typering kernranden
DESCRIPTION
Inspiratiegids voor ruimtelijke kwaliteit en ontwikkelingsmogelijkheden van kernrandzones in de provincie UtrechtTRANSCRIPT
Inspirati egids voor ruimtelijke kwaliteit en ontwikkelings-mogelijkheden van kernrandzones in de provincie Utrecht
TOOLKITKERNRANDZONES
FREELANdSCHAP
1
Provincie Utrecht
FREELANdSCHAPir. Marc Nolden
17 juli 2014
TOOLKITKERNRANDZONES
3
INHOUD
1. Inleiding blz 21 Inleidingendoel blz23 Afbakeningenmethodiek blz25
2. Theoretisch fundament blz 27 Kernrandzonesinhistorischperspectief blz29 Woerdenendewandelendekernrand blz31 Kernrandzonealslandschappelijkebijkeuken blz33 Bouwstenenvooreengoedebijkeuken blz35
3. Het landschap blz 37 De5Utrechtselandschappen blz41 GroeneHart,essentieendeelgebieden blz43 Heuvelrug,essentieendeelgebieden blz47 Rivierengebied,essentieendeelgebieden blz51 Eemland,essentieendeelgebieden blz55 Vallei,essentieendeelgebieden blz59
4. De kernen en hun families blz 63 GroeneHart-KleineRivierkernen blz67 GroeneHart-Stroomrugkernen blz75 GroeneHart-Lekzonekernen blz83 GroeneHart-Veenweidelintkernen blz91 GroeneHart-Droogmakerijkernen blz99 Heuvelrug-Boskernen blz107 Heuvelrug-Zuidflankkernen blz115 Heuvelrug-Achterflankkernen blz123 Rivierengebied-KrommeRijnkernen blz131 Eemland-Openpolderkernen blz139 Eemland-Eemzonekernen blz147 Vallei-Mozaiëk-wegkernen blz155 Weeskernen blz163 5dorpen blz165 3steden blz167
5. Tot besluit blz 175 Nabeschouwing blz177 10goudenregels blz179
5
“Breng mij naar uw rand en ik zeg wat voor stad u bent.”
(Guy Debord)
7
De Utrechtse kernrandzones
9
11
13
15
17
19
INLEIDING
context en leeswijzer
1
21
Kernrandzone als rommelige ‘stortplaats’
buitengebied kernrandzone woonkern
Vooruligteeninspiratiegidsvoorruimtelijkekwaliteitinkernrandzones.HetiseenverdiepingslagvandeKwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,specifiekgerichtopditonderwerp.
Kernrandzoneszijnbijzonderegebied:hetzijndeovergangszonestussenstadenland.Kernrandzoneszijnperdefinitiedynamischeplekkenmeteenmultifunctioneelkarakter.Naastlandbouwenverspreidwonenbevindenzichhierstedelijkgelieerdefuncties,waaronderrecreatievevoorzieningen,begraafplaatsen,rioolwaterzuiveringen,kwekerijen/tuincentraencaravanstallingen.Devormenomvangvandekernrandzoneverschiltperkern,evenalshettypefunctiesendegebruiksactiviteiten.Allesisaltijdinbeweging.
Erwordtweleensgezegddatkernrandzonesineenpermanentestaatvan‘onafheid’verkeren:dynamiekentijdelijkheiddomineren.Datmoetjenietwillenfixerenof‘bevriezen’.Daarmeegooijehetkindmethetbadwaterweg.Welkunjealsgemeente,opbepaaldeplekke,goedekadersbieden,waarbinnendedynamiekgestaltekankrijgen.Eengoedlandschappelijkraamwerkisdesleuteltotruimtelijkekwaliteit,nietdefocusencontroleopindividueleinitiatieven.
Kernrandzonesontberenmomenteeleenintegralebeleidsaanpakenworden(nog)nietalsgeheelenalszodanigbeoordeeld.Daardoorwordenzevaakals
Inleiding en doel
rommeligenonsamenhangendervaren.Ditvraagtomeenherzieningvandebestaandekernrandenenhuninvloedsgebieden,watkanresultereninnieuwpassendbeleidvoordezegebieden.Kernrandzonesvormeneenurgenteontwerpopgave,waarpassenderuimtelijkeconceptenenreceptenvoormoetenwordenontwikkeld.Kernrandzoneszijndevisitekaartjesvanzowelkernalslandschap.Somsbetekentdatactiefbehoudvanbestaanderandenenovergangen.Somsbetekentdatactiefingrijpenenhetcreëerenvannieuwekaders,conditiesofstructurenwaarbinnennieuwe(aldanniettijdelijke)functiesdesgewensthunplekkunnenkrijgen-bijvoorbeeldstadslandbouwofwaterberging.
Dezeinspiratiegidsbiedtuhandvattenvoordeaanpakvandezegebieden,enomderuimtelijkekwaliteitervantestimuleren.
DeProvincienodigtgemeentenuitomeenruimtelijkevisievoorhunkernrandzonesteontwikkelen.Binnendezevisiestaatruimtelijkekwaliteitvoorop.Deprovinciebiedtruimtevoorkleinschaligebouwinitiatieven,mitsdezebijdragenaanhetborgenofvergrotenvandekwaliteitvandekernrandzones.Deambitieisomdekernrandzonesteontwikkelentotwaardevollebetekenisvolleovergangsgebieden,meteengoede(recreatieve)dooradering,waarbijroodeenmiddelis,engeendoel.
Overgangsgebiedtussenstadenland,eendynamischeenconstantbewegenderuimte: the urban fringe
23
kern
kernrandzone 2
kernrandzone 1
kernrandzone 3
kernrandzone 4
?
= projectgebied
Modelterverduidelijkingvandeopgavevoorkernrandzones:Nietelkekernrandzonebehoefteenaanpak.Ontwikkelingisalleengewenstdaarwaardekwaliteitvanderandofderandzoneonderdemaatis,en/ofdaarwaarkansenzijnommeerdereopgavenenbelangenteverenigentoteennieuwaansprekendlandschap.
Dedefinitievankernrandzonesbehoeftuitleg,medealsaanvullingopdetekstindeProvincialeRuimtelijkeStructuurvisie(PRS).Kernrandzoneszijnindeeersteplaatsfenomenen,geenprojectgebieden-althansnogniet.Elkekern(ofagglomeraat)isomgevendooreenlandschap.HetovergangsgebiedtussenkernenbuitengebiedISkernrandzone.Nietelkekernrand(zone)behoefteentransformatie.Gemeentenhebbendekeuzeombepaalderandenenovergangsgebiedentebehouden(daarwaardekwaliteitgoedis,enhoejedatkuntbehouden)enandererandzones(vanminderekwaliteit)teontwikkelentotaansprekendegebiedenmetkwaliteiteneenmixvanfuncties.Zieschemalinks.
Kernrandzoneszijnonlosmakelijkverbondenmethetrodecontourenbeleid.Rodecontourenzijngrenzendiesindshetbeginvandezeeeuwomdorpenenkernenheenzijngetrokkenomverdereverstedelijkingvanhetlandschaptegentegaan.Maardatlijdtnietvanzelfsprekendtotruimtelijkekwaliteit.Somsvolgendelijnenindivuelekavelsengebouwen,ofzeliggenvervandebebouwingaf,waardooreronlogischeranden,hoekenenrestruimtesontstaan,waarverrommelingopdeloerligt.
Dekwaliteitvankernrandzonesstaatofvaltmetgoederuimtelijkebegrenzingen,bijvoorkeurgebaseerdop(landschappelijke)stucturen,zoalsbebouwing,wegen,lanen,bosofwater.Zevormeneenraamwerk.Het
Afbakening en methodiek
KaartmetrodecontourenomdorpenenstedenindeprovincieUtrecht
nieuwebeleidvoorkernrandzonesbiedtkansenomsommigegrilligebebouwingsrandenteherzienenomtevormentotvanzelfsprekendeovergangentussenkernenlandschap.Duidelijkmoetzijndatwevangemeentenvragenomnietvanuitprogrammatedenken(waarkunnenweeenmanegeplaatsen?),maarvanuitdekernrandzoneszelf(watisderuimtelijkekwaliteitvanonzeovergangsgebieden,enhoekunnenwedie-aldannietmetprogramma-verbeteren?).
Dezeinspiratiegidsbiedthandvattenvoordewaardebepalingvankernrandzonesenschetstkadersvoordeontwikkelingvandezebijzonderegebieden.Omdathetnietmogelijkisvoorelkekernspecifiekuitsprakentedoen,zijnde115kernenondergebrachtinfamilies-clustersvankernenineengemeenschappelijklandschap.Voorelkefamiliebiedenwehandreikingenvoorhetmakenvananalyses,kernrandtyperingen,detemakenkeuzes(behoudofontwikkelen)enbiedenwekadersengereedschappenvoorgebiedsontwikkeling.
QuaopbouwenonderverdelingiseenduidelijkelinkmetdeKwaliteitsgidsUtrechtselandschappengelegd.Defamiliesvankernenkomendirectvoortuitdegedefinieerdelandschappelijkeeenheden.
25
THEORETISCH FUNDAMENT
een kleine geschiedenis en een werkbare metafoor
2
27
Gezicht op Haarlem met bleekvelden, Jacob van Ruysdael, 1670
Zijnkernrandzonesnieuw?Nee.Zolangerstedenzijn,zijnerkernrandzones.DitbewijstbijvoorbeeldhetschilderijvanJacobvanRuysdael:‘gezichtopHaarlemmetbleekvelden’uitdeGoudenEeuw.Langestrokenwitlinnenliggenhierteblekenindezon.Indeomgev-ingvanHaarlemwarenveelvanzulkeblekerijen,diegebruikmaaktenvanhetzuiverewateruitdeduinen.Delocatie,deomstandighedenendebodemgesteld-heidgavenaanleidingvoordezeactiviteitenindezekernrandzone.Ditgaatnietovermooioflelijk.Ruimtel-ijkekwaliteitgaat,zekerinkernrandzones,vooraloverlogicaenlocatiespecifiekeactiviteiten,passendbijdedynamiekvandeplek.
EenandervoorbeeldishettuinbouwgebiedtenwestenvandestadUtrecht,omstreeks1740.Ookhiertalvanactiviteitenenreuringindekernrandzone,opdevruchtbaregrondenvanhetvoormaligestroomgebiedvandeRijn.Laterwerdeenruimtelijkraamwerkoverhettuingebiedgelegd,indevormvanMoesgrachten(o.a.Croeselaan),waarmeeenerzijdsdewildgroeiaanfunctiesaanbandenwerdgelegd,anderzijdsleiddedittoteenbetervormgegevenenafgebakendgebiedmeteenbetereontsluiting,datweernieuwefunctiesaantrokenhetgebiedverderontwikkelde.Interes-santomtezienhoedezekernrandzoneisingekapseld,getransformeerdenonderdeelisgewordenvanhethedendaagsestedelijkweefsel.Bijna300jaarnadatoisnogsteedshetraamwerktelezenenfungeerthetnogsteedsinderuimtelijkezoneringvanfunctiesensferen.
Kernrandzones in historisch perspectiefGezichtopUtrechtvanuithetwesten,1740
Kortom:kernrandzoneszijnperdefinitieveranderlijkematerie.Watgisterwas,ismorgennietmeer,ofopeenandereplek.Eengroeiendestadstuwtvoortdurendhaarkernrandzonesvoorzichuit,alseenboeggolf.Ditlevertnietalleenbinnenstedelijkerelictenop,zoalshetraamwerkronddeCroeselaanofhetZocherpark(devoormaligegrensenwal)inUtrecht,hetzorgterookvoordatdorpenenstedenvandaagdedag-alsgevolgvanverschillendegroeispurten-eenzeergevarieerdeensamengestelderandhebben.Inelkekernrand(zone)schuilteenschataaninformatieoverdeidentiteitendehistorievandekern,diehandvattenbiedenvoordeontwikkelingvankernrandenenhunzones.
29
1900 1950 1980
deoudestad,wallen,waterenmuren:de defensieve rand singelparken,buitens,jaren30tuinwijken:de parkrand jaren70bloemkoolwijken,omzoomdewoonerven:de groene rand
1995 2012
jaren90,vinex,thema’s,vollekavels:de ‘naakte’ rand laat-vinex,randjes,verdichting,individualiteit:de rafelrand
IndeontwikkelingvanWoerdenisteziendatdekernrandeendynamischverschijnselisentelkensopschuiftalsgevolgvanuitbreidingen.Ofscher-per:elkekeerontstaateennieuwerand,dietebeschouwenisalseendaadenproductvaneentijdgeest.
Debetekenisvandegrens(zone)verandertmetdejaren:vanaanvankelijkgeslotenendefensiefrond1900,naaropenenparkachtigindejaren30,vanformeelenmarginaalnadeoorlog,breedengroenindejaren70,enweerhardennaaktindejaren90.Eentijdmachineopzich.
Ditlevertvandaagdedageenzeergenuanceerderandop.Dékernrand(zone)bestaatniet.Elkekernheeft,opbasisvanlocatieenomstandigh-edeneenuniekesetaankernrandenvoortge-bracht.Indeprovinciezijntallozetypenkern-randenenzones,diequasamenstelling,leeftijdenruimtelijkeconfiguratieallemaalverschillen.
Belangrijkisdusdevraag:hoegaanweommetdekernrand(zone)alsrelict/erfgoed?Welkeideeënenidealengingendaarachterschuil?Enhoekunnenwedaaropvoortborduren?En:welkebetekenis/vormgevenweaandehedendaagsekernrand(zone)?Watisdeactuelewaardevanhetovergangsgebiedtussenstadenland?Esthetisch?Agrarisch?Recreatief?Elkegemeentevultditnaareigeninzichtin.
Woerden en de wandelende kernrand
terillustratie
31
Opgave: maak een landschappelijke bijkeuken
lossespullenbijdeachterdeur
lossefunctiesindekernrandzone
bijkeukenalsordenendestructuur
bijkeukenalsrichtinggevenderuimte
goedopbergsysteemvoordespullen
goedeordeningvoordiversefuncties
?
SMA
LLsize:ro
ndhethuis
LARG
Esize:ron
dde
kern
Vanuitantropologischperspectief-metafstandenabstractie-zijnkernrandzonestevergelijkenmetdeplekkenbijdeachterdeurenvanonzehuizen.Indatkleinestukjeachtertuinnetnaasthetstoepjezettenwevaakdeafvalcontainers,deklompen,debezems,oudglas,(tijdelijk)afvalenanderespullenneer:netevenuithetzicht,maarwelbinnenhandbereik.
Indekernrandzone,netbuitendestad,isdatnietanders,zijhetopeenandereschaal.Daarvindjesportvelden,begraafplaatsen,tankstations,crossbanen,vuilnisbelten:ookspullenenvoorzieningen,diezeernuttigzijn,maardiewegeenvasteplekgeveninonzedorpenensteden;daarvoorisdegrondvaakteduurendefunctiestetijdelijk.Wezettendezespullenlieverbijdeachterdeurenvanonzedorpenensteden:netevenuithetzicht,maarwelbinnenhandbereik.
Alsjekernrandzonesopdezemanierbekijkt,kunjeconcluderendathetgeenschandeisdatwezehebben.Rafelrandenenrommelzoneshorennueenmaalbijstedenendorpen,zoalsweookaltijdwelwatspullenbijdeachterdeurzullenzetten.Ditgaatvoorbijaanmooioflelijk.Hetislogisch,enverklaarbaar.Devraagisalleen:Hoehoudjehetintoom?Ruimtelijkekwaliteitheeftimmersweleenondergrens.
Watweindelandschapsarchitectuurzoeken,isindebouwkundealbedacht:eenbijkeuken.Debijkeukenis,indebasis,eenbouwwerkaandeachterzijdevanhethuis,datindeloopdereeuwenisontstaanenruimtebiedtenstructuurgeeftaandeverschillende
Kernrandzone als landschappelijke bijkeuken
spullendiezichhierkunnen‘ophopen’.Debijkeukenvormteennuttigeovergangszonetussenhuisentuin,waarbinneneenhelderkadereenvormvanvrijheidenchaosheerst.Jevindterdewasmachine,decv-ketel,hetwasrek,jassen,laarzen,tassen,strooizout,voedselvoorraden,oudpapier,glas-allesnaastelkaar.Debijkeukenalsgebouwheefteenuitstralingdieisafgestemdopdegevelendetuin.
Eengoedebijkeukenheefteengoedopbergsysteem(kastenwanden,planken,stapels),waarbovendieneensysteeminzit(soortbijsoort,ophoudbaarheid,opbereikbaarheid).Kenmerkendisdevrijelooproutetussenbijkeukendeurenachterdeur.Verderiselkebijkeukenanders;elkhuishoudenheeftanderespullenomtebergen,waardoorelkeinrichtingensfeerandersis.Jekuntbijkeukenszelfsgebruikenomjefietstereparerenenjekinderenertelatenspelen-zodatjezoukunnensprekenvanrecreatiefmedegebruik.
Waternodigisinkernrandzoneszijngoedelandschappelijkebijkeukens:robuustegroeneraamwerken,waarinverschillendefuncties(agrarisch,recreatief,wonen,afval,energie),aldanniettijdelijk,eenplekkunnenkrijgen.Dekwaliteitschuiltindestructuur,nietindevormgevingvanfunctiesenbouwvormenopkavelniveau.Debijkeukeniseenframewaarbinnenvrijheidvanbewegenmogelijkis.
Devraagis:hoemaakjeeengoede‘groene’bijkeuken?Hoezietdezeeruit?Waaruitbestaatdie?
Debasis-bijkeuken:eenschakelruimtetussenhuisentuin(ofkernenlandschap)meteenduidelijkebegrenzing(randen),eenvrijelooproute(dooradering),ramen(visueelcontactmetbuiten),eeneigenuitstraling(derand/wandzelf),waareenbonteverzamelingspullen(functies,gebruik)inmoetpassen,‘gevangen’ineenslimopbergsysteem(ordeningsprincipe).
33
locatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzicht
Debijkeukenplaatsjedaarwaardynamiekis,ofwaarjedieverwacht.Waarliggendeopgavenenkansenomhuidigeentoekomstigevraagstukkenenontwikkelingenaanelkaartekoppelen?Waarkandebijkeukenbijdragenaanhetbehouden/versterkenvanderuimtelijkekwaliteitvandeomgeving?
Debijkeukenisdeintermediartussenhuisentuin,enkernenlandschap.Deafmetingvandebijkeuken/kernrandzonemoetenzichverhoudentenopzichtevandekernenhetlandschap.Maatenschaalhangtafvandesituatieenhet‘laadvermogen’vanhetlandschap/deomgeving.Kleinalshetkan,grootalshetmoet.
Debijkeukeniseenkamerinhetlandschapenheefthelderewanden/randen.Hetlandschapgeeftdaarvaakaanleidingvoor:dijken,wegen,waterlopen,bomenrijen,etc.Nieuwerandenkunjemakenmetdijken,wallen,bomen,water,etc.ErzijninNederlandvelevoorbeeldenvanfraaiegroeneovergangen.
Debijkeukeniseen‘doorwaadbare’ruimteenheefttenminste1logischeroutevanbinnennaarbuiten.Ditkaneenbestaandewegzijnofeennieuwe.Deroutedooradertdebijkeukenenmaakthembereikbaar,zowelvanbinnenuitalsvanbuitenaf.Deentreeszijncrucialeplekken,envormendesgewensthelderebakens.
locatie / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees
locatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzicht
Debijkeukenisperdefinitieeenruimtedatplaatsbiedtaanveleverschillendefuncties.Omdatdefunctiesveriërenishetbelangvaneenrobuustopberg/ordeningssysteemvooraldeze‘spullen’temaken.Bestaandekavel-enlandschapsstructurenkunnenaanleidingzijn,maarooknieuwe(rationele,conceptuele)systemenzijndenkbaar.
Debijkeukenverbindtbinnenmetbuiten.Zichtrelatiesenhetvisuelecontacttussenkernenbuitengebiedzijndaarbijcruciaal.Erzijnvelemanierenenvormenomzichtrelatiestotstandtebrengen.Hetlandschapgeeftdaarvaakzelfalaanleidingvoor:openvelden,zichtopkerktorens,doorkijkjestussendebomendoor,etc.
Bouwstenen voor een goede bijkeuken
Hetoverzichthiernaastbiedtinspiratieenhouvastvoorhetkomentoteengoedebasisuitrustingvoordeinrichtingvankernrandzones,wanneerdezeactiefontwikkelddienenteworden.
Hetisnietzodatelkekernrandzoneontwikkeld(getransformeerd)moetworden.Nietoveralhoeven‘bijkeukens’tewordengebouwd.Kernrandzonesdiequakwaliteitprimascorenenwaargeenaanleidingisomietsteveranderen,blijvenbehouden-ofwordenoppunten(routing,verblijf)geoptimaliseerd.
Geenenkelebijkeukenisuiteindelijkhetzelfde.Deinvulling,sfeerensystematiekverschiltperlandschap,enperregio.Debasisuitrustingvanelkekernrandzonewordtingevuldvanuitdespecifiekelandschappelijkeligging,situatie,omstandighedenenbehoeften.Zoonstaanregiospecifiekeraamwerkenronddekernen,waarruimteisvoorspecifiekefunctiesensferen.
functies / ordening zichtlijnen / aanzicht
35
HET LANDSCHAP
als basis en vertrekpunt voor de ontwikkeling van kernrandzones
3
37
Topografischekaart,2013
39
1.openheid2.(veen)weidekarakter
3.landschappelijkediversiteit4.rustenstilte
1.robuusteeenheid2.reliëfbeleving
3.extremehistorischegelaagdheid
1.schaalcontrastvanzeeropennaarbesloten2.ensemblevanrivier-uiterwaard-oerverwal-kom
3.ensemblevanstuwwal-flank-kwelzone-oeverwal-rivier4.dekrommerijnalsvestingenvestiging
Groene Hart Heuvelrug Rivierengebied
Q:
DeprovincieUtrechtkent5hoofdlandschappen,namelijk:hetGroeneHart,deUtrechtseHeuvelrug,hetRivierengebied,EemlandendeGelderseVallei.DezeonderverdelingisovergnomenuitdeKwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,envormthetvertrekpuntvoordekernrandtyperingen.
Voorelklandschapishierhetruimtelijkschemaweergegevenenzijndekernkwaliteitenbenoemd.Hetvormtdecontextvoordekernrandzones.Doelisomvanuitdezebepalingenverderdoorteredereneren.
Opdevolgendepagina’swordtperlandschapdeessentieendedeelgebiedenbeschrevenenbenoemd,bijwijzevansamenvattingvandeKwaliteitsgids,waarmeewesystematisch-vangrootnaarkleinenvanbuitennaarbinnen-indebuurtvandekernrandzoneskomen.
De 5 Utrechtse landschappen
1.extremeopenheid2.slagenverkaveling
3.(veen)weidekarakter4.historievandezuiderzee
1.rijkgevarieerdekleinschaligheid2.stelselvanbeken,griftenenkanalen3.overgangvanvalleinaarstuwwal
4.grebbelinie
Eemland Vallei
41
Topografie2013
Water
Topografie1920
Infrastructuur
Reliëf
Bebouwing
Bodem
Dynamiek
Groene Hart
HetUtrechtsedeelvanhetGroeneHartisindebasiseenveenweidelandschap,waarrustenopenheiddebelangrijk-stedragerszijn.MaarhetGroeneHartismeerdandat.Opdehogergelegenstroomruggenheeftdedynamiekdeoverhand.Hierhebbendeaanvankelijkoudetransportassen-rivierenenoevers-moderneopvolgersgekregen:snelwe-gen,spoorlijnen,kanalen-dieophunbeurtweernieuweimpulsenaanhetlandschaphebbengegeven.
Verderheeftdeaanlegvanbuitenplaat-sen,inbijvoorbeelddeVechtzone,geleidtothetontstaanvanlandschappenmetmonumentalebebouwingenoudeparkbossen,dieintiemenbeslotenzijn.DatgeldtookvoorgrotedelenvanPlas-sengebiedenhetpetgatenlandschap.Erzijnveleboerderijenlinten,gehuchten,dorpenenstedenzoalsWoerdenenMijdrecht,vanoudtotjong,diededy-namiekinhetGroeneHartaantonen.
HetGroeneHartisuniekvanwegedecentraleliggingtenopzichtevandegro-terestedelijkeagglomeratiesindeom-geving-deRandstad.Datspanningsveld,deinteractiemethetstedelijkgebieden
essentiederolvanhetGroeneHartalsuitloopge-biedvoordevelebewoners,maakthetdatditlandschapstypezofacinerendis:rustenreuringgaansamen.
Deovergangentussendeverschil-lendelandschappenzijnvaakeeuwe-noud:somshardenscherp,somszachtengeleidelijk.Datgeldtookvoordehedendaagseovergangentussenstadenlandendemanierenwaaropsnelwe-genende(groene)omgevinginelkaargrijpen.
Deambitieisomdediversiteitophetschaalniveauvandelandschappenendedeelgebiedentevergroten.Daarbijwordendekernkwaliteitengerespect-eerd.Defocusligtophetbehoudenenversterkenvandedeelgebiedenenhetcontrasttussen:
1. openheidenintimiteit2. rustenreuring3. oudeennieuweovergangen
Beschrijving
43
Rivierlinten
Smallezonerondeenkleinerivier,metwegen,ervenenbeplantingenaanweerszijden.Hetligtverhoogdinhetopenweidelandschap,metgrastaludsopdeovergang.
Bredezonerondeenmeanderenderivier,meteenmozaïekvanlandgebruik.Veelopgaandgroen,dorpenlangsderivierenslingerendewegenmetgeleidelijkeovergangennaarhetomliggendelandschap.Nabijheidvanhardeinfrastructuur.
Openzonerondeenbrederivier,ingekaderddoordijken,waarlangsbebouwingslintenenmozaïekvanlandgebruik.Buitendijksisopenenonderinvloedderivierdynamiek.Debinnendijksezonegaatgeleidelijkoverinopenweidelandschap.
Openruimtevanweideland.Slotenmethogewaterstandengevenrichtingaanhetgrasvlak.Randenvandeopenruimtewordenscherpbegrensddoorrivierlinten.Hetgebruikvanhetweilandgebeurtvanuitdielinten.
Uitgestrektopenweidelandschapmetstrokenverkavelingenhogewaterstanden.Ontginningsassenenbebouwingslintenstaanhaaksopelkaar,achterkadenzijnbeplant.Maatenschaalkomtvoortuitdecope-ontginningen.
Uitgestrektopenweidelandschapmetopstrekkendeverkavelingenhogewaterstanden.Rechteengekromdebebouwingslintenlopenhaaksopdeverkavelingenbegrenzenderuimtenaardehorizon.Erzijndrievarianten:opstrekkendveen,petgatenenplassen.
Openweidelandschapmetorthogonaleopzet.Openboerderijlintenlangsstrakkewegenmetbomenrijendoorsnijdenderuimte.Hogegrasdijkenbakenendedroogmakerijafvanhetomliggendelandschap.
Openweidelandschapmetstrokenverkaveling.Openruimtenwordenbegrensddoorlangedichtebebouwingslintenenparallellebeplanteachterkaden.Hetlandschapheefteensterkelengterichting(XL).Dedieptevanderuimteheeftzijnbasisindecopeontginning.
Rivierlintenverbindendestadmethetbuitengebiedenmoetenruimtebiedenvoorverblijfsrecreatieenlandelijkwonen.Vanbelangisaantesluitenbijdemaatenschaalvanditdeelgebied.Kleinschaligheidstaatdusvoorop.
Opdestroomrugblijftdedynamiekbepalend.Ruimtevoorgolfterreinenengroenvoordebewoners,incombinatiemetrood,ishiermogelijk.Behoudvandoorzichtennaardevelden,behoudvanafzonderlijkekernen,behoudenlogicavanvoor-enachterkantenvankernen.
IndeLekzoneoverheerstopenheidenrust.Binnendijks,aandevoetvandedijk,isdoorbebouwing,erfbeplantingenenboomgaardenveeldynamiek.Opgave:versterkenvanhetdoorgaandekaraktervanrivierensemblemetbehoudvancontrasttussenbuitendijksenbinnendijks.
Indebasis:uiterstzorgvuldigeomgangmetdelegeruimte.Contrastenversterkenmetbeslotenlintenenstroomruggen.
Groteterughoudendheidinhettoevoegenvanelementendiederagfijnelijnvoeringtebovengaan.Geeninbreukdoenopdekarakteristiekeindelinginkamers,enopdeoverheersendeleegtedaarbinnen.
Extraaandachtvoorhetbelevenvandeopenheidvanafdedwarsverbindingen.
Decivieltechnischeratiovandenegentiendeeeuwmoetherkenbaarblijven.
Delintenendeachterkadenblijvendehoofdrichtingvandeopenheidbepalen.Derandenvandewaardenvrageneenmeergenuanceerdebenadering.
zones velden
Stroomruggen Lekzone Openpolder Blokontginningen Opstrekkendveen Droogmakerijen Waarden
Deelgebieden
dynamiek
essentie
opgave
Groene Hart
deelgebiedenen opgaven
Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatindezones-dusderivierlinten,stroomruggenenlekzon-relatiefveeldynamiekindekernrandzonestoelaatbaaris,endatjuistindevelden-indeopenveenweidelandschappen-gepleitwordtvooreengenuanceerdeenzoterughoudendmogelijkeomgangmetdekernrandzones.
Ingeenlandschapisdedynamiekgelijk.Datheeftverschillendeconsequentiesvoorkernrandzones.Bijderivierlintenendestroomruggen,endekernrandzonesterplaatse,isdedynamiekgebaseerdopdenabijheidvaninfrastructuur,bijdedroogmakerijenisdatmedeingegevendooreencombinatievandelandschappelijkeschaalenbeleid(bedrijventerreinen).
Indebasisgeldt:daarwaardynamiekiskanopwordenvoortborduurd:daarzijnenerzijdskansenomaantehakenopdehoogdynamischeprocessen,enanderszijdsomdezeontwikkelingenzogoedmogelijkte‘vangen’enteverankereninhet(‘tragere’enlaagdynamische)landschap.Datvraagtomgoedelandschappelijkraamwerken,waarbinneneenbepaaldevrijheidvanfunctieskanbestaan.Waarweinigtotgeendynamiekis,kanhetbestewordengeconsolideerdenwordeningezetopeenzosmalmogelijkeovergangszone.
Uitgangspunten voor kernrandzones
45
Topografie2013
Water
Topografie1920
Infrastructuur
Reliëf
Bebouwing
Bodem
Dynamiek
Heuvelrug
DeUtrechtseHeuvelrugmanifesteertzichalseenlandschappelijkeeenheid.Dezewordtbepaalddoorhetdoorlo-pendereliëf,watzichsterkmanifesteerttenopzichtevandeomliggendevlakkereenmeeropenlandschappen.Hetgrond-gebruikisgevarieerd.
HetdominantevoorkomenvanbosgeeftdeUtrechtseHeuvelrugeensortbosdeken.Dezewordtafgewisseldmetheide,vennenenstuifzand,waardoordeUtrechtseHeuvelrugeenrobuusteschakelisvoorhetnatuurnetwerkindeprovincieUtrecht.OpenplekkenopdeUtrechtseHeuvelrugzijnaanhetbosgerelateerdennietaandewegen.Dor-penenkernenliggenvoornamelijkaandezuidflank,langsdeprovincialeweg.Dedynamiekconcentreertzichdanooklangsdezezone,enlangsdeprovincialewegtussenUtrechtenAmersfoort.
Deambitieisomderuimtelijkeenverha-lendekernkwaliteitenvandeUtrechtse
essentieHeuvelrugtebehouden,endaarwaarmogelijk,teversterken.Hetgaatom:
• instandhoudenvanhetreliëf;• instandhoudenvanhetsamen-
hangendboscomplex.
Deprovinciezetinophetversterkenvandediversiteitindelandschappenendeelgebieden,enrichtzichopdriezaken:
1. Reliëfendoorsteken:deheuveltop-penenwegen
2. Zoneringgebruik:wonen-werken-recreatie
3. Bijzondereaandachtvoordriege-bieden(z.o.z.)
Beschrijving
47
Deelgebieden
bebostetoppen zuidflank achterflank laagten
Beslotenboslandschap,opeenlanggerektereliëfrijkezandrug,metverspreidliggendeopenplekken.Gemengdloof-ennaaldhout,lanenenhakhout.Doorgaandewegenvoerenhaaksoverderug.Eenuitgebreidnetwerkvanpadendooraderthetgebied.Bebouwingbeperktzichtotenkeleconcentraties.
Overgangslandschapopderandvandestuwwal,Ingeklemdtussenbeslotenbosopdeheuvelrugendemeeropengraslandenvanhetrivierengebied.Eendoorgaandewegvoertdoorhetgebiedenrijgtdevelekernen,landgoederenenbuitenplaatsenaaneen.Dekernenzijnvanelkaargescheidendoorbos.
Overgangslandschapaandenoordoostzijde,tussendebebostestuwwalrugenhetlagergelegenhalfopenlandschapvandeGeldersevallei.Dezezijdekentgeendoorgaandestructurenparallelaanhetreliëf.Dehoeveelheidbebouwingisbeperkt.Luwteoverheerst.
Bebostgebiedmetdrieheuvelsomgevendoorlaagten.Bebouwingskernenliggentegenenopdeheuvels.Langsderandenvandelaagtenliggenlandgoederenenbuitenplaatsenmetgrachtenenwaterpartijen.Indelaagtenliggenlanggerekte,openruimtenvangrasland:eenverveendgebiedwaartweeflankensamenkomen.
Vergrotenvanhetverschiltussendebeslotenbebostetoppenendemeer(half)-openflanken.Laatdebostoppenhetecologischehartvandeheuvelrugzijn.Geenextrabebouwingopdehogerug,alleenopdeflanken.Nietvergravenvanhetreliëf,maarhetaccentuerenervan.
Blijfteenintensiefgebiedmetvelegebruiksvormen.Eventueleuitbreidingenvankernenzijnkleinschaligtezijn,enliggentennoordenoftenzuidenvandekernen.Permanenterecreatiezijnhieropophunplaats.Locatieeninrichtingvandeterreinenmoeteneenbijdrageleverenaandeversterkingvandeidentiteitvandezuidflank.
Blijftdeluweflank.Enkelewoonkernenliggenalslosseeilandjeslangsdehelling.Geenuitbreidingsmogelijkhedenvoorkernen.Indeachterflankistijdelijkerecreatie(zoalskampeerterreinen)ophunplaats,dichtbijwegendievanafdeUtrechtseHeuvelrugkomen.
Consolideren.Uitbreidings-mogelijkhedenbuitendekernenzijnzeergering.Intensiefwonenenrecreatiebijvoorkeuropdezuidflank,extensievevormenopdeachterflank.
dynamiek
essentie
opgave
Heuvelrug
deelgebiedenen opgaven
OpbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatdezuidflankhetmeestdynamischedeelgebiedvandeHeuvelrugis,enzichomdieredenhetbesteleentvooreventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzones.Hetlaadvermogenvandezezoneisgroterdanindeanderedeelgebieden.Bovendiengeldendebebostetoppenprimairalsnatuurgebiedwaarluwteenrustkwaliteitenzijnenwordennagestreefd.
Voorwaardebijeventueleontwikkelingenindeflankisdatdekernenalskralensnoerlangsdewegblijvenbestaan,endetussenliggenderuimteonbebouwdblijft.Eventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzoneskunnentennoordenoftenzuidenvandekerneneenplekkrijgen.Demogelijkhedenzijndanrelatiefgroot.Functieskunnenvariërenenmogenintensiefenpermanentvankarakterzijn.Middelgrotegebouwenkunnenhierbijvoorbeeldeenplekkrijgen.
Inhetbetreffendehoofdstukover‘Flankdorpen’leesjeovereenspecifiekeaanpakvoordekernrandzones.
Uitgangspunten voor kernrandzones
49
Topografie2013
Water
Topografie1920
Infrastructuur
Reliëf
Bebouwing
Bodem
Dynamiek
Rivierengebied
HetRivierengebiediseenlandschapmeteenlanggerekteopbouw.Doordefysiekeondergrondenhetmenselijkge-bruikdaarvan,zijnverschillendedeelge-biedenontstaan.Elkdeelgebiedheeftzichontwikkeldrondomeencentraleruggengraat.Ronddezeruggengraatisdeeigenidentiteitvanelkdeelgebiedhetsterksteteervaren.Deovergangentussendeelgebiedenzijnvrijweloveralgeleidelijk,zonderscherpegrenzen.Deverschillentussendedeelgebiedenzijngoedtebelevendoorroutesdwarsopderuggengraatenkenmerkendeverge-zichten.Deplekkenwaarruggengratenbeginnen,eindigenofelkaarontmoetenverdienenextraaandacht.Hierkomenruimtelijkekenmerkenenverhalenbijelkaar.
DitzijndefocuspuntenvanhetRivierengebied.Enkelezijnalsaan-dachtsgebiedaangewezen,omdaterveeldynamiekisofomdatbehoudextrainzetvraagt.Dekernkwaliteitenstaanhieronderdruk.
Centraalstaathetwaarborgen,versterk-enenontwikkelenvandeeigenident-iteitenvandevijfdeelgebieden:
essentieFlank,Langbroek,KrommeRijn,Ned-errijn/LekenSchalkwijk(zievolgendepagina),waarbijdekarakteristiekekenmerkenlangsdecentraleruggen-graathetbesttotuitingkomenendedeelgebiedenaanderandengeleidelijkovergaaninanderedeelgebieden.
DeprovincieondersteunthetuniekekaraktervanhetgebieddoordeambitiesterichtenopdemeestonderscheidendekenmerkentenopzichtevandeandereUtrechtselandschappen.Ditbetekentdatdeprovinciehaarambitiemetbe-trekkingtotdekernkwaliteitenvanhetRivierengebiedtoespitstoptweezaken:
1. Versterkenvandegebiedsidentiteitronddevijfruggengraten
2. Bijzondereaandachtvoorgebiedenwaarruggengratenbeginnen,eindi-genofelkaarontmoeten
Beschrijving
51
Deelgebieden
flank langbroek krommerijn schalkwijk nederrijn/lek
BosrijkgebiedronddeoudewegvanUtrechtnaarKeulen,metstatigelandhuizen,tabaksschuren,eenkralen-snoervandorpenentalrijkelanenenzichtrelatiesdehellingaf.
Natvlakgebiedrondeenwegenweteringineenasymmetrischprofiel,meteenlintvanridderhofstedenenboerderijenenaanweerszijdeneenopstrekkendeverkavelingmeteenritmischeafwisselingvanbosjes,kavelbeplantingenvelden.
SlingerendlandschapmetKrommeRijnenprovincialewegalsbelangrijkstelijnen,voerendlangsdorpen,boomgaarden,weilandenenakkers,meteengrotevariatieaandwarsrelaties.Rivierenwegzijnindegeschiedenisvelemalenverlegd,watherkenbaarisaandiverseouderivierlopenenoudewegenmetbebouwingslinten.
Openweidegebiedrondeenweteringmetveledwarssloten.Oostelijkwordtdeweteringbegeleiddooreenwegenlintbebouwing,westelijksplitsenwegenlintbebouwingzichvandeweteringaf.
Openlandschaprondderivierenparallelledijken,metweidenenvloedbosjes,steenfabriekenenveerhuizenaandwarskades,boerderijlintlangsdedijkenpanoramischeuitzichtenoverdeomgeving.
OntwikkelenvanzichtlijnenvandestuwwalrichtingdeKrommeRijn.Hetversterkenvanhetbeplanteprofielenhetdoorgaandezichtoverdeprovincialeweg.Behoudenenversterkenvaneenduidelijkeafwisselingvanlossekernenenruimegroengebiedenronddeweg(=ruggengraat).
BehoudvanhetprofielvandeLangbroekerweteringmetdoorkijkjesvanennaarderidderhofsteden.Behoudvandekarakteristiekecopeverkavelingmetdeafwisselingvanopensmalle,langgerekteruimtenenopstrekkendeboskavels,grienden,houtsingelsenlanen.Recreatieveroutesdwarsdoorlangbroek,vanKrommerijntotstuwwal,zodatdedwarsdoorsnededoordeverschillendedeelgebiedenbeterbeleefbaarwordt.
ZichtbaarmakenvandeKrommerijnalsrivier,ookvanafdeprovincialeweg.Vergrotenvandebelevingvanfruitteeltlangswegenwater.Eenbeterevisuelerelatietussendedorpen,rivierenwegdoormiddelvangebiedseigenlandmarks(kerktorensenmolens).
Behoudvancopeverkavelingindeopenkom.Infrastructuuristegastinhetlandschapendusonbeplant(behalveAR-kanaalenA27).Behoudvanzichtopenvanafhet‘eiland’.Ontwikkelingenmetbehoudvanlintstructureni.c.m.deweteringen.Vergrotentoegankelijkheidenbeleef-baarheid.NHWkanaanleidingzijnvooranderevormenvanrecreatie.
Behoudvisueelcontactmetriviervanafdedijk;aaneen-geslotenooibossenzijnhiernietophunplaats.Verbeterenvandezichtbaarheidvandijken,wielen,vergravingenencivielewerken.BenadrukkenvandedijktussenAmerongenenWijkbijDuurstede,alsmarkantedijklichaamenontginningsbasisvandebinnen-énbuitendijksegronden.BehoudenversterkenvandegeleidelijkeovergangtussenLekdijkenLangbroek.
essentie
opgave
dynamiek
Rivierengebied
deelgebiedenen opgaven
Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatveelvandegesteldelandschappelijkedoelentendelebehaaldkunnenwordendooreengoedeontwikkelingvanuitdekernrandzones.Delinktussenkernenlandschap,enderecreatieveverbindingen,kunnenhierhetbestetothunrechtkomen.
BijvoorbeeldhetvooreengrootpubliekenaanwonendenbeleefbaarmakenvandeKrommeRijn,datalseenblauweadervlaklangsdekerneninhetrivierengebiedmeandert.Metkleineingrepenindekernrandzoneskandekerninkwestieeenfrontaandezerivierkrijgen.OmdatdoorhetRivierengebiedookeenprovincialewegvoert,nagenoegparallelaanderivier,iserdubbeledynamiekenzijnmeerdereopgavenmetelkaartecombineren.
DeovergangtussenRivierengebiedenHeuvelrug-deFlank-iseveneenseenboeiendendynamischgebied,waarmomenteelalveelgebeurdenwaarveelontwikkelingenindeluchthangen.Eengoedekernrandontwikkelingkanhetverschilmaken.Ditlandschapsensemblewordtnaderuitgewerktinhethoofdstukover‘Flankdorpen’behorendebijdeHeuvelrug.
Uitgangspunten voor kernrandzones
53
Topografie2013
Water
Topografie1920
Infrastructuur
Reliëf
Bebouwing
Bodem
Dynamiek
Eemland
Arkemheen-Eemlandiseenweidsenopenweidegebied.Deopenheidwordtbegrensddoorduidelijkherkenbareranden.Opafstandlijkenzestrakeneenduidig,vandichtbijvariërenderandenvanplektotplek.
Hetcontrasttussendeweidseopenruimte,waardelucht360˚rondzich-tbaarisendewindvrijspelheeft,endegeborgenbeschutteruimteopdeervenenachterderanden,iscruciaalindebelevingvanArkemheen-Eem-land.
OphetooglijktEemlandeenduidig,maaringebruikeninfunctiesishetmeervoudigmeteensamenspelvanvoornamelijkagrarische,ecologischeenrecreatievefuncties.Bebouwingligtachterderandenofalseilandeninopenlintenindeweidseruimte.Sub-tieleverschillenindeopenheid,doorbeheervanhetgrasland,lijneninhetmaaiveldenlagegrasdijken,verrijken
essentiedebelevingvanhetopengebied.Vandichtbijgevendelagedijkenenopenlinteneengeledingindeopenheid.Gezienvaneenafstandwordenzeonderdeelvaneengrotereopenruimte.
DeambitievoorEemlandrichtzichop:
1. Versterkenvandeopenheidinhetalgemeen.
2. Bijzondereaandachtvoorderandenenstad-landovergangen(Heuvelrug,Bunschoten,Amersfoort,Veluwe-meer)
3. Aandachtvoorspecifiekegebieden:A1,spoorBaarn-Soest,Wespentaille
Beschrijving
55
Deelgebieden
eempolder eemzone overgangen
Eenopengrastapijtmetrechtelijnen.Rechteslotenenwegendoorkruisenhetinslagenverkaveldeweidelandschap.Boerenervenliggenalsbeplanteeilandjesinlosselintenindeopenruimte.Deweidsheidwordtbenadruktdoordemeerbeslotenrandeneromheen.
VlakgraslandmetrechteenmeanderendelijnentussenbeidedijkenvandeEem.Hetgebiedbestaatuiteenopenveenweidelandschapmetlijnenhaaksopderivier.Binnendijksligtlangsdedijkeenopenlintvanbebouwing.Buitendijksliggenervenopterpen.
Graslandmetrechteengekniktelijnenmetmeerofminderbeplantinglangskavelranden.Deovergangvandeopenpoldersnaardezeflankenwordtgekenmerktdoorhettoenemenvanopgaandebeplantingenbebouwing.Debeslotenrandenbenadrukkendeextremeopenheidvandepolders.
Behoudenvanhetopenlandenhetveenweidekarakter.Voorkomenvannieuwebebouwinginhetopengebied.Voorkomdichtslibbenvandeboerderijlinten:behouddoorzichten.Eventueleanderebebouwingsvormen,zoalsmaneges,zoveelmogelijkinderandzonesvestigen.Eventuelenieuwbouwofanderefunctiesbijvoorkeurindedorpen,achterderandenvandeopenheid.
HerkenbaarhoudenvandeEemzone,alsdeelgebiedmeteigenruimtelijkekarakteristieken.Behoudenvandecontinueopenruimtelangsdeeem,vanrandmeertotAmersfoort.Wanneerzichontwikkelingenvoordoen,dezeaangrijpenomdeopenheidteversterkendoorverplaatsingvanbebouwing,begroeiingofandereopgaandeelementen.
Ruimtevoorontwikkeling;wonen,recreatie,bedrijvigheid.Funcitesopgenomenbinnen(aangezette)beplantingsstructuren.
essentie
opgave
dynamiek
Eemland
deelgebiedenen opgaven
OpbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendaterzowelindeopenpolderalsinhetstroomgebiedvandeEemweinigruimteisvoor(grootschaloige)ontwikkelingenindekernrandzones.Erwordtmetnameaangestuurdopeensmallegestileerdeovergangvankernnaarlandschap:kernenzijnkleineeilandenineengroenezee.Datbetekentnietdaterniksmag.Nieuwefunctieskunnenbijdragenaanhetnuancerenvaneenrand,ofdezeaanhalen.Groenkanzobetaaldwordenuitrood.Alsderuimtelijkekwaliteitvandekernrandzonemaarvooropwordtgesteld.
LangsderandenvanEemland,indezogenaamde‘overgangen’,ismeerdynamiek-medeingegevendoordenabijheidvanhet(uitbreidende)Amersfoort,endeagrarisch-recreatieveontwikkelingenlangsdedijkbijEemnes.Omdaternietmeerderekerneninditlandschapsensemblebevinden(geenkernenfamilie),ishiergeenaparthoofdstukaangewijd.DealgemenebepalingenuitdeKwaliteitsgidszijnhiervankracht.
Uitgangspunten voor kernrandzones
57
Topografie2013 Topografie1920 Reliëf Bodem
Water Infrastructuur Bebouwing Dynamiek
Vallei
Inhetvoornamelijkagrarischeland-schapvandeGelderseValleiishetlastigomjeteoriënteren.AlleendeHeuvelruggeeftenigeoriëntatieaanhetgebied-vooralinhetBinnenveld.DeValleiisrijkgevarieerddoorafwis-selingvanbebouwing,bosjes,lanen,agrarischepercelenmethoutwallenen-singelsopdekavelgrenzen.Deopenruimtenverschillenvanmaatenschaal.
VerborgenindeValleiliggenlijnstruc-turenalsbeken,kanalen,griften,deGrebbelinieendePonlijn.Ooklandgoederen,kastelenenfortenliggenminofmeerverscholeninhetlandschap.Somszijndezeverborgenelementenineenszichtbaar,maarmeestalzijnzenietherkenbaar.Ditmaaktzetotbijzon-derelijnenenpunteninhetlandsc-hap.
Vroegerwashetlandschapvelemalenkleinschaliger.Deruimtenzijngrotergewordendoordatveellandschape-lementenzijnverdwenen.Deklein-schaligheid,dieditlandschapjuistzoaantrekkelijkmaakt,dreigthierdoorverlorentegaan.
essentieIndeValleizijn3deelgebiedenteonderscheiden:Mozaïek,StrokenenBinnenveld(zieookvolgendepagina).Elkgebiedheefthaareigensfeerenidentiteit.
Deprovinciezetinophetwaarborgenenversterkenvandecontrastentus-sendedeelgebieden.Deverborgenstructurenmoetenbehoudenblijvenenbijzondereaandachtkrijgendoorzeplaatselijkteaccentueren.
DeambitieisomhetonderscheidendvermogenvandeValleitenopzichtevandeandereUtrechtselandschap-pentevegroten.Ditbetekentdatdeprovincieinzetopdriezaken:
1. Versterkenvandegebiedsident-iteitindedriedeelgebieden
2. Hetbehoudenvandeverborgenstructuren
3. Bijzondereaandachtvoor3ge-bieden
Beschrijving
59
Deelgebieden
mozaïek stroken binnenveld
Halfopencoulisselandschapmetgrotediversiteitbeplantingselementen.Inmaatenvormvariërendelandschapskamersvormeneenmozaïek.Bomenrijen,lanen,bospercelen,houtwallenenboomgroepenomkaderenakkers,weilanden,tuinbouwpercelenenkwekerijen.Wegenenverscholenbekenslingerendoorhetgebied.Dorpenenervenliggendoorelkaarenzijnverscholentussenhetgroen.
Halfopenlandschapvanlanggerekteruimten,omzoomddoorbeplantewegenenkavelgrenzen.Eenmixvanlanen,rijenknotbomen,houtsingels,bospercelen,graslandenmaïsakkers.Beplantewegenengriftenlopenmetgeknikterechtstandendoorhetlandschap.Ervenmetoudeennieuwegebouwenliggendoorelkaarinopenlinten,verscholentussenhetgroen.
OvergangslandschapvandeheuvelrugnaarhetopenweidegebiedronddeGrift.Continuzichtopdehogebebosteheuvelrugendelaaggelegenopenruimte.Destrokenverkavelingligthaaksopdeheuvelrug,metlangewegendieloodrechtopdeverkavelinglopen.Weg-enkavelrandbeplantinginhetnoordelijkdeelverdwijntinhetzuidelijkdeel;evenalsdeagrarischelintbebouwing.Hetgemengdelandgebruikinhetnoordengaatoverinnatgraslandinhetzuiden.
Hetintacthoudenvandeonregelmatigemozaïekverkaveling.Verdichtingvanhetlandschappelijkraamwerk:wegenenperceelgrenzen(eiken).Stimulerenvanafwisselendlandgebruikvanweilanden,akkers,enbospercelenenlandgoederen.Aanzettentotcompactedorpenofverspreidebebouwinglangswegen(voornamelijkopdekzandruggen).
Instandhoudenvandelanggerektepercelen.Verdichtenvanhetlandschappelijkraamwerk:wegenenperceelgrenzen(houtsingelsofwilgen).Stimulerenvanafwisselendlandgebruikvanweilanden,akkers,enbospercelenenlandgoederen.Aanzettentotcompactedorpenofopenlintenlangswegen.Eventuelebedrijfsvergrotingbinnenmaatenschaalvanhetlandschap.Versterkenvangroterelanggerekteruimteninhetlandbouwontwikkelingsgebied.
InstandhoudenvanlanggerektepercelenendebijzondereverkavelingvandeMeent.Behoudvanslotenpatroon.Verdichtenvanhetlandschappelijkraamwerkcomformbestaandelandschappelijkegradienten(oostbesloten,westopen):geldtvoorwegenenperceelgrenzen.Behoudvanafwisselendlandgebruikinhetwestennaarweilandeninhetoosten.Stimulerenvannieuwelandgoederentegendeheuvelrug.Behoudvanzichtlijnendwarsopdeheuvelrugenzichtenoverdevelden.
essentie
opgave
dynamiek
Vallei
deelgebiedenen opgaven
Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatinhetmozaïeklandschap,waarnaastveleervendiversedorpenlangsdoorgaande(oude)wegenenlanenliggen,endatdaardemeestedynamiekis-endusdeopgavenvoordekernrandzoneshierhetmeestnaarvorenkomen.Deovergangsgebiedeninde‘stroken’enhetbinnenveldzijnvooralagrarisch,metveelverspreideerven,maarweinigkernen.
Deambitieominhetmozaïekdeonregelmatigeverkavelingintacttehoudenenhetlandschappelijkeraamwerkteverdichtenkandirectgekoppeldwordenaandeopgavenvoorkernrandzones.Datgeldtookvoorhetaanzettentotcompactedorpenofverspreidebebouwinglangswegen.Daarwaarderandenrafeligendiffuuszijn,kunnenontwikkelingenbijdragenaandelandschappelijkeherstelopgave.
Inhethoofdstuk‘Mozaïek-wegkernen’wordthierverderopingegaan.
Uitgangspunten voor kernrandzones
61
DE KERNEN EN HUN FAMILIES
en de overeenkomstige aanpak voor kernrandzones
4
63
De Utrechtse families van dorpen
Gro
ene
Har
t
Kleine rivierkernen
Boskernen
Kromme Rijnkernen
Stroomrugkernen
Zuidflankkernen Achterflankkernen
Lekzonekernen Veenweidelintkernen Droogmakerijkernen
Heu
velr
ugRi
vier
enge
bied
Eem
land
Valle
i
Open polderkernen Eemzonekernen
Mozaïek-wegkernen
65
Kleine rivierkernen
GROENE HART
67
Abcoude
De Hoef
Baambrugge
Hekendorp Loenersloot
Nieuwer ter Aa
Oudewater Amstelhoek
Nigtevecht
Vreeland
Linschoten
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGEMAKERIJKERNEN
Kleinerivierkernenzijnkernenineensmallelandschapszonerondeenkleinerivier(zoalsdeVecht,Angstel,WaverenGein),metwegen,ervenenbeplantingenaanweerszijden.Indebuurtliggenrelatiefgrootschaligeinfrastructuur.Dekernenzijnkleinschaligenagrarischvanaard.Dekernenhebbeneenmatigegroeimeegemaaktenzijndaardoorcompactvanopzet.Indekernrandzonegebeurtweinig.Deovergangvankernnaarlandschapisrelatiefsmalenabrupt,watindezespecfiekesituatiealseenkwaliteitwordtgezien.
Overeenkomsten en kenmerken
1
smalle verhoogde zonne in openlandschap: = structuurdrager
hoofdzakelijk veeteelt in het omliggende landschap
boerenerven en wegbeplanting op en langs het lint
DNA kleine rivierdorpen: overeenkomsten en kenmerken
historische kern is klein en nog steeds herkenbaaan aan het water
ligging van nabije infrastructuurbrengt stedelijke dynamiek
gelijkmatige stedenbouwkundige groei, geen dominante groeifasen
kleinschalige verspreide functiesin de kernrandzone
Kleine rivierkernen
69
1900
1970
1990
2013
Opvallendbijdekleinerivierdorpenisdegrotediver-siteitaan(bebouwings)randenrondomdekern.Elkegroeifasevandekernisvertegenwoordigd,waarmeedehistorischegroeivandekerninderandisaftelezen.Jetrefterdeoudelinten,bijdeentrees,jaren50blokken,jaren70blokkenomzoomdmetgroen,enrecentenieuwbouw.Ditiseenkwaliteitopzich,eniseenrondgangwaard.
Destaatenkwaliteitvanderandenverschiltwelerg.Somsiseenrandfraaigestilleerd(zoalsdejaren50rand,meteenwilgendijkjealsintermediairtussenkernenlandschap),somsiseenrandhardenbot(zoalsbijrecentenieuwbouw).Doorverschillendeoriëntatiesvandewoningen,zowelnaarbinnenalsnaarbuitengekeerd,ontstaanachterkantenenvoorkanten,enduskansenenopgavenvooreenkwaliteitsslag.
Dekleinerivierislangetijdstructuurdragergeweest,dekernwasaltijdgerichtophetwater,maarsindsdejaren70isditordenendprincipegrotendeelsverlaten,enwordtermeervlaksgewijsdepolderinontwikkeld.Ditiseenvalkuil.Blijfzoekennaareenmanieromhetwaterweermeeralsstructuurdragervoorontwikkelin-genintezetten,zodatdezekernenspecifiek,enbinnenhunidentiteitblijven.
Observati es
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Kernrandtypering
= OK = OK = OK = KANS/OPGAVE
afwisselendgrondgebruikkleinschaligheid,zichten
kleinesobereblokkenvolwassentuinen
bredegroenzoom:intermedi-artussenveenweideenkern
volgebouwdekavelnaaktinlandschap
Baambruggealsrepresentatievekern
71
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
versterkenwegbeplantingbehouddoorkijken
vergroenenachterkanten
nvt nvt nvt
behoudgroenerandevt.zoneverbreden
delentoegankelijkmaken
behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt
realiserenvangroenezoomparkzoneof‘overtuinen’
variatiebomen
KANS:nieuwgebiedmetmixvanfunctiesbinnengroenraamwerk
dijklinten jaren50rand jaren70rand jaren90-00rand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Ontwikkelingenindekernrandzoneszijnquamaatenschaalbeperkt.Kleinschaligeontwikkelingenzijnmogelijk,mitszebijdragenaanhetherstelvande(genuanceerde)dorpsrand.Datkanmetkleinprogramma,dateenafwisselendbeeldvanroodengroenoplevert.Gebouwenhebbeneenkleinekorrel.Essentieelisvoorttebordurenopderuimtelijkekarakterstiekenvanhetgebied:ontwikkelingenzijnbijvoorkeurgebaseerdopdestructuurdrager(ofeenafgeleidedaarvan):eenwaterlint.Belangrijkeruimtelijkeaspectenenensemblesindekernrandzonezijnhetdorpssilhouette(aanzicht),dedorpsentree(aankomst),dedorpsrand(vormenstaat)endeuitzichtenoverhetpolderland.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierboveniseen2ewaterloopgegravenaandeoostrandvandekern(daarwaardekwaliteitmatigis).Langshetwaterzijnwoonkav-elsgesitueerdmeteenjaag-enwandelpadmetwilgenerlangs.Inderuimteertussenzijnhuidige(eneventueletoekomstige)randfunctiesingebed(sport,kleinschalig,groen,lokaal),dieindeloopdertijdkunnentrans-formerennaarbijvoorbeeldpermanenterewoonfuncties.
Voorbeeld
73
Stroomrugkernen
GROENE HART
75
Breukelen Harmelen
Woerden
Montfoort IJsselstein
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Stroomrugkernenzijnmiddelgroteplaatsenineenbredelandschapszonerondeenmeanderenderivier.Dezoneligtverhoogdinhetlandschap,endestedelijkedynamiekis,mededoordenabijheidvaninfrastructuur(bundels),relatiefgroot.Dekernrandzonesparallelaandestroomrugvormenaanweerszijdeneengeleidelijkeovergangnaarhetopenlandschap.Daarvindjeakkers,weiden,bossagesenboomgaarden,waarnahetlandschapovergaatinopenveenweidenmetstrokenverkaveling.Denieuweinfrastructuurisgrootschaligenligtparallelaandeouderivierendestroomrug.Hierdoorisopbepaaldeplekkendegeleidelijkeovergangveranderdineenscherpegrens.
2
brede semi-besloten zone met mix van grondgebruik
open veenweidelandschap rondom stroomrug en kern
sterk gegroeide kernen (’70)met uitbreiding de polder in
DNA stroomrugkernen en omgeving
industrieterreinen rond de kernop stroomrug, bij dorpsentrees
invloed nabije infrastructuur/bundels parallel aan stroomrug
kernranden raken vaak oude linten
verspreide middelgrote functies(sport en groencomplexen)
Overeenkomsten en kenmerken
Stroomrugkernen
77
1900
1950
1980
2013
Opvallendisdaterindeafgelopendecenniaeensemi-industriëleverstedelijkingsbandisontstaanopdestroom-rug(tussenrivierendijk/weg),meteenuitbreidingsklontdepolderin.Ditzijnvoornamelijkwoningenuitdejaren70,meteenrandjevanwoningenuitdejaren90.Dezeuitbreidingenlijkentezijngerichtopderegionaleinfra-structuur.Hetcontrastmetdeopenpoldersindeomgev-ingblijftbehouden,ookalschurkensommigestroom-rugkernentegenanderelandschapsstructurenaan,zoalsveenweidelinten.
Vergelekenmetrivierlintenvertellenderandeninveelminderematedehistorischegelaagdheidvandekern:monotoner:grotegroeiindejaren70(depolderin,vandestroomrugaf).DoorgaandedijkwegenzijnindeloopderjarengeasfalteerdenN-wegengeworden,diebed-rijventerreinenhebbenaangetrokken-endenieuwedorpsentreesvormen.Kernrandenrakensomsdeoudedijkenenkleinschaligelintenindewaarden,endenieuwebedrijventerreinenmethungrotekorrelinterfererenmetdefijnzinnigestructuurvandeoudedijklinten.
Dezichtenopdeomliggendewaardenvanafdestroom-rugendekernrandenzijneenkwaliteit,maarheleharderanden-zoalsbijrecentenieuwbouw-ondermijntdezekwaliteit.Beteristezoekennaarnuanceringvandezeovergang.Degrootsteopgaveligtbijhetverzachtenvandeovergangbijzoweldebedrijventerreinenalsbijderecentenieuwbouw,dienaaktinhetlandschapliggen.
Observati es
Kernrandtypering
afwisselendgrondgebruikkleinschaligheid,zichten
= OK = REDELIJK = OK = KANS/OPGAVE
forseloodsenlangsweg,achterweteringenbomenrij
bredegroenzoom:intermedi-artussenveenweideenkern
volgebouwdekavelnaaktinlandschap
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Montfoortalsrepresentatievekern
79
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
versterkenwegbeplantingbehouddoorkijken
vergroenenachterkanten
nvt nvt nvt
aanleggroenblauweoeveraanzettenhaakselandschapsstructuurafwisselendezichtenopveenweiden
behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt
realiserenvangroenezoomparkzoneof‘overtuinen’
variatiebomen
KANS:nieuwgebiedmetmixvanfunctiesbinnengroenraamwerk
dijklinten bedrijvenrand jaren70rand jaren90-00rand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houddekernopdestroomrug.Ontwikkelingindezekernrandzoneskunnen/mogenquamaatenschaal(relatief)grootzijn.Destroomrugiseenbrederobuustestructuur.Doelisvooralommeteventuelenieuweontwikkelingenbijtedragenaanhetherstelvandedorpsrand,metnameindepolder-waardejaren70en90uitbreidingeneendominantbeeldindeopenheidopeisen.Datkandoorbijvoorbeeldoverdehelelengteeennieuwegroenstructuurmetprogrammaterealiseren.Lievernogvindenontwikkelingenplaatsopdestroomrugzelf:destructuurdragervankernenindezelandschapszone-waarmeedezeontwikkelingenkunnenbijdragenaanhetverstevigenvandeidentiteitvandezekernen.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenislangsdeoostelijkerandeenlandgoedgetekend,omderafeligenieuwbouwrandvaneenrobuustezoomtevoorzien,metmogelijkhedenvoorwoonclustersenandere(recreatieve,tijdelijke)functies.Tegelijkertijdvormthetlandgoed,meteenlangesingel,eenhelderegroenegrensmethetopenveenweidelandschap.Gekoppeldaandezestructuurzoueenontwikkelingopdestroomrugeenbijdragekunnenleverenaaneenmeerrepresentatieveentree,meteenduidelijkconnectiemethetwaterengebruikvan‘stroomrugse’beplanting.
Voorbeeld
81
Lekzonekernen
GROENE HART
83
Jaarsveld Tull en ‘t Waal
Lopikerkapel
Uitweg
Hagestein
Vianen
Everdingen
Wijk bij Duurstede
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKZONEKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Lekzonekernenzijn,metuitzonderlijkvanVianenenWijkbijDuurstede,relatiefkleinewoonkerneninhetinvloedsgebiedvandeLek.Dezonebinnendijksisrelatiefbesloten,metdaarindekernen,debebouwingslinteneneenmozaïekvanlandgebruikenboomgaarden.Hetopengebiedbuitendijksisextensieverenonderdeelvandedynamiekvanderivier.Deintiemebinnendijksezonegaatgeleidelijkoverinhetopenweidelandschap.Dedijkenmetdaaraanenlangszijnforsenlopenparallelaanderivier.Bijnaelkekernheefteenkerk,eenkerkpleintjeenisinmeerofminderemategegroeidvanuiteenlintstructuur.
3
Overeenkomsten en kenmerken
Lekzonekernen
+Tullaan‘tWaal(rivierengebied)+wijkbijDuurstede(rivierengebied)
85
1900
1950
1980
2013
OpvallendisdewijzewaaropdeLekzonekernenvanafdejaren70vlaksgewijszijngegroeid.Daarvoorontwikkeldendekernenzichvoornamelijklangsdedijkenbinnendeoeverwal-alsnatuurlijkestructuurdragervoorbebouwing.Netalsbijdekleinerivierlintenzijndezedijkdorpenbinnenenkeledecenniavanlintennaar‘klonten’getransformeerd.Hierdoorzijndecharmanterafelrandenvanhethistorischelintonzichtbaargeworden,engaannuschuilachterdenieuwerandenvandejaren70en90bebouwing,dieminofmeernaaktinhetlandschapliggenenzichopdekomgrondenoriënteren.
VanafdeLekdijkervaarjenogwelsteedsdehistorischelintbebouwing,dekerkenenkelemonumentaleboerderijen.Zolangdedijkdedoorgaandewegblijft,isditeenbelangrijkekwaliteit.Verspreidindeomgeving,opdekomgronden,zijnenkelesportcomplexenenkleinegroenerecreatievefunctiesgesitueerd.Dezezijnsomsverwevenmethistorischerelicten.
Vanafdejaren90ziejedeuiterwaarden(vanuitdegedachtevanPlanOoievaar)verandereninwaterrijkenatuurgebieden,alsonderdeelvandegehelerivierendynamiek.Hiermeeisdenadrukopdedijk/oeverwalalsdragervoor‘verstedelijking’vergroot,endaarmeeookhetcontrasttussenbinnen(inhetdorp)enbuiten(hetrivierenlandschap).
Observaties
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKZONEKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Kernrandtypering
continudijklichaammetboerenervenendijkwoningen
= OK = OK = REDELIJK = KANS/OPGAVE
concentratiehistorischebebouwinglangsdedijk
vlaksgewijzewoningbouwmetgroeningepakt
lossevoorzieningenachteroudelintennaastweg/entree
Everdingenalsrepresentatievekern
87
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
aanzettenerfbeplantingbehoudopenheidenzichten
eventueelextrapadenbuitendijks
nvt nvt nvt
versterkenbeslotensfeer,vergroenenbehoudzichtennaardeLek
eventueelextrapadenbuitendijks
aanzettentuinenrand,diversiteitopenbaarpad,zichtenopkommogelijkhedenvoorommetjes
behoudontsluitingvanafdijk/lintgroenraamwerkalsovergangnaarkom
behoudkleinschaligheid
KANS:nieuwoeverwallandschap,focusopdijk;groenraamwerkvan
fruitbomen,plekvoorwonenensport
ervena/ddijk oudekerna/ddijk jaren70/90rand ouderandmetachterkavels
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKZONEKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houddekernopdeoverwal.Vermijdgroeidekommenin.Ontwikkelingindekernrand-zoneszijngeörienteerdopdeLekdijk.Hetensemblevandijkenoeverwalisdebelan-grijkstestructuurdrager.Achterkavelskunnenbenutworden,mitszeontslotenwordenvanafdedijk.Hiermeewordtdelogicavandelekdijkdorpenintactgehouden.
Ontwikkelingenzijnquamaatenschaalger-ingendienenzichteverhoudentotdekorrelvanbebouwinglangsdedijk.Gebruikvaneenlandschapsstructurenhaaksopdedijkbiedenhouvastvoorhetcreëerenvaneenrobuustraamwerk.Dezecoulissenwerkingdraagtbijaandehetbehoudenenversterk-envandegeleidelijkeovergangvandebeslo-tenoeverwalnaardeopenkomgronden.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenislangsdewestelijkekernrandeenlandgoedgetekendmetwoningenensportvelden.Eenlaanvanafdedijkdeoever-walinwordtbegeleidmeteenstripvanfruitbomen.Dewaaiervormvanbeplantingsstrokenenopenplekkenvormtvanafdedijkeenritme.Samenmetanderebomenrijen,hagen,enpadenvormtditeenraamwerkvoorontwikkelingen.
89
Veenweidelintkernen
GROENE HART
91
Zegveld
Tienhoven
Groenekan
Kokengen
Westbroek
Polsbroek
Kanis
Hollandse Rading
Cabauw Benschop
Kamerik
Maartensdijk
Lopik Zijderveld Schalkwijk
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Veenweidelintkernenzijnwoonkerneninhetextreemopenlandschapvandeveenweiden.Zezijnontstaanvanuitdeontginningsassen,vaakbijeenkruisingmeteenweg,enzohaaksdepolderin.Deopenruimtenronddekernenwordenvaakbegrensddoorverderopgelegenrechte/gekromdebebouwingslinten,dijken,rivierlintenenbospercelen.Maatenschaalisenorm.Leegteendewolkenluchtenbepalenhetbeeld.Hetlandschapheefteenstrokenverkavelingmetlanggerektepercelenensmallesloten.Dekernenzelfzijnrelatiefkleinenhebbeneenbescheidengroeimeegemaakt.Indekernenligthetaccentophetagrarischeleven.Dedynamiekisbetrekkelijk.
4
Overeenkomsten en kenmerken
Veenweidelintkernen
+Schalkwijk(rivierengebied)
93
1900
1950
1980
2013
Bijnalleveenweidelintdorpenhebbenindejaren50en70eengroeispurtmeegemaakt.Deoorspronkelijkeagrarischelintenzijnverdichtenvaakzijnuitbreidingenvanditlintafgekomen,dewaardenenkomgrondenin.Ditresulteertinkernranden,waarvandebebouwingminofmeernaaktinhetlandschapstaan.Jezietookmooierevoorbeelden,waarbijtuineneenzoomvor-menendaarmeeeenfraaieintermediairtussenkernenlandschap.Ontwikkelingenuitdejaren90enrecenteuitbreidingenzijnseriematig,waarbijdekavelsveelvollerzijnbebouwd,ennognaakterinhetlandschapstaan.Hierisderuimtelijkekwaliteitvandeovergang-szonematig.
Opvallendisookhoespaarzaamdedoorkijkenvanafhetlintdepolderinnogzijn.Doorverdichtingvanhetlint,endeverlengingdaarvandeafgelopenjaren,iservanafdewegsteedsmindercontactmethetommel-and.Resterendedoorkijkenzijnwaardevol.
Diversefuncties(sport,waterzuivering,tuinen)liggenverspreidronddekern.Somszijndezeplekkenland-schappelijkingepast,somstotaalniet.Opvallendisweldatdemaatenschaalvandezenieuwe(haakse)structuren-dwarsdoordepolder-somszogrootis,datdezebijnatweeontginngingsassenmetelkaarverbindt.Hierdoorwordensomscrucialeopenruimtengehalveerd.
Observaties
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Kernrandtypering
compactengevarieerdlintmetdoorkijkenopdepolders
= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK
tuinenzoomalsintermediartussenkernenlandschap
recentenieuwbouw,vollekavels,palaanlandschap
divfunctiesinopenheid,tus-sen2ontginningsassen
Benschopalsrepresentatievekern
95
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
stimulerendiversiteitvoortuinenbehoudzichtenoverdeweideneventueelextrapadenhetlandin
nvt nvt nvt
strevennaar‘platte’randzoneterugbrengenbeplanting/bebouwing
vlakkefuncties:sportveldenetc
nieuwehaaksewoonlintengroenraamwerkvansingels
ruimtevoorgroenefunctiesicmwonen
oudelint/basis jaren70rand jaren90-00rand tussenland
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt
realiserengroenezoomparkzoneof‘overtuinen’
groeneintermediair
Voorbeeld
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houddekernzosmalmogelijkengerichtopdeoudeontginningsas.Voorkomverdere‘verstening’vandekommenendewaarden.Deopgaveligtinhetzoekennaarhetmaxi-malelaadvermogenvanhetoudelint.Somsbetekentdatverdichtenvanhetlint,somsbetekentdathetcreeërenvanstructurenhaaksophetlint.
Belangrijkishetbehoudvanzichtenopdeopenweidenvanafhetlint.Daarvoorzijnmogelijk‘panorama-percelen’nodig,dieaangekochtkunnenworden.Ditzoudentegeli-jkaanleidingenkunnenzijnvooreenwegnaarachteren,waarlangswoningengepositioneerdzoudenkunnenworden.Belangrijkisomderuimtetussendebestaandekernrand(metrecente‘naakte’nieuwbouw)eneennieuweontwikkelingopentelaten.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenzijnlangsdewestelijkekernrand2haaksewoon-lintengetekend,diebestaandebeplanteperceelgrenzenvolgen.Deruimtetussendebestaandekernrand(metrecentenieuwbouw)enzo’nwoonlintisbewustopengelaten,omzichtenoverdeweidentekunnengaranderen.Indezeruimtekunnen‘platte’functies,zoalssportveldenenbegraafplaatseneenplekkrijgen.
97
Droogmakerijkernen
GROENE HART
99
(nieuw) Mijdrecht (nieuw) Vinkeveen
(nieuw) Wilnis Waverveen
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Droogmakerijkernenzijnkernenopnieuwland,datisaangewonnennadroogleggingvanveenmeren.Dekernenzijnveelaluitbreidingenvanouderedijkdorpendieaanvankelijkaanhetmeerlagen.Hetgaatomwoonbebouwingenbedrijventerreinen.Zeliggeninnieuweopenweidelandschapenzijningepastindeorthogonaleopzetvandedroogmakerij.Jevindernaastdekernenookveleopenboerderijlinten.Rechtlijnigewegenmetbomenrijendoorsnijdenderuimte.Hogegrasdijkenbakenendedroogmakerijafvandeomliggendelandschappen.
5
Overeenkomsten en kenmerken
Droogmakerijkernen
101
1880
1950
1980
2000
Opvallendindeontwikkelingvandedroogmakerijkernenisdatzijvanafdejaren50eenenormegroeispurthebbenmeegemaakt,enhetnieuwelandhebbengekoloniseerd.Dezeontwikkelingzijngrootschaliggeweest,waarbijvlaksgewijs,binnendemoduulmaatvandepolder,won-ingbouwisgepleegd.Hierbijishetlint,alseeuwenoudestructuurdragerverlaten.
Inzekerezinisditnieuwelandschapmetzijnorthogo-nalestructuurdenieuwebasisvoorontwikkelingen.Derationaliteitvandewegen,beplantingenbebouwingiseenkwaliteitopzich.Desnelheidwaarmeedeafgelopendecenniaisgebouwdroeptwelvraagtekensop.Hetlijktalsoferweinigtijdwasvooreengoedelandschappelijkeinpassing.Dejaren70wijkenzijn,vergelekenmetanderelocaties,vrijsober,waarbijdebebouwingsrand-opeendunnetuinenzoomna-vrijwelnaaktinhetlandschapligt.Voorderecentenieuwbouwuitdejaren‘90en‘00geldthetzelfde.Hierisderuimtelijkekwaliteitmatig.Diverseparkjes,groentjes,golfbaantjesensport-enspeelveldjesvoordeze‘linie’zijngeprojecteerd,wateen(voordroog-makerij-begrippen)rommeligbeeldoplevert..
Degrootschaligebedrijventerreinvormendoorhunmaatenschaaleigengebieden,diemisschiennietuitnodigenvoorverblijf,maarweldegelijkgoedzijningepastindestructuurvandedroogmakerij.Aandachtspuntzijndeen-treesendedoorgaandewegenerlangs,dieweinigvandekernenzelflaatzien.Indekernrandzonevandedroog-makerij-kernenvindjeookmetregelmaatglastuinbouw,watindeopenpolderopvallendeelementenzijn.
Observaties
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
Kernrandtypering
compactengevarieerdlintmetdoorkijkenopdeweiden
= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK
vaaktuinenzoomalsschakeltussenkernenlandschap
recentenieuwbouw,vollekavels,naaktinlandschap
omvangrijkehallenenloodsen,zichtbaarvanuitpolder
Mijdrechtalsrepresentatievekern
103
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
behoudintiemesfeer,variatie,groenbehoudzichtennaardepolderbescheidenerfbeplanting,achter
nvt nvt nvt
verzachtenhardehardgroen-blauwebermlangsweg
daarwaarkanbeplantingbijhallen
KANS:nieuwpolderlandschap,zo‘vlak’mogelijk,binneneenheidvandroogmakerijcombinatievanfuncties,wonenensport
oudelint jaren70rand jaren90-00rand bedrijvenrand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt
realiserengroenezoomparkzoneof‘overtuinen’
groeneintermediair
Voorbeeld
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Eventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzoneszijnzoveelmogelijkgebaseerdopdemodulmaatenorthogonalestructuurvandedroogmakerij.Hetismogelijkombinneneeneenheidvandedroogmakerijeenandereinvullingtekiezen,bijvoorbeeldwater,ofmoerasnatuur-waarbinnennieuwefunctiesingepastkunnenworden.Benuteerstdenogonbenuttenruimtebinnenderodecontour.Maakheldereentrees.Daarwaardatnietis,zijnaanleidingenomhetbetertedoen.Vaakisdatbijrecente(kleinschalige)woningbouw,diealskleinerommelblokjesvoordebebouwingsrandliggen.Omdatdekernendichtbijelkaarliggen,iserredenvoorgemeentenomsamenplannentemakeninhetgezamenlijketussengebied.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenisbinneneenmoduulmaatvandedroogmakerijeenwatervlakmetmultifunctioneleeilandengetekend.Aanleidingwaseennieuwebouwblokbijdeoostelijkeentreevandekern,datals‘ruis’voordebebouwingsrandligt.Deingreepintroduceerteenrobuustestructuurwaarbinneneenritmevanclustersliggen.Deboerenervenaanhetlintzijngeïntegreerd.Deeilandenbiedenplaatsvoorwoningen,sportveldenenanderelokalefuncties,dieoptermijnweertetransformerenzijn.
Groene Hart
KLEINE RIVIERKERNEN
STROOMRUGKERNEN
LEKDIJKKERNEN
VEENWEIDELINTKERNEN
DROOGMAKERIJKERNEN
105
Boskernen
HEUVELRUG
107
Den Dolder Soesterberg
Austerlitz Lage Vuursche
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Boskernenzijnkleinetotmiddelgrotekernenineenvoornamelijkaaneengeschakeldbeslotenboslandschap.Dekernenendebossenliggenbovenopeenlanggerekte,reliëfrijkezandrug,metverspreidliggendeopenplekkenenzandverstuivingen.Tussendekernenvindjeeendiversiteitaanloof-ennaaldhout,lanenenhakhout.Doorgaandewegenvoerenhaaksoverhetreliëf,doordedorpen,terwijleenuitgebreidnetwerkvanpadenparallelaanhetbosmassiefloopt.Dekernenenhunbebouwingzijnhelderafgebakende(‘open’)plekkeninhetbosmassief.
Overeenkomsten en kenmerken:
1Boskernen
109
1900
1950
1980
2000
Bosdorpenzijnvanoudsherkernendiezijnontstaanopdekruisingvan(zand)wegenopdeheuvelrug.Deinvloedvanhetspoorisgrootgeweestopdegroeienon-twikkelingvandezekernen,enopdebedrijvigheid.Tochzijndekernenaltijdbescheidenvanomvanggebleven.
Nadeoorlogzijnervelewoonblokkenbijgekomen,metnameindejaren50,60en70.Datgeldtookvoordetoenamevanbedrijventerreintjes.Demeestenwoningenuitdieperiodenzijngeörienteerdopdenaarbuitenvoer-endewegenenvormengroenewoonlintendoorhetbos,terwijlrecentewoningen(woonclusters)vlaksgewijszijnontwikkeldenminofmeereenhapuithetboshebbengenomen.Rondomdekern,inhetbos,bevindenzichen-kele‘satellieten’vanhetdorp:inrichtingen,sportparken,bedrijventerreintjes.
Derandenenovergangenzijngrillig.Woonwijkenenbebouwingsconcentratieszijnalsrodevingersdienaarbuitenwijzen.Evengoedprikthetomliggendebosmassiefmethaargroenevingersnaarbinnen.Hetvaltopdathetlaadvermogenvanhetbosgrootis:hetvisueleeffectvannieuwebebouwingofanderefunctiesindekernrandisvanverafniettezien,alleenvandichtbij.Ditmaaktveelmogelijk,maarisgeenvrijbriefvoorvoortgaandever-stedelijkingvanhetbos.Inhet(aaneengesloten)boszijndenatuurwaardenhetgrootstegoed.Dewoonlintenvor-mengeschiktemanierenomroodengroenmetelkaartevervlechten.Erzijngeenprominenteentreesofpoorten.Dorpenopenenzichineens.
Observaties
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Kernrandtypering
chiquewoonlintendoorhetbos,besloten,afwisselend
= OK = KANS/OPGAVE = OK = REDELIJK
grootschaligegekleurdelood-senenpandentegenbosrand
weelderigegroenzonemet2-onder-1kappersaanbos
chiqueprojectmatigewoon-clusters,‘hapjes’uithetbos
DenDolderalsrepresentatievekern
111
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
minderdominantewegbeplantingwegbeeldbepaalddoor(bos)tuinen
bijentreesopeningenmaken
nvtnvt nvt
minderhekken,meernatuur:greppels,wallen,struweel,berkenpadennaar/doorbos(pauzerondje)
KANS:nieuwewoonlintenmakenverlevendigenbedrijfsrandevt.nieuweplekinbos
minderhekken/erfgrenzenmaarnatuurelementen:greppels,wallen,struweel
aanplantbomen/heestersopterreingeleidelijkeovergangnaarbos
minderverharding,meergras,zand
woonlinten bedrijvenrand jaren50-70rand recentewoonclusters
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houddekerncompact.Kernrandzonesdienenmetterughoudendheidaangepaktteworden.Denabijheidvanhetbosiseenkwaliteit.Hetgevaarbestaatdatwoningbouwofandereontwikkelingenaandebestaanderandgeplaktworden,ensteedsmeervanhetbosafsnoeptenhetbosnietalleenfysiekmaarookmentaalsteedsverderwegkomtteliggen.
Beteris,wanneermenbesluiteenbepaaldekernrandzonetetransformeren,omvoorttebordurenophetprincipevandewoonlinten.Maaknieuwelintendoorhetbosdienaareenbestaandeofnieuweplekvoeren.Ditzijndestructuurdragersvoornieuweontwikkelingen.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenisterplekkevanhetbedrijventerrein,buitenderodecontour,eentweetalwoonlintenvoorgestelddiehetomliggendebosinslingeren.Aanditlintzijnwoningengesitueerdmettuinendiedoorlopenhetbosin.Elkelintvoertnaareenreedsbestaandeofeennieuweplek;inditgevalvoormaligvliegveldSoesterberg.Hierkunnennieuwefuncties(aldanniettijdelijk,agrarisch,gerichtopsport,etc)eenplekkrijgen.
113
Zuidflankkernen
HEUVELRUG
115
De Bilt / Bilthoven Zeist
Doorn Leersum
Driebergen
Elst Remmerden
Amerongen
Rhenen
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Zuidflankkernenzijnkerneninhetovergangslandschaptussendebebostestuwwalendemeeropennattegraslandenvanhetrivierengebiedtenzuidenervan.Kenmerkendisdedoorgaandewegoverdegehelelengtevandeflankdiedekernenaaneenrijgt,enrichtinggeeftaandestructuurenontwikkelingvandekernen.Erliggenvelelandgoederenenbuitenplaatsenrondomentussendekernen.Dekernenopdezuidflankzijnduidelijkvanelkaargescheiden.Dooraanpassingenindewegverlichtingbuitendebebouwdekom,zijndewoonkernenook’snachtsvanelkaargescheiden.Deruimtetussendekernenisvoornamelijk‘landschap’enbos.
2Zuidflankkernen
Overeenkomsten en kenmerken
117
1900
1950
1980
2013
Flankkernenzijngemiddeldgrote(somsgrote)kernenopdeflankvandeheuvelrug,tussenbossenenenken,enpoldersenlandgoederen.Langetijdzijndezekernencompactgebleven,eniserweiniggroeigeweest.Totnadeoorlog,waarvanafdejaren50totdejaren80gelijkmatigmaarstelselmatignieuwewoningenzijngebouwd-eerstlangsdedoorgaandeweg,toenlangsdewegenhaaks(enkruislings)opdeweg,laterzijndezetussenruimtenopgevuld.
Eriseenduidelijkonderscheidinwoontypologieensfeertussendenoordenzuidrandvandezekernen.Inhetnoordenishetbosconstantvoelbaar,zijnergroenestratenenboslanen,enisdeovergangnaardeheuvelruggeleidelijk.Tenzuidenvandekernishetmindergroen,enhebjevanafdestratenzichtophetlagergelegenopenpolderlandschap.Dewoningenzijnhiergoedkoper,enhiervindtjeookdemeestevoorzieningenen(tijdelijke)functiesbinnenofvlakbuitendekernrand.Destructuurvanhetlandschapendelamellenwerkingdieuitgaatvandebeplantingvanperceelrandeniskenmerkend.
Degrootsteopgaveindekernrandzonesrondomdeflankdorpenligtinhetbehoudenvandetweeverschillendesferentussennoordenzuid.Metnameaandezuidkantzijnerkansenomdesomsnaaktliggendebebouwingenfunctiesbeterteintegrerenindestructuurvanhet(polder)landschap,metbehoudvanzichtenenzondereenfronttemaken.
Observaties
Kernrandtypering
boslanenalsintermediairtus-senkernenbos,gevarieerd
= OK = OK = OK = KANS/OPGAVE
oudeweg/lintmetverspreidehuizenenwinkels,entree
woonblokkenenrijwoningenmettuinenaanopenenk
hardeonlogischeovergangtussenkernenpolder
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Leersumalsrepresentatievekern
119
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
minderhekkenenhardeerfgrenzenmeernatuurlijk:wallen,greppelstoegankelijkheidbosmetpaden
nvtnvtnvt
aanzettenwegbeplantingeventueelverdichtennoordzijdebehoudzichtennaarzuiden
zwaretuinenalsgroeneenk-randpubliekebereikbaarheidrandeventueelpadoverakker
verzachtenvandeovergangaanzetten(haakse)erfbeplanting
versterkenzichtenengroenstructuren
KANS:nuancerenrand:coulissenmakennatuurontwikkelingmetrecreatieen/oflandgoedmetwoonclusters
jaren50-70bosrand oudeweg/lint jaren50-70enk-rand polderrand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
MaakvandezuidelijkekernrandzoneeengeleidelijkeovergangnaarhetstrookverkaveldepolderlandschapendeLangbroekerwetering.Kenmerkendzijndaardeafwisselinginbosstrokenenopenland:coulissen.Jevindternaastagrarischebedrijven,ooklandgoederen.Eencombina-tievaneenlandgoedmetagrarischeerveneneventuele(tijdelijke)sport-ofcultuur-functieskanhaalbaarzijnvoordegewenstetransformatie.
Vanbelangisomquamaatenschaalaantesluitenophetlandschap.Programmadientlokaalengroentezijn,methetaccentsportenvoedsel.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierboveniseenlandgoedgetekenddatisingepastindeverkavelingvandepolder.Groenstructuren(singelsensloten)diehaaksopdeheuvelrugstaanzijnaangezet.Incombinatiemetdebestaandeerven,en-kelebosstroken,openlandenditlandgoedonstaateenafwisselenderand,endaarmeeeengeleidelijkeovergangnaarhetlandschap.Ophetlandgoedkunnenmeerderezones/functiesbestaan,metelkeenandereinvulling:vanagrarisch,cultureel,sportenwonen-ofcombinaties.
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
121
Achterflankkernen
HEUVELRUG
123
Maarn Maarsbergen
Overberg Achterberg
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Achterflankkernenzijnkerneninhetovergangsland-schaptussendebebostestuwwalenhetlagergelegenmozaïeklandschapvandeGelderseVallei.Kenmerkendzijndelanggerektebospercelen,afgewis-seldmetakkers,weilandenenboerenerven,diedoor-lopentotaandewoonkernenendekernranden,ensomsookverder.DenoordflankvandeHeuvelrugisluwerdandezuidzi-jdeenkentgeendoorgaande(weg)structuurparallelaanhetrelief.WelvoertdeA12overdeHeuvelrugenschampt,samenmethetspoor,dekernenMaarnenMaarsbergen.Deoverigewegenzijnkleinschaligerenvolgeneenmeerwillekeurigpatroon.Dekernenopdeachterflankzijnvoornamelijkagrarischvanaard.Dehoeveelheidbebouwingisbeperkt.Dekleinewoonk-ernenenlandgoederenliggenalslosseeilandjeslangsdehelling.
3Achterflankkernen
Overeenkomsten en kenmerken
PM
125
1900
1950
1980
2013
Kernenopdeachterflankzijnkleinencompact.Vanoudsherwarenditagrarischegehuchten,opdegrensvanstuwwalenvallei.Nogsteedstrefjeermonumentaleboerderijen.Derolvanhetspoor,enlaterdeautowegen,ismedebepalendgeweestvoordegroeivandekernen.Erverrezenbeginjaren20specialearbeiderswijken.Degroeiisechternietexplosiefgeweest.Hoeweldeinvloedvandejaren70goedzichtbaaris,zijndemeestekernenkleinenagrarischgebleven.InMaarnheeftdejaren70eenietszwaarderestempelgedruktopdeontwikkelingvandekern,alsookopdekernrandenzones.Traditionelerijtjeswoningenstaanhiersomspalaanhetcoulisselandschap.
Hetcoulisselandschapaandeoostkantvandekernenkentnogvelegavesingels,houtwalleneneikenlanen.Erzijnlanggerektelandschapskamersmetverschillendagrarischgebruik,datincombinatiemetenkelehistorischeboerderijeneenafwisselendbeeldoplevert.
Deentreesvansommigekernenzijndoorinvloedvaninfrastructuurenmobiliteitgetransformeerdtothybrideruimtenwaaroudeboerderijen,tankstations,jaren50-woningenenanderegebouwennaastelkaarstaan.Ditlevertnietaltijdeenfraaienrepresentatiefbeeldvandekernop.Dekernrandentegendebosrandenzijnmeeruniformenbesloten,metenkelenuancesinbouwtypologie.Jetrefterwoningenuitdejaren20en30,maarookhedendaagsevilla’s.Hetlaadvermogenvandezekernrandzonesisrelatiefgroot.
Observati es
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Kernrandtypering
beslotenbosranden,gevarieerdebebouwing
= OK = OK = REDELIJK = KANS/OPGAVE
singelsenlanenmetboerenervenenkamers
uniformewoonblokken,minimalegroenerand
interngerichte‘eilanden’,autonomecampingstrip
Maarnalsrepresentatievekern
127
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
minderhekkenenhardeerfgrenzenmeernatuurlijk:wallen,greppelstoegankelijkheidbosmetpaden
nvtnvtnvt
behoudlangestructuren,doorkijkencontrasttussenbosstrokenensingelsmeerklompenpaden,dooradering
meer‘grensgroen’,intermediairevt.verbredensloot,oevers,riet
nieuwerouteslangs/doorlandschap
verzwarengroeneomzominggebruik/dooradering‘inpakgroen’contrastmetopenkamerstructuur
KANS:ontwikkelingcoulissestructuuraanzettenlandschapsstrook,coulisseXLruimtevoordivprogrammaenroutes
massievebosrand oudecoulisserand jaren70rand nieuwbouwenleisure
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Heuvelrug
BOSKERNEN
ZUIDFLANKKERNEN
ACHTERFLANKKERNEN
Voorbeeld
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Voorkomverrommelingvandeoostelijkekernrandzoneenzetinopeenrobuusthalfopenstrokenlandschap,alsovergangsgebiednaardemeeropenvallei,enversterkdaarmeehetcontrastmetdebeslotenbosrandenaandezuidwestkantvandekern.Gebruikbestaandelandschapspatronenom‘boslamellen’temaken,diesamenmetdeopenkamerseenaangenaamritmevormeneneenafwisselendbeeldoplevert.Binnendebeslotenbospercelenontstaatruimtevoordiverseontwikkelingenenfuncties.Vanbelangisomquamaatenschaalaantesluitenophetlandschap.Programmadientlokaalengroentezijn,methetaccentsportenvoedsel.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierbovenisbinneneenvandeboslamelleneenvoorzie-ningenstrookgetekend,dielangsdedoorgaandewegvanhetcentrumtotdeValleiligt.Opdezemanierwordtdelengterichtingvanhetlandschapbenadrukt.Binnendezestrookiseencombinatievanwonen,recreatie,sportennatuurmogelijk.Destrookisomringdmetwatergangenenwandelpaden.Haaksopdestrookiseveneenseenpadgetekent,dieverschillendegroeneplekken(vancampingnaargolfbaan)inhetlandschapaaneenrijgt.
129
Kromme Rijnkernen
RIVIERENGEBIED
131
Bunnik
Werkhoven
Odijk
Cothen
‘t Goy
Rivierengebied
KROMME RIJNKERNENKrommeRijnkernenzijnkernenineenrelatiefkleinschaligenslingerendlandschapvandeKrommeRijn.Derivierendeprovincialewegzijndebelangrijkstecontinuedoorgaandelijneninhetgebied,waaraandekernenliggen.Dekernenliggenvaakeen1zijde(bocht)vandeKrommerijn,enhebben(zekervanafdejaren70)eenbehoorlijkegroeidoorgemaakt.Tochvormendekernenrustigewoongemeenschappen.Indeomgevingzijnboomgaarden,weilandenenakkerstevinden,meteengrotevariatieaandwarsrelatiesvanafdeweg.DeKrommeRijnendewegzijnindeloopdereeuwendiversemalenverlegd,watherkenbaarisaanouderivierlopenenwegenmetbebouwingslinten.
1Kromme Rijnkernen
Overeenkomsten en kenmerken
133
1900
1950
1980
2013
Opvallendisdewijzewaaropdekerneninslechts30jaarinomvangzijnverdubbeld.DemeesteKrommeRijnkernenhebbenderivierofdeoudewegenalsordenendestructuurverlaten.Woonblokkenenwijkenkruipenvlaksgewijsdepolderin.Deinvloedvaninfrastructuurisgroot,veeluitbreidingenvolgennieuwegroteinfrastructuurinendoordekernen:radialen,singelsenrondwegen.Derandendiedaarmeeontstaanzijngeneriekeninwisselbaar.Deoudestad(metbrinkenkerk)gaathierachterschuilenisnauwelijksmeervanbuitenafteervaren.
Recentewoningbouwprojecten,metdenadrukopvrijstaandewoningen(vaakzondertuinof‘buffer’tussenwoningenlandschap)leverteennaakterandeneenonrustigbeeldvanuithetlandschapop.Derandenzijnvaaknietopenbaartoegankelijk.
Rondomdekerntrefjeveelkleinschaligegroenerecreatievefuncties,zoalsparkjes,voetbalvelden,tennisvelden,golfbanenetc-dieinderestruimtentussenderodecontour/bebouwingsrandenderivierofwegterechtzijngekomen.Ditlijkteenslimmebenuttingvanoverhoekjes,maardeoptelsomvandezeplekkenisgeenuitnodigenderepresentatieverand-metnamebijentrees.
Observaties
Kernrandtypering
weelderigetuinenlangsKrommeRijnmetuitzicht
= OK = KANS/OPGAVE = OK = REDELIJK
parkweg:1kanthuizen/tuinen,anderekantonbepaalderuimte
zwaarbeplantewegmetredelijkzichtopkern
ingepaktblokjenieuwbouw,groen,maarinterngeörienteerd
Rivierengebied
KROMME RIJNKERNEN
...alsrepresentatievekern
Odijkalsrepresentatievekern
135
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
meergevarieerdebeplantingaanplantmeerfruitbomenjaag/wandelpadoverkant
nvtnvt nvt
nuanceren/stilerenparkwegtoevoegenhagenenbloemvakkenbehoudzichtenopKrommeRijn
meervariatiebeplantingswaleventueelaanplant2-zijdiggebruikvanfruitbomen
verstevigengroenerandalszoommeergevarieerdebeplanting
meerfruitbomen
KANS:nieuwoeverlandschap,‘voorkant’tijdelijkenpermanentprogrammagroen-blauwraamwerkmetroutes
watertuinenzoom parkweg provincialeweg jaren90-00rand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Maakvandekernrandzoneeennieuwoever-landschap.Maakvoorkanten.GebruikdeKrommeRijnalsstructuurdragerenbasisvoorruimtelijkekwaliteit.Maakvandeonbepaalderestruimteswezenlijkeplekkenaanhetwater(aldannietprogramma)erverbindtzedoorpadenhaaksophetwaterenaanweerszijdenvandeKrommeRijnaanteleggen.Zoontstaateenraamwerk.GezienhetrelatiefhogelaadvermogenvanhetKrommeRijngebied(halfopenlandschapencoulissenvanakkersenboomgaarden)kanerquaprogramma,maat/schaalenkor-relgroottevanbebouwingvrijveel.Program-madientgerichttezijnoplokalebehoeften(sport,cultuur,voedsel);geenregionalefuncties.
Ontwerpgereedschappen
InhetvoorbeeldhierboveniseenoeverparkofringparkvoorgesteldlangsdeKrommeRijn,waarinverschillendeplekken,veldenenzonesliggen,diedooreennetwerkvanpadenaaneengeschakeldzijn.Belangrijkisdetoegankelijkheid,zowelvanafhetlandalshetwater.Programmakanvariëren:wonen,sport,cultuur,natuur-gebaseerdopspecifiekekwaliteitenvandeplek.
Rivierengebied
KROMME RIJNKERNEN
137
Open polderkernen
EEMLAND
139
Bunschoten-Spakenburg
Eemnes
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
Openpolderkernenzijnkernendiealscompacteeilandenineengroeneopenzeeliggen.Kenmerkendzijndeorthogonalestructurenenrechtelijnenvandekavelsensloten-diehunoorspronghebbenindeopstrekkendeontginning.Rechteslotenenwegendoorkruisenhetinslagenverkaveldegroenegras.Deweidsheidvanhetlandschapbestaatbijdegratievangoedelandschappelijkebegrenzingen-endusookvangoedegeslotenkernranden.Dieovergangenzijnsmalenderandenzijncompactenwordenvoornamelijkgevormddooreenzoomvanopgaandebeplantingenbebouwing.
1Open polderkernen
Overeenkomsten en kenmerken:
141
1900
1950
1980
2013
Opvallendisdemanierwaaropdekernenvankleinschaligelintbebouwingeninenkeledecenniazijnuitgegroeidtotforsewoonkernenmeteenhaastvierkanteopgezet.Metnamedeontwikkelingenindejaren70,meteenvlaksgewijzeinvullingvanderuimteineenpoldergrid,hebbendaartoebijgedragen.
Detypewoningenenstedenbouwkundigepatronendiedatmetzichmeebrachtenhebbendebelevingvandekernenvanuitdepolderdrastischveranderd.Debouwblokkenkerenzichnaarbinnen,naarhetwoonerf,waardooraandeachterkant(dekantvanhetlandschap)eenzoomvantuinenisontstaandieweliswaareenaangenameintermediairvormttussenkernenlandschap,maardieweiniggebruikswaardeheeftenniettoegankelijkisvoorpubliek.
Bijdedorpsentreeszijnveelbedrijventerreinenontstaan,endeverschillendevormenenkleurenvandehallenenpandenzijnvanvertezien.
Bijrecentenieuwbouwvanafdejaren90ziejedat,vergelekenmetdejaren70blokken,dekavelsveelvollerzijnbebouwdenerweinigruimteisvoortuinen.Hoeweldezehuizenwelgerichtzijnophetlandschap,enduseenvoorkantvormen,isdemonotonestripaanhuizenvanuitdepoldereendoorninhetoog.
Observaties
Kernrandtypering
openlanschaprijkttotoudelintenbebouwing
= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK
tuinenzoomalsintermediairtussenpolderenwoonerf
onbepaalderuimtetussenbebouwingsrandendijk/lint
forseloodsenengebouwenachterlagegroeneberm
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
Bunschoten-Spakenburgalsrepresentatievekern
143
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
versterkenlintalsstructuuraanzettenwegbeplanting
behoudcontrast/zichtoppolder
nvt nvtnvt
verduurzamensortimenttuinenmakendoorsteek,toegangrandpadlangsslootaanoverkant
kaderen/‘framen’tussenland:toevoegenwal,hagen,bomenbehoudzichtenoplint/dijk
verzachtenrand,camouflerenaanleggroen-blauweoevers
wal,sloot,bomenrij
nieuwelandschapsstrip,‘voorkant’tijdelijkofpermanentprogramma,routes
makenvangroen-blauwraamwerk
oudelint jaren70rand tussenland bedrijvenrand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houdekernrandzonecompact.Datwillenzeggen:streefnaareensmalleovergang-szone.OntwikkelingenzijnmogelijkbinneneenlandschappelijkraamwerkdatgebaseerdisophetorthogonalegridvandeEempol-der.Ditisdestructuurdrager.Dezestructuurmoetdanwelverstevigd,danwelgemaaktworden.Ditkandoormiddelvanwegen,slotenenwegbeplanting.DeopenheidvandeEempolderiseenkwaliteit/ervaringdiedichtbijmoetzijn.
Bestaandegroengebiedjesensportfunctieswordenopdezemanierverankerdinhetgrid,ennieuwefunctieskunnenbinnenditsysteemeenplekkrijgen.Belangrijkishetbehoudvanzichtlijnenenopenheidrichtingdepolder.
Ontwerpgereedschappen
InhetvoorbeeldhierbovenisaandeoostrandhetorthogonaleverkavelingssysteemvandeEempolderaangezetenverstevigd.Hetkadertbestaandeontwikkelingenvormtdebasisvooreventuelenieuwe(gebouwde)ontwikkelingen.Debestaandebebouwingsrandvaltbinnenditgridenwordtaangezetmeteengroenezoomenwegbeplanting.Indeopenruimtewordengebouwenvoorgesteld(inlijnmethetlandschap)metdaartussenopenplekkenvoordiversefuncties.
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
145
Eemzonekernen
EEMLAND
147
Eemdijk
Eembrugge
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
EemzonekernenzijnkernendiegerelateerdzijnaanhetstroomgebiedvandeEem.Dedorpenliggenopofaandedijkenenzijnomslotendooropenveenweidelandschapmetlijnenhaaksopderivier.Infeitezijnhetkerkdorpen,diedeafgelopenjarenniettotnauwelijkszijngegroeid.DedynamiekronddeA1isweltezien,indevormvanbedrijventerreinen.Binnendijks,langsdedijken,ligteenopenlintvanbebouwing.Buitendijksliggenervenopterpen.Deextremeopenheidiseenkwaliteit,diedoorloopttotaanderandenvandedorpen.
2Eemzonekernen
Overeenkomsten en kenmerken:
149
1900
1950
1980
2013
Opvallendindeontwikkelingvandezekernenisdewijzewaarop,metnamerecentelijk,deloopvanderivierwordtaangepastaandebehoeftenvandetijd.Indejaren90ziejebijvoorbeeldbijEembruggedatereenbochtwordtafgesneden,enereennieuweluweoeverlangsdeEemontstaat.
VerderzijndeEemzonekernenindebasiskleinekernendieindeafgelopendecenniaamperzijngegroeid.Tenminstequawoonbebouwing.Detoenamevanbedrijventerrein,indebuurtvandesnelweg,isaanzienlijk.Hierziejedathetaanvankelijkedijkdorpjegeheelomsloteneningekapseldisdoorbedrijventerreinenenindustrie,gerichtopdeprovincialeweg,maardieeenachterkantnaarderivieroplevert.Hoogdynamischeprocessenhebbengripgekregenophet(laagdynamische)landschapssysteem.Hierisderuimtelijkekwaliteitvertezoeken.
Hetcontrasttussendebeslotensfeerindekern,endeopenheidvanhetomliggendelandschapisgroot:eenkwaliteit.Hetaangezichtvanhetdorpvanuithetlandschapverdientextraaandacht.
Observaties
Kernrandtypering
geleidelijkeverdichtingtotaanhistorischekern
= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK
agrarischeervenlangsdijkvormenlosseelementen
industrieenhavensdominerenrivieroever
loodsenlangsweg,bijentree,achterlagegroeneberm
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
Eemdijkalsrepresentatievekern
151
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
accentuerenkaaldijklichaambehoudcontrastbeslotendijkdorpen
versterkenzichtenoverweiden
nvt nvtnvt
behoudlossestructuurervengeenhoge,maarlageerfbeplantingversterkenzichtenoverweiden
daarwaarmogelijk:rietkragennadrukopzichtenanderekant
wandelpadlangsoever
aanleggroen-blauwebermgebruikvanwallenensingelsbomenplantendaarwaarkan
opzoeknaardijkalsstructuurdragerbuitendijkskansenvoornattenatuurmogelijkewoningbouwlangsdijk
oudedijk/lint ervenrand industrie-oever bedrijvenrand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Eemland
OPEN POLDERKERNEN
EEMZONEKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Houdekernrandzonecompact.Volgtenallertijdendedijkalsstructuurdrager.Kansenzijnervooralbuitendijk-hetgebiedtussendedijkenvanhetstroomgebiedvandeEem.Hierkunnennatuurlijkontwikkelingenrecreatienieuweeconomischemogelijkhedenbieden,eventueelaangevuldmetnieuwebebouwingaandedijk.
Belangrijkeruimtelijkeaspectenindezekernrandzonezijn:hetdijklintendaarmeehetdorpssilhouette(eenhuizenplukjeopdedijkomringdooreengroenezee),dedorpsentree(zoveelmogelijkzichtoppoldereneem)endedorpsrandzelf(voorkanten,kleinekorrel,tuinen,rietkragen).
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierboveniseenextrawaterloopgegraven,inlijnmetdevergravingenvanenkelejarengeleden.DitbrengtdeEem,derivier,hetwater,hetrietzodichtmogelijkbijdedijkendeweg.PassantenervarenzozoveelmogelijkdeEemendiensnatuur.Ditkanversterktwordendoordeoeversaantezettenmetrietkragen.Hiermeewordtdeindustriemeernaardeachtergrondgedrukt.Langsdedijkkunnen,inlijnmetdeandereerven,nieuwewoonkavelswordengesitueerd.
153
Mozaïek-wegkernen
VALLEI
155
Achterveld Woudenberg
Renswoude
Vallei
MOZAIEK-WEGKERNENMozaïek-wegkernenzijnmiddelgrotekernenopdekruisingvanwegenineenhalfopencoulissenlandschap.DekernenvindenvaakhunoorsprongalskIeingehuchtbestaandeuiteenclusterboerderijenenenkelevoorzieningen.Indeomgevingvandekerneniseengrotediversiteitaanbeplantingselementen,diesteedsinmaatenvormvariëren,enzoeenmozaïekvanlandschapskamersvormen.Bomenrijen,eikenlanen,bospercelen,houtwallenenboomgroepenomkaderenakkers,weilanden,tuinbouwpercelenenkwekerijen.Wegenvanennaardekernenzijnbeplant.Dedorpenenveleboerenervenliggenverscholeninhetgroen.
Overeenkomsten en kenmerken:
1Mozaïek-wegkernen
157
1900
1950
1980
2013
Opvallendindeontwikkelingvandezekernenisdatzetotdejaren60vrijeenvoudigeagrarischewegdorpenwareneninnoggeen50jaarzijnuitgegroeidtotforsedorpen,waarsteedsmeervraagisnaarnieuwewoonmilieus.Ditlegtnietalleeneendrukopdevoorzieningen,ookopderuimteindekernrandzones.
Hetlandschapisvergelekenmetdesituatierond1900minderkleinschalig.Doorschaalvergrotingindelandbouwenderuilverkavelingenindejaren50en60ishetaanvankelijkecoulissenlandschapopenergeworden.Hetareaallandbouwgrondisminofmeergelijkgebleven,maarhetaantalboerenisdrastischteruggenomen.Tegelijkertijdisderecreatievedrukophetlandschapgroot.Ronddekernenziejecampings,B&B’s,recreatieplassenenbungelowparken.
Deuitbreidingenvandekernenvanafdejaren70hebbenrelatiefhardegrenzenopgeleverdnaarhetlandschap.Tochvaltopdathetcoulisselandschap,doorzijnkamersstructuurditgoedkanhebben.Ditgeldtvoornamelijkvoordekleinschaligeplannen.Recenteseriematigenieuwbouwvoegtzichmindermakkelijkinhetlandschap.Welwordennatuurlijkebegrenzingengezochtvoordewoningbouwprojecten,zoalsbosrandenenandereinhetcoulisselandschapaanwezigeelementen.Doordegroeivandekernenneemtookdedrukophetverkeertoe.Rondsommigekernenisaleenrondwegaangelegd,bijanderenhangthetindelucht.Hierendaarzijnbedrijventerreinerggrootuitgevallenenoverstijgendeschaalvanhetlandschap.
Observaties
Vallei
MOZAIEK-WEGKERNEN
Kernrandtypering
gevarieerdebebouwing,intiemesfeer,zichtopkamers
= OK = REDELIJK = OK = KANS/OPGAVE
hallenenloodsenbijentreeenlangsoeversvanbeek
bouwblokkenverscholenachtertuinenenbospercelen
recentenieuwbouw,vlakken,nietinlijnmetlandschap
Renswoudealsrepresentatievekern
159
uitgangssituatie
BEHOUD+
ONTWIKKELING
versterkenzichtenopkamersvergrotenentree-ervaring
evtafwaarderendoorgaandeweg
nvt nvt nvt
aanplantenbeek,riet,wilgversterkenkamerstructuur
evt.padviabrugnaaroverkant
stimulerenstijlimpulstuinenminderwilgroei/onderbeplanting
openbareroutebuitenkant
aanleggroenezoomversterkenkamerstructuur
routeslangsranden
gebruik/benuttinglandschapskamerprogrammaaanderanden,reuringlage/plattefunctiesinderuimte
oudeweg bedrijvenrand/oever jaren50-70rand jaren90-00rand
Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering
Voorbeeld
Vallei
MOZAIEK-WEGKERNEN
Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling
Opgave
Ontwikkelingenindekernrandzonedienenzoveelmogelijkgepaardtegaanmetlandsc-hapsbouwen-herstel.Hetcoulissenlandsc-hap,zoalszichdatrond1900manifesteerde,vormteenbelangrijkeinspiratiebronenbasisvoorontwikkelingeninrichting.Kansenliggendaarwaarhetlandschapalkleinschaligenbeslotenis-zodatdaaropin-gespeeldkanworden,ofdaarwaardit(nog)nietzois,enerkansenzijnomdetransfor-matieingangtezetten.Dehardemonotone(langgerekte)bebouwingsrandvanrecentenieuwbouwvormteendirecteaanleidingomdezetenuancerenenbetertevervlechtenindestructuurvanhetlandschap.Dewegalskarakteristiekelementinditland-schapkaneenrichtsnoerzijnomfunctiesenontwikkelingenaantekoppelen.
Ontwerpgereedschappen
Inhetvoorbeeldhierboveniseenhardelanggerektebebouwingsrandvanrecentenieuwbouwaangepakt,enhaaksdaarop-vanuitdekern-eenweg/laangetekendmetervenerlangs.Delaanmeteikenisgebaseerdopeenoudelijninhetlandschap,envormtdeaanzetvaneennieuwraamwerkvanlanenensingels,bekenensloten.Hierbinnenonstaannieuwelandschapskamers,diegeschiktzijnvoordiversefuncties.Afwisselingenvariatiezijnuitgangspuntenbijdeinvulling.
161
Losstaande dorpen en steden
WEESKERNEN
163
Baarn Houten
Leusden Soest
Langbroek
Weeskernen
5 DORPEN
3 STEDEN
Ineensystematiekwaarindevelekernenvandeprovinciewordenondergebrachtinfamiliesvankernenineengemeenschappelijklandschapsensemble,zijneraltijdkernendienietbinnendezefamiliestevangenzijn,enopzichzelfstaan.Omdatergeziendeeigenheidvandezekernenniet1:1naarandere(aangrenzende)kernen,enhunbepalingen,verwezenkanworden,ishetvanbelangomhetstappenplantedoorlopen,datalsbasisdientvoordeanderekernrandtyperingen:
Maakeenhistorische(morfologische)analysevandekern,enbepaaldelandschappelijkeonderleggerendestructuurdragervandekern,alsmededeplekkenmetdemeestedynamiekendeinvloedvaninfrastructuur.
Typeerdeverschillende(bebouwings)randenvandekernenderelatiemethetaangrenzendelandschap.Beoordeelderuimtelijkekwaliteitvanzowelderandalsdekernrandzoneenbepaalwelkerandenaankwaliteitkunnenwinnenenwelkerandenbehoudenkunnenblijven-enformuleervoorbeidedeopgave.
Zoekvoorelkekernrandzonenaaraanleidingenvoorhetversterkenvanhetlandschappelijkeraamwerk,envuldezeaanmetgebiedseigenelementen.Introduceerdesgewenstgeschiktefunctiesdiedeidentiteitvandekern(rand)versterken,envathetgeheelsamentoteensamenhangendruimtelijkontwerp.
5 dorpen
Houteniseengroeikernuitdejaren70endeenigekernopdeHoutensevlakte.HoutenligttechnischgezieninhetRivierengebied,maardekernvoegtzichnietbijdeKrommeRijnkernenalsdeSchalkwijksekern(en).Baarniseenkern,datlandschappelijkgezienin‘tGooiligt,bijBlaricumenLaren,inhethogeboslandschap.BaarnligttussendeHeuvelrugenEemlandin.Soestligtalsenigekernindelaagtetussendehogebossenvan‘tGooiendievandeHeuvelrugengrenstaanEemland.Leusdeniseengroeikernuitdejaren70,tegenAmersfoortaan,enligtinhetovergangsgebiedtussendeHeuvelrugendeVallei.LangbroekiseveneenseenkerninhetRivieregebied,maaruitzondelijkdoorzijnliggingindelandgoederenzonerondomdeLangbroekerwetering.LangbroekligttussendeflankvandeHeuvelrugendeKrommeRijn.
1
2
3
4
5
1
2
3
1
2
3
4
5
165
Utrecht Amersfoort
Veenendaal
Weeskernen
5 DORPEN
3 STEDEN
DeprovincieUtrechtkentdriegrotesteden:Utrecht,AmersfoortenVeenendaal.Dezegebiedenlatenzichmoeilijkvangenindesystematiekvandefamiliesvankernen.Destedenoverstijgenhetlandschapwaarinzeliggen:hetzijnlandschappenopzichgeworden,meteeneigendynamiek,historieenidentiteit.Datvraagtomeeneigenaanpak,ommaatwerk.
Omdatdekernenomvangrijkzijngrenzenzevaaknietaanéén,maaraanmeerderelandschappen.Vanwegedezeverschillendeaangezichten,wordtervoorhetbepalenvandekoersvoordezespecifiekerandzonesverwezennaardekernrandtyperingenuitdevorigehoofdstukken.
Opdevolgendepagina’swordtperstadenperrandnadereuitleggegeven.
3 steden
167
Stroomrugkernen
Lekzonekernen
Veenweidelintkernen
Veenweidelintkernen
Kromme Rijnkernen
Zuidflank-kernen
Weeskernen
5 DORPEN
3 STEDENUtrechtgrenstaan4grotelandschappen,enheeftdaarmee4basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.
DewestrandDestadgrenstmetLeidscheRijnaanhetGroeneHart.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandeopenveenweidenendebredestroomruggendehoofdstukkenVeenweidelintkernenenStroomrugkernen.
DenoordrandDestadgrenstookhieraanhetGroeneHart,maardanaandeopstrekkendeveenontginningenrondWestbroekenGroenekan.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhetopenlandschaphethoofdstukoverVeenweidelintkernen.
DeoostrandDestadgrenstmetdeUithofaandeHeuvelrugenhetKrommeRijngebied.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandebossenenhethalfopenrivierenlandschap,dehoofdstukkenZuidflank-kernenenKrommeRijnkernen.
DezuidrandDestadgrenst,metinbegripvanNieuwegeinenVreeswijk(maarzonderIJsselstein),aandeLekzone.ZievoordeomgangmetdekernrandzonegrenzendaandeLek,hethoofdstukoverLekzonekernen.
Utrecht
1
169
Boskernen
Mozaïek-wegkernen
Eemzonekernen
Open polderkernen
Weeskernen
5 DORPEN
3 STEDENAmersfoortgrenstaan3grotelandschappen,enheeftdaarmee3basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.
DenoordrandDestadgrensthieraanEemlandenArkemheen.TussenAmersfoortenBunschotenisnogeensmallestrooklandschap.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandeopenveenweidendehoofdstukkenEemzonekernenenOpenpolderkernen.
DezuidwestrandDestadgrensthieraandebossenvandeHeuvelrug.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonehethoofdstukoverBoskernen.
DezuidoostrandDestadgrensthieraandeVallei.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhetkleinschaligecoulisselandschapvanakkers,velden,lanenenwegenhethoofdstukMozaïek-wegkernen.
Amersfoort
2
171
Mozaïek-wegkernen
Boskernen
Noordflank-kernen
Weeskernen
5 DORPEN
3 STEDENVeenendaalgrenstaan2grotelandschappen,enheeftdaarmee2basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.
DeoostrandDestadgrensthieraandeVallei.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhethalfopencoulisselandschapenhetluwebinnenveld,dehoofdstukkenMozaïek-wegkernenendeAchterflankkernen.
DezuidwestrandDestadgrensthieraandeHeuvelrug.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandebebostestuwwalendeluweflankvandeHeuvelrug,dehoofdstukkenBoskernenenAchterflankkernen.
Veenendaal
3
173
TOT BESLUIT
nabeschouwing en de 10 ‘gouden regels’
5
175
DeProvincieUtrechtkentveletypenlandschappen.Dediversiteitishoog.Desteden,dorpenenkernenzijneveneensdivers.Vandeintotaal115woonkernenishetmerendeelkleinencompact.Veelvandehistorischekernrandenzijnnogintactenbeleefbaar.MetuitzonderingvanMijdrechtenenkelekernenopdeoudestroomruggenvaltdegroeivanindustrie-enbedrijventerreineninhetlandschapmee.Kortom:hetUtrechtselandschap,endaarmeeookdekernrandzoneszijntamelijkgroenenlandelijk.Datmoetwordengehandhaafd.Voorkomurbansprawl.Redeneervanuithetlandschap,nietvanuitprogramma.
Elklandschap,endusookeenkernrandzone,heefteenbepaald‘laadvermogen’.Datbetekentdateengebiedvanuitlandschappelijkoogpunteenbepaaldehoeveelheid(rode)ontwikkelingenkanhebben.Inhetenelandschapisdatmeerdanindeander.HetlaadvermogenvanbijvoorbeelddekernrandzonesindebeslotenbossenvandeHeuvelrugisgroterdandeopendorpsflankenindeveenweiden,vanwegehetvisueleeffect.Inhalfopenlandschappen,zoalshetcoulisselandschapvandeVallei,biedtdekamerstructuurenhetnetwerkvanwegeneveneenseenaardig‘opvangnet’,waarmogelijkhedenzijnvoorontwikkelingen,mitsdezezichvoegeninhetkleinschaligemozaïeklandschap.Hetoverschrijdenvanhetlaadvermogenvaneenlandschapheeftdesastreusegevolgenenisonomkeerbaar.
Nabeschouwing
Kernrandzoneszijnonlosmakelijkverbondenmethetrodecontourenbeleid.Rodecontourenzijngrenzendiesindshetbeginvandezeeeuwomdorpenenkernenheenzijngetrokkenomverdereverstedelijkingvanhetlandschaptegentegaan.Maardatlijdtnietaltijdtotruimtelijkekwaliteit.Somsvolgenlijnenindivuelekavelsengebouwenofliggenvervandebebouwingaf,waardooreronlogischeranden,hoekenenrestruimtesontstaan.Verrommelingligtdanopdeloer.Dekwaliteitvankernrandzonesstaatofvaltmetgoederuimtelijkebegrenzingen,gebaseerdopstucturen,zoalsbebouwing,wegen,lanen,bosofwater.Hetnieuwebeleidvoorkernrandzonesbiedtkansenomdezerafelrandenomtevormentotvanzelfsprekendeovergangentussenkernenlandschap.
Degrootschaligewoningbouwvandejaren70heefteengrotestempelgedruktopdeomvangenuitstralingvandewoonkerneninUtrecht.Veelkernenzijnindietijdverdubbeldenvanhunoorspronkelijkestructuurdragerafgegroeid.Hiermeeissomsdekarakteristiekerelatiemethetlandschapverlorengegaan.Debebouwingsrandenvandejaren70blokkenzijnnietzeldenmonotoon,grauwenhebbeneennegatieveinvloedopdekwaliteitvandeaangrenzendekernrandzone.Somszijndezewoonwijkenechteromzoomdmetfraaiegroenstructurenof
177
tuinzones,welkegoedeintermediairsvormentussenkernenlandschap–metnameindeopenveenweidelandschappen.Opgaveishiervooralomdezekernrandzonesquafunctie,gebruikendooraderingeenkwaliteitsslagtegeven.
Degrootschaligewoningbouwvandejaren90(VINEX),heefteveneenseengroteimpactophetlandschapgehad.Diebouwperiodekenmerktzichdooreenseriematigeenhyperefficientebenaderingvanhetbouwen:kavelswerdenmaximaalbenut,waardoorerweinigtuinofopenbareruimteoverbleef.Gevolgisdatdewoonblokkenvaaknaaktinhetlandschapliggen.Indeperiodevlaknadeeeuwwisselingziejedateropkleinereschaalwordt(door)gebouwdenerperkavelwordtontwikkeld.Ditlevertsomseenwelkomevariatievanderandop,maarsomsookziejedaterrareblokjesenhoekjesontstaan,dieeenonsamenhangenderandoplevert.Somskerendewoningenzichzelfsafvanhetlandschapenontstaanerachterkanten.Deruimtediehetkernrandzonebeleidbiedtkangebruiktwordenomdezerandenteherstellen.
Ervoerenveelspoor-,water-enauto(snel)wegendoordeprovincie.Daarwaarsnelwegenenafslagenzijn,ontstaan‘hetegronden’ofacceleratiegebieden.Ditzijnplekkenwaardehoogdynamischeprocessenvanvervoerenmobiliteitgripkrijgenophet(laagdynamische)landschapmethaarnatuurlijke
systemen.BijvoorbeeldbijWoerden,inderuimtetussensnelwegendorp,waardiverseautogarages,stallingen,moestuinenenverenigingsgebouwenliggen.Hierloerthetgevaarvanverrommelingenhetverliesvanlandschappelijkekwaliteit.Ditvraagtomaandachteneenkwaliteitsimpulsdoormiddelvanhetaanzettenvanlandschappelijkestructuren.Rodeontwikkelingenindekernrandzonekunnenhiereenpositieverolinspelen.Bouweninhetlandschap,enhetcreërenvanwaarde,kaneenimpulsvoorhetlandschapbetekenen,mitsdeontwikkelingengeëntzijnopdelandschappelijkeonderleggerenhetDNAvandekern.
Wegbelevingspeelteenbelangrijkerolbijdeinrichtingenvormgevingvankernrandzones.Deruimtelijkeervaringvanafdeweg,dielangsofdoordekernrandzonevoert,iscruciaal.Ontwerpnietvanafboven,vanafdekaart,maarvanuithetveld,vanafdepaden.Organiseereenschouwmetdebetrokkenpartijeninhetgebied,enbepaalderuimtelijkekwaliteitaandehandvanvragenals:Hoenaderjedekernvanuithetlandschap?Hoeonderscheidtzichdekern?Hoeopentzichdekernrandzone.Hoemakkelijkvindikmijnwegdaarin?Wanneerbenikindekern?Belangrijkeruimtelijkeeenhedendieindevisieenhetontwerpkunnenterugkomenzijn:hetaanzicht(vanveraf),hetdorpssilhouetteendeentree(vandichtbij).
Kernrandzones zijn geen randen of grenzen, maar bredere landschappelijke zones waarin het spanningsveld tussen kern en landschap zichtbaar wordt. Benader kernrandzones daarom altijd op een hoger schaalniveau, niet alleen op het niveau van de rand.
10 gouden regels
123
Kernrandzones zijn gebieden die bij uitstek gekenmerkt worden door dynamiek en verandering. Kernrandzones zijn nooit hetzelfde en altijd in beweging. Plan dat niet dood. Omarm de vrijheid. Durf los te laten.
Kernrandzones zijn niet nieuw. Zo lang er steden bestaan, zijn er kernrandzones. Kernrandactiviteiten schuiven op zodra een dorp of stad uitbreidt, als een boeggolf. Weet dat er na een transformatie van een kernrandzone nieuwe kernrandactiviteiten kunnen ontstaan in de nieuwe kernrandzone. Heb niet de illusie dat het ‘klaar’ is.
179
4567
Kernrandzones vragen niet om een conventioneel masterplan of totaalvisie waarin alles is vastgelegd, maar om een open verhaal - een uitnodiging. Schets een speelveld met aantrekkelijke voorwaarden. Zet in op uitnodigingsplanologie. Zoek de spelers, speel het spel.
Kernrandzones zijn geen ‘stortplaatsen’ voor functies die je toevallig even kwijt moet. Kernrandzones zijn de visitekaartjes van dorpen en steden, het eerste wat men ziet. Wees er trots op. Maak ze aantrekkelijk. Maak ze representatief.
Kernrandzones zijn er in vele soort en maten. Geen enkele kernrandzone is gelijk. Ontdek het unieke van je ‘eigen’ kernrandzone. Ontdek het locatiespecifieke. Stel dat centraal. Draag dat uit. Buit het uit.
Niet elke kernrandzone behoeft een ontwikkeling. Ontwikkel alleen daar waar de landschappelijke kwaliteit onder de maat is, of waar kansen zijn om een nieuw landschap te maken. Behoud de gebieden waar de kwaliteit goed is of waar weinig urgentie is. Koppel kans aan opgave, niet mogelijkheid aan programma.
89
10
Denk bij de ontwikkeling van een kernrandzone aan het bouwen van een bijkeuken (een ruimte tussen huis en tuin, waar - net als tussen kern en landschap - verschillende spullen bij elkaar kunnen staan). Investeer in een goed landschappelijk raamwerk, waarin verschillende spullen (functies) een plek kunnen krijgen. Borg de kwaliteit van de structuur, niet van de afzonderlijke plekken.
Ga als gemeente niet alleen aan de slag. Zoek samenwerking met eventuele buurgemeenten. Ontdek het gezamenlijke landschap waarin de kernen liggen. Vind elkaars belangen. Formuleer samen kwaliteiten en ambities voor het gebied en benoem kansen en opgaven. Daarna volgt maatwerk.
Schoenmaker, blijft bij je leest. Laat je in de fase van inventarisatie en visievorming begeleiden door een erkend landschapsarchitect of ruimtelijke strateeg. Weet wat je niet weet. Laat je adviseren, laat je inspireren. Landschap vraagt om vakmanschap; geef het.
181
• KwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,ProvincieUtrecht,2001• ProvincialeRuimtelijkeStructuurvisie2013-2028,ProvincieUtrecht,2012• Publicatiestadsranden,ArchitectuurcentrumAorta,Utrecht,2012• Rafels,randenenroutes,atelierOverijssel,2008• Elkdorpzijneigenkleur,atelierOverijssel,2008• Tekenenenrekenenaancontourenvankleinekernen,BGSV,2001• Opdesmallegrensvanstadnaarland,afstudeerscriptieGijsBreeman,WUR,2011• Geefkwaliteitaandekernrandzone,afstudeerscriptieNielsDijkstra,HogeschoolUtrecht,2012• KernrandvisieMontfoort,afstudeerscriptieRachelBakbier,WUR,2014• StadsrandenatlasvandeZuidvleugel,LOLA,EricLuiten,2011• Dorpalsdaad,bouwstenenvoordorpeninhetoosten,BuroZijaanzicht,2004• Dorps-DNANoord-Holland,La4Sale,2009• KleineKernenKookboekNoord-Holland,La4Sale,2002• VechtsBouwen,studienaarbouwontwikkelinginplassengebiedUtrecht,La4Sale,2002• VisiestadsrandenNetwerkstadTwente,Strootman,2011• DeOnbebouwdeKom,adviesProvinciaalbouwmeesterZuid-Holland,EricLuiten,2011• Handreikingdorpseigenuitbreiden,ProjectbureauBelvedere,2008• Verstedelijkingindestadsrandzone,Planbureauvoordeleefomgeving,2009• Staatvandestadsrand,interviewDavidHamers,Stadswerk,2011• Tussenland,Planbureauvoordeleefomgeving,DavidHamers,2004• AdviesKernrandzones,ProvinciaalAdviseurUtrecht,IngeborgThoral,2014• KernrandvisieDeBiltWest,NieuweGracht,TerraIncognita,2013
Bronnen en leestips
Copyright©2014,FREELANdSCHAP,Utrecht.Nietsuitdezeuitgavemagwordenovergenomen,verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestandofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeauteur.
FREELANdSCHAP|MarcNoldenPostadres:[email protected]
EELANdSC
HAP
183