ùtô±«vp yûwtpm · ckr £ltjûr (imp) eÚyôdÏm ùnvttôh¥p ªlÜm £\ltôlÜm brkr...

$: ùTô±«Vp YûWTPm · CkR £lTjûR (IMP) EÚYôdÏm ùNVtTôh¥p ªLÜm £\lTôLÜm BrkR DÓTôÓPàm T¦Vôt±V L¦² RhPfNo, L¦² YûW LûXOo ªûN AfÑl T§lTô[o B¡úVôÚdÏ$
(i)

ùTô±«Vp YûWTPm

(ENGINEERING DRAWING)NSQF

ØRp TÚYm

(1st Semester)

Aû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏm

ùTôÕYô]Õ

(COMMON FOR All ENGINEERING TRADES)

T«t£jÕû\ ùTôÕ CVdLLm,§\uªÏ úUmTôÓ Utßm ùRô¯p Øû]úYôo AûUfNLm,

Ck§V AWÑ

úR£V ùRô¯tT«t£ FPLRVô¬l× ¨ûXVm, ùNuû]

RTôp ùTh¥ Gi 3142, £,¥,I. Y[ôLm, ¡i¥.ùNuû]- þ 600 032-

© NIMI, Not to be republished

(ii)

ùTô±«Vp YûWTPm (NSQF) ØRp TÚYm

Engineering Drawing 1st SemesterAû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏm ùTôÕYô]Õ

Common for all Engineering Trades

T§l×¬ûU © 2019 úR£V ùRô¯t T«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm, ùNuû].

ØRtT§l× : ©lWY¬ 2019 ©W§Ls : 1000

Rs. 155/-

E¬ûU : úR£V ùRô¯t T«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm, ùNuû].

úR£V ùRô¯t T«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm, ùNuû]«u AàU§ CpXôUp CkR ©WÑWj§u

GkR TÏ§«û]Ùm , ÁiÓm ©WÑ¬jRp ApXÕ GkR T¥Yj§Ûm SLp ùNnYÕ, ªu]Ô êXm

ApXÕ CVk§WêXm, úTôhúPô SLp, T§Ü ùNnRp ApXÕ RLYp úNªl× Utßm GkR

Y¯Øû\«Ûm §ÚmTl ùTßm YN§«û] ùNnVdáPôÕ.

ùY°ÂhPô[o

úR£V ùRô¯t T«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm

ùTh¥ Gi: 3142, Uj§V ùRô¯t T«t£ Y[ôLm, ¡i¥ ùRô¯túThûP,

¡i¥, ùNuû] þ 600 032ùRôûXúT£ : 044þ2250 0248, 2250 0657, 2250 2421

ùRôûXSLp (Fax) : 91-44-2250 0791ªu AOóNp (Email) : [email protected], [email protected]

YûXR[m (Website) : www.nimi.gov.in


(iii)

ØuàûW

Ck§V AWNôeLj§u úTWôYp CXdLô], 30 úLô¥ UdLÞdÏ, SôpYôõp JÚYÚdÏúYûX Ej§WYôRjûR 2020 Bi¥tÏs HtTÓjR úR£V §\u úUmTôhÓ ùLôsûLHtTÓjRlThÓs[Õ. §\u ªÏ ûL®û]OôóLû[ EÚYôdÏY§p ùRô¯t T«t£¨ûXVeLs (ITI) Ød¡V TeÏ YÏd¡\Õ. CdÏ±dúLô°u A¥lTûP«p RtLôXùRô¯tNôûXL°u úRûYdúLtT §\uªÏ ûL®û]OôóLû[ EÚYôd¡T«t£V°lTRtLôL ùRô¯tT«t£ TôP§hPj§û] (ITI syllabus) Uôt±VûUdL,ùRô¯tLp® T«tß]ôóLs, Lp®Vô[oLs Utßm TpúYß ©W§¨§Lû[ Es[Pd¡VJÚ ÏÝYô]Õ EÚYôdLlThPÕ. AdÏÝ®u TeÏRôWoL[ôL ùRô¯tNôûXL°p T¦×¬úYôo, ùRô¯p Øû]úYôo, Lp®Vô[oLs Utßm (ITI) -u ©W§¨§Ls APeÏYo.

ùNuû]«Ûs[ úR£V ùRô¯tT«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm, RtúTôÕUôt±VûUdLlThP (NSQF) TôPj§hPj§uT¥ “ùTô±«Vp YûWTPm” ØRp TÚYm(Aû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏm ùTôÕYô]Õ) EÚYôd¡Ùs[Õ. CûRT«t£Vô[oLÞdÏ NoYúRNj RWj§tÏ CûQVôL A°lTRu êXm, T«t£Vô[oLsNoYúRNj§tÏ CûQVô] Lt\ûX ùTß¡\ôoLs. úUÛm (NSQF) T«t£Vô[oLsYôrSôs ØÝYÕm Ltßd ùLôsYRtÏm, §\û] A§L¬jÕd ùLôsYRtÏm Y¯YûLùNn¡\Õ. CRu êXm (NSQF) TôPj§hP T«tß®lTYo Utßm (ITI) - I NôokRT«t£Vô[oLs, Utßm VôWôL CÚkRôÛm CkR ùRô¯tT«t£ FPL £lTeL°u (IMPs)êXm A§LThN SuûU AûPYôoLs G] GiÔ¡ú\u. (NIMI) -u CkR ØVt£Sôh¥Ûs[ ùRô¯tT«t£«u RWjûR EVojR ¨û\V TV¦dL úYi¥«Úd¡\Õ G]GiÔ¡ú\u.

úR£V ùRô¯tT«t£ FPL RVôôõl× ¨ûXVjÕPu JÚe¡ûQkÕ EûZjÕ, ReLsTeL°lûT Sp¡ Cl×jRLm ùY°«P ER®V CVdÏ]ôó, Aû]jÕ Õû\ ©W§¨§Ls,FPL RVôôõl× ÏÝ Eßl©]ôóLs B¡úVôÚdÏ G]Õ U]UôôókR TôWôhÓRpLû[EôõjRôdÏ¡ú\u.

CWôú_x ALoYôp, I. A. S.,ùTôÕ CVdÏSo / CûQ ùNVXô[o

§\u úUmTôÓ Utßm ùRô¯p

Øû]úYôôó AûUfNLm

Ck§V AWÑ

×Õ ¥p≠ þ 110 001.


(iv)

ØLÜûW

Ck§V AW£u ùRô¯Xô[ôó Utßm úYûXYônl× AûUfNLj§u ̧ Ýs[ úYûX Yônl× UtßmùRô¯tT«t£j Õû\«u ùTôÕ CVdLLjRôp (D.G.E&T) (RtùTôÝÕ T«t£jÕû\ CVdLLj§u¸Ýs[ §\u úUmTôÓ Utßm ùRô¯p Øû]úYôo AûUfNLm, ù_ôóU² áh¥ûQl× Ï¥VWÑùRô¯p ÖhT ER®ÙPu úR£V ùRô¯tT«t£ FPL RVôôõl× ¨ûXVm(NIMI) ùNuû]«p 1986p ÕYdLlThPÕ. Ck¨ûXVj§u Ød¡V Ï±dúLôs TpúYß ùRô¯t©ôõÜLÞdÏm, ûL®û]OôóUtßm ùRô¯p T«t£ §hPTôÓLÞdÏ úR£V §\u RÏ§ LhPûUl× (NSQF ) YÏjÕûWjRTôPj §hPeL°u T¥ Lt©jRÛdLô] FPLeLû[ EÚYôd¡ AYtû\ YZeÏRp BÏm.

CkR Lt©jRÛdLô] NôR]eLs JÚ LÚj§Vp FPL £lTeLs Y¥®p (IMP) LÚj§Vp ×jRLm,ùNnØû\ ×jRLm, BnÜ Utßm YÏjùRôÕdÏRp (Assignment) ×jRLm, T«tßSôó Y¯Lôh¥,úLh£ Lôh£ LÚ® (ÑYôó ®[dLlTPm Utßm Jüõ×Ïm FPLm) B¡VYtû\ Es[Pd¡«ÚdÏm.CkR NôR]eLs ùRô¯tT«t£ ¨ûXVj§u (ITI) T«t£«u JhÓ ùUôjR RWj§û] EVojRTVuTÓm.

“§\u Ck§Vô” Guß AûZdLlTÓ¡\ úR£V Tp§\u (multi skill) §hPØuYûWÜ (programes),Ck§V AW£u ̈ § AûUfNLj§u (ùTôÚ[ôRôW ©¬Ü)þu ̧ r 27þ12þ2013 úR§«hP AWNôûQ«uYô«XôL ùY°«PlThPÕ. CRu êXm §\u úUmTôh¥u ¸r Ck§V Cû[OoLÞdÏ A±ÜUtßm §\ûUûV A§L¬dL Y¯YûL ùNnÕ ARu êXm ×§V Yônl×Lû[ EÚYôdLÜm§hPªPlThPÕ.

CRu Ød¡VjÕYm Ck§V Cû[OoL°u §\û] úUmTÓj§ ARuêXm AYoLs úYûXYônl× ùT\Üm, úUÛm ùRô¯p Øû]úYôo T«t£ A°jRp êXm, AYoLs ÑV ùRô¯p ×¬VBRWÜ Utßm Y¯LôhÓRp êXm Sm TôWmT¬V ùRô¯ûXÙm £\lTôL ùNnV Ø¥Ùm. CkRT«t£Ls NoYúRN RWj§u A¥lTûP«p CÚlTRôp, Sm Sôh¥u Cû[OoLs Ck§VA[®ÛmUtßm AVpSôh¥Ûm T¦×¬VÜm Y¯ YûL HtTÓm. CkR “úR£V §\u RÏ§LhPûUl×” (NSQF) úR£V §\u úUmTôhÓ ØLûU (NSDA) Guß AûZdLlTÓ¡\AûUl©]Wôp C§p GpXô®RUô] RÏ§Lû[Ùm JÚ ùRôPof£Vô] A±Ü ¨ûX, §\u,GiQm úUmTôÓ B¡VYtû\ AûPV Ø¥Ùm. CkR NSQF þu ¸r T«t£Vô[o GkR¨ûXdLô]RÏ§ ¨ûXûVÙm úSW¥ T«t£ êXúUô ApXÕ Uû\ØL T«t£ êXúUô ApXÕ AàTYT«t£«u êXUôLúYô AûPV Ø¥Ùm.

CkR ùTô±«Vp YûWTPm (Aû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏm ùTôÕYô]Õ) ×jRLUô]ÕØd¡V ÏÝ Eßl©]oL[ôp NSQF TôPj§hPj§u ¸r EÚYôdLlThPÕ.

CkR ùTô±«Vp YûWTPm NSQF TôPj§hPj§u T¥ (Aû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏmùTôÕYô]Õ). ØRp TÚY ×jRLm Ød¡V ÏÝ Eßl©]oL°u áhÓ ØVt£VôÛm (C§pLp®Vô[o/ ùRô¯p Øû\ Lp® ̈ ßY]eL[ô] (IIT) Utßm TX) Utßm (DGE&T) þu ̧ r CVeÏmùRô¯t T«t£ ¨ûXVeL°p T¦ ×¬Ùm AYWYo ùRô¯p Õû\«p §\]ôL Es[YoLs,Utßm (MDC) Eßl©]oLs Utßm (NIMI) F¯VoLs B¡úVôoL[ôp EÚYôdLlThPRôÏm.úUúX á\lThP ×jRLm, T«tß®lTYo Utßm T«t£Vô[¬u ¿iP Sôû[V ®ÚlTUô]ùRô¯p NôokR Õû\«p T«t£ ùLôÓjÕ úYûX Yônl©û] A§L¬dÏm ®RUôL ØÝûUVôL§Úl§ A°dÏm G] Sm©dûL ùR¬®jÕ (NIMI) YôrjÕ¡\Õ.

CfNkRolTj§p (NIMI), GpXô Eßl©]oLÞdÏm Utßm FPL RVô¬l× ÏÝ Eßl©]oLÞdÏmR]Õ EiûUVô] Su±«û] ùR¬®jÕd ùLôs¡\Õ.

Bo. ©. §eWôùNuû] - 600 032 ùNVp CVdÏSo, NIMI


(v)

HtT±®l×

NSQF TôPj§hPj§uT¥ (ØRp TÚYm) “ùTô±«Vp YûWTPm” (Aû]jÕ ùTô±«Vp©¬ÜLÞdÏm ùTôÕYô]Õ) ùRô¯tT«t£ FPL £lTeLû[ (IMP) ùY°dùLôQWLôWQUô] ¸rLiP FPL RVô¬l× Eßl©]oL°u JjÕûZl× Utßm AYoL°u

TeL°l©tÏ úR£V ùRô¯tT«t£ FPL RVô¬l× ¨ûXVm (NIMI) R]Õ Su±«û]

ùR¬®jÕd ùLôs¡\Õ.

FPL úUmTôh¥u JÚe¡ûQlTô[oLs

§Ú. K. º²YôN Wôq - CûQ CVdÏSo,

UiPX ùUô¯ ùTVol× ùTôßlTô[o,

NIMI, ùNuû].

§Ú. G . ûUd¡s _ô² - T«t£ AÛYXo,

JÚe¡ûQlTô[o NIMI,ùNuû].

RªZôdLm

§Ú. C.C . Ñl©WU¦Vu - T«t£ A§Lô¬, (KnÜ)

TôX Uk§o PHMITI,ùNuû] þ 600017

CkR £lTjûR (IMP) EÚYôdÏm ùNVtTôh¥p ªLÜm £\lTôLÜm BrkR DÓTôÓPàmT¦Vôt±V L¦² RhPfNo, L¦² YûW LûXOo ªûN AfÑl T§lTô[o B¡úVôÚdÏ

úR£V ùRô¯tT«t£ FPL RVôôõl× ¨ûXVm (NIMI) R]Õ TôWôhÓRûXl T§Ü ùNn¡\Õ.

CkR ×jRLjûR EÚYôdLl TeL°l× Sp¡V CRW T¦Vô[oL°u ØVt£LÞdÏm úR£V

ùRô¯tT«t£ FPL RVôôõl× ¨ûXVm (NIMI) R]Õ Su±ûVj ùR¬®jÕd ùLôs¡\Õ.


(vi)

A±ØLm

LÚj§Vp Utßm LÚj§VÛPu ùRôPo×ûPV T«t£ÙPu úUÛm T«t£ ùNnÕ TZÏm ®Rj§pY¥YûUdLlThÓs[Õ.

CkR LÚj§Vp Utßm LÚj§VÛPu ùRôPo×ûPV T«t£l ×jRLm ùTô±«Vp YûWTPm ØRpTÚYj§tLô] (1 YÚPm Utßm 2 YÚP ùTô±«Vp ©¬ÜLs) LÚj§Vp RLYpLû[Ùm UtßmúUÛm TZÏYRtÏj úRûYVô] YûWTPm/ER®lTPj§u ùNnØû\ Utßm ùNVpØû\T«t£Lû[Ùm ùLôiÓs[Õ. GeùLeÏ úRûYlTÓ¡\úRô AeÏ BIS ®YWdÏ±l×LsTVuTÓjRlThÓs[Õ.

úUÛm TZÏYRtÏ T«t£Ls ùLôÓdLlThÓs[].

YûWTPd LÚ®Lû[ TVuTÓj§ T«t£×jRLj§p úYûX ùNnYÕ (YûWYÕ L¥]m G]dLÚ§VRôp) LÚj§Vp Utßm ùNnØû\dLô] ØRp TÚYl ×jRLj§p Es[ T«t£Lû[ TZÏRp¿dLlThÓ ®hPÕ. GpúXôÚdÏm ùR¬kR EiûU Gu]ùY²p, GkR JÚ YûWTPØm RW¨oQVmùNnVlThP ùTôÚjRUô] YûWTPjRô°p YûWVlTP úYiÓm GuTúRVôÏm.

T«t£Vô[oLÞdÏ YûWTPj§\û] ØÝûUVôL T«tß®lTRtÏ T«tß]o ¸r YÚmA±ÜßjRpLû[ áokÕ LY²jÕ ARu A¥lTûP«p A°dÏUôß A±ÜßjRlTÓ¡\ôoLs.

úUúX á±V §\û] AûPYÕ Utßm £±V A[®Xô] YûWTPeLû[ YûWYÕ NôRôWQ úYûXApX. AqYô\ô] §\û] T«t£Vô[oLs AûPYRtÏ CkR ×jRLm SpX R[UôL CÚdÏm.

JÕdLlThP úSWm:

ØRp TÚYj§tLô] LôX AYLôNm (26 YôWeLs) : 78 U¦ úSWm

¡ûPdLlùTt\ TVàs[ YôWeLs (24 YôWeLs) : 72 U¦ úSWm

§Úl×Rp Utßm úRoÜLs (2 YôWeLs) : 6 U¦ úSWm

JÕdLlThP ùUôjR úSWm : 78 U¦ úSWm

JqùYôÚ TÏ§dÏm JÕdLlThP LôX A[ÜLs ¸úZ ùLôÓdLlThÓs[]. T«tß]oLs CkRLôX AYLôNj§û] TVuTÓj§d ùLôsÞUôß úLhÓd ùLôs[lTÓ¡\ôoLs.

Y.Gi TÏ§ T«t£ Gi JÕdLlThP úSWm (U¦«p)

1 ùTô±«V≠u A¥lTûPLs,LÚ®Ls 1.1.01 - 1.3.09 18 U¦ úSWmUtßm YûWTPd úLôÓLÞdLô] T«t£Ls

2 Y¥YCVp EÚYeLs, GÝjÕdLs, 1.4.10 - 1.6.18 18 U¦ úSWmGiLs Utßm A[ÅhÓ Øû\Ls

3 LÚ®Ls CpXôUp YûWRp 1.7.19 - 1.7.23 6 U¦ úSWm

4 YûWTPjRô°u A[ÜLs, RûXl× 1.8.24 6 U¦ úSWmùTh¥ Utßm ùTôÚs Th¥Vp

5 ùTô±«Vp YûW TPj§û] ùY°l 1.9.25 - 1.9.30 12 U¦ úSWmTÓjÕm Øû\

6 BIS SP: 46-2003- u T¥ ©W§¨§jÕYd 1.10.31 - 1.10.35 6 U¦ úSWmÏ±ÂÓLs

7 vúLpLs Utßm PVd]p 1.11.36 6 U¦ úSWmvúLpLû[ LhPûUjRp

ùUôjRm 72 U¦ úSWm


(vii)

T«tß]oLÞdLô] A±ÜßjRpLs

A4/A3 YûWTPjRôsLú[, YûWTPm RVô¬dL A±ÜßjRlTÓ¡\Õ, YûWTPjRô°u JÚ TdLjûRUhÓm TVuTÓjR úYiÓm. JqùYôÚ T«t£Vô[ÚdÏm R²jR²VôL úUûNÙm, SôtLô≠ YN§ÙmCÚkRôp A3 YûWTPjRôû[ TVuTÓjÕYÕ SpXÕ Utßm YûWTPd áPj§p ùPvd YN§UhÓúU CÚkRôp A4 YûWTPjRôû[ TVuTÓjRXôm. GqYô\ô«àm ùT¬V YûWTPeLs A4Rô°p YûWYRôL CÚkRôp Ïû\dLlThP vúLûX TVuTÓjRXôm ApXÕ ®[dLUô] YûWTPmUtßm AùNm©° YûWTPm YûWYRtÏ TX YûWTPjRôsLû[ TVuTÓjRXôm.

ØRpRô°p, GpûXd úLôÓ Utßm RûXl×l ùTh¥ûV ØR≠p YûWV úYiÓm. ERôWQm:ám©u ùYhÓjúRôt\m, ØRpRô°p UhÓm RûXl× ùTh¥ûV YûWV úYiÓm. CjRûXl©pYûWÙm Ut\ RôsL°p GpûXd úLôÓLs UhÓm YûWkRôp úTôÕm.

JqùYôÚ YûWTPjRô°Ûm, Rô°u YôõûN Gi, RôsL°u ùUôjR Gi¦dûL Ï±l©PlTPúYiÓm.

éôój§ ùNnVlThP YûWTPjRôû[ T«tß]o, ER® ØRpYo Utßm ØRpYoB¡úVô¬uJl×RÛdÏl©u, RôsLû[ Õû[«hÓ, RÏ§Vô] úLôl©p ûYjÕl TôÕLôdL úYi¥VÕT«t£Vô[¬u LPûUVôÏm.

JqùYôÚ TÚY Ø¥®Ûm, Es U§lÀÓ GiLs YZeÏYRtÏ, CkR úLôl×Rôu BRôWUôLdùLôs[lTÓm.


(viii)

ùTôÚ[PdLm

T«t£ Gi T«t£«u RûXl× TdL Gi

TÏ§ 1

1.1.01 A±ØLm Utßm ARu Ød¡VjÕYm (Introduction and itsimportance) 1

1.1.02 UW×d Ï±ÂÓLs (Conventions) 5

1.1.03 ùTô±«Vp YûWTPj RôsLs (Engineering drawing sheets) 6

1.1.04 BIS SP: 46-2003- uT¥ Af£PlThP YûWTPjRôû[U¥dÏm Øû\Ls (Method of folding of printed drawing sheetsas per BIS SP: 46-2003) 8

1.2.05 YûWTPj§u LÚ®Ls - ARàûPV RWm UtßmTVuTôÓLs (Drawing instruments - their standard and uses) 10

1.2.06 ùNhvùLôVoLs, A[ÜúLôp, ©ùWuf Yû[ÜLs(Set squares, scale, french curves) 13

1.2.07 YûWTPd LÚ®Ls - LÚ®l ùTh¥ Utßm ùTu£pLs(Drawing Instruments - box and pencils) 15

1.3.08 úLôÓLs- ®[dLm Utßm TVuTôÓLs(Lines - definition and applications) 19

1.3.09 úLôÓLs - CûQúLôÓLs Utßm ùNeÏjÕdúLôÓLÞdLô] T«t£ (Lines - practice of parallel lines andperpendicular lines) 24

TÏ§ 2

1.4.10 Y¥Y CVp TPeLs - úLôQeL°u YûLLs UtßmØdúLôQm (Geometrical figures - types of angle and triangle) 26

1.4.11 Y¥Y CVp TPeLs - NÕWm, ùNqYLm, NônNÕWm,CûQLWm Utßm YhPm (Geometrical figures - square,rectangle, rhombus, parallelogram and circle) 29

1.4.12 úLôQeLs Utßm ØdúLôQeLû[ CÚNUUôL©¬jRÛdLô] T«t£ Øû\Ls (Method of bisecting practiceof angles and triangles) 32

1.4.13 NÕWm - ùNqYLm - CûQLWm - NônNÕWm Utßm YhPmB¡VYtû\ CÚ NUUôLl ©¬jRÛdLô] T«t£ùNnØû\Ls (Method of bisecting practice of square - rectangle- parallelogram- rhombus & circle) 38

1.5.14 BIS SP: 46-2003 - «u T¥ GÝjÕdLs Utßm GiLs -£e¡s vúPôúWôd Utßm P×s vúPôúWôd RûXl×Utßm £±V GÝjÕdLs (Lettering and numbering as perBIS SP: 46-2003 - uppercase and lowercase of single stroke and doublestroke) 47

1.5.15 Jtû\d úLôÓ, CWhûPd úLôÓ, GÝjÕdLs UtßmGiL°p T«t£ ùNnRp (Practice of single stroke, double stroke,lettering and numbering) 52


(ix)


1.6.16 A[ÅÓLs - ®[dLm, A[ÅhÓ YûLLs, Am×dÏ±jRûX Utßm ÄPo úLôÓ (Dimensioning - definition, types ofdimensioning, arrow heads and leaderline) 56

1.6.17 A[ÅÓLs - A[ÜLû[ Ï±dÏm Øû\Ls(Dimensioning - methods of dimensions) 59

1.6.18 A[ÅÓL°p T«t£ GÓjRp (Practice of dimensioning) 69

TÏ§ 3

1.7.19 LÚ®Ls CpXôUp YûWTPm YûWRp - úLôÓLsYûWY§p T«t£ (Free hand drawing - practice of lines) 72

1.7.20 ©ú[u EÚYeLs - TXúLôQm (Plane figures - polygon) 78

1.7.21 ¿sYhPj§p T«t£ GÓjRp (Practice of ellipse) 81

1.7.22 _õúVôª§ Y¥Y EÚYeLs Utßm A[ÜLÞPuá¥V ©[ôdÏLs (Geometrical figures and block with dimension) 84

1.7.23 T«t£ 1.7.22- p Es[ A[ÜLû[ TVuTÓj§ C§pEs[ IúNôùUh¬d LhPeLs êXm ØlT¬UôQjúRôt\eLû[ YûWVÜm (Draw the isometric views on isometricgrids, transferring measurement from exercise 1.7.22) 85

TÏ§ 4

1.8.24 RûXl× ùTh¥, KWeLs Utßm ©úWmLs, YûWTPjRô°p ¡¬h ùWTWuv Utßm ùTôÚsL°u ùWTWuv(Title block, borders and frames, grid reference and item reference ofdrawingsheet) 86

TÏ§ 5

1.9.25 G°V ùTô±«Vp YûWTPeLû[ T¥jRp (Reading ofsimple engineering drawing) 88

1.9.26 BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu Øû\Ls (Methods oforthographic projection) 92

1.9.27 ©dúPô¬Vp YûWTPjûR ùY°lTÓjÕm Øû\Ls(Methods of pictorial drawing) 99

1.9.28 IúNôùUh¬d úRôt\eL°p T«t£(IúNôùUh¬d¡≠ÚkÕ IúNôùUh¬d¡tÏ) (Practice ofisometric views (Isometric to Isometric)) 104

1.9.29 BojúRô¡Wô©d úRôt\eL°u Øû\Ls (Method oforthographic views) 107

1.9.30 ùTovùTd¥q úRôt\eL°u Øû\Ls (Method ofperspective views) 108


(x)


TÏ§ 6

1.10.31 BIS SP: 46-2003 - u T¥ ©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolicrepresentation as per BIS SP: 46-2003) 110

1.10.32 WôÓLs Utßm ×úWô@ûTp Y¥YeL°u©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolic representation of barsand profile sections) 113

1.10.33 Tt\ûYl×, ©úW£e Utßm NôpPoh CûQl×L°u©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolic representation of weld, brazedand soldered joints) 114

1.10.34 ªu²Vp Utßm ªu]Ô®Vp áßLû[©W§¨§jÕYlTÓjÕm Ï±ÂÓLs (Symbolic representation ofelectrical and electronic elements) 116

1.10.35 ÏZôn CûQl×Ls Utßm ©h¥eÏL°u©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolic representation of pipingjoints and fittings) 120

TÏ§ 7

1.11.36 vúLpv Utßm PVd]p vúLpLû[ LhPûUjRp(Construction of scales and diagonal scales) 122

Lt\≠u ØÝûUûV U§lÀÓ ùNnÙm Øû\ LEARNING / ASSESSABLE OUTCOME

Cl×jRLj§u Ø¥®p ¿eLs §\m ùT\ CÚlTûY

• TpúYß YûL ùTô±«Vp YûWTPeLs Utßm úYûX¨ªjRUô] ãr¨ûXL°p AYt±u TVuTôÓ Utßm AYtû\Tt±V ®YWd Ï±l×Lû[ ®[dÏRp [TpúYß ùTô±«VpYûWTPeLs: Y¥Y CVp LhPûUjRp, A[ÅÓLs, úXAÜh, ©W§¨§jÕYlTÓjÕm Øû\, Ï±ÂÓLs, vúLpv,TpúYß ×ùWô_dNuLs, ùU£u ùNnVlThP TôLeLs UtßmTpúYß Uû\ Y¥YeLs, AùNm©° YûWTPm, ùYhÓjúRôt\eLs, ùTôÚsLÞdLô] U§lÀÓ, ªu²Vp Utßmªu]Ô Ï±ÂÓLs]

• úRûYVô] A[dÏm LÚ®Lû[ úRoÜ ùNnRp UtßmTôLeL°u A[ÜLû[ A[kÕ RLYpLû[ T§Ü ùNnRp.


(xi)

SYLLABUSFirst Semester Duration: Six Months

S.no. Title

Engineering Drawing: Introduction and its importance

Drawing Instruments: Their Standard and uses

Lines

• Definition, types and applications in Drawing as per BIS SP:46-2003.

• Classification of lines (Hidden, centre, construction, Extension, Dimension, Section).

• Drawing lines of given length (Straight, curved).

• Drawing of parallel lines, perpendicular line.

• Methods of Division of line segment.

Drawing of Geometrical Figures: Definition, nomenclature and practice

• Angle - measurement and its types, method of bisecting.

• Triangle - different types.

• Rectangle, Square, Rhombus, Parallelogram.

• Circle and its elements.

• Single Stroke, Double Stroke, inclined, Upper case and Lower case.

Lettering and Numbering as per BIS SP: 46-2003

• Drawing board, T-Square, Drafter (Drafting M/c), Set Squares, Protractor, Drawing Instrument Box(Compass, Dividers, Scale, Diagonal Scales etc.), Pencils of different Grades, Drawing pins /Clips.

1

2

3

4

5

• Relationship to other technical drawing types.

• Conventions.

• Viewing of engineering drawing sheets.

• Method of Folding of printed Drawing Sheet as per BIS SP:46-2003

Dimensioning

• Definition, types and methods of dimensioning (functional, nonfunctional and auxiliary).

• Types of arrowhead.

• Leader Line with text.

6

Free hand drawing

• Lines, polygons, ellipse, etc.

• Geometrical figures and blocks with dimension.

• Transferring measurement from the given object to the free hand sketches.

7


(xii)

Sizes and Layout of Drawing Sheets

• Basic principle of Sheet Size.

• Designation of sizes.

• Selection of sizes.

• Title Block, its position and content.

• Borders and Frames (Orientation marks and graduations).

• Grid Reference.

• Item Reference on Drawing Sheet (Item List).

Method of presentation of Engineering Drawing

• Pictorial View

• Orthogonal View

• Isometric view

Symbolic Representation (as per BIS SP: 46-2003)

• Fastener (Rivets, Bolts and Nuts).

• Bars and profile sections.

• Weld, brazed and soldered joints.

• Electrical and electronics element.

• Piping joints and fittings.

8

9

10

Sheet Metal Worker

• Reading of simple engineering drawing.

S.no. Title

11


1

Aû]jÕ ùTô±«Vp ©¬ÜLÞdÏm ùTôÕYô]ÕùTô±«Vp YûWTPm T«t£ 1.1.01

A±ØLm Utßm ARu Ød¡VjÕYm (Introduction and its importance)

RLYp T¬Uôt\m (Communication)

TPm 1≠ÚkÕ ¡ûPdLlùTt\ /EQWdá¥VûYL°u T¬Uôt\eL°u ùNVpØû\Rôu RLYp T¬Uôt\m BÏm.

1 K¬Pj§≠ÚkÕ Utú\ôo CPj§tÏApXÕ

2 JÚY¬PªÚkÕ Utù\ôÚYÚdÏ

ùUô¯ (Language)

CÕ RLYp T¬Uôt\j§tLô] FPLUôÏm.

ûNûL ùUô¯«u YWm×Ls (Limitations ofsign language)

1 RLYp/EQoÜLû[ §\mTP ùR¬®dLCVXôÕ.

2 ¡ûPdLlùTt\ RLYp /EQoÜLû[RY\ôL ×¬kÕ ùLôs[Xôm.

3 RLYp ùR¬®lTYo Utßm AûRdúLhTYo JúW CPj§p CÚdL úYiÓm.

YûWLûX«u ùUô¯dÏiPô]YWm×Ls (Limitations of graphical language)

1 ¡ûPdLlùTt\ûYÙm/EQWdá¥VûYÙmTVàs[RôL CÚkRôÛm, AûYLtTû]VôL CÚlTRtÏm Y¯ÙiÓ(T¬Uôt\ CûPùY°«u LôWQUôL).

2 GÝÕ ùUô¯ CpXôR LôWQj§]ôp,TôoûYVô[o, AYoL°u ×j§«uTôoûY«p GRû] úYiÓUô]ôÛm¨û]jÕ CÚdLXôm.

úTÑ ùUô¯«u YWm×Ls (Limitations of vo-cal language)

1 JúW ùUô¯«û] úTÑTYôó UtßmúLhTYÚm A±k§ÚjRp úYiÓm.

2 CÚl©àm TôõUôt\j§u CûPùY°«]ôp ×ôõkÕ ùLôs[ôûUCÚjRÛdÏ Y¯ÙiÓ.

3 £X ùUô¯Ls (GÝjÕ Y¥Ym CpXôûU)úTÑm ùUô¯VôL UhÓúU CÚdÏm.

4 JqùYôÚ YôojûRÙm ùYqúYß AojRmùLôÓlTR]ôp GÝRlThP ùUô¯ûVÙmRY\ôL ×¬kÕ ùLôs[ Yônl×iÓ.

3 RLYp T¬Uôt\m Gu\ ØRuûUdLôW¦U²Rû] Ut\ E«¬]eL°PªÚkÕ©¬jÕd LôhÓ¡\Õ.


2

L¦¦ ùUô¯«u YWm×Ls (Limitations ofcomputer language)

1 L¦¦ ×úWô¡WôUo UhÓm RôuTVuTÓjRØ¥Ùm.

2 CûR ùTôÕlTûPVô] T¬Uôt\j§tÏTVuTÓjR Ø¥VôÕ.

¾oUô]m (Conclusion)

GÝRlThP ùUô¯/ÏWp ùUô¯ Utßm CûYùRôPo×L°u ER® ùLôiÓ ùNnÙmYûWTPj§]ôp T¬Uôt\eLs TVàs[RôLCÚdLd áÓm.

ùTô±«Vp YûWTPm Gu¡\ YûWLûX,ùUô¯ Utßm GÝÕ ùUô¯ûV TVuTÓjÕYRu êXm áoûUVô] RLYpT¬Uôt\j§û] RÚ¡\Õ.

ERôWQm : (FM) Yôù]ô≠ _ôd¡Ls ÏWpùUô¯ûVúV TVuTÓjÕ¡\ôoLs.

ERôWQm : ùNn§jRôsLs, YûWLûX ùUô¯+ GÝÕ ùUô¯ûVúV TVu TÓjÕ¡\ôoLs.

ERôWQm : ùRôûXdLôh£«p, YûWLûXùUô¯ (SLÚRp / ̈ ûXlTPm) + GÝRlThPùUô¯ + ÏWp ùUô¯ B¡VYtû\TVuTÓjÕ¡\ôoLs.

TVàs[ RLYp T±Uôt\j§tÏ

ùTô±«Vp YûWTPm JÚYûWLûX ùUô¯VôÏm. AÕ úUÛmGÝÕ ùUô¯ûV TVuTÓjÕYRuêXm áoûUVô] RLYpT¬Uôt\jûR A°d¡\Õ.

ùTô±«Vp YûWTPmþARuØd¡VjÕYm Utßm YûLLs (Engineer-ing drawing - Its Importance and Types)

ùTô±«Vp YûWTPj§u Ød¡VjÕYm(Importance of Engineering Drawing)

JÚ Sôh¥u ùTôÚ[ôRôW ùYt± GuTÕ ªLØd¡VUôL AkR Sôh¥u ùRô¯pY[of£ûVl ùTôßjRRôÏm. NoYúRNLôW¦L[ôp, Sm Sôh¥p Es[ GpXôùRô¯pLÞm NoYúRN RWj§tÏ EtTj§ùNnV SôÓ G§oTôod¡\Õ. úUúX á±VLôWQeL[ôp Sm Ck§Vl ùTôÚsLsA[Ü, Y¥Ym, ùTôÚkÕRp, Cß§ ¨ûX,úRôt\m B¡VYt±p EVo RWjÕPuRVô¬dL úYi¥V úRûY HtTÓ¡\Õ.

ùTô±Vô[oL°u ùUô¯VôL ùTô±«VpYûWTPm CÚlTR]ôp, ùTô±Vô[o ØRpûL®û]Oo YûW RWUô] ùTôÚû[jRVô¬dL ùTô±«Vp YûWTPjûRl Tt±VA±Üj§\àPu CÚdL úYiÓm.ùTô±«Vp YûWTPm JÚ EXL[ô®VùUô¯VôÏm. TpúYß ®RUô] úLôÓLsARàûPV GÝjÕ Y¥Ym BÏm. G]úYùRô¯p ÖhT YpÛ]oLs GkRj ùRô¯≠pCÚkRôÛm (ûL®û]OoLs EhTP) JÚùTôÚû[l Tt±V ®TWeLû[ YûWTPj§púLôÓLs, Ï±ÂÓLs, Ï±l×Ls UtßmÑÚdLeLs êXm §\mTP T¬Uôt\m ùNnVG§o TôodLlTÓ¡\ôoLs.

Sm úTfÑ ùUô¯«u êXm JÚ ùTôÚ°uØÝ ®TWjûRÙm ùY°lTÓjR CVXôÕ.G]úY JÚ ùTôÚû[ RVô¬dL AûRY¥YûUdL ùTô±«Vp YûWTP A±ÜUtßm T«t£ ªLÜm AY£VUô]RôÏm,YûWTPj§p ùNnVd á¥V £±V RYßEtTj§Vô] ùTôÚ°p ªL úUôNUô]®û[ÜLû[ HtTÓjRd áÓm. G]úYùTô±«Vp YûWTPjûR T¥jÕ A±RpUtßm YûWRp GuTÕ ûL®û]OoLÞdÏmUtßm ùTô±Vô[oLÞdÏm ªLÜmúRûYVô] Ju\ôÏm.

JÚ TPm KWô«Wm YôojûRLÞdÏ NUm(One picture worth one thousand words)

JÚ ûL®û]Oo ApXÕ JÚ ùTô±Vô[¬u¨û]l©u ùY°lTôPô] TûPlúT JÚùTôÚ[ôÏm. G]úY AqYô\ô] ùTôÚû[YûWLûX«u êXUôL TÏ§VôLúYôØÝûUVôLúYô TPUôL ùY°lTÓjRØ¥Ùm. JÚYo AÓjRYÚdÏ úRôWôVUô]ER®l TPjûRd ùLôÓlTÕ, JÚ§ûN«pùLôÓdÏm RLYp T¬Uôt\UôÏm.úVôNû]Lû[ ùRôPo×TÓj§ ARtÏ¬VLôh£l ùTôÚsLÞPu EhTÓj§dùLôÓlTúR YûWLûX RLYp T¬Uôt\UôÏm.YûWTPeLs, ×ûLlTPeLs, ûNÛÓLs,FÓßÜm RôsLs Utßm ER®l TPeLsB¡V GpXôm YûWLûX T¬Uôt\j§uTpúYß Y¥YeL[ôÏm. GkR JÚ FPLmYûWLûX ¨Zp TPjûR JÚ ùNn§T¬Uôt\j§tÏ, Ï±l×LÞdÏ ApXÕúVôNû]LÞdÏ TVu TÓjÕ¡\úRô, CûYAû]jÕm Es[Pe¡VúR YûWLûX RLYpT¬Uôt\m G]lTÓ¡\Õ.

ùTô±«Vp YûWTPm : (NSQF) þ T«t£ : 1.1.01


3

YûWTPj§p YûWLûX T¬Uôt\m ªL A§LA[®p TVuTÓjRlTÓm Øû\VôÏm.ùRô¯p ÖhT A[®p ®[d¡]ôp, JÚúVôNû]«u YûWLûX ©W§¨§jÕYmGuTÕ, JÚ LÚjÕÚ ApXÕ JÚAûPVô[m, CÕ YôrdûL«u EiûUApXÕ Es[ôt\≠Ûm Es[Õ.

YûWTPm GuTÕ ªLÜm ùRôuûU YônkRRLYp T¬Uôt\m, ARôYÕ úTfÑT¬Uôt\j§tÏ ØkûRV LôXjûRNôokRRôÏm. JÚ LÚ®, ÅÓ, JÚ CVk§Wj§uTÏ§ úTôu\ûY, EiûU«p Es[ R²AûPVô[jûR YûWLûXVôL©W§¨§jÕYTÓjÕRp ApXÕ LÚjÕÚApXÕ úVôNû] Utßm JÚ abstract- ITt±V RLYp B¡VYtû\ YûWTPj§uY¯VôL LôÔRp BÏm. CWiÓ YûLVô]YûWTPeLs Es[]. AûY K®VYûWTPeLs Utßm ùRô¯p ÖhTYûWTPeLs BÏm.

ùRô¯pÖhT YûWTPeLs (Technicaldrawings)

ùRô¯pÖhT YûWTPm ùTô±Vô[oLÞdÏUj§«p §\ûUVôL T¬Uôt\m ùNnYRtÏAàU§d¡\Õ úUÛm §hPªPp SûPØû\LÞdÏ BYQUôLÜm ûYjÕd ùLôs[Ø¥Ùm. JÚ TPm B«Wm YôojûRLÞdÏNUm Gu\ A¥lTûP«p, JÚ ùRô¯pÖhTYûWTPm ùTô±Vô[oLÞdÏ JÚGÝRlThP §hPjûR ®P ªLj§\ûUVôLLPjÕm ùTôÚ[ôÏm.

G]úY UßYûL«p ùRô¯pÖhT YûWTPmGuTÕ LiÓQ\ Ø¥VôR ApXÕ TÚlùTôÚs At\úRô ¡ûPVôÕ. ARtÏ AûREÚYôd¡VYûW Tt±j ×¬kÕ ùLôs[júRûY«pûX, B]ôp ùRô¯p ÖhTYûWTPeLû[ ×¬kÕ ùLôiPôp UhÓmúTôÕm. JÚ LÚjÕÚYj§u EiûU Y¥YmApXÕ úVôNû]ûV Õp≠VUôLÜmùUôjRUôLÜm ùRôÏlTôL úRûYlTÓmAjRû] ®TWeLû[Ùm A°lTúR ùRô¯pÖhT YûWTPj§u AojRUôÏm. G]úYRôu,JÚ ùRô¯p ÖhT YûWTPm YûWLûX©W§¨§jÕYj§tÏ AlTôtThÓ A§LUô]®TWeLû[ ùLôi¥ÚdÏm. úUÛmA[ÜLs, Ï±l×Ls Utßm úRûYVô]®TWeLû[ Es[Pd¡ CÚdÏm.

TVuTÓm TÏ§Ls (Fields of use)

LhÓUô]l ùTô±«Vp, ªu²VpCVk§W®Vp, Lh¥PY¥Y CVpB¡VYtßPu ¨uß ®PôUp GpXô®RUô] ùTô±«Vp Õû\L°Ûm ùRô¯pÖhT YûWTP Øû\dÏ Øuà¬ûURWlTÓ¡\Õ.

ùTô±«Vp YûWTPm LtTRu úSôdLm(Purpose of studying engineering drawing)

1 RtúTôûRV SûPØû\«p ER®lTPeLú[ô Utßm G°V ùTô±«VpYûWTPeLs RVô¬lTRtLô] §\ûUûVY[ojÕd ùLôs[.

2 ùRô¯t NôûXL°p TVuTÓjRlTÓmRVô¬l× Utßm LhÓUô] YûWTPeLû[T¥lTRtÏiPô] §\uLû[ Y[ojÕdùLôs[.

3 AàTYÃ§VôL ùRô¯tNôûX UtßmA§p Es[ ÕûQl ùTôÚh NôR]eLsB¡VYt±u AûUl× layout- I Tt±VA±ûY Y[ojÕd ùLôs[.

4 EÚYôdÏTYo Utßm ùTôÚjÕTYoRVô¬lTô[o B¡úVôÚdÏj úRûYVô]ùNnØû\ YûWTPeLs, §hPYûWTPm,LQd¸hÓj RôsLs úTôu\RLYpLÞdLô] §\û] Y[ojÕd ùLôs[.

ùTô±«Vp YûWTPj§u Ød¡VYûLLs (Main types of Engineering drawing)

ùTô±«V≠p GpXô ©¬ÜL°ÛmùTô±«Vp YûWTPm TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.G²àm ©WRô]Uô] ùTô±«Vp ©¬ÜL°uA¥lTûP«p ùTô±«Vp YûWTPm¸rLiPYôß YûLlTÓjRlThÓs[Õ.

CVk§W ùTô±«Vp YûWTPeLs(Mechanical engineering drawings)

E§¬ TôLm Utßm úNô ódLlTÓ¡u\YûWTPeLs, ôõùYhùPÓ CûQl×Ls,Tt±ûQdLlThP CûQl×Ls, LhÓUô]YûWTPeLs, ÖúUh¥dv UtßmûahWô≠dv YûWTPeLs, ûTlûXuTPeLs, ¸v (keys), Ll≠ev YûWTPeLsB¡VûY CVk§W ùTô±«Vp YûWTPj§tÏERôWQeLs BÏm.



4

ªu ùTô±«Vp YûWTPeLs (ElectricalEngineering drawings)

ùRô¯tNôûXLs Utßm ÅÓLÞdLô]JVôõe YûWTPeLs, NôódÏëh YûWTPeLs,ªuNôW NôR]eLs ¨ßÜYRtÏiPô]YûWTPeLs Utßm £X.

¸rLiP ®]ôdLÞdÏ T§p A°dLÜm

1 YûWTPeL°u ùYqúYß Øû\Lû[lTt± ®Yô§dLÜm?

2 ùRô¯p ÖhT YûWTPj§u ùYqúYßTVuTôh¥û] ®Yô§dLÜm?

3 ¡Wô@©Lp RLYp ùRôPo× Gu\ôpGu]?

GXdhWô²dv ùTô±«Vp YûWTPeLs(Electronics Engineering drawings)

Nô ódÏëh YûWTPeLs , PCB hWôdvYûWTPeLs Cuàm £X.

LhÓUô]l ùTô±«Vp YûWTPeLs(Civil Engineering drawings)

ÅÓ LhÓYRtLô] YûWTPm, úUp TdLjúRôt\m, ØLl×júRôt\m, A¥jR[j§tÏEiPô] YûWTPm Cuàm £X.



5


UW×d Ï±ÂÓLs (Conventions)

YûLLs UW×d Ï±ÂÓLs ùTôÚsLs

EúXôLeLs

LiQô¥

ùTô§ Utßm Lôl×ùTôÚs

§WYm

UWm

Lôu¡Ãh

CÚm×, Yôol©Úm×, RôªWm UtßmRôªWd LXl× EúXôLeLs,AÛª²Vm Utßm AÛª²VdLXl× EúXôLm Utßm TX

LôÃVm, ÕjR SôLm, ùYsÇVm,ùYi EúXôLm Utßm TX

LiQô¥

ÀeLôu, vúPôuúYo, T°eÏdLp,£úXh Utßm TX

BvùTvPôv, Sôo, @ùTph,ùNVtûL ©£u RVô¬l×Ls, Lô¡Rm,RdûL, ≠ú]ô≠Vm, WlTo, úRôpùUÝÏ, Lôl× Utßm AûPdÏmùTôÚsLs Utßm TX

Ri½o, GiûQ, ùThúWôp,Uiù]iû] Utßm TX

UWm, ©û[Üh Utßm TX

Lôu¡Ãh


6


ùTô±«Vp YûWTPj RôsLs (Engineering drawing sheets)

úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• RôsLû[ CVk§Wj§u êXúUô Utßm U²R²u êXúUô RVô¬jRRô GuTRû]Ï±lT±Rp

• RôsL°u A[Ü ARu TdLm CûYLÞdÏ CûP«Xô] ùRôPo×Lû[ ®Y¬jRp• YûWTPjRô°u §hPªhPlT¥ ARu ¿[m, ALXm Utßm ARu ùTVûW ®Y¬jRp• AhPYûQ«p ¿h¥dLlThP ùRôPof£ A[ÜLû[ ®[dÏRp• §hPªPlThP A[ÜLÞdLô] A[ûY AûPV TVuTÓjÕm Øû\«û]d áßRp• ¿h¥dLlThP ùRôPof£ A[ÜLÞdLô] A[ÜLû[d áßRp.

YûWTPjRôs (Drawingpaper): CûYLsCWiÓ ®ReL[ôÏm.

• ûL«]ôp RVô¬dLlTÓYÕ

• ùRô¯tNôûX«u êXm RVô¬dLlTÓYÕ

ûL«]ôp ùNnVlThP Rô°u úUtTWl×ùNôWùNôWlTôL CÚdÏm. ùY°±V ̈ \ØmUtßm YZdLUô] úYûXLÞdÏ ERYôÕ,B]ôp Nôoh RVôôõdL ERÜm.

ùTôÕYô] úYûXLÞdÏ ùRô¯tNôûX«pRVô¬dLlThP RôsLú[ TVuTÓjRlTÓ¡u\] Utßm AûY ÑÚ[ôLÜm, TX®RA[ÜL°Ûm ¡ûPdLl ùTß¡u\]. JÚÃØdÏ GjRû] ¡úXô Gußm (A) ARuAPoj§ûV ¡Wôªu A¥lTûP«p JÚNÕWÁhPÚdÏ GqY[Ü ¡Wôm GußmÏ±l©PlTÓ¡u\].

YûWTPjRô°u A[ÜLs (ª.ÁhP¬p)(Size of drawing sheets (in mm): úYûX«≠ÚdÏmúTôÕm (A) ûLVôÞmúTôÕm, ARu KWeLs¡¯YRtÏiPô] Yônl×Ls Es[].BûL«]ôp £±Õ ùTôõV A[®[ô] (¥ôõmùNnVlTPôRûY) RôsLû[ úRôókùRÓjRpúYiÓm. ARu©\Ï AûY NôõVô] A[®tÏ¥¬m ùNnVlTP úYiÓm. IS:10811:1983 ¥¬mùNnVlThP Utßm ¥¬m ùNnVlTPôRA[ÜLÞdÏ ùTVo Øuà¬ûU (preference)A°d¡\Õ.

YûWTPjRôsL°u A[ÜLÞdLô]A¥lTûP ùLôsûLLs ¸úZ ùLôÓdLlThÓs[]. ªLlùT¬V Rô°u TWl× (A0)ARôYÕ 1 N.Á Utßm ARu ALXm ¿[j§u

®¡Rm 1: 2 BÏm. x Utßm y GuTûR ARu

TdLUôL GÓjÕd ùLôiPôp A0 þ ®uTWlT[Ü 1 N.Á G²p, ARu x TdLm = 0.841ÁhPo Utßm y TdLm = 1.189 ÁhPo.(TPm 1)

CWiÓ ùRôPo A[ÜLû[ ¿[YôhPj§pAûWUPeúLô (A) CÚ UPeúLô ûYjÕAûPVXôm. CkR ùRôPo A[Ül TWl×Ls1:2 ®¡Rj§p CÚlTûR LôQXôm.

RôsL°u ùTVôóLû[ Ï±jRp (Designationof sheets) : YûWTPj§u RôsLs A0, A1, A2, A3,A4 Utßm A5, A0 YûW Ï±ÂÓ ùNnVlThÓs[Õ. C§p AD GuTÕ ªLlùT¬VRô[ôÏm.

¸úZ ùLôÓdLlThÓs[ AhPYûQ1þpEs[ RôsL°u A[ÜLû[ úUtLiPT¥¿[m Utßm ALXj§û] (JÝeLô]ÕmUtßm JÝeLt\RôLÜm) ùLôÓd¡\Õ. JÚNÕWj§u TdLj§tÏm êûX®hPj§tÏmEs[ ùRôPoúT Rô°u CÚTdLj§tLô]A[®u E\Ü Øû\VôÏm.

AhPYûQ 1ùTVôõÓRp JÝeLô] JÝeLt\

A[Ü A[Ü

A0 841 x 1189 880 x 1230A1 594 x 841 625 x 880A2 420 x 594 450 x 625A3 297 x 420 330 x 450A4 210 x 297 240 x 330A5 148 x 210 165 x 240


7

úUtLiP RôsL°p YûWTPjûR, YûWVCVXô®hPôp ¿h¥dLlThP ùRôPo Rôû[TVuTÓjRXôm. ARu Ï±ÂÓLs A1 x 3; A2 x 4ØR≠V].

¿h¥dLlThP £\l× ùRôPof£L°uALXm,CWiÓ UPeLôLÜm êuß UPeLôLÜmA§LUôÏm. CRàûPV ùTVôóLs A3 x 3, A3 x4, A4 x 3, A4 x 4, A4 x 5. «û] ¸rLiPAhPYûQ 2þp RVÜ áôókÕ Nôõ TôôójÕdùLôs[Üm.

AhPYûQþ 2

¿h¥dLlThP £\l× ùRôPôóf£Ls(Special elongated series)

ùTVôóLs A[Ü

A3 x 3 420 x 891A3 x 4 420 x 1189

A4 x 3 297 x 630A4 x 4 297 x 841A4 x 5 297 x 1051

YûWTPeLû[ ×ûLlTP SLp GÓdL, NôohRVô¬dL, éª YûWTPm Utßm Cß§ùNnVlThP YûWTPeLs B¡VûY YûWV,Y° UiPXj§]ôp UgNs ̈ \UôL Uô\ôRùYsû[jRôsLú[ TVu TÓjRlTÓ¡u\].

ùTu£Xôp YûWVlTÓm Layout - dLs Utßm

úYûXdÏj úRûYVô] YûWTPeLÞdÏùY°o UgNs ̈ \ RôsLs (cream colour paper)ªLÜm ùTôÚjRUô] Ju\ôÏm.

RWUô] YûWTPjRôsLs (Quality drawing paper):RWUô] RôsLs úRûYdúLt\ úUtTWlûT(teeth or grain) ùLôi¥ÚdL úYiÓm. ARuLôWQUôL ùTu£Xôp úLôÓLs YûWYRtÏm Utßm TXØû\ A¯jRÛdÏmRôeÏm YûL«p CÚdL úYiÓm.

SLùXÓdÏm Rôû[úVô (Tracing paper) ApXÕYûWV úYi¥V Rôû[úVô YûWTPlTXûL«p ùTôÚjÕYRtÏØu ARu ¸rúTd¡e úTlTo (backing paper) ûYjÕ®hÓARu úUp YûWV úYi¥V Rôs/SLpLû[ùTôÚjR úYiÓm, CRu êXm ùR°Yô]JúW Uô§¬Vô] úLôÓLs YûWV Ø¥Ùm.YûWTPjûR ùRôPeÏYRtÏ Øu layoutYûWkÕ ®P úYiÓm. (BRôWd Ï±l× IS: )10711)


®§®XdLô]¿h¥dLlThPùRôPôóf£Ls (Exceptional elongated series)

ùTVôóLs A[Ü

A0 x 2 1189 x 1682A0 x 3 1189 x 2523

A1 x 3 841 x 1783A1 x 4 841 x 2378

A2 x 3 594 x 1261A2 x 4 594 x 1682

A2 x 5 594 x 2102

A3 x 5 420 x 1486A3 x 6 420 x 1783A3 x 7 420 x 2080

A4 x 6 297 x 1261A4 x 7 297 x 1471A4 x 8 297 x 1682A4 x 9 297 x 1892

A4 x 3 Gu\ôp A4 p ARu ALXj§u 3UPeÏLs ùLôiPûYL[ôL ¿[m CÚdÏm.A4 x 3 = 297 x 630 (210 x 3)

TPm 2 Utßm 3, RôsLs GqYôß JÚÏ±l©hP format in A¥lTûP«p AûWUPeLôLúYôApXÕ CWiÓ UPeLôLúYôEÚYôdLlTÓ¡\Õ GuTûR Lôi©d¡\Õ.


8


BIS SP: 46-2003 -uT¥ Af£PlThP YûWTPjRôû[ U¥dÏm Øû\Ls(Method of folding of printed drawing sheets as per BIS SP: 46-2003)úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• A1, A2 Utßm A3 YûWTPjRôsLû[ U¥dÏm ®RjûR ×¬kÕ ùLôsÞRp• YûWTPjRôû[ filing cabinet- -p AÓd¡ ûYjRp• IS ùNnØû\ A¥lTûP«p filing cabinet- I ûLVôÞRp.

BIS SP: 46-2003 -uT¥ Af£PlThP

YûWTPjRôû[ U¥dÏm Øû\Ls (Method offolding of printed drawing sheets as per BIS SP: 46-2003)

A§LlT¥Vô] Gi¦dûLûVd ùLôiPYûWTPjRôsLû[ U¥jÕ AûYLû[Øû\VôL TôÕLôlTôL AÓd¡ ûYjRpGuTÕ úRûYlTÓm ùTôÝÕTVuTÓjÕYRtLôÏm. (TPm 1)

JÚ ùTôÚû[ RVô¬lTRtLô] úYûXdLôLAlùTôÚ°u YûWTPjûR ùRô¯p áPj§pTVuTôhÓjRLYÛdLôL (reference) ùLôÓdLúYiÓm.

TVuTôÓLs (Applicability)

JÚ ùTôÚû[ ùRô¯p áPj§pRVô¬lTRtúLô ApXÕ TVuTôhÓjRLYÛdúLô úRûYdÏd ùLôÓdÏmYûWTPjûR UhÓúU U¥jÕ ûYdLúYiÓm. ANp YûWTPeLs GlùTôÝÕm

YûWTPjÕû\ cabinet- p TôÕLôlTôL

ûYdLlTP úYiÓm, JÚ ùTôÝÕm AYtû\ùY°«p GÓdLúYô, TVuTÓjRúYô áPôÕ.Õ¦, Tô≠Uo, AdLo≠d Tô≠Uo B¡VFÓßÜm RôsL°p YûWVlThPYûWTPeLû[ JÚ ùTôÝÕm U¥jÕ ûYdLdáPôÕ. AûY GlùTôÝÕm Tô≠¾u folder- pûYdLlThÓ Utßm filing cabinet- àsûYdLlP úYiÓm. £X úSWeL°pYûWTPeL°u ×Þ ©¬ih/×ûLlTPSLpLs, ùRô¯p áPeL°p ùTôÚs RVô¬dLùLôÓdLlTÓm ùTôÝÕ AYt±u BÙû[A§L¬dL úXªú]h ùNnÕ RÚYÕm EiÓ.

úRûYLs (Requirement)

YûWTPjRôû[ U¥dÏm ùTôÝÕ ̧ rLiP®`VeLû[ LY]j§p ùLôs[ úYiÓm.YûWTPeLs TÝRûPVôUp ApXÕRLYpLû[ Uû\dLôR YûL«p U¥dLlTPúYiÓm.

YûWTPjRôû[ U¥jÕ ûYdÏm ùTôÝÕAlTPj§u RûXl×j ùRôÏ§ (Title block)G°RôLj ùR¬ÙUôßm AúR úYû[«pAÓd¡ ûYlTRtÏ/GÓlTRtÏ ÑXTUôLCÚdÏm YûL«p ûYdLlTP úYiÓm.

BIS T¬kÕûW«u úT¬p (TPm 2) ¸rLiPØû\L°p Af£PlThP YûWTPjRôû[U¥dL úYiÓm.


9ùTô±«Vp YûWTPm : (NSQF) þ T«t£ : 1.1.04


10


YûWTPj§u LÚ®Ls - ARàûPV RWm Utßm TVuTôÓLs (Drawinginstruments - their standard and uses)

úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• YûWTPlTXûLL°u LhPûUl×, TVuTôÓ Utßm “T” vùLôVoó CûYLû[ Tt±dáßRp

• IS:1444-1989- u T¥ YûWTPl TXûL«u ¨ûXVô] A[ÜLû[l Tt±d áßRp• Erasing shield- u úSôdLj§û]d áßL• YûWTP CVk§Wj§u TVu Tôh¥û]d áßL• YûWTP CVk§Wj§u TôLeL°u ùTVoLû[d áßL• ×úWôhWôdPo ùah-u SuûULs Utßm TVuTÓjRlTÓm A[ÜúLôpL°uùTVoLû[ Tt±d áßL.

YûWTP AÛYXLj§p ETúVôLlTÓjRlTÓm ùTôÕYô] LÚ®Ls ¸úZùLôÓdLl ThÓs[].

YûWTPlTXûL (Drawing board) (TPm 1):YûWTPm YûWTYÚdLô] ØRuûUVô]dLÚ® JußRôu YûWTP TXûLVôÏm.YûWTPm RVôôó ùNnYRtLô] YûWTPjRôs/húW£e Rôs CûYLû[ ClTXûL«u ÁÕûYjÕ ùTôÚj§l TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. ÑUôôó25 ª.Á L]Øs[ UWjÕiÓLs NôõVôLTRlTÓjRlThP UWjÕiÓLs (A )UôNû]h B¡VûY (Yû[Ü Ø¥fÑLs At\)CûYLs êXm RVô¬dLlTÓ¡\Õ.YûWTPj§às ©uLû[ GÓlTRtÏm UtßmùTôÚjÕYRtÏj úRûYVô] ªÚÕjRuûUEûPV TXûLVôL CÚdLúYiÓm.

CûQl×L°Ûs[ Lô¥«²p vÏÚ êXmTXûLûV CWiÓ úThPuLÞPuCûQjÕ CßdÏRp úYiÓm. Ñtßl×\j§pEs[ DWdLôt±]ôp, TXûLLs ®¬YûPRpUtßm ÑÚeÏRp HtTÓm. CqYôßHtTPôUp CÚdL, Yû[VôUpCÚlTûRjR®odL, CqYôß ùNnVlTÓ¡\Õ.YûWTP TXûL«u Ïß¡V TdL Øû]«pJÚ TÏ§Vô] Ïû\kR “GúTô² Gh_ó”(Eß§Vô]UWm) úSWôLÜm NôõVôLÜmùTôÚjRlTh¥ÚdÏm.

IS:1444-1989- uT¥ ¸úZ ùLôÓdLlThÓs[YûWTPlTXûL«p ùTVoLs, A[ÜLsYûWVßdLlThÓs[Õ.

Y. ùTVoLs A[Ü ª.ÁGi

1 D0 1500 x 1000 x 25

2 D1 1000 x 700 x 25

3 D2 700 x 500 x 15

4 D3 500 x 350 x 15

úYûX ùNnÙm KWm (GúTô²) úSWôL CÚjRpúYiÓm.

RtúTôÕ úXªú]h ùNnVlThP TWl×ûPVYûWTPl TXûLLs ¡ûPd¡u\]. TWl©uúUp UhPdúLôp (straight edge) ûYjÕRhûPVôL CÚlTRû] NôõTôôójRp úYiÓm.AûYLÞd¡ûP«p J° FÓÚ® ùNpXôUpCÚl©u ARàûPV TWl× NU UhPUôLCÚdÏm GuTRôÏm.

T- vùLôVo (T-square): CÕ TRlTÓjRl ThPUWj§]ôp B] “T”- Y¥Y ùTôÚ[ôÏm. CÕRûX (head) Utßm ©ú[Ó (blade) B¡V CÚTÏ§Lû[d ùLôiPÕ. CRu JÚ Øû]©ú[Ó ARôYÕ working Øû]VôÏm. CkR©ú[Ó ARu RûXl TÏ§ÙPu


11

CûQdLlTÓYRu êXm ARàûPV workingØû]Vô]Õ RûXl TÏ§dÏ ùNeúLôQj§pCÚdÏm (TPm 2a)

IS : 1360 - 1989 -u T¥ “T” vùLôVoLsùTV¬PlThÓ ARtLô] A[ÜLÞm ªp≠

ÁhP¬p ¸rLiPYôß LôhPlThÓs[Õ.

Y. ùTVoLs ©ú[Ó ¿[mGi

1 T0 1500

2 T1 1000

3 T2 700

4 T3 500

¡ûPUhPdúLôÓLs, CûQ úLôÓLsUtßm ùNhvùLôVûW Rôe¡l ©¥dL,vùPu£ûX ûYdL “T”- vùLôVo, YûWTPlTXûL«u GúTô² Gh_ - dÏ G§WôL ARuRûXlTÏ§ ùTôÚjRlThÓETúVôLlTÓjRlTÓ¡\Õ.

TPm 2b “T”- vùLôVo GqYôßETúVôLlTÓjRlTÓ¡\Õ GuTûRdLôhÓ¡\Õ.

úTlTûW ¥¬m ùNnYRtLô] Guide BLúYôApXÕ Ñj§VXôLúYô “T”- vùLôVûWGlùTôÝÕúU TVuTÓjRdáPôÕ.

YûWTPd LÚ®«p YûWRp (Drafting in themachine) (TPm 3)

CÕ “T”- vùLôVo, ùNhvùLôVo,×úWôhWôdPo Utßm A[ÜúLôpB¡VYt±u Aû]jÕ ùNVp TôÓLû[ÙmùNn¡\Õ. CÕ TpúYß A[ÜL°p¡ûPd¡\Õ, úUÛm CRu Y¥YûUl×“Pantagraph” YûLVôÏm. CÕ úUpTÏ§«pCPÕ KWUôL ARôYÕ YûWTPl TXûL«uúUp KWj§p adjust ùNnVdá¥V frame ApXÕtable- p ùTôÚjRlTh¥ÚdÏm. CRtÏA§LUô] T¦«Pm úRûYlTÓm. CkRYûWTPl TXûL«u úLôQjûR Lô≠u¸r×\m Es[ Pedal êXm adjust ùNnÕ ùLôs[Ø¥Ùm. C§p Es[ CWiÓ counter weight- LsúLôQj úRôt\jûR NU¨ûX«p ûYdLÜmUtßm YûWTPj RûXlTÏ§ûV NU¨ûX«pûYdLÜm TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. CqYûLYûWTPd LÚ® EtTj§ NôokR ùRô¯tNôûXYûWTP AÛYXLj§tÏ £\kR úRoYôÏm.

CRu Utù\ôÚ Øû]«p, TôûLUô²«uRûXlTÏ§ (Protactor head) “H” ÑZÛm Utßmlocking AûUl×Pu (CWiÓ A[ÜúLôpLs90° úLôQj§p AûUk§ÚdÏm) CûQdLlTh¥ÚdÏm.

15° úLôQ CûPùY°«p TôûLUô²«uRûXlTÏ§ûV lock ùNnV JÚ v©¬e EPuá¥V ¡[hf AûUl×Pu JÚ ûLl©¥ùTôÚjRlTh¥ÚdÏm. 15° úLôQj§tÏAlTôtThP ApXÕ CûPlThPúLôQjûR ùNh ùNnYRtÏ, ¡[hf v©¬e,



12

ûUV knob “I” ÑZt± ®Ó®jÕ ùNnV Ø¥Ùm.AqYôß ùNnÙm ùTôÝÕ “O” line,úRûYlThP úLôQj§tÏ ûYdLlThÓFriction ¡[hf knob CßdLlTÓm. CRu ÑZt£180° úLôQUôL CÚlTR]ôp GkR úLôQA[®tÏm ùNh ùNnÕ ùLôs[Xôm.

CRu CÚ A[ÜúLôpLÞm 1:1 Utßm 1:2Gu\ ®¡R A¥lTûP«p A[ÜLsÏ±dLlThÓm Utßm ARu KWeLs Bevelshape BLÜm CÚdÏm. CkR A[ÜúLôpLs×\ôYôp Slide ùTôÚjÕm AûUl©pCÚlTR]ôp CYtû\ TdLjûR Uôt±ETúVôLlTÓjR Ø¥Ùm.

ªL úYLUôLÜm, Õp≠VUôLÜm YûWTPeLû[ YûWYRtÏ ª² ¥WôlPo Gu\ûLVPdL YûWTPd LÚ® Ød¡V TeÏY¡d¡\Õ. CkRd LÚ® T- vùLôVo, ùNhvùLôVo, TôûL Uô² Utßm A[Ü úLôpLsLXkR JÚ AûUlTôL Es[Rôp ªLG°RôLÜm, úYLUôLÜm YûWTPjûRYûWYRtÏ TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. (TPm 4,5, &6)

GúW£e Ìph (Erasing shield)

JÚ YûWTPj§p TXúLôÓLsAûUk§Úl©u, Juû\ A¯jÕ Uôt\úYi¥«ÚkRôp NôRôWQUôL A¯dÏmùTôÝÕ AÚ¡p Es[ úLôÓLÞm A¯kÕúTôL Yônl×iÓ. CkR Uô§¬ RÚQeL°pGúW£e Ìph ªLÜm ETúVôLUôL CÚdÏm.CÕ ùU≠Rô] RLh¥]ôp B], AúRúYû[«p CûP«ûPúV TpúYß Y¥YÕû[Ls, Lô¥Lû[ Es[Pd¡«ÚdÏm.ùTôÚjRUô] §\l× Es[ TÏ§ úLôh¥uúUp ûYdLlThÓ A¯lTRu êXm Ut\úLôÓLs A¯VôUp TôÕLôdLlTÓm.(TPm 7)



13


ùNhvùLôVoLs, A[ÜúLôp, ©ùWuf Yû[ÜLs (Set squares, scale, frenchcurves)úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• YûWTP úYûX«p ùNh vùLôV¬u ETúVôLj§û]l Tt±d áßL• YûWTP úYûX«p A[ÜúLôpL°u ETúVôLj§û]l Tt±d áßL.

ùNhvùLôVo (IS: 1361-1988)

GúTôû]h - I ®P ©[ôv¥dùNpÛPôn¥]ôp B] ùNhvùLôVoLsùTôÕYôL TVuTÓjRlTÓ¡u\] UtßmØuà¬ûU A°dLlTÓ¡u\]. CûYGi¦dûL«p CWiPôLÜm,JqùYôu±Ûm JÚ êûXd úLôQm 90°BLÜm CÚdÏm. CkR ùNh vùLôVoLs 60°-30° úLôQj§p 250 ªÁ ¿[j§Ûm Utßm 45°úLôQj§p 200 ªÁ ¿[j§Ûm G°RôLTVuTÓjÕm YûL«p CÚdÏm. Es§¬©uLôWQUôL ùNhvùLôVoLs £X úSWeL°pARu Õp≠Vj RuûUûV CZkÕ®PYônl×iÓ, G]úY CûR A¥dL¥ úNô§jÕûYjÕd ùLôs[ úYiÓm.

£X ùNhvùLôVoLs French Yû[ÜLÞPuAûUk§ÚdÏm ¡ûPUhPd úLôhûPj R®WGpXô YûLVô] úSo úLôÓLÞdÏm ùNhvùLôVo TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. ¡ûP UhPdúLôhûP YûWYRtÏ ª² ¥WôlPo - úWªLÜm CXÏ Utßm ETúVôLUô]Õ.

ª² ¥WôlPÚPu 45°, 30°-60° ùNhvùLôVûWUô±Uô± TVu TÓjÕYRu êXm 15° AÓdÏúLôÓLs YûWVÜm, ùNeÏjÕd úLôh¥tÏm,NônÜd úLôh¥tÏm CûQ úLôÓLsYûWVÜm Ø¥Ùm.

Bevel Øû] Utßm French Yû[ÜLÞPuEs[, A[ÜLÞPu á¥V ùNhvùLôVoLs©WRô]UôL ETúVôLlTÓjRl TÓ¡u\].AúR úYû[«p AûY ºWô] Yû[ÜLû[YûWVÜm TVuTÓjRlTÓ¡u\].ùNhvùLôVoLû[ JÚ ùTôÝÕm RôsLû[Trimming ùNnV TVuTÓjRd áPôÕ.

A[Ü úLôpLs (Scales)

A[ÜLû[ A[lTRtúLô ApXÕA[ÜLû[ UôtßYRtúLô TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. AûY UWm, CÚm×, RkRm,ùNpÛXônÓ (A) ©Vôv¥d, úUÛm ¿¥jÕEûZdL ÕÚl©¥dLôR G@¡ÛmRVô¬dLlTÓ¡u\]. (TPm 1,2,3) TpúYßYûLVô] A[Ü úLôpLû[ LôhÓ¡\Õ,AûY RhûPVôLúYô Bevel Øû]VôLúYôApXÕ ØdúLôQ ÏßdÏ ùYhÓlTWl×Pú]ô Es[]. A[ÜúLôpLs 15 ùNÁ¿[m, 2 ùNÁ ALXj§Ûm ApXÕ 30 ùNÁ¿[m, 3.5 ùNÁ ALXj§Ûm RhûPY¥Yj§pùTôÕYôL TVuTÓjRlTÓ¡u\].

R¥U]ô], RhûPVô] A[ÜúLôpLû[ ®PùUp≠V ApXÕ Bevel Øû] Es[ A[ÜúLôpLú[ úRoÜ ùNnVlTÓ¡u\]. Parallaxerror ªLÜm Ïû\YôLúYô ApXÕ Ïû\úVôCpXôUp, ùUp≠V (A) bevel Øû] YûLA[ÜúLôpLs TVuTôh¥p CÚdÏm.(TPm 2)


14

TôûLUô² (Protractor): úLôQeLû[ A[dLERÜm LÚ® TôûLUô²VôÏm. CÕRhûPVô] ùNpÛXônÓ RLh¥]ôpùNnVlThP AûWYhP Y¥Ym, ØÝYhPY¥®Xô] LÚ®VôÏm.

C§p ×s° “O” EPu BRôWd úLôh¥û]CûQVôL ûYjÕ ®hÓ úLôQjûR CÚTdLØm A[dLXôm Utßm ùNh ùNnVXôm.

TPm 3 GqYôß úLôQjûR ùNh ùNnVXômApXÕ T¥dLXôm GuTûRd LôhÓ¡\Õ.úUÛm TôûLUô²ûVd ùLôiÓ YhPjûRl©¬dLXôm ApXÕ YhP úLôQl TÏ§ûVYûWVXôm.

©ùWuf Yû[ÜLs (French curves)

úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• ©ùWuf Yû[ÜL°u SuûULû[d áßL• ©ùWuf Yû[ÜL°u ùNVpTôhÓ Øû\Lû[ ®[dÏ.

ùTôÕYôL CûY 6, 12, 16 Utßm TX úTôu\ú_ô¥L[ôLjRôu ¡ûPdÏm G²àm CûYTpúYß Y¥YeL°p RVô¬dLlTÓ¡u\].LômT³]ôp YûWVØ¥VôR Yû[ÜLs,YhP ®pLû[ ªL G°RôL áoûUVôLYûWYRtÏ, EÚYôdÏYRtÏ ©Wuf Yû[ÜªLÜm ùTôÚjRUô] Ju\ôÏm. ºWô]Yû[ûY YûWV ©ùWuf Yû[ûY ØR≠púNôRû]dLôL YûWVlTP úYi¥VùTôÚ°u Yû[Ü ÁÕ ûYjÕ TôojÕ ®hÓ©u× ùRôPokÕ AÓjR TÏ§ûV YûWVXôm.

YûWkR TPj§p Es[ Yû[®p Ïû\kRÕ3 ×s°Lû[VôYÕ ùRôhÓj ùNu\YôßYûWYÕ ªLÜm Ød¡Vm. AqYôß ùNnÙmùTôÝÕ Yû[Yô]Õ (ARu BWm A§L¬dL(A) Ïû\V) ºWôL CÚdÏUôß TôoûYdÏAûUÙm YiQm YûWV úYiÓm. (TPm 1)

JÚ ºWô] Yû[®û] GqYôß ©ùWufYû[ûY ûYjÕ YûWYÕ GuTûR TPm 2LôhÓ¡\Õ. CûY FÓßÜm RuûUÙs[ùNpÛXôn¥]ôp RVô¬dLlThP ©ùWufYû[Ü BÏm.



15


YûWTPd LÚ®Ls - LÚ®l ùTh¥ Utßm ùTu£pLs (Drawing Instruments- box and pencils)úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• ùYqúYß YûL LÚ®L°u LhPûUl©û] Tt±d áßL• LÚ®L°u ETúVôLeLs Utßm AûRd ûLVôÞm ®Rj§û] Tt±d áßL• TpúYß YûLVô] YûWTPj úRûYLÞdÏj úRûYVô] N¬Vô] ùTu£ûX úRoÜùNnRp.

ûL ®û]OoL°u §\ûU«]ôp UhÓm JÚSpX RWUô] YûWTPm RVôôõdL Ø¥VôÕ.B]ôp AYôó TVuTÓjÕm RWUô]LÚ®ûVÙm ùTôÚjÕRôu RWUô] YûWTPmRVô¬dL Ø¥Ùm.

YûWTPj§u LÚ®Ls ùTôÕYôLùTh¥dÏs ùNhPôL CÚdÏm. B]ôpR²jR²VôLd áP ¡ûPd¡\Õ. Ød¡VUô]TÏ§Ls ©jRû[ ApXÕ ¨dLp êXmEVôóRWUô] LÚ®Ls RVôôõdLlTÓ¡u\].CdLÚ®Ls ÕÚl ©¥dLôRûYVôL CÚdLúYiÓm. Ced úT]ô, ©ú[ÓLs, Yû[Yô]LÚ®Ls, TXYûLVô] vÏÚdLs B¡VûYRVô¬dL åp v¼p TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.

(TPm 1a to h) LÚ®l ùTh¥«p ¸rLiPETLWQeLs Es[].

• ùT¬V LômTv (LÚ®«p ùTôÚjÕm YN§Es[ûY) (Large compass)

• ùT¬V ¥ûYPo (Large divider)

• Yû[ÜL[ô] LômT^v, Yû[kR¥ûYPo (Bow compasses, bow divider)

• ¿h¥dÏm Tôo (Lenthening bar)

• ùTôÚjÕYRtLô] úT]ô Øû] (Pen pointfor attachment)

• vÏÚ ¥ûWYo (Screw driver)

• ùXh úLv (Lead case)

• ûX]o (liner)

ùT¬V A[®[ô] LômTv (TPm 2) (Largecompass) : CûY JÚ ùXd¡p (leg) UPdÏmCûQl©û]d ùLôiÓ A§p úT]ô (A)ùTu£ûX Eh×Ïj§ ARu Øû]«p (A)¿iP Tô¬û] CûQjÕ CRú]ôÓ úT]ô(A) ùTu£ûXúVô CûQdÏUôß ûYdLlThÓs[Õ. A§LUô] A[ÜLs GÓjÕ A§LA[®Xô] YhPeLs /Bod ùLôiP


16

YûWTPj§û] YûWVÜm TVuTÓ¡u\].A§L A[®Xô] YhPj§û] YûWk§P©uû] (pin) Uß ùXd¡²p ùNeÏjÕ¨ûX«p ùTôÚjRlThÓ CÚd¡u\].

TPm 4 þp TX®RUô] Yû[Üd LÚ®LsLôhPlThÓs[]. SÓ®Wp Utßm LhûP®WûXd ùLôiÓ LÚ®Lû[ adjust ùNnVúYiÓm. . ®Wp Utßm LhûP®W≠tÏªûP«Xô] So≠e RûX«û]ûYjÕ LÚ®«û] ºWôdL CVÛm.

Bod¡û]d ùLôiÓ YhPeLs YûWÙmúTôÕ úTlTÚdÏ ùNeÏjRôL ûYjÕùTu£≠u Øû] Utßm ¿¥p Øû]NUR[j§p ûYjÕ CÚdLúYiÓm.

JúW ×s°«p TXYhPeLsYûWÙm ùTôÝÕ, ûUVl×s°TÝRôYRtÏ Øu ØR≠p £±VYhPeLs YûWV úYiÓm GuTÕ®§VôÏm.

ùT¬V ¥ûYPo (Large divider): CÕúLôÓLû[, NUTôLeL[ôL ©¬lTRtÏmUtßm A[ÜLû[ GÓdLÜm TVuTÓ¡\Õ.NôRôWQ LôpLû[ ®P CûQlûTf N¬ùNnÕ ùLôsÞm LôpLs Es[ ¥ûYPoN¬Vô] úRoYôÏm. (TPm 3)

Yû[Yô] ETLWQm (Bow instruments):úRôWôVUôL 25 ª.Á BWm YûWV Yû[ÜLômTv Utßm Yû[Ül ùTu£pLû[TVuTÓjÕRp úYiÓm. Ïß¡V CPeLû[©¬lTRtÏm ApXÕ Ï±«PÜm Yû[Ü¥ûYPoLs TVu TÓjRlTÓ¡u\], CûYCWiÓ YûLVôL Es[] (i) v©¬e®ûNúVôÓd ùLôiP CûQl× LôpùLôiPRôLÜm. (ii) ûLl©¥úVôÓ á¥VúUpTÏ§«p v©¬e Yû[úYôÓ CÚLôpLÞm ùLôiPûY.

Yû[Ü LÚ®Ls adjust ÅúXôÓ ShùLôiPRôL CÚdLXôm. YhPeLsYûWYRtÏ, úRûYVô] çWeLû[ R²VôLÏ±jÕ Utßm A§p LÚ®ûV ùTôÚj§úNô§dL úYiÓm. ARu ©\ÏRôuYhPeLs Utßm YhP ®pLs YûWVúYiÓm.

¥Wôl v©¬e ùTü ùTu£p Utßm úT]ôhWôl v©¬e (TPm 5) Drop spring bow penciland pen) : CqYûL úT]ô (A) ùTu£ûXTVuTÓj§ JúW BWØs[ TXYhPeLsYûWYRtÏ TVuTÓjRXôm.

ERôWQm ( Example): ¬ùYh ÕYôWj§tÏÕû[«ÓRp, Õû[ ÃmÓLû[ (reamed)ÕYôWªÓRp, Uj§«Ûs[ ©u B]Õ úUpúSôd¡ RûP«u± ùNpYRtÏm UtßmùTu£p (A) ùTu úNokR ë²hPô]Õ ¥ëlêXm ¸r úSôd¡ ùNpÛUôßmúNodLlThÓs[Õ. úUp úSôd¡Ùs[úTôúR, Uj§V ®Wp Utßm LhûP ®WpCûYLÞd¡ûP«p hë×àûPVRûXlTôLUô] So≠e TÏ§ûV ©¥jÕûYlTRtÏ TVuTÓ¡u\].



17

Uj§V ×s°«u úUp AkR ©u Øû]«û]ûYdLúYiÓm Utßm úTlT¬p ùRôÓmYûW ùTu£ûXúVô(A) úT]ôûYúVôûYdLúYiÓm YhPj§û] YûWÙmùTôÝÕ L¥LôWf ÑtßRÛdÏ LÚ®«û]§Úl×Rp úYiÓm.

Ced úT]ô (A) ûX]o (A) ì≠e úT]ô(TPm 6) (Inking pen or liner or ruling pen) :CdLÚ®«û]d ùLôiÓ úSôódúLôÓLsCe¡û]l TVuTÓj§ YûWVlTÓ¡u\],B]ôp ûL«]ôp GÝÕm (A) úLôh¥û]CR]ôp YûWVd áPôÕ. GÝjÕdLs UtßmúLôÓLÞdÏ CdLÚ®ûV TVuTÓjRdáPôÕ.

¿h¥dÏm Tôo (TPm 7) (Lengthening bar) :ùT¬V YhPeLû[ YûWV CRû] LômT³púNojÕd ùLôiÓ YûWV úYiÓm.ARàûPV Øû]«²p úT]ô®u Øû]ApXÕ ùTu£≠u Øû]«û]úVôùTôÚjÕRp úYiÓm.

LÚ®Ls APe¡V ùTh¥«p LômT³tLôL¿¥p Tô«ihv Utßm úT]ô, ùTu£pLû[Uôt± AûUlTRtLôL áÓRXôL ûYdLlThÓs[].

vÏÚ ¥ûWYo (TPm 8) (Screw driver) :LÚ®L°p vdÏìdLû[ N¬ ùNnVlTVuTÓ¡u\].

ùXh úLv (TPm 9) (Lead case) : ùTu£≠uùXhLû[ ûYdL ùXhúLv TVuTÓ¡\Õ.

©u, ¡°l, ùNpúXô úPl (Pin, Clip, Cellotape): YûWTPjûR RVôo ùNnÙm ùTôÝÕSLWôUp CÚdL RtLô≠L A¥lTûP«pYûWTPjûR TXûL«p JhÓYRtÏTVuTÓjR úYiÓm.. YûWTPm RVôôõdÏmùTôÝÕ SLWôUp CÚdL YûWTPjRô°û]T§VûYlTRtLôL, ùNpúXô úPlv Utßm¡°lv, ©uLs CûYLû[ TVuTÓjÕRpúYiÓm. (TPm 10)

ùTu£pLs ¡úWÓ Utßm úRoÜLs(Pencils, Grade and Selection)

ùTu£pLs (Pencils) (TPm 11)

YûWTP AÛYXLj§p UWj§u FúPùNÛjRlThP ùXh -«û] EûPVùTu£pLÞm Utßm TÏ§ Rô²Ve¡ùTu£pLÞm TVuTôh¥p Es[].úRûYVô] RWj§tÏ ¡WôûThÓPuLúVô≠u (L°Ui ) úNojÕ (®¡RUôt\eL°p ) ùTu£pLs RVô¬dLlTÓ¡u\]. LúVô≠u ®¡Rm A§L¬dLùTu£≠u L¥]jRuûU A§L¬dÏm.

ùTu£pL°u ¡úWÓLs (Grades of pencils)

ùXh¥u ªÚÕj RuûU (A) L¥]jRuûU-I A¥lTûPVôLd ùLôiÓ ùTu£≠u¡úWÓLs ̈ oQVm ùNnVlTÓ¡\Õ.



18

ùTu£≠p L¥]jRuûU Es[ ùTu£p 9H¡úWÓ Utßm ªÚÕjRuûUd ùLôiPùTu£p 7B ¡úWÓ BÏm. GkR ®RUô]úLôh¥u úYûXdÏj úRûY UtßmTVuTÓjRlTÓm Lô¡RjRôû[ ùTôÚjÕùTu£p ¡úWÓ úRoÜ ùNnVlTÓm.

R¥jÕm Utßm LÚûUVô] úLôÓLû[YûWYRtÏ ªÚÕYônkR ùXh ùTu£pLsTVuTÓjRlTÓ¡u\], B]ôp AûYLsºd¡WúU LûWkÕ®Óm. GÝjÕdLs UtßmùTôÕYô] úLôÓLÞdÏ ªRUô]¡úWÓL[ô] H, 2H TVuTÓjRlTÓ¡u\].

L¥]Uô] ¡úWÓ ùLôiP ùXh êXmùUp≠V úLôÓLs Utßm úXNô] úLôÓLsYûWVXôm. H, Utßm 2H úTôu\ SÓjRWùTu£pLs êXm ùTôÕYô] úLôÓLsAúRúTôp GÝjÕdLs GÝRTVuTÓjRlTÓ¡u\]. L¥]Uô] RWm Es[ùXhÓLs 6H Utßm 5H, 4H B¡VûYLhPûUl×d úLôÓLs YûWVTVuTÓjRlTÓ¡u\]. úRûYVô]AÝjRj§p úTôÕUô] PôodLôL ùNnÕùLôs[Xôm. R²lThP STûWl ùTôÚjÕmGÝÕm AûUlûT ùTôÚjÕRôuùTu£pLs úRôóÜ ùNnVlTÓ¡u\].

húW£e úTlTo (A) YûWTP úTlTo GkR JÚYûWTPUô«àm, úLôÓLs UhÓm LÚlTôLCÚjRp úYiÓm, Ï±lTôL YûWTPUôYÕUß EtTj§dLôL CÚdL úYiÓm. CkRETúVôLj§tLôLjRôu, UeL®PôÕúTôÕUô] Eß§Ùm, ªÚÕYô]Õm B]LÚl× ùXh úLôÓLs YûWYRtLô]ùTu£ûX úRokùRÓd¡u\ôoLs. NôRôWQAÝjRØs[ úYûXLÞdÏd áP AkRùTu£≠u áoûU TZRûPVdáPôÕ.YûWTPjRôû[ ¸ßU[®tÏ ùTu£páoûUVôL CÚdLdáPôÕ Utßm ùTu£pEß§jRuûU CpXôUp CÚjRÛm úYiÓm.YûWTPj§p NôRôWQ AÝjRj§pùTu£pLs H, 2H (A) 3H B¡V ùTu£pLsúTlTo (RWm) Utßm ºúRô`Q ¨ûXûUCûYLû[ ûYjÕRôu úRokùRÓjRpúYiÓm.

úLôûPLôXj§p ùYlTm A§L¬lTRôpùTu£≠u Ähv ªÚÕYô¡u\] BûLVôp,ùTu£pLû[ Ntß Eß§Vô] ªÚÕYô]RWm ùLôiÓ YÝYZlTô] TWl©pGÝYRtÏm Utßm Am× Ï±ÂÓRûXTôLj§p Ï±dLÜm TVuTÓ¡u\].

UûZdLôXm (A) DWjRuûU A§Lm Es[ùTôÝÕ YûWTP úTlTo ®¬YûPYRôÛmUtßm ÑÚeÏYRôÛm, ùTu£≠u ùXhEß§VôL CÚdÏm. AR]ôp ªÚÕYô]ùTu£ûXúV TVuTÓjRúYiÓm. GÕ GlT¥CÚl©àm GlùTôÝÕm SpX RWm YônkRùTu£ûX TVuTÓjR úYiÓm. Å]v,úLô¶òo, Al^Wô úTôu\ ùTu£pLû[úRokùRÓdLXôm.

SpX úLôÓLs YûWYRtÏ ARôYÕùSÚdLUô] LÚl×dúLôÓ, úTlTûWjúRokùRÓjRp AûYLÞdÏ A§LlT¥Vô]¼jLs CpXôUp CÚdL úYiÓm. (ùNô\ùNô\lTô]TWl×)

ùTu£pLû[j úRokùRÓjRp (Selection ofpencils) : ùTu£p ¡úWÓLs LmùT²dÏLmùT² ®j§VôNlTÓ¡\Õ. JqùYôÚ×§VWL ùTu£≠tÏm ©¬ÜLs CÚkRôÛmúYûX«p DÓTÓm úLôÓL°u ®Rj§û]ûYjÕ ùTu£≠àûPV ©¬®û]dLiÓúRô ókùRÓdL úYiÓm. LhÓUô]júLôh¥tÏ 2H (A) 3H, GÝjÕY¥Yj§tÏmUtßm JÚ Y¥Yj§u úLôh¥tÏm ©¬Ü HùTu£ûX úRokùRÓdLÜm. ùTôÕYô]úYûXLÞdÏ H, HB Utßm 2H B¡VûYLsTVuTÓjRlTÓ¡u\Õ.

H GuTÕ ªRUô] L¥]jRuûUHB GuTÕ ªRUô] ªÚÕjRuûU2H L¥]jRuûU YônkRÕ

YûWTPeLÞdÏ TVuTÓjÕm ùTu£≠uÏßdÏùYhÓjúRôt\m AßeúLôQUôLCÚdÏm. NônYô] TWl©u ÁÕ ûYjRôpEÚiÓ ¸úZ ®ZôÕ. úLôÓLsYûWÙmùTôÝÕ ùTu£ûX ÑZtßYRtÏHÕYôL ARu ÏßdÏùYhÓ úRôt\mAûUkÕs[Õ. CR]ôp JúW R¥Uu A[®púLôÓLs YûWV CVÛm.

ClùTôÝÕ TXRWlThP A[ÜL°p(ùXh¥àûPV ®hPm 0.3, 0.5, 0.7 (A) 0.9 ª,Á)Rô²Ve¡ (CVk§Wm) ùTu£pv (A) ¡[hfùTu£pv Aû]jÕm ¡ûPdLlùTß¡u\]. L¥]jRuûU«u ©¬®tÏúRûY«uT¥, AûYLû[ ÑXTUôL ETúVôLlTÓjÕY§u êXm ARàûPV ¿[j§û] Ïû\dLôUúXúV ùTu£≠uùXh¥û] RdLûYjÕ Uôt\ CVÛm. áoûUTÓjRôUúUúXúV AûYLs ºWô]ALXØs[ úLôÓLû[ EiPôdÏ¡u\].(TPm 11)



19


úLôÓLs - ®[dLm Utßm TVuTôÓLs (Lines - definition and applications)

TX®RUô] úLôÓL[ôp YûWTPeLsYûWVlTÓ¡u\]. (ùUô¯dÏ GÝjÕ UtßmCXdLQm úTôX).

(TPm 1 Utßm TPm 2) Ï±l©hPúRûYLÞdÏ HtT úLôÓL°u R¥Uu UtßmáßL°u úYßTôÓLs LôhPlThÓs[].

ùRô¯p ÖhT YûWTPeLs ùYqúYß YûLúLôÓL°]ôp YûWVlTÓ¡u\]. JÚYûWTPj§p ùTôÚ°u áßLû[ ùR°YôLLôhP úRûYVô] TVuTôhÓd úLôÓLû[TVuTÓjR úYiÓm. Ï±l©hPTVuTôh¥tLô] T¬jÕûWdLlThPúLôÓLs AhPYûQ 1pùLôÓdLlThÓs[Õ.

AhPYûQ 1úLôÓL°u ®ReLs Utßm ARu TVuTôÓLs

úLôÓLs ùTôÚ[PdLm ùTôÕlTûPVô] TVuTôÓLsTPj§û]dLôÔRp UtßmARu ùRôPoTô] TPeLû[LôÔRp

ùRôPo A1 TôodLdá¥V ùY°l×\TÚUu úLôÓLs

A2 TôodLdá¥V JWeLs

ùRôPo B1 EhTdL ùYh¥²p Es[ùUp≠V LtTû]Vô] úLôÓLs

B2 A[Üd úLôÓLsB3 ùY°júRôt\U°dÏm

úLôÓLs (A) ®¬YôdLlThPúLôÓ

B4 RûXl× úLôÓLsB5 êÓRp (Hatching)B6 K¬Pj§u ùYhÓTôLeL°u

ÑZt£«u ùY°l×\d úLôÓLsB7 Ïß¡V ûUVd úLôÓLsB8 UûWd úLôÓ (Thread line)B9 êûX ®hPd úLôÓ

ùRôPo ùUp≠V C1 ùUp≠V ùRôPof£Vt\(ûL«]ôp A[Ytß CÚdÏUô]ôpYûWVlTÓYÕ) TÏ§Vô] A[®p (A)

®hÓ,®hÓ ùYhPl ThPRû]d LôhÓm TÏ§Ls

Yû[kÕ, Yû[kÕ D1 úLôÓ (TPeLû[l TôodLÜm)ùRôPo ùUp≠V(úSWôL) (straight)

úPxÓ R¥jÕ E1 Uû\Yô] ùY°dúLôÓLs

E2 Uû\Yô] KWeLs

TPm 1


20

1 CVk§WeLû[d ùLôiÓ YûW TPeLs YûWYRtÏ CqYûLVô] úLôÓ ªLÜmùTôÚjRUô]RôÏm.

2 CÚ UôßThPûYLs CÚkR úTô§Ûm, CûYL°p HRôYÕ Ju±û]jRôu JÚYûWTPj§tÏ T¬kÕûWdL úYiÓm. JúW ®R úLôÓRôu TVuTÓjRlTP úYiÓm.

úLôÓLs ùTôÚ[PdLm ùTôÕlTûPVô] TVuTôÓLsTPj§û]dLôÔRp Utßm

ARu ùRôPoTô] TPeLû[LôÔRp

úPxÓ ùUp≠V F1 Uû\Yô] ùY°dúLôÓ

F2 Uû\Yô] JWeLsùN«u Uô§¬ G1 ûUVd úLôÓLsùUp≠VRôL G2 JúW Uô§¬Vô] úLôÓLs

G3 hWôù_dúPôov (Trajectors)

ùN«u Uô§¬ H1 Lh¥e ©ú[uvùUp≠VRôLÜmØû]L°p TÚU]ôLÜm Utßm§ûNLs UôßRÛm

ùN«u Uô§¬ J1 £\l× úYûXL°u úRûYTÚU]ôL LÞdLôL TWl×Ls (A)

úLôÓL°u Ï±l©ÓLs

ùN«u úTôp K1 AÚ¡Ûs[ TôLeL°uùUp≠V ùY°l×\ úLôÓLsCWh¥l× K2 SLÚm TôLeL°u EfNúPxÓ ¨ûXLÞm Utßm Uô±, Uô±

YÚRÛmK3 ûUVd úLôÓLsK4 EÚYôdÏYRtÏ Øu

ùNnVlTÓm BWmTùY°l×\d úLôÓLs

K5 Lh¥e @lú[²tÏ Øu]ôpEs[ TôLeLs

¸rLiP Y¬ûN«≠ÚkÕ YûWTPeL°u®ReLs Utßm ARu A[®túLt\úLôÓL°u L]j§û] úRokùRÓdLXôm(IS:10714-1983) 0.18, 0.25, 0.35, 0.5, 0.7, 1, 1.4 & 2ª.Á.úUtLiP Y¬ûN«p, 0 .5 RôuûL®û]OoLÞdLô]RôL (craftsman)úRokùRÓdLlTÓ¡\Õ.

AhPYûQ - 2 0.5 úLôÓL°u Y¬ûNUtßm ARu ¸r Es[ Ut\ Y¬ûNdúLôÓLû[ LôhÓ¡\Õ. YXÕ TdLØs[GiLs úLôh¥u R¥Uû]d Ï±d¡\Õ.

AhPYûQ 2



21

JÚ Ï±l©hP A[Ü®¡Rj§p YûWVl ThPùTôÚ°u GpXôj úRôt\eL°ÛmúLôÓL°u R¥Uu JúW ®Rj§pAûUk§ÚdL úYiÓm.

úLôÓL°u YûLLs (Types of lines) : IS:10714-1983 u T¥ ùTô±«Vp YûWTPUô]ÕùTôÕYôL TjÕ®RUô] úLôÓLû[TVuTÓj§ YûWVlTÓ¡\Õ. CûYL°pØRp SôuÏ ®RUô] úLôÓL°p,ùRôPôóf£Vô] úLôÓLs TÚU]ôLÜm UtßmùUp≠VRôLÜm BÏm. (®Rm A to D)

ùRôPo TÚUu úLôÓ (A YûL) TôodLdá¥VùY°l×\d úLôÓLs YûWV (A1) UtßmTôodLdá¥V ùY°l ×\ JWm (A2) (TPm 1)CqYûL úLôÓLs Blù_dh (Object) úLôÓLsGuß AûZdLlTÓ¡u\].

ùRôPôóf£Vô] ùUp≠V úLôÓLs (Continuousthin lines ) (B type): AhPYûQþ1pùNôpXlThPÕúTôp TX úYûXLÞdÏùRôPôóf£Vô] ùUp≠V úLôÓLsTVuTÓ¡u\]. B YûL«Xô] úLôÓL°uTVuTôÓLs TPmþ 2 p LôhPlThÓs[].

JÚ RûXûUdúLôÓ (A leader line) - B4(TPmþ 2): áßLû[ Ï±l©ÓmúLôÓRôuRûXûUdúLôPôÏm. (A[ÜLs, ùTôÚs,ùY°dúLôÓ Utßm £X), RûXûUdúLôÓCqYô\ôL Ø¥YûPÙm.

– JÚ ×s°VôL

– Am×j RûXVôL

– ×s° CpXôUp (A) Am×Ï±ÂhÓjRûX CpXôUp (TPm 3)

aôh£e úLôÓLs (Hatching lines) (B5):CdúLôÓLs CûQVôLÜm NônYôLÜmEs[ûY BÏm. CkR úLôÓLÞdÏ CûPúVEs[ CûPùY° YûWTPj§p Es[R¥U]ô] úLôÓL°u L]jûR®PCÚUPeLôL CÚdL úYiÓm. CRàûPVCûPùY°Ls 0.7 ª.Á dÏ Ïû\YôL CÚdLdáPôÕ G] TôõkÕûWdLlTÓ¡u\]. (TPm 2)

JÚ úRôt\j§u GpûX ApXÕ RÓdLlThPúRôt\m Utßm ARu ùYhÓjúRôt\eLÞdÏ ùUp≠V ùRôPo ûL«]ôpB] úLôÓLs (C1) ApXÕ ùUp≠V ùRôPoúLôhÓPu á¥V _õd_ôd (D1)TVuTÓjRlTP úYiÓm. (TPm 4)

AhPYûQþ1 u T¥ E to K YûW«Xô]úLôÓLs ùRôPof£Vt\ YûL úLôÓL[ôÏm.CûYL°p £X ùUp≠VRôLÜm £XTÚU]UôLÜm Es[]. ®hÓ ®hÓ YÚmúLôÓL[ô] úPxLs ùUp≠V UtßmTÚU]UôLÜm Es[ CWiÓúULôQlTÓ¡u\]. (E & F YûL) GkR JÚYûWTPj§tÏm JúW ®RUô] (TÚUu (A)ùUp≠V ) úLôh¥û] TVuTÓjRT¬kÕûWdLlTÓ¡\Õ. (TPm 5)



22

ùN«u úLôÓLs (Chain lines) (ùUp≠V):EÚû[, YhPeLs B¡VYt±pûUVdúLôÓL[ôL TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.AúR ùN«uúLôÓLs Jt\ AfÑdLs UtßmJúW Uô§¬Vô] ùTôÚhLs B¡VYt±pTVuTÓjRlTÓ¡\Õ. úSWjûRÙm YûWTPCPjûR Ïû\dL ùUôjR TdLjûRÙmYûWVôUp JÚ TÏ§ûV UhÓm YûWVlTÓm.ARu CWiÓ Øû]L°p CÚkÕ CWiÓÏß¡V CûQdúLôÓLs ùNeÏjRôL YûWRpúYiÓm. (TPm 6)

JúW ®RUô] ùTôÚ°u Y¥®û] LôhPAfÑ®tÏm AlTôp Es[ ùTôÚ°uúLôÓLs ARu Y¥Yj§û] ºôó ùNnÕ¿hPlThÓ ¨ßjRl TÓYÕ UtßùUôÚØû\VôÏm. (TPm 7) CmØû\«p úUúXÏ±l©Pl ThÓs[ Ïû\Yô] CûQúLôÓLs ¿dLl ThÓs[]. AúR úLôÓLû[,§ÚmTj§ÚmT YÚm TôLeL°u áßLû[LôhP YûWVl TVuTÓm. (TPm 8)

JÚ ùYhÓj úRôt\m YûWV, AÓjRúRôt\j§p ARu Lh¥e ©ú[û] LôhPúYiÓm. Lh¥e ©ú[u (H1)AhPYûQ- 1 - p ùUp≠V ùN«u úLôPôLYûWVlThÓs[Õ. ARu Øû]LsR¥U]ôLÜm, Utßm AkR Lh¥e ©ú[uUôßTÓm §ûNLÞm R¥U]ô] úLôÓLsêXm YûWVlThÓs[Õ (TPm 9 & 10)

TWl©u úUp Lôi©dLlThÓs[AhPYûQ1- p (J1) TÚU]ô] ùN«uúLôPôL CÚdÏúUVô]ôp, AÕ £X £\lTô]ùNVpTôÓLs/SûPØû\Ls AkR TWl©pùNnV úYi¥VûR Ï±l©Ó¡u\].(TPm 11)



23

¸úZ ùLôÓdLlThP úYûXdÏ (K) CWhûPúPxÓ ùUp≠V ùN«u úLôÓLû[TVuTÓjRúYiÓm.

K1 - AÚ¡p Es[ TôLeL°uùY°l×\dúLôÓLs (TPm -11)

K2 - SLÚm TôLeL°u A§LlT¥Vô]¨ûXLÞm Utßm Uô±, Uô±YÚTYû]Ùm. (TPm 11)

K3 - Uj§Vd úLôÓLs (TPm 12)

K4 - EÚYôYRtÏØu Es[ ùRôPdLùY°l×\d úLôÓLs (TPm 13)

K5 - Lh¥e ©ú[àdÏ Øu×\m Es[TôLeLs (TPm 14)



24


úLôÓLs - CûQúLôÓLs Utßm ùNeÏjÕd úLôÓLÞdLô] T«t£(Lines - practice of parallel lines and perpendicular lines)

YûWTPjRôs A3/A4 às T«t£Lû[ ¸úZEs[ ùNnØû\lT¥ YûWVÜm.

ùNnØû\

T«t£ 1TPm 1 p Es[ÕúTôp 10 ª.ÁCûPùY°®hÓ 50 ª.Á ¿[j§tÏ Bß¡ûPUhP CûQdúLôÓLû[ YûWL(Draw six horizontal parallel lines of 50 mm long with10 mm intervals)• CPÕ TdLj§p ùNhvdùLôVôõû]

TVuTÓj§ 50 ª.Á ¿[j§tÏ AB Gu\ùNeÏjÕ úLôh¥û] YûWVÜm.

• 10 ª.Á CûPùY° ®hÓ AB-Gu\ùNeÏjÕdúLôh¥p Ï±dLÜm.

• ùNhvdùLôVôõû] AB úLôh¥tÏCûQVôL ûYdLÜm.

• Ut\ ùNhvdùLôVôõû]lTVuTÓj§ûYdLlThP ×s°L°u FPôL CûQúLôÓLs YûWVÜm. .

ùTu£ûX ám× Y¥®tÏáoûUVôd¡ TVuTÓjR úYiÓm.SLÚm §ûNdÏ ùTu£≠û] £±ÕNônYôL ûYdLÜm.¨ûXVô] TÚU]ô] YûWTPdúLôÓYûWYRtÏ ùTu£ûX ÑZtßRpúYiÓm.ùTu£≠u ùXh¥uúUp ºWô]AÝjRj§û] LûP©¥dLÜm.

T«t£ 2

TPm 2 p Es[ÕúTôp 10 ª.ÁCûPùY°®hÓ 50 ª.Á ¿[j§tÏ BßùNeÏjÕ CûQúLôÓLs YûWVÜm (Drawsix vertical parallel lines of 50 mm length with 10 mmintervals)

• 50 ª.Á ¿[j§tÏ AB Gu\ ¡ûPUhPdúLôh¥û] YûWVÜm.

• 10 ª.Á CûPùY°«p ×s°Lû[dÏ±«PÜm.

• AB úLôh¥tÏ ùNhvùLôVôõû]CûQdLÜm.

• úYß JÚ ùNhvdùLôVôõû]lTVuTÓj§CPÕ TdLj§p CÚkÕ YXÕ TdLj§tÏùNeÏjÕ CûQúLôÓLû[ YûWVÜm.

¸¯ÚkÕ úUXôL ùNeÏjÕúLôÓLû[ YûWVÜm.

T«t£ 3

45° dÏ NônYô] úLôÓLs YûWL (Draw 45°inclined lines) (TPm 3)

• 60 ª.Á ¿[j§tÏ AB Gu\ ¡ûPUhPúLôh¥û] YûWVÜm.


25

• AB úLôh¥p ùNhvdùLôVûWCûQdLÜm, úYù\ôÚ ùNhv ùLôVûWlTVuTÓj§ A Utßm B ×s°L°≠ÚkÕùNeÏjÕ úLôh¥û] YûWVÜm.

• AD Utßm BC «p 40 ª.Á dÏ NU A[®p©ôõjÕ ûYjÕ Utßm AkR ùTh¥«û]éôój§ ùNnVÜm.

• AB Utßm DC úLôh¥p 10 ª.ÁhPÚdÏ×s°Lû[ Ï±dLÜm.

• AB úLôh¥u úUp 45° ùNhvdùLôVôõuêXm Ï±«hP ×s°L°u FPôL ùNhvùLôVôõû]lTVuTÓj§ NônYô]CûQdúLôÓLû[ YûWVÜm.

¸¯ÚkÕ úUpúSôd¡ úLôÓLû[YûWVÜm.

1 (TPm-4)p Ï±l©hÓs[T¥ A[ÜLs 0.5JjR A[Üs[ ùTu£ûX TVuTÓj§ùLôÓdLlThP úLôÓLû[ YûWVÜm.


2 A4 YûWTPjRô°p ¸rLiP T«t£Lû[ YûWVÜm. (TPm 5)


26


Y¥Y CVp TPeLs - úLôQeL°u YûLLs Utßm ØdúLôQm(Geometrical figures - types of angle and triangle)

úLôQeLs (Angles) : JÚ ×s°«p úNÚmCÚ úSôódúLôÓLs ApXÕ úNÚmúTôÕHtTÓm ¿ÞRÛmRôu úLôQUôÏm. B - «púNÚ¡u\ CÚ úSôódúLôÓLs AB Utßm BCBÏm. AkR CÚúLôh¥tÏ CûP«pHtTÓYÕRôu úLôQUôÏm. úLôQjûR¥¡ôõ (A) úW¥V²p ùY°lTÓjÕ¡ú\ôm.

¥¡ôõ«u LÚjÕÚYm (Concept of a degree) :JÚ YhPj§u Ñt\[Ü 360o ûV NUTôLeL[ôL©ôõjùRÓdÏm ùTôÝÕ Utßm ARu ×s°L°≠ÚkÕ AûW®hP úLôÓLû[YûWVXôm. JÚ ¥¡ôõ«û] ®YôõdûL«pCWiÓ AÚ¡Ûs[ AûW®hP úLôÓLÞd¡ûP«p Es[ûYVôÏm. G]úY 360o

ùLôiPûYRôu JÚ YhPUôÏm .(TPm 1)

ÏßeúLôQm (Acute angle) : 90o dÏ Ïû\Yô]úLôQUôL CÚl©u ARtÏ ÏßeúLôQmGuß ùTVo (TPm 2)

ùNeúLôQm (Right angle) : BRôWdúLôh¥tÏm ARu ÁÕ YûWVlTÓmùNeÏjÕd úLôh¥tÏm CûPlThPúLôQm ùNeúLôQUôÏm, (TPm 3)

®ôõ úLôQm (Obtuse angle) : 90o Utßm 180o

dÏm CûP«p Es[ úLôQm ®ôõúLôQmBÏm. (TPm 4)

úSô ódúLôQm (Straight angle) : 180o

úLôQjûRRôu úSô ódúLôQm GußÏ±l©Ó¡ú\ôm CûR úSoúLôÓ GußmAûZd¡ú\ôm. (TPm 5)

G§oUû\ úLôQm (Reflex angle) : 180o dÏúUÛm AúR úSWj§p 360o dÏm CûPlThPúLôQm G§oUû\ úLôQm BÏm. (TPm 6)

AÓjÕs[ úLôQeLs (Adjacent angles) :JÚ úLôh¥u CÚ×\Øm AûUkÕs[úLôQm AÓjÕs[ úLôQm G]lTÓm.(TPm 7)

¨Wl×d úLôQeLs (Complementary angles) :CÚúLôQeL°u áhÓjùRôûL 90o BLCÚkRôp, ARôYÕ úLôQm POQ + úLôQmQOR = 90o úLôQm POQ Utßm úLôQm QORúLôQeLs JußdùLôuß ¨Wl×dúLôQeLs BÏm. (TPm 8)


27

ªûL ¨Wl×d úLôQm (Supplementaryangle) : CWiÓ AÓjRÓjÕ Es[úLôQeL°u áhÓjùRôûL 180o dÏNUUôÏm. ERôWQm úLôQm SOT + úLôQmTOY = 180o úLôQm SOT Utßm úLôQm TOYJußdùLôuß ªûL ¨Wl×d úLôQUôÏm.(TPm 9)

ØdúLôQm - ØdúLôQj§u YûLLs (Triangle - different types)

êuß úLôQeLs Utßm êuß TdLeL[ôpêPlThPÕRôu ØdúLôQUôÏm. êußúLôQeL°u áhÓjùRôûL GlùTôÝÕm180° dÏ NUUôL CÚdÏm.

ØdúLôQj§û] ®YôõdL, ¸úZ ùLôÓdLlThPÕúTôp Ïû\kRÕ SUdÏ êußA[ÜLs úRûY BÏm:

• êuß TdLeLs (A)

• CWiÓ TdLeLs Utßm JÚ úLôQm (A)

• CWiÓ úLôQeLs Utßm JÚ TdLm

ØdúLôQeL°u YûLLs (Types of triangles)

1 NUTdL ØdúLôQm (Equilateral triangle)êuß TdLeLû[f NUUôL ùLôiPØdúLôQmRôu NUTdL ØdúLôQUôÏm.áPúY Aû]jÕ êuß úLôQeLÞmNU A[ÜdùLôiPûY (60°) (TPm 1)

2 CÚ NUTdL ØdúLôQm (Isosceles triangle)CRu CÚTdLeLs NUUôL CÚdÏm. CÚNUTdLeL°u G§ôó G§o úLôQeLÞmNU A[®p CÚdÏm. (TPm 2)

3 ANUTdL ØdúLôQm (Scalene triangle)êuß TdLeL°u ¿[m NUUtß CÚdÏm.êuß úLôQeLÞm NUUtß CÚdÏm.(TPm 3)

4 ùNeúLôQ ØdúLôQm (Right angledtriangle) C§p JÚ úLôQm ùNeúLôQUôLCÚdÏm. ùNeúLôQj§u G§o TdLmLoQUôÏm. (TPm 4)



28

5 ÏßeúLôQ ØdúLôQm (Acute angledtriangle) êuß úLôQeLÞm 90° dÏÏû\YôL CÚdÏm. (TPm 5)

6 ®¬úLôQ ØdúLôQm (Obtuse angledtriangle) CRu úLôQeL°p Juß 90° ûV®P A§UôL CÚdÏm. (Fig 6)

GkR JÚ ØdúLôQj§tÏm, êußúLôQeL°u áhÓjùRôûL 180°dÏ NUUôL CÚdÏm.

GkR CWiÓ TdLeL°uáhÓdùRôûLÙm êu\ôYÕTdLjûR ®P A§LUôL CÚdÏm.



29


Y¥Y CVp TPeLs - NÕWm, ùNqYLm, NônNÕWm, CûQLWm UtßmYhPm (Geometrical figures - square, rectangle, rhombus, parallelogram and circle)

SôuÏ úLôQeLÞm Utßm SôuÏTdLeLÞm ùLôiÓ CûQdLlThP JÚNUR[lTPmRôu SôtLWm G]lTÓm.SôtLWj§u SôuÏ úLôQeL°uáhÓjùRôûL ARôYÕ (EhTdL úLôQeLs)360° dÏfNUm. G§o G§o Øû]Lû[CûQlTÕ êûX ®hPUôÏm. SôuÏTdLeLs, SôuÏ úLôQeLs Utßm CWiÓêûX®hPeLs Es[ SôtLWjûRYûWYRtÏ Ïû\kRÕ IkÕ A[ÜLsúRûYlTÓm. A§Ûm CWiÓ TdLeLsLi¥lTôL CÚdL úYiÓm. SôtLWjûR¥WÀ£Vm Gußm A±¡ú\ôm.

SôtLWeL°u YûLLs (Types of quadrilaterals)(TPm 1)

• NÕWm (Square)

• ùNqYLm (Rectangle)

• Nôn NÕWm (Rhombus)

• Nôn ùNqYLm / CûQLWm (Rhomboid/Parallelogram)

NÕWm (Square) : NÕWj§u SôuÏ TdLeLÞmJußdùLôuß NUm Utßm ARàûPVSôuÏ úLôQeLs ùNeúLôQeLs BÏm.ARu CÚ êûX ®hPeLs NUUôLÜmUtßm JußdùLôuß ùNeÏjRôLÜmCÚdÏm.

ùNqYLm : (TPm 2) (Rectangle) : JÚùNqYLj§p G§o, G§o TdLeLs NUUôLÜmUtßm CûQVôLÜm Utßm SôuÏúLôQeÞm ùNeúLôQeL[ôÏm.

JÚ NÕWjûR YûWYRtÏ ARu TdLj§u¿[m(a) ApXÕ ®hPj§u ¿[m (b) úRûY.

JÚ ùNqYLj§û] YûWYRtÏ SUdÏjúRûYlTÓYÕ ARu ¿[Uô] (a) CÚAÓjÕs[ TdLeLs ApXÕ (b) JÚêûX®hPm Utßm JÚ TdLm BÏm.

TPm 2 ùNqYLm ABCD -I LôhÓ¡\Õ.TdLeLsAB = DC Utßm BC = AD BÏm. êûX®hPeLs AC Utßm BD JußdùLôuß NUm.êûX®hPeLs Juû\ JußùNeúLôQj§p ùYhPôÕ.

Nôn NÕWm (Rhombus) (TPm 3): Nôn NÕWj§pSôuÏ TdLeLÞm NUUôL CÚdÏm B]ôpG§o, G§o úLôQeLs UhÓm NUUôLCÚdÏm. ABCD GuTÕ Nôn NÕWUôÏm, C§pAB = BC = CD = AD.

úLôQm ABC = úLôQm ADC Utßm úLôQmBAD = úLôQm BCD.AÓjR úLôQUôÏm.

êûX®hPeLs AC Utßm BD CûYLs NUA[®p CÚdLôÕ. B]ôp CûYùNeúLôQj§p NUUôL ùYh¥d ùLôsÞm.

AO = OC Utßm BO = OD


30

JÚ Nôn NÕWm YûWVúYiÓùU²p SômA±kÕ ùLôs[ úYi¥VÕ (a) CWiÓ®hPeLs (b) JÚ êûX ®hPm Utßm JÚG§o úLôQm (c) JÚ TdLm Utßm ARû]AÓjÕs[ úLôQUôÏm.

Nôn ùNqYLm /CûQLWm (Rhomboid/Parallelogram ) (TPm 4): JÚ CûQLWj§p G§oG§o TdLeLs NUUôLÜm UtßmCûQVôLÜm CÚdÏm, G§o G§oúLôQeLÞm áP NUUôÏm. êûX®hPeLs HÕm NUUôLôÕ, B]ôp AûYNUUôL ùYh¥d ùLôsÞm.

CûQLWm GuTÕ Nôn ùNqYLm BÏm. JÚCûQLWjûR YûWV úYiÓUô]ôp SUdÏjúRûYVô]Õ (a) CWiÓ AÓjRÓjR TdLeLsUtßm AûYLÞdÏ CûP«Xô] úLôQm(A) (b) JÚ TdLm, JÚ êûX ®hPm,CûP«Xô] ARu úLôQm (A) (c) CWiÓAÓjR TdLeLs Utßm G§oTdLeL°uCûP«Xô] ARu ùNeÏjÕ çWm.

ABCD Gu\ CkR CûQLWj§às AB = DC; AD= BC

úLôQmDAB = úLôQm DCB, úLôQm ABC =úLôQm ADC

TdLeLs AB,CD Utßm AD, BC B¡VûYCûQVôÏm.

êûX ®hPeLs AC Utßm BD CûYLsNUUôLôÕ B]ôp “0” ®p ùYhÓm.

YhPeLs, ùRôÓúLôÓLs (Circles, tangents)

YhPm (Circle): YhPm GuTÕ JÚNUR[lTPm JÚ Yû[®u êXm úXôdLvGu\ SLÚm ×s° êXm AûUdLlTÓ¡\Õ.CÕ ûUVl×s°«≠ÚkÕ (Centre) NUçWj§pCÚdÏm.

BWm (Radius): ûUVl×s°dÏm YhPj§uHRôYÕ JÚ ×s°dÏm CûPúV Es[ çWmBWm G]lTÓm

®hPm (Diameter): JÚ Yû[®uúUpCÚdÏm CWiÓ ×s°LÞdÏ CûP«pEiPôÏm úSodúLôh¥u ¿[m ARuUj§«u Y¯VôL ùNpÛRpRôu ®hPmGuß AûZlTo. (D: ®hPm(A)d) CûYBWeL°u CÚUPeLôÏm.

Ñt\[Ü (Circumference): YhPj§u ØÝYû[®u úSoúLôhÓ ¿[UôÏm. CÕ Dπ dÏ

NUUôL CÚdÏm.

YhP®p (Arc): Ñt\[®u úUÛs[ HRôYÕCWiÓ ×s°LÞd¡ûP«p EiPôÏmYhPj§u ¿[m (A ) CûPlThPÑt\[ûYjRôu (Periphery) YhP®pGu¡ú\ôm.

Sôi (Chord): YhPj§u CÚ Øû]Lû[CûQdÏm úSoúLôÓ Sôi G]lTÓm.YhPj§u ªLlùT¬V Sôi ®hPmG]lTÓm).

YhPl TÏ§ (Segment): YhPj§u JÚ TÏ§ApXÕ YhP®p Utßm SôQôp ãZlThPTÏ§ YhPl TÏ§ G]lTÓm.

YhP úLôQl TÏ§ (Sector): CÕ YhPj§uJÚ TÏ§ Utßm CWiÓ BWeL[ôpãZlThÓs[Õ. ARôYÕ YhP®pBWjÕPu úLôQj§p CûQ¡\Õ.

YhPj§u Lôp TÏ§ (Quadrant): JÚYhPj§u BWj§]ôp 900 dÏEÚYôdLlTÓm JÚ TÏ§. AûYJußdùLôuß Lôp YhPUôÏm. (CÕYhPj§u Sôu¡p JÚ TÏ§VôÏm).

AûW YhPm GuTÕ YhPj§p Tô§VôÏm.

ùRôÓúLôÓ (Tangent): JÚ úSodúLôPô]ÕYhPj§u ×s°ûV ùRôhÓf ùNu\ôp AÕùRôÓúLôÓ G]lTÓm. CdúLôh¥û]¿hÓmúTôÕ AÕ YhPjûR ùYhPúYôApXÕ YhPjûR Õû[júRô ùNpXôÕ.



31

YhPjûR ùRôhÓf ùNpÛm ùRôÓúLôh¥u×s°úV, ùRôÓúLôh¥u ×s° G]lTÓm.(Point of tangency) ùRôÓúLôh¥u ×s°dÏmYhP ûUVj§tÏm CûPúV Es[ úLôQm90o BÏm.

TPm 1 úUúX á\lThÓs[ áßLû[dLôhÓ¡\Õ.

JúWûUVm ùLôiPYhPeLs (Concentriccircles): ùTôÕYô] ûUVj§u êXm CWiÓ(A) CWi¥tÏ A§LUô] YhPeLsYûWkRôp AÕ JúW ûUVm ùLôiPYhPeL[ôÏm. JúW ûUVm ùLôiPYhPeLÞdÏ ªLf N¬Vô] ERôWQm TôpúT¬e BÏm. (TPm 2)

ûUV úYßTôÓûPV YhPeLs (Eccentriccircles): ûUV úYßTôÓûPV YhPeLsGuTÕ ®j§VôNUô] ûUVeL°≠ÚkÕ JÚYhPj§às YhPeL[ôL CÚdÏmYhPeL[ôÏm. (TPm 3)



32


úLôQeLs Utßm ØdúLôQeLû[ CÚNUUôL ©¬jRÛdLô] T«t£Øû\Ls (Method of bisecting practice of angles and triangles)

ùNnØû\

1 ùLôÓdLlThP úSôó úLôhûP CÚNUTÏ§L[ôLl ©ôõlTÕ (Bisect a givenstraight line) (TPm 1).

• 70 ª.Á ¿[j§tÏ AB Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• A Utßm B ûV ûUVUôLÜm, ABúLôh¥p Tô§dÏúUp Es[ A[ûYBWUôL ûYjÕ AB «u úUÛm ¸ÝmYhP ®pLs YûWVÜm.

• CkR YhP®pLs C&D - --p ùYhPhÓm.

• CD ûV CûQjRôp “AB” úLôhûP “O”®p CWiPôL ùYhÓm..

• CD GuTÕ AB úLôh¥u ûTùNdPôôóBÏm. Utßm AO = OB .

2 (TPm 2) ùLôÓdLlThP úSoúLôh¥≠ÚkÕ ùLôÓdLlThP×s°«≠ÚkÕ ùNeÏjÕd úLôÓYûWRp (Draw a perpendicular to a givenstraight line, from a given point in it) .

• AB Gu\ úLôh¥tÏ úUp `C' Gu\×s°ûV Ï±dLÜm.

• AB Gu\ úLôh¥p `C' Ì' ûUVUôLûYjÕ 1 Utßm 2 Gu\ CPj§pYhP®p≠û] YûWVÜm.

• 1 Utßm 2 - I ûUVUôL ûYjÕYhP®p≠û] YûWL. AûY D Gu\CPj§p ùYhÓm.

• DC ûV CûQdLÜm.

• CD GuTÕ `C' ×s°dÏ ùNeÏjÕdúLôPôÏm.

3 TPm - 3 p Es[ÕúTôp ùLôÓdLlThPúSôódúLôh¥p ARu Øû]«p Es[×s°«≠ÚkÕ ùNeÏjÕ úLôÓ YûWL(Draw a perpendicular to a given straight linewhen the point is at the end of the line).

• (75ª.Á ¿[j§tÏ) AB Gu\ úLôÓYûWVÜm.

• À' ûY ûUVUôL ûYjÕ, YN§Vô]BWj§u êXm YhP®p≠û]YûWÙmúTôÕ AÕ AB úLôh¥p E pùYhÓm.

• È' I ûUVUôLd ùLôiÓ, AE ûV BWUôLûYjÕ YhP®p YûWÙmúTôÕ AÕØR≠p YûWkR YhP®pûX `C'×s°«p ùYhÓm.

• `C' ûV ûUVUôL ûYjÕ AúR BWjRôpYûWkÕ `D' «p ùYhPÜm.

• AúR BWjRôp ‘D’ Utßm ‘C’- -IûUVUôLd ùLôiÓ úUp úSôd¡YhP®p YûWkRôp AÕ ùYhÓm ×s°Ò' BÏm.

• OA ûY CûQdLÜm, AB úLôh¥pEs[ ×s° A dÏ AO ùNeÏjRôÏm.


33

4 ùLôÓdLlThP çWj§tÏùLôÓdLlThP úSô ódúLôh¥tÏCûQVô] úLôh¥û] YûWL (Draw aline parallel to a given line at a given distance.)(TPm 4)

• (60 ª.Á) YN§Vô] ¿[j§tÏ AB Gu\úLôh¥û] YûWL.

• ùLôÓdLlThP çWUô] (40 ª.Á) dÏ CDGu\ úLôh¥û] YûWVÜm.

• A Utßm B dÏ AÚLôûU«p 1 Utßm 2Gu\ ×s°Lû[ Ï±dLÜm.

• 1 Utßm 2 ûV ûUVUôLd ùLôiÓ CDûV BWUôL ûYjÕ YhP®p YûWVÜm.

• ùNhv vdùLôVôõû]lTVuTÓj§ 1Utßm 2 tÏ ùNeÏjRôL úLôÓLû[YûWVÜm, AûYLs Øû\úV E Utßm Fp CûQÙm.

• E Utßm F Gu\ ×s°Lû[CûQdLÜm.

• ùLôÓdLlThP CD çWj§p AB dÏCûQVôL EF AûUkÕs[Õ.

5 ùLôÓdLlThP úLôh¥û] GjRû]NU TôLeL[ôL úYiÓUô]ôÛm©¬dLÜm (5 TôLm) (Divide a line into anynumber of equal parts) (say 5). (TPm 5)

• (65 ª.Á) ¿[j§tÏ YN§VôL AB Gu\úLôh¥û] YûWVÜm.

• úRûYlTÓ¡u\ ¿[j§tÏ ̀ A' ®≠ÚkÕAC Gu\ úLôh¥û] NônYôL YûWVÜm,AûY BAC Gu\ úLôQjûR HtTÓjÕm.(GlúTôÕm AûY ÏßeúLôQUôLúYCÚlTÕ SpXÕ)

• IkÕ NUUô] BodÏLs AC úLôh¥uÁÕ Ï±dLÜm, AûY 1,2,3,4 Utßm5 - p Nk§dÏm. (CúR Uô§¬ GjRû]NUTôLeL[ôLÜm ©¬dLXôm.)

• 5 Utßm B «û] CûQdLÜm.

• 5-B dÏ CûQVôL 4,3,2 Utßm 1 pCÚkÕ CûQúLôÓLs YûWL. CûYAB úLôh¥p 4', 3', 2' Utßm 1'.p Nk§dÏm.

• ClùTôÝÕ AB Gu\ úLôÓ IkÕNUTôLeL[ôL ©¬dLlThÓs[Õ.

6 ùLôÓdLlThP ùNeúLôQjûR êußTôLeL[ôL ©¬dLÜm. (TPm 6).(Trisect agiven right angle)

• ABC Gu\ ùNeúLôQ ØdúLôQmYûWVÜm.

• `B' ûV ûUVUôL ûYjÕ úRûYdúLt\BWj§p YhP®p YûWL. AÕ BCUtßm BA Gu\ úLôh¥p Øû\úV 1 ,2Gu\ CPj§p ùYhÓm.

• 1 Utßm 2 ûUVUôLÜm, B-1 - IBWUôLÜmûYjÕ YhP®p YûWVÜm. CÕ Øu×YûWkR YhP®pûX D Utßm E pùYhÓm.

• BE Utßm BD ûV CûQdLÜm.

• RtúTôÕ .

7 ùLôÓdLlThP úLôQjûR CÚTôLeL[ôL ©¬dLÜm. (Bisect a given angle)(TPm 7)

• úLôQm BAC ( 30°«p) YûWVÜm.

• `A' - I ûV ûUVUôL ûYjÕ, YN§dúLt\BWj§p JÚ YhP®pûX YûWkRôp



34

AÕ AC-I ̀ E' Gu\ ×s°«Ûm, AB- I ̀D'Gu\ ×s°«Ûm ùYhÓm.

• `D' Utßm ̀ E'- I ûUVUôL ûYjÕ AúRBWj§p YhP®p YûWkRôp AÕ Ò'Gu\ ×s°«p ùYhÓm

• AO ûV CûQdLÜm.

• úLôQm BAC dÏ AO GuTÕ ûTùNdPôoBÏm.

• G]úY .

8 75° dÏ NUUô] úLôQjûR YûWL(Construct an angle equal to 75°) (TPm 8)

• (60 ªÁ ¿[j§tÏ) BC Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• “B” Gu\ ×s°«p GB Gu\ùNeÏjÕdúLôÓ YûWYRu êXmClùTôÝÕ GBC Gu\ ùNeúLôQm¡ûPdÏm.

• úLôQm FBC-I D&E Gu\ ×s°«u êXmêuß NUTôLUôLl ©¬dLÜm.

• úLôQm FBD- I A Gu\ ×s°«u êXmCWiÓ TôLUôLl ©¬dLÜm.

• ClùTôÝÕ úLôQm ABC = 75°

92

122

° dÏ NUUô] úLôQjûR YûWVÜm.

(Construct an angle equal to 2

122

°) (TPm 9)

• YN§túLtT ¿[Uô] BC Gu\úLôh¥û] YûWVÜm.

• ùNeúLôQm DBC∠ «p BD dÏ

ùNeÏjRô] úLôÓ `B' Gu\CPj§≠ÚkÕ YûWVÜm.

• È' «≠ÚkÕ DBC∠ -ITô§VôLl©ôõdLÜm. 45 EBC DBE °=∠=∠

• À' «≠ÚkÕ EBC∠ CÚ NUUôL ©¬dLÜm.

• RtúTôÕ = .

ØdúLôQeLs (Triangles)

1 NU TdL ØdúLôQm (TPm 1) (Equilateraltriangle) (Fig 1) AB = BC = CA = 35 ª.Á.

• JÚ úLôÓ YûWkÕ, A§pØdúLôQj§u TdLm AB - I 35 ª.ÁÏ±dLÜm.

• (TPm 1) p Es[ÕúTôp A Utßm B ûVûUVUôLdùLôiÓ, AB ûV BWUôLûYjÕ YhP ®pûX C «p ùYhPÜm.

• CB Utßm CA ûY CûQdLÜm.

• ABC GuTÕ úRûYVô]ØdúLôQUôÏm.



35

2 CÚ NUTdL ØdúLôQm (Isosceles triangle)AB = AC = 40 mm & °=∠ 40 BAC .

• 40 ª.Á dÏ NUUôL AB YûWVÜm. ̀ A' ûVûUVUôL ùLôiÓ, “AB” BWUôL ûYjÕYhP®p YûWVÜm.

• AB dÏ 40° «p AC Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• ABC Gu\ ØdúLôQjûR AûPV “BC” -I CûQdLÜm (TPm 2)

3 CÚ NUTdL ØdúLôQm (Isosceles triangle)(TPm 3): ùNeÏjÕ EVWm = 40 mm& °=∠=∠ 65 BAC BCA

• X'Y' Gu\ úLôÓ YûWL, A§p `D Gu\×s°«≠ÚkÕ YN§dúLtT 40 ª.ÁEVWj§tÏ DB Gu\ ùNeÏjÕdúLôÓYûWVÜm.

• `B' «u Y¯VôL X'Y' dœ C˚QVÙL XYGu\ CûQ úLôÓ YûWVÜm.

• 65° ¥¡ôõ«p A'B Gu\ úLôÓ XY «p YûWL,Utßm Ae¡ÚkÕ ¿h¥ X'Y' Gu\úLôh¥p À' ×s°«p Nk§dÏUôßùNnVÜm

• X'Y' úLôh¥p C ×s°ûV Ï±dLØu×dá±V Øû\«p YûWL. ABC Gu\ØdúLôQjûR éoj§ùNnVÜm.

4 ANUTdL ØdúLôQm (Scalene triangle):AB = 30 ª.Á, AC = 55 ª.Á & BC = 35 ª.Á.

• AB = 30 ª.ÁhP¬p A¥lTdLj§û]YûWVÜm.

• 55 ª.Á BWj§û]d ùLôiÓ À' ûVûUVUôL ûYjÕ YhP®p YûWVÜm.

• `B' ûV ûUVUôL ûYjÕ, BWm 35 ª.ÁêXm Øu× YûWkR YhP®pûX `C'«p ùYhPÜm.

• CA Utßm CB «û] CûQdLÜm.

AB = 30, BC = 35 Utßm AC = 55

G]úY ABC GuTÕ úRûYVô]ØdúLôQUôÏm. (TPm 4)

5 ANUTdL ØdúLôQm (Scalene triangle):AB = 40 ª.Á, AC = 30 ª.Á Utßm °=∠ 30 BCA .

• AB (40 ª.Á) Gu\ A¥dúLôÓ YûWL.ARu ûUVl×s°«≠ÚkÕùNeÏjÕdúLôÓ YûWL.

• ùLôÓdLlThP úLôQUô] 30° ùNh/YûWRp ARôYÕ úLôQm BAD = 30°(úLôQm C) GuTRôÏm.

• À' ®≠ÚkÕ AD þ dÏ ùNeÏjRôL úLôÓYûWVÜm.

• ¿h¥V CWiÓ ùNeÏjÕdúLôÓLÞmÒ' ®p Nk§dÏm.

• Ò' ûV ûUVUôLÜm, AO BWUôLdùLôiÓ YhPm ApXÕ YhP®pYûWVÜm.

• TdLm AC (30 ª.Á) ûV BWUôLÜm UtßmÀ'ûV ûUVUôLÜm ùLôiÓ YhP®pYûWkRôp AÕ Øu× YûWkRYhP®pûX `C' «p ùYhÓm.



36

• CA Utßm CB ûV CûQdLÜm.

ABC GuTÕ úRûYVô] ØdúLôQUôÏm. (TPm 5)

6 ANUTdL ØdúLôQm (Scalene triangle):AB = 70 ª.Á

°=∠°=∠ 110 BAC & 40 ABC

• AB = 70 ª.Á úLôh¥û] YûWVÜm.

• TôûLUô²ûV ̀A' ®²p ûYjÕ 110° dÏAûUdLÜm.

• TôûLUô²ûVlTVuTÓj§, BdÏ 40°úLôQjûR AûUdLÜm. ¿hPlThPúLôÓ `C' «p Nk§dÏm. A Utßm BÜPu `C' ûV CûQdLÜm.

G]úY ABC GuTÕ ¡ûPdLlùTt\ØdúLôQUôÏm. (TPm 6)

7 ùNeúLôQ ØdúLôQm (Right angledtriangle): AB = 60 ª.Á, BC = 45 ª.Á

• 45 ª.Á ¿[j§p BC Gu\ úLôh¥û]¡ûPUhPUôL YûWVÜm.

• 60 ª.Á ¿[j§tÏ B «≠ÚkÕ ùNeÏjÕúLôh¥û] YûWVÜm.

• A Utßm C ûV CûQdLÜm.

G]úY ABC GuTÕ úRûYlThPØdúLôQm. (TPm 7)

ùLôÓdLlThP A[ÜL°u A¥lTûP«pùNnØû\ûVl TVuTÓj§ ØdúLôQjûREiPôdLÜm.

8 35 ª.Á TdLeLs Es[ ABC Gu\ NUTdLØdúLôQjûR YûWVÜm.

9 ABC Gu\ CÚ NUTdL ØdúLôQjûR YûWL,ARu TdLeLs AB Utßm AC

40ª.ÁhPÚdÏ NUm. BAC∠ = 40°.

10 ABC Gu\ CÚ NUTdL ØdúLôQm YûWL.ARàûPV ùNeÏjÕ EVWm BD = 40 ª.ÁUtßm BAC∠ Utßm BCA∠ = 65°.

11 ABC Gu\ ANUTdL ØdúLôQm YûWL.TdLm AB = 30 ª.Á AC = 55 ª.Á Utßm BC =35 ª.Á BÏm.

12 ABC Gu\ ANU TdL ØdúLôQm YûWL.A§p ARu TdLeL[ô] AB = 40, AC = 30Utßm ARu úLôQm BCA = 30° BÏm.

13 ABC Gu\ ANU TdL ØdúLôQm YûWL.A§p ARu TdLUô] AB = 30 ª.Á; ABC∠= 40° Utßm BAC∠ = 110°.

14 ABC Gu\ ùNeúLôQ ØdúLôQjûRYûWL ARu TdLUô] AB Utßm BCØû\úV 60 Utßm 45 ª.Á BÏm.

úUtá±V ùNVpØû\ûV TVuTÓj§ T«t£15 ≠ÚkÕ 19 YûW YûWkÕ TôodLÜm.

15 JÚ TdLm Utßm CWiÓ úLôQeLÞmùLôÓdLlThÓs[].AûR ØdúLôQUôLYûWL. (TPm 8)



37

16 A¥lTdLm Utßm LoQmùLôÓdLlThÓs[Õ. CRu êXmùNeúLôQ ØdúLôQm YûWL. (TPm 9)

17 CWiÓ TdLeLs Utßm ùNeÏjÕ EVWmùLôÓdLlThÓs[Õ CRu êXmØdúLôQm YûWL. (TPm 10)

18 ùLôÓdLlThÓs[ ùNeÏjÕ úLôQm,ùNeÏjÕ EVWm, A¥TôLj§û]ÙmùLôiÓ ØdúLôQm YûWVÜm. (TPm 11)

19 ùLôÓdLlThÓs[ JÚ TdLm Utßm ARuùNeÏjÕ EVWm, ARu A¥lTdLj§û]Ùm ùLôiÓ ØdúLôQjûRYûWVÜm. (TPm 12)



38


NÕWm - ùNqYLm - CûQLWm - NônNÕWm Utßm YhPm B¡VYtû\CÚ NUUôLl ©¬jRÛdLô] T«t£ ùNnØû\Ls (Method of bisecting practiceof square - rectangle - parallelogram- rhombus & circle)

A3/A4 úTlT¬p SôtLWeLs YûWYRtLô]Y¯Øû\Lû[ ©uTt± SôtLWeLû[YûWVÜm

ùNnØû\

NÕWm (Square)

1 ØRXôm Øû\ (TPm 1): ùNeÏjÕ úLôÓêXm 50 ª.Á TdLj§tÏ JÚ NÕWm YûWRp.

• 50 ª.Á ¿[j§tÏ JÚ úLôh¥û]YûWVÜm.

• TPm 1- p Lôi©jRT¥ “A” I ûUVUôLûYjÕ, YN§dÏ HtT BWm “r” êXm JÚYhP®p “AB” Gu\ úLôh¥p “P” Gu\×s°«p ùYhÓUôß YûWVÜm.

• 'P' I ûUVUôL ûYjÕ AúR BWj§pHtL]úY Es[ YhP®pûX “Q” - pùYhPÜm.

• 'Q' I ûUVUôL ûYjÕ AúR BWj§pHtL]úY Es[ YhP®pûX “R” - pùYhPÜm.

• ‘S’ p QR I CÚ NUTôLUôL ùYhPÜmUtßm ¿hPÜm.

• ¿hPlThP úLôPô] AS u úUp 50 ª.ÁÏ±«PÜm. AD = 50 ª.Á.

• B Utßm D ×s°«≠ÚkÕ AD Utßm ABdÏ CûQdúLôÓ YûWkÕ. ABCD Gu\NÕWj§û] Ø¥dLÜm.

2 CWiPôm Øû\ (2nd method) (TPm 2):LômTv Utßm 45° Es[ ùNhvvùLôVôõû] TVuTÓj§ 60 ª.Á TdLmùLôiP JÚ NÕWj§û] YûWL.

• 60 ª.Á ¿[Øs[ AB Gu\ ¡ûPUhPdúLôh¥û] YûWVÜm.

• 45° ùNhvùLôVôõû]l TVuTÓj§×s°Ls A Utßm B «≠ÚkÕ Øû\úV45° úLôh¥û] YûWkRôp AûY '0'Gu\ ×s°«p ùYhÓm.

'0' ®û] ûUVUôL ûYjÕ OA (A) OBBWUôLd ùLôiÓ YhPj§û]YûWVÜm.

• 'A' ®û] ûUVUôL ûYjÕm Utßm ABûV BWUôLd ùLôiÓ Kô óYhP®p≠û] YûWVÜm AkRYhP®p YhPj§p D Gu\ CPj§pùYhÓm.

• CúR úTôuß D «û] ûUVUôL ûYjÕAB ûV BWUôLdùLôiÓ YhP®pYûWY§p C Gu\ ×s°¡ûPdLlùTßm.

• AD, DC & CB CûYLû[ CûQjÕNÕWj§û] Ø¥dLÜm.

3 êu\ôYÕ Øû\ (3rd method) (TPm 3): 45°ùNhvùLôV¬û]l TVuTÓj§ UtßmùNeÏjÕ EVWjûR ûYjÕ 60 ª.Á¿[TdLj§û]d ùLôiP NÕWj§û]HtTÓjRÜm.


39

• 60 ª.Á AB Gu\ úLôh¥û] YûWVÜm.

• 60° (A) 45° ùNhv vùLôV¬û]TVuTÓj§ A Utßm B «≠ÚkÕùNeÏjúLôÓ YûWL.

• A Utßm B «p CÚkÕ 45° úLôÓYûWkRôp AÕ C Utßm D «pùNeÏjÕd úLôhûP ùYhÓm.

• A,D,C Utßm B CûYLû[ CûQdLÜm,ABCD GuTÕ úRûYVô] NÕWUôÏm.

• 75 ª.ÁhPÚdÏ NUUôL AB Gu\TdLj§û] YûWVÜm.

• A Utßm B «p ùNeÏjÕdúLôÓ YûWL.

• A, B «p CÚkÕ Øû\úV D Utßm C «p45 ª.ÁhP¬u EVWj§û]Ï±dLÜm.

• C Utßm D «û] CûQjÕùNqYLj§û] Ø¥dLÜm.

4 60ª.Á êûX ®hPØs[ NÕWmYûWL (Square having diagonal 60 mm)(TPm 4)

• '0' Gu\ ûUVj§p ùYhÓUôßùNeÏjÕ Utßm ¡ûPUhP úLôÓLsYûWVÜm.

• '0' ûY ûUVUôL ûYjÕ 30 ª.Á BWj§pJÚ YhPj§û] AÕ Uj§V úLôÓL°uY¯VôLf ùNuß A,B,C Utßm D Gu\×s°Lû[ ùYh¥f ùNpÛUôßYûWVÜm.

• A-B, B-C, C-D Utßm D-A Gu\ ×s°Lû[CûQdLÜm. CÕ úRûYVô]NÕWUôÏm. CRàûPV êûX ®hPm60 ª.Á.

5 ùNqYLm (Rectangle) (TPm 5)

LômTv Utßm ùNhvùLôV¬û]lTVuTÓj§ TdLm AB = 75 ª.Á, TdLm AD = 45ª.Á G] YûWVÜm.

6 ùNqYLm- êûX ®hPm-60 ª.Á UtßmJÚ TdLm 20 ª.Á (Rectangle - Diagonal - 60mm and one side 20 mm 1st method )

ØRXôm Øû\ (1st method) (TPm 6a)

• 60 ª.ÁþdÏ AB Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• AB «û] ®hPUôLd ùLôiÓ JÚYhPj§û] YûWVÜm.

• A «û] ûUVUôL ûYjÕ 20 - I BWUôLdùLôiÓ JÚ YhP®pûXYûWÙmúTôÕ AÕ D Gu\ CPj§pùYhÓm.

• AD Utßm BD ûV CûQdLÜm.

• DB dÏ CûQVôL AC Gu\ CûQ úLôÓYûWVÜm.

• BC «û] CûQjÕ ùNqYLj§û]Ø¥dLÜm.

CWiPôYÕ Øû\ (2nd method) (TPm 6b)

• AD = 20 ª.Á ¿[j§tÏ JÚ úLôh¥û]YûWVÜm.

• A Utßm D «≠ÚkÕ úUpúSôd¡ùNeÏjÕdúLôÓ YûWVÜm.

• A Utßm D «û] ûUVUôLd ùLôiÓ 60ª.Á BWj§tÏ B Utßm C «û]ùYhÓmT¥ YhP®p≠û] YûWVÜm.

• BC ûV CûQdLÜm .



40

60 ª.Á êûX®hPj§p Utßm 20 ª.ÁTdLØm ùLôiÓ úRûYVô] ADBC Gu\SUdÏ úRûXVô] ùNqYLm ¡ûPjÕs[Õ.

• 'A ûV ûUVUôL ûYjÕ 90 ª.ÁhPÚdÏYhP®pûXd ùLôiÓ AÕ B Gu\CPj§≠ÚkÕ YûWVlThP 120°¥¡ôõ«p Es[ úLôh¥û] 'C'- pùYhÓUôß ùNnVÜm.

• C ûV ûUVUôL ûYjÕ AB ûVBWUôLdùLôiÓ Kôó YhP®pûXYûWVÜm.

• AûRlúTôXúY A ûV ûUVUôLdùLôiÓ Utßm BC ûV BWUôL ûYjÕUtù\ôÚ YhP®p≠û] YûWkRôpCWiÓ YhP®pLÞm ‘D’ «p Nk§dÏm.

• AD Utßm DC «û] CûQdLÜm.

ABCD úRûYVô] CûQLWm BÏm.7 CûQLWm (Parallelogram) (TPm 7)

TdLeLs = 75 ª.Á Utßm 40 ª.Á

AûYLÞdÏ CûPúVÙs[ úLôQm 50°

• 75 ª.Á ¿[m ùLôiÓ AB Gu\úLôh¥û] YûWVÜm.

• 40 ª.ÁhPÚdÏ NUUôL AD úLôh¥û]YûWVÜm. AB dÏ 50° úLôQm YûWL.

• D ûV ûUVUôL ûYjÕ, AB dÏ NUUô]BWj§û]d ùLôiÓ JÚYhP®p≠û] YûWVÜm.

• B ûV ûUVUôL ûYjÕ AD dÏf NUUô]BWj§û]d ùLôiÓ YhP®p≠û]úUp úSôd¡ YûWVf ùNnVÜm. AûYLs'C' Gu\ ×s°«p úNÚm.

• ABCD Gu\ úRûYVô] CûQLWm¡ûPjÕs[Õ.

8 CûQLWm (Parallelogram) (TPm 8)

CûQLWm - TdLm AB = 60 ª.Á

êûX ®hPm AC = 90 ª.Á ABC∠ = 120°

• 60 ª.ÁhPÚdÏ AB Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• AB dÏ B «≠ÚkÕ 120° úLôQj§p JÚúLôh¥û] YûWVÜm.

9 CûQLWm (Parallelogram) ( TPm 9)

TdLeLs AB = 55 ª.Á, BC = 40 ª.Á UtßmùNeÏjÕ EVWm = 30 ª.Á.

• 55 ª.Á ¿[j§p AB Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.

• A Utßm B ûV ûUVUôLd ùLôiÓUtßm 30 ª.Á BWj§p úLôh¥tÏ úUpYhP®p YûWVÜm.

• ùTôÕYô] ùRôÓúLôÓ (tangential line)úLôh¥û] (AB Gu\ A¥lTdLj§tÏCûQVôL ) ARu YhP®pûXùRôÓUôß YûWVÜm.



41

• A Utßm B CûYLû[ ûUVUôLdùLôiÓ 40 ª.Á BWm ùLôiÓYhP®p≠û] AdúLôh¥²pYûWÙmúTôÕ D Utßm C «p AÕùYhÓm.

ABCD GuTÕ úRûYVô] CûQLWm BÏm.

10 NônNÕWm (Rhombus) ( TPm 10)

êûX®hPeLs AB = 80 ª.Á, CD = 50 ª.Á

• 80 ª.ÁhPÚdÏ NUUôL AB Gu\ úLôÓYûWL.

• AB ûV CÚNUTôLUôL ©¬dÏmûTùNdPôo YûWkÕ AÕ “0” u FPôLùNeÏjÕd úLôPôL YûWL.

• 25 ª.Á OC dÏ CûQVôL OD ûVÏ±«PÜm.

• AC, CB, BD Utßm DA ×s°Lû[CûQjÕ NônNÕWjûR Ø¥dLÜm.

TôõúNô§jRp (Check)

AC = CB = BD = DA ARôYÕ ARu Aû]jÕ 4TdLeLs NUUôÏm.

úLôQm ACB = úLôQm ADB Utßm

úLôQm CAD = úLôQm CBD BÏm

êûX ®hPm 80 ª.Á Utßm ARu úLôQm130° ARôYÕ ØdúLôQj§u úLôQeL°uáhÓjùRôûL 180° BRXôp

úLôQm ACB + úLôQm CBA + úLôQm CAB =180°

BûL«]ôp úLôQm CAB = úLôQm CBA =

úLôQm CAB =

• 80 ª.Á NUUô] AB Gu\ êûX®hPj§û]YûWVÜm.

• A Utßm B «p 25° úLôQj§p úLôÓLû[C Gu\ CPj§p úNÚUôß YûWVÜm.

• AC Utßm BC ûV CûQdLÜm.

• CB dÏ CûQVôL AD «û] YûWVÜm.

• CA dÏ CûQVôL BD «û] YûWVÜm.

úRûYVô] NônNÕWm ABCD GuTRôÏm.

TôõúNô§jRp (Check)

“0” ×s°«p AB - I CD ùYhÓ¡\Õ.

A0 = 0B; C0 = 0D

“0” ®p Es[ SôuÏ úLôQeLÞmùNeúLôQeLs BÏm.

11 NônNÕWm (Rhombus) (TPm 11)

êûX®hPm AB = 80 ª.Á

T«t£ ×jRLj§p ùLôÓdLlThÓs[ Y¥Y Øû\Lû[ YûWkÕ TôodLÜm(Draw the pattern drawings given in the workbook)

úUÛm T«t£ (Further Practice)

1 LômTv Utßm ùNhvùLôVôõû]lTVuTÓj§ 50 ª.Á TdLj§tÏ NÕWj§û]YûWVÜm.

2 LômTv Utßm ùNhvùLôVôõû]lTVuTÓj§ 60 ª.Á êûX ®hPj§û]dùLôiÓ NÕWj§û] YûWVÜm.



42

3 ùLôÓdLlThP êûX ®hPj§û]dùLôiÓm Utßm TdLeLû[NUUôLdùLôiÓm Øû\úV 60 ª.Á Utßm20 ª.Á dÏ ùNqYLj§û] YûWL.

4 50° úLôQj§p Utßm 75 ª.Á TdLj§û]dùLôiÓ NônNÕWj§û] YûWL.

5 ùLôÓdLlThP TdLeLs 75 ª.Á Utßm 40ª.Á. Utßm 50° úLôQj§pCûQLWj§û] YûWL.

6 ùLôÓdLlThP TdLm 60 ª.Á, êûX®hPm 90 ª.Á Utßm 120° úLôQj§pCûQLWm YûWL.

YhPeLs Utßm YhP®pLs (Circles and arcs)

¸rLiP ùNnØû\Lû[ TVuTÓj§ T«t£×jRLj§p T«t£ - 1 ≠ÚkÕ 12 YûW YûWkÕTZLÜm.

ùNnØû\

1 ùLôÓdLlThP 50 ª.Á ®hPØs[YhPj§u `P «u úUp (TPm 1) pEs[ÕúTôp JÚ ùRôÓ úLôh¥û]YûWVÜm (Draw a tangent to a given circle ofφφφφφ 50 mm at any point `P' on it)

• YhPj§u Ñt\[®u úUpùLôÓdLlThP `P' Gu\ ×s°ûVÏ±«PÜm.

• OP ûV CûQdLÜm .

• `P' «u Y¯VôL PO ®tÏ RS Gu\ùNeÏjÕdúLôÓ YûWVÜm.

• `P' Gu\ ×s°dÏ RS GuTÕùRôÓúLôPôÏm.

2 ùLôÓdLlThP 20 ª.Á BWj§p JÚ®p YûWL. CÕ CWiÓ úSoúLôÓLû[(JqùYôußm 50 ª.Á) ùNeúLôQj§pNk§d¡u\Õ (Draw an arc of given radius (R 20mm) to touch to two straight lines (50 mm each) atright angles) (TPm 2)

• AB Utßm AC (JqùYôußm 50ª.Á )úLôÓLû[ ùNeúLôQUôL YûWVÜm.

• `A' ûV ûUVUôL ûYjÕ ùLôÓdLlThP20 ªÁ BWj§p , YhP®p≠u êXm ABUtßm AC úLôÓLû[ E Utßm F×s°Lû[ ùYhPÜm.

• `O' ûY ûUVUôL ûYjÕ 50 ®hPj§pJÚ YhPm YûWVÜm.



43

• E Utßm F ûUVUôL ûYjÕ UtßmùLôÓdLlThP BWm 20 ª.Á dÏ YhP®pLs AûY JußdùLôuß Ò' ®pùYhÓUôß YûWVÜm.

• Ò' ûV ûUVUôL TVuTÓj§Ùm UtßmAúR BWj§p (R 20) YhP®p )YûWVÜm. CûY ùLôÓdLlThP úLôÓL[ô] AB Utßm AC ûV úXNôL ùRôÓm.

4 TPm þ4 þ p Es[ÕúTôp êuß ílYhPeLs YûWL (Draw a loop of 3 circlespattern)

• MN Gu\ úLôh¥û] YûWkÕ A§p A,BUtßm C Gu\ ×s°Lû[ Ï±dLÜm. AB= 20 ª.Á Utßm BC = 25 ª.Á BÏm.

• 'A' ûV ûUVUôLdùLôiÓ 15 ª.Á Utßm20 ª.Á ®hPj§p LôuùNu¥¬dYhPeLs YûWVÜm.

• 'B' ûV ûVUôLd ùLôiÓ 20 ª.Á Utßm25 ª.Á ®hPeLû[ ûYjÕLôuùNu¥¬d YhPeLû[ YûWVÜm.

• 'C' ûV ûUVUôLd ùLôiÓ 25 ª.Á Utßm30 ª.Á ®hPeLû[ ûYjÕLôuùNu¥¬d YhPeLû[ YûWVÜm.

• YhPeL°p úUÛs[ úRûYVt\TÏ§Lû[ ALt± ®hÓ úThPû]YûWVÜm.

3 ùLôÓdLlThP (R 20 ª.Á) BWj§p YhP®pûX YûWkÕ AÕ ùLôÓdLlThPúLôÓLû[j ùRôÓUôßm. AûYLÞdÏCûPúV Es[ úLôQmÏßeúLôQUôL AûUÙUôßmYûWkÕ LôhÓ (60° BLd ùLôs) (Draw anarc of given radius (R 20 mm) to touch the givenlines which make an acute angle between them(assume 60°) (TPm 3)

• ÏßeúLôQUô] BAC (60°) YûWVÜm.

• ùLôÓdLlThP BWj§tÏ (20 ª.Á)NUUô] çWj§p EF Gu\ ¡ûPUhPCûQdúLôÓ YûWVÜm.

• ùLôÓdLlThP BWm (20 ª.Á) çWj§tÏNUUô] çWj§p GH Gu\ UtßùUôÚúLôQ CûQ úLôh¥û] YûWVÜm.YûWVlThP CÚ CûQ úLôÓLÞm ̀O'Gu\ CPj§p Nk§dÏm.

• Ò' ûV ûUVUôL ûYjÕ Utßm `r'BWUôLÜm (20 ª.Á) AB Utßm AC Gu\CÚ úLôÓLû[ ùRôÓUôßYhP®p≠û] YûWVÜm.

5 ùLôÓdLlThP A[ÜL°uT¥ úLm(cam)û] YûWVÜm (Draw the cam as perdimensions given) (TPm 5)• ùNeÏjÕ úLôh¥û] YûWVÜm.

A§pC1C2 ûY Ï±dLÜm. C1C2 = 84 ª.Á

• C1 ûV ûUVUôL ûYjÕ BWm 56 ª.Á(100-44) JÚ YhP®p Utßm C2 ûYûUVUôLd ùLôiÓ 78 ª.Á (100-22).BWj§p UtßùUôÚ YhP®p≠û]ÙmYûWL. CWiÓ YhP®pLÞm C3 Gu\CPj§p ùYhÓm.



44

• CqYôú\ C1 Utßm C2 ×s°«p CÚkÕ84 ª.Á (44 + 40) Utßm 62 ª.Á (22 + 40)BWeLû[d ùLôiÓ CWiÓYhP®pLû[ YûWÙmùTôÝÕ C4 Gu\×s° ¡ûPdÏm.

• C1 ûV ûUVUôL ûYjÕ 44 ª.ÁBWj§²Ûm Utßm C2 ûV ûUVUôLûYjÕ 22 ª.Á BWj§p YhPeLsYûWL.

• C1C2 ûY ¿hPÜm. ARu êXm A UtßmB ×s°Ls ¡ûPdÏm.

• C3 ûV ûUVUôL ûYjÕ Utßm BC3 (100ª.Á) BWUôLd ùLôiÓ YhP®p≠û]YûWVÜm.

• C4 ûV ûUVUôL ûYjÕ Utßm 40 ª.ÁBWj§û]d ùLôiÓ YhP®p≠û]YûWVÜm.

• C2 ûV ûUVUôLdùLôiÓ 10 ªÁBWj§p YhPj§û] YûWVÜm.

• úRûYVt\ úLôÓLû[ A¯jÕ®hÓUtßm úThPû] Ø¥dLÜm.

6 A,B Utßm C ûV ûUVUôLùLôÓdLlT¥u. AûR ûYjÕ êußùRôÓYhPeLs YûWL (Draw three circlestangential to each other if centres A,B & C aregiven) (TPm 6)

• 'A' ûV ûUVUôLÜm AF ûV BWUôLdùLôiÓ Ko YhPj§û] YûWVÜm.

• 'B' «û] ûUVUôLÜm Utßm BF (A) BG«û] BWUôLd ùLôiÓ Utù\ôÚYhPj§û] YûWVÜm.

• 'C' ûV ûUVUôLÜm Utßm CG «û]BWUôL ûYjÕ êu\ôYÕ YhPj§û]YûWVÜm.

7 YhPj§u ®hPeLs 40 Utßm 30CWiÓ ûUVj§tÏ CûP«p Es[çWm 60 ª.Á. CkR CÚ YhPeLÞdÏùRôÓúLôÓ YûWVÜm (Draw externaltangents to circles of dia 40 and 30 and centredistance 60 mm) (TPm 7)

• A,B Utßm C ûUVj§û] Ï±«PÜm.

• AB, BC Utßm CA- ûYCûQjÕ ABC Gu\ØdúLôQjûR EÚYôdLÜm.

• ØdúLôQj§u HRôYÕ CWiÓúLôQeLû[ CÚ NUUôL ©¬dLÜm.ùYhÓm ûTùNdPôo úLôÓG§oTdLUô] AB Utßm BC - _ F UtßmG «p ùYhÓm.

• 60ª.ÁhPÚdÏ JÚ úLôÓ YûWkÕ A§pC1 Utßm C2 ûY Ï±dLÜm.

• C1 Utßm C2 ûUVUôL ûYjÕ 40 Utßm30 ®hPØs[ CÚ YhPeLû[YûWVÜm.

• 40 ®hPØs[ YhPj§p (D1) 10®hPØs[ LôuùNu¥¬d YhPj§û]YûWVÜm. (D3) (®hPm 40 - ®hPm 30)

• C2 ûUVj§≠ÚkÕ D3 YhPjûR “P” Gu\CPjûR ùRôÓUôß “t” Gu\ úLôÓYûWVÜm.

• C1 Utßm P «û] CûQdLÜm (úLôQmP GuTÕ ùNeúLôQUôÏm).

• ¿hPlThP úLôPô] C1,D1 YhPj§p PYûW«Ûm P1 Gu\ CPj§p úNÚ¡u\Õ.

• C1P1 dÏ CûQVôL C2P2 «û] YûWVÜm.

• P1 Utßm P2 CûQjÕ ùTôÕYô]ùRôÓúLôPôL YûWL. D1 Utßm D2 ®tÏT1 Gu\ ùRôÓúLôh¥û] (ùTôÕYôL)úNodLÜm.

• AúRúTôp T2 Gu\ ùRôÓúLôh¥û]YûWVÜm. CR]ôp ùRôÓúLôÓLs T1

Utßm T2 ùY°lTdLj ùRôÓúLôÓLsG]lTÓm.



45

8 JqùYôÚ YhPj§u ®hPØm 40 ª.ÁCWiÓ ûUVj§tÏm CûPúV Es[çWm 60 ª.Á CRtÏ Eh×\ ùRôÓúLôÓYûWL (Draw internal tangents to circles of samediameter 40 each and centre distance 60 mm)(TPm 8)

• 60 ª.Á CûPùY°«p C1 Utßm C2 Gu\CÚ ×s°Lû[ Ï±«PÜm.

• C1 Utßm C2 ûUVUôL ûYjÕ 40 ªÁYhPm YûWVÜm.

• C1C2 dÏ CûPúVVô] ûUVl ×s°ûV'A' G] Ï±dLÜm.

• C1A ûY CWiPôL ©¬jÕ 'B' G] AkR×s°dÏ Ï±«PÜm.

• 'B' ûV ûUVUôLÜm C1B _ BWUôLdùLôiÓ YhP®p YûWkÕARu êXm×s°Ls P1 Utßm P2 _ ¡ûPdLfùNnVÜm.

• 'A' ûV ûUVUôLÜm AP1 BWUôLdùLôiÓ YhP®p YûWkÕ ARu êXm×s°Ls P3 Utßm P4 _ ¡ûPdLfùNnVÜm.

• P1P4 Utßm P2P3 CûYLû[ CûQdLÜm.

• ARû] T1 Utßm T2 Ï±l©PÜm. CÕúYEs×\j ùRôÓúLôÓ BÏm.

9 30 ª.Á Utßm 20 ª.Á ®hPeLsùLôiP ARu YhPeLÞdÏYû[Yô] ùRôÓúLôh¥û]YûWVÜm - ARu ûUV CûPùY°- 60ªÁ (Draw tangential curves for the circles ofdiameters 30 mm, 20 mm and centre distance 60mm) (TPm 9)

• 60 ª.Á CûPùY° çWj§p C1 UtßmC2 - «u ûUVjûRd Ï±dLÜm.

• ùLôÓdLlThP YhPeLs 30 ªÁUtßm 20 ªÁ - _ C1 Utßm C2

ûUVjûRd ùLôiÓ YûWVÜm.

• C1 ûV ûUVUôLd ùLôiÓ Utßm 35 ªÁBWj§p (R15 + R20) ¡ûPUhP Uj§VúLôh¥u úUÛm ¸Ým YhP®pYûWVÜm.

• C2 ûV ûUVUôLd ùLôiÓ Utßm 30ªÁ BWj§p (R10 ¡ûPUhP Uj§VúLôh¥tÏ úUÛm ¸Ým YûWÙmYhP®p R35 YhP®pûX C3 .,C4 - -pùYhÓm).

• C3 Utßm C4 ûUVUôLd ùLôiÓ R20«û] BWUôL ûYjÕ YhP®pLsYûWkRôp AûY YhPeLÞdÏYû[Yô] ùRôÓúLôÓL[ôLAûUYûRd LôQXôm.

A3/A4 RôsLû[ TVuTÓj§ TPeLû[YûWVÜm (Draw the figures in A3/A4 Sheets)(TPm 10 - 12)



46 ùTô±«Vp YûWTPm : (NSQF) þ T«t£ : 1.4.13


47


BIS SP: 46-2003 - «u T¥ GÝjÕdLs Utßm GiLs - £e¡s vúPôúWôdUtßm P×s vúPôúWôd RûXl× Utßm £±V GÝjÕdLs (Lettering andnumbering as per BIS SP: 46-2003 - uppercase and lowercase of single stroke and doublestroke)

YûWLûX áßLÞdÏ AlTôtThÓ (úLôÓLs,YhP®pLs, YhPeLs Utßm TX) ùRô¯pÖhT YûWTPj§p £X GÝjÕY¥YjRLYpLs CPm ùTt±ÚdÏm.

CqYôß GÝRdá¥V ùNn§Lû[j RôuGÝjÕdLs (lettering) Gu¡ú\ôm.

GÝjÕdLû[ GÝÕm ®Rm (Styles oflettering): RtùTôÝÕ TpúYß ®RUô] GÝjÕY¥YeLs TVuTÓjRlTÓ¡u\].GqYô\ô«àm, ùTôÕYôL TVuTÓjRlTÓm£X YûLVô] GÝjÕ Y¥Ym TPm 1pLôhPlThÓs[Õ.

YZdLUô] EVWm / ALXm (Standard heights/Width): YZdLUô] EVWjûR BIS «uT¬kÕûWlT¥ (BIS SP: 46-2003) Øu²ûXlTÓjÕm ®¡Rm GuTÕ “CWi¥u YodLêXmùRôPo ®¡RUô] 2.5 - 3.5 - 5 - 7 - 10 - 14 Utßm20 ª.Á . Guß ùTV¬PlThÓs[Õ.GÝjÕdL°u £±V Y¥®u EVWm (ùPnÛmvùPmØm CpXôUp (without tail or stem) AûY2.5, 3.5, 5, 7, 10 Utßm 14 ª.Á BÏm.

YZdLUôL, úLôÓL°u R¥Uu “d” CWiÓ®¡ReL°p YûWVlTÓ¡\Õ. AûYLs AUtßm B BÏm. C§p “A” GuTÕ L]Uô](AÝjRUô]) úLôÓ BÏm (d) CÕ h/14 BÏmUtßm “B” = úLôh¥u R¥Uu (d) GuTÕ h/10BÏm.

úXôVo úLv GuTÕ £±VYûLGÝjÕY¥YUôÏm. C§p YôojûR yes -_GÓjÕd ùLôiPôp, CÕ úXôVo úLv -tLô] ERôWQm BÏm, AúR úYû[«pYôojûR YES RûXl× GÝjRôÏm. TpúYß¨LrÜLÞdÏ CkR ®j§VôNm ªLØd¡VUô]RôÏm. AlTo úLÊdÏm úXôVoúLÊdÏm CûPúV LôQlTÓm úYßTôÓªL Ød¡V ×s°VôÏm.

“d” ûV ùTôÚjÕ ùYqúYß GÝjÕdL°uALX ®j§VôNm ̧ úZ ùLôÓdLlThÓs[Õ.

GÝjÕdLs A (Lettering A)

ALXm RûXl× GÝjÕdLs ALXm(W) (Capital letters)

1 I 1d

5 J,L 5d

6 C,E,F 6d

7 B,D,G,H,K,N,O,P,R,S,T,U & Z 7d

8 A,Q,V,X,Y 8d

9 M 9d

12 W 12d

úXôVo úLv GÝjÕdLs Utßm GiLs(Lower case letters and numerals)

ALXm GÝjÕdLs / GiLs ALXm(W)

1 i 1d3 j,l 3d4 f,t,l 4d5 c,r 5d6 a,b,d,e,g,h,k,n,o,p,q,s,u,v;3;5 6d7 a,0 (zero), 2,4,6,7,0,8,9 7d9 m 9d10 w 10d


48

ùYqúYß GÝjÕdL°u úLôÓ RuûUûVlùTôÚjÕ ARu ALXm ¸úZ ùLôÓdLlThÓs[Õ.

AlTo úLv GÝjÕdLs BIS SP: 46-2003

ALXm (W) RûXl× GÝjÕdLs(Capital letters)

1 I

4 J

5 C,E,F,L

6 B,D,G,H,K,N,O,P,R,S,T,U & Z

7 A,M,Q,V,X,Y

9 W

TPm 2 Utßm 3 úXôVo RûXl× GÝjÕdLsUtßm RûXl× GÝjÕLs B¡VûY JÚúLôÓ (single stroke) Øû\«p AfÑúTôpùNeÏjÕ Y¥®p Y¬ûNVôLYûWVlThÓs[ûR LôhÓ¡\Õ.

NônÜ GÝjÕdLs 15° úLôQj§p YXÕ TdLmNônYôL CúR ®¡Rj§p, ùNeÏjÕ GÝjûRlúTôp YûWVlThÓs[Õ. (TPm 2-p LôiL)

TPm 2-p CWiÓ úLôÓ (double stroke) GÝjÕdLÞm LôhPlThÓs[Õ.

CVtûLVôL ùNôpX úYi¥VûYLÞdÏYZdLUô] GÝjÕdLs úTôÕUô]ûY.ARtÏiPô] A[ÜLû[Ùm úRoÜùNnVXôm. GpXô GÝjÕdLû[Ùm YûWTPj§u ̧ úZ AfÑúTôp GÝ§]ôp AûR T¥dL/TôodL YN§VôL CÚdÏm

GÝjÕLsRôu YûWTPj§tÏ úRôt\jûRÙmAZûLÙm úUmTÓj§j RÚm. GlùTôÝÕmGÝjÕdLû[ JúW Uô§¬VôL GÝR úYiÓm(GÝjÕdLs Utßm GiLs). Ï±l©hPúSWj§p Utßm ÑXTUôLÜm GÝRETúVôLUôL CÚdÏm. CVk§WYûWTPeLÞdÏ LûX SVªdL GÝjÕdLû[

ETúVôLlTÓjRd áPôÕ.

GÝjÕdL°u CûPùY° (Spacing of letters):BIS SP: 46-2003 A¥lTûP«p úLôÓLÞdLô]CûPùY° Utßm YôojûRLÞdÏ CûPúVEs[ CûPùY°Ls. ¸úZ TPm 4 UtßmAhPYûQ 1 Utßm 2 p ùLôÓdLlThÓs[Õ.


úXôVo úLv GÝjÕdLs Utßm GiLs

ALXm GÝjÕdLs--/GiLs(W)

1 i

2 l

3 j:l

4 c,f,r,t

5 a,b,d,e,g,h,k,n,o,,q,s,u,v,x,y,x

0,2,3,5 to 9

0,2,3,5 to 9

6 a,4


49

GÝjÕL°u B (d = h/10) (ªp≠ ÁhP¬p)RuûULs ®¡Rm A[ÜLs

GÝjÕL°u EVWm h (10/10)h 2.5 3.5 5 7 10 14 20RûXl×L°u EVWm

úXôVo úLv c (7/10)h - 2.5 3.5 5 7 10 14GÝjÕL°u EVWm(vùPm (A)ùP«p CpXôUp)

úLWdPÚdÏ CûPúVVô] a (2/10)h 0.5 0.7 1 1.4 2 2.8 4CûPùY°

A¥lTûP úLôÓLÞdÏ b (14/10)h 3.5 5 7 10 14 20 28CûPúVVô] Ïû\kRThN CûPùY°

CWiÓ YôojûRLÞdÏ c (6/10)h 1.5 2.1 3 4.2 6 8.4 12CûPúVVô] Ïû\kRThN CûPùY°

úLôÓL°u R¥Uu d (1/10)h 0.25 0.35 0.5 0.7 1 1.4 2

AhPYûQ 2

Ï±l×: TôoûYdÏ Su\ôL ùR°YôL CÚkRôp CWiÓ úLWdPôõu CûPúV Es[CûPùY°ûV Tô§VôL Ïû\dLXôm. ERôWQm LA, TV: CRtÏ NUUô] úLôÓL°uR¥Uu ‘d’ G]Xôm.


AhPYûQ 1

GÝjÕdLs A (d = h/14) (ªp≠ ÁhP¬p)RuûULs ®¡Rm A[ÜLs

GÝjÕL°u EVWm h (14/14)h 2.5 3.5 5 7 10 14 20RûXl×L°u EVWm

úXôVoúLv GÝjÕL°u c (10/14)h - 2.5 3.5 5 7 10 14EVWm (vùPm (A)ùP«p CpXôUp)

úLWdPÚdÏ CûPúVVô] a (2/14)h 0.36 0.5 0.7 1 1.4 2 2.8CûPùY°

A¥lTûP úLôÓ b (20/14)h 3.5 5 7 10 14 20 28LÞdÏ CûPúVVô]Ïû\kR ThN CûPùY°

CWiÓ YôôójûRLÞdÏ c (6/14)h 1.06 1.5 2.1 3 4.2 6 8.4CûPúVVô] Ïû\kRThN CûPùY°

úLôÓL°u R¥Uu d (1/14)h 0.18 0.25 0.35 0.5 0.7 1 1.4

Ï±l×: TôoûYdÏ Su\ôL ùR°YôL CÚkRôp CWiÓ úLWdPôõu CûPúV Es[CûPùY°ûV Tô§VôL Ïû\dLXôm. ERôWQm LA, TV; CRtÏ NUUô] úLôÓL°uR¥Uu ‘d’ G]Xôm.


50

GÝjÕdLs (Lettering)

Ï±l×: T«t£ ×jRLj§u (T«t£ 1ØRp 6 YûW) ¸úZ ®YôõjÕs[T¥GÝjÕLû[Ùm GiLû[Ùm AfÑúTôp GÝRÜm:

ùNnØû\

1 Jtû\ Yôõ«p RûXl× GÝjÕdLs UtßmGiLû[ ùNeÏjÕ Y¥Yõp 10 ª.ÁA[®p A[ÜúLôp (A) ùNhvùLôVo(set square) Utßm LÚ®Ls CpXôUÛmYûWVÜm.

• 10 ª.Á CûPùY°«p ¡ûPUhP CûQúLôÓLs (ùUp≠V úLôÓLs) YûWVÜm.

10 ª.Á GuTÕ GÝj§u EVWjûRÏ±d¡u\Õ.

• BIS (IS:9609-1983) uT¥ GÝjÕL°uALXjûR Ï±dLÜm

`d'GÝj§u êXm TpúYßGÝjÕL°u ALXeLs ¸úZùLôÓdLl ThÓs[Õ `d' GuTÕúLôÓL°u R¥Uû]d Ï±d¡u\Õ.ARôYÕ d: h/10.

ALXm RûXl× GÝjÕdLs

(W)

1 I

4 J

5 C,E,F,L

6 B,D,G,H,K,N,O,P,R,S,T,U & Z

7 A,M,Q,V,X,Y

9 W

Yû[Yô] GÝjÕdLû[, ûLL[ôpúSôój§VôL YûWVÜm.GÝjÕL°u úSô ódúLôÓLû[vúLp ApXÕ êûX®hPeL[ôpYûWVÜm.úLôh¥u R¥Uû] ºWôL TWôUôõdLám× Y¥®p Es[ ªÚÕYô]ùTu£p Øû]ûV TVu TÓjRÜmUtßm ùTu£ûX A§L áôóûUÙPuTVuTÓjRdáPôÕ.GlùTôÝÕm úUp×\m Utßm¸rl×\m Es[ ER® úLôÓLû[áôóûUVô] ùTu£Xôp YûWVúYiÓm.

GiLs (Numerals 2.1) (TPm 2)

• GÝjÕdL°u ùNnØû\ûV ©uTt\Üm.

• `h' GuTÕ Gi¦u EVWm Utßm ̀d' GuTÕúLôÓL°u R¥Uu.

• `d' GuTÕ GiL°u ALXjûR Ï±d¡u\Õ.(TPm 3) p NÕWLhPj§u êXm LôhPlThÓs[Õ .

2 10 ª.Á A[Üs[ Jtû\dúLôÓ RûXl×GÝjÕdLs Utßm GiLû[ NônYô]Y¥Yõp GÝRÜm. (TPm 4)

• ùNeÏjÕ RûXl× GÝjÕdLs UtßmGiLû[ GÝ§V ùNnØû\ûV ©uTt\Üm.

• NônYô] úLôÓLû[ 15° úLôQj§tÏYXÕ TdLm YûWVÜm ApXÕ ¡ûPUhPj§tÏ 75° úLôQj§p YûWVÜm.



51

3 GÝjÕdLs Utßm GiLû[ùNeÏjRôLÜm Utßm NônkR ̈ ûX«ÛmAfÑ úTôp GÝRÜm. RûXl× GÝjÕLû[5 ª.Á A[®p GÝRÜm.

4 5 ª.Á A[®p, úXôVo úLv GÝjÕdLsUtßm GiLû[ ùNeÏjRôLÜm. NônkR¨ûX«Ûm AfÑ úTôp GÝRÜm.

T«t£«u ùNnØû\ LÚjûR, Øu ERôWQUôLd ùLôiÓ GÝjÕdLû[ÙmGiLû[Ùm éoj§ ùNnVÜm.

5 ¸r LiP ®YWeLû[ 5 ª.Á A[®p AfÑúTôp GÝRÜm.

1 All dimensions are in mm

2 Ask if in doubt

3 Six holes diameter 8 mm equally spaced 60 mm pitchcircle diameter.

4 This drawing confirms to IS:9609-1983

5 Bureau of Indian Standards (BIS) is our national standard.

6 General deviations as per IS:2012 (medium)

7 All thick lines - 0.5 mm

8 Chamfer to bottom of thread.

9 Rough mill the surface marked ̀ X'.

10 Punch roll number and part number.

• JqùYôÚ GÝj§u ALXjûRLQd¡PÜm.

• úRûYVô] A[®p ER® úLôÓLsYûWVÜm.

• JqùYôÚ GÝj§tÏm úRûYVô]ALXm Utßm CûPùY°ûVÏ±dLÜm.

• ùNeÏjÕ ER® úLôÓLs YûWVÜm.

• HB ùTu£ûX TVuTÓj§ GÝjÕdLû[AfÑúTôp ûLVôp GÝRÜm.

LÚj§Vp ×jRLj§p Es[ ùNnØû\lT¥GÝjÕdLs Utßm GiLû[ AfÑúTôpGÝRÜm (1 ØRp 5)

1 ØRp 5 YûW

1 A ØRp Z YûW«Xô] GÝjÕdLs Utßm0 ØRp 9 YûW«p Es[ GiLû[ùNeÏjÕ Y¥®p AfÑúTôp GÝRÜm.

RûXl× GÝjÕdLs 10 ª.Á GiLs 10ª.Á

2 A ØRp Z YûW«Xô] GÝjÕdLs Utßm 0ØRp 9 YûW«p Es[ GiLû[ NônYô]Y¥®p AfÑúTôp GÝRÜm.

RûXl× GÝjÕdLs 10 ª.Á GiLs 10ª.Á

3 GÝjÕdLs Utßm GiLs ùNeÏjRôLÜmUtßm NônYô] Y¥®Ûm AfÑúTôpGÝRÜm.

RûXl× GÝjÕdLs 5 ª.Á

4 úXôVo úLv GÝjÕdLû[ 5 ª.Á A[®pùNeÏjRôLÜm, NônkR Y¥®ÛmAfÑúTôp GÝRÜm.

5 ¸rLiP ®YWeLû[ 5 ª.Á A[®pANóÑúTôp GÝRÜm.

• All dimensions are in mm.

• Ask if in doubt.

• Six holes diameter 8 mm equally spaced 60 mm pitchcircle diameter.

• This drawing confirms to IS:9609-1983.

• Bureau of Indian Standards (BIS) is our national stand-ard.

• General deviations as per IS:2012 (medium).

• All thick lines - 0.5 mm.

• Chamfer to bottom of thread.

• Rough mill the surface marked ̀ X'.

• Punch roll number and part number.



52


Jtû\d úLôÓ, CWhûPd úLôÓ, GÝjÕdLs Utßm GiL°p T«t£ùNnRp (Practice of single stroke, double stroke, lettering and numbering)

¸rLiP T«t£«û], ùLôÓdLlThP®¡Rj§p A3/A4 YûWTP Rô°p TZLÜm.

1 7:6, 7:4, 7:3, 7:1 ®¡Rj§p NônkR úLôQj§pJtû\ úLôÓ GÝjÕdL[ôL YûWL(TPm 1)


53

2 7:6, 7:4, 7:3, 7:1 ®¡Rj§p ùNeÏjRôL Jtû\úLôÓ GÝjÕdL[ôL YûWL (TPm 2)



54

3 7:6, 7:5, 7.4, 7:3, 7:1 ®¡Rj§p ùNeÏjÕCWhûPd úLôÓ GÝjÕdLs YûWL(TPm 3)



55

4 7:6, 7:5, 7.4, 7:3, 7:1 ®¡Rj§p NônYô]CWhûP úLôÓ GÝjÕdLs YûWL(TPm 4)



56


A[ÅÓLs - ®[dLm, A[ÅhÓ YûLLs, Am×dÏ±jRûX Utßm ÄPoúLôÓ (Dimensioning - definition, types of dimensioning, arrow heads and leaderline)

A[ÅÓL°u Ød¡VjÕYm (Importance ofdimensioning): CVk§Wj§u HRôYÕ JÚ TôLm(A) EtTj§ ùNnVlThP ùTôÚhLsÏ±l©hP A[®uT¥ Es[Rô GuTûRTôôódLlTÓm. EiûU«p GkR JÚ ùTôÚÞmÏ±l©hP ®YWdÏ±l×Ls CpXôUpEtTj§ ùNnYÕ ¡ûPVôÕ. ùTô±«VpùRô¯p Õû\«p EtTj§ ùNnVlTÓm GpXôùTôÚhLÞm ùRô¯p ÖhT ®YWdLhÓlTôh¥u A¥lTûP«úXúVRVô¬dLlTÓ¡\Õ.

ùPd²dLp ®TWeLs ùUôjR ®TWeLû[ÙmùRôõ®d¡u\Õ. ARôYÕ Y¥Ym, A[ÜLs,PôXWuv, ©²vμe, ùTôÚhLs UtßmùRô¯p ÖhTm NôôókRûYLs, ARôYÕ ùYlTTR²ÓRp, úUtTWl©p éÑRp UtßmEtTj§dÏ úRûYVô]ûYLs BÏm.ùTÚmTôXô] úSWeL°p ùRô¯p ÖhT®TWeLs GpXôm ùRô¯pÖhTYûWTPj§p ùLôÓdLlTÓ¡\Õ. ARuY¥YeLs YûWTPj§p TX YûL úRôt\eLsêXm LôhPlTÓ¡u\] ARôYÕ

BôójúRô¡Wô©d, ©dúPôôõVp UtßmTôóvùTd¥q ×Wù_dbu êXm Y¥YA[ÅÓLs Ï±dLlTÓ¡u\].

A[ÅÓLs NmTkRUô] YûWVû\Ls (Definitions related to dimensioning)

A[ÜLs (T¬UôQeLs)CÕ JÚ Gi U§lTôÏm, CÕ AXLôpA±®dLlTÓ¡\Õ. ùRô¯p ÖhTYûPTPeL°p úLôÓLs, Ï±ÂÓLs Utßm

Ï±l×Ls êXm Ï±dLlTÓ¡\Õ.

A[ÅÓLs ¸úZ Ï±l©hÓs[T¥YûLTÓjRlThÓs[Õ (Dimensions areclassified according to the following types):

Te`]p ûPùUuNu (Functional dimension)(F): CVk§Wj§u TôLeLs CVeÏYûRApXÕ CûPùY°ûV Ï±dÏm A[úYTe`]p ûPùUuNu G]lTÓm. CûYùTôÕYôL ≠ªhÓPu (limits)LôhPlTh¥ÚdÏm. (TPm 1)

Sôu Te`]p ûPùUuNuv (Non-functional dimension) (NF): CkR A[ÜLsCVk§Wj§u TôLeLs CVeÏYRtúLôApXÕ CûPùY°ûV Ï±l©ÓYRtúLôúRûYlTPôR Ju\ôÏm.

Bd£X¬ (ApXÕ ) ùWlTWuvûPùUuNuv (Auxiliary or Reference dimension)CkR ûPùUuNuLs RLYpLÞdLôL UhÓmùR¬®dLlTÓ¡\Õ. CûY ùLôÓdLlThPYûWTPm ApXÕ ùRôPo×ûPVBYQeL°≠ÚkÕ ùT\lThPûYVôLCÚdÏm Utßm CûY EtTj§ ApXÕ BnÜúNôRû]dÏ ùLôÓdLlTÓYÕ CpûX(TPm 1)

ûNv ûPùUuNuv (Size dimensions):CVk§W TôLeL°u A[ÜLs, Õû[, £Xôh,(slot) BZm,ALXm,BWm ØR≠VYtû\LôhÓ¡\Õ.

ERôWQm: L1, L3, H, h1, S ØR≠V]. (TPm 2)


57

úXôúL`u ûPùUuNu (Locationdimension): ùTôÚhL°u áßL°u ùRôPo×ARôYÕ Õû[«u ûUVeLs, £Xôh UtßmúYß HRôYÕ Ï±ÂÓLû[ LôhÓYRtÏTVuTÓ¡\Õ. (TPm 2)

ERôWQm: L4, L5, L6

áßLs (Feature): CÕ JÚ R²lThPRuûUûVd ùLôiPÕ. ARôYÕ RhûPVô]TWl×, EÚû[Vô] TWl×,ú`ôpPo, (shoulder)vÏÚ §Wh, £Xôh, Yû[Ü ApXÕ×úWô@ûTp ØR≠V]. (TPm 3 & 4)

EtTj§Vô] ùTôÚs (End product):TVuTÓjÕYRtÏ (A) CûQlTRtÏ RVôWôLEs[ JÚ TôLm. úUtùLôiÓ ùNVpTÓjÕYRtÏm ClTÏ§ RVôo ¨ûX«p Es[RôÏm. ERôWQm: úLv¥e,ú`ôpPo,vÏÚØR≠«]. (TPm 4)

A[dÏm AXÏ ùTôÕYô]ûY,AXûL Ï±l©Pô®hPôpùTôÕYô] AXÏ ªp≠ ÁhPWôÏm.YûWTPj§p ÑÚdLUôL GÝÕm ª.Á(ªp≠ ÁhPo) GuTûR ¿d¡®PúYiÓm Utßm YûWTPj§u JÚêûX«p GpXô A[ÜLÞmª.ÁhP¬p Ï±dLlThÓs[] ("Alldimensions are in mm") Guß Ï±dLúYiÓm.

A[ÅÓL°u áßLs (Elements ofdimensioning)

• GdvùPuNu úLôÓ (Extension line - a)

• A[ÜL°u úLôÓ (Dimension line - b)

• ÄPo úLôÓ (Leader line - c)

• A[Ü úLôh¥u Øû]þd (Termination ofdimension line - d)

• BWmT ×s°ûV Ï±lTÕ UtßmA[ÜLs (a) The original (starting point) indicationand the dimension (a).

GdvùPuNu úLôÓ (Extension line):EÚYj§p CÚkÕ ùY°úV ¿h¥Ùs[ JÚùUp≠V úLôÓ A[ÅhÓ úLôh¥tÏùY°úV CÚdÏm. (TPm 5)

CÕ ùTôÕYôL EÚYj§tÏ ùNeÏjRôLCÚdÏm B]ôp JußdÏ Juß CûQVôLEs[ úPlTo A[ÜLû[ Bl°d úLôh¥uêXm TPj§p Es[T¥ LôhP Ø¥Ùm.(TPm 6)



58

Luv¥Wd`u (Construction): úLôÓúRûYlTÓm ùTôÝÕ ùNnØû\ úSôdLj§p¿hPlThP úLôÓLs Juû\ Juß ùYhÓmùTôÝÕ ùYhPlThP ×s°dÏ ùY°«Ûm¿h¥ LôhÓm úLôÓLs LuvPWdNuúLôÓLsBÏm. (TPm 7)

¿hPlThP úLôÓLs (Projection lines) A[ÜúLôÓL°u ÏßdúL YûWVd áPôÕ.AqYôß CVX®pûX Gu\ôp, úLôÓLû[CûP ùY°®hÓ YûWVd áPôÕ. (TPm 8)

A[ÜL°u úLôÓ (Dimension line): CdúLôÓLs ùUp≠V úLôÓL[ôÏm CdúLôÓL°u Øû]Ls, Am×dÏ±LsÏ±dLlThúPô ×s°Ls (A) NônYô]úLôÓLs, GdvùPuNu úLôÓLû[ùRôhúPô CÚdÏm. (TPm 9)

Uû\Üd úLôÓLÞdÏ (Hidden lines) A[ÜLsùLôÓdLlTPôÕ. (TPm 10)

úTô§V CPm CpûX Gu\ôpAm×dÏ±jRûXûV ùY°lTdLmYûWVXôm.

ÄPo úLôÓ (Leader line): CÕ JÚ ùUp≠V¿iP úLôÓ BÏm. CÕ ùTôÚ°u áßLû[LôhÓYRtLôL (A[Ü ApXÕ Ï±l×)CûQdLlTÓm úLôÓ BÏm. (TPm 10)

úYß Y¯ CpûX Gu\ôp A[Ü úLôÓLsUt\ A[Üd úLôÓLû[ ùYh¥ ApXÕÏßdúL ùNpXXôm.

Ø¥Ü Utßm BWmTd Ï±ÂÓ ùNnRp(Termination and Origin indication): ØR≠pÏ±dLlTÓm A[Yô]Õ (Am×dÏ±«u RûX/ NônYô] úLôÓLs) YûWTPj§tÏ HtT®¡RôfNôWjÕPu CÚdL úYiÓm. JÚYûWTPj§p JúW YûLVô]Am×dÏ±jRûXûV TVuTÓjR úYiÓm.GqYô\ô«àm, Am×dÏ± YûWYRtÏ úTô§VCPªpXôUp £±VRôL CÚkRôp ARtÏT§XôL ×s° ApXÕ NônkR úLôÓYûWVXôm. Ïß¡V úLôh¥u êXm 15° ØRp90° YûW«p NônYôL YN§dÏ HtT Ï±dLXôm.CûY §\kúRô, ê¥úVô (A) ̈ WlTl ThúPôCÚdLXôm. Bl°d úLôÓLs £±V A[®p45° úLôQj§p N¬VôL YûWV úYiÓm.(TPm 9)

U§l©u A[ÜLû[ YûWTPj§p Ï±jRp(Indicating dimensional values on drawings): GpXôA[ÜL°u U§l×Lû[Ùm YûWTPj§p,ùR°YôL úRûYVô] A[®p Ï±dLúYiÓm. GpXô A[ÜLÞm ANpYûWTPj§p Ï±dLlThÓs[ûR Eß§ùNnÕd ùLôs[ úYiÓm AúR Uô§¬ûUdúWô ©°mL°≠ÚkÕ ùT\lThPSLpLÞm CÚdL úYiÓm.

CûYLû[ AûUdÏm ùTôÝÕ úLôÓLsÏßd¡Pd áPôÕ (A) Ut\ úLôÓL[ôp

R²ûUlTÓjRlTPd áPôÕ.



59


A[ÅÓLs - A[ÜLû[ Ï±dÏm Øû\Ls (Dimensioning - methods of dimensions)

U§l×Lû[ Ï±l©Óm Øû\ (Methods ofindicating values)

U§l×Lû[ Ï±l©P CWiÓ Øû\Ls EiÓ.

GkR JÚ YûWTPj§tÏm JÚØû\ûVUhÓúU TVuTÓjR úYiÓm.

Øû\ 1 (Method 1)

A[ÅÓ úLôh¥tÏ CûQVôL, ûPùUuNuA[ûY Ï±dL úYiÓm Utßm ûUVj§tÏAÚLôûU«Ûm A[ÅÓ úLôh¥tÏ úUúXùLôÓdL úYiÓm. GqYô\ô«àm A[ÜLsÏ±dÏm ùTôÝÕ YûW TPj§tÏ ¸úZApXÕ YXÕ TdLj§p Ï±dL úYiÓm.A[®Óm úLôÓL°p CûPùY° CÚdLáPôÕ. úLôQeLû[ Ï±dLÜm CmØû\ûVúV TVuTÓjR úYiÓm. (TPm 1 &2) CmØû\ AûXuÓ £vPm (aligned system)G]lTÓm.

CpXôR A[ÜLû[ Ï±dÏm ùTôÝÕûUVj§tÏ AÚ¡p CûPùY° ®PúYiÓmCÕ A[ÜLû[ ÖûZdL ERÜm. (TPm 3 & 4).CqYûL«p A[ÅÓ ùNnRôp ARtÏ ë²ûPWb]p Øû\ (Uni directional system) GußùTVo.

U§l×Lû[ AûUjÕ Ï±dÏm Øû\(Arrangement and indication of dimensions)

Y¥YûUl©u úSôdLjûR ùR°YôLdLôhPA[ÅhÓ AûUl× Øû\ TVuTÓ¡\Õ.

A[ÅÓLû[ AûUjRp: (Arrangements ofdimensions)

• ùN«u ûPùUuN²e (Chain dimensioning)

• ùTôÕYô] áßL°≠ÚkÕ A[ÜLsÏ±jRp (Dimensioning from a common feature)

• úLô Bo¥ú]h Øû\«p A[ÜLû[Ï±jRp (Dimensioning by co-ordinates)

• CûQkR A[ÅÓLs (Combined dimensioning).Øû\ 2 (Method 2)

A[Åh¥u U§l×Ls Ï±dÏm ùTôÝÕ,T¥lTRtÏ HÕYôL YûWTPj§u ̧ úZ CÚkÕÏ±dL úYiÓm ¡ûPUhP úLôÓLs


60

ùN«u ûPùUuN²e (Chain dimensioning):GeÏ ùTôÚ°u CVdLj§tÏ RûPVôL áhÓPôùXWuv U§l×Ls Ïßd¸Ó CpûXúVôAeúL CqYûL A[ÅhÓØû\TVuTÓ¡\Õ. (TPm 5)

CÚkÕ JÚ §ûNûV úSôd¡V Am×dÏ±RûXÙPu BWmTm B¡u\Õ. CPm Ïû\ÜUtßm ùR°Ü Tt±V úRûY CpûXùV²pTVuTÓjRlTÓ¡\Õ. ùRôPdLm ªLfN¬VôLûYdLlThÓ G§o Øû]dÏ JúW §ûN«pAm×jRûX AûUÙm ®RUôL JqùYôÚA[ûYÙm LôhP Ø¥Ùm. C§pCÚ§ûN«Ûm ãlTo CmúTôvÓûPùUuNu LôhÓYÕ G°RôÏm. (TPm 7)

ùTôÕYô] áßL°≠ÚkÕ, JúW §ûN«pTX A[ÜLû[ JÚ ùTôÕYô]ùRôPdLj§≠ÚkÕ Ï±dL TVuTÓ¡\Õ.

ùTôÕYô] áßL°≠ÚkÕ A[ÜLû[Ï±dÏm ùTôÝÕ CûQVô] A[ÜLs Øû\ApXÕ ãlTo CmúTôÊÓ ùRôPo A[ÅhÓØû\ûV TVu TÓjRXôm.

ùTôÕYô]A¥lTûPûVd ùLôiÓA[ÜLû[d Ï±lTRôp CûY CûQA[ÜLs ApXÕ ãlTo CmúTôvÓ Wu²e

(Super imposed running) A[ÜLs G]lTÓm

CûQVô] A[ÜLs (Parallel dimensioning):A[ÜLû[ ùRôPeÏm ùTôÝÕ JÚA¥lTûP / ùTôÕYô] BWmT ÕYdLmUtßm Ut\ûYLÞdÏ CûQVôL AûUlTÕ,CR]ôp A[ÜL°u U§lûT ÑXTUôL áhPØ¥Ùm. (TPm 6)

ãlTo CmúTôvÓ Wu²e ûPùUuN²e(Superimposed running) dimensioning (Progressivedimensioning): CÕ ªLÜm G°ûUVô]A[ÅPôÏm. áhÓj RYßLsLhÓlTÓjRlTÓ¡u\]. CÕ JÚ TÏ§«p

A[ÜLû[ JÚe¡ûQlTÕ (Dimensioningby co-ordinates): ́ d úTô¬e CVk§Wj§p RVôoùNnVlTÓm TôLeL°p CqYûL A[ÜLsTVuTÓjRlTÓ¡u\]. CWiÓ Øû]Lû[A¥lTûPVôL ùLôiÓ A[ÜLsÏ±dLlTÓ¡u\].

ãlTo CmúTôvÓ Y¯«p A[ÜLû[Ï±lTRtÏ T§XôL, AúR Øû\«pAhPYûQ«p ùLôÓdLlThÓs[Õ .(TPm 8)

CPeLs / ¨ûXûU

SLWj§p Es[ Utßm ûNh ©[ôuB¡VûYLû[ Ï±lTRtÏ ªLÜm TVu

Es[RôL CÚdÏm.

CûQkR A[ÅÓLs (Combined dimensioning):ùN«u A[ÅÓLÞm Utßm CûQA[ÅÓLÞm C§p Ï±dLlTÓ¡u\].CWiÓdÏm ùTôÕYô] Ï±ÂÓLs C§pCûQdLlThÓs[]. (TPm 9)



61

ùTôÕYô] áßL°u A[ÜLû[Ï±dÏm Øû\ (Methods of dimensioning commonfeatures)

N¬Yô] TôLeLÞdÏ A[ÜLû[ Ï±jRp(Dimensioning Tapered parts): N¬Yô]TôLeLÞdÏ A[ÜLs Ï±dÏm ùTôÝÕGdvPuNu úLôÓLs úLôQUôLÜm UtßmJußdùLôiß CûQVôLÜm CÚdLúYiÓm. ûPùUuNu úLôÓLs ùTôÚ°uáßLÞdÏ CûQVôL CÚdL úYiÓm.(TPm 10 Utßm 11)

£X NUVeL°p ùT¬V ®hPj§úXô ApXÕ

MT GiL°úXô LôhP úYi¥ CÚdÏm

£±V ALXjûR Ï±jRp (Dimensioning smallerwidth): Am×jRûXdÏ T§XôL NônkRúLôÓLs TVuTÓjRXôm (TPm 12)

áßL°≠ÚkÕ A[ÜLû[ ùRôûX®pÏ±lTûR R®olTRtÏ, A[Üd úLôÓLsAÚLôûU«Ûm Utßm ØÝ ¿[j§tÏCpXôUp YûWVlTÓ¡\Õ. (TPm 13)

EÚû[ Utßm úLô[m B¡VûYLÞdÏA[ÜLs Ï±jRp (Dimensioning cylindricaland spherical features): EÚû[dÏ ®hPØm¿[Øm EiÓ. B]ôp úLô[j§tÏ ®hPmUhÓm EiÓ.

®hPjûR Ï±dL HRôYÕ JÚ ÑÚdÏ GÝjûR

Ï±dLXôm D, Dia, d, dia or φ Utßm BWjûR

Ï±dL R, r, Rad or rad I Ï±dLXôm. NÕWj§tÏ

HRôYÕ JÚ ÑÚdÏ GÝjúRô ApXÕ

Ï±ÂúPô TVuTÓjRXôm SQ or .

®hPj§p ¿[jûR Ï±lTRôL CÚkRôpAûR CqYôß φ...x... ¿[m Guß Ï±dLXôm.(TPm 14)

φ - ®hPm

R - BWm

- NÕWm

SR - úLô[j§u BWm

Sφ - úLô[j§u ®hPm



62

ûPùUuN²e Lôoh (Dimensioning a chord):TPm 15 p ûPùUuN²e LôohûP TôodLÜm.A[Ü úSod úLôPôL LôhPlThÓs[Õ.

YhP®p/BWj§tLô] ûPùUuN²e(Dimensioning an arc/radius): ûPùUuNuA[®tÏ úUúX JÚ £±V YhP®pYûWVlThÓs[Õ YhP®pÛdÏ CqYôßÏ±dL úYiÓm. (TPm 16)

NUçWj§p Es[ ùTôÚhL°u A[ÜLs(Dimensioning equidistant features): NUçWj§pEs[ TôLeLs (A) JúW Uô§¬VôLAûUkÕs[ Eßl×L°u YûWTPeLsùLôÓdLlThP A[ÜLû[ G°ûUlTÓj§,¿[YôhP CûPùY°«p A[ÜLû[Ï±lTÕ TPm 17 a&b.

úLôQm Utßm úLôQj§tÏ CûPlThPCûPùY°«p A[ÜLû[ Ï±jRp(Dimensioning angles and Angular spacings)

NUUô] úLôQeLs

ERôWQm 4 x 10° = 40°

NUUô] ûUV çWeLs

ERôWQm 4 x 10 = 40. (TPm 18)

YûWTPm ùR°YôL CÚkRôp, Ï±ÂÓLsUtßm ÑÚdÏ GÝjÕdLs ARôYÕ Dia, PcdUtßm úLôQeLs B¡VûYLû[R®odLÜm. (TPm 19)

Ñt\[®tÏ ûPùUuN²e (Dimensioningperiphery): JÚ ùTôÚ°u Ñt\[Ü TPj§pLôhPlThÓs[Õ A§p ALXm BZmUtßm £Xôh¥u Gi¦dûL B¡VûYLsLôhPlThÓ Es[Õ. (TPm 20)



63

§ÚmT §ÚmT YÚm áßLÞdLô]A[ÜLs (Dimensioning repeated features):áßLs JúW A[YôL AûUYÕ. B]ôpûUVeLs (pitch) NUUôL CÚdLôÕ TPm 21 pLôhPlThÓs[Õ.

LÜuPo £edv Utßm LÜuPo úTôov(Countersinks and counterbores) (IS:10968-1984):G°ûU TÓjÕYRtLôL, ûUVd úLôh¥uY¯VôL Õû[Ls Ï±dLlTÓ¡\Õ UtßmA§p TX GÝjÕdLs Ï±dLlTÓ¡\Õ,ARôYÕ YûL /Õû[«u A[Ü. CkRÕû[Ls NôRôWQUôLÜm jì ©û[ih(through blind) úPlÓ (tapped) LÜuPo£ed BlLÜuPoúTôoÓ. (TPm 22) BLÜm CÚdLXôm.

N¬Yô] Utßm AiPoLhLÞdÏA[®ÓRp (Dimensioning chamfers andundercuts): 45° N¬YôL Es[ûR ÄPo úLôÓêXm ùR¬®dLlTÓ¡\Õ úUÛm Nôn®uALXm Utßm úLôQm (A) ûPùUuNuúLôÓLÞPu Nôn®u ALXm UtßmúLôQeLs Ï±dLlTÓ¡u\]. (TPm 23 & 24)



64

AiPo LhÓdLô] ûPùUuN²e(Dimensioning undercut): C§p ALXmùTôÕYô] ûPùUuN]ôL Ï±dLlTÓ¡\Õ.ARôYÕ u/c 4 x 2 (A) ÄPo êXUôL¡ûPUhPUôL u/c 4 x 2 Guß Ï±dL úYiÓm.(TPm 23)

Ut\ Ï±ÂÓLs (Other indications): JúW U§l×EûPV A[ÜLs §ÚmT §ÚmT YWôUpCÚdL ¿iP ÄPo úLôÓLû[ R®odLÜm.WlTWuv (Reference) GÝjÕdLs / GiLû[TVuTÓj§ ®[dL Ï±l× ApXÕAhPYûQ«p Ï±dLÜm. Ck¨ûX«p ÄPoúLôÓLû[ R®odLÜm. (TPm 25)

úRôt\j§u JÚ TÏ§ûV YûWRp UtßmJúW Uô§¬Ùs[ TôLeL°u TÏ§ ùYhÓúRôt\j§u ûPùUuNuv úLôÓLs JúWUô§¬VôL Es[ ùTôÚ°u Af£u ÏßdúLYûWVdáPôÕ, B]ôp JjR AfÑdÏ £±ÕùY°úV úLôÓ YûWV úYiÓm. CWiPôYÕØû]VôL YûWÙm ùY°l×\ úLôhûPR®odL úYiÓm. (TPm 26)

TX TôLeLû[ YûWÙm ùTôÝÕCûQdLlThP TôLeL°u A[ÜLs Ï±dLúYiÓm. TôLeLû[ CûQdÏm ùTôÝÕA[ÜLs ÏÝYôL Ï±dLlTÓ¡\Õ. CkR ÏÝA[ÜLs JqùYôÚ TôLjÕPuNmTkRlThPÕ. áÓUô] YûW JqùYôÚTôLj§u A[ÜLû[ R²jR²VôLúY Ï±dLúYiÓm. (TPm 27)

BWjRôp YûWkR YhP ®p≠uûPùUuNu (Dimensioning arcs by radius):úLôh¥u Øû]«p JúW JÚ Am×jRûXYûWV úYiÓm. C§p ®p Øû]«u×s°ûV úSôd¡ ûPùUuNuv úLôÓ YûWVúYiÓm, C§p BWj§u A[ûY Ï±dLúYiÓm. Am×jRûX EÚYj§tÏEsTdLúUô (A) ùY°l×\úUô CÚdLXôm.(TPm 28)

N¬Vô] A[®p YûWVôR A[ÜL°uU§l×Ls (Values for dimensions out of scale):A[ÜLû[ ¾oUô]m ùNnÕ YûWkÕ ®hP©\Ï £X úSWeL°p A[Ü Uôt\múRûYlTPXôm. AqYô\ô] NUVeL°p×§V YûWTPm YûWVôUp GeÏ A[ÜUôt\m úRûYúVô AeúL AkR GiûQÏ±jÕ®hÓ ARu ̧ rTdLm R¥U]ô] £±VúLôhûP YûWkÕ ®hPôp AkR áß (NTS)Es[RôL AojRm ùLôs[lTÓm . (TPm 29)



65

ûPùUuN²e úSôdLØm UtßmTVuTôÓ (Principles and application ofdimensioning): ûPùUuNû] Ï±lTRtÏØu]ôp, ̧ rLiP vùPlLû[ LY²dLÜm:

• EÚYjûR A±Yôp EQokÕ AÕ GkR_õúVôª§ EÚYm ùLôiPÕ GuTûRARôYÕ ThPLm,ám×,EÚû[,©WªhØR≠VY]tû\ Ø¥Ü ùNnYÕ.

• JqùYôu±tÏm ûNv ûPùUuNû]Ï±dLÜm.

• TôLeL°u ùRôPo×Lû[ LY²dLÜm,EtTj§«u ùNnØû\ ©\Ï ARuAûUlûT úRoÜ ùNnVÜm (A¥lTûPúLôÓ) ûUVd úLôÓLs Utßm TWl×Ls.

• JqùYôÚ _õúVôª§ EÚYeLÞmûUVdúLôh¥p CÚkÕ AûUkÕs[CPm/ApXÕ ©²xÓ NoúTv.(Finishedsurface)

• ùUôjR A[ÜLû[Ùm Ï±dLÜm.

• NoúTx ©²x Ï±l©hP CVdLm,ùTôÚhLs ©h (Fit) §Wh¥u YûLLsØR≠VYtû\ úRûYVô] Ï±l©p úNodLúYiÓm. (TPm 30)

• JÚ YûWTPj§p TÏ§ (A) ùTôÚû[®[dLjúRûYVô] ØÝûUVô] A[Ü®TWeLs úSW¥VôL Lôi©dLlTPúYiÓm. (CRàûPV ùRôPo×ûPVBYQj§p A[Ü ®TWeLsùLôÓdLlTP®pûXùV²p).

• YûWTPj§p Eßl×L°u A[ûY JÚØû\ Rôu Ï±dL úYiÓm.

• áßLs ùR°YôLj ùR¬Ùm ùYhÓjúRôt\m (A) úRôt\eL°p úUp RôuùTôÕYôL Ï±dLlTP úYiÓm.

JqùYôÚ YûWTPj§Ûm JúW AX¡p RôuA[ÜLs Ï±l©PlTP úYiÓm (ERôWQmªp≠ ÁhPoLs) B]ôp AX¡u Ï±ûVÏ±dL áPôÕ.

ÏZlTj§û] R®odL ªL Ød¡VUô] AXÏÏ±Âh¥û] YûWTPj§p Ï±l©pùLôÓjÕ®PúYiÓm.

Ut\ TÏ§ YûWTPeLÞdÏ TVuTÓjRlTÓmAXÏL°u ®TWeLs (ERôWQm PôodûL

(torque) ̈ ëhPu ÁhPo N, m (A) AÝjRj§tÏ)

kPa ARtÏiPô] AXÏ Ï±Lû[ ARu

U§l×Pu Ï±dLÜm.

úUtùLôiÓ A[ÜLs úRûYlTPôÕ Gu\A[®p TôLeL°u A[ÜLs Ï±dLlTPúYiÓm. GkR JÚ TÏ§«Ûm JÚ A[ÜdÏúUp GkR §ûN«Ûm Ï±dL áPôÕ. £XÏ±l©hP ̈ ûXûVj R®W.

• EtTj§ ùTôÚ°u CûPlThP ̈ ûX«púRûYlThPôp úUÛm A[ÜLû[Ï±dLXôm (ERôWQm LôoTûW£e(carburizing) Utßm Cß§ ̈ ûX AûPYRtÏØu). (finishing)

• Bd£X¬ (Auxiliary) A[ÜLsúRûYlThPôp TVuTÓjRXôm.



66

§Úl§LWUô] ùNVp Øû\ ApXÕ Uôt±AûUdLdá¥V ¨ûXûV Eß§ ùNnYRtÏØu, EtTj§«u ùNVpØû\ ApXÕT¬úNôRû] Øû\Lû[Ùm ùR¬®dLáPôÕ.Te`]p (Functional) A[ÜLû[ YûW TPj§pGeùLeÏ úRûYúVô AeÏ úS¬ûPVôLÏ±dL úYiÓm. (TPm 31)

GlùTôÝRôYÕ CuûPWdh Te`]p(Indirect Functional) A[ÜLs úRûYlThPôpTVuTÓjRXôm. AqYô\ô] NUVeL°púSW¥Vô] Te`]p A[ÜLs TVuTôÓTô§dLlTPôUp TôojÕd ùLôs[ úYiÓm.TPm 31 p ùLôÓdLlThP úRûYVô]A[ÜLs TôÕLôdLlTÓm AúR úYûX«pTPm 32 p CuúPùWdh Te`]pûPùUuNu GqYôß TVuTÓjRlThÓs[Õ GuTûRd LôhÓ¡\Õ.

Sôu Te`]p (Non Functional) A[ÜLsAûUdÏm ®Rm, EtTj§ Utßm úNô§dÏmT¦dÏ ªLÜm ER®LWUôL CÚdÏUôßTôojÕd ùLôs[ úYiÓm.

áßL°p CÚkÕ, A[ÜLs Ï±dL ùY°úV¿hPlTÓm úLôÓLs, áßLÞdÏùNeÏjRôÜm, úRûYlThPôp NônYôLÜmB]ôp JußdÏ Juß CûQVôLÜm CÚdL

úYiÓm (TPm 33)

A[ÜL°u úLôÓLs ùYhÓTPôUp CÚdLúYiÓm. YûWTPm ùYhÓlThÓCÚkRôÛm Øû\ 2p (ë² ûPWd`]p)R®ojÕ. (TPm 34).

A[ÅÓ úLôÓLÞm ×úWôù_d`uúLôÓLÞm Juû\ Juß ùYhÓYûRRÓdLÜm. AqYôß RÓdL CVXô®¥púLôÓLû[ CûPùY°®hÓ LôhPXôm(TPm 35).

ûUVdúLôÓ ApXÕ ùTôÚhL°uùY°l×\d úLôÓLs (AÜh ûXu) B¡VúLôÓLû[ A[Ü úLôÓL[ôL TVuTÓjRáPôÕ B]ôp ×úWôù_d`u úLôPôL TVuTÓjRXôm.

JúW YûWTPj§p JúW YûLVô] Am×Ï±jRûXûV TVuTÓjRXôm Gußm YûWYRtÏCPm ªLÜm Ïû\YôL CÚkRôp NônYô]úLôÓ (A) ×s°ûV Am×d Ï±dÏ T§XôL

TVuTÓjRXôm. (TPm 36)



67

úRûYVô] A[®tÏ CPm CÚkRôp AkRGpûXdÏsAm×dÏ± RûXûVTVuTÓjRXôm. úTô§V CPm CpûXGu\ôp A[ÅÓ úLôÓLÞdÏ ùY°l×\mAm×Ï±ûV Ï±dL úYiÓm CRtLôLA[ÅÓ úLôÓLû[ ùY°l×\m ¿hPlThÓCÚlTûR TPm 37 p LôiL.

BWj§u A[ûY Ï±dL JúW JÚ Am×dÏ±RûXûV A[ÅhÓ úLôh¥p Ï±jRôpúTôÕm. CkR Am×dÏ±«u RûX ùTôÚ°uEh×\m ApXÕ ùY°l×\j§p Ï±dLXôm.áßL°u A[ÜLÞdÏ HtT ×úWôù_d`uúLôÓ CÚdL úYiÓm. (TPm 38)

A[ÜL°u U§l× ùR°YôL CÚdLúYiÓm

úLô[ Y¥®p Es[ ùTôÚhL°uA[ÜLû[ Ï±dÏm ùTôÝÕ A[ÜdÏ Øu

S (A) SR Guß Ï±dLÜm.

N¬Vô] A[ÜØû\dÏ YûWVôR A[Åh¥uU§lûT, ©[Ü úLôÓLÞdÏ CûPúVÏ±dÏm ùTôÝÕ A[ÜLÞdÏ ̧ úZ L]Uô]A¥dúLôÓ CP úYiÓm.

GeÏ ùTôÚ°u Te`àdÏ úRûYVô]A[®p Ïßd¸Ó CpûXúVô AeÏ áÓRpPôùXùWuv CpXôR ùN«u ûPUuN²eTVuTÓjRXôm.

úRûYlThPôp Jtû\ A[ÜLs ùN«uA[ÜLs ûPùUuNu úLôÓ B¡VûYLsCûQjÕ ùTôÚ°u ùTôÕYô] AûUlTôLAûUjÕd ùLôs[Xôm.

Ut\ A[ÜL°p CÚkÕ BWj§uA[ÜLû[Ùm ùT\Ø¥ÙúUô CRu BWjûRAm× êXm Ï±dLXôm. AqYôß Ï±dÏmùTôÝÕ ‘R’ Gu\ Ï±ûV U§l×dÏ Øu

TVuTÓjR úYiÓm. (TPm 39)

ãlTo CmúTôvÓ Wu²e A[ÜLû[ CÚ§ûNL°Ûm TVuTÓjRXôm. CR]ôp SuûUEiÓ. CkR NUVeL°p ùRôPdLjûR TPm40- p Es[Õ úTôp LôhPXôm.

NU A[ÜLs ùLôiP ùTôÚhLû[ Ï±dÏmùTôÝÕ ÁiÓm ÁiÓm AúR A[ÜLû[Ï±lTÕ RÓdLlTÓ¡\Õ. CûY TPm 41 & 42®[dLlThÓs[Õ.

CqYôß A[ÜLû[ §ÚmTj§ÚmTÏ±lTûR RÓlTRôp (A) ¿iP ÄPoúLôÓLû[ R®olTRôp CÕ NmTkRUôLÏ±l×Ls úRûYlTÓ¡\Õ. CûR ®[dLAhPYûQ ApXÕ Ï±l©p Ï±dLúYiÓm. CRu êXm ÄPo úLôÓLû[R®odLXôm. (TPm 43)



68

TÏ§ úRôt\eLs YûWÙm ùTôÝÕ UtßmJúW Uô§¬Vô] TÏ§ ùYhÓ úRôt\mYûWÙm ùTôÝÕ A[ÅÓ úLôÓLs JjRAfÑ Y¯VôL YûWVXôm AúR NUVm AfÑdÏùY°úVÙm úLôhûP £±Õ ¿hPXômCWiPôm ùPoªú]Nû] ¿d¡®PXôm.(TPm 44)

áßLÞdÏ £\lTô] úRûY úRûYùV²pA[ÜLû[ JúW JÚ TdLj§p UhÓmÏ±dLXôm. (TPm 45)

ARàûPV AûUl× Utßm AûR Ï±dL©Wj§úVLUô] úRûYLs CÚkRôp ARtÏHtT A[ÜLû[ Ï±dL úYiÓm.GqYô\ô«àm ®¬ÜTÓjRlThP TÏ§ûVùR°YôL YûWTPj§p Ï±jRôp úTôÕm,A[ÜLs úRûY CpûX. (TPm 46)



69


A[ÅÓL°p T«t£ GÓjRp (Practice of dimensioning)

1 CWiÓ EúXôLjRLÓ ùPmlúXh (Template)ùLôÓdLlThÓs[Õ 0.5 L] úLôh¥pØÝ vúLÛdÏ (full scale) YûWL. (TPm 1)

• ùUp≠V úLôÓ êXm 80 ª.Á ¿[ØmUtßm 50 ª.Á ALXØm EûPVùNqYLm YûWL.

• ùLôÓjÕs[ A[ÜLsT¥ùPmlúXh¥p Ï±dLÜm..

• ùR¬Vdá¥V ùY°l×\d úLôÓLû[L]Uô] úLôÓL[ôL YûWVÜm.

• A[ÜLû[ Ï±dLÜm Utßm 0.5L]j§tÏ úLôÓLû[ TWôU¬dLÜm.

• TPjûR éoj§ ùNnVÜm UtßmúRûYVt\ úLôÓLû[ ¿dLÜm.

2 ùLôÓdLlThP TPjûR ÁiÓm YûWL

B.I.S RWj§tÏ úLôÓLû[ TWôU¬dLÜm

úLôÓ L]jûR N¬VôL úRoÜ ùNnVÜm.

(TPm 2)

• ùLôÓdLlThP A[ÜLs T¥ TPm 2 IYûWVÜm.

• úRûYlThP úLôÓLû[ úRoÜ ùNnÕAûR JúW Uô§¬VôL YûWVÜm.

• úRûYVt\ úLôÓLs, YhP®pLsB¡VYtû\ ¿d¡ YûWTPjûR éoj§ùNnVÜm.

3 YûWTPj§p EúXôLjRLÓ TôoûYdÏ

ûYdLlThÓs[Õ (TPm 3) AûXuÓ(Aligned) Øû\«p A[ÜLû[ Ï±dLÜm.

(TPm 3)

• 1:1 vúLÛdÏ EúXôLj RLhûPYûWTPUôL RVô¬dLÜm.

• ùY°l×\ úLôÓLû[j ùRôPokÕúLôÓLû[ ¿hPÜm.

• A[Ü úLôÓLû[ YûWVÜm. (TPm 3a)

• U§l×Lû[, A[Ü úLôh¥tÏ úUúXUtßm A[Ü úLôh¥u ûUVj§tÏAÚ¡p Ï±dLÜm. CkR A[ÜLsYûWTPj§tÏ ¸úZ Utßm YXÕTdLj§p Ï±dL úYiÓm.

Ï±l×: IS:11669-1986 uT¥ A[ÜúLôÓL°u GpûXûV YûWL.

• Am×dÏ±jRûXûV YûWÙm ùTôÝÕ,Ïß¡V úLôÓL[ôLÜm Utßm ARuúLôQm 15° ØRp 90° dÏs CÚdÏUôßYûWV úYiÓm.


70

4 TPm 4a YûWTPj§p EúXôLjRLÓTôoûYdÏ ûYdLlThÓs[Õ.ë²ûPWd`]p Øû\«p A[ÜLû[Ï±dLÜm.

• ¡ûPUhP A[ÜLû[ A[ÅhÓúLôh¥tÏ úUúX ûUVj§p Ï±dLÜm.A[ÅhÓd úLôhûP ©¬dL úYiPôm.

• ¡ûPUhPm ApXôR úLôh¥uA[ÜLû[A[ÅhÓ úLôh¥û]©¬jÕ U§l×Lû[ Ï±dLÜm. (TPm 4b)

5 TPm 5 p úUôhPôo ûNd¡s CVk§Wj§uúLvLh (gasket) LôhPlThÓs[Õ. A§p£X RY\ô] A[ÜLs Es[] A3/A4YûWTP Rô°p ÁiÓm CkR YûWTPjûRA[ÜL°u RYû\ ¿d¡, N¬Vô]A[ÜLÞPu YûWTPjûR YûWVÜmúUÛm AûXuÓ Øû\«p A[ÜLû[Ï±dLÜm. (TPm 5)



71

6 ùLôÓdLlThP LYo ©ú[hûP ùLôÓdLlThP A[ÜLÞPu YûWkÕ AûXuÓØû\«p A[ÜLs Ï±dLÜm. (TPm 6)

7 ùLôÓdLlThP LYo ©ú[hûP TPjûRYûWkÕ A[ÜLû[ ë² ûPWd`uØû\«p Ï±dLÜm. (TPm 7)

8 JÚ TdLm úLôQm ùLôiP ×úWô@ûTp©ú[h ùLôÓdLlThÓs[Õ. CûRYûWkÕ AûXuÓ Øû\«p A[ÜLsÏ±dLÜm. C§p CPÕ Utßm ¸rTdLJWjûR ùWTWuv ûXu - BL ùLôs[Üm.(TPm 8)

9 TPj§p EúXôL RLh¥u ×úWô@ûTpùLôÓdLlThÓs[Õ ARu JÚ Øû]úLôQUôL Es[Õ. A[ÜLû[ ë²ûPWd`u Øû\«p Ï±dLÜm. (TPm 9).

10 RLh¥u A[ÜLs 60 ª.Á x 80 ª.Á Es[ùLôÓdLlThP ¥vùPuv ©ú[hûP(Distance plate) YûWL. A[ÜLû[ AûXuÓØû\«p Ï±dL úYiÓm. (TPm 10).

11 êuß úTv (Phase) úUôhPôo TXûLùLôÓdLlThÓs[Õ AûXuÓ Øû\«pA[ÜLû[ Ï±dLÜm. (TPm 11).

12 ©Wj§úVLUô] úLm (Cam) TPj§pLôhPlThÓs[Õ. AûR YûWkÕA[ÜLû[ AûXuÓ Øû\«p Ï±dLÜm.(TPm 12).



72


LÚ®Ls CpXôUp YûWTPm YûWRp - úLôÓLs YûWY§p T«t£ (Freehand drawing - practice of lines)

LÚ®Ls CpXôUp TPm YûWRp (Sketchby free hand)

1 ØRp 17 T«t£Lû[ ̧ r LiP ùNnØû\ûV

LûP©¥jÕ TPm YûWVÜm. úUÛm A3/A4YûWTPj Rôû[ TVuTÓjRÜm.

1 ùUp≠V Utßm L]Uô] ¡ûPUhPúLôÓLs YûWVÜm (To draw horizontalthick and thin lines) (TPm 1)

AB Utßm CD Gu\ ùUp≠V CWiÓ

Y¯Lôh¥ ùNeÏjÕ úLôÓLs YûWL.

AkR CWiÓ ùNeÏjÕd úLôÓL°p (AB , CD)úRôWôVUôL 5 ª.Á CûPùY°«p ×s°LsÏ±dLÜm.

CkR CWiÓ ×s°Lû[Ùm LÚ®LsCpXôUp ûL«p CûQdLÜm. JÚ úLôÓL]UôLÜm Utù\ôÚ úLôÓ ùUp≠VRôLÜmJuß®hÓ Juß YûWVÜm.

¿[Uô] úLôÓLû[ ØuûLCVdLjRôÛm, £±V úLôÓLû[U¦LhÓ CVdLjRôÛm YûWVúYiÓm.

YûWÙm ùTôÝÕ JúW Uô§¬Vô]AÝjRm ùLôÓdL úYiÓm.

¡ûPUhPd úLôÓLs CPÕTdLj§p CÚkÕ YXÕ TdLUôLYûWV úYiÓm. (TPm 1B)

CWiÓ ×s°LÞdÏ CûPúVúSodúLôÓLs YûWÙm ùTôÝÕE]Õ LiLs ùTu£p Øû]ûV®PGkR ×s° Øû]ûV úSôd¡ ùNpXúYiÓúUô AkR Øû] úSôd¡CÚdL úYiÓm.

úLôh¥u ØÝ ¿[jûRÙm JúWvhúWôd¡p YûWYûR R®odLÜm.

A¯lTôû] A§LUôL TVuTÓjÕYûR R®odLÜm.

2 ùUp≠V Utßm L]Uô] ùNeÏjÕúLôÓLs YûWL (To draw vertical lines inthick and thin) (TPm 2)

AB Utßm CD Gu\ CWiÓ ¡ûPUhP

úLôÓLs YûWL.

AkR CWiÓ ¡ûPUhP úLôÓL°p (AB,CD)úRôWôVUôL 5 ª.Á CûPùY°«p ×s°LsÏ±dLÜm.

CkR CWiÓ ×s°Lû[Ùm LÚ®LsCpXôUp ûLVôp CûQdLÜm. JÚ úLôÓL]UôLÜm Utù\ôÚ úLôÓ ùUp≠VRôLÜmJuß ®hÓ Ju\ôL YûWVÜm.

ùNeÏjÕdúLôÓLs úUúX CÚkÕ¸rúSôd¡ YûWV úYiÓm. (TPm 2B)


73

3 TPj§p Lôh¥VT¥ NônÜ úLôÓLû[L]Uô] Utßm ùUp≠V úLôÓL[ôLYûWVÜm (Sketch the inclined lines as shownin figure with thick and thin lines) (TPm 3)

AB Utßm CD CWiÓ AfÑLs YûWVÜm.

AB Utßm CD Øû\úV ¡ûPUhP UtßmùNeÏjÕ Af£p 5 ª.Á CûPùY°«p×s°Ls Ï±dLÜm.

L]Uô] Utßm ùUp≠V úLôÓLs TPj§pEs[ §ûN«úXúV Juß®hÓJußYûWVÜm.

NônYô] úLôÓLs úUp úSôd¡YûWV úYiÓm. CPÕ TdLj§pCÚkÕ YXÕ TdLØm. ARôYÕ ¸rCÚkÕ úUp úSôd¡ (TPm 3b)ùTu£≠u Øû] ªLÜm áoûUVôLCÚdLd áPôÕ.

ùTu£ûX úXNôL ©¥dLÜm UtßmùTu£p Øû]dÏ AÚ¡p ©¥dLdáPôÕ.

ùTu£p Øû]«p CÚkÕ 30 ª.ÁçWj§p ùTu£ûX ©¥dL úYiÓm.

4 TPj§p ùLôÓjÕs[ ©ú[u TPjûRYûWL (Sketch the given plane figure as shown)(TPm 4)

¡ûPUhP úSoúLôÓ úRôWôVUôL 60 ª.Á¿[j§tÏ LÚ®Ls CpXôUp ûLVôpYûWVÜm.

A¥l TdLj§p CÚkÕ 60 ª.Á ¿[j§tÏùNeÏjÕj úLôÓ YûWL.

¡ûPUhPd úLôÓ Utßm ùNeÏjÕ CûQúLôÓLs YûWkÕ, CRu êXm 60 ª.Á TdLA[®p NÕWl ùTh¥ YûWVÜm.



74

TPj§u TWlûT UhÓm L]Uô] úLôÓL[ôLYûWVÜm.

úRûYVt\ úLôÓLû[ A¯lTôu êXmA¯jÕ ®hÓ TPjûR éoj§ ùNnVÜm.

GkR®RUô] A[ÜLû[Ùm TPj§pÏ±dL úYiPôm.

5 TPj§p Es[ ©ú[u TPjûR YûWL(Sketch the plane figure as shown) (TPm 5)

30 ª.Á TdLm Es[ NÕW ùTh¥ûV ùUp≠VúLôPôp YûWL.

TPj§p Lôh¥Ùs[ T¥ úRôWôVUô]A[ÜLû[ Ï±dLÜm.

úRûYVô] úLôÓLû[ L]UôL YûWVÜm.

úRûYVt\ úLôÓLû[ A¯lTôu êXm¿d¡®hÓ TPjûR éoj§ ùNnVÜm.

6 TPj§p Es[ ©ú[u TPjûR YûWL(Sketch the plane figure as given) (TPm 6)

30 ª.Á TdLm Es[ NÕW ùTh¥ûV ùUp≠VúLôPôp YûWL.

A[ÜLs Utßm úLôQjûR TPj§pEs[ûRl úTôp AûUdLÜm.

úLôÓLs YûWkÕ, úRûYVt\ úLôÓLû[¿d¡®hÓ TPjûR éoj§ ùNnVÜm.

7 50 ª.Á ®hPØs[ YhPm YûWL (Sketcha circle of diameter 50 mm) (TPm 7)

®hPj§u A[®tÏ JÚ NÕW LhPm YûWL.ûUVl ×s°ûV Ï±dLÜm. ûUVl ×s°«uY¯VôL ¡ûPUhPd úLôÓ UtßmùNeÏjÕd úLôÓ YûWL. (TPm 7A)

NÕW LhPj§u (êûX ®hP) êûXLû[CûQdLÜm. êûX ®hPeLû[ùLôÓdLlThP ®hP BWjRôp ùYhPÜm.(TPm 7B)

8 ×s°Lû[Ùm úSoj§Vô] Yû[ÜL[ôpCûQdLÜm. Utßm YhPjûR éoj§ùNnVÜm. (TPm 7C)

úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿dLÜm UtßmYû[ûY L]UôL YûWVÜm. (TPm 7D)

NÕWj§u TdLm = YhPj§u ®hPm.

YhPj§u BWm = NÕWj§u Tô§TdLm.

8 TPj§p Es[ ùPm©ú[hûP YûWL(Sketch the template as shown in figure) (TPm 8)



75

60 ª.Á TdLm ùLôiP NÕW LhPjûR YûWL.

TPj§p Lôh¥Ùs[T¥, YXÕ TdL NÕWj§p,JÚ AûW YhPm YûWL.

úLôÓLû[ L]UôL YûWVÜm UtßmùPmlúXh¥u Y¥YjûR éoj§ ùNnVÜm.

9 ùLôÓdLlThP TPjûR YûWL (Sketchthe given figure) (TPm 9)

85 ª.Á x 60 ª.Á dÏ ùNqYLl ùTh¥ YûWL.

TPj§p Lôh¥Ùs[T¥ A[ÜLû[Ï±dLÜm.

T«t£ 7 Utßm 8 p YûWkR Øû\ûV ©uTt± YhPjûR YûWVÜm.

úRûYVô] úLôÓLû[ L]UôL YûWVÜm.

úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿dLÜm UtßmTPjûR éoj§ ùNnVÜm.

10 TPj§p Es[ ©[ôeûL YûWL (Sketchthe blank shown in figure) (TPm 10)

75 ª.Á x 60 ª.Á A[®tÏ ùNqYL LhPmYûWL.

TPj§p Lôh¥Ùs[T¥ Ut\ A[ÜLû[Ï±dLÜm.

ùPmlúXh¥p úRûYVô] úLôÓLû[L]UôL YûWVÜm.

úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿dLÜm UtßmTPjûR éoj§ ùNnVÜm.

11 ùLôÓdLlThP Yû[Yô] Y¥YmEs[ ©[ôe ©ú[u TPjûR YûWL(Sketch the curved shape blank plane figure asgiven in figure) (TPm 11)

ùNeÏjÕ úSoúLôÓ Utßm ¡ûPUhP úSoúLôÓ YûWL.

AûY Juû\ Juß ùNeúLôQj§p ùYh¥dùLôsÞm.

ùYhPlThP ùNeÏjÕd úLôh¥uCÚ×\Øm 20 ª.ÁhPûW Ï±dLÜm.

BWm 20 ª.Áþp úUÛm ̧ Ým AûW YhPeLsYûWL

CWiÓ AûW YhPeLû[Ùm ùNeÏjÕdúLôPôp CûQdLÜm.

10 ª.Á ®hP Øs[ êuß YhPeLû[YûWL

úLôÓLû[ L]UôL YûWkÕ TPjûR éoj§ùNnVÜm.

12 TPj§p Es[ ùPmlúXhûP YûWL(Sketch the template as shown) (TPm 12)

ùNeÏjÕ úSo úLôÓ YûWL.

CWiÓ ¡ûPUhPd úLôÓLs YûWL. AûYùNeÏjÕd úLôhûP 40 ª.Á CûPùY°«pùYhPhÓm.

TPj§p Lôh¥VT¥ CWiÓ Yû[ÜLû[YûWVÜm, Yû[ÜLû[ CûQdLÜm.

úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿d¡®hÓ TPjûRéoj§ ùNnVÜm.



76

13 ùLôÓdLlThP úU_o AfÑ UtßmûU]o AfÑ êXm ¿sYhPjûR YûWL(To sketch an ellipse of given major and minoraxis) (TPm 13)

¡ûPUhPd úLôÓ Utßm ùNeÏjÕ úLôÓJuû\ Juß ùNeúLôQj§p ùYhÓUôßYûWVÜm.

¡ûPUhP úU_o Af£u ûUV ×s°«pCÚkÕ CÚ×\Øm, úU_o Af£u Tô§ûVÏ±dLÜm. AúR Uô§¬ ùNeÏjÕ úLôh¥pûU]o Af£u Tô§ûV CÚ×\Øm Ï±dLÜm.

Cl×s°«u FPôL ¡ûPUhP UtßmùNeÏjÕ CûQ úLôÓLs YûWkÕ ARuêXm ùNqYL ùTh¥ EÚYôdLÜm.

ùUp≠V úLôPôL £±V YhP®p YûWVÜm.

Ut\ TÏ§Lû[Ùm, úSoj§Vô] Yû[ÜúLôÓL[ôp CûQdLÜm Utßm¿sYhPjûR éoj§ ùNnVÜm.

14 50 ª.Á TdLm Es[ úThPu- I LÚ®Ls

CpXôUp ûLVôp YûWL (Draw the patternof 50 mm side by free hand) (TPm 14)

NÕWjûR LÚ®Ls CpXôUp ûLVôp YûWL.

JÚ ¡ûPUhP TdLjûRÙm Utßm JÚùNeÏjÕ TdLjûRÙm 10 NU TôLeL[ôL©¬dLÜm.

CqYôß Ï±dLlThP ×s°L°p CÚkÕùUp≠V ¡ûPUhPd úLôÓLs UtßmùNeÏjÕd úLôÓLs YûWVÜm.

T«t£ YûWTPj§p Es[Yôß NÕWeLû[L]Uô] úLôÓL[ôp YûWVÜm.

ùUp≠V LhÓUô] úLôÓLû[ ¿d¡®hÓUtßm T«t£ûV Ø¥dLÜm.

15 70 ª.Á Utßm 35 ª.Á TdLeLs ùLôiPUô§¬ûV LÚ®Ls CpXôUpûL«]ôp TdLeLû[ ®¡RôfNôWjúRôÓ YûWL (Draw the pattern of sides 70 mmand 35 mm by free hand proportional to the size)(TPm 15)

ùNqYLjûR ®¡RôfNôWjúRôÓ YûWL.

êûX ®hPeLû[ CûQdLÜm.

êûX ®hPj§tÏ CûQVôL 10 ª.ÁCûPùY°«p T«t£ TPj§p Es[T¥ CÚ×\Øm úLôÓLs YûWL.

16 80 ª.Á TdL A[®p ABCD Gu\ NÕWjûR

LÚ®Ls CpXôUp ûLVôp YûWVÜm(Draw a square ABCD of side 80 mm approximatelyby free hand) (TPm 16)

êûX ®hPeLû[ CûQdLÜm. (ùUp≠VúLôhPôp)

CWiÓ AÓjRÓjR TdLj§p ùNeÏjÕûTþùNdPôûW YûWVÜm.

AB Gu\ TdLj§p, EF Guß Ï±dLÜm = 20ª.Á

E Utßm F I NÕWj§u ûUVj§pCûQdLÜm.



77

10 ª.Á çWj§p EF dÏ CûQVôL úLôÓYûWVÜm. CkR CûQ úLôÓLs ED UtßmFD Gu\ NônÜ úLôÓLû[ G Utßm F pùYhÓm.

GH, GE Utßm HF I CûQdLÜm.

CfùNnØû\ûV TVuTÓj§ ¥WÀ£VmYûWL. EFHG YûWkRÕ úTôp Ut\ êußTdLeL°Ûm YûWL.

TPm 16 p Es[T¥ úLôÓLû[ CûQdLÜm.ùUp≠V úLôÓLû[ ¿dLÜm. YûW TPjûRéoj§ ùNnVÜm.

17 ùLôÓdLlThP Uô§¬ûV LÚ®LsCpXôUp ûL«]ôp YûWL (Sketch thegiven pattern by free hand) (TPm 17)

AB Gu\ úLôh¥p ûUVl×s°ûV Ï±dLÜm.

ùNeÏjÕd úLôh¥u ûUVl×s°L°p 35Utßm 50 ®hPm Es[ YhPeLs YûWL.

A Utßm B ûV ûUVUôLd ùLôiÓ 20 ª.Á®hPj§p YhPeLs YûWL.

A Utßm B ûV ûUVUôLd ùLôiÓ 10 ª.Á®hPj§p CWiÓ YhPeLs YûWL.

úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿d¡V ©u TPjûRéoj§ ùNnVÜm.

©ú[u TPj§tÏ ùNnØû\LsùLôÓdL ®pûX Gu\ôp YûWÙmØû\Lû[ §\u Y¬ûNlT¥ùRôPokÕ ùNnÕ, ©ú[uTPj§tLô] ùNnØûVûVTVuTÓj§ TPjûR éoj§ ùNnVÜm.



78

TXúLôQeL°u YûLLs (Types of Polygons)


©ú[u EÚYeLs - TXúLôQm (Plane figures - polygon)

TXúLôQm (polygon) GuTÕ TpúYßúSoúLôÓL[ôp Es[Pe¡V (ùTôÕYôLIkÕ (A) ARtÏúUtThP) Y¥YUôÏm. ARuGpXô TdLeLs Utßm Es úLôQeLsNUUôL CÚkRôp, AûR JÝeÏ TXúLôQmGuß AûZlTo. (TPm 1)

TXúLôQeL°u ùTVoLs (Names ofpolygons)

TXúLôQeLs ARu TdLeL°uGi¦dûLûVl ùTôßjÕùTV¬lThÓs[ûR ¸úZ Es[ (TPm 2)LôhÓ¡\Õ.

ùTVo TdL Gi¦dûL

IeúLôQm IkÕ TdLm

AßeúLôQm Bß TdLm

GÝe úLôQm HÝ TdLm

Gi úLôQm GhÓ TdLm

SY úLôQm JuTÕ TdLm

T§u úLôQm TjÕ TdLm

T§ù]i úLôQm T§ú]ôÚ TdLm

T²ùWiÓ úLôQm T²ùWiÓ TdLm

TXúLôQj§u RuûULs (Properties ofpolygon)

• JÝeÏ TXúLôQj§u GpXô Øû]LÞmYhPj§u YhPlTôûR«pAûUk§ÚdÏm. JÝeÏ TXúLôQj§uTdLeLs YûWVlThP YhPj§tÏ TdLmùRôÓúLôPôL CÚdÏm. (TPm 3)

• JÚ TXúLôQj§u EsúLôQeL°uáhÓj ùRôûL (2xn-2) x ùNeúLôQj§tÏNUUôL CÚdÏm. C§p n GuTÕTXúLôQj§u TdLj§û]d Ï±dÏm.

• JÚ TXúLôQj§u ùY°d úLôQeL°uáhÓj ùRôûL 360° dÏf NUUôL CÚdÏm.

• JÚ TXúLôQj§u Es úLôQm UtßmARu ùRôPo×ûPV ùY°d úLôQmB¡V CWi¥u áhÓj ùRôûL 180° BÏm.(TPm 4)

ùNnØû\ (Procedure)

1 TdLm 25 ªÁ EûPV JÝeÏGÝeúLôQm YûWL (Regular heptagon ofside 25 mm)

AûWYhP Øû\ - ûPl ‘A’ (TPm 1)

(Semi-circular method - Type A )

• 25 ªÁ ¿[Øs[ AB Gu\ úLôh¥û]YûWVÜm.


79

• úRûYdÏ HtT BA úLôh¥û] ¿h¥jÕdùLôs[Üm.

• AB - I BWUôLd ùLôiÓ A - I ûUVUôLûYjÕ AûWYhPm YûWVÜm.

• ¥ûYPûW TVuTÓj§ (TXúLôQj§uTdL Gi¦dûL) AûWYhPj§û] HÝNUTÏ§L[ôLl ©¬dLÜm.

• “P” «≠ÚkÕ ùRôPe¡ 1,2,3,4,5,6 Guß×s°Lû[d Ï±dLÜm.

• A2 - I CûQdLÜm.

• 2A Utßm 2B dÏ ùNeÏjÕ ûT - ùNdPôoYûWkÕ AYtû\ ùYhÓm ×s° “O”G] AûU.

• “O” - I ûUVUôL ûYjÕ OA (A) OB - IBWUôLd ùLôiÓ JÚ YhPm YûWVÜm.

• AkR YhPj§p C, D, E, F Utßm 2 B¡V×s°Lû[ Ï±«PÜm. AÕ BC = CD = DE= EF = F2 = AB. Gu\ A[®p CÚdLúYiÓm.

• BC, CD, DE, EF Utßm F2 B¡V úLôÓLû[CûQdLÜm.

• ClùTôÝÕ SUdÏj úRûYVô] ABCDEF2Gu\ GÝeúLôQm ¡ûPj§ÚdÏm.

2 AûWYhPØû\ - ûPl ‘B’ (TPm 2)(Semi-circle method - Type B)

T«t£ 1 - p á±VT¥ AûWYhPj§tLô]HÝ NU ©¬YôL ©¬dÏm YûW Es[ùNnØû\«û] LûP©¥dLÜm.

• A2 - I CûQdLÜm.

• A3, A4, A5 Utßm A6 - I CûQjÕ ®hÓúRûYdúLt\ ¿[j§tÏ ¿h¥jÕdùLôs[Üm.

• AB - I BWUôLd ùLôiÓ Utßm `B' IûUVUôL ûYjÕ JÚ YhP®pûXYûWkÕ AÕ ¿h¥dLlThP A6 Gu\úLôhûP ̀C' «p ùYhÓUôß ùNnVÜm.

• AúR BWjûRd ùLôiÓ ̀C' I ûUVUôLûYjÕ JÚ YhP®pûX YûWkÕ AÕA5 úLôhûP ̀D' - p ùYhÓUôß ùNnVÜm.

• CúR Øû\«p E Utßm F ×s°Lû[dLôQÜm.

• BC, CD, DE, EF Utßm F2 - I CûQdLÜm.

• ClùTôÝÕ SUdÏj úRûYVô]ABCDEF2 Gu\ GÝeúLôQm¡ûPj§ÚdÏm.

3 60 ªÁ ®hPØûPV YhPj§àsIeúLôQm YûWVÜm (Pentagon inside acircle of diameter 60 mm) (TPm 3)

• AH Gu\ úLôh¥û] 60 ªÁ dÏNUA[®p YûWVÜm (YhPj§u®hPm).

• OA - I BWUôLd ùLôiÓ ̀O' - I ûUVUôLûYjÕ JÚ YhPm YûWVÜm.

• AH - I 5 NUTôLeL[ôLl ©dLÜm.(TdLeLÞdÏ CûQVô] TôLeLs).

• AH - I BWUôLd ùLôiÓ A Utßm H - IûUVUôL ûYjÕ YhP®pûX YûWkÕAÕ `P' «p YhP®pûX ùYhÓUôßùNnVÜm.

• P2 - I CûQjÕ ®hÓ AûR ¿h¥jÕYhPj§û] `B' Gu\ ×s°«pNk§dÏUôß ùNnVÜm.

• BC, CD, DE, EF B¡VYtû\ AB A[®pYhP®p≠u êXm ØÝYhPj§û]ùYh¥ T§VÜm.



80

• GpXô ×s°Lû[Üm CûQdLÜm.

• ClùTôÝÕ ABCDEF Gu\ IeúLôQm¡ûPj§ÚdÏm.

4 YhP®p Øû\ (Arc method)

32 ªÁ TdLØûPV AßeúLôQm (TPm 4)

Hexagon of side 32 mm

• 32 ªÁ BWØûPV JÚ YhPm YûWVÜm.

• AD Gu\ ®hPj§û] Ï±dLÜm.

• CúR BWj§û]d ùLôiÓ, A Utßm D- I ûUVUôL ûYjÕ CWiÓ YhP®pLs YûWkÕ AûY YhPj§û]B,F,E Utßm C ×s°Lû[ ùYhÓUôßùNnVÜm.

• AB, BC, CD, DE, EF Utßm FA - ICûQdLÜm.

ClùTôÝÕ ABCDE Gu\ IeúLôQm¡ûPj§ÚdÏm.

5 YhP®p Øû\ (Arc method) (TPm 5)

60 ªÁ ®hPØs[ YhPj§àsAßeúLôQm

Hexagon inside a circle of diameter 60 mm (inscribing)

• 60 ªÁ ¿[j§tÏ NUUô] FC Gu\ úLôÓYûWVÜm.

• 'O' - I ûUVUôL ûYjÕ FC ®hPj§tÏYhPm YûWVÜm.

• FO - I BWUôL ûYjÕ F - I ûUVUôLûYjÕ A dÏ YhP®p YûWVÜm.

• 'A' - I ûUVUôL ûYjÕ AúR BWj§p 'B'dÏ YhP®p YûWVÜm.

• CúR Øû\«p C,D & E ×s°Lû[ ùNhùNnVÜm.

• AB, BC, CD, DE, EF and FA - I CûQdLÜm.

ClùTôÝÕ ABCDEF Gu\ AßeúLôQm¡ûPj§ÚdÏm.

6 AdWôv ©[ôhv Øû\ (Across flatsmethod ) (TPm 6)

AßeúLôQm, AdWôv ©[ôhv - dÏCûPlThP çWm 45 ªÁ.

Hexagon, distance across flat of 45 mm.


• ®hPm 45 ªÁ Es[ YhP YûWVÜm.(AdWôv ©[ôhu A[Ü 45 ªÁ)

• BC Utßm FE B¡V CÚ ¡ûPUhPùRôÓúLôÓLû[ YûWVÜm.

• 60° ùNhvùLôVûW TVuTÓj§,¡ûPUhP ùRôÓúLôÓLû[ ùRôÓm®Rj§p SôuÏ ùRôÓúLôÓLsYûWVÜm.

• A,B,C,D,E Utßm F B¡V êûXLû[dÏ±dLÜm.

ClùTôÝÕ ABCDEF Gu\ AßeúLôQm¡ûPj§ÚdÏm.


81


¿sYhPj§p T«t£ GÓjRp (Practice of ellipse)

¿sYhPj§u áßLs (Elements of an ellipse)(TPm 1)

ùT¬V AfÑ (Major axis) : ûUVj§u FúP¡ûPUhP ¿[Uô] çWm, úUÛm¥ûWPdP¬dv (directrix) Guß AûZdLd á¥V¨ûXVô] úLôh¥tÏ ùNeúLôQj§pCÚdÏm. CeÏ AB GuTÕ ùT¬V AfÑ BÏm.

£±V AfÑ (Minor axis) : CÕ ùT¬V Af£û]CWiPôL ùNeúLôQj§p ©¬dÏm ªL¿[Uô] úLôPôÏm. CÕ ¥ûWdP¬dv directrix- dÏ CûQVôL CÚdÏm. CeÏ CD GuTÕ£±V AfÑ BÏm.

ûPWdP¬dv (Directrix) : ùT¬V Af£tÏùNeÏjRôL Es[ úSoúLôÓ BÏm.

@úTôLv (Focus) : C Utßm D - I ûUVUôLûYjÕ ùT¬V Af£u Tô§ûV BWUôLdùLôiÓ YûWVlTÓm YhP®p, ùT¬V

Af£û] F1 Utßm F2 Gu\ ×s°«pùYhÓm (CÕ ¿sYhPj§u @úTôLvTô«uh BÏm). CkR ¿sYhPm @úTôLvTô«uh B] F1 Utßm F2 ûVúV @úTôLvGu¡ú\ôm. F1 Utßm F2 ≠ÚkÕ ¿[YhPj§uYhPlTôûR«p ARôYÕ F1P + F2P - uáhÓU§l× ¨ûXVô]Õ Utßm Af£u¿[j§tÏ NUUôL CÚdÏm.

@úTôLp úW¥Vn (Focal radii):Yû[ÜlTôûR«p “P” Gu\ ×s°«≠ÚkÕ@úTôLp Tô«ihL[ô] F1 Utßm F2 dÏCûPlThP çWm @úTôLp úW¥Vn BÏm.@úTôLp úW¥Vn - «u áhÓj ùRôûL ùT¬VAf£u ¿[j§tÏ NUUôL CÚdÏm.

Gdùûh¬£h¥ (Eccentricity) : ùYoùPdv- «≠ÚkÕ @úTôLv - dÏm Utßm ùYoùPdv- «≠ÚkÕ ¥ûWdP¬dv - dÏm CûPlThPçWj§u ®¡Rm Gdùûh¬£h¥ BÏmUtßm CÕ GlùTôÝÕm JußdÏ Ïû\YôLCÚdÏm.

AF1/A0 Juû\ ®P U§l× Ïû\YôL CÚdÏm.

@úTôLv- dÏm Yû[®p Es[ GkR×s°dÏm CûPlThP çWj§tÏm,ERôWQj§tÏ P1 Utßm ¥ûWPdP¬dv -dÏm CûPlThP ùNeÏjÕ çWm, CYt±tÏCûPúVVô] ®¡Rm GußmùNôpXlTÓ¡\Õ. ARôYÕ P1F1/P1M GuTÕ¨ûXVô]RôÏm (constant).

ùYoùPdv (Vertex) : ùT¬V Af£u CWiÓØû]l×s°Ls ùYoùPdv BÏm! (A, B)

¿s YhPj§tLô] ùRôÓúLôÓ UtßmSôoUp (normal) (Tangent and normal to an ellipse)

TPm 1 p F1PF2 úLôQjûR CWiÓNUúLôQUôL ©¬dÏm úLôÓLôhPlThÓs[Õ. (SôoUp) CRtÏ 90°úLôQj§p YûWVlThP ùRôÓúLôPô]Õ¿s YhPlTôûRûV ùRôhÓf ùNp¡\Õ.

¿sYhPm, úTWúTôXô Utßm ûaTo úTôXôB¡VYt±tÏ ¥ûWdP¬dv, AfÑdLs,@úTôLv, ùYoùPdv Utßm ùRôÓúLôÓB¡VûY ùTôÕYô] áßL[ôÏm.

GpXô ¿sYhPjûRÙm ùYqúYßØû\L°p YûWVXôm.

- ùNqYL Øû\ (KlXôe)

- LôuùNu¥¬d YhP Øû\

- YhP®pLs Øû\

- v¥ed Utßm ©uLs Øû\

- úTlTo ¥WôUp Øû\

- 4 Øû] Øû\

- Lôu_÷úLh ®hPeLs Øû\

- Gdùûh¬£h¥ Øû\


82

ùNnØû\ TVuTôÓLs (Practicalapplications): ùTôÕYôL, JÚ YhPm TPUôLLôi©dLlTÓm ùTôÝÕ ¿sYhPUôL©W§¨§jÕYlTÓjRlTÓ¡\Õ. ¿sYhPETúVôLm ùTô±«Vp TVuTôh¥pGlùTôÝRôYÕ Rôu TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.L¦R TôPl×jRLj§p A§LUôL TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. £\l× úRôt\j§tLôL¿sYhP Y¥Ym TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.

1 ùTôÕ ûUVUô] Øû\«p (Concentric circlemethod) ¿s YhPj§û] YûWRp. ùT¬VAfÑ 80 ª.Á.Úm £±V AfÑ 40 ª.Á BÏm.(TPm 2)

• AB ùT¬V AfÑ YûWL (80 ª.Á) UtßmCD £±V AfÑ (60 ª.Á) 0 þ ®p ùNeÏjRôLCÚ NUUôL ©¬dLÜm.

• '0' ûV ûUVUôL ûYjÕ OA Utßm OC«û] BWUôLd ùLôiÓ, CkR ùTôÕûUVj§p CWiÓ YhPeLû[YûWVÜm.

• CWiÓ YhPeLû[ ùYhÓmT¥ '0' -®u FPôL TX BWd úLôÓLû[YûWVÜm (12 úLôÓLs).

• ùY°YhPj§p ùYhÓªPjûR a,b,cGuß ×s°L[ôLd Ï±dLÜm .

• AúRúTôp, ARtÏj ùRôPo×ûPVEsYhPj§p a',b',c' ×s°L[ôLdÏ±dLÜm.

• £±V Af£tÏ CûQVô] a,b,c Gu\×s°L°≠ÚkÕ CûQ úLôÓLû[YûWVÜm.

• ùT¬V AfÑdÏ CûQVôL a', b', c' Gu\×s°L°≠ÚkÕ CûQ úLôh¥û]YûWVÜm, CÕ ùNeÏjÕ úLôÓLû[P1, P2, P3 ×s°ûV ùYhÓm.

• ùUuûUVô] Yû[®û] ûLêXm (A)©Wugf Yû[®û] TVuTÓj§Aû]jÕl ×s°Lû[Ùm CûQjÕ¿sYhPj§û] EÚYôdLÜm.

• 'Foci' ûV LiP±V ùT¬V Af£p Tô§ûV(a) ûUVUôLdùLôiÓ £±V Af£p C þûV ûUVUôLd ùLôiÓ, YhP®pYûWL. ùT¬V Af£p CWiÓ CPeL°pùYhÓm. AûR F1F2 Guß Ï±dLÜm.CûY ¿sYhPj§u úTôdLv×s°L[ôÏm.

2 SôuÏ ûUV Øû\«p ¿sYhPjûR YûWL.ùT¬V AfÑ = 80 ª.Á Utßm £±V AfÑ= 40 ª.Á ûPl A (TPm 3)

• ùT¬V AfÑ A1A2 Utßm £±V AfÑ B1B2

«û] YûWVÜm.

• A1B1 dÏf NUUô] B1M2 Utßm B2M4 û]AûUdLÜm.

• a-b dÏ CûQVôL (a = OA1, b = OB1) A1B1 û]CûQjÕ Utßm B1B3 (a-b dÏ NUm)«û] AûUdLÜm.

• A1B3 dÏ ûTùNdPôo YûWkÕ AÕ A1A2

- I M1 p ùYhÓUôß ùNnVÜm.

• AúRúTôp M3 - I LôQÜm. M2 & M4

ûUVUôLÜm Utßm B1M2 BWUôLdùLôiÓ P1P2 & P3P YhP®p≠û]YûWVÜm.

• M1M3 ûUVUôLd ùLôiÓ Utßm M1P1

BWUôL ûYjÕ P1P3 & P2P4 YûWkÕ.¿sYhPj§û] éoj§ ùNnVÜm .(TPm 3)



83

3 SôuÏ ûUV Øû\«p ¿sYhPjûR YûWL.ùT¬V AfÑ = 80 ª.Á Utßm £±V AfÑ =40 ª.Á - ûPl B (TPm 4)

• EFGH ùNqYLjûR YûWL. (80 x 40) AB & CDYûWL. CûY Øû\úV ùT¬V AfÑUtßm £±V AfûN Ï±dÏm.

• EC ûV CûQdLÜm

• ûUV ×s°«≠ÚkÕ P «û]dÏ±«hÓAE «û] CWiPôL ©ôõdLÜm.ûUVl×s°ûV P Guß Ï±dLÜm.

• DP ûV CûQdLÜm. EC Vô]Õ K ®pNk§dÏm.

• KD ûV CÚNUUôL ©¬dLÜm. ©\ÏùNeÏjÕdúLôÓ YûWkÕ AûR¿hPÜm. ̀ S' ×s°ûV AûUdLÜm.

• 'S' Gu\ ûUVUôL ûYjÕ SD «û]BWUôLd ùLôiÓ KD Gu\YhP®p≠û] YûWVÜm.

• AúRúTôp 'R Gu\ ×s°«û]AûUdLÜm.

• AK «û] CûQjÕ Utßm CÚ NUUôLùYhÓlThÓ ùNeÏjÕdúLôÓYûWYRôp f1 Gu\ CPj§p AB úLôh¥púNôó¡u\Õ.

• 'f1' ûV ûUVUôL ûYjÕ Af1 û]BWUôLÜm KK' Gu\ YhP®p≠û]YûWVÜm.

• 'f2' ûUVUôL Ï±«PÜm. AR]ôp BÏmBf2 = Af1.

• RtúTôÕ R, S, F1 & F2 B¡V SôuÏûUVeLû[dùLôiÓ ¿sYhPj§û]YûWVÜm.

AúRúTôp YûWTP Yû[ÜLs KD UtßmKK1 Utßm Y¯Øû\Lû[j ùRôPôókÕ¿sYhPj§û] Ø¥dLÜm.



85


T«t£ 1.7.22- p Es[ A[ÜLû[ TVuTÓj§ C§p Es[ IúNôùUh¬dLhPeLs êXm ØlT¬UôQj úRôt\eLû[ YûWVÜm (Draw the isometricviews on isometric grids, transferring measurement from exercise 1.7.22)


86


RûXl× ùTh¥, KWeLs Utßm ©úWmLs, YûWTPjRô°p ¡¬h ùWTWuvUtßm ùTôÚsL°u ùWTWuv (Title block, borders and frames, grid reference anditem reference of drawingsheet)

Fig 1

YûWTPm YûWV úYi¥V YûWTPj RôsØR≠p ¸rLiP ùNnØû\ûV TVuTÓj§RVôWôL ûYj§ÚdLlTP úYiÓm.

1 A4/A3 YûWTPjRôû[ GÓjÕd ùLôs[Üm.

2 ¸úZ Ï±l©hÓs[T¥ KWeLs UtßmRûXl×l ùTh¥ûV Ï±jÕ YûWkÕùLôs[Üm.


87

2

EDN

1824

12

3 CúR ùNVp Øû\ûV TVuTÓj§ A3YûWTPjRô°p RûXl× ùTh¥ûV YXÕ¸rTdLêûX«p YûWkÕ UtßmKWeLû[ AûUjÕ ùLôÓdLlThÓs[CúR A[®p YûWkÕ ùLôs[Üm.

4 YûWTPj§u RûXl× Uôßm ùTôÝÕJqùYôÚ Øû\Ùm ×§V RûXl× ùTh¥YûWkÕ ùLôs[Üm. ERôWQm: _õúVôª§Y¥YeLs NmTkRUô] TôPj§p RûXl×lùTh¥ûV ØRp Rô°p YûWkÕ ®hÓ©\Ï YÚm RôsL°p YûWTPm RVôoùNnYRtÏ Øu KWeLs UhÓm YûWkRôpúTôÕUô]Õ.

YûWTPj§tLô] úXAÜh (Layout ofdrawing sheet): RWUô] ùNnØû\SPY¥dûL«u JÚ AeLUôLYûWTPjRô°u Aû]jÕ KWeL°Ûm

3

EDN

1824

13

úRûYVô] A[Ü Uôo_õu CPm ®PúYiÓm. YûWTPjRô°p YûW TPmYûWYRtLô] CPm Utßm RûXl×dLô]CPm CÚdL úYiÓm. TPm 2 &3- p JÚ YûWTPjRô°u úX AÜh ùR°YôLLôi©dLlThÓs[Õ.

YûWTPjRô°p Es[ ùTôÚhL°u Ï±l×Ls (Item Reference onDrawing Sheet)

05 TIGHTENING PIN 01 MILD STEEL

04 WORK PIECE 01 ANY MATL.

03 SCREW ROD 01 STD.

02 “U” CLAMP 01 CAST IRON

01 “V” BLOCK 01 CAST IRON

DESCRIPTION OF ITEM QTY/ASSY MATERIAL REMARKS

ùTôÚsL°u Th¥Vp (BILL OF MATERIALS)



88


G°V ùTô±«Vp YûWTPeLû[ T¥jRp (Reading of simple engineeringdrawing)úSôdLeLs: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• Bd^v ©ú[u Utßm LôpTÏ§Ls• ©û[u EÚYeL°u ×úWô_dNu• ùTôÚû[ EÚYLm ùNnÕTôojRp• BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNàdLô] ùNnØû\• ùRôPo× T«t£Ls.

YûWLûX, ùTô±Vô[oLs UtßmûL®û]OoLs ReLs úVôNû]Lû[ùY°lTÓjR úRoÜ ùNnÙm Øû\VôÏm.YûWLûXûV T¬Uôt\j§tÏ TVuTÓjÕmØû\ YûWLûX ùUô¯ Gu\ûZdLlTÓ¡\Õ.CkR ùUô¯ Bt\p A±Ü CpXôúRôo,ùRô¯p Ã§VôL Lp®V±Ü Atú\ôo BYo.

ùRô¯p ÖhT úYûX«p “JÚ TPm KoB«Wm YôojûRLÞdÏ úUXô]Õ” Gu\ùNôpYZdÏ ªLÜm ªL Ød¡VUô]Ju\ôÏm.

JÚ ùTô±«Vp YûWTPm GqY[Ü ®RUô]RLYpLû[ A°jRôÛm ªL Ød¡VUôL JÚùTôÚ°u Y¥YjûR ùY°lTÓjÕYúRVôÏm. Jo ERôWQ YûWTPjûR TPm 1LôhÓ¡\Õ. CkR YûWTPj§p ùTôÚ°uY¥Ym êuß úRôt\eL°u êXm Ï±lTôLùLôÓdLlThÓs[Õ.

JÚ T«t£Vt\ U²Ru úUúX Es[YûWTPj§≠ÚkÕ AlùTôÚ°u Y¥YjûRA±YÕ ªLÜm L¥]Uô] Ju\ôÏm.

B]ôp TPm 2- p, AúR ùTôÚs JüõlTPmúTôp TpúYß Y¯L°p ùLôÓdLlTh¥ÚlTRôp JußúU A±VôR U²R]ôÛmAlùTôÚ°u Y¥YjûR ×¬kÕ ùLôs[Ø¥Ùm.

TPm 1 & 2- u êXm Sôm A±YÕ Gu]ùY²pJÚ ùTôÚû[ JÚRô°p TpúYß Y¯Øû\êXm ®Y¬dLXôm G] ªLj ùR°YôLjùR¬¡\Õ. TPm 1 TpúYß úRôt\eLû[EûPV YûWTPm ApXÕ BojúRô¡Wô©dYûW TPm Gußm Utßm TPm 2- pTVuTÓjRlThP Øû\ ©dúPô¬VpYûWTPØû\ Gußm AûZdLlTÓ¡\Õ.TpúYß úRôt\eLû[ EûPV YûWTPj§uêXm LôhÓYÕ BojúRô¡Wô©d úRôt\eLsApXÕ BojúRô¡Wô©d ×ùWô_d`u GußAûZdLlTÓ¡\Õ.

JÚ ùTôÚ°u Y¥YjûR ®Y¬lTRtÏùTô±«Vp YûWTPj§p TpúYß úRôt\mApXÕ úRôt\ Øû\ BojúRô¡Wô©d úRoÜùNnVlTÓYRu LôWQm, BojúRô¡Wô©dúRôt\m JÚ ùTôÚ°u EiûU Y¥®û]ªLfN¬VôL LôhÓ¡\Õ, B]ôp ©dúPô¬VpYûWTPj§p JÚ ùTôÚ°u Y¥YjûRG°ûUVôL ×¬kÕ ùLôiPôÛm úRôt\l©Zt£ CÚdÏm. CûR AÝjRUôL T§Ü ùNnVTPm 3- I TôodLÜm, A§p SÓ®p JÚ YhPÕû\ÙPu á¥V L] NÕWm ©dúPô¬VXôLLôhPlThÓs[ûR LôQXôm. JÚ L]NÕWj§u KWeLs 90° G] Sôm A±úYôm,B]ôp TPm 3 ©dúPô¬Vp YûWTPj§p,AúR 90° KWeLs £X CPeL°p®¬úLôQUôLÜm, £X CPeL°pÏßeúLôQUôLÜm LôQlTÓYûRÏ±lTôLd LôQXôm.


89

×úWô_dNu (Projection): YûWTPYô[¬uùNôp YZd¡p ªLfNôRôWQUôLTVuTÓjÕm ùNôp ×úWô_dNu BÏm.ùTô±«Vp YûWTPj§u ãr¨ûX«p,×úWô_dPôov GuTÕ ùTôÚ[ôLÜm UtßmARu KlÀÓ EÚYUôL ®¯j §ûW«pHtTÓYÕ ARu ©W§T≠lTôÏm. (§ûW«pJÚ ùTôÚ°u Y¥Ym ùR¬YûRÙm, AÕJÚ©≠m ÑÚs £²Uô ×úWô_dPo Y¯VôLJüõ«u êXm ©W§T≠lTûRÙm LôÔYûR×úWô_dNu EPu Jl©PXôm.

JÚ J° FÓßÜm ©ú[û] Li¦tÏm,ùTôÚ°tÏm CûPlThÓ ûYjÕ×úWô_dNu ApXÕ EÚYeLû[EÚYôdLXôm. (TPm 4)

TPm 4 - p Es[ ùTôÚ°u J°d Ltû\Vô]ÕLi¦p YkÕ ×úWô_dNu êXm Li¦pYkÕ áÓYRôp TôodÏm EÚYm EiûUVô]ùTôÚû[ ®P £±VRôL ùR¬¡\Õ, G²àmã¬V²PªÚkÕ ùY°lTÓm L§oLs úTôXYÚm Jüõd Ltû\Ls CûQVôL CÚl©uùTôÚ°u EÚYØm EiûUVô] ùTôÚÞmJúW A[®p CÚlTûR LôQXôm. CqYûL

×úWô_dNu BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu G]AûZdLlTÓ¡\Õ. ùTôÚ°≠ÚkÕYûWVlTÓm CûQ úLôÓLs/J°d Ltû\Ls×úWô_dPôo Gußm Utßm AkR EÚYmT§YôÏm R[m ApXÕ ©ú[u, ©ú[u Bl×úWô_dNu Gußm AûZdLlTÓ¡\Õ.BojúRô¡Wô©d ×úWô_dPôoLs, ©ú[uBl ×úWô_dNàdÏ ùNeÏjRôL CÚdÏm.(TPm 5)

BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu (Orthographicprojection)

BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu Gu\ùNôtù\ôPo, BojúRô Gu\ôp úSWô](ApXÕ) ùNeúLôQj§p Es[Õ GußmUtßm ¡Wô©d Gu\ôp GÝRlThP ApXÕYûWVlThP Gußm ùTôÚs



90

ùLôs[lTÓ¡\Õ. C§p ×úWô_dNu Gu\ùNôp TûZV Xj§u ùUô¯f ùNôpXôÏmA§p pro Gu\ôp forward Gußm section Gu\ôpthrow Gußm ùTôÚ[ôÏm Utßm ©ú[uBl ×úWô_dNàdÏ ùNeúLôQj§pYûWVlThPÕ Guß ùTôÚ[ôÏm.

BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu êXmùY°lTÓjÕm Øû\ JÚ ØlT¬UôQ Y¥YùTôÚ°u N¬Vô] Y¥Ym Utßm A[ûYJÚ YûWTPjRô°úXô ApXÕYûWTPlTXûL úTôp NUR[j§pùY°lTÓjÕYRôÏm.

JÚ Jtû\ BojúRô¡Wôl úRôt\j§u êXmJÚ ùTôÚ°u êuß T¬UôQj§p CWiûPUhÓúU LôhP Ø¥Ùm. TPm 6 JÚ ùTôÚ°u¿[m Utßm EVWjûR UhÓúU LôhÓ¡\Õ.

G]úY ®ÓThP êu\ôYÕ T¬UôQALXjûRd LôhÓYRtÏ úUÛm JÚ úRôt\múRûYlTÓ¡\Õ. G]úY, Sôm JÚ ùTôÚ°uêuß A[ÅÓLû[d Ï±lTRtÏ CWiÓúRôt\eLû[ EÚYôdL úYi¥Ùs[Õ.

G]úY JÚ ùTôÚû[ AúR CPj§pûYjÕ®hÓ JußdùLôußùNeúLôQj§p AûUÙUôß Es[ CWiÓ©ú[uL°u A¥lTûP«p (JÚ HP UtßmJÚ VP) CWiÓ úRôt\eLû[ AûPVúYiÓm C§p ¡ûPUhP ©ú[²p¡ûPdLlùTt\Õ úUpTdLj úRôt\m (A)Plan Utßm ùNeÏjÕ ©ú[²p ¡ûPdLlùTt\Õ ØuTdLj úRôt\m ApXÕ elevationG] AûZdLlTÓ¡\Õ.

ØRtúLôQ G¬Um Utßm êu\ôm úLôQG¬Um (First angle and third angle projection) JÚùNeÏjÕ ©ú[àm (VP) Utßm JÚ¡ûPUhP ©ú[àm (HP) ùNeúLôQj§pJuû\ Juß ùYhÓm. (TPm 7)

SôuÏ LôpTÏ§LÞm JÚ HP Utßm JÚ VPùLôiÓ AûUkÕs[ûR LôQXôm.L¦RlTVuTôh¥uT¥ JqùYôÚ LôpTÏ§LÞdÏm 1 YÕ, 2 YÕ, 3YÕ, 4YÕ GußGiLs ùLôÓdLlThÓs[]. CkR SôuÏLôp TÏ§LÞm Sôu ûPùahWp Be¡pv,ARôYÕ 1YÕ úLôQm, 2YÕ úLôQm, 3 YÕúLôQm Utßm 4 YÕ úLôQm GußùTV¬PlThÓs[].

JÚ ùTôÚ°u CWiÓ úRôt\j§û] YûWV,Sôm AkR ùTôÚû[ SôuÏ Lôp TÏ§«pHúRàm JÚ Lôp TÏ§«p CÚdÏUôßLtTû] ùNnÕ ®hÓ, ØRp úLôQm Utßm3m úLôQj§p TPm 8a Utßm 9a- p ARuúUpTdL Utßm ØuTdLj úRôt\j§û]AR]Ru ©ú[²p ×úWô_dh ùNnÙUôßùNn¡ú\ôm.

ClùTôÝÕ Sôm, CWiÓ úRôt\eLs(úUpTdLm & ØuTdLm) JÚ ©ú[²ÛmARôYÕ YûWTPjRô°u R[j§Ûm,CûPUhP ©ú[u B]Õ U¥dLlTPôRTPm 8b Utßm 9b- p CÚlTûRlúTôp 90°úLôQj§p L¥LôWfÑt±p CÚlTRôLùLôsúYôm, CkR Y¯Øû\ûVl ©uTt±,CWiÓ úRôt\eLû[ EÚYôdÏ¡ú\ôm.ùTôÚs, 2YÕ ApXÕ 4 YÕ Lôp TÏ§«pûYj§ÚdÏm ùTôÝÕ, úUpTdLm UtßmØuTdLj úRôt\m Ju±u úUp Ju\ôLsuper imposed BL Es[ûR TPm 10a & bLôhÓ¡\Õ.

CkR LôWQeL[ôp 2 YÕ Utßm 4 YÕúLôQ Øû\, êuß úRôt\eLû[ÙmA[ÜLû[Ùm G°RôL ×¬kÕ ùLôs[Ø¥VôûUVôp, ùTô±«Vp YûWTPeLsRVô¬dLlTÓm ùTôÝÕ CmØû\TVuTÓjRlTÓY§pûX. G]úY JÚ



91

ùTôÚ°u êuß A[ÜLû[ GÓjÕûWdLSôm ùTôÚû[ 1YÕ Utßm 3YÕ úLôQj§p(TPm 11 & 12) CÚlTRôL LQd¡pùLôs¡ú\ôm.

CkR CWiÓ Øû\L°p úUpTdL UtßmØu TdLj úRôt\m AûUYÕ ARu¡ûPUhP ©ú[u U¥dLlTPôR ¨ûX«pEs[ûRl ùTôßjÕ úYßTÓm. TPm 13 - ILY²jÕl TôojRôp A§p ØRp úLôQG¬U Øû\«p (úUpTdLj úRôt\m)Øu TdLjúRôt\j§tÏ úSo ¸ZôL CÚlTûRlLôQXôm, B]ôp 3m úLôQ G¬U Øû\«púUpTdLj úRôt\m úSo úUúX Es[ûRdLôQXôm. (TPm 14)

C§p HúRàm JÚ Øû\«p úRôt\eLsYûWVXôm. G²àm Ck§V Øû\ (BIS) ØRpúLôQ G¬U Øû\ûVúV Sm Sôh¥pLûP©¥dÏUôß £Tô¬Ñ ùNn¡\Õ.



92


BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu Øû\Ls (Methods of orthographic projection)

ùNnØû\

Øû\ 1 (Method 1)

40 ªÁ TdL A[Üs[ NÕWUô] Rô°uBojúRô¡Wô©d ×úWô_dNu (ØuTdLmúUpTdLm Utßm TdLYôhÓj úRôt\m)YûWVÜm. CkR NÕW Y¥YjRôs HP dÏùNeÏjRôLÜm Utßm VP dÏ CûQVôLÜmûYdLlThÓs[Õ. (ØRp úLôQ Øû\)(TPm 1)

• xy Gu\ úLôh¥û] YûWVÜm.

• xy úLôh¥tÏ úUúX ARu ûUVj§p 40ªÁ Es[ JÚ NÕWm YûWVÜm UtßmARu JÚ Øû] xy úLôh¥tÏ CûQVôLCÚdL úYiÓm.

• NÕWj§u êûXLs a', b', c' & d' B¡VYtû\dÏ±dLÜm. CÕ NÕWj§u ØuTdLjúRôt\m BÏm.

• a'b' «u ùNeÏjÕ ×ùWô_dPûW ̧ r úSôd¡xy úLôh¥tÏ ¸úZ C\dLÜm.

• dc Gu\ ¡ûPUhPd úLôhûP xyúLôh¥tÏ 20 ªÁ ¸úZ YûWVÜm.ClùTôÝÕ dc Gu\ úLôÓ úUpTdLjúRôt\m BÏm.

• xy úLôh¥û] `0' Gu\ ×s°«pùYhÓUôß X'Y' Gu\ úLôh¥û]YN§Vô] çWj§p b'c' «≠ÚkÕ YûWVÜm.

• úUpTdLj úRôt\j§û] xy úLôh¥û] eGu\ ×s°«p Nk§dÏm YiQm×ùWô_dh ùNnVÜm.

• YhP®p Øû\ûV TVuTÓj§ Oe A[ûYxy dÏ Uôt± AûR a" Utßm d"- p `f' BLÏ±dLÜm. ClùTôÝÕ a"d" Gu\ úLôÓTdLYôhÓj úRôt\m BÏm.

Øû\ 2 (Method 2)

ùNqYL ùThPLm (Rectagular prism)

A¥jR[m 30 x 20 ªÁ Utßm EVWm 40 ªÁA[Üs[ ùNqYL ùThPLj§u úUp, ØuUtßm TdLYôhÓj úRôt\j§û] YûWVÜm.(TPm 2A)

CkRl T«t£«p ùThPLeL°u ØLeLs×ùWô_dNu ©ú[àdÏ CûQVôL Es[Õ.G]úY BojúRô ¡Wô©d ×úWô_dN²p Es[GpXôd úLôÓLÞm ùNeÏjÕ Utßm¡ûPUhPd úLôÓL[ôLjRôu CÚdÏm.

ùTôÚ°u Y¥Yj§û] EsYôe¡ úRôt\Y¥YeLû[ ®Y¬lTRtÏ LtTû]EÚdùLôs[Üm. TWl× ABCD (TPm 2B)ØuTdLj úRôt\j§p UhÓúU ùR¬Ùm. AúRúSWj§p ABCD «u Ut\ SôuÏ TdLeLsIúNôùUh¬d úLôÓL[ôL CÚdÏm. G]úYØuTdLj úRôt\j§p 40 x 30 Gu\ùNqYLjûRd LôQ Ø¥Ùm.

• xy Gu\ úLôh¥û] úRûYVô] ¿[j§tÏYûWVÜm. (TPm 2B)

• a'b'c'd' Gu\ ùNqYLjûR xy úLôh¥uúUp YûWVÜm. CÕ ùThPLj§uØuTdLj úRôt\UôÏm.

• ØuTdLj úRôt\j§u ùNeÏjÕlTdLeLs a'd' Utßm b'c' - I xy úLôh¥tÏ¸r úSôd¡ ×ùWô_dh ùNnVÜm.


93

• fg Gu\ ¡ûPUhPdúLôh¥û] xyúLôh¥tÏ 20 ªÁ ¸úZ YûWVÜm.

• fgba Gu\ ùNqYLj§û] 30 x 20 ªÁ Gu\A[®p YûWVÜm. CÕ ùThPLj§uúUpTdLj úRôt\UôÏm.

• b' Utßm c' ×s°Lû[ ¡ûP UhPUôLúRûYVô] YXÕ ¿[j§tÏ ØuTdLúRôt\j§tÏ YXÕ TdLm ×ùWô_dhùNnVÜm.

• úUpTdLj úRôt\j§p Es[ gb ALXjûRJÚ YhP®p≠u êXm Uôt\m ùNnÕ×s°Ls e"d" - I xy úLôh¥p ùXôúLhùNnVÜm.

• e"d" - I ùNeÏjRôL úUp úSôd¡ ×ùWô_dhùNnÕ f"a"d"e" - I ùXôúLh ùNnRôp AûYùThPLj§tÏ CPÕ TdLj úRôt\UôLCÚdÏm.

Øû\ 3 (Method 3)

AßeúLôQ ùThPLm (Hexgonal prism)

TPm 3A Lôh¥Ùs[ AßeúLôQùThPLj§u êuß úRôt\eLû[ YûWVÜm.

úUúX ùLôÓdLlThÓs[ ®TWj§uT¥,ùThPLj§u AßeúLôQ ØLm AVP dÏCûQVôL Es[Õ ùR°YôLj ùR¬¡\Õ.G]úY CRu LûP£ TdLj úRôt\mEiûUVô] AßeúLôQ Y¥YôLÜm G]úYAÕ ØR≠p YûWVlThP úYi¥VRôÏm.

• HP úLôh¥tÏ JÚ TdLj§p (TPm 3B)TdLYôhÓj úRôt\j§û](AßeúLôQj§u TdLm 25 ªÁ) YûWVÜm.

• TdLYôhÓj úRôt\j§≠ÚkÕ ¡ûPUhP×ùWô_dPoLs YûWkÕ ØuTdLjúRôt±j§û] ̈ û\Ü ùNnVÜm. (ØuTdLjúRôt\j§p CWiÓ TdLYôhÓ ØLeLsùR¬Ùm B]ôp £±Õ Ïû\kR ¿[j§pùR¬Ùm).



94

• ØuTdL Utßm TdLYôhÓjúRôt\j§≠ÚkÕ ×ùWô_dPoLs YûWkÕúUp TdLj úRôt\j§û] Cß§ ùNnVÜm.

(êuß TdLYôhÓ ØLeL°p JußEiûUVô] Y¥®Ûm Ut\ CWiÓmÏû\kR Y¥Y A[®Ûm ùR¬Ùm.)

Øû\ 4 (Method 4)

EÚû[ (Cylinder) (TPm 4)

20 ªÁ YhPm Utßm 30 ªÁ (TPm 4)¿[ØûPV EÚû[«u úUp, Øu UtßmTdLYôhÓj úRôt\j§û] YûWVÜm.

CkR TPj§p YhP ØLeLs VP dÏ CûQVôLûYdLlThÓs[]. G]úY ØuTdLjúRôt\Uô] YhPm XY úLôh¥tÏ úUpAûUkÕs[Õ. úUp Utßm TdL YôhÓjúRôt\eLs 30 x 20 ªÁ Gu\ ùYqYL Y¥®pAûUk§ÚdÏm.

• 20 ªÁ ®hPØûPV YhPj§û] XYúLôh¥û] ùRôhPôt úTôp YûWVÜm.(TPm 4B)

• ØuTdLj úRôt\j§û] ×ùWô_dh ùNnÕúUpTdLj úRôt\m YûWVÜm.

• úUp Utßm ØuTdLj úRôt\j§≠ÚkÕ×ùWô_dNu úLôÓ êXm TdLYôhÓjúRôt\j§û] YûWVÜm.

• TPm 4C- p Lôh¥Ùs[T¥ ARu ̈ ûX«pA¥lTûP«p 30 ªÁ ®hP A¥lTdLmUtßm 50 ªÁ EVWm Es[ EÚû[«uúUp, Øu Utßm TdL YôhÓjúRôt±j§û] YûWVÜm.

Øû\ 5 (Method 5)

ám× (Cone)

TPm 5A Lôh¥Ùs[ ám©u TpúYßúRôt\eLû[ YûWVÜm. HtL]úY T«t£ùTt\ ùNnØû\ A¥lTûPûVl ©uTt±TpúYß úRôt\eLû[ YûWVÜm. (TPm 5B)

Øû\ 6 (Method 6)

JÝeÏ AßeúLôQ ©WÁÓ (Regularhexagonal pyramid)

TPm 6A - p ùLôÓdLlThÓs[ ¨ûX«uA¥lTûP«p 20 ªÁ TdL A[Ü Utßm 40ªÁ ¿[Øs[ JÝeÏ AßeúLôQ ©WÁ¥uBojúRô¡Wô©d úRôt\eLû[ YûWVÜm.

- ARàûPV A¥lTdLm HP «u úUpùNeÏjRôLÜm Utßm AßeúLôQA¥jR[j§u JÚ TdLm VP dÏ CûQVôLEs[Yôßm ùLôsL.

JÚ ©WÁÓ 6 ØdúLôQ ØLeLÞm UtßmJÚ AßeúLôQ A¥lTdLØmùLôi¥ÚdÏm. CRu úUp TdL úRôt\mA¥lTdLj§u EiûUVô] Y¥YjûRÙmUt\m Ut\ BßTdL YôhÓ ØLeLs Ïû\kRY¥Y A[®Ûm úRôt\U°dÏm.



95

CkR ØuTdLj úRôt\j§p, êuß ØdúLôQØLeLÞm ùR¬Ùm, AúR úYû[«p AûYGpXôm £±Õ Ïû\kR Y¥Y A[®p ùR¬Ùm.

• AßeúLôQj§u ûUVUô] ×s° P - IÏ±jÕ ®hÓ, P «≠ÚkÕ BßØû]LÞdÏ úLôÓLs YûWVÜm.ClùTôÝÕ SUdÏj úRûYVô] úUpTdLjúRôt\m ¡ûPj§ÚdÏm. (TPm 6B)

• XY úLôh¥≠ÚkÕ 75 ªÁ ùRôûX®tÏúUpTdLj úRôt\j§p Es[ “P” Gu\×s°«û] úUpúSôd¡ ×ùWô_dh ùNnÕARtÏ P' Guß Ï±«PÜm.

• úUpTdLj úRôt\j§≠ÚkÕ XY úLôh¥uúUp ùRôPo×ûPV ×s°L[ô] f', a'b'c'Utßm TX ×s°Lû[d Ï±dLÜm.

• “P” EPu f', a',b',c' Utßm TXYtû\ CûQjÕúRûYVô] ØuTdLj úRôt\j§û]ùT\Üm.

• ØuTdL Utßm úUpTdLjúRôt\j§≠ÚkÕ ×ùWô_dPoLs YûWkÕTdLYôhÓj úRôt\j§û] Cß§ùNnVÜm.

Øû\ 7 (Method 7)

ùLôÓdLlThÓs[ ©[ôd¡u IúNôùUh¬dúRôt\m Utßm ARu ùRôPo×ûPV TpúYßúRôt\eLû[d ùLôiÓ TPm 7 pùLôÓdLlThÓs[ AhPYûQ«pLiÓ©¥jR TWl×L°u A[ÜLû[dÏ±dLÜm.

©ú[u Bl ×ùWô_dNàdÏ CkR TWl×LsCûQVôLÜm Utßm ùNeÏjRôLÜmEs[].

• IúNôùUh¬d úRôt\m Utßm ARuùRôPo×ûPV TpúYß úRôt\eLû[áokÕ LY]UôL BnÜ ùNnVÜm.

• JÚ úRôt\j§p ùLôÓdLlThÓs[ TWl×Ut\ CÚ úRôt\eL°p úLôÓL[ôL©W§¨§jÕYTÓj§«ÚlTûRd LôQXôm.



96

• CkRl T«t£«p IúNôùUh¬dúRôt\j§p Es[ TWl× A, ØuTdLjúRôt\j§p úLôPôLÜm UtßmùRôPo×ûPV TpúYß úRôt\eL°pØuTdLj úRôt\j§p 5 Guß GiCPlThÓs[ûRd LôQXôm.

• CúR TWl× “A” TdLYôhÓj úRôt\j§púLôPôLÜm Utßm TpúYß úRôt\j§pJu\ô] TdL YôhÓj úRôt\j§p 6 GußGi CPlThÓs[ûRd LôQXôm.

• CúR úTôp, IúNôùUh¬d úRôt\j§uúUpTdLm TWl× “A” ARu ùRôPo×TpúYß úRôt\j§u úUp TdLj

úRôt\j§p Gi 10 BL Ï±dLlThÓs[ÕGußm TWl©u ØÝûUÙm ùR¬ÙmYûL«p Es[Õ.

TpúYß úRôt\ YûWTPj§p ©ú[u Bl×ùWô_dNu JÚ TWl©tÏ CûQVôLúYôApXÕ ùNeÏjRôLúYô (Uô± Uô± YWXôm- vice-versa ) CÚkRôÛm, ØÝTWl× HúRàmJÚ úRôt\j§p ØÝûUVôLj ùR¬Ùm (úUp,Øu Utßm TdLYôhÓj úRôt\m) UtßmARtÏj ùRôPo×ûPV CÚúYßúRôt\eL°p AkRlTWl©u úLôÓLs UhÓmùR¬Ùm.

Øû\ 8 (Method 8)

TPm 8 p JÚ AhPYûQ ùLôÓdLlThÓs[Õ. JÚ ©[ôd¡u (N¬Ü ùYhÓLsEs[) IúNôùUh¬d Utßm ARuùRôPo×ûPV TpúYß úRôt\eLs B¡VûYLôhPlThÓs[Õ. CkR ©[ôd¡uTWl×Lû[ AûPVô[m LiÓAhPYûQ«p Ï±dLÜm.

B Utßm F TWl×Ls HP dÏ NônYôLÜmUtßm VP dÏ CûQVôLÜm Es[Õ.

• JÚ ©ú[²tÏ N¬YôL AûUkR TWlTô]ÕUt\ CÚ úRôt\eL°p TWl× Ïû\kRYôßLôQlTÓm, úUÛm Utù\ôÚ úRôt\j§pTWl©u ùRôPo×ûPV úLôÓ ùR°YôLjùR¬YûRÙm LôQXôm.

• CkR T«t£«p, TWl× ̀ B' ØuTdL UtßmúUp TdLj úRôt\j§p TWlTôLÜm,TpúYß úRôt\j§p 7 & 8 BL GiùLôÓdLlThÓs[ûRd LôQXôm.

• CúR TWl× `B' TdLYôhÓj úRôt\j§púLôPôLÜm Utßm 19 GußGi¦PlThÓs[ûRÙm AûY

AhPYûQ«p LôhPlThÓs[ûRÙmLôQXôm. ùLôÓdLlThP YûWTPj§û]LY]UôL T¥jÕ ×¬kÕ ùLôiÓ Ut\CPeLû[ éoj§ ùNnVÜm.

Øû\ 9 (Method 9)

ùLôÓdLlThÓs[ ©[ôd¡u IúNôùUh¬dUtßm ARtÏj ùRôPo×ûPV TpúYßúRôt\eLû[d ùLôiÓ TWl©û]LiÓ©¥jÕ ùLôÓdLlThP AhPYûQûVéoj§ ùNnVÜm. (TPm 9)

CRu TWl×Ls HP, VP Utßm AVP B¡V©ú[uLÞdÏ N¬YôL AûUkÕs[Õ.

• CkRlT«t£«p TWl× `A' GpXô êuß©ú[uLÞdÏm N¬YôL CÚlTûRdLôQXôm.

• IúNôùUh¬d úRôt\j§p Es[ ØuTdLjúRôt\j§p TWl× `A' I LtTû]«pGi¦lTôojRôp, TpúYß úRôt\j§pTWl× Ïß¡VRôL ùR¬Ùm TWlTôLÜmUtßm Gi 2 Guß Ï±l©PlThÓs[ûRd LôQXôm.



97

• IúNôùUh¬d úRôt\j§p Es[ úUpTdLj úRôt\j§p Ïß¡VRôL ùR¬ÙmTWl× Gi 5 BL ARu ùRôPo× úUpTdLjúRôt\j§p ùR¬YûRd LôQXôm. CúRúTôp TpúYß úRôt\j§u TdLYôhÓjúRôt\j§p Gi 7 BL ùTV¬PlThÓs[ûRd LôQXôm.

JÚ ùTôÚ°u TWl× GpXô êuß©ú[uLÞdÏm N¬YôL CÚdÏùU²p,ØÝûUVôL Ïß¡V TWlTôL ùR¬Ùm TWl×LsGpXô êuß úRôt\eL°Ûm ùR¬YûRdLôQXôm.

• AhPYûQûV éoj§ ùNnÕ T«t£ûV¨û\Ü ùNnVÜm.

Øû\ 10 (Method 10)

T«t£ ×jRLj§p TPm 10 pùLôÓdLlThÓs[ IúNôùUh¬d úRôt\mUtßm ARu êuß úRôt\eLû[ÙmYûWVÜm.

JÚ ùTôÚ°u TpúYß TdLeLû[l TôojÕYûWVlTÓm BojúRô¡Wô©d ×úWô_dNuAlùTôÚ°u Y¥YjûRd LôhÓm.

JÚ ùTôÚû[ ©W§¨RjÕYl TÓjR Ïû\kRÕCÚ úRôt\eLs úRûYVôÏm, G²àmùR°YôL Es Utßm ùY° ®TWeLû[Lôh¥l ×¬VûYlTRtÏ Ïû\kRÕ êußúRôt\eLs YûWYÕ úRûYVôÏmAûYVôY].

• ØuTdLm (A) ØuTdLj úRôt\m (F).

• úUp ApXÕ úUpTdLj úRôt\m (P).

• TdLj úRôt\m ApXÕ TdL Øu úRôt\mApXÕ Cß§ Øu úRôt\m (S).

TPm 10 p TWl× `A' Øu TdLj§p CÚkÕTôodÏm ùTôÝÕ UhÓm ùR¬¡\Õ.IúNôùUh¬d úRôt\j§p Es[ Aû]jÕdúLôÓLÞm, IúNôùUh¬d úLôÓL[ôÏm.G]úY BojúRô¡Wô©d ×úWô_dN²pØuTdLj úRôt\m CqYôß CÚdÏm.TPm 11



98

úUp TdLj úRôt\j§p `C', `D Utßm `F'TWl×Ls ùR¬Ùm AúR úSWj§p ¸rTdLmEs[ TWl×Ls ùR¬VôÕ. CkR TWl×Lû[CûQdÏm úLôÓLs úUp TdLj úRôt\j§pUû\Üd úLôÓL[ôLj ùR¬Ùm. (TPm 12)

TdLYôhÓj úRôt\j§p TWl× `B' ùR¬ÙmUtßm TWl×Ls `E' Utßm ©uTdLm Es[¸r TWl×Ls ùR¬VôÕ. CRu LôWQUôL `D'Utßm `E'- I CûQdÏm úLôÓ, Utßm ©uTdL ¸r TWl©û] CûQdÏm úLôÓLs,TdLYôhÓj úRôt\j§p Uû\Üd úLôÓL[ôLùR¬YûR LôQXôm. (TPm 13)

úRôt\eLû[ Øuú] á±VÕ úTôpJqùYôÚ úRôt\j§tÏm ºWô] CûPùY°®hÓ AûUdLÜm. (TPm 13)



99


©dúPô¬Vp YûWTPjûR ùY°lTÓjÕm Øû\Ls (Methods of pictorialdrawing)

©dúPô¬Vp YûWTPm (Pictorial drawing)

JÚ NôRôWQ U²Ru áP JÚ TPjûR TôojÕÑXTUôL ùTôÚ°u Y¥YjûR A±VØ¥ÙmApXÕ ©dúPô¬Vp YûWTPj§u êXm×¬kÕ ùLôs[Ø¥Ùm. CûR ØlT¬UôQYûWTPm Gußm AûZd¡ú\ôm.

JÝeLt\ Y¥YôL úRôt\U°jRôÛm JÚ£±V ùTôÚs ApXÕ LômúTôù]u¥uY¥Yj§û] ®Y¬lTRtÏ ©dúPô¬VpYûWTPm ªLÜm ETúVôLUôL Es[Õ.

©dúPô¬Vp YûWTPeLs êuß YûLVôLEs[] AûYVôY]. (TPm 1)

• IúNôùUh¬d ¥Wô«e (Isometric drawing)

• Bl≠d ¥Wô«e (Oblique drawing)

• TovùTd¥q ¥Wô«e (Perspective drawing)

CkR êuß YûWTPj§p IúNôùUh¬d¥Wô«eRôu ùUμu ̀ ôl©p A§L A[®pTVuTÓjRlTÓ¡\Õ Utßm EúXôL úYûXùNnÙm CPeL°Ûm TVuTÓjRlTÓ¡\Õ,B]ôp TovùTd¥q ¥Wô«e Lh¥PdLûX«p Rôu A§L A[®p TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.

ØlT¬UôQ YûWTPm (Isometric drawing)

IúNôùUh¬d ¥Wô«e L] NÕWj§uJußdùLôuß ùRôPo×ûPV ùNeÏjÕêuß Øû]LÞm JqùYôußm 1200 úLôQA[®pCÚdÏm. Øû]L°u Y¯VôLYûWYRtÏ T§XôL ×s° `a' Cp CÚkÕBWm©dLXôm. CkR ×s°«Ûm êußùNeÏjÕd úLôÓLs Nk§d¡u\] C§pCWiÓ úLôh¥u Øû] ¡ûPUhPj§tÏ300 úLôQUôLÜm JÚ Øû] ùNeÏjÕdúLôÓBLÜm YûWV úYiÓm. CWiÓ 30°úLôÓLs Utßm JÚ ùNeÏjÕ úLôÓ YûWkR©u, CûQúLôÓLs YûWkÕ L]NÕWjûRéoj§ ùNnV úYiÓm. (TPm 2)

JußdùLôuß ùRôPo×ûPV êußùNeÏjÕ Øû]LÞm IúNôùUh¬d AfÑBÏm. CûY êuß úLôÓL[ôL©W§¨§jÕYlTÓjRlTÓ¡u\]. ùTôÕYôLCkR AfÑLs SôuÏ ¨ûXL[ôLûYdLlTh¥ÚdÏm (TPm 3)

BûLVôp IúNôùUh¬d ¥Wô«e YûWV,ØR≠p JußdùLôuß ùRôPo×ûPV êußùNeÏjÕ Øû]Lû[ YûWV úYiÓm. ©\Ï¿hPp A[ÜLû[ AûUjÕ YûWTPjûRéoj§ ùNnVÜm (TPm 4).


100

IúNôùUh¬d úLôÓLs UtßmIúNôùUh¬d CpXôR úLôÓLs (Isometricand non-isometric lines)

TPm 5 p ú`l×Ó ©[ôd IúNôùUh¬dúRôt\j§p LôhPlThÓs[Õ.

CeúL AB, BC and DE R®W Ut\ úLôÓLsIúNôùUh¬d Af£tÏ CûQúLôÓLs BÏm.CdúLôÓLs IúNôùUh¬d úLôÓLs G]AûZdLlTÓ¡\Õ G²àm AB, BC and DE B¡VIúNôùUh¬d¡tÏ CûQVôL CpXôRûYIúNôùUh¬d ApXôR úLôÓLs BÏm.

IúNôùUh¬d úLôÓLÞdÏ TVuTÓjRlTÓmA[ÜúLôpLs IúNôùUh¬d ApXôRúLôÓLÞdÏ TVuTÓjRlTÓY§pûX CûR¨Ú©dL AB, (A) BC Gu\ IúNôùUh¬dúLôÓLû[ GÓjÕd ùLôsúYôm. AB UtßmBC - u EiûUVô] ¿[m 5 ùNÁ G²àm BC¿[UôL CÚdÏm. CkR LôWQj§]ôp RôuIúNôùUh¬d úLôÓL°p ØRp Utßm Ø¥Ü×s°Ls Ï±dLlThÓ ØR≠p IúNôùUh¬dApXôR úLôÓLs YûWVlTÓ¡u\].

Ø¥Ü ×s°ûV Ï±lTÕ Utßm SôuIúNôùUh¬d úLôÓLû[ YûWV CWiÓYûLLs TVuTÓjRlTÓ¡u\].

• Tôdv Øû\

• Bl ùNh Øû\

Tôdv Øû\ (Box method)

C§p EÚYUô]Õ ùNqYL ùTh¥«uEhTdLm CÚlTRôL LÚRlTÓ¡\Õ BWmT×s° Utßm LûP£ ×s°Ls ùXôúLhùNnVlThÓÏ±ÂÓ ùNnVlTÓ¡\Õ CkR×s°Lû[ CûQjÕ IúNôùUh¬d úRôt\mYûWVlTÓ¡\Õ.

Bl ùNh Øû\ (Off-set method)

EÚYj§tÏ TX ©ú[uLÞm TpúYß úLôQGi¦dûL«p CÚkRôp CkR Øû\ ªLÜmTVàs[RôL CÚdÏm.

úUtá±V Øû\Ls IúNôùUh¬dúRôt\eLs YûWV IúNôùUh¬dUtßm IúNôùUh¬d ApXôRúLôÓLû[ TVuTÓj§ YûWVETúVôLlTÓ¡\Õ.

JÚ ©WªûP Tôdv Øû\«p YûWVÜm(Box method of drawing a pyramid)ERôWQm (Example)ØdúLôQ ©WªûP Tôdv Øû\«pIúNôùUh¬d úRôt\j§p YûWVÜm (TPm 6p LôhPlThÓs[Õ)

• ©Wª¥u ùUôjR A[ÜdÏ HtT ùNqYLùTh¥ YûWL. (TPm 7a)

• ad Utßm be «u çWjûR ©[ô²p CÚkÕùTtß (TPm 7b) ùTh¥«u A¥lTôLj§pÏ±dLÜm.

• kg Utßm dh B¡V çWeLû[ ùTh¥«uúUp TWl©p Ï±dLÜm. (TPm 7C)

• ab, bc, ca, ag, bg Utßm cg B¡V ×s°Lû[CûQjÕ®hÓ Utßm ©Wª¥uIúNôùUh¬d úRôt\jûR Tôdv Øû\«péoj§ ùNnVÜm.



101

©WªûP Bl ùNh Øû\«p YûWRp (Off-set method of drawing a pyramid)ERôWQm (Example)AúR ØdúLôQ ©WªûP (TPm 6) BlùNhØû\«p IúNôùUh¬d úRôt\m YûWRp.

• ©Wª¥u A¥lTôLj§u êûXLû[dLQd¡p ùLôiÓ IúNôùUh¬d NÕWm/ùNqYLm YûWVÜm. (TPm 8a)

• TPm 6þu ER®ùLôiÓ P,Q Utßm r B¡V

A¥lTôL êûXLû[ BlùNh Øû\«pùXôúLh ùNnVÜm.

• AúR Bl ùNh Øû\ûV TVuTÓj§ (TPm8b) BRôWUôLd ùLôiÓ A¥TôLj§pùYoùPdv ̀ O'- --I ùXôùLh ùNnVÜm.

• ©Wª¥u EVWj§tÏ 0'-0 Gu\ ùNeÏjúRôÓ

YûWVÜm.

• A¥TôLj§u Øû]Lû[ CûQdLÜm.

• Ef£ `0'- - -I ûY A¥lTôLj§uØû]Lú[ôÓ CûQjÕ ©WªûP éoj§ùNnVÜm. (TPm 8c)

IúNôùUh¬d ¥Wô«e¡u úLôQeLs(Angles in isometric drawing)

IúNôùUh¬d YûWTPj§p Es[A[ÜL°u U§l× NônÜlTWl©Ûs[úLôQj§tÏ NUUôL CÚdLôÕ, B]ôp £XCPeL°p A§L ¿[UôLÜm £X CPeL°pÏû\YôLÜm CÚdÏm.

ERôWQj§tÏ ùThPLj§u IúNôùUh¬dúRôt\m TPm 9 p LôhPlThÓs[Õ. GpXôEiûUVô] úLôQeLÞm 900 B]ôpIúNôùUh¬d ¥Wô«e¡u úLôQeLs 600

£X NUVeL°p 1200 CÚdÏm.

IúNôùUh¬d YhPeLs (Isometric circles)

JÚ YhPj§u IúNôùUh¬d úRôt\úUIúNôùUh¬d YhPUôÏm. IúNôùUh¬dúRôt\j§p YhPj§u Y¥Ym ¿sYhPY¥®p CÚdÏm TPm 10 p LôiL.EÚû[«u Y¥ûY IúNôùUh¬d¡p YûWÙmùTôÝÕ IúNôùUh¬d¡u YhPjûRTVuTÓjR úYiÓm. (TPm 11)

IúNôùUh¬d YhPjûR Bl ùNh Øû\ (A)YhP®p Øû\«p YûWVXôm.



102

YûWÙm Øû\ (Plotting method) (TPm 12)

YhPj§u ®hPj§tÏ NUUô] JÚ NÕWmYûWL. A§p JÚ YhPm YûWL.

YhPjûR TX NUTôLeL[ôL ©¬dLXômARôYÕ 1,2,3,4,5,6,7,8 Guß ©\Ï AûRÏ±dLÜm.

1,2,3 ×s°Ls Y¯VôL EÚû[«u CWiÓAfÑdÏ CûQVôL úLôÓLs YûWVÜm.

NÕWj§u IúNôùUh¬d úRôt\jûRYûWVÜm.

1,2,3..........8 Gu\ ×s°Lû[ IúNôùUh¬dúRôt\j§p 1',2',3'....8' Guß Ï±dLÜm.

CkR ×s°Lû[ úSoj§Vô] Yû[ÜLsêXm CûQjÕ ¿s YhPm YûWVÜm.

Ï±l× : IúNôùUh¬d YhPj§u¨ûXVô]Õ HtL]úY Es[YhPj§u ©ú[û]l ùTôÚjÕCÚd¡\Õ.

YhP®p Øû\ (Arc method)

BlùNh Øû\«p YûWVlTÓmIúNôùUh¬d YhPeLs, CmØû\«]ôp¡ûPdÏm IúNôùUh¬d YhPeLÞdÏùTôÚjRUô] Øû\VôÏm. úUÛm CYt±uêXm ¡ûPdÏm ¿sYhPm Õp≠VUôLCÚdÏm. ùYßm ûL«]ôp YûWYûRlúTôp JÝeLtß CÚdLôÕ.

TPm 13 p IúNôùUh¬d YhPjûR êuß®RUô] YhP®p Øû\«p YûWVlTÓYûRd LôQXôm C1, C2, B Utßm DB¡VûYLû[ ûUVUôL ûYjÕ SôuÏYhP®pLs YûWVlTÓ¡u\].

B Utßm D B¡V ûUVeLs NônÜ NÕWj§u

êûXVôÏm. C1 Utßm C2 GuTÕ ¿iP

®hPj§p ùYhPlThP ×s°L[ôÏm BApXÕ D GuTÕ NônÜ NÕWTdLj§u ûUVl×s°VôÏm.

Ï±l× : CkR YhP®p Øû\«p¿sYhPm úSoj§VôL CÚdÏmCmØû\«p YûWYRôpEiûUVô] ¿sYhP Y¥®p £±ÕUôßRp HtTÓm CÕ JußmAqY[Ü ùT¬V ®`Vm CpûX.

ùPm©ú[hLû[ TVuTÓj§ÙmIúNôùUh¬d YhPeLs YûWVXôm. CkRùPm©ú[hLû[ úSôhÓ ×jRLm ®tÏmLûPL°p Yôe¡ TVuTÓjRXôm.

×úWô@ûT≠u IúNôùUh¬d úRôt\eLs(Isometric view of profiles)

TPm 14 p M'N' Gu\ ©[ôd¡u úRôt\mJÝeLt\ AûUlTôL Es[Õ. HtL]úY®Y¬jRT¥ CRu IúNôùUh¬d úRôt\jûRBl ùNh Øû\«p YûWV úYiÓm, 1’,2’,3’Utßm 4’ B¡V ×s°Ls úRôt\j§u ÁÕCÚdÏm.

A'-1', B'-2', C'-3', D'-4 B¡V úLôÓLs IúNôùUh¬d

úLôÓLs BÏm ARàûPV ¿[eLsCWiÓm NUUôÏm (TPm 14,15) 1,2,3 Utßm 4B¡V ×s°Ls ¡ûPjR ©\Ï AûYLû[úSoj§Vô] Yû[Ü êXm CûQdLÜm.

Ï±l× : Bl ùNh Øû\«p A§L×s°Lû[ AûUjRôp Õp≠VUô]úSoj§Vô] Yû[Ü YûWVXôm.



103

úLô[j§u IúNôùUh¬d YûWTPm(Isometric drawing of sphere)

úLô[jûR BojúRô¡Wô©d úRôt\j§pGj§ûN«Ûm TôodÏm ùTôÝÕm AÕ®hPj§u YhPUôLjRôu ùR¬Ùm.BûLVôp IúNôùUh¬d úRôt\j§ÛmúLô[m, AúR ®hPj§u YhPUôLj RôuCÚdÏm.

NUUô] RûW«p AûUkÕs[ úLô[j§uØu×\ úRôt\m Utßm úUp×\j úRôt\mTPm 16a «p ùLôÓdLlThÓs[Õ.

‘O’ þ ARàûPV ûUVl×s°, D GuTÕARàûPV ®hPm Utßm P Gu\ ×s°ARu TWl©p ùRôÓm ×s° BÏm.

úLôQjûR Uj§«p ùNeÏjRôL ùYh¥VRôLLtTû] ùNnÕ ùLôs. ARu ®hPm D BLCÚdÏm. TPm 16 þ p, 1 & 2 ¿sYhPeLsCWiÓ úYßúYß ùNeÏjÕ ¨ûXL°pùTôÕYô] ‘O’ ûUVj§û] ®hÓ YûWVThÓs[Õ. CWi¥Ûm ùT¬V AfÑ ‘D’ dÏCûQVôL CÚdÏm. ûUVm ‘O’ ®≠ÚkÕ ×s°‘P’ dÏ CûPlThP çWm úLô[j§uIúNôùUh¬d BWj§tÏ CûQVôL CÚdÏm.

úUÛm úLô[j§u ûUVl×s° Y¯VôL¡ûPUhP ùYhÓ úRôt\jûR ¨û]jÕdùLôs.

CkR YhPj§u IúNôùUh¬d ¥Wô«e¿sYhPm 3 p LôhPlThÓs[Õ. O Gu\AúR ûUVl×s°ûV Ñt± ¡ûPUhP¨ûX«p YûWVlTÓ¡\Õ. CkR 1,2,3 êuß¨ûXL°Ûm, ¿sYhPj§u ùY°l×\

×s°Ls O ûUVj§p CÚkÕ 1/2 D dÏ

NUUôÏm.

ClT¥VôL CqYôß IúNôùUh¬d¥Wô«e¡p úLô[j§u TWl©p Es[ GpXô×s°L°u çWm ARu ûUVj§p CÚkÕúLô[j§u BWj§tÏ NUm. BûLVôpúLô[j§u IúNôùUh¬d ×ùWôù_dN²pARàûPV YhPj§u ®hPm úLô[j§uEiûUVô] ®hPj§tÏ NUUôÏm (TPm 17)

úUÛm úLô[j§u ûUVj§tÏm RhûPVô]TWl©u TÏ§dÏm CûPúV Es[ çWmúLô[j§u IúNôùUh¬d BWm OP dÏNUUôÏm.

G]úY ªL Ød¡VUô] Ï±l×Gu]ùYu\ôp úLô[m Utßm úLô[j§uTÏ§Lû[ YûWÙm ùTôÝÕ IúNôùUh¬dA[ÜúLôpLs TVuTÓjRlTP úYiÓmGuTRôÏm.



104


IúNôùUh¬d úRôt\eL°p T«t£ (IúNôùUh¬d¡≠ÚkÕIúNôùUh¬d¡tÏ) (Practice of isometric views (Isometric to Isometric))

¸rLiP IúNôùUh¬d TPeLû[ YûWL.(T«t£ 1 ØRp 8 YûW) A3/A4 YûWTPj Rôû[TVuTÓjRÜm. úRûYlTÓm CPeL°pùLôÓdLlThP ùNnØû\Lû[ ©u Tt\Üm.

ùNnØû\

1 ùNqYL ùThPLj§u A¥l TôLm 30ª.Á x 40 ª.Á Utßm ARu EVWm 60ª.Á CûR IúNôùUh¬d TPUôL YûWL(Draw the isometric drawing of a rectangularprism of base 30 mm x 40 mm and the height 60mm) (TPm 1)

• ‘A’ ×s°«u Y¯VôL êußIúNôùUh¬d AfÑdLs YûWL

• AB=15 ª.Á, AD=30 ª.Á Utßm AH=50 ª.ÁB¡V A[ÜLû[ ThPLj§u êußTdLeL[ôL Ï±dLÜm.

• B Utßm D ×s°«u Y¯VôL AH dÏCûQVôL CWiÓ ùNeÏjÕ CûQúLôÓLs YûWL.

• CúR Uô§¬ ×s° H Y¯VôL AB UtßmAD dÏ CWiÓ CûQúLôÓLs YûWL.

• ùYhPlThP ×s° G Utßm E- ûVÏ±dLÜm.

• G Utßm E ×s°Ls Y¯VôL GH UtßmHE dÏ CûQVôL CûQúLôÓLs YûWL.AûY ‘F’×s°ûV ùYhÓm.

• D Utßm B ×s°«u Y¯VôL AB UtßmAD dÏ CûQVôL CûQúLôÓLs YûWLAûY ‘C’ ×s°ûV ùYhÓm.

• CB Utßm CD-ûV úPv úLôhPôp(Dashlines) CûQdLÜm.

• F Utßm C-ûV úPv úLôhPôpCûQdLÜm.

• úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿d¡ ùThPLjûRéoj§ ùNnVÜm.

2 TPj§p Es[ vùPlÓ ©[ôdûL(Stepped block) IúNôùUh¬d úRôt\j§pYûWL (Draw the isometric view of the steppedblock given in) (TPm 2)

• ùNqYL ùThPjûR IúNôùUh¬dúRôt\j§p YûWYRtÏ ARu ùUôjRA[Yô] 45 x 25 x 30 ª.Á- dÏ YûWVÜm.

• JD,DE,EF,FH,HI Utßm IJ B¡V úLôÓLû[TPj§p ùLôÓdLlThP A[ÜLû[TVuTÓj§ YûWVÜm.

• SR,RD,SJ,BH Utßm RFB¡V úLôÓLû[¿dLÜm.

• vùPlÓ ©[ôd¡u Ut\ úLôÓLû[L]UôL YûWVÜm.

3 TPj§p Es[ LômúTô]uhûPIúNôùUh¬d úRôt\j§p YûWL (Draw theisometric view of the components shown)(TPm 3)

• vùPlÓ ©[ôd - I ùLôÓdLlThPA[ÜLÞPu YûWVÜm.

• EX.NO.2-ûY YûWkR ùNnØû\lT¥YûWVÜm.


105

• E D G F Gu\ úUtTWl©p A[ÜL°uT¥Utßm U T S V ×s°Lû[ Ï±dLÜm.(TPm 3b)

• U T S V ×s°Lû[ CûQdLÜm

• U T S V ×s°L°p CÚkÕ ùNeÏjRôL¸r úSôd¡ ×ùWôù_dh ùNnVÜm UtßmCRu êXm ¸r TWl©p W X Y Z B¡V×s°Ls ¡ûPdÏm. Utßm UW, TX, SYUtßm VZ B¡VûY 10 ª.ÁhPÚdÏ NUm.W X Y ZB¡V ×s°Lû[ CûQdLÜm.ùR¬Vdá¥V úLôÓLû[ L]UôLYûWVÜm. TôoûYdÏ ùR¬VôRTÏ§Lû[ PôhPÓ (dotted) úLôÓLsYûWVÜm.

Ï±l× : GpXô Luv¥Wd`uúLôÓLÞm ùUp≠VRôL CÚdLúYiÓm. IúNôùUh¬d úRôt\mYûWkR ©\Ï úRûYVt\ úLôÓLsUtßm Luv¥Wd`u úLôÓLû[¿dLÜm.

IúNôùUh¬d úRôt\jûR Øu× ùNnRT«t£«u êXm ¡ûPjR AàTYjûRûYjÕ ¸rLiP T«t£Lû[ 4 & 5 B¡VûYLû[ éoj§ ùNnVÜm.

6 Sôu þ IúNôùUh¬d úLôÓL[ôpYûWkR ùU£uÓ ©[ôdûL (Machinedblock) IúNôùUh¬d úRôt\UôL YûWL(Draw the isometric view of the machined blockhaving non-isometric lines) (TPm 6a)

• IúNôùUh¬d ùTh¥ YûWL (TPm 6b)

• PS úLôh¥p, P - «p CÚkÕ 15 ª.ÁEVWj§p A - ×s°ûV Ï±dLÜm

• PQ - dÏ CûQVôL 25 ª.Á ¿[j§p ABGu\ CûQúLôÓ YûWL.

• B - «p CÚkÕ ùNeÏjÕd úLôÓ YûWLAÕ RS úLôhûP L - p ùYhÓm.

• úLôh¥p D ×s°ûV Ï±dLÜm.UD = 20ª.Á

4 (TPm 4)

5 (TPm 5)



106

• AB dÏ NUUô],DC Gu\ úLôhûP UT -dÏ CûQVôL YûWVÜm

• AD,BC Utßm CL B¡V ×s°Lû[CûQjÕ úRûYVô] ©[ôd¡u IúNôùUh¬d úRôt\jûR AûPVÜm.

• A§LlT¥Vô] úLôÓLû[ ¿dLÜmúRûYVô] ùR¬Vd á¥V Øû]Lû[L]UôL YûWVÜm.

• Uû\Yô] Øû]LÞdÏ úPvÓ (dashed)úLôÓ YûWVÜm.

7 ‘V’©[ôdûL IúNôùUh¬d úRôt\j§pYûWVÜm (Draw the isometric view of the `V'block) (TPm 7a)

• 50x40x30 A[®tÏ ùNqYL ùTh¥ûVIúNôùUh¬d úRôt\j§p YûWVÜm.

• A B F E ØLj§p, J N Utßm L N Gu\úLôÓLû[ BlùNh Øû\«p YûWVÜm

• CúR Øû\«p K P Utßm M PúLôÓLû[Ùm YûWVÜm.

• ML,KL Utßm PN B¡V ×s°Lû[CûQdLÜm

• Luv¥WdNu úLôÓLû[ ¿dLÜm Ut\úLôÓLû[ L]UôL YûWVÜm Utßm¥Wô«e¡tÏ Ht\Yôß PôvÓ úLôÓLsYûWL.

8 ¸rLiP NônYô] Lh ©[ôd¡û]IúNôùUh¬d úRôt\j§p YûWVÜm(Draw the isometric drawing of the following slantcut blocks) (TPm 8)

• JqùYôÚ IúNôùUh¬d úRôt\j§tÏmJqùYôÚ ©[ôd¡u ùUôjR A[®tÏùNqYL ùThPLm YûWV úYiÓm

• Øu× YûWkR T«t£«u A¥lûP«pClT«t£Lû[ YûWkÕ Ø¥dLÜm.

• úRûYVt\ úLôÓLû[ ¿dLÜm Ut\úLôÓLû[ YûWVÜm UtßmúRûYlThPôp Uû\Ü (hidden) úLôÓLsYûWL.

• ùLôÓdLlTPôR A[ÜLû[ JjÕYÚm®¡Rj§p LtTû] ùLôiÓ YûWkÕùLôs[Üm



107


BojúRô¡Wô©d úRôt\eL°u Øû\Ls (Method of orthographic views)

ùLôÓdLlThÓs[ BojúRô¡Wô©dúRôt\eLû[ ûYjÕ IúNôùUh¬d úRôt\mYûWL


108


ùTovùTd¥q úRôt\eL°u Øû\Ls (Method of perspective views)

ùTovùTd¥q (Perspective) (CXj¾²V

ùUô¯«p perspicere Gu\ôp “FPôL

TôolTÕ”) YûWLûX«p úRôWôVUô]©W§¨§jÕYm BÏm, ùTôÕYôL RhûPVô]R[j§p (úTlTo úTôp ) , LiQôpLôQdá¥V YûL«p Es[ ̈ ZtTPm BÏm.ùTovTd¥q - p CWiÓ Ød¡V ÏQSXdáßL°p Juß TôodÏm ùTôÚs TôolTYoTôodÏm ùRôûXÜ, A§L¬dL A§L¬dLùTôÚs £±VRô¡d ùLôiúP úTôÏm(TPm 1) AûY úUÛm £±VRôL úTôYRtLô]LôWQm Utù\ôuß ùTôÚ°u A[ÜTôodÏm TôoûY, TôodÏm úRôt\d úLôh¥uA[ûY ®P £±Õ £±VRôL CÚlTúRLôWQUôÏm.

Jtû\ ×s° ùTovùTd¥q (One-pointPerspective) aôûWNôu (horizon) úLôh¥uúUp JÚ YûWTPm JúW JÚ Uû\Ùm×s°ûVd ùLôi¥ÚkRôp AÕ Jtû\×s°ùTovùTd¥q G]lTÓm. (TPm 1 & 2)CqYûL ùTovùTd¥q YûWTPeLsNôûXL°u úRôt\eLs, CW«pRiPYô[eLs, áPeL°u Y¯Ls ApXÕLh¥Pj§u ØuTdLm ¨uß ùLôiÓTôoûYVô[o YûWÙm TPm B¡VYt±pTVuTÓjRl TÓ¡\Õ.

CWiÓ ×s° ùTovùTd¥q (Two-pointPerspective) aôûWNôu (horizon) úLôh¥u úUpJÚ YûWTPm CWiÓ Uû\Ùm ×s°Lû[dùLôi¥ÚkRôp, AÕ CWiÓ×s°ùTovùTd¥q G]lTÓm. TôoûYdLôL CkRUû\Ùm ×s°Lû[d aô¬Nu Y¯j RPj§pGeÏ úYiÓUô]ôÛm úRûYdÏ HtTûYjÕd ùLôs[Xôm. (TPm 1 & 2) CWiÓ×s° ùTovùTd¥q, Jtû\ ×s°ùYovùTd¥q TVuTÓj§V AúRùTôÚÞdÏm TVuTÓjRXôm, ÑZt±, JÚêûX«≠ÚkÕ JÚ ÅhûP TôolTÕ, ApXÕCWiÓ NôûXLs JÚ Ï±l©hP ùRôûX®pÏßÏRp, ERôWQj§tÏ JÚ ×s°, JÚ ú_ô¥CûQ úLôÓLû[Ùm Utù\ôÚ ×s° úYßJuû\Ùm ©W§¨§jÕYlTÓjÕm.

JÚ Åh¥u JÚ ÑYo JÚ ×s°ûV úSôd¡Uû\Ùm AúR úSWm Utù\ôÚ ÑYo ARuG§o §ûN«p Uû\YÕ BÏm.


109

êuß ×s° ùTovùTd¥q (Three-pointPerspective) êuß ×s° ùTovùTd¥qLh¥Pj§u úU≠ÚkúRô ApXÕ ¸rCÚkúRô TôolTRtÏ A§Lm TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. (TPm 1 & 2) Øu]ôp á±VCWiÓ ×s°LÞdÏ AlTôtThÓ úUÛmJqùYôÚ ÑYt±tÏm Ju\ôL ClùTôÝÕGlT¥ ÑYt±u ùNeÏjÕd úLôÓLs ¸rC\eÏ¡\Õ GuTûRd LôhÓ¡\Õ. JÚ

ùTôÚû[ úU≠ÚkÕ TôodÏm ùTôÝÕ, CkRêu\ôYÕ Uû\Ül×s° RûXdÏd ¸úZAûU¡\Õ. ¸¯ÚkÕ úUp úSôd¡ JÚùTôÚû[ TôodÏm ùTôÝÕ, TôoûYVô[oEVWUô] Lh¥PjûRl TôodÏm ùTôÝÕêu\ôYÕ Uû\l×s° ªL EVWj§pY°UiPXj§p AûU¡\Õ



110


BIS SP: 46-2003 - u T¥ ©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolic representation as perBIS SP: 46-2003)

A±ØLm (Introduction)

YûW TPeLû[j RVô¬dÏm ùTôÝÕÏ±lTRtÏ TVuTÓjRlTÓm YûWLûXÏ±ÂúP LuùYuNuv BÏm. CÕ,

1 ùTôÚsLs

2 CVk§WeLs / LÚ®Ls / ùTô±«VpLômúTôù]uhv B¡VYtû\LôhÓYRtÏ TVuTÓ¡\Õ.

1 Tôvh]ov (¬ùYhÓLs, úTôph UtßmShÓLs)

2 WôÓLs Utßm ×úWô@ûTp YûLLs.

3 Tt\ûYjRÕ, ©úWÑÓ Utßm NôpP¬eCûQl×Ls.

4 ªu²Vp Utßm ªu]Ôd áßLs.

5 ÏZôn CûQl×Ls Utßm ©h¥eÏLs.

Tôvh]ov (¬ùYhÓLs, úTôphÓLs Utßm ShÓLs) (Fasterners (Rivets,Bolts and Nuts))

TX ùTôÚsLû[ CûQdLÜm, ©¬dLÜmAúR úSWj§p GkRl TÏ§Ùm úNRôWmAûPVôUp ùNnV úTôphÓLs, ShÓLs,vÏìdLs Utßm TX ETLWQeLs ApXÕùTôÚsLs TVuTÓjRlTÓ¡\Õ. CYtû\Sôm “vÏìÓ Tôvh]ov” GußAûZd¡ú\ôm. úTôph GuTÕ EÚû[Vô]EúXôL Wô¥]ôp ùNnVl ThP ARôYÕÏ±l©hP Y¥Ym JÚTdLØûPV (RûXlTÏ§ - head) Gußm UßTdLm (`ôed - shank)Gußm Utßm ̀ ôe¡u Cß§lTdLm Uû\ùYhPlThÓm CÚdÏm. GpXôTôvh]oLÞm ùTôÕYôL SpX¿h£jRôeÏj§\u Es[ G@¡]ôpRVô¬dLlTh¥ÚdÏm.

EÚû[Vô] ApXÕ ºv ùahPh, LlApXÕ WÜih, T Íd, I - úTôphv UtßmTX RûX Y¥YeL°Ûm Utßm `ôed®hPjÕPu CÚdÏm. ETúVôLj§uúRûYûVl ùTôßjÕ RûXlTÏ§«u Y¥YmúRoÜ ùNnVlTÓ¡\Õ. JÚ ShûP úTôp¥pùTôÚjÕYúRô ApXÕ úTôph¥≠ÚkÕLZtßYúRô úYiÓùU²p, úTôphÑZXôUp CÚdL, úTôph úYß JÚvTô]Wôp ©¥jÕd ùLôs[lTÓm.

GpXô ®RUô] Tôvh]oLÞm A[Ü Utßm®YWdÏ±l×Ls (Specification) M Gu\ GÝjûRAÓjÕ YÚUôß AûUdLlThÓs[]. MGuTÕ ùUh¬d (A[Ü) A[Ü Øû\ûVÏ±d¡\Õ ERôWQm:


111

Hex úTôph M20 x 100 ARôYÕ AßeúLôQúTôph, ̀ ôed ®hPm 20 ªÁ, / 100 ªÁ ¿[ØûPVRôÏm.

Hexagonal RûX úTôphÓLs: YûWTPeLsúRûYdLôL, GqYô\ô] RûXlTÏ§ûVEûPV úTôphÓLû[ TVuTÓj§]ôÛm,AkR úTôph¥u ̀ ôe¡u ®hPm “d” G²pARu RûXjR¥Uu 0.8 d BLùLôs[lTÓ¡\Õ. úRûYdÏ HtT úTôph¥u¿[m ARu R¥UàdÏ RÏkRôt úTôpUôßTÓm. TPm 1 & 2 úTôph RûX UtßmúTôphûP Lôi©d¡\Õ. CkR úTôph¥uAßeúLôQ RûX Øû]Ls Nôml@To(chamfer) ùNnVlTh¥ÚdÏm. CÕ vTô]ûWùLôiÓ CßdÏm ùTôÝúRô ApXÕLZtßm ùTôÝúRô úRnUô]m AûPVôUpCÚdL Utßm TVuTÓjÕm ùTôÝÕ Slip B¡LôVm HtTÓjRôUp CÚdL ùNnVlTÓ¡\Õ.

êuß ¡úWÓL°p AßeúLôQ RûXúTôphÓLs Es[]. AûY

1 ©¬£Nu

2 ùNª ©¬£Nu Utßm

3 LÚl× - A, B, & C B¡V GÝjÕL[ôp

AYt±u A[®u Õp≠Vj§tÏ HtTÏ±dLl Th¥ÚdÏm.

AßeúLôQ úTôphÓLs ¡úWÓ A Utßm B

BIS:1364 part-1 M3 «≠ÚkÕ M36 YûW

(12 A[ÜL°p) Es[].

¡úWÓ CIS:1363-part-1 M5 to M36 (10 A[ÜL°p)

¡úWÓ C LÚl× IS:3138 M42 to M156 ( 23 A[ÜL°p) ¡ûPd¡\Õ.

ShÓLs (Nuts)ØLj§u SÓúY Uû\«PlThP Õû[ÙPuJÚ Ï±l©hP Y¥®Xô] EúXôLl ùTôÚsShÓ BÏm. CÕ úTôph/ vÏÚ®u Øû]«pùTôÚjRlThÓ CßdLlThÓ TX TôLeLû[ARu ¨ûX«p ûYdL ERÜ¡\Õ.

ShÓLs ARu Y¥Y AûUlûTl ùTôßjúRôApXÕ ARu ÏßdÏ ùYhÓj úRôt\jûRûYjúRô A±kÕ ùLôs[lTÓ¡u\].ùTôÕYô] TVu Tôh¥p Es[ÕAßeúLôQ Utßm NÕWY¥Y RûXLsEûPVRôÏm. ShÓLs AYt±u Y¥YjûRûYjÕm Utßm úTôph/vÏÚ®u Sôª]p®hPm ARu TVuTÓjÕm CPjûR ûYjÕ®YWd Ï±l×Ls ùLôÓdLlTÓ¡u\].(TPm 1)

AßeúLôQ Sh (Hexagonal nut) (TPm 2)

CÕ AßeúLôQ Wô¥]ôp ùNnVlThPÕ.CRu SÓ®p Õû[ CPlThÓ Uû\ùNnVlTh¥ÚdÏm. CRu KWeLs úNRôWm

AûPVôUp CÚdL Øû]Ls NômlTo (300

chamfer) ùNnVlTh¥ÚdÏm. CÕ base tÏ

reference BL CÚdÏm. LÚj§VpA¥lTûP«p Sh¥u R¥Uu úTôph¥u®hPj§tÏ NU A[®p CÚdÏm Utßm

Lôo]o to Lôo]o (A/c) 2d A[YôL CÚdÏm.

ARôYÕ úTôph¥u ®hPjûRlúTôp CÚUPeÏ CÚdÏm.

CRu EiûUVô] A[ÜLs CqYôß®YWdÏ±l×LÞPu ùLôÓdLlTÓ¡u\]IS:1363, 1364, 3138.

IS:1364 (Part-4) A¥lTûP«p AßeúLôQShÓLs ¡ûPd¡u\].



112

Uû\L°u LuùYuNu (Convention of threads)

Uû\L°u Y¥Y ×ùWô@ûTpLû[ YûWYÕªLÜm L¥]Uô] ùNVp BRXôÛm úUÛmGkR £\l× úSôdLjûRÙmùLôi¥WôRûUVôp Uû\L°u AûUl×LsLuùYuNu Øû\«p ùUp≠V úLôÓL[ôLLôhPlTÓ¡u\]. TPm 1 JÚ vÏÚ®uUû\«u LuùYuNu Utßm Cß§úRôt\jûR Lôi©d¡\Õ.


¬ùYhÓLs (Rivets)


114


Tt\ûYl×, ©úW£e Utßm NôpPoh CûQl×L°u ©W§¨§jÕYdÏ±ÂÓLs (Symbolic representation of weld, brazed and soldered joints)

Tt\ûYjR CûQl×dÏ TVuTÓjÕmLuùYuNuLs Ï±ÂÓ (Convention used forWelded joints)

1 Fillet

2 Square butt

3 Single V-butt

4 Double V-butt

5 Single U-butt

6 Double U-butt

7 Single bevel butt

8 Double bevel butt

9 Single J-butt

10 Double J-butt

11 Stud

12 Bead edge or seal

13 Sealing run

14 Spot

15 Seam

16 Stitch

17 Plug weld

1 ÕûQ Tt\ûYl× Ï±ÂÓL°u©W§¨jÕYd Ï±ÂÓLs (Symbolicrepresentation of supplementry welding symbols)

2 Tt\ûYl× Ï±ÂÓL°u ¨ûX«û]©W§¨§jÕYlTÓjÕm Ï±ÂÓLs(Symbolic representation of Positioning of weldingsymbols)

3 ©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs - Cß§júRôt\ CûQl×, AûR Ï±«ÓRpUtßm ØuTdLj úRôt\j§û]Ï±«ÓRp (Symbolic representation of Endview of joint, its symbolization and front view of itssymbolization)

Y. ùTVo TPm Ï±ÂÓ Gi


116


ªu²Vp Utßm ªu]Ô®Vp áßLû[ ©W§¨§jÕYlTÓjÕmÏ±ÂÓLs (Symbolic representation of electrical and electronic elements)

ªu²Vp Utßm ªu]Ô®Vp áßLÞdÏ TVuTÓjÕm UW×d Ï±ÂÓLs (Conventionsused for electrical and electronic elements)

10 Earth

11 Cell

12 Battery

13 Single pole singlethrow switch

14 Push-button switch

15 Energy meter

16 Alternator

17 Generator

18 D.C. Motor

1 D.C.

2 A.C.

Y. ®YWeLs Ï±ÂÓLs Gi

3 Positive

4 Negative

5 Single PhaseA.C. 50 Hz

6 Three PhaseA.C., 50 Hz

7 A.C. / D.C.

8 3-Phase line

9 Neutral line



117

23 Electrolytic Capacitor

19 A.C.Motor Single phase

20 3-phase squirrel cage motor

21 3-phase slip ring motor

22 Capacitor: Fixed, variable

24 Two-way switch

25 D.P.D.T. Switch

26 Fuse: ordinary catridge

27 Link

28 Socket 2 pin, 3 pin

34 Ohm Meter

35 Watt Meter

29 Ceiling Rose 2-pin, 3-pin

30 Over head line

31 Aerial

32 Voltmeter

33 Ammeter

36 Lamp

37 Fan regulator

39 Relay

38 Electro Magnet





118

49 Resistor : Fixed

40 Electric bell

41 Buzzer

42 Contacts - NO, NC

43 3-phase contactor

44 Connections: star, Delta

45 Choke

46 Transformers

47 Carbon microphone

48 Loudspeaker

50 Resistor: variable

58 U.J.T

59 F.E.T. N-Channel

57 S.C.R.

56 Silicon Bilateral switch (SBS)

51 Recitifier

52 Trimmer: Padder

53 Ganged Capacitor

54 Main transformer with multiple secondary winding

55 Auto transformer





119

68 AND gate

69 NAND gate

70 Ex-OR gate

71 Operational amplifier

72 Ex-NOR gate

73 Flip - flop

75 Light emitting diode

76 Photo diode

74 Differential Amplifier


60 F.E.T. P-Channel

61 TRAIC

63 NPN Transistor

64 PNP transistor

62 DIAC

65 NOT gate

66 OR gate

67 NOR gate




120


ÏZôn CûQl×Ls Utßm ©h¥eÏL°u ©W§¨§jÕYd Ï±ÂÓLs(Symbolic representation of piping joints and fittings)

ÏZôn ©h¥eLÞdLô] IúNôùUh¬d Utßm BojúRô¡Wô©d Ï±ÂÓLs (Isometric andorthographic symbols for pipe fittings)

Screwed Flanged Screwed Flanged

Y. ®[dLm IúNôùUh¬d Ï±ÂÓ BojúRô¡Wô©d Gi (YXÕ TdLm) Ï±ÂÓ

1 Joint/Coupling

2 Reducer

3 900 elbow

(i) Turned up

(ii) Turned down

4 Tee

(i) Turned up

(ii) Turned down

5 Cross

6 Bend

7 Plug (female)/(dead end)

8 Plug (male)

9 Union

10 Hose nipple


122


vúLpv Utßm PVd]p vúLpLû[ LhPûUjRp (Construction of scalesand diagonal scales)úSôdLm: ClT«t£«u Ø¥®p ¿eLs §\mùT\ CÚlTûY• ©û[u vúLpLs Utßm PVd]p vúLpLû[ LhPûUjRp.

©û[u vúLp, ©W§¨§jÕY ©u]eLs(R.F) Utßm PVd]p vúLp (Plain Scale,Representative fraction (R.F)and Diagonal Scale)

vúLp (Scales) (TPm 1)

YûWTPjRô°p JÚ LômúTôù]u¥uYûWTPjûR ØÝ A[®p YûWYÕ GuTÕ,Juß LômúTôù]uh, YûWTPjRôû[ ®PùT¬VRôL CÚdLXôm ApXÕLômúTôù]uh ªLf£±V A[®pCÚdLXôm, Utßm T¦Uû]«p YûWTPmG°RôLl TVuTÓjÕYRtÏ RûPVôLCÚdLXôm, LôWQm JußRôu.ùY°lTÓjÕm LômúTôù]u¥u EiûUA[Ü ùT¬VRôLúYô ApXÕ ªLf£±VRôLúYô CÚl©u YûWTPjRô°pAlT¥úV LôhÓYÕ L¥]Uô] Ju\ôÏm.ERôWQj§tÏ JÚ úUôhPo LôûW EtTj§ùNnYRtLô] YûWTPjûR YûWYRôLûYjÕd ùLôsúYôm. AûR ØÝ A[®pYûWV YûWTPjRô°u ¿[m Utßm ALXmTjRôÕ. CúR úTôp ûLdL¥LôWj§uªLf£±V TôLUô] TtNdLWm (A) F£Øû](needle) ØÝ A[®tÏ YûWYRôLdùLôiPôp A§p Es[ TX A[ÜLû[ùR°YôLd LôhP Ø¥VôÕ Utßm AûRT¦Uû]«p TVuTÓjRÜm Ø¥VôÕ.

G]úY ãr¨ûX«u A¥lTûP«pYûWTPeLs EiûU A[®tÏ £±VRôLúYôApXÕ ùT¬VRôLúYô YûWVlTÓ¡u\].G]úY Sôm JÚ YûWTPjûR £±VÕ ApXÕùT¬VÕ Guß áß¡ú\ôm G²p, AÕAlùTôÚ°u EiûUVô] A[ûY®P£±VRôLúYô ApXÕ ùT¬VRôLúYô ùTôÚsùLôs¡ú\ôm.

TPj§p Es[ ¿[j§tÏm, ARtÏjùRôPo×ûPV ùTôÚ°u EiûU ¿[j§tÏmCûPlThP ®¡Rm, ARôYÕ CWiÓ¿[eLÞúU JúW®RUô] AXLôpÏ±dLlTh¥ÚkRôp, AûR Sôm ©W§¨§jÕY©u]m (Representative Fraction) Guß (RF).AûZd¡ú\ôm.

ãr¨ûXûVl ùTôßjÕ vúLp Gu\ùNôtù\ôPo RF ApXÕ Ï±l©hP RF dLôLEÚYôdLlThP vúLp Gu\ ùTôÚû[Ï±dÏm.

RF CWiÓ áßLû[d ùLôiPÕ A§p JÚá±u U§l× GlùTôÝÕm “1” BL CÚdÏm.

RF dÏ ERôWQm 1:5; 1:22; 10:1; 150:1 Utßm TX

RF- p Es[ ØRp áß GlùTôÝÕmYûWTPj§u Es[ A[ûY Ï±dÏm B]ôpCWiPôm áß ARtÏj ùRôPo×ûPVùTôÚ°u A[ûY ©W§¨§jÕYlTÓjÕm.

Ïû\dLlThP Utßm ùT¬VRôdLlThPvúLp (Reduction and enlarged scale)

G]úY RF 1:3; 1:100 Utßm TX B¡VûYÏû\dLlThP vúLpLs BÏm UtßmRVô¬dLlThP YûWTPeLs ùTôÚû[ ®P£±V A[®p CÚdÏm.

CúRúTôp RF 10:1; 150:1 Utßm TX B¡VûYùT¬VRôdLlThP vúLpLs BÏm UtßmRVô¬dLlThP YûWTPeLs ùTôÚû[ ®PùT¬V A[®p CÚdÏm.

¸úZ Lôi©dLlThÓs[ CWiÓ Y¯L°pHúRàm JÚ Y¯«p RF - I GÝRXôm.

120

1 or 1:120 (Ïû\dLlThP vúLp)

115

or 15:1 (ùT¬VRôdLlThP vúLp)

BIS - «u IS:10713 - - -u A¥lTûP«pÏû\dLlThP TpúYß T¬kÕûWdLlThPvúLpLs ©uYÚUôß.

ØÝ vúLp 1:1

Ïû\dLlThP vúLpLs

YûWTPj§p Es[ ùTôÚ°u A[Ü

ùTôÚ°u EiûUVô] A[ÜRF =


123

1:2 1:5 1:10

1:20 1:50 1:100

1:200 1:500 1:1000

1:2000 1:5000 1:10000

T¬kÕûWdLlThP ùT¬VRôdLlThPvúLpLs.

50:1 20:1 10:1

5:1 2:1

vúLpL°u ùTVoLs: 1:1 Guß ØÝvúLûX Ï±dÏm.

1:X GuTÕ Ïû\dLlThP vúLp BÏm.

X:1 GuTÕ ùT¬VRôdLlThP vúLp BÏm.

JÚ vúLûX LhPûUdL ̧ rLiP RLYpLsØd¡VUôLj úRûY

– vúL≠u RF U§l×

– ©W§¨§jÕYlTÓjÕm AXÏ ERôWQm:ªÁ, ùNÁ, Á, A¥, AeÏXm Utßm TX

– A§LThN ¿[jûRd LôhP úYiÓm.

Ïû\kRThNvúL≠u ¿[m

= RF x A[dLlTPúYi¥V A§LThN¿[m

CeúL RF GuTÕ ©u]UôL ùY°lTÓjRlThÓs[Õ.

T¬kÕûWdLlThP vúL≠u ¿[m 15 (A) 30ùNÁ CÚdLXôm B]ôp 15 ùNÁ A[ÜØRuûUdÏ E¬VÕ.

©û[u vúLpLs (Plain scales) (TPm 1)

vúLpLs ùNqYL Y¥®p, ¿[m 15 ùNÁ (30ùNÁ YûW) Utßm ALXm 15 ªÁ Es[YôßYûWVlTÓ¡u\]. AÕ úRûYVô] A[ÜTÏ§L[ôL ©¬dLlThÓs[Õ. C§p ØRpTÏ§ úUÛm £±V TÏ§L[ôL, £±V ALXUôLúRûYdúLtT ©¬dLlThÓs[Õ.

GpXô vúLpLÞm ¸rLiP Ød¡VáßLû[ Es[Pd¡ CÚdL úYiÓm.

– vúL≠u “0” (é_óVm) CPÕTdLjÕêûX«p AûUdLlTh¥ÚdÏm.

– “0” é_óVj§≠ÚkÕ úUÛm úRûYlTÓm©¬ÜLs YXÕ TdLj§p GiL[ôLdùLôÓdLlTh¥ÚdÏm.

– ØRp ©¬®p Ï±«PlThP ÕûQ©¬ÜLs “0” é_óVj§≠ÚkÕ CPÕTdLUôLùLôÓdLlTh¥ÚdÏm.

– ØRuûU ©¬ÜLs ùTVoL°u AXÏLsØR≠p ¸úZ/Cß§«p Ï±dLlThÓ/Af£PlThÓ Utßm ÕûQl ©¬ÜLÞmAqYôú\ Af£PlTh¥ÚdÏm.

– vúL≠p RF Ï±dLlTh¥ÚdÏm.

©û[u vúLp LhPûUlTRtLô] ERôWQmÁhPo Utßm ùP£ÁhP¬p A[dLúYiÓm.

RF = Utßm A§p 8 Á ¿[j§tÏ A[dL

úYiÓm. Ïû\kRThN vúL≠u ¿[m = 15ùNÁ.

vúL≠u ¿[m = RF x AûUdLlTP úYi¥VA§LThN ¿[m.

= x 8 x 100 ùNÁ = 16 ùNÁ.



124

¿[m 16 ùNÁ - I 8 NU ©¬ÜL[ôLl ©¬jÕlùLôs[ úYiÓm ApXÕ ØRuûU ©¬ÜLsJqùYôußm 1 ÁhPo A[®û]©W§¨§jÕYlTÓjR úYiÓm. JqùYôÚØRuûU ©¬Üm 10 ÕûQ©¬ÜL[ôL©¬dLlThÓ ARu U§l× 1 ùP£Á©W§¨§jÕYlTÓjR úYiÓm.

TPm 1 p 6.7 Á ùRôûXÜ LôhPlThÓs[Õ.

PVd]p vúLp (Diagonal scale)

©û[u vúLpLs ªLf £±V A[ÜLû[A[dL ETúVô¡dL Ø¥VôÕ. G]úY ©û[uvúL≠p CWiÓ ©¬ÜLÞdÏ CûPlThPCûPùY° 0.5 ªÁ Rôu Ïû\kRThNUôLCÚdÏm. Uß YôojûR«p ùNôu]ôp,CÚdLd á¥V§úXúV ªLf £±V A[Yô]0.5 ªÁ Rôu A[dL Ø¥Ùm. ©û[u vúLûXETúVôLlTÓjÕm ùTôÝÕ RF 1:1 GuTÕ 0.5ªÁ BÏm. ©û[u vúL≠u RF 1:5 BLCÚkRôp, AkR vúL-p A[dL Es[Ïû\kR ThN A[Ü 2.5 ªÁ (0.5 mm x 5) BLCÚdÏm.

CkR GpûXûVd LPkÕ úUúX ùNpXCWiÓ ®RUô] vúLpLs TVu Tôh¥pEs[], AûYVôY]

– PVd]p vúLp

– ùYo²Vo vúLp

PVd]p vúL≠u RjÕYm (Principle ofdiagonal scale)

PVd]p vúLp, PVd]ûX Sm© Es[Õ.ARôYÕ PVd]p (êûX ®hPm) êXm £±V¿[eLû[ úUÛm £ß£ß TÏ§L[ôL©¬lTRtÏ TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.

PVd]p vúL≠u RjÕYm JjRØdúLôQj§àûPV RjÕYj§uA¥lTûP«p AûUkRRôÏm.

ERôWQm (Example) AB Gu\ £±V çWm 10NU A[ÜL[ôL PVd]p vúLûXTVuTÓj§ ©¬dLlThÓs[Õ.

AB Gu\ úLôÓ 10 NU TÏ§L[ôL©¬dLlThÓs[Õ.

PVd]p vúLp TPm 2 p LôhPlThÓs[Õ.

TdLm AD 10 NU TÏ§L[ôL 1 ≠ÚkÕ 10 YûW©¬dLlThÓs[Õ. 1,2.....10. ×s°L°≠ÚkÕAB dÏ CûQúLôÓLs YûWVlThÓs[].

AC Gu\ êûX®hPjûR CûQdLÜm.

êûX ®hPd úLôÓ ùYhÓm CûQúLôÓLs a,b.....j ×s°L°p ùYhÓm, AûRCûQ.

çWm 1 - a GuTÕ of AB = 0.1 AB

çWm 2 - b GuTÕ of AB = 0.2 AB

çWm a - i GuTÕ of AB = 0.9 AB

çWm b - ii GuTÕ of AB = 0.8 AB

AB GuTÕ 1 ªÁ G²p 1 - a GuTÕ 0.1 ªÁUtßm 2 - b GuTÕ 0.2 ªÁ BÏm.

CúRúTôp a - i GuTÕ 0.9 ªÁ Utßm c - iiiGuTÕ 0.7 ªÁ BÏm.

êûX®hPj§u CWiÓ TdLØs[CûQúLôÓLû[Ùm A[lTRtÏTVuTÓjRXôm..

1.1: R.F 1/20 Utßm 1.2 Á T¥dL Utßm Ïû\kRçWm 10 ùNÁ Es[ ©û[u vúLûXLhPûUdLÜm.

1.2: R.F 1:16000 Gu\ vúL≠û] TVuTÓj§ùNqYLj§u ALX ¿[m 3:4 Gu\®¡Rj§Ûm Utßm ùNqYLj§u Ñt\[Ü1800 Á Es[RtÏ JÚ ùNqYLmLhPûUdLÜm.

1.3: JÚ ©û[u vúLûX LhPûUjÕ A§pÁhPo Utßm ùP£Á B¡VYt±u êXm5 Á ùRôûX®tÏ A[lTRtÏ Ht\YôßLhPûUdLÜm, RF = 1/40 A§p 3.7 Á - -IÏ±dLÜm.



125

1.4: 4 Á¿[Øs[ PVd]p vúLûXLhPûUjÕ A§p 2.69 Á, 1.09 Á Utßm0.08 Á A[ÜLû[ LôhPÜm. (RF = 1/5)

1.5: 1 NÕW ùNÁ TWlT[Üs[ ùNqYL úUl-p 9 NÕWÁ TWlT[Üs[ ùNqYL ©[ôh©W§¨§jÕYlTÓjRlThÓs[Õ. CkRvúL≠u RF - I LQd¸Ó ùNnVÜm. CkRúUl©p ÁhP¬p A[dL ©û[uvúLûX LhPûUdLÜm. CkR vúLp 45Á ùRôûXÜ YûW A[dÏUôßm AúRúYû[«p A§p 25 Á çWjûRdÏ±dLÜm.

1.6: 350 ¡Á ¿[m YûX A[dLdá¥V R.F =1:32,00,000 Es[ ¡ÁhPûWd LôhÓmPVd]p vúLûX LhPûUdLÜm. A§p237 ¡Á Utßm 222 ¡Á - I LôhPÜm.

1.7: TPm 3- p Es[ ùPm©ú[hûPùLôÓdLlThÓs[ A[®uT¥ ØÝvúL≠p Uß EÚYôdLm ùNnVÜm.

1.8: TPm 4 - p Es[ TPj§û] Ïû\dLlThPvúL≠p ARôYÕ 1:2 vúLp A[®pùLôÓdLlThÓs[ A[ÜLÞdÏYûWVÜm.

1.9: TPm 5 - p LôhPlThÓs[ TPj§û]1:2 vúLp A[®p ARtÏ¬V A[®pYûWkÕ LôhPÜm.



ùtô±«vp yûwtpm · ckr £ltjûr (imp) eÚyôdÏm ùnvttôh¥p ªlÜm £\ltôlÜm brkr...

Documents