornizën e kushteve, si gjatë përgatitjes ashtu edhe gjatë implementimit. MCP-ja tenton që të promovojë:

Qëllime të qarta dhe reale për projekte:

Hartimin e ndarjes së qartë midis qëllimeve dhe mjeteve për arritjen e tyre;

Definim të qartë dhe real të qëllimeve të përgjithshme të cilat duhet patjetër gjithmonë t’i përmbajnë efektet kyçe të qëndrueshme për target grupin (ose grupet);

Shqyrtimin e rreziqeve dhe rekomandimeve, respektivisht të faktorëve kryesor të jashtëm të cilët mundet në mënyrë të jashtëzakonshme të ndikojnë në suksesin operativ të projektit.

Faktorë të cilësisë për rritjen e efekteve për periudhë më të gjatë:

Relevanca e projektit, niveli deri në të cilin projekti përshtatet me nevojat dhe problemet të cilat ndjehen në të vërtetë;

Shkalla e pronësisë dhe operativitetit nga ana e shfrytëzuesve dhe pjesëmarrësve tjerë të rëndësishëm;

Nevoja për zgjedhjen e teknologjive të përshtatshme;

Respekt për vlerat socio-kulturore të individëve dhe grupeve tjera të tanguara;

Përshtatshmëria e projektit, duke i marrë parasysh interesat e grupeve specifike të ndjeshme siç janë gratë, fëmijët, invalidët, minoritetet etnike);

Kapaciteti i menaxhimit të komunës dhe partnerët e saj të projektit, publik apo privat;

Realizueshmëria e projektit, respektivisht a mundet realisht që të arrihen qëllimet në kuadër të kufizimeve të cilat i vendosin mjedisi dhe mundësitë e komunës dhe partnerëve të saj;

Bashkëpunim dhe koordinim midis pjesëmarrësve të ndryshëm, dhe

Qëndrueshmëria e shfrytëzuesve të cilët dalin nga zbatimi.

B2.2 Cikli i projektit

Mënyra në të cilën planifikohen dhe zbatohen projektet pason me një procedurë të zakonshme. Ajo fillon me strategjinë e përshtatur e cila shpie kah ideja për një aktivitet të caktuar. Ajo ide atëherë formulohet në projekt i cili zbatohet dhe vlerësohet me qëllim që të përmirësohet strategjia dhe aktivitetet e mëtejme. Nga pikëpamja e komunave të cilat bashkëpunojnë me donatorët, kjo mund të prezentohet përmes gjashtë fazave të ardhshme të ciklit të projektit:



Programimi (Planifikimi)

Komuna i krijon strategjitë e veta në sferat e fokusuara strategjike. Rezultati është plan strategjik që përfshin qëllimet strategjike dhe konkrete dhe Planin aksional trivjeçar strategji (sipas nevojave të Ligjit për shfrytëzuesit e buxhetit). Në nivel nacional qeveria qendrore dhe donatorët i përgatisin programet e tyre zhvilluese.

Identifikimi

Në bazë të strategjisë së komunës për prioritizim, duhet të identifikohen projekte prioritare të cilat do të realizojnë strategjitë. Në administratën komunale kjo është pjesë e përgatitjes së Planit aksional trivjeçar strategjik me çka duhet të kihet parasysh finansimi i secilit nga projektet. Burimet për finansim mund të jenë buxheti komunal, disa nga mekanizmat e jashtëm financiar ose kombinimi i tyre. Burimet e jashtme të finansimit duhet të saktësohen sa më shumë. Kjo mund të jetë për shembull, IPA Programi për bashkëpunim ndërkufitar, ndonjë program tjetër donator ose thirrje publike nga ana e ndonjë Ministrie. Burimet e jashtme zakonisht presin propozim-proekt në formën e standardizuar. Në praktikë kjo fazë përfshin përgatitje të propozim-projektit deri në nivel që e kërkon organizata nga e cila kërkohet finansimi, si dhe identifikim të partnerëve të mundshëm për implementimin e projektit.

Vlerësimi

Ekspertët e emëruar nga ana e finansuesit i vlerësojnë aplikacionet e zbatuara: propozim-projektet dhe kërkesën për finansim, analizën e nevojave dhe problemeve, rezultatet dhe efektet e pritura, si dhe planet për implementim dhe përcaktimin e resurseve. Zakonisht krahasohen disa aplikacione dhe vlerësohen cilësitë e tyre lidhur me mjetet financiare në qasje. Në varësi prej praktikës së finansuesit, personeli mund të negociojë me aplikantët për korigjim ose përmirësim të aplikacionit. Në fund të fazës së vlerësimit, për finansim dorëzohet propozimi i fundit.

Finansimi

Në këtë fazë sillet vendim se a do të financohet projekti apo jo. Në rast të vendimit pozitiv, nënshkruhet marrëveshje formale midis finansuesit dhe aplikuesve. Kjo Marrëveshje i përmban edhe elementet themelore për implementim financiar. Në grantet e BE-së për komunat, duhet të kushtohet vëmendje e madhe në kushtet për financim dhe përmbajtjet e marrëveshjes. Kushtoni vëmendje të veçantë kushteve lidhur me furnizimet (procedura PRAG), finansimi dhe pagesat.

Implementimi / Zbatimi

Resurset e caktuara përdoren për arritjen e qëllimeve të projektit, ndërsa target grupi i realizon rezultatet dhe efektet e planifikuara. Përcillet progresi i projektit që të sigurohen rezultate e mira, por gjithashtu edhe që të mundësohet përshtatje e projektit me ndryshimet e rrethanave. Aplikuesit që janë përgjegjës për implementim janë përgjegjës për përcjelljen në teren dhe ka nevojë që të përgatisin nën-raport për përcjelljen e implementimit dhe arritjes së rezultateve. Në bazë të rezultateve dhe raporteve, mund të negociohet për ndryshim të elementeve të veçanta për implementim ose për riorientimin e saj në kohë të caktuar. Në fund të implementimit, partnerët duhet të përgatisin raport final (raport përfundimtar në tekst dhe raport financiar) në të cilin ata e japin vlerësimin e tyre për punën dhe nxjerrin mësime nga përvojat.

Evaluimi/ Vlerësimi i zbatimit

Evaluimi është vlerësim sistematik i programit ose programit në rrjedhë e sipër dhe të zbatuar: dizajnin e tij, implementimin dhe rezultatet. Evaluimi duhet të sigurojë informacione të cilat janë të besueshme dhe të dobishme, që mundësojnë kyçje të përvojave në procesin e vendosjes të partnerëve dhe organizimi financiar.



Gjatë ndonjë projekti më të gjatë apo programi, evaluimi duhet të shpie drejt vendimit për vazhdim, ndryshim ose ndërprerje të intervenimit (projektit) dhe përfundimet duhet të merren parasysh gjatë bashkëpunimit të ardhshëm.

B3. Korniza logjike

B3.1 Çka është korniza logjike?

Korniza logjike është mjet për prezentimin e strategjisë së projektit në mënyrë logjike dhe transparente. Ajo i siguron të gjitha informacionet për t’a kuptuar projektin, për t’a përcjellur implementimin e tij dhe i vendos qëllimet e projektit në mënyrë sistematike dhe logjike. Kjo duhet ti reflektojë varësitë midis niveleve të ndryshme të qëllimeve, të tregojë se si të arrihen qëllimet dhe t’i zbulojë supozimet ose rreziqet jashtë kontrollit të partnerëve të cilët mund të kenë ndikim mbi suksesin e projektit.

Rezultatet kryesore përmbledhen në një matricë (‘’matricë e kornizës logjike’’) e cila i tregon aspektet më kryesore të projektit.

B3.2 Qasje e Kornizës logjike: dy faza

Hartimi i kornizës logjike për projekt ka dy faza:

1. Faza e analizës, gjatë së cilës analizohen gjendjet që të bëhet zgjedhja e strategjive të cilat do të zbatohen për miratimin e tyre. Çdoherë është e domosdoshme që të veprohet dhe të shënohen problemet me të cilat ballafaqohen target grupet, respektivisht shfrytëzuesit (edhe gratë edhe burrat), si dhe të plotëshen nevojat e tyre dhe interesat. Ekzistojnë katër hapa në Fazën e analizës:

Analiza e pjesëmarrësve (cilët janë ata, cilat janë rolet e tyre)

Analiza e problemeve dhe nevojave

Analiza e qëllimeve (çka mundemi të arrijmë realisht/çka dëshirojmë të arrijmë)

Analiza e strategjive (krahasimi i opcioneve të ndryshme të veprimit) 2. Faza e planifikimit, në të cilën qasja e projektit zhvillohet në plan praktik dhe operativ për zbatim.

E tërë njohuria dhe njohuritë e arritura gjatë analizës integrohen në planifikim. Përpilohet korniza logjike, pasatj definohen dhe përcaktohen aktivitetet dhe resurset.

Përgatitja e projekteve në komunë duhet në mënyrë të përgjithshme të bazohet në planifikimin strategjik dhe aksional i cili i zbulon nevojat e projekteve prioritare. Analiza e komunës dhe banorëve të saj është në masë të madhe e bërë gjatë përgatitjes së Profilit të komunës dhe gjatë planifikimit strategjik. Përgatitja e dokumentit të projektit dhe korniza logjike adekuate mund të bazohet në këto materiale. Në shumicën e rasteve nuk ka nevojë për një fazë të re të analizës, respektivisht vëllimi i saj mund të kufizohet. Komuna nuk duhet të jetë e interesuar për shfrytëzimin e mundësive për finansim të projekteve ose thirrjeve publike përmes të cilave nuk do të mund t’i zbatonte strategjitë dhe prioritetet e tyre të përshtatura.

B3.3 Ndërtimi i Matricës së kornizës logjike

Matrica e kornizës logjike është mënyrë e prezentimit të thelbit të projektit të planifikuar në formë të përgjithshme të përbashkët dhe të kuptueshme. Matrica ka katër kolona dhe katër sfera të rradhëve (Tabela 1). Logjika vertikale identifikon se çka duhet bërë dhe arritur, dhe i thekson supozimet e rëndësishme dhe rreziqet jashtë kontrollit të menaxhmentit. Logjika horizontale ka të bëjë me matjen e ndikimeve dhe treguesve nga zbatimi, si dhe ku ato do të vërtetohen.



Kolona e parë: Logjika për intervenim

Kolona e parë e kornizës logjike quhet ‘’Logjika për intervenim’’. Ajo i vendos qëllimet, rezultatet dhe aktivitetet e projektit.

1. Qëllimet e përgjithshme të projektit i sqarojnë beneficionet afatgjate të shfrytëzuesve. Qëllimet e përgjithshme nuk do të arrihen me një projekt (ai do të shpie vetëm në arritjen e qëllimeve të përgjithshme).

2. Qëllimi specifik është qëllimi që do të arrihet me implementimin e aktivitetit. Qëllimi duhet të përqëndrohet në problemet kryesore dhe të definohet si beneficione për target grupet. Mund të ketë vetëm një qëllim specifik në një kornizë logjike. Nëse ka nevojë për më shumë qëllime specifike, korniza të ndara logjike duhet të përgatiten për secilin qëllim.

3. Rezultatet janë “produkte” – efekte nga aktivitetet e ndërmara. Kombinimi i tyre e arrin qëllimin specifik.

4. Akivitetet janë procedura të cilat duhet të ndërmerren që të arrihet deri tek rezultatet. Ato përfshijnë se çka duhet të ndërmerret dhe prezentohen në orarin e implementimit të tyre.

Kolona e dytë: Tregues- Indikatorë

Treguesit i përshkruajnë qëllimet e projektit në mënyrë objektive dhe të matshme (masë, cilësi, target grupet, koha, vendi). Numërimi i treguesve ndihmon për t’a kontrolluar realizimin e qëllimeve dhe e formon bazën e sistemit për t’a përcjellur projektin. Treguesit duhet të jenë të matshëm në mënyrë të vazhdueshme dhe për çmim të pranueshëm. Treguesit e mirë duhet të jenë:

Specifik: masin atë që duhet të matet;

Të matshëm;

Në qasje për çmim të pranueshëm;

Relevante lidhur me qëllimin në fjalë, dhe

Të kufizuara në kohë.

Treguesit në nivel të rezultateve nuk duhet të jenë përmbledhje e asaj që ka ndodhur në nivel të aktiviteteve, por duhet t’i përshkruajnë pasojat. Shpeshherë është e nevojshme që të vendosen disa indikatorë për një qëllim, të cilat sëbashku duhet të sigurojnë informacione të besueshme për arritjen e qëllimeve. Gjithashtu duhet edhe të shmangen shumë tregues.

Meqë arritja e qëllimeve të përgjithshme është në masë të madhe jashtë projekteve të veçanta, prezentimi i treguesve për atë në nivel të projektit nuk është praktik. Duhet të kihet kujdes që treguesit për qëllimet specifike të përfshijnë beneficione të qëndrueshme për target-grupin. Nuk ka nevojë për kurfarë tregues lidhur me aktivitetet. Treguesit duhet të definohen qysh gjatë identifikimit dhe formulimit të projekteve. Gjatë intervenimeve të gjata (jo tipike për një komunë) të cilat përfshijnë faza të planfikimit të brendshëm, indikatorët shpeshherë duhet të jenë të specifikuar me veçanti më të mëdha gjatë implementimit. Kjo bëhet pasiqë të jenë në qasje informacione plotësuese për projektin respektivisht pasiqë të bëhen të dukshme nevojat për përcjellje.

Kolona e tretë: Burime të vërtetimit

Burimet për vërtetim tregojnë se ku dhe në çfarë forme mund të gjehen informacione për arritjen e qëllimeve (të përshkruar nga ana e treguesve). Është e rëndësishme që të precizohen burimet për vërtetimin e fillimit të projektit, meqë duhet të parashikohen mjete për përgatitjen e tyre. Burimet për vërtetim duhet të precizojnë:



Formatin në të cilin informacionet duhet të jenë në qasje (Raportet për progres, Proces-verbale për punë, Hulumtime në teren, Statistika zyrtare etj.);

Kush duhet t’i sigurojë informacionet, dhe

Në sa kohë dhe sa shpesh ato duhet të sigurohen (në tre muaj, në vjet, në raportin final etj.).

Kush duhet t’i sigurojë informacionet etj.

Burimet jashtë zbatimit të projektit duhet të vlerësohen për qasje, besueshmëri dhe relevancë. Në një projekt të shkurtër ndoshta nuk është reale që të përdoren burime jashtë tij. Puna dhe harxhimet për mbledhjen e informacioneve të cilat krijohen nga vet projekti duhet gjithashtu të vlerësohen dhe duhet të sigurohen mjete të përshtatshme. Mbledhja e të dhënave të ndërlikuara dhe analiza për vërtetimine tyre mund të kushtojnë shumë. Nëse treguesi shfaqet si shumë i shtrenjtë dhe i vështirë për qasje, ai duhet të zëvendësohet me më të thjeshtë dhe më të lirë (nëse mundet qysh në fazën e planifikimit).

Kolona e katërt: Supozime

Projekti nuk mund të ballafaqohet me të gjithë faktorët kontekstual të cilët mund të kenë ndikim gjatë realizimit të tij. Shumë prej tyre janë jashtë kontrollit të një projekti, por ato janë kushte të cilat duhet të plotësohen për suksesin e tij. Nëse nuk ka paraqitje të disa faktorëve të caktuar mund të ketë ndikim negativ mbi suksesin e projektit, dhe ne supozojmë se ato do të paraqiten pa qenë plotësisht të sigurtë, ato duhet të përfshihen si supozime në Kornizën logjike. Këto supozime duhet të përcillen gjatë implementimit të projektit.

Supozimet janë përgjigje e pyetjes : ‘’Cilët faktorë të jashtëm nuk janë nën ndikimin e projektit, por mund të kenë ndikim mbi implementimin dhe arritjen e qëllimeve?’’ Supozimet të cilat janë shumë kritike quhen rreziqe.

Nëse faktori i jashtëm nuk është i rëndësishëm ose është e sigurtë se nuk ka ndikim, nuk ka nevojë që të jetë i kyçur në supozimet. Nëse faktori i jashtëm është i rëndësishëm dhe ka ndikim të mundshëm, duhet të jetë i kyçur si supozim. Nëse faktori i jashtëm është i rëndësishëm dhe me siguri ka ndikim të madh thelbësor, studioni se a mund t’a ridizenjoni projektin me riformulimin e qëllimit, rezultatet ose aktivitetet. Nëse kjo nuk ndihmon, projekti nuk është i realizueshëm.

Mjete dhe harxhime

Mjetet fizike dhe jofizike (vlera hyrëse) të nevojshme për zbatimin e aktiviteteve të planifikuara dhe për menaxhimin me projektin janë të vendosura në rendin e fundit të kolonës së dytë. Ato përfshijnë resurse njerëzore ( ditë të punës të ekspertëve të kategorive të ndryshme të partnerëve të ndryshëm) dhe resurse materiale (mjete, transport, zyre, telekomunikim etj.). Llogaritë detale të harxhimeve prezentohen në buxhet të veçantë jashtë kornizës logjike. Buxheti i projektit duhet të mundësojë përcaktim të harxhimeve lidhur me burimet e ndryshme financiare kështu që secili partner ka njohuri për kontributet e tij në projekt.

B3.4 Kontrolli i cilësisë së kornizës logjike

Meqë mjetet dhe harxhimet janë të theksuara, matrica logjike është komplete. Tani duhet të shqyrtohet që të kontrollohet se vallë :

Logjika vertikale dhe horizontale janë komplete dhe precize;

Treguesit dhe burimet për vërtetim janë në qasje dhe të besueshme;

Parakushtet janë reale;



Supozimet janë reale dhe komplete;

Rreziqet janë të pranueshme;

Mundësia për sukses është arsyeshëm e fuqishme;

Çështjet lidhur me cilësinë janë të llogaritura dhe sipas nevojës të transformuara në aktivitete, rezultate dhe supozime;

Beneficionet i arsyetojnë harxhimet.



28

KORNIZA LOGJIKE Logjika e intervenimit Tregues objektiv të

arritjeve Burime dhe mjete për vërtetim Supozime

Qëllime të përgjithshme

Cilat janë qëllimet e përgjithshme për të cilat do të kontribuojë ky aktivitet?

Cilat janë treguesit kyç lidhur me qëllimet e përgjithshme?

Cilat janë burimet e informacioneve të këtyre treguesve?

Qëllime specifike

Çfarë qëllimi specifik duhet të arrihet që të kontribuohet kah qëllimet e përgjithshme?

Cilët tregues dukshëm tregojnë se qëllimi është arritur?

Cilat burime të informacioneve ekzistojnë ose mund të mbledhen? Çfarë janë metodat kryesore që të arrihen këto informacione?

Cilët faktorë dhe kushte jashtë përgjegjësive të Shfrytëzuesit nevojiten që të arrihet qëllimi? ( kushte të jashtme) Cilat janë rreziqet të cilat duhet të merren parasysh?

Rezultate të pritura

Rezultatet janë daljet e parashikuara për arritjen e një qëllimi specifik. Cilat janë rezultatet e pritura? (përmendni ato)

Cilët janë treguesit me të cilët bëhet matja e asaj se a i ka arritur dhe në çfarë vëllimi i ka arritur aktiviteti rezultatet e pritura?

Cilat janë burimet e informacioneve për këta tregues?

Cilat kushte të jashtme duhet të plotësohen që të arrihen rezultatet ose orari i pritur ?

Aktivitete Cilat janë aktivitetet kyçe dhe në çfarë rendi duhet të kryhen ato që të arrihen rezultatet e pritura? ( gruponi aktivitetet sipas rezultatit)

Mjete: Cilat janë mjetet e nevojshme për zbatimin e këtyre aktiviteteve: p.sh. personeli, mjetet, trajnime, studime, pajisje, kushtet e punës etj.

(cilat janë burimet për informim lidhur me progresin e aktivitetit?) Harxhime Cilat janë harxhimet e aktivitetit? Si klasifikohen ato? (përcaktimi i buxhetit për aktivitetin)

(Cilat janë parakushtet e nevojshme për fillimin e aktivitetit? Cilat kushte jashtë ndikimit direkt të shfrytëzuesit duhet të plotësohen për zbatimin e aktiviteteve të planifikuara?)



29

B4. Përgatitja e dokumentacionit të projektit Institucione të ndryshme financiare kanë instruksionet e tyre standarde për përgatitjen e projektit dhe dokumentacionit të projektit. Në këtë kapitull shkurtimisht janë përshkruar dy raste tipike. Shembull i një projektit komunal të BE-së Në fund të vitit 2007 për komunat e Maqedonisë shembulli më tipik i dokumentacionit të projektit të BE-së është dokumentacioni i projektit për aplikim për projektet e KARDS-it për bashkëpunim ndërkufitar. Aplikacionet e reja të projekteve të IPA-s për bashkëpunim ndër-kufitar me siguri do të jenë shumë të ngjashme me këto procedura. Instruksionet dhe formularët për aplikim për projekte të KARDS-it për bashkëpunim ndërkufitar munden që deri në Shtator të vitit 2007 më detalisht të gjenden në veb-faqen: http://www.mrrb.government.bg. Ky shembull ka të bëjë me Programin për fqinjësi të mirë midis Republikës së Bullgarisë dhe Republikës së Maqedonisë të vitit 2005. Secili nga thirrjet e hapura të ardhshme në bazë të programeve të ndryshme do të jetë i shpallur në veb-faqen e vet relevante. Shpallje për thirrje të hapura për aplikacione mund të gjenden edhe në http://www.ear.eu.int dhe në http://npgrants.info/www.sep.gov.mk. Aplikacioni i projektit për Projekte për bashkëpunim ndërkufitar përbëhet nga dokumentacioni në vijim:

А.Formulari për aplikacion për grant B. Buxheti C. Korniza logjike D. Biografia për personelin kyç E. Formular për identifikim financiar (të aplikuesit) Ë. Punë F. Listë për subjekte ligjore

Aplikuesit marrin edhe tri dokumente të tjera të cilat janë të rëndësishme për formulimin dhe implementimin e projektit, por nuk janë pjesë e aplikacionit:

Udhëzime për aplikuesit për grant;

Kontratë standarde – shih (http://ec.europa.eu/europeaid/work/procedures/index_en.htm), dhe

Shkalla e honorarëve të lejuar ditor dhe mëditjeve (në linkun e njejtë nga lartë) Kontrata standarde ka të bëjë me procedurat e BE-së për pajisje (PRAG) të cilat përdoren gjatë të gjitha pajisjeve lidhur me projektin. Në projektet e lartëpërmendura plotësimi i formularit për aplikim dhe anekset e tij në fakt do të thotë përgatitja e dokumentacionit të projektit.

http://www.mrrb.government.bg/

http://www.ear.eu.int/

http://npgrants.info/www.sep.gov.mk

http://ec.europa.eu/europeaid/work/procedures/index_en.htm



Shembull për projekt komunal i financuar nga ana e ministrisë Ministritë të cilat financojnë projekte lokale kanë praktika të ndryshme. Disa prej tyre janë tërësisht transparente, ndërsa disa jo. Një shembull për thirrje të hapur transparente për projekt komunal është ky: „MINISTRIA PËR TRANSPORT DHE LIDHJE SHPALL KONKURS për dorëzimin e aplikacioneve për shfrytëzimin e mjeteve nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë për vitin 2007, për ndërtimin e sistemeve për ujësjellës dhe kanalizim në njësitë e vetqeverisjes lokale.

Në buxhetin e Republikës së Maqedonisë për vitin 2007 (‘’Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë’’ nr. 139/06) në pikën 130.01 – Ministria për transport dhe lidhje, nën- programin 3B – Sisteme për ujësjellës dhe kanalizim në Republikën e Maqedonisë, paragrafi 488- grante kapitale për njësitë e vetqeverisjes lokale, mjete të dedikuara për„Ndërtimin e sistemeve për ujësjellës dhe kanalizim në njësitë për vetqeverisje lokale në Republikën e Maqedonisë në vitin 2007’’.

Mjetet e dedikuara do të shfrytëzohen si pjesëmarrje shtetërore në ndërtimin e sistemeve për ujësjellës dhe kanalizim në njësitë për vetqeverisje lokale pa obligim për kthim.

Që t’i shfrytëzojnë këto mjete nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë për vitin 2007, njësitë e vetqeverisjes lokale duhet deri tek Ministria për transport dhe lidhje t’a dorëzojnë këtë dokumentacion:

1. Kërkesë për shfrytëzimin e mjeteve për ndërtimin e sistemit për ujësjellës dhe kanalizim ( për secilin objekt/projekt dorëzohet kërkesë e veçantë).

2. Dokumentacioni i projektit në nivel të projektit themelor (projekt kryesor). 3. Leja e ndërtimit 4. Përshkrim i dokumentacionit të projektit për secilin objekt/projekt në veçanti

(projekt themelor/kryesor) për të cilin dorëzohet kërkesa dhe i cili duhet të përmbajë: - Lokacion për ndërtim; - Nivel të ndërtimit (të ri, konstruksion, rikonstruksioni ose adaptim); - Vlera e plotë investuese e objektit; - Mjetet e tërësishme financiare të investuara gjatë realizimit të objektit (sëbashku

me resurset financiare) deri më 31.12.2006; - Mjetet e tërësishme financiare të nevojshme për realizimin komplet të objektit; - Mjetet e tërësishme financiare të siguruara nga buxheti i njësisë për vetqeverisje

lokale, si dhe nga burimet e tjera të financimit për vitin 2007, për realizimin e projekteve për të cilat janë dorëzuar kërkesa për përdorimin e mjeteve financiare; dhe

- Vëllimi i mjeteve financiare të nevojshme nga Buxheti për vitin 2007 nga ana e Ministrisë për transport dhe lidhje.

5. Lista prioritare e objekteve/projekteve me theks në secilin objekt/projekt në veçanti (nëse është bërë aplikacion për më shumë se një projekt).

6. Do t’u jepet prioritet atyre projekteve tek të cilat për marrjen e mjeteve për ndërtim të sistemeve për ujësjellës dhe kanalizim nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë për vitin 2007, do të mbyllet konstruksioni financiar dhe do të përfundojë ndërtimi i objektit/projektin për të cilin aplikohet për çka do të duhet të dorëzohen dëshmi adekuate për punën e përfunduar.



Njësitë e vetqeverisjes lokale mund të dërgojnë më së shumti 2 (dy) kërkesa me dokumentacionin e nevojshëm për projekte. Kërkesat sëbashku me dokumentacionin e projektit, lejet e ndërtimit dhe dokumentet tjera duhet të dorëzohen deri tek Ministria për transport dhe lidhje, në adresën: rr. ‘’Crvena Skopska Opstina’’ nr. 4, 1000 Shkup, jo më vonë se 09.02.2007 deri në orën 16.00h. Kërkesat të cilat nuk duhet të dorëzohen në periudhën e caktuar, si dhe kërkesat e paplotësuara do të konsiderohen si të vonshme dhe jokomplete dhe nuk do të merren parasysh’’.

Dokumentacioni i nevojshëm i projektit është i përshkruar në konkursin e lartëpërmendur. Nuk janë dhënë instruksione me shkrim, e as janë siguruar formularë për aplikim për aplikuesit. Afati kohor për dorëzimin e aplikacionit është vetëm disa javë. Kjo do të thotë se nëse komuna dëshiron të dorëzojë aplikacion të suksesshëm, ajo duhet të ketë përgatitur dokumentacion teknik dhe buxhete shumë para shpalljes së konkursit. Leja e ndërtimit gjithashtu duhet të sigurohet.

Kjo që u përmend më lartë tregon faktin se komuna duhet të ketë projekte prioritare rezervë, paraprakisht të përgatitura të cilat janë me rëndësi për qeverinë lokale, dhe ku institucionet shtetërore kanë rol vendim-marrës në financimin e projekteve lokale zhvilluese.

Për fat të keq, përgatitja më vëmendje e projektit nga ana e komunës nuk siguron garancë lidhur me financat, por prap se prap është parakusht për investime të mundshme të jashtme.


32

C.

Shembuj të metodave për planifikim të zhvillimit lokal Kjo pjesë e metodologjisë prezenton disa mjete të mundshme dhe metoda për planifikim të zhvillimit lokal. Në përputhje me nevojat lokale dhe resurset për planifikim, komuna mund të zgjedh se cilat mjete do t’i përdor. Duke e marrë parasysh vëllimin e zhvillimit lokal, mjetet e prezentuara janë vetëm shembuj. C1. Hulumtimi i opinionit/mendimit Planifikimi strategjik duhet të bazohet në nevojat dhe intereesat e popullatës në komunë. Një nga mënyrat për sqarim të interesave dhe opinioneve të popullatës është hulumtimi i opinionit. Ky manual i vogël nuk mundet detalisht të bëjë shqyrtimin e metodave të ndryshme për hulumtim të mendimit. Në përgjithësi, rezulatet nga hulumtimi në masë të madhe mvaren nga pyetjet dhe metodat e hulumtimit. Është me rëndësi që pyetjet paraprakisht me vëmendje të planifikohen, çfarë pyetje të parashtrohen, kush të pyetet, sa përgjigje nevojiten për marrjen e rezultateve reprezentuese si dhe të përmbledhen rezultatet. Ata njëkohësisht duhet të ndjehen të sigurtë dhe të bindur se përgjigja e tyre e sinqertë nuk do t’u shkaktojë probleme.

Intervjuimi direkt i popullatës me qëllim që të kuptohen mendimet e tyre mund të jenë të dobishme në disa raste, por në përgjithësi, nevojitet shumë kohë që të merren mendime të qarta nga një grup i madh i popullatës. Mbledhjet publike ku qytetarët mund t’a shprehin mendimin e tyre në mënyrë sistematike për hulumtimin e mendimit. Në Evropën perëndimore metodat e përdorura më së shpeshti për hulumtimin e mendimit janë pyetësorët. Në pyetësorët mund të përdoren pyetje të qarta të definuara matematikisht, të cilat do të duhet të përgjigjen duke vënë shenjë X në përgjigjen e saktë të ofruar ose tek alternativa më e pranueshme, ose përmes dhënies së notës për cilësi të shërbimit të ofruar. Alternativa e dytë është që të përdoren pyetjet të cilat fillojnë me: Propozoni se si të përmirësohet punësimi në fshatin tonë. Përmbledhja e rezultateve nga pyetësorët e standardizuar, të mbyllur është shumë më e lehtë se sa përmbledhja e rezultateve nga një pyetësor i hapur.

Gjatë formimit të pyetësorit, është e dobishme që njëherë të testohet para se të distribuohet deri tek kandidatët potencial të cilët do të përgjigjen në të, që të garantohet se pyetjet janë të qarta dhe se pyetësori do të ketë sukses.

Kujt t’i parashtrohen pyetjet dhe si të shpërndahen pyetësorët? Gjatë planifikimit të kësaj, është e rëndësishme që të kuptohet se prej kujt do të priten përgjigjet. Nëse ka nevojë të studiohet mendimi i të gjithë banorëve, grupi i njerëzve që do t’i përgjigj pyetësorët do të duhet t’a reflektojë kombinimin e të gjithë banorëve sipas moshës, gjinisë, vendit të banimit etj. Të punësuarit në komunë dhe anëtarët e trupave të zgjedhur nuk duhet të përgjigjen në emër të popullatës. Varësisht nga lloji i pyetësorit, 150-200 banorë ndoshta janë minimumi për një hulumtim nëse e reflektojnë mirë strukturën e të gjithë banorëve. Parashtrimi i pyetjeve më shumë se 200-500 banorëve ndoshta nuk do t’i përmirësojë rezultatet nga hulumtimi i mendimit të përgjithshëm. Hulumtimi i opinionit/mendimit nuk është referendum.



Studimi i opinionit për shërbimet lokale në një komunë mund të organizohet në këtë mënyrë:

Meqë plani strategjik tenton t’i përmirësojë shërbimet lokale, pyetësori planifikon që t’i sqarojë mendimet e banorëve për shërbimet lokale. Janë të kyçura të gjitha shërbimet komunale kyçe, por munden gjtihashtu të përfshihen edhe disa shërbime kyçe nga shteti dhe sektori privat. Të pavarur nga faza e decentralizimit, të gjitha ato shërbime, të cilat janë apo në të ardhmen do të jenë detyra të komunës, mund të kyçen. Pyetësori është i llojit të mbyllur pa pyetje të hapura. Banorët mund t’a vlerësojnë cilësinë e 50-60 shërbimeve duke e shënuar shenjën (x) në shkallën e vlerësimit: shumë i keq, i dobët, i mjaftueshëm, i mirë, shumë i mirë. Mund të parashtrohen pyetje për gjininë, moshën dhe vendin e banimit (urban, rural) tek tri grupe, por jo edhe për emrat e të anketuarve. Nëpër komunë shpërndahen rreth 150-200 pyetësorë, duke shfrytëzuar udhëheqësit komunal dhe njerëz të tjerë të përshtatshëm si kanal për shpërndarjen dhe mbledhjen e përgjigjeve. Numri i pyetësorëve gjatë shpërndarjes në disa pjesë të ndryshme të komunës përgjigjet në renditjen e popullatës në komunë. Përmbledhja e rezultateve me kompjuter është mjaft e lehtë dhe mekanike dhe rezultatet janë të qarta.

Rezultatet mund të llogariten si numër i plotë nga të gjithë të cilët janë përgjigjur, por gjithashtu edhe ndaras për bura dhe gra, tre grupe të të moshuarve ose më shumë lloje të vendbanimeve.

Rezultatet nga hulumtimi i mendimit mund të shfrytëzohen gjatë SWOT analizës dhe gjatë kohës së diskutimeve prioritare, ndërsa mund të shtohen si aneks ndaj planit Strategjik. Rezultatet nga hulumtimi i mendimit mund gjithashtu të shpallen në gazetën lokale.

Në Aneksin 2 është bashkangjitur shembull i pyetësorit.

Në këtë lloj të pyetësorit është një metodë e lehtë dhe jep shumë të dhëna për mendimet e banorëve. Megjithatë problemi tek ky lloj i pyetësorit është se njerëzit mund t’i prezentojnë evaluimet e tyre pa i ditur faktet. Për shembull, një banor i cili nuk shfrytëzon ose nuk ka nevojë për ndonjë shërbim mund të jetë i lumtur madje edhe kur shërbimi nuk ekziston fare.



C2. Demokraci në procesin e planifikimit

Plani strategjik duhet t’a prezentojë dëshirën e përbashkët të këshillit komunal, administratës komunale, banorëve dhe grupeve të tanguara në komunë. Sigurisht që të gjithë këta nuk mund të kenë mendim të njejtë për zhvillimin e komunës, por të gjithë kanë interes lidhur me këtë çështje si dhe kapacitet kreativ për zhvillim pozitiv. Me përfshirjen e grupeve të ndryshme gjatë planifikimit, është shumë më lehtë që të njejtat të përfshihen edhe gjatë implementimit. Rritja e demokracisë gjatë planifikimit do të thotë shmangie e problemeve gjatë implementimit. Në praksë, përfshirja ideale dhe e madhe e popullatës në planifikimin komunal Strategjik është mjaft e vështirë dhe kërkon kohë, dhe ende paraqet ëndërr në shumicën e komunave në Evropë.

Megjithatë, popullata i zgjedh përfaqësuesit e saj që të vendosin për zhvillimin e komunës, ndërsa përfshirja e anëtarëve të Këshillit në planifikimin strategjik është mjaft e lehtë kur ekziston dëshirë dhe vullnet. Mendimi se anëtarët e këshillit duhet mjaft kohë t’i përkushtojnë vetes gjatë planifikimit të zhvillimit strategjik në komunë është mjaft i shpërndarë në komunat e vendeve perëndimore.

Gjatë procesit të planifikimit, mund të organizohen një apo ndoshta madje tri punëtori, ku përfaqësuesit do të luajnë rol kyç gjatë analizës SWOT, gjatë definimit të misionit dhe vizionit të komunës dhe gjatë diskutimeve prioritare. Në fund ato duhet t’a miratojnë planin Strategjik në mbledhje zyrtare të Këshillit.

Në praktikë ndryshon aktiviteti i anëtarëve të këshillit. Në një komunë ekziston mendim se anëtarët e këshillit janë shumë të zënë me jetën private të tyre dhe nuk kanë kohë të marrin pjesë në punëtori. Në këtë komunë planifikimi i takon ekipit të ekspertëve nga administrata komunale dhe normalisht këshilli vetëm e miraton atë që administrata e ka prezentuar. Në një komunë tjetër praktikisht i tërë këshilli mund të marrë pjesë aktivisht dhe frytshëm në një apo dy punëtori, ndërsa rezultatet nga planifikimi kryesisht bazohen në punën e këshillit. Në disa komuna tjera në punëtoritë marrin pjesë në mënyrë të përzier anëtarë të këshillit dhe të punësuar në administratë. Nuk janë prezent të gjithë anëtarët e këshillit, e as të gjithë anëtarët të cilët marrin pjesë deri në fund të punëtorisë. Sidoqoftë, rezultatet janë të arritura në të gjitha këto komuna. Nga përvoja mund të përfundohet se nëse pritet që anëtarët e këshillit komunal të marrin pjesë në Planifikimin Strategjik, ato duhet të jenë paraprakisht të motivuar dhe të informuar mirë për qëllimin, programin, kohën dhe kohëzgjatjen e punëtorisë.

Si të kyçen qytetarët dhe grupet e tanguara në planifikimin strategjik? Kjo është pjesë e informimit të përgjithshëm dhe kulturës demokratike në komunë. Secila komunë mund të krijojë praktika të vetat personale. Ja disa shembuj nga praktikat e mira:

Në një komunë apo bashkësi të vogël, anëtarët e këshillit, sipërmarrës kyç dhe përfaqësues të zgjedhur të qytetarëve ftohen në punëtorinë për planifikim strategjik.

Mendimet e qytetarëve sqarohen përmes hulumtimit të mendimit.

Hartimi i planit strategjik shpallet në gazetën lokale dhe disa ekspertë sektoral nga administrata komunale emërohen për të qenë përgjegjës për mbledhjen e komenteve nga popullata ose grupet tjera me interes. Emrat dhe numrat telefonik të ekspertëve dhe afati i fundit për dorëzim të komenteve, gjithashtu shpallen në gazetë.

Çështje(pyetje) të planifikimit prezentohen në ndonjë prej radiove lokale.

Grupet punuese ftohen që të zhvillojnë ide për sektorët kyç prioritar. Pjesëmarrja në këto grupe është mjaft e hapur për secilin që është i interesuar.

Pyetjet lidhur me planifikimin strategjik diskutohen në mbledhje të hapura me popullatën e cila është e ftuar special për atë qëllim, në diskutimet vjetore apo kuartale të komunës ose kryetarit



të komunës. Këto mbledhje mund të mbahen ndaras në pjesë të ndryshme të komunës. Mbledhjet mund të mbahen edhe në disa sipërmarrje të mëdha ose asociacione të sipërmarësve etj.

Qytetarët ose grupet me interes organizojnë takime personale që të krijojnë mendime të veta dhe propozime deri tek komuna.

Si shembull, prioritetet, qëllimet, rezultatet dhe projektet në një komunë mund të përgatiten në këtë mënyrë:

Kryetari i komunës e emëron ekipin kryesor për planifikim. Këtij ekipi i nevojitet udhëheqës, me siguri menaxhues i sektorit/njësisë përgjegjëse për planifikimin e zhvillimit dhe 1-3 planifikues të cilët do ndihmojnë udhëheqësit të ekipit. Ata e prezentojnë ekipin kryesor të ekspertëve përgjegjës për promovimin e procesit të planifikimit, përgatitjes së materialeve të shkruara si dhe organizimin e mbledhjeve me qëllim të veçantë, punëtori dhe publicitet. Të gjithë ata mund të jenë të punësuar në komunë. Në disa faza të procesit mund të jetë i dobishëm ndonjë lehtësues i jashtëm.

Ekipi për planifikim prej 10-25 njerëzve ftohet në punëtorinë e dedikuar për planifikim Strategjik. Anëtarët e këtij ekipi mund të jenë 10 të punësuar nga administrata komunale të cilët punojnë në planifikim, ose shumica e tyre nga këshilli komunal të përkrahur nga disa ekspertë komunal për planifikim nga administrata. Përfaqësues të grupeve nga pjesëmarrësit kyç mund të ftohen në ekip. Këto grupe të pjesëmarrësve mund të jenë asociacion i sipërmarrësve, union i fermerëve, grupe të ndryshme etnike, organizata të grave, organizata të të rinjve dhe media lokale. Në një komunë të vogël apo në nivel të bashkësisë një punëtori e tillë mund të organizohet kryesisht me sipërmarrës ose disa banorë. Me këtë mbledhje mund të kryesojë udhëheqësi i sektorit përgjegjës për planifikim, lehtësues i jashtëm ose ndonjë person tjetër adekuat si kryesues i mbledhjes. Kryetari i komunës mundet gjithashtu të kryesojë me mbledhjen, por në rast të tillë ekziston rrezik ai/ajo të dominojë tepër me punëtorinë. Varësisht nga vendimi i kryesuesit ndoshta do të ketë nevojë që të emërohet një lehtësues i cili e njeh metodën për planifikim.

Një hyrje prej 30-45 minutash për idenë dhe metodat për planifikim strategjik mund të jetë faza e parë e punëtorisë dhe një ushtrim për përshkrim të SWOT analizës (më detalisht e përshkruar në Kapitullin 3). SWOT analiza mund të vendoset paradite ndërsa ushtrimi prioritar mund të organizohet për pasditen e asaj dite ose ndonjë ditë tjetër. Para se të fillohet me ushtrimin prioritar pjesëmarrësit njohtohen lidhur me bazat e planifikimit strategjik dhe kanë marrë pjesë në përpunimin e analizës SWOT. Nëse mundet pjesëmarrësit duhet paraprakisht t’u sigurohet material kyç për kushtet ekzistuese në komunë (Profil), ndërsa ideale do të jetë nëse sigurohen edhe rezultatet nga hulumtimi i mendimit (opinionit) të popullatës.

Secili pjesëmarrës mer një fletë të zbrazët A4 ku ftohet që të shënojë shkurtimisht me disa fjalë ose një fjali me 3-4 ide kyçe, se si të zhvillohet komuna. Ata kanë 20-30 minuta kohë për të menduar. Pas kësaj faze individuale pjesëmarrësit ndahen në grupe prej 3-6 pjesëmarrësve që t’i përmbledhin idetë si rezultat grupor. Secili grup mund të fitojë edhe 30 minuta për të diskutuar rreth ideve për zhvillim. Pasiqë secili grup t’i ketë prezentuar propozimet e tij, të gjitha idetë shënohen një një fletë të madhe (flip-chart) dhe renditen sipas rradhës me numra. Në raste kur disa grupe prezentojnë ide të njejta, ndoshta me fjalë të ndryshme, idetë të cilat ndërthuren përmirësohen gjatë përmbledhjes.

Rezultati i parë i plotë i punës grupore janë fletët e mëdha (flipchartat) të shënuara në mënyrë përmbledhëse me 20-30 ide për zhvillim, të vendosura në mur në hapsirën e punëtorisë. Të gjitha idetë kanë numër rendor. Secili pjesëmarrës pranon një fletë ku i shënon numrat e gjashtë ideve më kryesore për zhvillim.



Pasiqë secili pjesëmarrës veçmas do të vendos se cilat ide janë më të rëndësishmet, të gjithë shkojnë deri tek muri që t’i shënojnë me X gjashtë idetë më kryesore të cilat ata i përkrahin. Prioritetet siç janë të vlerësuara nga tërë ekipi llogariten sipas x-ve të fituara nga rezultatet gjatë votimit. Varësisht nga rezultatet, në këtë mënyrë, munden lehtë të gjehen 4-6 udhëzime prioritare për zhvillim të komunës. Kjo metodë përpunohet mjaft lehtë. Asnjë person si dhe kryesuesi nuk dominon mbi rezultatet. Përkundrazi kjo metodë i trajton të gjithë pjesëmarrësit në mënyrë vërtetë demokratike.

Kur për shembull 4-6 prioritete për zhvillim të komunës do të gjenden tek ekipi i lartëpërmendur, mund të vërehet se ato prioritete në të gjitha rastet janë mjaft të përgjithshme dhe nuk janë detale. Për shembull, një prioritet mund të jetë promovim i sipërmarrjeve të vogla dhe të mesme, investimeve dhe punësimeve në komunë. Disa prioritete tjera mund të jenë promovim i turizmit, përforcimi i të ardhurave lokale në komunë, përmirësimi i ujësjellësit ose rrugëve lokale, nevoja për organizim të ri apo trajnim në zyrën komunale ose rritja e efikasitetit në një sipërmarrje komunale etj. Që të kuptohet domethënia e këtyre prioriteteve nevojiten qëllime specifike dhe rezultate matëse në sektorin prioritar. Midis rezultateve mund të jetë implementimi i projekteve zhvilluese konkrete. Për t’u përgatitur qëllimet specifike, rezultatet dhe projektet nevojitet njohuri profesionale mbi sektorin prioritar. Kjo mund të përgatitet nga ana e ekspertëve në sektorin relevant komunal ose në rast të nevojës nga ekspertë të jashtëm, pasiqë të definohen prioritetet. Intervista me grupet me interes gjithashtu mund të jetë e dobishme. Këtë mund t’a përgatisin ekspertët nga sektori komunal ose nëse ka mundësi në grupin punues i cili i paraqet grupet me interes në sektorin prioritar.

C.3. SWOT dhe analiza tjera Për planifikimin, nevojiten të dhëna për të kaluarën, të tashmen dhe ardhmërinë e komunës. Të dhëna nevojiten për ndryshime në mjedisin operativ, për aktivitete të ndryshme në komunë, për shërbimet, strukturat e buxhetit dhe harxhimet, organizatën, ekonominë dhe për partner-organizatat. Gjithashtu duhet të dihen vlerat, dëshirat, nevojat dhe pritjet e qytetarëve.

Mbledhja e të dhënave dhe analizat e mundshme normalisht përgatiten në fillim të procesit të planifikimit. Në rast të nevojës, përmirësimi i të dhënave mund të bëhet më vonë gjatë procesit.

Një metodë tipike dhe përafërsisht e lehtë për analizën e SWOT-analizës, e cila i shqyrton fuqitë dhe mangësitë e komunës, si dhe mundësitë e jashtme dhe kërcënimet të cilat ndikojnë mbi komunën nga jashtë. Fuqitë dhe mundësitë e sigurojnë bazën pozitive për zhvillimin e ardhshëm. Mangësitë dhe kërcënimet e kufizojnë zhvillimin, ndërsa i rrisin problemet dhe krizat. Si plotësim i analizës së tërë komunës SWOT analizën mund t’a shfrytëzojnë edhe trupat sektoral. Si plotësim për detajizimin e SWOT analizës, duhet të analizohet rëndësia strategjike dhe dobia nga detajet.

SWOT analiza është mjet i thjeshtë dhe efektiv që u mundëson pjesëmarrësve të ekipit gjatë planfikimit lokal të njohtohen me pyetjet kyçe të planifikimit strategjik. Vijon një përshkrim me më shumë detaje të një shembulli me aranzhmane.

Ekipi për planifikim prej 10-25 njerëz ftohen në punëtorinë e dedikuar për planifikim strategjik. Hyrje prej 30-45 minutash për idenë dhe metodat e planifikimit strategjik është faza e parë e punëtorisë. Secili pjesëmarrës merr nga një fletë A4 ku është e shënuar kjo:

Pyetësor për SWOT analizën komunale

Emri i pjesëmarrësit:

Fuqi të brendshme të komunës:

Mangësi të brendshme të komunës:



Mundësi të jashtme të komunës:

Kërcënime të jashtme të komunës:

Secilit pjesëmarrës i nevojitet rreth 15-20 minuta për plotësim individual të kësaj liste pa diskutim me pjesëmarrësit tjerë. Pas kësaj pjesëmarrësit ndahen në grupe prej 3-6 njerëzve. Secili grup ka rreth 30 minuta deri në një orë për të bërë përmbledhjen e rezultateve nga pjesëmarrësit. Rezymeja prezentohet në grafoskop ose në një fletë të madhe (flipchart) e vendosur në mur. Grupet duhet të punojnë pa marrë parasysh njëri- tjetrin në hapësira të ndryshme. Pasiqë secili grup do t’a përfundojë punën, të gjithë pjesëmarrësit përsëri mbledhen dhe secili grup i prezenton zbulimet e tyre, kështuqë të gjitha grupet së pari i prezentojnë fuqitë e brendshme të komunës, pastaj mangësitë e brendshme etj. Pas prezentimit të secilit grup pjesëmarrësit tjerë mund të parashtrojnë pyetje, sqarime, të pajtohen ose të mos pajtohen me ndonjë nga idetë. Në këtë mënyrë rezultat i përgjithshëm i SWOT analizës mund të kombinohet nga rezultatet e grupeve të ndryshme.

Rezultatet janë më të mira nëse pjesëmarrësit paraprakisht e kanë marrë dhe e kanë lexuar raportin për gjendjet momentale/profilin komunal ose ndonjë raport tjetër relevant për të dhënat e mëparshme dhe pyetjet SWOT. Kjo përpunohet mirë pa përgatitje paraprake të komplikuar.

Në një punëtori komunale gati secili pjesëmarrës mundet shpejtë të identifikojë disa fuqi të brendshme dhe mangësi të komunës. Për shembull, lehtë identifikohen komente se komuna ka tokë të mirë në bujqësi, lokacion të mirë me hekurudhë dhe magjistrale ose shkallë të lartë të penzionistëve si dhe mangësitë në arsimin profesional. Evaluimi i mundësive të jashtme dhe kërcënimeve është shumë më i vështirë dhe rezultatet mund të jenë më të dobëa. Mundësitë rajonale për zhvillim si bashkëpunimi ekonomik me sipërmarrje nga komuna tjera fqinje, mundësia që të përmirësohet rrjeti transparent jashtë komunës ose që të redizenjohet trajnimi rajonal profesional ndoshta nuk mundet lehtë të kuptohen në një punëtori të shpejtë në nivel lokal.

Me metodën e të lartëpërmendurës SWOT analizë, rezultatet në mënyrë shkencore nuk janë ideale, sipas mendimit të përgjithshëm lokal gabimet e mundshme mund të përsëriten, por ajo i kyç pjesëmarrësit gjatë vlerësimit të komunës së tyre dhe promovon demokraci në proces. Metoda e njejtë mund të shfrytëzohet në qasjet sektorale, për shembull në zhvillimin e bujqësisë ose sistemit arsimor në komunë ose në diskutime me banorët në nivel të një fshati.

Rezultatet e SWOT analizës mund të kyçen në profilin e komunës ose në planin strategjik.

Komunat e BE-së shpeshherë bëjnë analiza të shërbimeve , ndaras , me çrast i kyçin definimin e shërbimeve, evaluimin e nivelit ekzistues dhe të dëshirueshëm të shërbimeve duke përfshirë edhe numrin, cilësinë, përcaktimin gjeografik dhe rëndësinë e tyre. Karakteristikat e shërbimeve dhe harxhimeve mund të krahasohen me karakteristika relevante në rajon ose në republikë. Për këtë gjë janë të nevojshme të dhëna statistikore analitike për vet komunën, por edhe për komuna të tjera dhe standardizim të definicioneve kyçe lidhur me shërbimet. Në Republikën e Maqedonisë këto të dhëna nuk janë në qasje lehtë dhe është vështirë që të bëhen analiza të mira të shërbimeve.

Një metodë më e lehtë që të analizohen shërbimet është që të merren dhe të kuptohen mendimet e popullatës lidhur me shërbimet. Për këtë do të diskutojmë në kapitullin në vijim.

Analizat mundet gjithashtu t’i përfshijnë harxhimet dhe financat e shërbimeve komunale. Analizat e harxhimeve për krijimin e shërbimeve publike në Evropën Perëndimore tradicionalisht janë shumë të dobëta që është rezultat i kontabilitetit joefikas financiar. E njejta vlen edhe për Republikën e Maqedonisë. Nëse nuk dihen harxhimet për shërbimet në komunë, definimi i çmimeve nuk mund të jetë racional. Komuna duhet të ketë mundësi që t’i krahasojë harxhimet e shërbimeve që ajo i prodhon



me mundësinë që ajo t’i blejë këto shërbime nga tregu privat. Pa kontabilitet efikas nuk është e mundshme që të vendoset për mënyrat optimale për krijimin e shërbimeve. Kjo vlen edhe për sipërmarrjet komunale edhe për të gjitha institucionet komunale buxhetore.

Nevojitet gjithashtu që të sqarohen përgjegjësitë ekonomike të komunës dhe investimet e ardhshme të nevojshme. Kur ato të krahasohen me resurset në qasje mund të shqyrtohet e ardhmja ekonomike e komunës. Shumë komuna kanë borxhe të mëdha dhe vonesa gjatë pagesave. Ato duhet të dihen dhe të analizohen. Investimet e nevojshme të obligueshme në të ardhmen gjithashtu duhet të kuptohen. Prolongimi i rikonstruksioneve kapitale të ndërtesave komunale dhe infrastrukturës teknike do të çojë drejt uljes së pronësisë komunale dhe humbje të mëtejme.

C4. Prioritet i projekteve Prioritizimi i projekteve është i nevojshëm në NJVQL, që të përcaktohet se cilat iniciativa të projektit nga grupi i projekteve potenciale janë më të rëndësishme për përgatitje të ardhshme ose implementim, duke e marrë parasysh se resurset e komunës për implementimin e projektit janë të kufizuara. Në procesin e planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunave, proritizimi nevojitet në fazën kur strategjitë transferohen në Plan aksional trevjeçar strategjik, i cili jep listë të aktiviteteve të nevojshme, programeve dhe projekteve gjatë tri viteve të ardhshme. Prioritizimi gjithashtu nevojitet që të definohet se çfarë aplikacione të mundshme të projekteve përgatit komuna për finansime të jashtme. Përgatitja e vendimit për prioritizim të projekteve duhet çdoherë të bazohet mbi sferat e zgjedhura strategjike të fokusuara dhe strategjitë e miratuara. Projektet në sferat strategjike të fokusuara janë natyrshëm më të rëndësishme se sa projektet jashtë këtyre sferave. Shembuj për praktika të ndryshme dhe metoda të cilat shfrytëzohen për përgatitje gjatë vendim-marrjes për prioritizim janë këta: Prioritizimi pa u përdorur kurrfarë kritere: 1. Mendimi i kryetarit të komunës 2. Ekipi voton pa kritere të definuara 3. Qytetarët i shprehin pikëpamjet e tyre/ bashkësitë propozojnë projekte në kuadër të kufizimeve

të dhëna financiare pa kritere të definuara

1. Në një situatë, ku resurset lokale për zhvillim janë të kufizuara dhe sektorët strategjik prioritar janë të qartë, ndërsa një apo dy probleme dhe sfida janë dukshëm më aktuale nga çdo gjë tjetër, ekziston edhe konsenzus politik lidhur me këtë çështje, vendimi për prioritet të projekteve mundet lehtë të përgatitet. Në disa raste nevojitet që projekti t’a plotësojë obligimin ligjor pa anulime. Kryetari i komunës e ka rolin kyç për përgatitjen e rolit të tillë dhe kjo metodë quhet ‘’mendimi i kryetarit të komunës’’.

2. Qasje më e avancuar dhe më demokratike drejt prioritizimit është kur një ekip, ekipi për planifikim strategjik, këshilli komunal i punëtorisë, etj. do të përgatis propozim-projekt preliminar ose do t’i rangojë projektet e përgatitura paraprakisht, përmes votimit. Nëse për shembull lista ka 20 projekte dhe secili anëtar mund të votojë 5 projekte, projektet prioritare janë ato që do të fitojnë më së shumti vota dhe do të futen në kornizën financiare paraprakisht të përcaktuara ose kufizime tjera. Tek kjo metodë secili nga projektet duhet të ketë numër dhe numri i votimit është më i mirë nëse çdo anëtar i ekipit voton në mënyrë të pavarur për secilin numër të projektit, fshehurazi pa udhëzime nga kryesuesi i ekipit. Përmbajtja e secilit projekt ndoshta duhet të sqarohet para votimit. Para votimit duhet të shqyrtohen projektet që të mënjanohen projeket joreale. Tek kjo



metodë prioriteti definohet me votim pa kritere të definuara. Nga secili anëtar i ekipit pritet që t’i identifikojë nevojat lokale dhe prioritetet në mënyrën e vet personale.

3. Prioritizimi i projekteve lokale mund të përfshijë metoda të ndryshme, por edhe qytetarë në procesin e planifikimit. Hulumtimi i mendimit ose intervistat me qytetarët mund të shfrytëzohen gjatë prioritizimit të sektorëve të zhvillimit. Projektet individuale për zhvillim lokal mund të identifikohen dhe të inicohen nga grupe të qytetarëve, veçanërisht nga bashkësitë lokale. Një pjesë e buxhetit komunal ose financimit përmes donacioneve mund të orientohet kah zhvillimi i bashkësisë, ku vet bashkësia vendos për prioritetet e saja zhvilluese në kuadër të buxhetit të caktuar, ose i prezenton mendimet e veta për nevojat e zhvillimit lokal dhe prioritetet para autoriteteve komunale. Bashkësia, në disa raste mund të jetë aq aktive sa që vet do të fillojë t’a financojë projektin ose pjesë të projektit përmes vetë-financimit. Bashkësia mund t’i prioritizojë projektet e veta lokale në mbledhje publike të komunës përmes diskutimeve publike ose në rast të nevojës edhe me votim. Ftesa e qytetarëve që të marrin pjesë në përgatitjen e planeve dhe projekteve për bashkësinë e tyre e rrit pronësinë lokale të projekteve, i përmirëson mundësitë për sukses të projekteve dhe krijon besim midis qytetarëve dhe komunës. Interesat lidhur me të drejtat e njerëzve, barazisë gjinore dhe etnike mund të merren parasysh më mirë gjatë bashkëpunimit direkt me njerëzit. Për bashkëpunim me qytetarët nevojitet kohë dhe qëndrim i thjeshtë që të dëgjohen pikëpamjet dhe mendimet e tyre.

Prioritizimi përmes shfrytëzimit të kritereve të definuara: 4. Qasje e vetme standarde 5. Prioritizim sipas kategorisë 6. Kritere të ndryshme të cilat përfshijnë vlerësim dhe pikë

4. Qasja e vetme standarde përdor një standard siç është kthimi i investimeve ose mundësia për

financim që të evaluohet projekti. Projektet të cilat kanë periudha të shkurtëra kur investimet paguhen ose mund të financohen përmes burimeve tjera krahas fondacioneve lokale fitojnë prioritet të larta.

5. Në prioritizim sipas kategorisë secili projekt është i vendosur në një numër të vogël të kategorive të ranguara të bazuara mbi urgjencën dhe vlerën e bashkësisë. Disa shembuj për kategoritë janë: obligueshëm, urgjent, me rëndësi, e nevojshme, e dëshirueshme, e pranueshme dhe e anulueshme. Ky sistem marrë në përgjithësi nuk i prioritizon projektet në secilën kategori, por mund të bashkangjiten pikë sipas të cilave projektet do të rangohen. Më poshtë është një shembull i prioritizimit sipas kategorisë.

Të obligueshme Projekte të caktuara me ligj, rregullore ose vendim gjyqësor. Urgjente dhe e rëndësishme I përfshin projektet që:

E përmirësojnë gjendjen e cila është e rrezikshme për shëndetin, sigurinë ose pronësinë

E korigjojnë mungesën kryesore

E kompletojnë ose e bëjnë plotësisht të plotë zhvillimin kryesor

I sigurojnë kapacitetet për shërbimin seriozisht të nevojshëm

Nuk kanë kohë fleksibile ose financim

E dëshirueshme I përfshin projektet që:

I mbrojnë dhe i sigurojnë kapacitetet ekzistuese



I zëvendësojnë kapacitetet funksionale të vjetra ose të dëmtuara

I ulin harxhimet operative dhe harxhimet për mirëmbajtje

I përmirësojnë standardet e shërbimeve

E tërheqin zhvillimin e ri

Tani janë të nevojshme, por financimi është fleksibil

E pranueshme I përfshin projektet që:

E pengojnë shërbimin jocilësor

Sigurojnë shërbime të reja

E përmirësojnë mirëqenien publike

I redukojnë gjendjet e stërngarkimit

I ngrisin kapacietet deri tek një nivel optimal

Kanë finansim fleksibil dhe kohë

E anulueshme I përfshin projektet që:

Mund të anulohen për më vonë

Kanë nevojë për planifikim dhe analizë plotësuese

Ndajnë projekte tjera publike ose private

Kanë beneficione të kufizuara ose efekte të dëmshme

6. Qasja e kritereve të ndryshme shfrytëzon kritere të ndryshme për evaluim të projekteve që të

barazpeshohen vlerat dhe nevojat e ndryshme dhe konkurente. Shembujt për kriteret i përfshijnë ndikimet siç janë: ndikimi fiskal, shëndetësor, sigurues, ekonomik, mjedisi jetësor, buxheti operativ dhe ndikimi politik.

Shembuj të kritereve të ndryshme që të emërohet prioriteti i projekteve

Grupi punues e përcakton numrin e kritereve që të prioritizohen projektet për investime kapitale, duke e marrë parasysh këtë: - qëllime strategjike; - elemente të politikës së investimeve financiare dhe kapitale; - informacione në qasje (në përshkrimin e projektit). Grupi punues e përcakton numrin e kritereve të cilat duhet të shfrytëzohen gjatë rangimit të projekteve, sipas strategjisë zhvilluese dhe me vlerat e bashkësisë lokale. Ato kritere mund të jenë: 1. Projekti kontribuon për zhvillimin lokal ekonomik; 2. Projekti kontribuon për zhvillim të infrastrukturës; 3. Projekti i kompleton ose i zhvillon shërbimet në rrjedhë; 4. Projekti e përkrah mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe zhvillimin e qëndrueshëm; 5. Projekti kontribuon për përmirësimin e shëndetit në bashkësi; 6. Projekti kontributon për zhvillimin rajonal; 7. Projekti kontribuon për zhvillim cilësor të rehabilitimit dhe turizmit; 8. Projekti ka rol në polarizimin e rajoneve rurale; 9. Projekti kontribuon për përkrahje të mjedisit afarist; 10. Ndikon mbi të drejtat e njeriut, barazisë gjinore dhe etnike.



Matja e kritereve për rangimin e projekteve

Secili kriter matet (nga 1 deri 10, dhe në atë rend -10), varësisht nga rëndësia e tij, për shembull: Kriteri Nota 1. Projekti kontribuon për zhvillimin lokal ekonomik; 8 2. Projekti kontribuon për zhvillim të infrastrukturës; 9 3 Projekti i kompleton ose i zhvillon shërbimet në rrjedhë; 6 4. Projekti e përkrah mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe zhvillimin e qëndrueshëm; 4 5. Projekti kontribuon për përmirësimin e shëndetit në bashkësi; 2 6. Projekti kontributon për zhvillimin rajonal; 7 7. Projekti kontribuon për zhvillim cilësor të rehabilitimit dhe turizmit; 5 8. Projekti ka rol në polarizimin e rajoneve rurale; 6 9. Projekti kontribuon për përkrahje të mjedisit afarist; 4 10. Ndikon mbi të drejtat e njeriut, barazisë gjinore dhe etnike. 8 Tabela e kritereve dhe e notave lartë është vetëm një shembull. Në secilin proces të prioritizimit, qeveria lokale duhet vet të vendos për kriteret dhe notën e tyre. Përcaktimi i pikëve

Varësisht nga shkalla deri te e cila projekti i plotëson kriteret, mund të përcaktohen pikë me sa vijon: Deri në shkallë të madhe [7 - 10] pikë; Deri diku shkallë e madhe [4 - 6] pikë; Deri në shkallë të vogël [1 - 3] pikë.

Vlerësimi final i projektit Vlerësimi final i projektit që i jepet secilit projekt është produkt nga matja e kriterit dhe vlerësimit individual të projektit. Secili anëtar i ekipit për vlerësim i prezenton notat e veta dhe rezultatatin e plotë dhe përqindjen e të gjitha notave.

Secila NJVQL do të duhet të identifikojë kriteret dhe masat që janë më të përshtatshme për nevojat e tyre. Sistemet e kritereve të ndryshme mund të jenë problematike dhe kërkojnë shumë kohë. Disa NJVQL i shmangin pikët dhe masat e aplikacioneve për shkak të kohës së nevojshme. Vlerësimi (notimi) i saktë kërkon kohë dhe energji gjatë vlerësimit ose tek ekipet për planifikim. Ata megjithatë vazhdojnë që t’i shfrytëzojnë kriteret e definuara qartë që t’u ndihmojnë atyre që janë të involvuar në përcaktimin e kritereve. Me rëndësi është baza e shëndoshë faktike për përcaktimin e prioritetit. Zhvillimi i kritereve për vlerësim është proces i zbulimit të zgjidhjeve më të mira që kërkon testim dhe pastrim të vazhdueshëm. Një sistem i thjeshtë i futur në mënyrë sistematike është qasja më e mirë. Së pari kriteret do të tregohen të dobishme për përforcimin e përgatitjeve për arsyeshmërinë e projekteve.

Përcaktimi i prioriteteve mund të thjeshtëzohet me çkyçjen e disa projekteve të analizës intenzive siç janë:

• Projekte të cilat e lehtësojnë gjendjen e jashtëzakonshme

• Projektet e vogla apo margjinale

• Projekte të involvuara në gjykime

• Projekte me shkallë të lartë të përkrahjes nga bashkësia dhe politika

• Projekte të menduara keq të cilat kërkojnë analizë plotësuese



• Projekte me harxhime të mëdha kur janë të nevojshme vetëm fonde të kufizuara

• Projekte të kyçura në orar të miratuar për zëvendësim

• Projekte të cilat parashikohen me ligj

Kur përcaktohen prioritetet e projekteve nga ana e komisionit, duhet të merret parasysh shfrytëzimi i teknikave për interaktivitet grupor siç është metodi i grupit nominal. Grupimi nominal është teknikë e interaktivitetit strukturor që e nxit kontributin nga të gjithë anëtarët e grupit dhe siguron votim anonim për prioritetet.

C5. Përmbledhje e projektit Në vendimin për zgjedhje të projektit për implementim, pasiqë i njejti do të vlerësohet si i rëndësishëm dhe i vlefshëm për t’u shqyrtuar, ndoshta do t’i duhet lloj kontrollues i përmbledhjes ose studim fizibiliti më i thellë (studim i mundësive). Një projekt i tillë mund të bëhet në kuadër të administratës komunale ose jashtë organizimit që siguron financim të jashtëm nga buxheti shtetëror, donacione ose hua për projektin. Secila nga këto organizata ka praktikat e veta të brendshme të përmbledhjes. Marrë në përgjithësi, përmbledhja e një projekti mund t’i përmbajë për shembull këto detyra, të prezentuara në listën e kontrollit. Listat për kontroll mund të shfrytëzohen gjithashtu edhe si instruksione në përgatitjen e projektit. Ekzemplar i listës për kontroll për përmbledhjen e projektit a.Lista e kontrollit për shqyrtimin administrativ

A janë formularët e nevojshëm të kompletuar?

A është informacioni komplet dhe i saktë?

A janë të gjitha kalkulimet matematikore të sakta?

A është projekti i kategorizuar si një nga këto: zbatohet – pa ndryshime; i modifikuar për shkak të natyrës dhe harxhimeve; i ndryshuar për shkak të orarit; i dorëzuar në vitin e kaluar por jo i përcaktuar; projekti për herë të parë?

A është formulari për projektin i vërtetuar krahas dokumenteve për projekt detal?

A i plotëson projekti definimet e adoptuara për kualifikim?

A është e identifikuar nevoja për projektin dhe a përmban të dhëna të përshtatshme?

A janë të dokumentuara mirë pjesët për arsyeshmërinë dhe prioritetin?

A ka projekti ndikim pozitiv ose negativ mbi projektet tjera?

A është projekti në përputhje me strategjitë e miratuara komunale, politika dhe planet aksionale?

A është projekti sipas ligjit, procedurë gjyqësore, ose të tjera nivele të qeverisë?

Çfarë është niveli i përkrahjes ose kundërshtimit nga ana e këndvështrimit politik, të qytetarëve dhe nga këndvështrimi i grupit me interes?

Si qaset projekti ndaj rezultateve të dala nga hulumtimet e qytetarëve?

A janë të vlerësuara mënyrat alternative që të plotësohen nevojat ose të zgjidhen problemet?

A ka ndikime pozitive apo negative nga projekti (në mjedisin jetësor, shpërnguljen, ekonomike apo pengesa publike)?

A është lokacioni në barazpeshë me planifikimin urban dhe a janë të drejtat e pronës së tokës/pronësisë të pastra për implementimin e projektit?

Cilat janë pasojat nga mospranimi i projektit? б. Lista e kontrollit për shqyrtimin e planifikimit

A përshtatet projekti ndaj zhvillimit dhe planeve tjera?

A janë informacionet për demografinë, shfrytëzimin e tokës, trafikut, banimit, bazës



ekonomike dhe informacioneve të tjera të cilat e përkrahin kërkesën, të sakta dhe të matshme?

A janë informacionet për beneficionet dhe shfrytëzuesit të sakta dhe të matshme?

Si ndikon projekti mbi zhvillimin ekonomik dhe punësimin?

Si ndikon projekti mbi mjedisin jetësor?

Çfarë janë ndikimet mbi raportet etnike, mbi rininë, gjinitë dhe segmentet tjera të dobëta të popullatës?

в. Lista për kontroll për shqyrtim financiar

A janë rekomandimet financiare të sakta dhe të realizueshme?

A janë burimet financiare reale?

Çfarë opcione tjera financiare ka në qasje?

A janë projektimet direkte dhe indirekte për harxhimet për punë dhe mirëmbajtje të sakta dhe reale?

A janë të identifikuara të gjitha harxhimet kapitale?

Cili është efekti i projektit mbi të ardhurat e qeverisë lokale?

A janë të vërtetuara kursimet nga harxhimet e llogaritura?

A është projekti adekuat për financimin e huave?

Cili është ndikimi mbi shkallën e tatimeve/taksave?

A janë financat e mjaftueshme për t’a financuar projektin?

Çfarë ndikimi fiskal ka projekti mbi projektet tjera? г. Lista e kontrollit për shqyrtim inxhinierik dhe arkitektonik

A është adekuat dizajni i projektit?

A janë të shqyrtuara alternativa të dizajnit?

A janë shqyrtuar: vlera e inxhinierisë dhe harxhimet e ciklit jetësor?

Cili është statusi i projektit (planifikimi, dizajni, inxhinieria, ndërtimi)?

A i nevojitet projektit apo tanimë ka leje për ndërtim? Nëse nuk ka, a ekziston ndonjë lloj kufizimi për leje të ndërtimit?

A janë specifikimet adekuate dhe a janë të matura qartë shumat sipas njësive?

A janë llogaritë për harxhimet të sakta dhe të arsyeshme?

A ka projekti ose a i nevojitet studim fizibiliti?

A është projekti i realizueshëm?

A është plani i propozuar i aktiviteteve real?

A janë të shqyrtuara qasjet alternative (të përmirësohet, të rehabilitohet, të zëvendësohet, të braktiset)?

Cila është pika e ndërprerjes së shërbimit potencial?

C6. Studim fizibiliti Përgatitja e studimeve fizibiliti formale të projekteve për zhvillim lokal nuk është praktikë e zakonshme në komunat e Maqedonisë. Rritet nevoja për përmirësimin e përpunimit të projekteve dhe studimeve fizibiliti. Varësisht nga projekti eksperti komunal për planifikim mund të përgatis studim fizibiliti themelor ose komuna të angazhojë ekspertë të jashtëm të cilët do t’a përgatisin studimin. Në një projekt të komplikuar për infrastrukturë, detyra mund të jetë mjaft e madhe. Ky përshkrim tenton të ndihmojë që të kuptohet se çka është studimi fizibiliti dhe çka mund të jetë qëllimi dhe përmbajtja e përgjithshme e tij. Për fat të keq apo të mirë, nuk ka qasje standarde lidhur me këtë çështje dhe sidoqoftë, nevoja dhe përmbajtja e studimit fizibiliti duhet të mendohet sipas nevojave të projektit. Sidoqoftë, çdoherë në projektet e mëdha investitore, është më lirë që të



studiohet projekti paraprakisht, të paguhet dizajn dhe studim i volitshëm, se sa të bëhen gabime të shtrenjta. Disa donatorë dhe investitorë, veçanërisht bankat të cilat sigurojnë hua, kërkojnë studime fizibiliti si dokument të obligueshëm para se t’a shqyrtojnë financimin. Madje edhe nëse nuk ekziston një dokument i tillë, çdoherë është e dobishme që të vlerësohet realizmi i cilitdo projekt para se të merret vendim për financim. Para studimit fizibiliti, një vlerësim fizibiliti i vrazhdë dhe relativisht i shpejtë mund të zbulojë se disa projekte nuk janë të vlefshme për implementim ose duhet të ndryshojnë mjaft. Përmbledhja e projektit të prezentuar në më shumë detaje në kapitullin C5 mund t’i zbulojë mangësitë e dizajnit të projektit. Çka është studimi fizibiliti? Ashtu siç përfshin emri, studimi fizibiliti është një analizë e arsyeshmërisë dhe qëndrueshmërisë së një ideje. Studimi fizibiliti fokusohet që të ndihmojë në përgjigjen e një pyetje të rëndësishem ‘’A duhet të fillojmë t’a implementojmë idenë e projektit të propozuar’’? Të gjitha aktivitetet e studimit janë të orientuara që të ndihmohet në përgjigjen e kësaj pyetjeje. Projekt me zhvillim të realizueshëm është një projekt ku rezultatet do t’a arsyetojnë implementimin e tij, ku ai do të qëndrojë gjatë implementimit dhe rreziqeve për qëndrueshmëri në të cilat do të has, ku projekti do të mbijetojë në mënyrë afatgjate dhe do t’i përmbush qëllimet e organizatës të cilën e financon. Studimi fizibiliti është vetëm një hap deri tek procesi i implementimit të projekteve për zhvillim. Të shqyrtuarit e këtij procesi dhe të lexuarit e informacionit më poshtë do të ndihmojnë që të vendoset studimi fizibiliti në perspektivë. Një studim fizibiliti është dokument i cili siguron bazë për një vendim investues pas propozim-projektit për zhvillim. Ai duhet të përfshijë teknika relevante, ekonomike, ekologjike, institucionale dhe elemente sociale të cilat ndikojnë mbi projektin dhe e tregojnë qëndrueshmërinë e tij. Studimi fizibiliti duhet të tregojë se projekti pajtohet me strategjitë tuaja për zhvillim dhe qëllimet si dhe me strategjitë dhe qëllimet e institucioneve financiare (organizata donatore, agjencioni qendror qeveritar dhe/ose ministria, IPA ose të tjera fonde strukturore etj.). Zakonisht zbatohet pasiqë personat përgjegjës për zhvillim do të diskutojnë një seri të plotë të ideve për zhvillim ose skenare. Ajo ndihmon gjatë përcaktimit të ‘’kornizës’’ dhe ‘’ngazëllimit’’ të propozimeve specifike për projektin, me qëllim që të njejtat edhe mëtej të zhvillohen dhe implementohen. Gjatë këtij procesi alternativat e projektit për zhvillim të cilat shqyrtohen zakonisht shumë shpejtë redukohen. Si instrument për sjelljen e vendimeve, studimi fizibiliti është dokument kyç mbi bazë të të cilit një projekt i caktuar pranon financa apo jo, pa dallim se ku merret vendimi për financim, në komunën tuaj apo diku jashtë saj. Para-studim fizibilit Ndoshta duhet së pari të përpunohet një para-studim fizibiliti që të ndihmohet në klasifikimin e alternativave. Para se të bëhet qasja e studimit të tërë fizibiliti, ndoshta do të duhet vet të bëni analizë para-fizibiliti. Nëse herët do të zbuloni se ideja e projektit të propozuar nuk është e realizueshme, do të kurseni kohë dhe të holla. Megjithatë, nëse zbulimet ju shpiejnë të qaseni drejt studimeve fizibiliti puna juaj nga para-studimi fizibiliti do t’ju zgjidh disa çështje themelore. Ndoshta do t’ju duhet ndihmë nga ndonjë konsultant gjatë para-studimit fizibiliti, por edhe ju duhet të kyçeni. Ajo është mundësi për juve që të siguroni informata hyrëse të nevojshme për studimin si dhe mundësi që t’i kuptoni çështjet të cilat e rrethojnë realizimin e këtij projekti të posaçëm për zhvillim. Përmbajtja e një studimi fizibiliti Natyra e projekteve për zhvillim ndryshon varësisht nga madhësia, teknologjia dhe sektori ekonomik dhe disa projekte kërkojnë vëmendje të veçantë sipas çështjeve sektorale- specifike. Prandaj është vështirë që të përshkruhet një model detal i uniformuar i cili do të zbatohet në mënyrë të ngjashme për përpunimin e sudimit fizibiliti në të gjitha rastet. Nevojitet një fleksibilitet i arsyeshëm, por edhe



krahas dallimeve, ekzistojnë kërkesa të cilat secili studim duhet t’i mbulojë patjetër. Shkalla e përfshirjes mvaret nga madhësia dhe ndërlikueshmëria e projektit, duke e pasur parasysh atë se sa i madh të jetë projekti aq më të ndërlikuara janë informacionet që kërkohen. Praktikat nga programet bilaterale të donatorëve për përkrahje tregojnë se zakonisht përshkrimi teknik i projektit sigurohet në studimin fizibiliti, dhe gjithashtu janë të kyçur edhe kalkulimet financiare për qëndrueshmërinë e projektit. Përshkrimi për funksionimin e projektit vis-a-vis shfrytëzuesve dhe mjedisit, nevojat organizative dhe nevojat e fuqisë punëtore si dhe nevojat për trajnim janë shumë të rëndësishme, por shpeshherë mungojnë. Aq më tepër, studimet e tilla rrallëherë përmbajnë shqyrtim të vëmendshëm lidhur me zhvillimin, qëndrueshmërinë dhe analizën e efekteve zhvilluese, edhe pse pa to projekti ka shumë pak gjasa që të jetë i miratuar për financim. Analizat e bëra me vëmendje për mjedisin jetësor duhet gjithashtu të shqyrtohen në studimet fizibiliti pa dallim se a është i madh apo i vogël efekti ekologjik i projektit. Së fundi, shumica e projekteve me të vërtetë kanë rreziqe ose parakushte për sukses, por shumë rrallë rreziqet përmenden në propozim-projektin. Parashtrimi i këtyre pyetjeve do t’i bind vendim-marrësit se projekti është i përgatitur mirë që zakonisht fuqishëm e përkrah miratimin. Përmbajtja e ardhshme duhet vetëm me vëmendje të shqyrtohet dhe të përdoret. Përmbajtja e studimit fizibiliti tuaj duhet patjetër të përgjigjet në specifikat e projektit tuaj! 1. Rezymeja ekzekutive

- Përshkrim i projektit - Përfundime dhe rekomandime Rezymeja ekzekutive duhet t’i përmbledh të gjitha përfundimet dhe rekomandimet të cilat i mbulojnë aspektet e studimit.

2. Sfondi i projektit

- Sfondi i projektit - Historia e projektit - Vlerësimi i problemit - Shfrytëzues dhe pjesëmarrës të projektit - Vlerësimi i nevojave të shfrytëzuesve Ky është takimi i lexuesit me situatën në mjedisin tuaj. Bëni një skicë të situatës në vijim dhe diskutoni mëtej arsyet e propozimit të themeluar në problemet të cilat duhet të zgjidhen dhe zgjidhja e tyre potenciale. Mund t’a përfshini historinë e zhvillimit të projektit sëbashku me listën e studimeve dhe analizave të cilat tanimë janë bërë. Për juve është shumë me rëndësi që në mënyrë autoritative t’a skiconi mjedisin, nevojat e shfrytëzuesve, si dhe përgjegjësitë ligjore të cilat ndoshta ekzistojnë. Nevojat e shfrytëzuesve duhet të identifikohen si parakushte për zbutje të suksesshme të problemeve dhe plotësimin e nevojave. Njëkohësisht një analizë e plotë e problemeve do t’a përmbajë raportin ‘’shkaku dhe arsyeja’’ midis problemeve që ekzistojnë. Individët, një grup i njerëzve, institucione apo organizata të cilat do të shfrytëzonin nga projekti i analizuar ose do të involovoheshin në implementimin e të njejtit, quhet palë të interesuara ose pjesëmarrës. Me qëllim që të maksimalizohen beneficionet dhe të minimizohen ndikimet negative, më mirë do të ishte që të prezentoni analizë komplete të palëve të interesuara e cila do t’i identifikonte të gjitha grupet të cilat me siguri do të ishin të tanguara (pozitivisht ose negativisht) nga projekti. Është me rëndësi që të dihen jo vetëm interesi dhe pikëpamja e këtyre palëve të interesuara, por edhe potenciali i tyre që të kontribuojnë për një implementim të mundshëm të projektit. Analiza e palëve të interesuara dhe analiza e problemeve janë ngusht të lidhura: pa



qëndrimin e njerëzve rreth një krize, e as natyrës së saj, as nevojave të tyre, as lehtësimeve eventuale, këto analiza do të jenë të qarta.

3. Vendimi i propozuar, për shembull përshkrim i projektit - Projekt dhe qëllime të projektit - Lokacion - Kushte lokale (fizike, rregullatore ) - Bartës i implementimit të projektit sëbashku me promotorët, pronësi - Implementim i orarit kohor Ky kapitull jep përmbledhje të qartë për idenë e projektit, lokacionin sëbashku me përmbledhje të zgjeruar për shfrytëzuesit dhe kushtet lokale (fizike, politike, ligjore, etj.). Kjo gjithashtu kërkon logjikën dhe modelin e implementimit. Vendimi i propozuar duhet t’i përfshijë qëllimet dhe qëllimin e aktivitetit të propozuar sëbashku me: materialet specifike të nevojshme punuese, mjetet teknike të cilat shfrytëzohen për përkrahjen e vendimit, funksionet kryesore të cilat duhet të sigurohen si dhe strukturat organizative të reja dhe proceset e nevojshme që ta përkrahin implementimin. Duhet gjithashtu t’a përcaktoni përgjegjësinë e implementimit dhe të definoni/identifikoni se si implementimi i projektit zhvillues të propozuar do të ndikojë mbi shfrytëzuesit.

4. Inxhinieria e projektit dhe zgjidhje teknike (jo çdoherë të nevojshme) - Gjendjet e vendit të projektit - Teknologjia dhe të drejtat industriale - Makina dhe pajisje - Struktura dhe kapacitete - Punë dhe mirëmbajtje Proceset teknike adekuate duhet të përshkruhen sëbashku me llojet e nevojshme dhe madhësinë e makinerisë dhe pajisjes si dhe të drejtat industriale. Strukturat e ndryshme, punët e qytetarëve dhe kapacitetet infrastrukturore duhet të definohen. Qëndrueshmëria e vendimit të selektuar duhet të arsyetohet.

5. Organizimi i projektit dhe resurseve njerëzore - Vendosja organizative - Vlerësimi i fuqisë punëtore dhe aftësive - Plani për punë

- Menaxhmenti dhe sistemi informativ Inxhinieria e projektit, planifikimi i implementimit dhe përcaktimi i resurseve njerëzore janë të lidhura ngushtë dhe duhet të studiohen sëbashku dhe ndaras. Plani për implementim duhet të përmbajë përqindjen e fuqisë punëtore dhe aftësitë dhe planin për trajnim. Diskutoni se si mundet që zbatimi i investimit të ndikojë mbi komunën tuaj, në kuptim të: ndikimit mbi proceset e punës, nevojat për trajnim, përmbajtjen e punës, ndikimin mbi strukturën organizative dhe tjetër.

6. Harxhime të projektit dhe financa - Harxhime të investimeve sipas komponentës në valutë lokale dhe të huaj - Harxhime të prodhimtarisë sipas komponentës (harxhime operative, harxhime financiare,

amortizim) - Burime të financimit dhe rregullore për financim - Shërbim të huave të projektit Parashikimi për harxhimet investitore dhe harxhimet vjetore për mirëmbajtje (nëse janë të zbatueshme) duhet të tregohen sipas komponentës dhe pikëve lidhur me harxhimet për tërë



periudhën e projektit. Harxhimet për qëndrueshmëri duhet të llogariten në bazë vjetore me rritje të nivelit të shfrytëzimit dhe/ose eksploatim të kapaciteteve. Burimet e financimit duhet të përshkruhen dhe të plotësohen dhe duhet të llogariten harxhime plotësuese financiare (nëse janë të zbatueshme).

7. Analiza socio-kulturore - Shfrytëzues - Ndikime sociale dhe kulturore - Të drejtat e njeriut dhe e drejtat sociale - Efektet e punësimit Shfrytëzuesit e projektit duhet të identifikohen dhe duhet të vlerësojnë ndikimin e projektit mbi ta lidhur me nevojat e tyre dhe kapaciteet e absorbimit. Duhet të jenë të mbuluara çështjet të cilat kanë të bëjnë me uljen e varfërisë, gjinive, barazisë, të drejtës sociale, të drejtave njerëzore dhe çështjeve kulturore. Efektet e punësimit duhet të vlerësohen realisht. Nuk duhet të theksohen shumë projektet individuale, meqë institucionet e finansimit (të jetë edhe komuna juaj) me siguri do të dëshirojnë që t’i shohin rezultatet e pritura.

8. Vlerësimi i mjedisit - Ekologjia dhe rajoni - Legjislativa dhe rregullativat për mjedisin - Siguria dhe shëndeti gjatë punës Ndikimet e pritura të mjedisit duhet të përshkruhen lidhur me ekologjinë dhe rajonin (rrezatimi, mbeturinat, ndërtimi i infrastrukturës, etj.). Të përshkruhet ligjvënia dhe rregullativat për mjedisin jetësor dhe ndikimin e tyre mbi projektin. Të përshkruhen rreziqet mbi shëndetin dhe masat për siguri gjatë punës.

9. Implementimi, supozime dhe rreziqe - Supozime për implementim - Programi për implementim dhe orari kohor - Analiza e rreziqeve Faza e implementimit të projektit e përfshin periudhën e vendimit për investim deri tek fillimi i prodhimtarisë komerciale, duke e përfshirë marrëveshjen, dizajnin e projektit, konstruksionin dhe fillimin. Programi detal për implementim dhe korniza kohore duhet patjetër të përfshihen sëbashku me përshkrimin e supozimeve dhe rreziqet e mundshme.

10. Përfundime dhe supozime - Përparësitë kryesore dhe mangësitë e projektit - Qëndrueshmëri - Arsyeshmëria e financimit/përkrahja kreditore/ investimet

Përfundimet duhet t’i përmbledhin zbulimet kryesore për propozim-projektin dhe vlerësimin për realizimin e tij. Është me rëndësi që përfundimi dhe supozimet të fokusohen në çështjet kyçe meqë këto zbulime kryesisht do të jenë baza kryesore për vendim-marrësit gjatë vlerësimit se a i plotëson projekti kriteret për financim dhe a meriton projekti të jetë i financuar. Çështjet kyçe duhet t’a përfshijnë efektin zhvillues dhe qëndrueshmërinë sociale (veçanërisht ndikimin e projektit mbi uljen e varfërisë dhe barazisë gjinore), sëbashku me efektet e mjedisit, zhvillimin organizativ dhe nevojat e trajnimit. Arsyet e dhëna që të mos bëhet studim-fizibiliti Liderët e projektit mund të vehen nën presion që t’a kapërcejnë fazën e analizës fizibiliti dhe direkt të shkojnë kah implementimi i projekteve për zhvillim. Individë nga brenda dhe jashtë projektit



munden gjithashtu të shtyjnë kah tejkalimi i kësaj faze. Arsyet për të mos u bërë analiza për realizueshmëri përfshijnë: E dijmë realizueshmërinë e tij. I njejti projekt është implementuar në tjetër vend. Pse të bëhet studim-fizibiliti tjetër kur para disa viteve është bërë një i tillë? Fizibiliti studimet janë vetëm një arsye se pse konsultantët përfitojnë. Analiza e realizueshmërisë është tanimë e bërë nga biznesi i cili do të na e shesë pajisjen ose do

t’a zbatojë punën ndërtimore. Pse nuk angazhohet vetëm ndonjë menaxhues gjeneral i cili do t’a bëjë studimin? Studimet fizibiliti janë vetëm kohë e humbur kot. Duhet t’a implementojmë projektin, ndërsa

për realizimin e tij do të shohim më vonë. Arsyet e dhëna më lartë nuk duhet t’ju pengojnë nga zbatimi i studimit fizibiliti serioz dhe i saktë. Pasiqë të sillen vendimet për qasje drejt projekt-propozimit për zhvillim, shpeshherë është shumë vështirë që të ndryshohen. Ndoshta do të duhet kohë e gjatë që të jetoni me këto vendim. Arsye për t’u bërë studim-fizibiliti Përpunimi i studimit-fizibiliti është praktikë e mirë zhvilluese. Nëse i analizoni komunat e suksesshme lidhur me shfrytëzimin e resurseve zhvilluese, do të zbuloni se ato nuk hyjnë në një projekt të ri pa i analizuar mirë plotësisht të gjitha çështjet dhe pa e vlerësuar realizueshmërinë e tyre. Më poshtë janë paraqitur arsyet për zbatim të studimit-fizibiliti: E jep fokusin mbi projektin dhe bën skicë të alternativave; I ngushton alternativat e projektit; I identifikon arsyet për të mos u qasur; E përmirëson mundësinë për sukses duke u reflektuar dhe duke bërë uljen e faktorëve të cilët

mund të ndikojnë mbi projektin; Siguron informacione cilësore për vendim-marrje; Ndihmon që të rritet ndikimi i investimeve në qasje në komunë; Siguron dokumentacion se projekti është i analizuar komplet, dhe Ndihmon në sigurimin e financimit nga donatorë ose institucione kreditore ose burime tjera.

Kur e shfrytëzojmë dhe si e shfrytëzojmë një studim-fizibiliti Nëse vendosni të bëni studim-fizibiliti që të bëni analizë të investimit potencial të zhvillimit, përgjigja e pyetjeve në vijim do t’ju ndihmojë që të kaloni nëpër proces. Duke i shfrytëzuar si udhëzues, do t’ju ndihmojnë që të lëvizni nëpër proces me efikasitet dhe t’a nxjerrni maksimumin nga analiza. Kur të bëhet studimi? Vendimi për t’u bërë studimi fizibiliti nuk duhet të sillet lehtë. Ai është proces i shtrenjtë të cilit i duhet kohë. Megjithatë, nëse nuk bëhet mund të jetë madje edhe më shtrenjtë lidhur me vendimet e këqija të cilat do të bëhen nga mos përgatitja e analizës së saktë. Duhet të hyni në procesin e shqyrtimit të vëmendshëm të idesë për implementimin e projektit që t’a shfrytëzoni më së miri studimin-fizibiliti. Kështu që duhet të kenë një skicë të definuar mirë të një apo më shumë zgjidhjeve ose skenareve të cilat dëshironi t’i analizoni. Dëshironi të bëni analizë të mjaftueshme fillestare të këtyre alternativave që të përcaktoni se a kanë potencial që të jenë të realizueshme. Nuk dëshironi t’i harxhoni të hollat tuaja për studime fizibiliti duke analizuar idetë të cilat mund vërtetoni se nuk janë të realizueshme vetëm me disa thirrje telefonike. Kjo do të thotë që më herët duhet të keni bërë analiza të idesë suaj para se të përcaktoni plan të aktiviteteve për studim të plotë. Kjo analizë e hershme ose para-analizë fizibiliti mund të bëhet nga



anëtarë të administratës suaj ose me ndihmën e konsultantit. Pa dallim të asaj se kush e bën këtë, menaxhmenti i studimit kërkon që para fillimit të procesit të vendosen kriteret për realizueshmëri dhe indikatorët. Mund të filloni me përgatitjen e studimit që të përcaktohet se a është vendimi i propozuar i qëndrueshëm tek shfrytëzuesit dhe a ekziston rritje të mjaftueshme të popullatës, që të arsyetohet vëllimi i investimit. Nëse nuk ka, keni kursyer kohë dhe të holla që nuk keni përgatitur studim-fizibiliti të tërësishëm. Nëse ideja është fillimisht e realizeshme, mund të vazhdoni me analizën fizibiliti dhe (sërish) të përdoret kjo analizë në studimin-fizibiliti. Kush do t’a bëjë analizën? Nëse planifikoni që të bëni studim-fizibiliti, mund të mendoni për angazhim të ndonjë konsultanti për përpunimin e studimit. Ju jeni përgjegjës për zgjedhjen e konsultantit të vërtetë që të përgjigjet në nevojat e juaja, por megjithatë ekzistojnë informacione kritike hyrëse të cilat duhet të sigurohen që të mundet konsultanti në mënyrë të përshtatshme t’a kryejë punën. Koha dhe të hollat e harxhuara gjatë zgjedhjes dhe shfrytëzimit të konsultantit të mirë janë gjithashtu po aq të rëndësishme si investim si dhe elaborim i vëmendshëm i kritereve për realizueshmëri dhe indikatorët për matjen e tyre. Sidoqoftë, durimi dhe përkushtimi do të paguhen më vonë. Konsultantët shpeshherë ndjehen nën presion që t’ua thonë atë që dëshironi t’a dëgjoni. Klientët zakonisht janë të shqetësuar rreth suksesit të punës, dhe pa kuptuar në mënyrë indirekte ndikojnë mbi konsultatin që t’ua thotë atë që dëshirojnë t’a dëgjojnë – ‘’propozimi është ide e mirë’’. Kështu, informojeni konsultantin se dëshironi vlerësim të saktë për realizueshmërinë e projektit. Vlera e një studimi mund të varet shumë nga serioziteti i studimit. Një studim serioz me cilësi të lartë mund të kushtojë shumë (në disa raste deri më 100.000€), edhe pse çmimi është zakonisht më i vogël dhe i lidhur me madhësinë e projektit. Kur bëhet zgjedhja e konsultantit për studim-fizibiliti, zakonisht rekomandohet që të dërgoni Kërkesë për propozime (KpP) deri tek konsultantët potencial, bëni një skicë për atë që dëshironi të bëni. Konsultanti mund t’i përgjigjet KpP me përshkrim se si do të zhvillohet studimi, cilat pyetje do të përgjigjen përmes studimit, afatin kohor për kompletimin e analizës dhe sa kushton kjo gjë. Kur zgjedhet konsultanti nga ata që janë përgjigjur në KpP, së pari identifikohet kush e ka dhënë llojin dhe cilësinë e pyetjeve të nevojshme që të vlerësohet ideja juaj e biznesit. Mandej zgjedhni konsultantin që mund t’a sigurojë analizën e nevojshme me çmimin më të ulët. Si do ta përcillni progresin e studimit? Angazhimi i konsultantint nuk e mohon përgjegjësinë tuaj gjatë sigurimit se studimi fizibiliti zhvillohet në mënyrë të drejtë. Ju duhet të angazhoheni që në vlerësimin e projektit dhe procesit t’i kuptoni problematikat e involvuara, të pyetni për supozimet themelore të cilat përdoren në studim dhe të nxjerrni përfundime nga studimi. Mund të zgjedhet një anëtar i komisionit të projektit apo një grup i vogël që të punojnë me konsultantin. Ata funksionojnë si lidhje midis konsultantit dhe qeverisë komunale që të sigurohen se studimi ka përparim sipas dëshirav e të komisionit të projektit (jo dëshira për rezultate finale, por dëshira për përmbajtje dhe zgjidhje të dilemave të cilat mund t’i keni). Që të kryhen këto obligime në mënyrë adekuate, ky grup plotësisht e kupton projektin, duhet t’a kuptojë edhe qëllimin e studimit dhe duhet të dijë për predispozitat e marrëveshjes së konsultantit. Ata do të: - Prezentojnë nevojat e komunës dhe interesat për konsultant; - Japin përmbledhje dhe do të sqarojnë se çka kërkohet nga konsultanti; - Mbikqyrin punën e konsultantit, dhe - Japin raporte periodike komisionit të projektit. Në fund të studimit, konsultanti do t’i japë komisionit një draft dhe raport final. Para se të filloni të diskutoni për përfundimet e studimit dhe se çfarë ndikimi do të kenë mbi realizueshmërinë e projektit tuaj, ju duhet së pari t’a shqyrtoni studimin që të mund të përcaktoni se a është e saktë, relevante



dhe komplete. Nuk është e zakonshme që komisioni i projektit t’a refuzojë draft-apo raportin final dhe të kërkojë sqarim plotësues dhe analizë. Studimi është poashtu i fuqishëm sa edhe pjesa e tij më e dobët. Mjafton një gabim i vogël në një pjesë të studimit që të fundoset mundësia e implementimit të projektit. Kështu, para se të pranoni studimin duhet të vërtetoni se ai: - Është i kuptueshëm dhe i lehtë për t’u lexuar, - Reflekton të gjitha problematikat dhe çështjet relevante, - I numëron dhe i diskuton të gjitha supozimet e theksuara të analizës së projektit, - I ka plotësuar pritjet e komisionit të projekti, - Logjikisht është konzistente në pjesët dhe midis tyre, - Është plotësisht e hulumtuar, duke i shfrytëzuar teknikat e mira të hulumtimit, - I përmban të gjitha informacionet relevante, dhe - I plotëson kushtet e theksuara në marrëveshjen me konsultantin. Është me rëndësi që ju t’a plotësoni kërkesën me ‘’vëmendje të obligueshme’’ meqë donatorët dhe të tjerët mund t’i vejnë nën diskutim procedurat tuaja dhe vendimet gjatë kësaj periudhe nëse ekzistojnë probleme për qëndrueshmërinë ose projekti eventualisht nuk ka sukses. Si të shfrytëzohen rezultatet e studimit? Qëllimi i studimit fizibiliti është që t’ju siguorjë informacione të nevojshme që të përcaktohet ajo se projekti i propozuar a është i realizueshëm apo jo. Megjithatë, me siguri nuk do t’ju sigurojë përgjigje magjike. Prandaj do të duhet që me vëmendje të vlerësoni përfundimet e studimit dhe t’i zgjidhni se a kanë aktivitetet e propozuara mjaft vlerë që të shkohet mëtej. Nëse ka kohë për të menduar në mënyrë joemocionale, racionale dhe logjike, ajo duhet të bëhet në këtë vend. Gabimet e bëra këtu mund të mbesin gjatë. Gabimet e përbashkëta që grupet i bëjnë në këtë fazë janë:

- Anëtarët tanimë kanë vendosur dhe i kanë ‘’racionalizuar’’ rezultatet e studimit që të përgjigjen me vendimin.

- Meqë anëtarët e komisionit të projektit tentojnë të jenë të orientuar kah ‘’aksioni’’ se sa të jenë të ‘’kujdesshëm’’ ata mbesin të padurimshëm që projekti të lëviz përpara dhe i fshehin aspektet e rëndësishme të studimit.

- Për shkak të rëndësisë së vendimit dhe mungesës së kahjes së qartë të analizës fizibiliti, anëtarët e komisionit zbulojnë se nuk mund të marrin vendim. Ata vazhdojnë të kërkojnë më shumë informacione.

Faktorë të cilësisë të cilët praktikojnë ndikim pozitiv?6 Përvoja tregon se suksesi dhe ndikimi i projekteve për zhvillim varen nga shumë faktorë. Të ardhshmet janë më të rëndësishmet dhe sigurisht do të jenë bazë për vendimin tuaj final mbi bazë të studimit fizibiliti: - Pronësia e shfrytëzuesve – shkalla deri tek të cilat target-grupet janë të përfshira dhe shfrytëzohen

potencialet e tyre. - Përkrahja e politikës – shkalla deri ku politika lokale dhe nacionale nuk do të ndikojnë në punën në

mënyrë që të mos arsyetohen qëllimet. - Teknologjia e përshtatshme- a janë teknologjitë e zbatuara të përshtatura në kushtet specifike

(rregullativa mjaft të sigurta; aftësia e burrave dhe grave lokal në punë dhe në mirëmbajtje).



- Çështje socio-kulturore- si përshtatet intervenimi në një kontekst të dhënë dhe si merren parasysh normat dhe qëndrimet lokale socio-kulturore.

- Barazia e të gjithëve dhe posaçërisht të njerëzve më të paaftë – si merren parasysh nevojat specifike dhe ineresat e njerëzve të pandihmë (gratë, njerëzit me pengesa, persona të moshuar, minoritetet...).

- Kapaciteti institucional dhe menaxhues – aftësia dhe vendosmëria e partnerit. - Bashkëpunimi midis aktorëve të ndryshëm të cilët janë të involvuar. C7. Planifikimi sektoral (planifikimi i rajoneve të fokusuara strategjike)

Planet për zhvillimin sektoral përfshijnë vetëm një sektor specifik nga detyrat e komunës ose sektorët strategjik. Ato bëhen sipas nevojave dhe prioriteteve lokale. Në disa raste ato bëhen që të implementohen disa plane dhe programe nga nivel nacional. Shembuj nga kjo gjë mund të jenë programet komunale për reforma në ndërtesën rezidenciale, për aktivitetet e të rinjve, për zhvillimin ekonomik lokal, për zhvillimin bujqësor, për përkujdesjen ditore të fëmijëve, për transportin publik ose planin për zhvillim të ndërmarrjes komunale. Në disa raste komunat praktikisht secili department, njësi apo komision ka plan afatshkurër për zhvillim. Pjesa më e madhe e komunave në Maqedoni, tanimë kanë përgatitur plane sektorale të tyre, plane për zhvillimin tipik lokal ekonomik ose plane për veprim në mjedis, por shumica e komunave nuk i kanë përfshirë të gjithë sektorët e shërbimeve lokale me këtë lloj të planeve të ndara. Në shumë raste planifikimi sektoral është i kyçur si një nga sektorët në planifikimin strategjik ose plani i ZHEL-it e kyç edhe infrastrukturën. Infrastruktura mundet gjithashtu deri në njëfarë mase të jetë e përfshirë edhe me planifikim urban. Kryesisht mundet të pritet se nevojat për planifikim sektoral të rriten në komunat e Maqedonisë. Në kulturë në një planifikim modern komunal planet sektorale dhe programet duhet të bazohen në planifikimin strategjik dhe të mos jenë në kurfarrë konflikti me të e as me planin operativ. Në përgjithësi është e dobishme nëse departamentet sektorale ose komisionet e komunës i planifikojnë aktivitetet e tyre në detaje. Ky material mundet gjithashtu të përdoret për përgatitjen e planit strategjik ose në një pjesë të planit të tij aksional. Korniza kohore e planeve sektorale mund të ndryshojë sipas nevojave. Kryesisht ato janë afatshkurtëra por me perspektivë prej një deri në tre vjet, por në rast nevoje mund të jetë e dobishme edhe perspektivë prej 5 vjetëve. Si të miratohen planet sektorale? Thënë më në përgjithësi miratimi i planeve i takon këshillit komunal. Nëse plani sektoral është politikisht i rëndësishëm dhe përfshin disa ide të reja për zhvillim ose nevoja të reja buxhetore, do të rekomandohet qartë miratim i këshillit. Megjithatë, në disa raste plani ose programi e implementojnë planin srategjik të miratuar dhe planin aksional dhe mund të kuptohen si dokument i brendshëm për implementim në nivel të komisionit, i cili nuk ka interes politik jashtë komisionit. Në raste të tilla plani dhe programi mundet shumë praktikisht të miratohen nga komisioni ose kryetari i komunës. Statuti i komunës ose statuti i komisionit mund t’a sqarojnë këtë praktikë. Plani strategjik dhe plani aksional mund t’i përmendin planet e zbatueshme ekzistuese komunale sektorale dhe programet dhe nevojat serioze që të njejtat të përgatiten. Në kushte të komunave të Maqedonisë, ndoshta vlen të shqyrohet edhe përgatitja e disa prej planeve sektorale në vijim: - Plan për zhvillim ekonomik lokal - Plan për promovim të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (ndoshta duke pëfshirë park industrial,

inkubatorë, etj.)



- Plan për zhvillim të turizmit - Plan për zhvillim rural - Plan për zhvillim bujqësor - Plan për promovim të ndërtimit rezidencial - Plan i përgjithshëm për ujësjellës dhe kanalizim - Plan për menaxhim me mbeturina - Axhenda Lokale 21 (plan për zhvillim të mjedisit) - Plan për transport urban - Plan për rrjet rural rrugor - Plan për përkujdesje ditore të fëmijëve - Plan për arsimin fillor - Plan për arsimin e mesëm - Plan për përkujdesje primare shëndetësore - Plan për sigurim social

C8. Vlerësim mbi mjedisin jetësor

Çdoherë është e nevojshme që të shqyrtohen projektet për zhvillim lokal nga pikëpamja e mjedisit jetësor. Varësisht nga financimi i projektit, donatorët (formularët e aplikimit) mund të japin instruksione për qasjen për të notuar ndikimin e projektit mbi mjedisin jetësor. Në disa projekte legjislativa shtëpiake dhe dispozitat kërkojnë vlerësim të ndikimit mbi mjedisin jetësor ose lejojnë procedura para implementimit të projektit. Vlerësimi i ndikimit mbi mjedisin jetësor mund të definohet: procesi i identifikimit, parashikim, evaluim dhe zbutje të efekteve biofizike, sociale dhe të tjera relevante të propozimeve zhvillimore para se të sillën vendimet kryesore dhe të bëhen angazhimet. Nevoja dhe procedura për funksionim të projekteve është e definuar me ligj. Në BE kjo bazohet në Direktivën për vlerësim të ndikimit mbi mjedisin jetësor (85/337/EEC). Një procedurë e tillë përafërsisht e komplikuar dhe e gjatë e cila përfshin hetim publik dhe që kërkon ekspertizë specifike nuk është e nevojshme tek projeket e vogla lokale. Vlerësimi straegjik i mjedisit jetësor është term tjetër i BE-së i definuar në direktivën 2001/42/EC. Ai ka për qëllim që të fus vlerësim sistematik të efekteve të mjedisit jetësor gjatë shfrytëzimit të planeve dhe programeve të cilat sillen për shfrytëzimin e tokës. Kjo në mënyrë tipike zbatohet në zhvillimin rajonal dhe lokal, planet për mbeturina dhe transport në kuadër të BE-së. Në projekte për zhvillim lokal të komunave të Maqedonisë ligjet për mjedis jetësor dhe rregulloret e shtetit të plotfuqishme e japin kornizën ligjore për mundësi që të implementohen projektet lokale. Pavarësisht nga direktivat e lartëpërmendura të BE-së dhe kornizën ligjore të plotfuqishme, në secilin projekt për zhvillim lokal mund të rekomandohet vlerësim themelor i mjedisit jetësor të bëhet si pjesë e përgatitjes së projektit dhe së paku shkurtimisht të kyçet në dokumentet e projektit. Sektorët kyç të cilët mund të vërehen gjatë vlerësimit të mjedisit të zhvillimit të planifikuar janë këto:

Popullata

Ekologjia (fauna dhe flora) llojet veçanërisht të cënuara

Ndotja e ajrit

Zhurmë

Kontaminimi i tokës

Cilësia dhe ndotja e ujit

Shëndetësia

Rrethi



Trashëgimia kulturore

Rreziqe gjeologjike Pyetje tipike të cilat parashtrohen gjatë vlerësimit të ndikimit mbi mjedisin jetësor janë:

A ka zhvillimi efekte të rëndësishme pozitive ose negative, ose rreziqe në çfarëdo nga sektorët e përmendur?

Cilat janë ato efekte ose rreziqe?

A ka alternativa kyçe për implementim të projektit në mënyrë më të këndshmje për mjedisin jetësor?

A mundet të rriten efektet pozitive, ndërsa të ulen ato negative me dizajn të përmirësuar të projektit?

C9. Të drejtat të njerëzve, aspektet gjinore dhe etnike

Implementimi i planit për zhvillim lokal më së miri do të ketë sukses nëse të gjitha palët e interesuara kyçen dhe punojnë sëbashku në proces. Të varfërit dhe të cënuarit të cilët zakonisht të fundit përfitojnë nga zhvillimi, zakonisht ka mundësi që të përjashtohen nga proceset e planifikimit dhe implementimit të strategjive zhvilluese. Megjithatë, nga strategjitë zhvilluese duhet të gjithë të shfrytëzohen. Qasja e bazuar në të drejtat e njeriut gjatë planifikimit zhvillues fokusohet në të varfërit dhe në grupet e ndjeshme që të sigurojë përfshirjen e tyre dhe aftësimin. Planet lokale duhet të bazohen në kornizën nacionale dhe ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. Për këtë nevojitet analizë relevante, përcjellje dhe mekanizma për përgjegjësi. Ulja e varfërisë është qëllim primar i mileniumit të ri. Puna mbi qëllimet për zhvillimin e mileniumit është në barazpeshë me integrimin nacional të qëllimeve për hyrje ne BE. Karakteristikat kryesore të të drejtave të njeriut të bazuara në qasjen drejt zbutjes së varfërisë janë:

Identifikimi i të varfërve

Pranimi i i kornizës ligjore adekuate (nacionale dhe ndërkombëtare) për të drejtat e njeriut

Barazi dhe jodiskriminim

Realizim progresiv i të drejtave të njeriut

Pjesëmarrje dhe aftësim

Monitoring dhe përgjegjësi

Që të sigurohet kjo gjë, është e rëndësishme që: 1. të identifikohen të gjitha grupet e ndjeshme gjatë mbledhjes së të dhënave dhe analizës së

situatës dhe problemeve; 2. të vërtetohen iniciativat për mobilizim social dhe pjesëmarrje me aktivitete të fokusuar të atyre

target grupeve të cilat janë të përjashtuara dhe nuk marrin pjesë aktivisht në proceset e zhvillimit. 3. Të vërtetohet seri specifike e qëllimeve dhe indikatorëve të cilët kanë të bëjnë me realizimin e të

drejtave njerëzore, qëllime afatshkurtëra, afatmesme dhe afatgjata. 4. Krijimi i mekanizmave efikas për monitoring dhe përgjegjësi, që të sigurohet se bartësit e

obligimeve do të sillen përgjegjshëm, veçanërisht në raste të keqpërdorimit gjatë përcaktimit të resurseve.

Secili Plan strategjik dhe Aksional komunal duhet të ketë këto elemente të vendosura qartë në fazat e planifikimit dhe implementimit. Grupet mbi të cilat planifikimi duhet veçanërisht të fokusohet janë personat të cilët kanë përjetuar diskriminim ose kërcënim të ndryshëm, siç janë gratë rome dhe fëmijët me pengesa në zhvillim. Për të kontribuuar kah koncentrimi i uljes së varfërisë dhe përjashtimit social të grupeve të posaçme sociale nevojitet fokusim plotësues i dy të drejtave: e drejta e përkujdesjes shëndetësore dhe e drejta e arsimit. Shembuj për metodat praktik për promovimin e të drejtës së arsimit janë:



Arsim fillor pa pagesë për grupet më të ndjeshme

Institucione arsimore për të moshuar, të fokusuar në trajnime profesionale

Programe për përkrahjen e grupeve të ndjeshme që të ulet shkalla e braktisjes së shkollës (fillore dhe të mesme) për shembull përmes librave, transportit, ushqimit pa pagesë.

Barazia gjinore promovon barazi midis grave dhe burrave lidhur me qasjen e tyre deri tek infrastrukturat sociale dhe ekonomike dhe shërbime si dhe deri tek beneficionet nga zhvillimi. Qëlllimi është që të ulet niveli i dallimit midis grave dhe burrave, duke përfshirë shëndetësinë dhe arsimin, gjatë punësimit dhe aktivitetit ekonomik, si dhe gjatë vendosjes së të gjitha niveleve. Të gjitha këto elemente ndryshojnë gjatë kohës dhe nga një shoqëri ose grup në një tjetër. Të gjitha programet dhe aktivitetet duhet në mënyrë aktive të kontribuojnë drejt uljes së nivelit të dallimit midis gjinive në sferat e tyre të intervenimit. Politika e BE-së për përfshirjen e barazisë gjinore në zhvillim kërkon integrimin e analizës së gjinive të të gjitha niveleve administrative përmes ciklit të projektit. Analiza gjinore mundëson identifikim dhe integrim të barazisë gjinore në planifikimin dhe implementimin. Analiza gjinore kushton vëmendje: rolet e ndryshme (produktive, reprodukive, vendosje) të femrave dhe grave; qasja e tyre në shfrytëzimin e resurseve dhe nevojat e tyre specifike, interesat dhe problemet; barrierat për pjesëmarrje të plotë dhe pjesëmarrëse të grave dhe burrave në aktivitetin operativ dhe barazi të grave dhe burave në beneficionet e pranuara. Në shoqërinë multietnike të Maqedonisë nevojitet gjithashtu edhe analizë etnike gjatë ciklit të projektit. Marrëveshja kornizë e Ohrit e vitit 2001 është bazë për ruajtjen dhe pasqyrimin e karakterit multietnik të vendit tonë. Vet marrëveshja, ligjet të cilat e implementojnë atë dhe Strategjia për përfaqësim të barabartë të bashkësive të minoriteteve në vend të vitit 2007, japin instruksione që çështjet e minoriteteve të merren parasysh në nivel lokal. Barazia etnike mund të promovohet me këto praktika të planifikimit lokal: Me analizimin e përmbajtjes enike të popullatës në komunat dhe bashkësitë e tyre

Me identifikimin e problemeve specifike dhe nevojave të bashkësive të ndryshme etnike dhe përfshirjen e tyre në planifikim.

Me promovimin e pjesëmarrjes së barabartë në planifikimin për grupet e ndryshme

Me projekte për prioritizim të cilat promovojnë kushte të barabarta për jetë, punësim dhe shërbime për grupe të ndryshme etnike, veçanërisht për grupet më të njeshme.

Duke iu kushtuar vëmendje interesave gjuhësore dhe grupet etnike në informacionet për planifikim, pjesëmarrje dhe në dokumentacionin për planifikim. Nëse 20% e popullatës në komunë flet gjuhë tjetër nga maqedonishtja, ajo gjuhë është gjithashtu gjuhë zyrtare në komunë dhe duhet të shfrytëzohet në planifikimin dhe në projektet.

Me përfshirjen e harxhimeve të nevojshme për përkthim në buxhetin e projektit. Në organizatën komunale Komisioni i mundshëm për raporte ndër-etnike mund të ketë rol në planifikim të zhvillimit dhe implementimit. Sipas Ligjit për vetqeverisje lokale, ai do të japë përmbledhje të çështjeve që kanë të bëjnë me raportet midis bashkësive dhe do të japë mendim dhe do të propozojë mënyra për zgjidhjen e tyre. Mund të jepen edhe komente për draft-planin strategjik dhe në rast të nevojës ai mundet gjithashtu t’i shpreh pikëpamjet e veta për projektet individuale dhe nevojën për disa projekte të tilla.



C 10. Burime financiare për zhvillimin lokal

Burimi i vetëm i përhershëm për financim të zhvillimit lokal është buxheti personal i komunës duke përfshirë kredi të mundshme. Duke i marrë parasysh burimet e kufizuara të buxheteve personale, është e natyrshme që shumica e komunave në Maqedoni kërkojnë financim të jashtëm për zhvillimin lokal kryesisht nga buxheti shtetëror, nga donatorë dhe në disa raste nga pjesëmarrja lokale e qytetarëve dhe sipërmarrjeve, përmes asociacioneve të tyre të qytetarëve. C10.1 Ministritë

Një nga burimet më kryesore financiare për financimin e zhvillimit lokal është buxheti shtetëror përmes ministrive të ndryshme. Në Programet trivjeçare për investime publike Qeveria e specifikon në detaje programën për investime për ministritë adekuate dhe u lejon komunave që të kuptojnë lidhur me mundësitë. Në shumë shembuj projektet janë të specifikuara, kështu që nuk është i mundshëm modifikim. Megjithatë, komunat mund të qasen deri tek fondet që janë në qasje përmes programeve të ndryshme për zhvillim sektoral dhe/ose rehabilitim pa shfrytëzues të specifikuar. Fondet distribuohen përmes ministrive të ndryshme, që në thelb i bën aplikacionet dhe proceset adekuate të vendim-marrjes shumë të ndryshme. Duke pasur parasysh se secili institucion ka ‘’sjellje’’ të ndryshme ndaj aplikantëve dhe se dokumentet aplikuese janë të ndryshme, komunat duhet të dijnë dhe të punojnë me vëmendje me këto procedura. Përgatitja e dokumentacionit teknik zakonisht është e obligueshme, por gjithashtu kërkohet përshkrim narativ i projektit dhe beneficioneve. Lobimi gjithashu ndihmon shumë! Në përgjithësi, fondet në qasje shpërndahen përmes:

Ministrisë për transport dhe lidhje; o Programi për sisteme dhe ujësjellës dhe kanalizim në vendet e banuara ;

Fondi për mirëmbajtjen e rrugëve o Rrugët lokale dhe rrugët e qytetit;

Ministria për mjedis jetësor dhe planifikim hapsinor o Programi për rikonstruim të stacioneve për pastrimin e ujit;

Ministria e kulturës; o Rikonstruimi i kapaciteteve kulturor;

Ministria e arsimit o Rikonstruimi i ndërtesave universitare o Konstruksioni i kapaciteteve arsimore në sektorin standard studentor; o Rikonstruimi dhe pajisja e internateve; o Rikonstruimi dhe pajisja e kapaciteteve në shkollat fillore o Rikonstruimi dhe pajisja e kapaciteteve në shkollat e mesme

Ministria e punës dhe politikës sociale; o Rikonstruimi dhe pajisja e kapaciteve për përkujdesje sociale; o Rikonstruimi i çerdheve për fëmijë dhe hoteleve për fëmijë;

Ministria për bujqësi , pylltari dhe ujësjellës dhe

Byroja për përkrahjen e zhvillimit të rajoneve jo mjaft të zhvilluara (së shpejti do t’a ndrojë qëllimin në Byro për zhvillim rajonal) lidhur me Ministrinë për vetqeverisje lokale

o Programi vjetor për zhvillim rajonal (fillon gjatë vitit 2008).

C10.2 Donatorë

Donatorët gjithashtu ofrojnë mundësi për përkrahje të zhvillimit lokal. Disa nga donatorët e mëdhenj prezentojnë thirrje të hapura deri tek komunat për lloje të caktuara të projekteve, por marrë në



përgjithësi shumica nga projektet donatore janë më pak transparente dhe bazohen në negociata dhe planifikime me një numër të zgjedhur dhe të kufizuar të komunave. Një publikim interesant (‘’Donatorët në Republikën e Maqedonisë’’, Sekretariati për çështje evropiane, Qeveria e Republikës së Maqedonisë, 2005, faq.91, anglisht, Maqedoni) i prezenton udhëzimet dhe vëllimin e bashkëpunimit të donatorëve kyç bilateral, donatorët multilateral dhe institucionet ndërkombëtare për financim në vend në vitin 2005).

Në vitin 2007 burimi më i qartë dhe më transparent i financimit nga donatorët të zhvillimit lokal ishte programi për bashkëpunim ndër-kufitar (Cross Border Cooperation) në kuadër të programit CARDS, por zbatimi i tyre është kah fundi. Në periudhën programore 2007-20013, BE-ja ka futur një qasje të re strategjike në përkrahjen për zhvillim të vendeve të cilat qasen kah bashkimi. Ai është Instrumenti i IPA programit. IPA ka për qëllim që të sigurojë ndihmë para-anëtarësimit në BE në rajone të ndryshme zhvilluese përmes pesë komponentave dhe qëllimeve:

1. Ndërtimi i institucioneve

2. Bashkëpunim ndër-kufitar

3. Zhvillimi rajonal

4. Zhvillimi i resurseve njerëzore

5. Zhvillimi rural

Meqë vendi ynë është kandidat për hyrje në BE, shfrytëzuesit e Maqedonisë do të kenë mundësi që të shfrytëzojnë mjete nga fondet e IPA-s në vitin 2008. Koordinimi i pesë komponentave është me qëllim që të mënjanohet ndërthurja e masave dhe aktiviteteve të ndërmara. Zëvendës-kryeministri për çështje evropiane në Republikën e Maqedonisë, i cili është i emëruar për koordinator Nacional të IPA-s, është përfaqësues i Republikës së Maqedonisë lidhur me Komisionin Evropian dhe do të jetë përgjegjës për koordinim dhe pjesëmarrje të Republikës së Maqedonisë në programin IPA.

Ndërtimi i institucioneve

Ky program i IPA-s ka dy programe individuale operative në periudhën e tri viteve të para:

„program të shpejtë“ dhe “program të rregullt”. E rregullta (29.6 milionë EUR) është më interesant për komunat. Ajo përfshin disa projekte prioritare të cilat janë të hapura për komunat: zhvillimi ekonomik- infrastruktura lokale për kohezionin ekonomik dhe social, reforma në administratën publike dhe përforcimin e kapacitetit për menaxhim me fondet e BE-së. Informacione plotësuese kërkoni nëwww.sei.gov.mk.

Programi për infrastrukturë lokale për kohezion ekonomik dhe social përbëhet nga tri projekte të ndara. Dy projektet e para tanimë janë në rrjedhë e sipër dhe do të realizohen gjatë vitit 2008. Bëhet fjalë për : Projekt për shpërblime komunale dhe Projekti për zgjedhjen e projekteve infrastrukturore. Projekti për shpërblime komunale do të shpallet në Tetor të vitit 2008 dhe do të rezultojë me 3 shpërblime: në vlerë prej 333.000 euro, 200.000 euro, dhe 133.000 në mënyrë adekuate. Shpërblimet nuk paraqesin bartje të të hollave tek komunat-fituese, por do të jenë kontribut financiar për projekt infrastrukturor i cili do të zhvillohet dhe do të zbatohet në kuadër të projektit të tretë- Projektit për infrastrukturë lokale. Më shumë informacione për konkursin do të shpallen në komunikimin direkt me komunat ndërsa informacione plotësuese do të mund të gjeni në veb-faqen eprojektit menjëherë pas shpalljes së Thirrjes për aplikacione më 10 tetor të vitit 200(www.municipalawards2008.com.mk).

Projekti për zgjedhjen e projekteve infrastrukturore është i paramenduar dhe realizohet në atë mënyrë që të sigurojë projekte të përgatitura që do të zbatohen në kuadër të projektit të tretë-

http://www.sei.gov.mk/

http://www.municipalawards2008.com.mk/



Projekti për infrastrukturë lokale. Ai zbatohet në periudhën qershor- dhjetor 2008, ndërsa thirrja publike për projekte do të shpallet në tetor të vitit 2008.

Projekti i tretë- Projekti për infrastrukturë lokale do të zbatohet në periudhën 2009-2010 me buxhet prej 8.7 milion euro, prej të cilave 7 milion janë nga IPA, ndërsa pjesa tjetër është pjesëmarrje nga Qeveria e Maqedonisë. Qëllimi themelor i projektit është që të stimulojë kohezion ekonomik dhe social përmes përkrahjes së zhvillimit infrastrukturor të komunave, si dhe trajnime të punonjësve komunal për zhvillim, zbatim dhe mbikqyrje të këtyre projekteve infrastrukturore. Përmirësimi i zhvillimit infrastrukturor komunal do të jetë i përkrahur me zbatimin e një numri të caktuar të projekteve infrastrukturore, edhe atë (i) projektet e komunave të shpërblyera me shpërblimet në kuadër të konkursit, dhe (ii) projektet e zgjedhura infrastrukturore në kuadër të Projektit për zgjedhjen e projekteve infrastrukturore.

Zhvillimi rajonal

Aktivitetet në këtë komponentë do të fokusohen në dy gjëra: Përmirësimi i infrastrukturës së transportit dhe Përmirësimi i infrastrukturës për mbrojtjen e mjedisit jetësor. Në qëllimin e parë aktivitetet do të jenë të orientuara kah përmirësimi i infrastrukturës rrugore dhe hekurudhore përgjatë korridorit 10 Pan-evropian.

Qëllimi i dytë do të jetë i orientuar kah investimet për vendosjen e një infrastrukture të re dhe përmirësimit të infrastrukturës ekzistuese për mbledhjen dhe trajtimin e ujërave të zeza dhe menaxhimin me mbeturina në rajonet e banuara me më shumë se 10.000 banorë, me theks të veçantë në rajonet e banuara me mbi 100.000 banorë. Si plotësim do të sigurohet përkrahje gjatë përgatitjes së projekteve teknike për investime të ardhshme në infrastrukturë. Qëllimi është që të përgatitet një numër i madh i projektev e të cilat do të jenë të përgatitura për implementim në periudhën e ardhshme operative ose të përkrahen financiarisht nga ana e donatorëve, nëqoftëse të njejtat janë në qasje.

Programi operativ i vitit 2007-2009 parashikon 13 intervenime brenda dy masave, 8 sisteme për ujëra të zeza dhe 5 sisteme për menaxhim me mbeturina. Masa 2.1 përfshin: Vendosja e infrastrukturës për mbledhjen dhe trajtimin e ujërave të zeza i cili i plotëson nevojat e KE-së.

Tetë investimet e planifikuara do të kushtojnë 197.534.000€ dhe do të jenë të dedikuara për ndërtim dhe/ ose mbindërtim të sistemeve të ujësjellësit, mbledhjes dhe trajtimit të ujërave të zeza në Shkup, Prilep, Manastir, Veles, Strumicë, Tetovë, Dibër dhe Gjevgjeli. Masa 2.2 përfshin: Vendosjen e sistemit të integruar financiar vët-mirëmbajtës për menaxhim me mbeturina. Janë planifikuar 5 intervenime në vlerë të plotë prej 52.370.000€. Këto fonde do të dedikohen për përmirësimin e infrastrukturës për mbledhjen e mbeturinave në Shkup, rajonit jug-lindor, të pollogut, veri-lindor dhe lindor të Maqedonisë.

Informacione më detale për procedurat dhe aktivitetet individuale të planifikuara, sëbashku me draft-versionin e programit operativ janë në qasje në www.moepp.gov.mk dhe www.mtc.gov.mk.

Zhvillimi i resurseve njerëzore

Qëllimi i plotë strategjik i komponentës IPA për Zhvillim të resurseve njerëzore është që t’a lehtësojë zhvillimin e tyre dhe t’a përmirësojë cilësinë e kapitalit njerëzor, i cili do të kontribuojë për rritjen dhe përmirësimin e vendeve të punës, rritjen e zhvilimit, zhvillim dhe rritje të konkurencës nacionale dhe nivelit ndërkombëtar. Kjo komponentë vlen 19.176.000 EUR për periudhën 2007-2009 (ku 15% nga vlera është pjesëmarrje nga subjektet nacionale publike). Programi operativ për resurse njerëzore i merr parasysh mjetet financiare që janë në qasje dhe strategjinë e vet e fokuson në numrin e kufizuar të operacioneve në tre (katër) rajone prioritare:

http://www.moepp.gov.mk/

http://www.mtc.gov.mk/



1. Punësimi – krijimi dhe ruajtja e më shumë vendeve të punës;

2. Arsimi dhe trajnimet – investim në kapital njerëzor përmes arsimit dhe trajnimeve të përmirësuara;

3. Përfshirje sociale – promovim i tregut dhe punës, dhe

4. Ndihma teknike.

Institucionet përgjegjëse për implementim teknik janë Ministrira për punë dhe politikë sociale (MPPS) dhe Ministria për arsim dhe shkencë (MASH) në bashkëpunim të ngushtë me të gjitha agjencionet dhe institucionet relevante, duke i përfshirë partnerët shoqëror dhe organizatat joqeveritare. Pjesëmarrja aktive e të gjithë pjesëmarrësve (duke i përfshirë edhe komunat) e siguron pronësinë e programit dhe paraqet kusht të sigurtë për implementim të suksesshëm. Komunat parashikojnë që të jenë shfrytëzues në aktivitetet e të gjitha shtyllave prioritare.

Për optimalizim të resursve, në komunat të cilat do të zgjedhen gjatë implementimit të programit, do të implementohen pilot-projektet dhe projektet e dedikuara direkt për popullatën. Nga ana tjetër komunat do të duhet t’i përmbushin këto kritere të përgjithshme për kualifikim:

I. Shkalla e lartë e papunësisë, lidhur me popullatën e përgjithshme në komunë;

II. Dallimi në përmbajtjen e popullatës në pikëpamje të madhësisë së bashkësive etnike, p.sh. bashkësive të romëve dhe shqiptarëve;

III. Shkalla e lartë e papunësisë afatgjate në papunësinë e përgjithshme në komunë.

Aktivitetet do të zgjedhen pas thirrjes për mbledhjen e ofertave, i udhëhequr nga departamenti qendror për financim dhe marrëveshje (CFCD - Central Finance and Contracting Department) dhe Ministrisë për punë dhe politikë sociale (për aktivitetet në kuadër të shtyllave prioritare 1 dhe 3), respektivisht Ministria për arsim dhe shkencë (për aktivitetet në kuadër të shtyllës prioritare 2). Kriteret për selektim të ofertave përfshijnë: ciësi dhe praktikë të ofertave, numri i njerëzve të cilët do të trajnohen, lidhja me nevojat e tregut të punës, përfshirja gjinore dhe numri i pritur vendeve të reja të punës , numri dhe rëndësia e partnerëve, rëndësia e bashkësive etnike, etj.

Që të sigurohet se bashkësitë e vetqeverisje lokale në mënyrë efektive do të përgjigjen në thirrjen për mbledhjen e ofertave, një numri të caktuar të komunave paraprakisht do t’u ofrohet mundësia që të përgatiten lidhur me procedurat e fondeve evropiane përmes zbatimit të trajnimeve për zhvillim të propozim-projekteve dhe mënyrave të aplikimit. Pas zgjedhjes së ofertave, ndihma teknike për këtë prioritet do t’a rrit kapacitetin e shfrytëzuesve të fundit për implementim, mbikqyrje dhe vlerësim të projekteve.

Për më shumë detaje lidhur me masat individuale, procedurat për aplikim dhe programin e fundit operativ, vizitoni këtë vebfaqe:

www.mtsp.gov.mk/?ItemID=97B6D168F0983649A81E76F8CA8CB136.

Bashkëpunimi ndër-kufitar -BNK

Instrumenti i IPA-s dedikon një numër të konsiderueshëm të resurseve të veta për bashkëpunim ndër-kufitar, promovim të ekonomisë së qëndrueshme dhe zhvillimit social të rajoneve ndërkufitare dhe përkrahjen e bashkëpunimit për zgjidhjen e sfidave të përbashkëta në sferat siç janë mjedisi jetësor, trashëgimia kulturore dhe natyrore, shëndetësia publike, si dhe mbrojtja dhe lufta kundër krimit të organizuar. Ministria për vetqeverisje lokale për koordinator të bashkëpunimit ndërkufitar. Si fillim ‘’pika kontaktuese’’ për shfrytëzuesit potencial në sigurimin e informacioneve, këshillave dhe ndihmës për partnerët e projektit të territorit të përfshirë nga tre programet e veçanta për BNK (me Greqinë, Bullgarinë dhe Shqipërinë) do të formohen t ri zyra informative në: Manastir, Strugë dhe Strumicë.

http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=97B6D168F0983649A81E76F8CA8CB136



Gjatë shqyrtimit të madhësisë së programeve, duhet të kihet parasysh se korniza financiare i përfshin aktivitetet e të dy anëve nga kufijtë. Shfrytëzuesit / aplikuesit të cilët do t’i shfrytëzojnë mjetet për bashkëpunim ndërkufitar të Instrumentit IPA janë të definuara gjerësisht në dokumentet e programeve. Lista e gjatë e shfrytëzuesve të mundshëm do të thotë se me siguri do të ketë konkurencë shumë të madhe për shfrytëzimin e mjeteve të kufizuara prej fondeve të BNK-së dhe aplikacionet e shumta nuk do të pranohen. Përvoja ndërkombëtare tregon se vetëm 15-20% e aplikacioneve do të pranohen.

Menaxhimi me një projekt për bashkëpunim ndërkufitar (BNK) duhet të bëhet sipas rregullave dhe praktikave të BE-së, të cilat janë mjaft rigoroze dhe kërkojnë shumë punë administrative. Të hollat e BNK nuk janë të holla të lehta për autoritetet lokale. Për këtë shkak, aplikuesit potencial duhet me vëmendje t’i studiojnë dhe t’i vlerësojnë se a janë mjaft profesionale dhe me përvojë që të aplikojnë dhe të menaxhojnë me projektet për bashkëpunim ndër-kufitar. Instruksionet detale për financim të projekteve dhe për vet procesin e aplikimit për mjete të programit IPA-BNK do të publikohen gjatë vitit 2008. Sipas lajmeve preliminare, dokumentet dhe praktikat për aplikim ndoshta nuk do të dallohen shumë nga praktikat KARDS tanimë të shfrytëzuara. Një përmbledhje më detale e përmbajtjeve të programeve të veçanta është dhënë në këto tabela:

Programi i BNK (Bashkëpunimi ndër-kufitar)

Periudha

Mjete (gjithsej euro)

Financimi nacional mesatar

Shqipëri - Maqedoni

2007-2009

Gjithsej: 8.057.578 4.891.766 për Maqedoninë(nga IPA) 3.165.812 për Shqipëri (nga IPA)

15 %

Bullgari - Maqedoni

2007-2009

Gjithsej: 7.756.038 (nga FEZHR dhe nga IPA)

15 %

Greqi-Maqedoni

2007-2013

GJithsej: 24.810.005 15.054.445 për Greqi (nga FEZH) 9.755.560 për Maqedoni (nga IPA

26 %



60

Programi i IPA-s-BNK-së midis Maqedonisë dhe Greqisë 2007-2013 Buxheti indikativ për programet është 15.054.445 EUR (nga Fondi Evropian për zhvillim rajonal) dhe 9.755.560 EUR (nga IPA) me pjesëmarrje mesatare lokale prej 26% Maqedoni Greqi Rajoni i Vardairt Rajoni jug-lindor Thessaloniki Florina Pella Veles, Gradsko, Çashka, Negotinë, Demir Kapi, Kavadarci, Rosoman

Valandovë, Gjevgjeli, Bogdanci, Dojran, Radovish, Konce, Strumicë, Bisolovo, Vasilevë, Novo Sello

Agios Athanasios, Agios Georgios, Agios Pavlos, Ampelokipoi, Axios, Apollonia, Arethousa, Assiros, Vasilika, Vertiskos, Egnatia , Eleftherio-Kordelio, Epanomi, Evosmos, Echedoros, Thermaikos, Thermi, Thessaloniki, Kalamaria, Kallithea, Kallindion, Koroneia, Koufalia, Lagadas, Lahanas, Madytos, Menenmeni, Michaniona, Mikra, Mygdonia, Nespoli, Panorama, Polichni, Palaia, Rentina, Sohos, Stavroupolis, Sykies, Triandria, Chalastra, Chalkidona, Chortiatis, Oreokastro, Eykarpia, Pefka

Aetos, Amyntaion, Kato Klina, Meliti, Perasma, Prespes, Filotas, Florina, Variko, Kristallopigi, Lehovo, Nymfaio

Aridea, Vegoritida, Giannitsa, Edessa, Exaplatanos, Kria Vrissi, Kirou, Megalou Alexandrou, Meniidos, Pella, Skydra

Rajoni i Pellagonisë Rajoni jug-perëndimor Kilkis Serres Manastir, Mogillë, Novaci, Demir Hisar, Krushevë, Prilep, Dolneni, Krivogashtani, Resnjë

Dibër, Qendra e Zhupës, Kërçovë, Vraneshticë, Drugovë, Zajas,Osllomej, Makedonski Brod, Plasnica, Ohër, Debarca, Strugë, Vevçani

Axioupoli, Galikos, Goumenissa, Doirani, Evropos, Kilkis, Kroussa, Mouries, Pikrolimni, Polikastro, Cherso, Livadion

Alistrati, Amfipoli, Achinos, Visaltia, Em. Pappa, Irakleia, Mitrousi, Kerkini, Kormistas, Lefkonas, Nea Zichni, Nigrita, Petritsi, Proti, Rodolivos, Serres, Sidirokastron, Skotoussa, Skoutari, Strimoniko, Strimonas, Tragilos, Agistron, Ano Vrontou, Achladochori, Oreini, Promahonas

Shtylla prioritare 1

Përmirësimi i zhvillimit ekonomik ndër-kufitar 4.877.780€ për shfrytëzuesit e Maqedonisë me 15% pjesëmarrje (43 projekte)

Masa 1.1 – Zhvillimi ekonomik

Zhvillimi i shërbimeve publike për lehtësimin e tregëtisë dhe investimeve ndërkufitare;

Zhvillimi i aktiviteteve të përbashkëta të trupave dhe odave profesionale, ngjarjeve dhe panaireve të përbashkëta;

Përkrahje për hulumtimet dhe studimet për lehtësimin e tregëtisë dhe investimeve ndërkufitare;

Zhvillimi i databazave ndërkufitare dhe institucioneve për gjetjen e biznes-partnerëve;

Përmirësimi i institucioneve për hulumtimin dhe zhvillimin dhe lidhje me ndërmarrjet ekzistuese;

Zhvillimi i identitetit rajonal për promovim të produkteve lokale;

Promovimi i e-biznesit përmes zhvillimit dhe përdorimit të WLAN (sistemit njësportelësh në nivel komunal);

Përmirësimi i punkteve kontrolluese ndërkufitare dhe procedurat mbrojtëse lidhur me lëvizjen e njerëzve, kapitalit dhe mallrave;

Lidhja dhe pjesëmarrja e komunave në zhvillimin ekonomik dhe zonat inovative në rajonet urbane dhe tërheqja e investimeve të huaja.

Masa 1.3 – Turizmi i qëndrueshëm

Zhvillimi i alternativave për eko-turizëm në rajone me burime gjeo-germale, aktivitete të jashtme, alpinizmit dhe sporteve të dimrit, objekte në rajonet malore, duke përfshirë edhe renovimin e objketeve të vogla turistike;

Zhvillimi i programeve për trajnim dhe ngritja e vetëdijes në sferën e turizmit të qëndrueshëm;

Zhvillimi i rrjeteve turistike dhe platformave informative për target aktivitetet turistike;

Zhvillimi i klasterëve tematik dhe reklamave; (p.sh. lidhjen e aktiviteteve të ndryshme të jashtme ose zhvillimin dhe promovimin e asociacioneve të ndryshme)

Zhvillimi i planifikimit të përbashkët turistiko-territorial;

Zhvillimi i brendit rajonal dhe marketing-iniciativat e përbashkëta;

Zhvillimi i standardeve për shërbime, sistemet e përbashkëta për pagesa, trajnimet e përbashkëta, etj.

Masa 1.2 – Përmirësimi i resurseve njerëzore

Bashkëpunimi midis universiteteve ekzistuese dhe institucioneve arsimore, zhvillimit të kurseve për student dhe profesionistëve;

Zhvillimi i trajnimeve profesionale për femra dhe grupet e ndjeshme të popullatës;

Zhvillimi i koncepteve për të mësuar që përdoren gjatë tërë jetës;

Përmirësimi i lëvizjes së studentëve;

Zhvillimi dhe përforcimi i raportit midis OJQ-ve dhe shoqërive.

Masa 1.4 – Mbrojtja e jetës së njerëzve

Zhvillimi i mbrojtjes shëndetësore primare mobile ndër-kufitare;

Zhvillimi i databazave ndërkufiare nga sfera e shëndetësisë;

Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve dhe qasja e popullatës lokale deri tek qendrat ndërkufitare;

Mbrojtja , kontrolli dhe hulumtimi i sëmundjeve infektuese dhe epidemike;

Lidhja e shërbimeve shëndetësore lokale dhe qendrore, shërbime të përbashkëta dhe raste urgjente;

Përkrahja për teknologji të reja dhe Teknologji të informatikës dhe komunikimit –TIK në bashkëpunimin shëndetësor ndërkufitar .


Përmirësimi i resurseve të mjedisit jetësor dhe trashëgimisë kulturore në rajonet kufitare 3.902.224€ për shfrytëzuesit e Maqedonisë me 15% pjesëmarrje (41 projekt)

Masa 2.1 – Promovimi dhe mbrojtja e resurseve njerëzore

Koordinimi për përmirësimin e cilësisë së ujit në lumin Vardar, liqenin e Dojranit dhe të Prespës;

Zbatimi i vlerësimit ndërkufitar për ndikimin e mjedisit jetësor;

Zhvillimi i sistemit të përbashkët për menaxhimin me mbeturina;

Zhvillimi i lidhjeve për planifikim ndër-kufitar të mjedisit jetësor nga ana e subjektve publike;

Bashkëpunimi gjatë mbrojtjes së rajoneve dhe tereneve të cilat përfshihen në programin NATURA 2000;

Bashkëpunim dhe trajnime të përbashkëta për menaxhim me katastrofat natyrore;

Zhvillimi i qasjes innovative për përdorimin e tokës dhe zhvillimit urban drejt objekteve ekzistuese (por jo të shfrytëzuara) industrial dhe zonat e parashikuara për zhvillim.

Masa 2.2 – Promovimi dhe mbrojtja e trashëgimisë natyrore dhe kulturore

Promovimi i objekteve kulturore dhe natyrore, objekteve religjioze, lokacioneve historike dhe arkeologjike;

Zhvillimi i mjeteve të TIK për promovimin dhe mbrojtjen e objekteve kulturore dhe natyrore;

Zhvilimi i mjeteve të përbashkëta në sferën e mborjtjes dhe restaurimit të përmendoreve kulturore;

Kombinimi i zejtarisë lokale me turizmin kulturor;

Promovimi i arkitekturës lokale;

Zhvillimi i klasterëve tematik dhe reklamave (p.sh. festivaleve, verës, manastirëve) lidhur me aktivitetet kulturore;

Qasje inovative për zhvillimin e lokacioneve për rekreim dhe pushim.

Shtylla pri. 3 Ndihma teknike 975.556€ për shfrytëzuesit e Maqedonisë Me qëllim që të sigurohet program efikas udhëheqës, rrjedhë e informacioneve dhe publicitet të programit, punktit informative të sekretariatit Teknik do të jetë i vendosur në Manastir. Shfrytëzuesit indikativ kryesisht janë oda, asociacione profesionale, vetqeverisje lokale dhe organizata publike të ngjashme, ministri dhe organe qendrore shtetërore me kompetenca rajonale, institucione arsimore dhe hulumtuese, muzeume dhe organizata shëndetësore dhe organizata joqeveritare dhe subjekte rajonale. Aplikuesit mund të jenë subjekteve publike të cilët implementojnë aktivitete të karakterit joprofitabil. Programi mbetet e udhëheqëur nga qëllimet që do të thotëe se projektet e implementuara kontribuojnë në realizimin e qëllimit. Nga këtu të gjithë shfrytëzuesit valid janë të mirëseardhur që të marrin pjesë dhe do të vlerësohen në bazë të propozimeve dhe angazhimeve të tyre.



Programe të IPA-s-BNK-së midis Maqedonisë dhe Bullgarisë 2007-2013 Buxheti indikativ për programet është 7.756.038€ (2007 – 2009 nga FEZHR + IPA) Maqedoni Bullgari Rajoni veri-lindor Rajoni lindor Rajoni jug-lindor Blagoevgrad Qustendil Kratovë, Kriva Pallankë, Rankovce, Kumanovë, Likovë dhe Staro Nagoriçane

Berovë, Pehçevë, Vinicë, Çeshinovo-Obleshevo, Zrnovci, Probishtip, Shtip, Karbinci, Dellçevë, Makedonska Kamenicë, Llozovë dhe Sveti Nikole.

Vallandovë, Gjevgjeli, Bogdanci, Dojran, Konçe, Strumicë, Bosillovë, Vasilevë, Novo Sello

Bansko, Belica, Blagoevgrad, Goce Delcev, Garmen, Kresna, Petriq, Razlog, Sandanski, Satovça, Simitli, Strumjani, Haxhidimovo, Jakoruda

Bobovdul, Boboshevo, Dupnica, Koçerinovo, Qustendil, Nevestino, Rila, Banja e Saparevës, Trekliano


Zhvillimi ekonomik dhe kohezioni social 3.102.415€ (2007 - 2009) me pjesëmarrje lokale prej 15%

Zhvillimi ekonomik Krijimi i rrjeteve dhe kllasterëve si instrumente fleksibile për bashkëpunim midis institucioneve për hulumtim, zhvillim dhe kualifiikm dhe do të kontribuojnë për zhvillim ekonomik të rajonit. Aktivitetet indikative do të përkrahen në kuadër të zhvillimit ekonomik:

Krijimi dhe promovimi i prodhimeve dhe shërbimeve ndër-kufitare;

Rikonstruimi dhe rikonstruimi i ri i pjesërishëm i institucioneve të biznesit dhe innovative;

Transfer i aftësive dhe përvojave;

Formimi i qendrave për këmbim të informacioneve dhe bashkëpunimit ndërkufitar ekonomik;

Përgatitja e studimeve të përbashkëta për hulumtimin e mundësive tregtare;

Iniciativa të përbashkëta të marketingut për promovim të prodhimeve të përbashkëta, shërbimeve dhe interesave;

Organizimi i biznes-ngjarjeve ndër-kufitare, seminareve, punëtorive;

Krijimi i partneriteteve dhe grupimeve të biznes-institucioneve;

Zhvillimi i trajnimeve, këmbimi i praktikave më të mira, këmbimi i institucioneve shkencore dhe arsimore për ekonominë e cila bazohet në dituri;

Iniciativa për zhvillim të tregut të përbashkët të punës dhe bashkëpunim më i afërt midis institucioneve.

Kohezioni social

Zhvillimi i infrastrukturës sociale duke përfshirë arsimin, shëndetësinë, përkujdesjen ndaj fëmijëve, etj.;

Krijimi i sistemeve të përbashkëta informative të cilat mundësojnë kontakte institucionale për aktivitete ndër-kufitare;

Hulumtimi dhe informacionet kthyese për formimin e shërbimit të përbashkët, social dhe publik duke përfshirë edhe bashkëpunim në sferën e përkujdesjes shëndetësore;

Aktivitete të cilat e përmirësojnë udhëheqjen me resurset njerëzore dhe sigurojnë mundësi të përbashkëta për grupet e ndjeshme të qytetarëve në tregun e punës;

Bashkëpunim midis institucioneve arsimoe dhe kualifikuese dhe tregut;

Krijimi i rrjetit informative për e-shërbimet (e-shërbimi, e-arsimi, e-qeveria, etj.) Krijimi i projektit

Përgatitja e studimeve paraprake fizibiliti dhe studimeve fizibiliti;

Projekte teknike dhe detale për zbatim;

Përgatitja e dokumenteve të inxhiniersië dhe projektuese;

Vlerësimi i ndikimit të mjedisit jetësor, etj.


Përmirësimi i cilësisë së jetës 3.878.019€ (2007 - 2009) me pjesëmarrje lokale prej 15%

Shfrytëzimi i eko-resurseve

Bashkëpunimi midis institucioneve ekzistuese nga sfera e mjedisit jetësor;

Përmirësimi i ndërtimit të infrastrukturës e cila sillet në lokalitetet natyrore;

Aktivitete për menaxhim të përbashkët dhe mbrojtje të mjedisit jetësor;

Zgjidhje të përbashkëta të botës të shtazëve dhe të bimëve të ndryshme ;

Përgatitja dhe implementimi i planeve për mbrojtjen nga ndotja për rajonin më të gjerë dhe programe trajnuese adekuate;

Ulja e ndikimit negative të aktiteteve ekonomike mbi mjedisin jetësor dhe nxitja e aktiviteteve ekonomike në kuadër të mjedisit jetësor;

Aktivitete të harmonizuara për tërheqje të hershme të vëmendjes dhe për preventive nga katastrofat natyrore;

Zhvililmi i turizmit ndër-kufitar (shërbime, prodhime, institucione etj.) të cilat bazohen në mundësitë Për përdorim të qëndrueshëm të resurseve natyrore;

Fushatë për ngritjen e vetëdijes për mbrojtjen e pasurive natyrore.

Shfrytëzimi i resurseve kulturore

Bashkëpunimi ndër-kufitar midis institucioneve dhe organizatave kulturore;

Krijimi i prodhimeve dhe shërbimeve kulturore të përbashkëta të reja ndër-kufitare;

Aktivitete për zhvillim të turizmit kulturor si factor për rritjen e punësimit;

Formimi i rrjeteve informative për promovimin e trashëgimisë së përbashkët kulturore në rajon;

Zhvillimi dhe ndërtimi i infrastrukturës lidhur me lokalitetet kulturore;

Këmbimi i praktikave më të mira në sferën e ngjalljes dhe mbrojtjes së trashëgimisë kulturore, promovimit të lokaliteteve kulturore dhe transformimin e tyre në lokalitete turistike;

Zhvillimi i modeleve për menaxhim me trashëgiminë kulturore;

Aktivitete të cilat i redukojnë dhe i shmangin efektet negative të ekonomisë mbi origjinalitetin e trashëgimisë kulturore;

Bashkëpunim në planin kulturor përmes zhvillimit të festivaleve të përbashkëta dhe të reja, ekspozitave, ngjarjeve kulturore, etj.


Ndihma teknike 775.604€ (2007 - 2009) me pjesëmarrje lokale prej 15%

Me qëllim që të sigurohet program efikas udhëheqës, rrjedhë e informacioneve dhe publicitet të programit, punktit informative të sekretariatit Teknik do të jetë i vendosur në Strumicë. Shfrytëzuesit 1. Subjektet lokale dhe rajonale 2. Strukturat rajonale të administratës qendrore 3. Institucione për hulumtim, shkolla, qendra trajnuese dhe institucione arsimore profesionale 4. Oda tregtare; 5. Institucione për administrimin e tregut të punës

6. Organizata për shkollim dhe kualifikim profesional 7. Universitete 8. Organizata joqeveritare 9. Asociacione të organizatave të lartëpërmendura



Programe të IPA-s-BNK-së midis Maqedonisë dhe Shqipërisë 2007-2013 Buxheti indikativ për programin është 4.891.766€ (Maqedoni) Maqedonia Shqipëri Rajoni i Pellagonisë Rajoni jug-perëndimor Rajoni i Pollogut Dibra Elbasan Korca Manastir, Mogila, Novaci, Demir Hisar, Krushevë, Prilep, Dollneni, Krivogashtani, Resnjë.

Dibër, Qendra e Zhupës, Kërçovë, Vraneshticë, Drugovë, Zajaz, Osllomej, Makedonski Brod,Pllasnicë, Ohër, Debarë, Strugë, Vevçani

Gostivar, Vrapçishte, Mavrovë dhe Rostushe, Tetovë, Bogovinjë, Bërvenicë, Zhelinë,Jegunovce dhe Tearce.

Diber, Burreli,Bulqiza Elbasani, Librazhdi, Gramshi, Cerriku, Peqini

Korça, Pogradec, Devolli, Кolonja

Prioriteti 1 Nxitja e zhvillimit ndërkufitar ekonomik, të mjedisit dhe social 4.447.060€ (2007 - 2009) për shfrytëzuesit e Maqedonisë me pjesëmarrje lokale prej 15%

Masa 1.1 Zhvillimi ekonomik me theks në lokalitetet turistike

Zhvillimi dhe implementimi i strategjive të përbashkëta, planeve aksionale, studimeve dhe analizave konkurente;

Lehtësimi i biznes-kontakteve, lidhjeve dhe partneriteteve;

Zhvillimi dhe implementimi i studimeve, analiza dhe masa për Përmirësimin e ofertës ndër-kufitare konvencionale dhe alternative turistike

Investimi në biznese të vogla dhe infrastrukturë turistike;

Promovimi dhe vendosja e brendit të produkteve rajonale, shërbimeve dhe organizatave për prodhimin e ushqimit;

Zhvillimi dhe implementimi i trajnimeve, aktivitetet arsimore dhe bartja e aftësive, në sferën e turizmit dhe udhëheqja e bizneseve, marketingut, sistemet për matjen e cilësisë,TIK, prekualifikimi i punonjësve, etj.

Masa 1.2 Zhvillimi i qëndrueshëm i mjedisit jetësor me theks në mbrojtje, promovim dhe menaxhim me resurset natyrore dhe eko-sistemet

Zhvillimi dhe implementimi i strategjive të përbashkëta, politikave, planeve aksionale ose studimeve fizibiliti lidhur me mjedisin jetësor, duke përfshirë edhe menaxhimin me mbeturina dhe ujërat e zeza, ujësjellës, pylltari, orientimi i shtretërve të lumenjve, bota e bimëve dhe shtazëve të llojllojshme, përpunimi i tokës, kontrolli i ndotjes së ajrit, si dhe planet ndër-kufitare për menaxhim me katastrofat natyrore ose të shkaktuara, etj.

Investimi në zhvillimin e bizneseve të vogla dhe infrastrukturës ndër-kufitare në sferën e mjedisit jetësor dhe gatishmërisë për menaxhim me raste urgjente, pastrimin e depove të pakontrolluara të mbeturinave, si dhe aktivitete të përbashkëta të cilat përpiqen të përcaktojnë, ruajnë dhe zhvillojnë parqet nacionale dhe rajonet e mbrojtura, flora dhe fauna, etj.

Zhvililmi dhe implementimi i programeve të arsimit dhe trajnimit lidhur me aktivitetet për mbrojtjen e mjedisit jetësor

Ngritja e vetëdijes, implementimit të fushatave promovuese dhe informative lidhur me mjedisin jetësor

Masa 1.3 Kohezioni social dhe këmbimi kulturor midis njerëzve dhe aktiviteteve të institucioneve të ndryshme

Zhvillimi dhe implementimi i programeve për integrim shoqëror të grupeve të margjinalizuara shoqërore, të papunësuarit, të rinjtë nga rajonet rurale dhe fuqia punëtore e femrave;

Përkrahja e programeve të përbashkëta të cilat bazohet në shfrytëzimin e përparësive multietnike;

Përkrahja e iniciativave të përbashkëta zhvilluese për hulutim dhe zhvillim;

Formimi i partneriteteve midis НО OJQ-ve të të dy anëve të kufirit për punë e cila përpiqet për zhvillimin e kapaciteve teknike dhe udhëheqëse të НО OJQ-ve.

Përkrahja e aktiviteteve të përbashkëta nga sfera e sigurimit shëndetësor.

Përkrahja e ngjarjeve të përbashkëta kulturore, aktiviteteve dhe projekteve të cilat kanë për qëllim që t’a promovojnë dhe t’a ruajnë trashëgiminë kulturore dhe historike.

Kriteret për selektimin e projekteve:

Përfshijnë partnerë të të dy anëve të kufirit;

Formimi i kontakteve dhe lidhjeve midis bashkësive lokale në rajonin e përfshirë me programin;

Përkrahja e lidhjeve midis institucioneve relevante/ organizata të të dy anëve të kufirit;

Duhet të jenë të qëndrueshme lidhur me mjedisin jetësor;

Nxitja e pjesëmarrjes së barabartë nga ana e grave dhe grupeve të margjinalizuara të qytetarëve.

Prioriteti 2 Ndihma teknike 444.706€ (2007 - 2009) për shfrytëzuesit e Maqedonisë me pjesëmarrje lokale prej 15%

Me qëllim që të sigurohet program efikas udhëheqës, rrjedhë e informacioneve dhe publicitet të programit, punktit informative të sekretariatit Teknik do të jetë i vendosur në Strugë si organ administrativ i programit përgjegjës për udhëheqje dhe administrim të aktiviteteve.

Shfrytëzues 1. Subjektet lokale dhe rajonale; 2. Organet lokale të administratës lokale; 3. Agjencione shtetërore dhe rajonale (përgjegjëse në nivel qendror, rajonal dhe komunal); 4. Agjencione dhe organizata publike rajonale, shtetërore; 5. Ndërmarje publike

6. Organizata joqeveritare dhe joprofitabile, asociacione dhe fondacione, si dhe organizata për përkrahjen e

bizneseve, agjencione për ndërmarrje lokale, agjencione zhvilluese, oda tregtare, agjencione turistike agjencione për zhvillimin e TIK-së (Teknologjisë informatike dhe komunikimit), institucione për arsim dhe trajnim, hulumtim dhe zhvillim, asociacione të prodhuesve, asociacione të punonjësve;

7. Oda tregtare 8. Ndërmarrje të vogla dhe të mesme.



63

Projekt për përmirësimin e shërbimeve komunale- Banka Botërore

Si plotësim i IPA fondeve për zhvillimin lokal, nga mesi i vitit 2008, komunat do të jenë në gjendje të aplikojnë në Projektin për përmirësimin e shërbimeve komunale (Banka Botërore). Qëllimi i projektit është që të përkrahet zhvillimi i qëndrueshëm i shërbimeve komunale dhe të fokusohet në sigurimin e shërbimeve specifike për shfrytëzuesit, nga ana e komunave pjesëmarrëse në projekt dhe nga ana e ndërmarrjeve të tyre komunale – NK. Nën-projektet të cilat duhet të përkrahen kanë të bëjnë me shërbimet infrastrukturore (ujësjellësi, trajtim i ujërave të zeza, kanalizimi dhe menaxhimi me mbeturina) të siguruara nga ana e NK-së, por mund të përfshijnë edhe funksione tjera komunale si planifikimi urban, rrugët lokale, transporti urban ose rikonstruimi i ndërtesave publike nën kompetencë komunale.

Zgjedhja e komunave dhe NK-ve do të bëhet në bazë të konkurencës, indikatorëve operativ (efikasiteti financiar, mobilizimi i të ardhurave, etj.) dhe indikatorët specifik për llojin e investimit. Me qëllim që të arrihet efikasiteti i rritur i dhënies së shërbimeve, duhet të nxitet bashkëpunimi midis komunave. Projekti në mënyrë plotësuese do t’i përkrah komunat në përgatitjen e propozim-projekteve (për nevojat e ardhshme dhe për financimin strukturor nga ana e BE-së) si dhe ministritë dhe asociacionet profesionale në definimin e funksioneve dhe analizës së politikave.

Fondet të cilat janë në qasje për komunat nuk do të bazohen vetëm në grante. Projekti do të sigurojë kombinim prej kredive dhe granteve. Zgjedhja midis kredive dhe granteve ose financimi i kombinuar për lloje të caktuara të projekteve do të bëhet në bazë të kritereve të qarta dhe të vlefshme në mënyrë të barabartë për të gjitha komunat dhe ndërmarrjet komunale. Është planifikuar që buxheti i projektit të jetë 28 milionë dollarë amerikan, nga të cilët 90% do të jenë në qasje për investime, dhe 10% për ndihmë teknike.

C10.3 Burime për financimin e projekteve për zhvillim rajonal

Ligji i ri për zhvillim rajonal të balancuar siguron burim të ri të projekteve për bashkëpunim ndërkomunal në rajonet. Gjatë përgatitjes së kësaj Metodologjie nuk kishte informacione për procedurat e aplikimit për fondet për zhvillim rajonal. Informacionet e tilla duhet të priten gjatë vitit 2008 nga ana e Byros për zhvillim rajonal.

Përgjegjësia kryesore për menaxhim me politikën kombëtare për zhvillimin rajonal gjendet pikërisht në Zyrën për zhvillim rajonal si entitet ligjor i ndarë në kuadër të Ministrisë për vetqeverisje lokale. Kjo është njësia kryesore operative për implementimin e politikës së zhvillimit rajonal të balancuar, për distribuimin e mjeteve shtetërore për përkrahjen e zhvillimit rajonal, për të përcjellur shfrytëzimin e këtyre mjeteve, si dhe për përkrahjen e Qendrave për zhvillim në rajonet e përfshira me plan.

Burime për financimin e zhvillimit rajonal nga perspektiva komunale janë Buxheti i Republikës së Maqedonisë, fondet e BE-së (në fazat e vonshme) dhe burime të tjera ndërkombëtare. Mjetet e buxhetit qendror shpërndahen në vjet në shumë prej së paku 1% nga BPV (sipas ligjit) dhe barten në llogarinë e Zyrës për zhvillim rajonal, e cila pastaj i zbaton vendimet për shpërndarje.

Mjetet do të jenë në qasje në tri kategori të përcaktuara në këtë mënyrë: 1. 70% financim të projekteve për zhvillim të rajoneve të përfshira me planet. Këto fonde duhet të

përcaktohen për rajonet e përfshira me plane sipas klasifikimit të tyre bazuar në shkallën e zhvillimit (kombinim i indeksit të zhvillimit ekonomik dhe indeksit demografik). Aplikuesit e kualifikuar për këto mjete janë 8 qendrat rajonale zhvillimore dhe ato marrin grante. Që të mund të shfrytëzohen këto fonde, Këshilli i rajonit të përfshirë me plan duhet përgatis një listë të propozim-projekeve sipas prioriteteve të Programit për zhvillim të rajonit të përfshirë me plan.



Propozim-projektet (për të cilat financimi kërkohet për vitin e ardhshëm) përgatiten nga Qendra për zhvillim të rajonit të përfshirë me plan para datës 15 dhjetor të vitit në vijim. - Rajonet e përfshira me plane të cilat nuk do të dorëzojnë propozim-projekte deri në terminin e

fundit, e humbasin të drejtën për të shfrytëzuar mjete për zhvillim të rajonit të përfshirë me plan për vitin e ardhshëm.

- Rajonet e përfshira me plane të cilët do të dorëzojnë propozim-projekte me vlerë të plotë financiare më të ulët se shuma totale e mjeteve të përcaktuara për ta, e humbin të drejtën për t’i shfrytëzuuar mjetet tjera (mjetet për të cilat nuk kanë dorëzuar propozim-projekte).

- Rajonet e përfshira me plane e humbin të drejtën që t’i shfrytëojnë mjetet lidhur me propozim-projektet e dorëzuara të cilat nuk janë pranuar për shkak të mospërputhjes së kushteve të përcaktuara.

- Mjetet të cilat nuk do të shfrytëzohen në bazë të arsyeve të përmendura më parë do të përcaktohen për financim të projekteve nga rajonet tjera.

2. 20% për financim të projekteve për zhvillimin e rajoneve me nevoja specifike për zhvillim. Këto mjete u ndahen drejtpërdrejt njësive të vetqeverisjes lokale të cilat kanë identifikuar rajone me nevoja specifike për zhvillim të territoreve të tyre (si aplikantë të vetëm të mundshëm). Për përcaktimin e mjeteve për këtë kategori Zyra, shpall thirrje publike vjetore për mbledhjen e propozim-projekteve. Kjo thirrje përfshin edhe shumën totale të mjeteve të përcaktuara për financimin e projekteve të këtilla.

3. 10% për financimin e projekteve për zhvillim të fshatrave. Këto mjete drejtëpërdrejt u ndahen njësive për vetqeverisje lokale (si aplikantë të vetëm të mundshëm) në bazë të konkurencës rajonale. Zyra shpall thirrje publike vjetore për propozim-projektet, duke e theksuar edhe shumën totale të mjeteve të përcaktuara për finansimin e projekteve për zhvillimin e fshatrave (veçmas për secilin rajon), ndërsa projektet do të miratohen në kuadër të financimit rajonal që është në qasje. Komunat me seli në qytet 7 janë të obliguara që të sigurojnë 50% bashkë-financim të projekteve për zhvillim të fshatrave të vendosur në territorin e tyre, përderisa komunat me seli në fshat nuk janë të obliguara që të sigurojnë bashkë-financim. Ky bashkë-financim mund të jetë nga burime personale si dhe nga burime të tjera vendore dhe burime ndërkombëtare financiare.

Propozimet për projekte në të gjitha tri kategoritë duhet t’i përmbajnë këto elemente të obligueshme: - Titulli i projektit dhe rajonit të përfshirë me plan; - Institucioni për implementimin e projektit; - Qëllimet e projektit; - Rezultatet e pritura nga projekti; - Struktura financiare e projektit; - Rrjedha dhe koha e implementimit të projektit; - Elemente të tjera varësisht nga specifikat e projektit.

Lidhja e projektit me prioritetet e Programit për zhvillim të rajonit të përfshirë me plan është e duhet patjetër të jetë e theksuar tek propozim-projektet për zhvillim të rajoneve të përfshira me plan dhe propozim-projektet për zhvillimin e rajoneve me nevoja specifike për zhvillim. Që të mund të aplikojnë dhe të shfrytëzojnë nga mjetet për zhvillim rajonal si dhe t’i realizojnë detyrat relevante të zhvillimit, komunat duhet të themelojnë Qendër për zhvillim të rajonit të përfshirë me plan në secilin rajon ndaras.

7 Sipas Ligjit për organizim territorial të vetqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë



Ato Qendra do të kenë status të subjektit ligjor të vendosur në komunën me numër të madh të popullatës në rajon. Këto Qendra janë organet kryesore operative për zbatimin e aktiviteteve për zhvillim rajonal në rajonet e përshtatshme dhe do të jenë përgjegjëse për përgatitjen e dokumenteve për zhvillimin rajonal. Në të njejtën kohë, me përgatitjen dhe implementimin e projekteve për zhvillim,ato do të jenë nxitësi kryesor rajonal për shfrytëzimin e financimit kombëtar për zhvillim të dedikuar për rajonin e tyre.

Këto qendra mund të aplikojnë për 70% nga mjetet për zhvillim rajonal, përderisa aplikacionet komunale direkte kanë për qëllim shumën e mjeteve prej 30% .

C11. Indikatorët për përcjelljen e zhvillimit lokal të komunave

Analiza e kushteve dhe kahjes së zhvillimit lokal të komunës ka nevojë për të dhëna dhe indikatorë. Mbledhja e të dhënave për indikatorët (treguesit) mund të jetë shumë e ndërlikuar dhe në përgjithësi, të dhënat ekzistuese, veçanërisht të dhënat ekzistuese statistikore ose të dhënat statistikore të cilat janë në qasje të lehtë janë të nevojshme si bazë për indikatorët. Lista në vazhdim prezenton disa shembuj të indikatorëve të mundshëm dhe të dobishëm për analizën dhe përcjelljen e zhvillimit lokal. Këto të dhëna ose disa pjesë kyçe mund të përfshihen në profilin komunal.

Popullata Popullata e përgjithshme në komunë, qytet, fshat Popullata e përgjithshme urbane në komunë Popullata e përgjithshme rurale në komunë Numri i popullatës nën 15 vjet, komunë, qytet, fshat Numri i popullatës mbi 15 dhe nën 65 vjet Numri popullatës mbi 65 vjet Numri/pjesa e grave në % në komunë, qytet, fshat Numri/pjesa e maqedonasve etnik % në komunë, qytet, fshat Numri/pjesa e shqiptarëve etnik % në komunë, qytet, fshat Numri/pjesa e grupeve tjera etnike % në komunë, qytet, fshat Numri i ndryshimit natyror të popullatës/në vjet (lindje, vdekje) Numri i migracionit të popullatës/në vjet (vendosja në vend si të shpërngulur, shpërnguljet nga një vend) Ekonomia lokale Numri i ndërmarrjeve të regjistruara në komunë Numri i ndërmarrjeve në komunë me më shumë se 10 punonjës Numri i ndërmarrjeve në komunë me më shumë se 200 punonjës Numri i ndërmarrjeve industriale në komunë me më shumë se 200 punonjës Numri i fermave private nën 0.5 hektarë në komunë Numri i fermave private mbi 0.5 hektarë në komunë Numri i popullatës ekonomikisht aktive në komunë Numri i popullatës së punësuar në komunë Numri i popullatës në komunë- të punësuar në bujqësi Numri i popullatës në komunë- të punësuar në industri dhe ndërtimtari Numri i popullatës së regjistruar si të papunë në komunë Financa Shuma totale e të ardhurave vjetore nga tatimet e mbledhura në komunë Shuma totale e TVSH-së së mbledhur në komunë në nivel vjetor Shuma totale e buxhetit të planifikuar/implementuar operativ komunal në denarë/viti/ për person



Shuma totale e buxhetit të planifikuar/implementuar operativ komunal i të gjitha ndërmarjeve komunale, kompanive, agjencioneve në denarë/në vjet/ për person Buxheti komunal për investime ndërtimore, gjithsej denarë/në vjet/ për person Shuma totale e huazimeve komunale/ për person në fund të vitit

Banimi, ndërtimi, planifikimi urban Numri i banesave Madhësia e familjes njerëz/banesa Numri banesave të reja të kompletuara për një vit Numri i lejeve të ndërtimit në komunë, qytet, fshat/në vjet Hektarët për një plan urban detal të vlefshëm Infrastruktura Gjatësia në kilometra, e linjës së ujësjellësit në komunë Gjatësia në kilometra, e linjës së kanalizimit në komunë Përqindja e familjeve lidhur me ujësjellësin në komunë Përqindja e konsumimit të ujit në litra/në banor/në ditë Përqindja e familjeve të lidhur me kanalizimin në komunë Gjatësia në kilometra, e rrugëve urbane me gurë/të asfaltuara në komunë Gjatësia në kilometra, e rrugëve rurale me gurë/të asfaltuara në komunë Numri i veturave të regjistruara në komunë Shërbime sociale Numri i fëmijëve nën moshën 6 vjeçare në komunë, qytet, fshat Numri i fëmijëve në shkollat fillore në moshën 6 vjeçare në komunë, qytet, fshat Numri i fëmijëve në moshën e shkollës së mesme në komunë, qytet, fshat Numri i fëmijëve në përkujdesje ditore komunale në komunë Numri i fëmijëve në qendrën e përkujdesjes ditore në komunë Numri i arsimtarëve në shkollat fillore në komunë Numri i nxënësve në shkollat fillore në komunë Numri i shkollave fillore dhe klasave në komunë Numri i shkollave të mesme shtetërore/private dhe klasave në komunë Numri i profesorëve në shkollat e mesme shtetërore/private në komunë Numri i nxënësve në shkollat e mesme shtetërore/private në komunë Numri i shkollave profesionale/universiteteve në komunë Numri i nxënësve në shkollat profesionale/universitetet në komunë Numri i bibliotekave në komunë Numri i librave në bibliotekat në komunë Numri i librave të huazuara/për banor/në vit Numri i stacioneve për mbrojtje primare shëndetësore në sektorin publik në komunë Numri i motrave medicinale/mjekëve në stacionet për mbrojtje primare shëndetësore në sektorin pubik në komunë Numri i institucioneve për mbrojtje private shëndetësore në komunë Numri i motrave medicinale/mjekëve në institucionet për mbrojtje shëndetësore private në komunë Numri i anëtareve të regjistruar në klubet sportive në komunë Numri/pjesa % e njerëzve të varfër në komunë Numri i familjeve në ndihma sociale në vjet (lloji i ndihmës) Numri i fëmijëve të cilët marrin ndihma, në vjet (lloji i ndihmës) Numri i invalidëve të regjistruar në komunë Numri i pensionistëve të cilët marrin ndihma, në vjet (lloji i ndihmës)



ANEKSI 1

Shembull i SWOT analizës për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunës



SWOT Аnaliza për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunës së Velesit Anët e mira Anët e dobëta

1. Vendpozitë e mirë gjeografike e Velesit:

- lidhje e mirë trafikore

-kushte të mira klimatike;

2. Resurse natyrore të pasura (liqeni Mladost, pyjet, lumenjtë, malet-Breza)-nuk mendohet në pasuritë xeherore;

3. Trashëgimi e pasur kulturore-historike

4. Mjedis i harmonizuar multi-etnik

5.Vendosje e mirë organizative e NJVQL-së (komunë për shembull në Republikën e Maqedonisë me punën e saj cilësore)

6. Rrjet i gjerë i OJQ-ve (sektor i zhvilluar dhe aktiv i qytetarëve)

7.Përfshirje e mirë me medium (numër i mjaftueshëm ose mediume cilësore ???)

8. Bashkëpunim i mirë me sektorin e biznesit

9. Numër i mjaftueshëm i institucioneve arsimore

- rrjet i shpërndarë

-kuadër/institucione arsimore të përsosura dhe të profesionalizuara

10. Rrjet i shpërndarë në institucionet parashkollore

- të pajisura mirë dhe të modernizuara

- japin shërbime cilësore

11. Shëndetësi

12. Zona industriale

13. Rejting i mirë i komunës-lider (qasje më e mirë deri tek fondet e BE-së dhe investitorë të tjerë)

1. Papunësia (e madhe)

2. Zhvillimi ekonomik i dobët

3.Mungesë e partneritetit dhe rrjetet për identifikimin e nevojave të ekonomisë lokale (PPP)

4. Përfaqësim jo i mjaftueshëm i NMV (ndërmarjet e mesme dhe të vogla) në prodhim

5. Një numër i madh i shfrytëzuesve të ndihmës dhe mbrojtjes sociale

6. Patologjia sociale (narkomania, prostitucioni, tregëtia me njerëz dhe ngjashëm).

7. Rritja e sëmundjeve të qarkullimit të gjakut dhe neoplazmës

8. Preventivë e pamjaftueshme në mbrojtjen shëndetësore

9. Mjedis jetësor i ndotur

10. Nivel i pamjaftueshëm i shërbimeve për menaxhim me mbeturina dhe ujëra të zeza

11. Shfrytëzim i pamjaftueshëm i resurseve natyrore lokale dhe potenciale (Mladost, Babuna)

12. Mungesë e numrit të mjaftueshëm të degëve në instituciconet e arsimit të lartë

13. infrastruktura në institucionet arsimore

14. infrastrukturë e tejpërdorur në qendrat sportive rekreative

15. transparencë e pamjaftueshme e institucioneve publike lokale (komunale)

Mundësi Kërcënime

1. Vendpozitë e mirë e komunës

2. Lidhje e mirë trafikore (rruga për në Prilep)

3.Realizimi i decentralizimit të vërtetë

-kompetenca, mjete, tokë ndërtimore

4. Mundësi për realizim të projektit të sistemit Lisiçe-E3. Mladost-Zletovica si sistem për ujitje), zhvillim i bujqësisë

- ndryshim cilësor i kulturave të përfaqësuara bujqësore

- finalizim i prodhimeve bujqësore (produkt i gatshëm – verë me bodrume të vogla për verë)

5. Zhvillim i turizmit dhe hotelierisë

- Liqeni Mladost

- objektet kulturore në qytet

6. Mundësi për zhvillim të ekonomisë

- Lidhja trafikore dhe infrastruktura

- situatë relativisht e mirë me fuqi pune të kualifikuar mirë (kuadro të ndryshme profesionale me arsim të lartë)

7. Qendër rajonale shëndetësore

8. Arsimi

- kapacitete të mira dhe të mjaftueshme (projekt për efikasitet energjik në rrjedhë)

- përgatitje e mirë

-kuadër i mirë mësimdhënës

10. Anëtarësimi i Maqedonisë në BE dhe NATO-mundësi/kërcënim

1.Rregullore ligjore për procesin e decentralizimit

(Probleme

-toka ndërtimore,

-përcaktimi i taksave

-përcaktimi i mjeteve nga buxheti

-kurrfarë ingerenca ekonomike

-arsimim

2. Mungesë e koordinimit midis qeverisë dhe komunës

3. Ndarje e papërshtatshme territoriale e komunës (Çashka)

4. Sjellja e vendimeve-zyrtare politike (parti të ndryshme politike në nivel qendror dhe lokal)

5. Kuadro joadekuate në arsim, në mjedise me komunitete të pazhvilluara etnike

6. Ikja e donatorëve nga vendi

7. Bllokimi i anëtarësimit të Maqedonisë në NATO dhe BE



ANEKSI 2

Shembull i Vizionit dhe Sferave të fokusuara strategjike



Komuna: Veles

Vizioni:

Velesi, komunë e bukur dhe e pëlqyer për të jetuar, komunë ekonomikisht e zhvilluar dhe qytetarë të lumtur me shkallë të lartë të sigurisë sociale, qendër kulturore e Maqedonisë

Sfera e fokusuar strategjike 1:

Zhvillimi ekonomik


Zhvillimi i arsimit, sportit dhe kulturës


Zhvillim i mjedisit jetësor


Zhvillim i sigurisë shëndetësore dhe sociale



ANEKSI 3

Shembull i disa Sferave strategjike të fokusuara, Qëllime strategjike, Qëllime konkrete, Programe dhe Projekte, në procesin e planifikimit strategjik të zhvillimit lokal të komunës



Sfera strategjike e fokusuar 1: Zhvillimi ekonomik

Qëllimi strategjik 1: Përmirësimi i zhvillimit ekonomik lokal përmes vendosjes së masave stimulative për përkrahje

Qëllimi konkret 1.1: Rritja e investimeve përmes masave për promovim dhe vendosje të partneriteteve publiko-private

Programe/projekte për realizim të qëllimit konkret 1.1:

Program për vendosjen e partneriteteve publiko-private në ndërmarjet publike të themeluara nga ana e komunës së Velesit

Projekte

1. PPP në sferën e dhënies së shërbimeve komunale për qytetarët 2. PPP për ndërtimin e Tregut të qytetit 3. PPP për ndërtimin e hapsirave për parking dhe garazhë me kate 4. PPP për ndërtim dhe mirëmbajtje të gjelbërimeve 5. PPP për menaxhim me objektet sportive

Qëllimi konkret 1.2: Ulja e numrit të të papunëve përmes nxitjes së ndërmarrjeve

Programe/projekte për realizimin e qëllimit konkret qëllimi 1.2:

Programi për lirimin e një pjese të shërbimeve komunale, tatimi i pronës dhe pagesa të ngjashme komunale për fillimin e biznesit

Qëllimi konkret 1.3: Përkrahje dhe zhvillim i NVM (ndërmarjeve të vogla dhe të mesme) përmes lehtësimit të qasjes deri tek informacionet, arsimit dhe konsultimeve

Programe/ projekte për realizimin e qëllimit konkret 1.3:

Inkubator i qëndrueshëm për zhvillimin e NVM

Qëllimi konkret 1.4: Rritja e mundësive për punësim përmes krijimit respektivisht profilizimit të kuadrove konkurente në tregun e punës

Programe/ projekte për realizimin e qëllimit konkret 4:

Programi për profilizimin e kuadrove në bashkëpunim me subjektet ekonomike në territorin e Velesit

Programe për profilizimin e kuadrove të cilat do të jenë të absorbuara në shëndetësinë publike dhe institucione të tjera publike

Qëllimi strategjik 2: Përmirësimi i politikës lokale për tërheqjen e investimeve të huaja në komunën e Velesit

Qëllimi konkret 2.1: Modernizimi dhe zgjerimi i infrastrukturës rrugore dhe komunale

Programe/projekte për realizimin e qëllimit konkret 2.1:

Programi për modernizimin e infrastrukturës ekzistuese rrugore

Programi për ndërtimin e kahjeve rrugore të reja moderne

Programi për modernizimin e infrastrukturës ekzistuese komunale

Programi për ndërtimin e infrastrukturës komunale moderne



Qëllimi konkret 2.2: Promovimi i zonave industriale

1.Hulumtimi dhe miratimi i dokumentacionit urbanistik

2.Hapja e qendrave blerëse për prodhimet bujqësore

Programe/projekte për realizimin e qëllimit kryesor 2.2:

Programe për hulumtimin dhe miratimin e dokumentacionit urbanistik

Programe për përpunimin e materialit reklamues dhe organizimin e konferencës për promovimin e zonës industriale UZUS për mikro-ekonomi para afaristëve të vendit dhe atyre të huaj.

Programe për përpunimin e materialit reklamues dhe organizimin e konferencës për promovimin e zonës industriale Reçani për mikro-ekonomi para afaristëve të vendit dhe të huaj

Program për përpunimin e materialit reklamues dhe organizimin e konferencës për promovimin e zonës industriale Kalaslari subjekte të mesme dhe të mëdha para afaristëve të vendit dhe të huaj

Qëllimi konkret 2.3: Zgjerimi i infrastrukturës në zonat ekzistuese industriale (lagja Reçani dhe mikro-ekonomia UZUS)


Program për zgjerimin dhe formimin e mëtejm të infrastrukturës në zonën industriale Reçani

Program për zgjerimin dhe formimin e mëtejm të infrastrukturës në zonën industriale mikro-ekonomia UZUS

Qëllimi strategjik 3: Zhvillimi i prodhimtarisë bujqësore përmes masave për përkrahje

Qëllimi konkret 3.1: Rritja e shfrytëzimit të sipërfaqeve bujqësore me finalizimin e sistemit hidromeliorativ Lisiçe


Programi për lidhjen e sistemit hidromeliorativ Lisiçe me liqenin Mladost

Programi për ndërtimin e sistemit për ujitje , liqeni Mladost –Novo Sellë deri tek Kalimanci

Qëllimi konkret 3.2: Vendosja e arsimit të vazhdueshëm dhe informimi i prodhuesve bujqësor


Program për arsimim të prodhuesve bujqësor për kultivimin e prodhimeve të cilat janë më të përshtatshmet për rajonin dhe tokën e Komunës së Velesit

Program për arsimimin e bujqëve për plotësimin e prodhimtarisë me produkte të gatshme

Program për promovimin e rajonit ku kultivohet vera në Veles me emër brend.

Qëllimi konkret 3.3: Nxitja e prodhimtarisë organike bujqësore


Programe për arsimimin e bujqëve lidhur me rëndësinë e prodhimtarisë organike

Projekte

1. Shpallja e zonës me prodhimtari organike 2. Promovimi i brendit lokal në prodhimtarinë organike 3. Ndërtimi i punktit blerës të prodhimtarisë bujqësore organike



Qëllimi strategjik 4: Zhvillimi i turizmit lokal përmes promovimit të potencialeve natyrore, traditave dhe trashëgimisë kulturore

Qëllimi konkret 4.1: Rritja e atraksionit të liqenit Mladost si lokacion turistik


Program për ndërtimin e infrastrukturës rrugore dhe komunale në liqenin Mladost

Projekt

1. Lidhja direkte e vendit tek liqeni Mladost me kahje rrugore Veles-Shkup

Qëllim konkret 4.2: Promovimi i mundësive të turizmit në Veles me hapjen e zyrave dhe qendrave turistike informative


Program për vendosjen e agjencive turistike dhe objekteve hotelierike

Qëllimi konkret 4.3: Mundësimi i qasjes deri tek bukuritë natyrore përmes përfundimit të infrastrukturës rrugore dhe komunale

Programe/projekte për realizimin e qëllimimt konkret 4.3:

Programe:

- Për ndërtimin e infrastrukturës rrugore dhe komunale në lokalitetin Peshti - Për ndërtimin e infrastrukturës rrugore dhe komunale Oraovec - Për nxitjen e turizmit në fshat dhe turizmit në manastir

Sferë strategjike e fokusuar 2: Zhvillimi i arsimit, sportit dhe kulturës

Qëllimi strategjik 1 : Zbatimi i standardeve për arsimin modern me investim të vazhdueshëm për zhvillimin e tij

Qëllimi konkret 1.1: Përmirësimi i nivelit dhe cilësisë së arsimit

- modernizimi i sistemit arsimor

Programe për realizimin e qëllimit konkret 1.1:

Modernizimi i sistemit arsimor

Rikonstruimi, respektivisht renovimi i ndërtesave ekzistuese shkollore

Pajisja e ndërtesave shkollore me mjete arsimore moderne

Qëlllimi konkret 1.2: Inicimi dhe avancimi i bashkëpunimit me nxënësit, prindërit dhe mjedisin e biznesit për zbatimin e aktiviteteve arsimore


- Program për bashkëpunim biznes-sektorin për praktikën e nxënësve të shkollave të mesme - Program për përkrahje dhe stimulim të nxënësve të talentuar - Program për arsimimin e prindërve për përfshirjen e tyre në procesin e arsimimit të fëmijëve të

tyre

Qëllimi konkret 1.3: Krijimi i kushteve për arsim të lartë përmes hapjes së studimeve në universitete shtetërore dhe private




Program për hapjen e degëve nga universitetet dhe fakultetet e reja private

Qëllim konkret 1.4: Përmirësimi i kushteve për sistem arsimor modern


- Program për përsosjen e vazhdueshme të kuadrit arsimor - Program për vendosjen e metodave moderne mësimdhënëse - Program për promovimin e konceptit të mësimit të përjetshëm për të moshuar - Program për krijimin e kushteve për përfshirje arsimore të fëmijeve me nevoja të posaçme

(vështirësi në zhvillim)

Projekte

Zbatimi i analizës për përfshirjen e fëmijeve me nevoja të posaçme në shkollat e rregullta

Aktivitete hulumtuese (vlerësim i mendimit të prindërve dhe mësimdhënësve dhe fëmijëve të tjerë)

Ndërtimi i qëndrimeve pozitive në shkolla për pranim më të mirë të këtyre fëmijëve

Trajnim i mësimdhënësve për punë me fëmijë të cilët kanë vështirësi në zhvillimin e tyre

Bashkëpunim në rrjet me SHF ‘’Maca Ovcarova’’ (qendër e resurseve për defektologë dhe llogopedë)

Përshtatja e planeve arsimore dhe programeve sipas mundësive dhe nevojave të fëmijëve

Vendosja e individualizimit në mësim (trajtime defektologjike-llogopedike)

Qëllimi strategjik 2: Zhvillim i sportit masiv, shkollor, rekreativ dhe cilësor për vendosjen e masave për përkrahje

Qëllimi konkret 2.1: Avancimi i cilësisë në menaxhimin dhe profesionalizmin në organizatat sportive


Programe për vendosjen organizative në menaxhimin në organizatat sportive në bazë të akteve normative

Projekte

1. Zbatimi i dispozitave të statutit 2. Organizimi i mbledhjeve të rregullta dhe jo të rregullta të kuvendit 3. Formimi i organeve udhëheqëse 4. Formimi i komisioneve të ndryshme

Program për trajnim dhe arsimim të vazhdueshëm të kuadrove ekzistuese dhe arsimimin e kuadrove të reja profesionale

Projekte

1. Shkollim i rregullt i kuadrove të reja arsimore 2. Organizimi i seminareve për kuadrot ekzistuese profesionale 3. Organizimi i ligjëratave 4. Përcjjellja e risive respektivisht metodologjisë së re dhe zbatimit të saj në sport

Qëllimi konkret 2.2 Ndërtimi dhe rikonstruimi i tereneve ekzistuese sportive (në fusha, pishinë e mbyllur, vend për lojë me birila, teren për volejboll në rërë....)

Programe/projekte për realiziin e qëllimit konkret 2.2:

Program për nevojat e qytetarëve dhe komunës për ndërtimin e tereneve të reja sportive dhe objekteve

Projekte

1. Analizë, inçizim i nevojave sportive të të rinjve dhe qytetarëve



2. Inçizimi i interesit për t’u marrë me aktivitete sportive dhe lloje të aktiviteteve sportive midis të rinjve dhe qytetarëve

3. Kushte për realizim praktik të dëshirave të qytetarëve

Qëllimi konkret 2.3: Modernizimi dhe funksionaliteti i përmirësuar i objekteve sportive me përfshirje të komunitetit të biznesit në financimin dhe menaxhimin me organizatat sportive dhe objektet sportive


Programi për sanimin dhe ndërtimin e mëtejm të tereneve dhe objekteve sportive në bazë të kritereve të asociacioneve sportive të huaja dhe të vendit.

Projekte

1. Incizimi i tereneve dhe objekteve sportive ekzistuese 2. Llogaritja financiare për mjetet e nevojshme financiare 3. Sigurimi i mjeteve financiare

Program për kyçjen e biznes-sektorit në financimin e sportit

Projekte

1. Dhënia e objekteve sportive biznes sektorit për t’i shfrytëzuar ato për më shumë vite 2. Përcaktimi i mjeteve me të cilat biznes sektori do të marrë pjesë në zhvillimin e sportit 3. Lehtësimi i tyre tatimor doganor dhe lehtësime të tjera

Qëllimi konkret 2.4: Rritja e interesit për sportin përmes vendosjes së aktiviteteve sportive të vazhdueshme dhe manifestimeve


Programi për aktivitetet sportive me interes për fëmijët dhe qytetarët

Projekte

1. Sport për të gjithë 2. Sporti shkollor 3. Sporti rekreativ 4. Sporti masiv 5. Informimi i rregullt dhe me kohë i qytetarëve

Programi për organizimin e manifestimeve të mëdha sportive

Projekte

1. Kampionatet shtetërore, ballkanike, evropiane dhe botërore

Programi

Programi – Hartimi i programit perspektivë apo për zhvillim shumëvjeçar të sportit në komunë

Projekte

Studimi i opinionit publik të qytetarëve se ku gjendet sporti për momentin, ku ata dëshirojnë që të arrijë sporti deri në cilën shkallë të zhvillimit, si të arrihet ajo, si do të matej zhvillimi dhe përparimi i sportit

Programi për mbrojtjen shëndetësore të sportistëve

Projekte

1. Formimi dhe hapja e ambulancës sportive në Komunë 2. Edukimi dhe shkollimi i mjekëve lidhur me mjeksinë sportive

Qëllimi strategjik 3: Përfshirja aktive e të rinjve në krijimin e politikës lokale-publike

Qëllimi konkret 3.1: Nxitja e të rinjve në krijimin e aktiviteteve lidhur me politikën lokale-publike



- përmbajtje dhe aktivitete kulturore-arsimore

- sportive


- Program për nxitjen dhe përkrahjen e të rinjve (seminare, trajnime, treningje) - Programi për aktivizimin e parkut të të rinjve dhe Parkut të qytetit si vende për jetën kulturore

dhe argëtuese të të rinjve - Programi për përmbajtje dhe aktivitete kulturore-arsimore

Qëllimi konkret 3.2: Përkrahja e ideve inovative dhe projekte të të rinjve

- Qendra e të rinjve dhe qendra për këshilla

Programe/projekte për realizimn e qëllimit konkret 3.2:

- Programi për hapjen e qendrës së të Rinjve ku të rinjtë do t’i prezentojnë idetë para personave adekuat të komunës

Qëllimi konkret 3.3: Promovimi i vullnetarëve


- Programe për promovimin e rëndësisë së aktiviteteve vullnetare para të rinjve dhe popullatës

Sfera strategjike e fokusuar 3: Zhvillimi i mjedisit jetësor

Qëllimi strategjik 1: Zvogëlimi i ndotjes përmes masave të sanimit

Qëllimi konkret 1.1: Remediacioni i deponive të bujqësisë, sipërfaqet publike dhe deponitë për plumb-zink


- Programe për sanimin dhe revitalizimin e tokës

-Projekte

- (fito)përpunimi i tokës (dheut)

- përpunimi i tokës dhe sipërfaqeve të përpunueshme

- mënjanimi i plumbit-zinkut

Qëllimi konkret 1.2: Kontrolli i vazhdueshëm për ndalimin e ndotjes


Programe

1. Për vërtetimin e lokacioneve të mundshme për mbjelljen e pyjeve dhe gjelbërimeve të tjera

Projekte

- Aksione për mbjelljen e pyjeve - Aksione për mbjelljen e gjelbërimeve tjera 2. Për vendosjen e mënyrës alternative të trafikut

Projekte

-adaptimi i rrugëve për biçikleta

-aksione për promovimin e biçiklizmit



-formimi i shërbimit për huazimin e biçikletave

-trafiku publik

Qëllimi konkret 1.3: Ujësjellësi i komunës


Programi

1. për përmirësimin e ujësjellësit në qytet

Projekte

-sanimi për rrjetin ekzistues të ujësjellësit në qytet

-ndërtimi i lidhjeve të reja të ujësjellësit në qytet

Programi

2. për përmirësimin e ujësjellësit në vendet e banuara

Projekte

-ndërtimi i rrjetit të ujësjellësit në Crkvino

- ndërtimi i rrjetit të ujësjellësit në Slivnik

- ndërtimi i rrjetit të ujësjellësit në Klukovec

-përmirësimi i rrjetit të ujësjellësit në Buzllakovo

Qëllimi strategjik 2: Përmirësimi i mjedisit jetësor përmes menaxhimit adekuat me mbeturina dhe ujërat e zeza

Qëllimi konkret 2.1: Vendosja e sistemit integrues për menaxhim me mbeturina në Komunën e Velesit


- ______________________________________________________________

______________________________________________________________

Qëllimi konkret 2.2: Mbledhja dhe trajtimi i ujërave të zeza përmes ndërtimit të sistemit kollektor dhe stacionit për trajtimin e ujërave të zeza për qytetin e Velesit


- ______________________________________________________________

______________________________________________________________

Qëllimi konkret 2.3: Zvogëlimi i ndotjes përmes ndërtimit të sistemeve për pastrimin (trajtimin) e ujërave të zeza në vendet e banuara


- Programe

- për ndërtimin e sistemeve për pastrimin (trajtimin) e ujërave të zeza

Projekte

-ndërtimi i stacioneve për trajtimin e ujërave të zeza në



Prevalec

Rashtani,

Crkvino

Buzalkovo

Ivankovci

-projekti për një mini-stacion për trajtimin e ujërave të zeza dhe rrjetit në Orizari

Qëllimi konkret 2.4: Mbledhja dhe bartja(mënjanimi) i ujërave atmosferik


- Programe

Programi për rregullimin e ujërave atmosferik

Projekte

Për zgjerimin e rrjetit të ujësjellësit për ujërat atmosferik

Qëllimi strategjik 3: Ngritja e shkallës së mbrojtjes së bukurive dhe rariteteve natyrore

Qëllimi konkret 3.1: Mbrojtja e rariteteve natyrore

Programe/projekte për realizimin e qëllimeve konkrete 3.1:

- Programi

- për mbrojtjen e florës dhe faunës të lokaliteteve atraktive

Projekte

-lokaliteti Babuna dhe kanjoni Peshti

Topollka dhe

- liqeni Mlladost

- Themelimi i mbrojtjes së integruar të rariteve natyrore

Sfera strategjike 4: Zhvillimi i mbrojtjes shëndetësore dhe sociale

Qëllimi strategjik 1: Përmirësimi i gjendjes shëndetësore të popullatës në komunën Veles

Qëllimi konkret 1.1: Përmirësimi i gjendjes shëndetësore të popullatës përmes aktiviteteve preventive

- Zvogëlimi i rreziqeve nga sëmundjet përmes ngritjes së vetëdijes lidhur me rëndësinë e shëndetit dhe rreziqeve shëndetësore përmes tribunave, fletushkave, fushatave


Qëllimi konkret 1.2: Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve shëndetësore

-spitale ditore

-Ambulanca, qendra (publike dhe private)




Qëllimi strategjik 2: Përmirësimi i mbrojtjes sociale në komunë përmes mbindërtimit të sistemit ekzistues

Qëllimi konkret 2.1: Përmirësimi dhe preventiva e mbrojtjes sociale me përforcimin e rolit dhe kapaciteteve të institucioneve sociale në nivel lokal


- Përmirësimi i kushteve për punë në institucionet për mbrojtje sociale

Projekte

1. Përmirësimi i kushteve hapsinore për punë në Qendrën për punë sociale

2. Kuadër profesional dhe pajisje teknike

Qëllimi konkret 2.2: Preventiva nga dukuritë dhe sjelljet devijuese përmes ngritjes së vetëdijes tek opinioni dhe masat për mbrojtjen e popullatës


Programi Zvogëlimi i dukurive sociopatologjike

Projekt

1. Qendra ditore për të varurit nga droga 2. Klubi i personave të shëruar nga alkooli 3. Qendra për pranimin e fëmijëve të rrugës 4. Masa për zvogëlimin e delikvencës tek të miturit 5. Këshillimore për fëmijë dhe të rinj 6. Mbrojtja nga HIV dhe SIDA dhe sëmundje të tjera ngjitëse përmes gjakut 7. Ulja e prostitucionit dhe pedofilizmit 8. Qendra për pranimin e të pastrehëve

Programi

Programi për zvogëlimin e dhunës familjare

Projekte

1. Këshillimore për martesa dhe familje 2. Qendra për pranimin e viktimave të dhunës familjare

Qëllimi konkret 2.3: Përmirësimi i kushteve për jetesë i grupeve të ndjeshme sociale dhe të margjinalizuara në mjedise urbane dhe rurale


Programi për Uljen e varfërisë

Projekte

1. Rritja e pagesës financiare dhe beneficioneve në sferën komunale për shfrytëzuesit e ndihmës sociale financiare

2. Arsimim i individit se si të gjendet në tregun e punës 3. Kushte më të përshtatshme ose përparësi e punësimit të shfrytëzuesve të ndihmës financiare

Programi

Programi për Mbrojtjen e personave më të vjetër pa përkujdesje familjare

Projekte

1. Ndërtimi i shtëpisë së pleqve 2. Qendra ditore për personat e moshuar 3. Klube për pensionistët 4. Biblioteka për persona të moshuar 5. Ndihma për personat e moshuar në kushte shtëpiake



Programi

Programi për Mbrojtjen e fëmijëve pa përkujdesje prindërore

Projekte

1. Mbrojtja e fëmijëve në familjet që përkujdesen për ta në qytet dhe në fshatra 2. Banesa për banimin e tyre/ strehimi dhe kushte më të mira për punësim pasi që ata t’a braktisin

familjen

Programi

Programi për Mbrojtjen e personave të cilët kanë pengesa gjatë zhvillimit të tyre

Projekte

1. Qendra ditore për fëmijët me pengesa në intelekt 2. Qendra ditore për fëmijët me pengesa fizike (paraliza cerebrale) 3. Banesa për strehim (banim) grupor për invalidët 4. Ndihma në kushte shtëpiake (për personat me pengesa në zhvillim) 5. Punëtori mbrojtëse 6. Punësimi në ekonomi të hapur

Qëllimi konkret 2.4: Përmirësimi i mbrojtjes së fëmijëve për rritje dhe zhvillim më të mirë dhe të drejtë


Programi

Modernizimi i kushteve për rritje dhe zhvillim të fëmijëve nga mosha 6 respektivisht 10 vjeçare

Projekte

1. Sanimi dhe zëvendësimi i konstruksioneve të kulmeve (klon 2 dhe kloni 5) 2. Pajisja e çerdheve me didaktikë bashkëkohore, lodra dhe materiale tjera të nevojshme - Laboratori hulumtuese e fëmijëve - Kabineti kompjuterik - Eko-qendra - Salla për edukatë fizike e fëmijëve ( palestër ) - Qendra muzikore 3. Zëvendësimi i dyerve dhe dritareve për shkak se janë të vjetra dhe për shkak të efikasitetit më

të madh energjetik 4. Rregullimi i sipërfaqeve të oborrit/ hortikulturore dhe me lodra fëmijërore 5. Aktivitetet hulumtuese me popullatën fëmijërore

Programi

Programi Avancimi i edukatës parashkollore përmes kyçjes së strategjive të reja për punë

Projekte

1.Vendosja e programit MONTESORI

2.Vendosja e programit REXHIO-EMILIJA

3.Trajnim permanent i kuadrit

4. Përmirësimi i bashkëpunimit dhe partneritetit me prindërit

5. Aktivitete hulumtuese me prindërit

6. Trajnim për prindërit në pjesën e përmirësimit të rolit të prindërve

7. Aktivitete hulumtuese me fëmijë

Programi

Përfshirje maksimale dhe shfrytëzim i plotë i kapaciteteve

Projekte



1. Përpunimi i materialeve për prezentim të punës së çerdheve dhe distribuimit të tyre 2. Hapja e oborreve në çerdhe për shfrytëzim të plotë dhe shfrytëzimin e tyre nga ana e

komunitetit të tërë lokal 3. Shfrytëzimi i kapaciteteve në çerdhet më shumë se 5 ditë në javë 4. Hapja e qendrave për lojëra edhe në vendet tjera të banuara



ANEKSI 4

Shembull i Kartës së projektit



KARTA E PROJEKTIT (PROPOZIM PROJEKT) 1. Identifikimi i Komunës që e propozon projektin

Emri i Komunës

Adresa:

Kryetari i Komunës

Telefoni/Faksi:

Profil i shkurtër i komunës- (tregues gjeografik, demografik, shoqëror dhe ekonomik)

Vendi ku gjendet:______________________________ Sipërfaqja: ____________km2 Numri i banorëve (regjistrimi i përgjithshëm i fundit): ______________ Numri i vendeve të banuara: __________ Dega ekonomike kryesore:________________________ Tjetër: ________________________________________

Trupi përgjegjës/sektori/ departamenti për përgatitje, zbatim dhe mbikqyrje e projektit

Kontakt personi për realizimin e propozim-projektit:

Telefoni/Faksi:

Adresa elektronike- e-mail:

Komuna partner 1 (opcioni)

Komuna partner 2 (opcioni)

Data e përgatitjes së kartës së projektit (ID)

muaji:_____________ viti:____________

Propozim-projekti i azhurnuar (së paku njëherë në muaj)

1._________ 2.________ 3.________ 4.________

2. Të dhëna themelore për projektin e propozuar

Emri i projektit

Sektori/Lloji i projektit

Përshkrimi i përmbajtjes së projektit

Indikative: -Përshkrimi i situatës ekzistuese të infrastrukturës - Vendi i projektit - Zgjidhja e propozuar teknike

Alternativa të mundshme të projektit për zgjidhjen e problemit

Vlerësimi i numrit të shfrytëzuesve të projektit-banorëve dhe/ose institucioneve të shërbimeve publike

Faza e përgatitjes-lista e dokumenteve/studimeve/kontributeve ekzistuese teknike



3. Qëllime-arsyeshmëria e projektit

-Identifikimi i problemeve të cilat duhet të zgjidhen me propozim-projektin: -Si do t’a përmirësojë propozim-projekti gjendjen/cilësinë e tanishme të jetesës së shfrytëzuesve:

4. Shfrytëzuesit dhe palët kyçe të tanguara të projektit

-Identifikimi i shfrytëzuesve të dobive të projektit dhe ndikimi mbi ta në aspekt socio-ekonomik (ulja e varfërisë, ndikimi pozitiv mbi shkallën e punësimit, barazia etnike, barazia gjinore, të drejtat e njeriut dhe gjithçka tjetër që mund të zbatohet:

-Identifikimi i palëve themelore kyçe të tanguara (grupe/institucione/organizata/shoqata) të cilat në mënyrë pozitive apo negative janë të tanguara me zbatimin e projektit: -Kontributi i këtyre palëve të tanguara në realizimin e projektit:

5. Prioriteti i projektit për komunitetin

Projekti i propozuar është i kyçur në Planin Aksional të komunës dhe/ose në cilindo dokument tjetër strategjik (_____________________) Me vendim të Këshillit Komunal më datë _______________________ propozim-projekti është i vërtetuar si prioritar për komunitetin lokal *Kopje nga Vendimi me kërkesë

6. Struktura/dijagrami i parashikuar organizativ i trupit përgjegjës për zhvillimin, zbatimin dhe mbikqyrjen e projektit

- Si plotësim i dijagramit organizativ të theksohet përvoja e arritur e deritanishme e kuadrit të

propozuar për zbatimin, udhëheqjen dhe mbikqyrjen e projekteve të ngjashme:

7. Përdorimi dhe mirëmbajtja e projektit

Cili organ do të jetë përgjegjës për udhëheqjen dhe mirëmbajtjen e projektit: __________________________________________________________________________

A është i kyçur ky organ në përgatitjen e projektit: Po

Jo Nëse po, sqaroni si ka qenë i përfshirë / Rekomandohet që trupi të jetë i kyçur

A ka organi i propozuar përvojë në sigurimin e shërbimeve të ngjashtme për udhëheqje dhe mirëmbajtje

Po Jo



8.Kohëzgjatja e parashikuar për realizimin e projektit

Koha e përgjithshme e vlerësuar për realizimin e projektit në muaj ___________

Kontribut – Tabela e aktiviteteve indikative ( Plani dinamik – Gantogram )

9. Statusi i lejes së ndërtimit

-Varësisht nga statusi i dokumentacionit të projektit të theksohet çka është bërë në pajtim me kërkesat e Ligjit të vlefshëm për ndërtim

10. Statusi i shpronësimit/pronësisë së tokës:

Nëqoftëse toka është e shtetit cili është statusi i procedurave që kërkohen me ligj:

Statusi i aktiviteteve të nevojshme lidhur me shpronësim (të përkohshëm apo të përgjithshëm) të tokës private:

Periudha e vlerësuar për zgjidhjen e çështjeve që kanë të bëjnë me pronën-ligjin lidhur me shpronësimin (shih planin dinamik) P.S. Shumë rast i shpeshtë dhe ndonjëherë çështje afatgjate

11. Vlerësimi i ndikimit të projektit mbi mjedisin jetësor:

Përshkrimi i ndikimit të projektit mbi mjedisin jetësor (pozitive/negative) mbi rajonet kyçe ekologjike: -Ndotja e ajrit dhe ujit,tokës -Zhurma - Flora dhe Fauna - Trashëgimia kulturore dhe historike -Rreziqet gjeologjike

Leje nga Ministria përkatëse në pajtim me Ligjin e vlefshëm të mjedisit jetësor Nuk ka filluar procesi akoma Procesi në rrjedhë e sipër Është marë leja

12. Lidhjet teknike (varësia) e projektit me projektet tjera infrastrukturore:

Propozim-projekti është : I pavarur nga projekte tjera I lidhur teknikisht me projekte të tjera infrastrukturore (përshkrim i shkurtër):

13. Statusi projektit (punët e përfunduara ndërtimore):

Ndërtim i ri Zgjerim/mbindërtim Rikonstruksion/adaptim

*14. Matrica e projektit për kornizën ligjore (shih Kontributin)



15. Vlera e përgjithshme e projektit:

________________________MKD ________________________EUR * Në bazë të Tabelës së aktiviteteve indikative (Gantogram) të përgatitet Analizë financiare e harxhimeve në formë Excel – vlerësim i vlerës kapitale të projektit (harxhime operative (puna dhe mirëmbajtja e projektit) të ardhura nga eksploatimi për periudhë të parashikuar eksploatuese dhe të njejtat të bashkangjiten

16. Plani i financimit të projektit:

Burime të mundshme të finansimit

Vlera (den/euro)

Distribuar gjatë viteve

Viti_______ (den/euro)

Viti_______ (den/euro)

Viti______ (den/euro)

Buxheti komunal

Buxheti i ndërmarrjes publike

Grante nga buxheti shtetëror, buxheti i fondeve të RM-së dhe Agjencioni për zhvillim rajonal

Vetëkontributi i komunitetit lokal

Huazimi i kredive të brendshme apo të huaja në pajtim me Ligjin për finansimin e komunave

Donacione/grante/fondacione (të brendshme/të huaja)

Burime tjera

Gjithsej:

17. Programi për informimin dhe njohtimin e komunitetit lidhur me projektin

-Në pika të shkurtëra a planifikohet dhe si planifikohet të zbatohet

18. Rreziqe/faktorë për mirëmbajtje të projektit pasi që të është ndërtuar

1.Teknike

-Përshtatshmëria e vendimit teknik lidhur me funksionimin dhe mirëmbajtjen: -Ekzistimi i trupit përgjegjës për mirëmbajtje preventive dhe operuese: -Trajnimi teknik adekuat i kuadrit dhe përgatitja me mjete dhe pajisje: - Furnizimi i rregullt i sistemit me energji elektrike: -Tjetër:

2.Institucionale

-Kapacitete organizative dhe menaxhuese të ndërmarrjes publike përgjegjëse për punë dhe mirëmbajtje: -Ekzistimi i mënyrës adekuate të kontrollit të jashtëm të cilësisë së shërbimeve: -Trajnim i vazhdueshëm i të punësuarve në: -Opcioni i partneritetit me sektorin privat: -Ristrukturimi organizativ i ndërmarrjes publike si opcion: - Përmirësimi i transparencës në punë:

3.Financiare

- Tarifa adekuate për shërbime publike: - Mënyrë e organizuar dhe efikase e pagesës së shërbimeve publike: - Raporti i harxhimeve për punë dhe mirëmbajtje ndaj pagesës: - Revizioni dhe kontrolli efikas i brendshëm për shfrytëzimin e mjeteve me qëllim të caktuar:

4.Sociale



-Shkalla e pritur e satisfakcionit të komunitetit, motivimi dhe dëshira për t’a paguar shërbimin: -Shkalla e pritur e ndikimit të varfërisë mbi përqindjen e pagesës:

5. Të tjera:

19. A korrespondon dhe në çfarë mënyre ndaj qëllimeve kryesore të ndonjë burimi të caktuar të financimit (Programi/grant/fond)?

-Kjo është si opcion për kontroll të brendshëm në raste kur dihet burimi i financimit dhe kriteret dhe qëllimet e të njejtit



ANEKSI 5

Shembull i Matricës së plotësuar të Kornizës logjike për Projektin



90

MATRICA E KORNIZËS LOGJIKE PËR PROJEKTIN: Kanalizimi fekal me stacion për trajtimin e ujërave të zeza në fsh.Slloeshtica

Logjika e inervenimit

Tregues të cilët mund të verifikohen në mënyrë objektive

Burime të verifikimit Supozime

Qëllimi i përgjithshëm

Të kontribuohet drejt përmirësimit të shëndetit të familjes, veçanërisht të fëmijëve deri në 10 vjet dhe shëndetit të përgjithshëm të ekosistemit të lumenjve

- Dukuria e sëmundjeve të shkaktuara nga uji, infektime të lëkurës dhe sëmundje të sistemit të gjakut të shkaktuara nga metalet e rënda, e zvogëluar për 50% deri në vitin 2010, veçanërisht tek familjet me të ardhura të ulëta të cilët jetojnë afër lumit

- Raporte vjetore nga OSHP në komunën e Demir Hisarit; - Rezultate të paraqitura në raportin vjetor për gjendjen e mjedist jetësor nga ana e ministrisë për mjedis jetësor dhe planifikim hapsinor

Qëllimi 1.Cilësia e përmirësuar e ujit të lumit

-Koncentrimi i përmbajtjeve të metaleve të rënda dhe ujërave të zeza jo të trajtuara i zvogëluar për 50% në krahasim me nivelin në vitin 2007

- Analiza mujore për cilësinë e ujit të zbatuara nga ana e ministrisë së mjedisit jetësor dhe planifikimit hapsinor

- Fushata për vetëdijësim publik nga ana e vetqeverisjes lokale ndikon pozitivisht mbi shëndetin dhe shprehitë higjienike tek familjet me të ardhura të ulëta

Rezultate 1.1.Zvogëlimi i sasive të ujërave të zeza të lëshuara drejtpërdrejtë në sistemit e lumenjve nga ana e shtëpive

-80% nga ujërat e zeza nga ana e shtëpive trajtohet në stacionin për trajtimin e ujërave deri në vitin 2010

-Hulumtimi vjetor i shtëpive i zbatuar nga ana e NPK-së

-NPK i mbledh mbeturinat e ngurta dhe i hedh ato në deponinë e qytetit

Aktivitete 1.1.1. Përgatitja e dokumenteve të tenderit, zbatimi i tenderëve, zgjedhja e kontraktuesit (zbatuesit të punës) 1.1.2. Realizimi dhe monitorimi i rrjetit të kanalizimit 1.1.3. Realizimi dhe monitorimi i stacionit për trajtimin e ujërave të zeza 1.1.4.Përmirësimi dhe realizimi i programit për fushatë publike për informim dhe vetëdijësim lidhur me derdhjen e ujërave të zeza

Mjete- resurse Kuadër -Firma për ndërtim; -Personeli lokal; -Konsultuesit profesional. Pajisjet -Gypa; -Beton; -Kapakë; -Pajisje për PS; -Instalim elektrik. Harxhime operative -Pikë të ndryshme.

-Raport nga tereni i zbatuar nga ana e organit për mbikqyrje

-Shtëpitë janë të kyçura në rrjetin e kanalizimit Parakushte -Çështje të zgjidhura lidhur me pronësinë-ligjin

që kanë të bëjnë me shpronësimin e tokës (të përkohshë, apo të qëndrueshëm)

-Bashkëpunimi me shfrytëzuesit

Doracak për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të komunave – Shembuj për planifikimin e zhvillimit lokal


91

ANEKSI 6

Ekzemplar i Pyetësorit për studimin e opinionit të qytetarëve lidhur me shërbimet lokale (shërbimet në nivel lokal)



STUDIM I OPINIONIT PËR SHËRBIMET LOKALE NË KOMUNËN X

I dashur qytetar. Ju lutemi shprehni opinionin tuaj lidhur me shërbimet lokale në rajonin e komunës sonë duke u përgjigjur në këtë pyetësor. Përgjigja juaj do të kombinohet me përgjigjet e qytetarëve tjerë dhe do të përdoret si material themelor për zhvillimin e shërbimeve lokale. Ju lutemi vendosni një iks (x) në katrorin i cili e reflekton opinionin tuaj. Në qoftë se nuk keni përvojë apo njohuri lidhur me këto shërbime ju lutemi lereni katrorin të zbrazët. Unë jam Unë jam Unë jetoj në Unë jam mashkull nën moshën 20 vjet rajon urban maqedonas/e femër mes 20 dhe 65 vjet rajon rural shqiptar/e mbi 65 vjet tjetër Opinioni im lidhur me shërbimet është si vijon (vendosni iks x në katror):

Shërbime Shumë dobët

Dobët Adekuat Mirë Shumë mirë

1 2 3 4 5

Ekonomi, demokraci, rend

Përkrahja e punësimit të popullatës

Përkrahja e zhvillimit ekonomik lokal

Promovim i kushteve për bujqësi

Përkrahja e kushteve për ndërmarrje të mesme dhe të vogla

Përkrahja e kushteve për industri

Përkrahja e kushteve për shërbime komerciale

Radio dhe shtyp lokal

TV kabllovike

Internet

Informacione për shërbimet komunale dhe zhvillimin

Informacione mbi shërbimet dhe projektet

shtetërore

Shërbime religjioze

Përkrahja e pjesëmarrjes së qytetarëve në çështjet lokale

Përkrahja e të drejtave të pakicave etnike

Përkrahja e bashkëpunimit midis grupeve etnike

Mbrojtja e rendit publik dhe sigurisë

Mbledhja e taksave

Gjyqi themelor/lokal

Lufta kundër korrupsionit

Shërbimi zjarrfikës

Promovim të azhurnimit (freskimit të të dhënave)mbi

pronësinë e tokës dhe pyetje në lidhje me kadastrin

Shërbimet postare

Arsim, kulturë, sport

Përkujdesja ditore e fëmijëve/çerdhet

Shkollat fillore

Shkollat e mesme

Shkollat profesionale

Bibliotekat

Kinematë

Mbrojtja e trashëgimisë historike dhe kulturore



Shërbimet Shumë

dobët Dobët Adekuat Mirë

Shumë

mirë

1 2 3 4 5

Aktivitetet tjera kulturore, muzika, teatri etj.

Objektet sportive

Mbrojtja shëndetësore

Poliklinikat, Mbrojtja shëndetësore primare

Spitalet publike

Spitalet private

Ordinancat stomatologjike

Entet psikiatrike

Vizitat shtëpike shendetësore –patronazhet

Shërbimet ambulantore

Barnatoret

Shërbimet teknike

Ndërtimi i objekteve publike për banim

Ndërtimi i objekteve private për banim

Furnizim me energji elektrike

Rrjeti telefonik

Furnizimi me ujë në mjediset urbane

Furnizimi me ujë në rajonet rurale

Sistemi i kanalizimit urban

Rrugët në vendbanimet e banuara

Rrugët lokale

Transporti me autobusë

Mbrojtja e mjedisit jetësor

Rregullimi dhe mirëmbajtja e parqeve

Pamja dhe bukuria e vendbanimit tënd

Menaxhimi i mbeturinave

Varrezat/dhe aktivitetet përcjellëse të varrimit

Mbikqyrja dhe kontrolli i ndërtimeve

Planifikimi urban

Rregullimi dhe shfrytëzimi i xeheve/ mineraleve

Mbrojtja sociale

Përkrahja sociale e të varfërve

Përkrahja sociale e të moshuarve në shtëpitë e tyre

Shtëpitë për të moshuarit

Shtëpitë për fëmijët pa prindër

Shërbimet për invalidë

Qendrat për varësi nga alkooli dhe droga

Ju faleminderit për përgjigjet. Ju lutemi pasi t’a keni plotësuar këtë pyetësor t’ia ktheni personit për

kontakt.



ANEKSI 7

Literaturë lidhur me zhvillimin lokal



1. Мaqedonia

Udhëzim për planifikim strategjik, Qeveria e Republikës së Maqedonisë, Sekretariati i Përgjithshëm,

Sektori për strategji, planifikim dhe monitorim, 2007, 64 faqe (vetëm në gjuhën maqedonase).

Ky është udhëzim i vlefshëm për ministritë i cili ndihmon gjatë përgatitjes së planeve strategjike trevjeçare për administratën shtetërore.

Creating Local Economic Development Action Plans for the Municipalities in Macedonia, Manastir,

2000, 92 faqe (udhëzim dygjuhësor në gjuhën maqedonase dhe angleze)

Ky është ndoshta udhëzimi i parë për zhvillim lokal ekonomik i botuar që nga pavarësia e Maqedonisë. E definon domethënien e zhvillimit lokal ekonomik dhe e paraqet procesin në formë të planifikimit strategjik, prezenton mjete për zhvillim ekonomik dhe anekse në formë të linjave kreditore dhe vebfaqe interneti të dobishme.

Udhëzim për planifikim strategjik të zhvillimit lokal ekonomik, UNDP Shkup, 2006, 80 faqe (vetëm

në gjuhën maqedonase)

Ky është draft-udhëzuesi jo i shpallur. Është përpiluar në korrik të vitit 2007, ndërsa UNDP e vlerëson nevojën për t’a printuar atë dhe për t’a përkthyer atë në anglisht. Ai bazohet në përvojën praktike të UNDP-së lidhur me shumë komuna në Maqedoni.

Si të funksionjë mirë zhvillimi lokal, Dokument për politikat e UNDP-së, praktika të zgjedhura nga

Evropa dhe shtetet e reja të pavarura, UNDP 64, faqe (vetëm në maqedonisht)

Ky është përkthim në gjuhën maqedonase i udhëzuesit kyç të UNDP-së i cili përdoret për zhvillim lokal në Ballkan. E paraqet qasjen drejt zhvillimit lokal dhe të qëndrueshëm. Prezanton se si duhet të krijohet strategji themelore, se si të dizajnohet strategji e plotë dhe si të shfrytëzohet menaxhimi me cilësinë gjatë implementimit.

Klaudia, Pamfil: Pjesëmarrja publike në zhvillimin e qëndrueshëm lokal, UNDP, 2006, 98 faqe.

(vetëm në maqedonisht)

Ky udhëzues është shpallur si pjesë e të dy projekteve të UNDP-së: ‘’Përkrahje gjatë përgatitjes së programit nacional për zhvillim 2005-2015 lidhur me Qëllimet e zhvilluese të Mileniumit në Maqedoni dhe për Lokalizimin e zhvillimit të qëndrueshëm, Faza e II-të.

Guidelines for Municipal Strategic Planning, Përkrahje teknike gjatë implementimit dhe koordinimit të procesit të decentralizimit (Faza II), LDK/Ramboll, Draft-versioni final, Shkup, 2007, 23 faqe (anglisht dhe maqedonisht)

Këto draft-parime janë zhvilluar në projektin e financuar nga AER-i dhe paraqesin mjet praktik për komunën që t’u përgjigjen nevojave të planifikimit strategjik. Këto parime sqarojnë se çka do të thotë planifikimi strategjik komunal, i sqarojnë fazat e planifikimit strategjik dhe këshillojnë se si të arrihet planfikimi strategjik i suksesshëm. Draft-parimet nuk kanë qenë të miratuara nga ana e MVQL-së dhe materiali nuk është shpallur.

Case studies of the LOPAD II, Local Economic Development Program, BNJVL dhe VNG, 2007, 46

faqe (anglisht dhe maqedonisht)

Ky udhëzues jep qasje të shkurtër të tërësishme për ZHEL dhe jep përmbledhje të përvojave nga bashkëpunimi me 10 komuna.

Gligor Stojkov: Përmirësimi i implementimit të planeve strategjike për zhvillim ekonomik lokal në Maqedoni, Shkup, 2007, 106 faqe., (vetëm në maqedonisht).

Ky udhëzues jep përmbledhje të temave dhe materialeve për tri studime të rasteve, strategji të ZHEL (zhvillimit ekonomik lokal) në Manastir, Koçani dhe Tetovë.



Project Cycle Management Guidelines, Volume 1, Komisioni Evropian, mars 2004, 149 fq.

Këto janë parime themelore për përgatitjen e projekteve të financuara nga ana Komisionit Evropian. Është prezentuar qasja deri tek projektet, përcaktimi i tyre,formulimi, implementimi, vlerësimi dhe revizioni. Prezentohet edhe qasja drejt kornizës logjike të projektit si dhe parimet për mbikqyrje, revizion dhe raport i projektit, pjesëmarja dhe përgatitja e përshkrimit të detyrave të punës.

Ky është udhëzuesi më i rëndësishëm për ciklin e projektit lidhur me projektet e financuara nga BE-ja. Mund të gjendet në dy gjuhë: anglisht dhe maqedonisht.

Lolita Ristova: Menaxhimi me zhvillimin ekonomik lokal, mbrojtja e magjistraturës, Fakulteti

ekonomik, Universiteti Kirili dhe Metodi, Shkup 2007, 178 fq. Maqedonisht.

How to Make Local Development Work for All- A Human Rights-Based Approach to Local Development Planning, (BIM Tool 3), Lludvig Bozhman, Instituti për të drejtat e njerëzve, draft-versioni 2005, 56 faqe. (anglisht dhe maqedonisht)

Ky dokument ka të bëjë me promovimin për planfikim të UNDP-së në Maqedoni. Bëhet promovimi i metodave për planifikim të cilat përfshijnë pjesëmarrje të të cënuarve dhe grupeve të varfëra të qytetarëve lidhur me planifikimin dhe implementimin e zhvillimit. Bën prezentimin e detajeve se si mund të merren parasysh interesat e grave, të të hendikepuarve, minoriteteve, romëve, personave përkohësisht të shpërngulur, refugjatëve, fëmijëve, personave të moshuar, viktimave të tregtisë me njerëz, migruesve, të burgosurve, personave pozitiv në HIV, personave homoseksual dhe të pastrehëve.

Jane Vrteski: Hyrje në Outsourcing (bashkëpunim i jashtëm) dhe përmbledhje e PPP (partneritetit

publik-privat) të sektorit për ujë në BE, ADKOM 2007

Mihael Jobst, Jane Vrteski: Udhëzues në realizimin e partneritetit publik-privat (PPP) – Outsourcing: mundësi për partneritet tek objektet sportive, tregjet dhe pagesa e shërbimeve komunale, ADKOM, 2007

Miroslav Trajanovski, Danço Uzunov, Marjan Nikolov, Jane Vrteski: Udhëzues për dizajn dhe implementim të partneriteteve efektive publike-private, BNJVL-ja e RM-së, 2008

Frank Waltring: Recommendations for a National Strategy of Local Economic Development (LED) in Macedonia, 2005, dokument, 6 faqe

Frank Waltring: Summary of Workshop and Interview findings during the LED-Mission in Madedonia, 2005, dokumenti, 12 faqe.

Training Manual, Volume 1, Participatory Planning, Ndërtimi i kapacitetit të vetqeverisjeve lokale, asociacioneve qytetare dhe biznesit të vendit për pjesëmarrje në proceset nacionale për uljen e varfërisë dhe Qëllimet zhvilluese të Mileniumit në Maqedoni, 2005, 38 faqe.

Ky udhëzues hyn në teorinë dhe praktikën e planifikimit participativ drejt arritjes së qëllimeve zhvilluese të Mileniumit. Ky udhëzues është i dedikuar për komunat në Maqedoni (anglisht dhe maqedonisht)

Këshilli i Evropës, BNJVL: Standarde udhëheqëse, Standarde për qeverisje lokale efektive dhe

demokratik, standarde udhëheqëse, 2007, 22 faqe, (maqedonisht).

Mojmir Mraqk, Vanço Uzunov: EU Development Funds and the Republic of Macedonia, Sektori për integrim evropian, Sekretariati i përgjithshëm i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, 2005, 80 faqe (anglisht dhe maqedonisht)

Kjo shpallje jep hyrje dhe prezentim të financave të BE-së, kohezionit ekonomik dhe social. I prezenton fondet në qasje dhe IPA fondet dhe instrumentet dhe në mënyrë interesante i analizon kapacitetet e Republikës së Maqedonisë për absorbimin e fondeve të BE-së. Mangësitë në programin zhvillues dhe kapacitetet për planifikim në nivel qendror dhe lokal definohen si pengesa kyçe për shfrytëzimin e fondeve zhvilluese të BE-së.



Donors in the Republic of Macedonia, Sekretariati i çështjeve evropiane, Qeveria e Republikës së

Maqedonisë, 2005, 91 faqe. (anglisht, maqedonisht)

Ky publikim i prezenton kahjet dhe bashkëpunimin me donatorët kyç bilateral, donatorët multilateral dhe institucionet financiare ndërkombëtare në vend në vitin 2005.

Programet e Qeverisë në Maqedoni:

Republika e Maqedonisë: Plani nacional zhvillues 2007-2009, shkurt 2007, 94 faqe.

Programi i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë (2006-2010), Shkup 2006, 40 faqe.

Programi pë investime publike 2006 – 2008, mars 2006, 192 faqe.

Programi ekonomik i para anëtarësimit 2007-2009, nëntor 2006, 240 faqe.

Programi për stimulim të investimeve në Republikën e Maqedonisë (2007-2010), Ministria e

ekonomisë në Republikën e Maqedonisë, 2007, 83 faqe.

Revidimi i strategjisë nacionale për zhvillim për ndërmarrje të vogla dhe të mesme (2002-2010),

Ministria për ekonomi, 2007, 10 faqe.

2. Ballkan

UNDP Policy Paper, How to Make Local Development Work, praktika të zgjedhura nga Evropa dhe

shtetet e reja të pavarura, UNDP, Bratisllava, 2002, anglisht , 61 faqe.

Ky është manuali kyç i UNDP-së i cili përdoret për zhvillim lokal në Ballkan. E paraqet qasjen drejt zhvillimit lokal dhe të qëndrueshëm. Bën prezentimin se si të krijohet strategji themelore, si të dizajnohet strategjia e plotë dhe si të përdoret udhëheqja me cilësinë gjatë implementimit.

Talk is Cheap, Turning Local Economic Development Strategies into Reality in Transition Countries, Bosnia and Herzegovina, Macedonia and Moldova. I redaktuar nga ana e Gven Svinbrn, Instituti shoqëria e hapur, Budapest, 2007, 247 faqe, (anglisht).

Ky libër jep hyrje të shkurtër në planifikimin strategjik për zhvillim lokal dhe ndër të tjerat përfshin edhe raport nacional prej 64 faqeve, të përgatitur nga ana e Gligor Stojkov, Përmirësimi i implementimit të strategjive të zhvillimit për zhvillim ekonomik lokal në Maqedoni.

Guide to Strategic Economic Development Planning, Winning Cities, Jobs and Economic Development, 2004, GRASP/DAI/Berman Group, Rumuni, 49 faqe.

Ky manual është përpiluar me qëllim që t’u ndihmojë liderëve të komuniteteve në Evropën qendrore dhe lindore që t’a kuptojnë planifikimin strategjik dhe të menaxhojnë me proceset për planifikim strategjik të zhvillimit ekonomik në komunitet.

Këtu janë integruar përvojat nga SHBA-të, Çekia, Polonia, Sllovakia dhe Rumunia, ndërsa të njejtat janë shfrytëzuar në projektet e financuara nga ana e USAID-it nëpër Maqedoni. Ky manual në detaje e prezenton procesin e planifikimit strategjik.

Local Economic Development Guidebook, 8-step Strategic Planning Process, RTI-International nën

udhëheqjen e programit për përkrahje të qeverive lokale – LGA Rumuni, USAID, 2000, 68 faqe.

Ky manual është i dedikuar që t’i paraqet hapat nga procesi për zhvillim ekonomik. Është i dizajnuar për komunitete të cilat janë të interesuara për përmirësimin e ekonomisë lokale përmes zhvillimit të bizneseve dhe punësimit. Ky manual kyç jep përshkrim të secilit hap dhe një listë me përvoja që mund të zbatohen, dhe të njejtat janë të shfrytëzuara në projektet e financuara nga ana e USAID-it nëpër Maqedoni.

Capital Investment Planning and Budgeting Toolkit, Governance Reform and Sustainable

Partnerships Program (GRASP), USAID, Rumuni, 2004, 31 faqe.



Kjo përmbledhje i këshillon komunat lidhur me realizimin e planeve për investime kapitale për periudhë të planifikimit prej 6 vitesh. Një plan tipik përbëhet prej një liste të projekteve në rrjedhë dhe jep arsyeshmëri detale për programet kapitale. Kjo përmbledhje deri në një shkallë të caktuar është e shfrytëzuar për këshilla rreth zhvillimit të planeve për projektet e financuara nga ana e USAID-it nëpër Maqedoni.

Inter-municipal Cooperation in Planning and service Delivery: Analysis and Recommendations,

UNDP, Bratisllavë, 2006, draft-versioni, 111 faqe.

Ky raport e prezenton konceptin e bashkëpunimit ndër-komunal, kontributet dhe sfidat, modelet dhe shembujt, analizat, parimet dhe rekomandimet për bashkëpunim ndër-komunal. Anekset e raportit përfshijnë materiale ligjore nga Finlanda, Maqedonia, Rumunia dhe Zvicra dhe japin përmbledhje të bashkëpunimeve të realizuara në vendet evropiane, në komunat e tyre, qytetet dhe fshatrat.

Formulation of Municipal Support Programme in North-East Serbia, Background Report 2005, 171

faqe.

Ky raport nuk është udhëzues për planifikim, por përfshin përmbledhje të planifikimit të qeverisë lokale në Serbi, dhe përmban 29 faqe përshkrim të zhvillimit të ekonomisë lokale në Serbi.

3. Literaturë tjetër ndërkombëtare

Practical Guide to contract procedures for EC external actions (PRAG), EuropeAid 2007, 131 faqe.

plus anekse.

Ky është parim themelor për furnizim me pajisje për projektet e financuara nga Komisioni Evropian. Procedurat duhet të zbatohen në të gjitha projektet e financuara nga Komisioni Evropian. Ato duhet të merren parasysh gjatë planifikimit dhe dizajnit të projekteve.

Building Bridges, between citizens and local governments to work more effectively together Through Participatory Planning, UNCHS (Habitat), Fred Fisher me ekspertë nga Hungaria, Sllovakia,

Rumunia, SHBA-të dhe UNCHS, 140 faqe.

Ky udhëzues është dizajnuar për përdorim të gjerë ndërkombëtar nga ana e UNCHS (Habitat), kryesisht për trajnim të institucioneve nga vendet e EQL/EJL-së. Ky udhëzues përbëhet nga shtatë kapituj: Perspektiva dhe planifikimi participativ, Karakteristika kryesore e planifikimit participativ, Hyrje në procesin e planifikimit participativ, Ndërtimi i partneriteteve produktive, Arritja dhe fokusimi, Zbulimi i fakteve dhe analiza dhe Planifikimi gjatë aktiviteteve.

Try it This Way, Checklist, ECTP Good Practice Guide on Planning for Sustainable Development,

Këshilli Evropian i planifikuesve të qytetit, 26 faqe.

Ky udhëzues e përfshin zhvillimin e qëndrueshëm, duke përfshirë faktorë ekologjik, ekonomik dhe social në planifikimin hapsinor.

Local Economic Development, A Primer, Developing and Implementing Local Economic Development Strategies and Action Plans, Fondacioni Bretelsman dhe Banka Botërore, Uashington,

2002, 69 faqe.

Planning, Creating Local Development Frameworks, Manual për PPS12, Zyra e zëvendës

kryeministrit, Mbretëria e Bashkuar, 2004, 143 faqe.

Ky është dokument nacional për planifikimin e zhvillimit lokal në Mbretërinë e Bashkuar i dedikuar për subjektet që kanë të bëjnë me planifikimin lokal. I prezenton parimet kryesore për vendosjen e kornizës për zhvillim lokal, komponentët e saj, fazat kryesore të procesit, përmbajtjen e kornizës dhe të planit për zhvillim lokal, udhëheqjen me programe dhe projekte, udhëheqjen e kyçjes në bashkësi, dokumente për planifikim, revizion të kornizës për zhvillim lokal, shpallje dhe distribuim të dokumentit.

Planning for Change, A Handbook on Strategic Planning for Local Development Partnerships,

Agjencia për luftimin e varfërisë, Irlandë, 1995, 52 faqe.



Guidebook to Proposal writing in CEE and Former Soviet Union, Highlighting Local Government and Public Administration Projects, Instituti shoqëria e hapur, Budapest 1995, 62 faqe.

Ky udhëzim jep përmbledhje të burimeve financiare në qasje në 1995. Në vitin 2007, udhëzuesi është tanimë i vjetëruar dhe nuk është i vlefshëm për Ballkan.

Strategic Planning for Local Government, International County Management Association, ICMA, 1993,

SHBA, 119 faqe.

Ky libër është i dedikuar për komunat në SHBA. I definon planifikimin strategjik, analizat, programet, revizionin e planeve, organizimin, parashikimin, udhëheqjen dhe dhjetë anekse në formë të studimeve të rasteve nga SHBA.

Janet Shapiro: Strategic Planning Toolkit, Civicus, Planifikimi strategjik, 52 faqe, Planifikimi I

aktiviteteve 51 faqe.

Ky është material i shfrytëzar ndërkombëtarisht për trajnime lidhur me planifikimin strategjik dhe planifikimin e aktiviteteve.

Timo Linkola: Strategic Planning in the Russian Municipality, Tacis, 2000, 96 faqe.

Ky udhëzues është dedikuar për komunat ruse. Përfshin hyrje në terminologjinë kyçe dhe qasje kah planifikimi strategjik, si dhe dokumente nga disa plane për komunat ruse. Ky udhëzues ka qenë i botuar në gjuhën ruse, por teksti origjinal është në qasje gjithashtu edhe në anglisht.

Berman Group: Winning Cities: Jobs and Economic Development, A Guide to Strategic Planning,

2001, 46 faqe.

Ky është udhëzues i përdorur ndërkombëtarisht për trajnime për planifikim strategjik të qeverive lokale.

Integrated Development Planning System, General Overview, Departamenti për qeverisje lokale dhe

të provincave, Afrika jugore, 66 faqe.

Ky udhëzues është i dedikuar për komunat jug-afrikane. Bazohet në përvojën evropiane dhe afrikane, ndërsa njëkohësisht ka qenë i shfrytëzuar edhe në nivel ndërkombëtar.

Integrated Development Planning for Local Authorities: A User-Friendly Guide, Departamenti për

qeverisje lokale dhe të provincave, Afrika jugore, 31 faqe.


Integrated Development Planning, A Practical Guide to Municipalities, Plotësim i udhëzuesit IDP të Departamentit për qeverisje lokale dhe të provincave, Asociacioni jug-afrikan për qeverisje lokale, 2001, 143 faqe.

Ky manual është i dedikuar për komunat jug-afrikane. Bazohet në përvojën evropiane dhe afrikane, ndërsa njëkohësisht ka qenë i shfrytëzuar edhe në nivel ndërkombëtar.

Local Economic Development, A resource Book for Municipal Councilors & Officials, Departamenti për qeverisje lokale dhe të provincave, Afrika jugore, 2001, 64 faqe.


Nick Wates: Community Planning, Handbook, Publikime Eartsken, Londër, 2000, 234 faqe.

Ky libër është dedikuar për përdorim global në nivel të komunave, dhe jo vetëm nga ana e vetqeverisjeve lokale. Në detaje sqaron se si njerëzit mund t’i krijojnë komunitetet e tyre dhe të fillojnë me formimin e rrethinës së tyre. Ky libër përfshin shumë procese dhe këshilla praktike.

Council of Europe, Economic Intervention by local and regional authorities, Subjekte lokale dhe

rajonale në Evropë, nr. 57, 1995, Strazburg, 57 faqe.



Ky publikim prezenton analiza të intervenimeve ekonomike të subjekteve lokale dhe rajonale në 25 shtete evropiane, për rolin e tyre në zhvillimin ekonomik, për ndërmarjet e tyre dhe për sigurimin e shërbimeve në bashkëpunim me ndërmarrjet. Ky publikim është interesant, por në vitin 2007 është pjesërisht i vjetëruar.

The Context for LED, Shkolla për qeverisje Ateneo, Moduli për trajnime për zhvillim ekonomik lokal, 2003, 8 faqe.

Pawel Swianievicz: Local Governments and Development; What works and What Does Not ? Analiza, politika, rekomandime dhe material për trajnim të vendeve të Evropës qendrore dhe lindore. Kroacia, Polonia, Ukraina- përfundime comparative, 8 faqe.

Banka botërore: Social and Environmental Sustainability of Agriculture and Rural Investments: A Monitoring and Evaluation Toolkit, 2007, 182 faqe.

Komisioni evropian: Indicative Format for Terms of Reference for a Feasibility Study, 2000, 9 faqe.

Ky draft-dokument është dedikuar që të sigurojë rregullativa për zbatimin e parimeve të udhëheqjes me ciklin e projektit dhe përgatitjen e përshkrimit të detyrave të punës për studimet fizibiliti.



ANEKSI 8

Lidhje(vebfaqe) të dobishme



Informacione të përgjithshme WEB adresat

Association Poitou - Charentes Europe - Association Poitou - Charentes Europe

http://www.apce.org

EU official documents http://www.eudor.com

EU official publication server http://www.eur-op.eu.int

Euroguide http://www.euroguide.org

Europe server http://www.europa.eu.int

European funding opportunities http://www.eblul.org/ia/funding.htm

From A to Z Europe http://www.euro-know.org/dictionary/index.html

Funding opportunities http://www.europa.eu.int/comm/ secretariat_general/sgc/aides/en/index.htm

Information Society - The most recent legal regulations

http://europa.eu.int/comm/information_society/ policy/framework/index_en.htm

Life III. Regulations and Info Pack http://europa.eu.int/comm/life/life3.htm

Market competition policies http://www.europa.eu.int/comm/ competition/mergers/cases/

New Environmental Action Plan http://europa.eu.int/comm/ environment/newprg/index.htm

New information about enterprises http://www.europa.eu.int/comm/ enterprise/entrepreneurship/craft/index.htm

Legjislatura e BE-së WEB adresa

CELEX (password) http://www.europa.eu.int/celex

EUR-LEX - (free of charge) http://www.europa.eu.int/eur-lex

Official journal „S" series http://www.eur-op.eu.int/indexen.htm

PRE-LEX (free of charge) http://www.europa.eu.int/pre-lex

Baza të të dhënave: WEB adresa

BACH (enterprises) http://europa.eu.int/comm/economy/ _finance/databases/bach_en.htm

CORDIS (research - development) http://www.cordis.lu

ECLAS (electronic library database) http://europa.eu.int/eclas

EUDOR (EU publications on the Internet) http://eudor.eur-op-eu.int

IDEA (Who is who in the EU?) http://158.169.50.70/idea/ideaen.htm

SCADPLUS (EU policies) http://www.europa.eu.int/scadplus/ scad_en.htm

http://www.apce.org/



http://www.eudor.com/

http://www.eur-op.eu.int/

http://www.euroguide.org/

http://www.europa.eu.int/

http://www.eblul.org/ia/funding.htm

http://www.euro-know.org/dictionary/index.html

http://www.europa.eu.int/comm/secretariat_general/sgc/aides/en/index.htm

http://www.europa.eu.int/comm/secretariat_general/sgc/aides/en/index.htm

http://europa.eu.int/comm/information_society/policy/framework/index_en.htm

http://europa.eu.int/comm/information_society/policy/framework/index_en.htm

http://europa.eu.int/comm/life/life3.htm

http://www.europa.eu.int/comm/competition/mergers/cases/

http://www.europa.eu.int/comm/competition/mergers/cases/

http://europa.eu.int/comm/environment/newprg/index.htm

http://europa.eu.int/comm/environment/newprg/index.htm

http://www.europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/craft/index.htm

http://www.europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/craft/index.htm

http://www.europa.eu.int/celex

http://www.europa.eu.int/eur-lex

http://www.eur-op.eu.int/indexen.htm

http://www.europa.eu.int/pre-lex

http://europa.eu.int/comm/economy/_finance/databases/bach_en.htm

http://europa.eu.int/comm/economy/_finance/databases/bach_en.htm

http://www.cordis.lu/

http://europa.eu.int/eclas

http://eudor.eur-op-eu.int/

http://158.169.50.70/idea/ideaen.htm

http://www.europa.eu.int/scadplus/scad_en.htm

http://www.europa.eu.int/scadplus/scad_en.htm



TED (tender database) http://ted.eur-op.eu.int

TED ALERT SERVICE http://www.tenders.com

Shoqëria informative, Telekom WEB adresa

Data protection

http://europa.eu.int/comm/internal_market/ en/media/dataprot/news/index.htm http://europa.eu.int/comm/internal_market/ en/media/dataprot/news/index.htm

EU Domain information http://www.ec-pop.org

Information Market Observatory (I am Europe) http://www2.echo.lu/

Information Society http://europa.eu.int/comm/dgs/ information_society/index_en.htm

Information Society Project Office http://www.ispo.cec.be

The European IT Forum 2000 will Europe leapfrog the US in e-business? - URL:

http://emea.idc.com/forum/forum2000

Institucione dhe Agjenci WEB adresa

Committee of the Regions http://www.ces.eu.int

Council of the European Union http://ue.eu.int

Court of Auditors http://www.eca.eu.int

Delegations in EU member states http://europa.eu.int/comm/ represent_en.htm

Economic and Social Committee http://www.esc.eu.int/

EU inner reforms http://db.consilium.eu.int/cig/ default.asp?lang=en

EU institutions and addresses http://www.europarl.eu.int/dg7/ address/en/addrinst.htm#ec

Europarl http://www.europarl.eu.int

European Agency for Safety and Health at Work http://europe.osha.eu.int/

European Agency for the Evaluation of Medicinal Products

http://eudraportal.eudra.org/

European Central Bank http://www.ecb.int

European Centre for the Development of Vocational Training - (CEDEFOP)

http://www.cedefop.gr

European Commission http://www.europa.eu.int/ comm/index_en.htm

European Commission Directorate General http://www.europa.eu.int/comm/dgs_en.htm

http://ted.eur-op.eu.int/

http://www.tenders.com/

http://europa.eu.int/comm/internal_market/en/media/dataprot/news/index.htm




http://www.ec-pop.org/

http://www2.echo.lu/

http://europa.eu.int/comm/dgs/information_society/index_en.htm

http://europa.eu.int/comm/dgs/information_society/index_en.htm

http://www.ispo.cec.be/

http://emea.idc.com/forum/forum2000

http://www.ces.eu.int/

http://ue.eu.int/

http://www.eca.eu.int/

http://europa.eu.int/comm/represent_en.htm

http://europa.eu.int/comm/represent_en.htm

http://www.esc.eu.int/

http://db.consilium.eu.int/cig/default.asp?lang=en

http://db.consilium.eu.int/cig/default.asp?lang=en

http://www.europarl.eu.int/dg7/address/en/addrinst.htm#ec

http://www.europarl.eu.int/dg7/address/en/addrinst.htm#ec

http://www.europarl.eu.int/

http://europe.osha.eu.int/

http://eudraportal.eudra.org/

http://www.ecb.int/

http://www.cedefop.gr/

http://www.europa.eu.int/comm/index_en.htm

http://www.europa.eu.int/comm/index_en.htm

http://www.europa.eu.int/comm/dgs_en.htm



European Court of Justice http://www.curia.eu.int/en/index.htm

European Environment Agency http://www.eea.eu.int/

European Industrial Relations Observatory http://www.eiro.eurofound.ie/

European Investment Bank http://eib.eu.int/

European Investment Fund http://www.eif.org/

European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia (EUMC)

http://www.eumc.at

European Monitpring Centre for drugs and drug addiction

http://www.emcdda.org/

European Ombudsman http://www.euro-ombudsman.eu.int

Office for Harmonization in the Internal Market http://www.oami.eu.int/

Parliament http://www.europarl.eu.int/sg/ tree/en/default.htm

Reports of the European Parliament http://www.europarl.eu.int/ plenary/en/default.htm

Risitë WEB adresa

Enlargement weekly http://europa.eu.int/comm/ enlargement/docs/weekly_arch.htm

EU news, forums http://www.euractiv.com

Eur-Op News http://www.eur-op.eu.int/general/en/opnews.htm

Europe by Satellite http://www.europarl.eu.int/dg3/audiov/en/ftv.htm

European Information Service (EIS) http://www.eis.be

European voice http://www.european-voice.com

Information and communication services http://europa.eu.int/en/comm/ dg10/infcom/contents.html

Press and Communication http://europa.eu.int/comm/dgs/ press_communication/index_en.htm

Мaqedoni WEB adresa

Qeveria e Republikës së Maqedonisë www.vlada.mk

Ministria për punë të jashtme www.mfa.gov.mk

Ministria për financa www.finance.gov.mk

Ministra e ekonomisë www.economy.gov.mk

Ministria për transport dhe lidhje www.mtc.gov.mk

Ministria për mjedis jetësor dhe planifikim hapsinor www.moepp.gov.mk

http://www.curia.eu.int/en/index.htm

http://www.eea.eu.int/

http://www.eiro.eurofound.ie/

http://eib.eu.int/

http://www.eif.org/

http://www.eumc.at/

http://www.emcdda.org/

http://www.euro-ombudsman.eu.int/

http://www.oami.eu.int/

http://www.europarl.eu.int/sg/tree/en/default.htm

http://www.europarl.eu.int/sg/tree/en/default.htm

http://www.europarl.eu.int/plenary/en/default.htm

http://www.europarl.eu.int/plenary/en/default.htm

http://europa.eu.int/comm/enlargement/docs/weekly_arch.htm

http://europa.eu.int/comm/enlargement/docs/weekly_arch.htm

http://www.euractiv.com/

http://www.eur-op.eu.int/general/en/opnews.htm

http://www.europarl.eu.int/dg3/audiov/en/ftv.htm

http://www.eis.be/

http://www.european-voice.com/

http://europa.eu.int/en/comm/dg10/infcom/contents.html

http://europa.eu.int/en/comm/dg10/infcom/contents.html

http://europa.eu.int/comm/dgs/press_communication/index_en.htm

http://europa.eu.int/comm/dgs/press_communication/index_en.htm

http://www.vlada.mk/

http://www.mfa.gov.mk/

http://www.finance.gov.mk/

http://www.economy.gov.mk/

http://www.mtc.gov.mk/

http://www.moepp.gov.mk/



Ministria për punë dhe politikë sociale www.mtsp.gov.mk

Ministria e arsimit dhe shkencës www.mon.gov.mk

Ministria për vetqeverisje lokale www.mls.gov.mk

Ministria për bujqësi, pylltari dhe ujësjellës www.mzsv.gov.mk

Ministria për shoqëri informatike www.mio.gov.mk

Sekretariati për çështje Evropiane www.sep.gov.mk

Agjencia për informacione http://www.sinf.gov.mk

Agjencia e rinisë dhe sportit http://www.ams.gov.mk

Agjencia për zhvillim dhe investime http://www.adi.gov.mk

Enti shtetëror i statistikës http://www.stat.gov.mk

Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë http://www.slvesnik.com.mk/

Delegacioni i Komisionit Evropian në Republikën e Maqedonisë

http://www.delmkd.ec.europa.eu

Donatorë multilateral

ECHO– Zyra për ndihmë humanitare http://www.delmkd.ec.europa.eu/mk/eu_programmes/ECHO-3.htm

FAO – Organizata e KB për ushqim dhe bujqësi http://www.fao.org

FMM – Fondi monetar ndërkombëtar http://www.imf.org/

GNM (IMG) – Grupi ndërkombëtar i menaxhmentit http://www.img.org.mk

ОSСЕ-OSBE http://www.osce.org/skopje

UNDP – Program për zhvillim i Kombeve të Bashkuara

http://www.undp.org/

UNDP – Program për zhvillim i Kombeve të Bashkara (Maqedoni)

http://www.undp.org.mk/

UNESKO http://www.unesco.org

UNHCR http://www.unhcr.ch

UNICEF http://www.unicef.org

Banka Botërore http://www.worldbank.org

OBSH – Organizata botërore e shëndetësisë http://www.who.org

http://www.mtsp.gov.mk/

http://www.mon.gov.mk/

http://www.mls.gov.mk/

http://www.mzsv.gov.mk/

http://www.mio.gov.mk/

http://www.sep.gov.mk/

http://www.sinf.gov.mk/

http://www.ams.gov.mk/

http://www.adi.gov.mk/

http://www.stat.gov.mk/

http://www.slvesnik.com.mk/

http://www.delmkd.cec.eu.int/

http://www.echo.org.mk/

http://www.echo.org.mk/

http://www.fao.org/

http://www.imf.org/

http://www.img.org.mk/

http://www.osce.org/skopje

http://www.undp.org/

http://www.undp.org.mk/

http://www.unesco.org/

http://www.unhcr.ch/

http://www.unicef.org/

http://www.worldbank.org/

http://www.who.org/

udhëzues për planifikim strategjik të zhvillimit lokal të...

Documents