tuyen ngón doc làp 2-9-1945 cùa ho chi minh - su' · pdf filesau khi...
TRANSCRIPT
TUYEN NGÓN DOC LÀP 2-9-1945
CÙA HO CHI MINH - SU' KÉ THl/A SÀNG TAO
NHÙNG GIÀ TRI CÙA TRIET HOC PHl/ONG TÀY
TRAN THÀO NGUYÉN*
Sau khi lành dao nhàn dàn Viet Nam làm Càch mang
thàng Tàm thành cóng, ngày 2 thàng 9 nàm 1945, Ho chi
Minh vói Tuyén ngón Dóc lap dà long trong tuyén bò' vói
thégiói ràng "Nude Viet Nam co quyén huòng tU do dóc lap
va thUc su dà thành mot nUàc tU do dóc lap. Toàn the dàn toc
Viet Nam quyé't dem tàt cà tinh than va lUc lUOng, tinh mang
va cùa cài de giù vùng quyén tU do va dóc lap ày"\ Tu do va
dóc làp va quyé't giiì tu do dòc lap - tinh thàn thièng liéng dò
khòng ehi là mong Uóc là bàn lình cùa con nguòi Viet Nam
ma con là khàt vong cùa nhàn loai, là quyén tU nhién cùa con
nguòi.
Mó dàu Tuyén ngòn Dóc lap 1945 cùa Viet Nam. Ho Chi
Minh dà vié't "Tàt cà moi ngUÒi déu sinh ra co quyén bình
dàng. Tao bòa cho ho nhùfng quyén khóng ai co the xàm
pham dUdc, trong nhiìng quyén à'y co quyén dUdc só'ng, quyén
tu do va quyén mUu eàu hanh phùe. Lòi bà't hù à'y d trong
* Tiéii sì triet hoc. Hoc vién Ngàn hàng.
1. Ho chi Minh: Toàn tàp, tàp 4 tr. 4, Nxb. Chinh tri Quòc già. CD-rom
421
bàn Tuyén ngòn Dóc làp nàm 1776 cùa nuóc Mi"'. Su sàng tao cùa Ho Chi Minh là d càu "suy róng ra, càu à'y co y nghla là: tàt cà càc dàn toc trén thè giói déu sinh ra bình dàng; dàn toc nào eùng co quyén song, quyén sung sUdng va quyén tu do"^. Coi nguón cùa sU sàng tao ày là vàn de bàn tinh tu nhién cùa con ngUÒi. Day khóng phài là sàng kién ngàu hiing cùa Ho Chi Minh ma là nhiìng suy tu lày tu trong di san tinh than nhàn loai dàc biét tu buoi bình minh cùa thdi ky hi^n dai d phUdng Tày, trao cho nò sàc thài tinh thàn mói cùa mot dàn toc dang vói khao khàt tu do va dà vùng lén giành dóc làp sau hdn 80 nàm chiù xich xiéng nò le.
"Quyén dUcSc song, quyén tU do va quyén mUu càu hanh
phùc" là càc quyén tu nhién (naturai rights) thè bién bàn
tinh cùa con ngUdi. Nhiing kbài nièm này dà dUdc càc nhà
triét hoc tu tbòi co dai de càp dén. Theo Aristoteles, Bàn tinh
con ngUài co thè sàp xép theo mot bàc thang già tri góm càc
diéu thien trong dò diéu thién cao nhàt cùa con ngUÒi là muc
dich cuoi cùng cùa moi bànb dóng cùa chùng ta. Muc dich ày
là hanh phùc. là diéu ma con ngUÒi dìi là co y thùc hay khóng
co y thùc déu luòn luòn kiém tìm nò - mUu càu hanh phùc là
muc tiéu cùa cuòc song cùa mói cà nhàn cùa cà mot dàn iqc
hay cùa nhàn loai. Con nguòi khàc con*vàt là d cho chùng ta
co khà nàng bànb dóng co ly tri ma hanh phùc bién tai hành
dòng theo ly tri cho nén viéc dàn toc Viét Nam ta di tìm hanh
phùc cho dàn toc minh ciing là quyén tu nhién ma tbòi.
Quyén tu nhién là mot vàn de dudc nhà triét hoc ngUÒi Anh là Thomas Hobbes (1588-1679) de càp dén khi óng bàn
1, 2. Ho Chi Minh. S</d, tr. 1. r
422
ve tu do. Theo óng, de co "tu do chi càn hành vi xuàt phàt tu
^ chi tu do"*, tu do nhu là mot the' lUc ma con ngUdi dùng
trUóc khàt vong co thè thay dòi dUdc khàt vong ày - thè luc
dò là ly tri. Tinh pho quàt cùa ly tri là co sd de Hobbes bình
thànit'nén nhi3ng quy tàc phò quàt cùa ly tri - luàt tu nhién
àp dunglcho moi ngUdi. Hobbes nhàt quàn vói nhàn dinh cùa
minh cho ràng luàt tu nhién là càc menh lenh cùa ly tri, là
nén tàng khàch quan cùa dao ly diéu khién càch xù sU cùa
con nguòi. Ly tri là nén tàng cùa eà luàt tu nhién va quyén
tu nhién. Trong trang thài tu nhién, ly tri phàn quyé't moi
ngUÒi lUa chon mot càch boa bình nhùtng phudng thùc tón tai
an toàn cho minh va két qua là luàt tU nhién xuàt bién. Va
khi ly tri mach bào cho con nguòi ràng co nhung mói de doa
ho ngay cà trong tUdng lai thì ho co the làm bà't ky càch nào
de duy tri sii só'ng con cùa ho. Nhung trong trang thài tu
nhién, con ngUdi bi giói han bòi sU co dàc, nghèo nàn va tàn
bao. Muó'n thoàt kbòi tinh trang này con ngUòi buòc phài hi
sinh mot it quyén tu nhién cùa cà nhàn de cùng nhau dUa ra
mot thoà uóc - khé' Uóc xà boi - va tu do hình thành nén nhà
nuóc. Nhà nUóc theo Hobbes "là món qua tu do ma ckc cóng
dàn trao cho ngUòi càm quyen de dxlóc song an toàn hdn va
do dò nhà càm quyén phài hành dóng sao cho càc thàn dàn sé
khóng phài an han vi dà trao mot phàn tu do cùa minh cho
ho". The là dò'i vói nhà nUóc, diéu tó'i thUdng là cuòc só'ng an
lành cùa cóng dàn, né'u làm trai di là bàt cóng, là phi dao
due. Hobbes chù trUdng, tàt eà nhiìng nguòi co ly tri, dù là
hiìu thàn hay vó thàn déu phài giùt gin va tuàn theo hai loai
\. Hành trinh cùng trièi hoc, NJÙ3. Vàn hok -Thóngtin, Ha Noi. 2001. tr.484.
423
luàt - luàt tu nhién va luàt cùa dàt nUóc minh. óng cùng cho ràng ly tri dù de dàn dàt hành dòng cùa con nguòi con thUdng de tuy là nguón góc cùa ly tri nhUng khóng càn thiét.
Nói dén quyén tU nhién con phài ké dén nhà triét hoc Anh John Locke (1632-1704),là ngUdi dà mò dàu triét hoc chinh tri cùa minh bang viéc xem xét con ngUdi trong trang thài tu nhién va chi ra "nhùng quyén tU nhién" trong dò nhùng con nguòi tu nhién song chung vói nhau theo ly tri. Theo Locke, khà nàng ly tri giùp con nguòi biéu ràng moi ngUÒi déu co càc quyén tu nhién do tao boa ban cho. nhò co ly tri con nguòi nhàn biét càc quyén tU nhién va luàt dao due va cuòc song chung ày thùc day con ngUÒi làp nén khé uóc xà bòi de cài thién dòi song va là phUdng tièn de giài quyét càc tranh chàp co hiéu qua. Theo óng. quyén tU do va quyén sa hùu tài san là bàt khà xàm pham, dò là nhùng cài ma nhiém vu hàng dàu cùa Nhà nUóc phài bào dàm cho moi cà nhàn. De thUc hi^n su bào dàm dò, Locke de xuóng nhùng nguyén tàc ed bàn cùa che do dai nghi bién dai: ngUÒi cóng dàn phài song trong mpt Nhà nuóc, d dò moi de doa dòi vói quyén cà nhàn phài dU(?c loai trù. quyén luc phài dUdc chi phó'i bòi mot hdp dòng trong dò hành phàp va làp phàp phài tàch biét nhau. cài trUòc tùy thuóc chat che vào cài sau va cuoi cùng là quyén nói day cùa
nhàn dàn phài dUdc thùa nhàn, dò chinh là chù quyén cùa nhàn dàn.
Chfnh nhùng tu tUdng cùa càc nhà triét hoc phUdng Tày tbòi càn dai ve quyén tu nhién, ve khé Uóc xà bòi ve quyén nói loan tùng là cot lòi cho Tuyén ngón Dóc làp cùa Mi 1776 dò là su thè bién su trUdng thành ve nhàn thùc cùa mot dàn toc khi dà nhàn thùc dudc quyén dudc tu quyét djnh vàn
424
ménh cùa dàn toc minh, thì nay tié'p tue là ly le vijtng chàc
cho Tuyén ngón Dóc làp 1945 cùa Ho Chi Minh. Nhùng ly
giài sàu xa ma giàn di trong Tuyén ngòn Dóc làp cùa Ho Chi
Minh cho chùng ta hiéu ràng moi ngUdi, mói dàn toc déu co
quyén tu do va dóc làp - dò là quyén tu nhién cùa càc dàn toc
trong dò co dàn toc Viet Nam. Khi nhiing quyén này hi vi
pham - tue là "ThUc dàn Phàp Ich dung là cà tu do bình
dàng bàc di dèh cUàp dai nUóc ta, àp bue dong bào ta. Hành
dóng cùa chung trai han vói nhàn dao va chinh nghìa"\ thì
nhàn dàn Viet Nam co quyén noi day giành lai chinh quyén
tu tay quàn thù, diéu ày là chinh dàng va hdp vói quyén tu
nhién. Thè là vói bàn Tuyén ngón Dóc làp 1945 cùa Viet
Nam, Ho Chi Minh dà khàng dinh nhùng già tri mang tinh
toàn nhàn loai: dóc lap, tU do, bình dàng là chinh nghìa là
nhiing chàn ly khòng thè lay chuyén dUdc.
Né'u ly tri cùa mot dàn toc tu do giùp cho ho nhàn thùc
dUdc nhùng quyén tu nhién ed bàn va thiéng liéng là tu do
dóc lap va kién quyé't dàu t ranh tu bào ve nhùng quyén dò,
thì cùng chinh ly tri ày ò mot dàn toc biét tu trong, biét song
hoà thuàn cùng khién ho hành dòng bào ve va tòn trong
quyén tU nhién cùa dóng loai. Ho Chi Minh viét: "Bòi vói
nguòi Phàp, dóng bào ta vàn giù mot thài dò khoan hóng va
nhàn dao. Sau cupe bién dóng ngày 9 thàng 3, Viét minh dà
giùp cho nhiéu ngUói Phàp chay qua bién thuy, lai cùu cho
nhiéu nguòi Phàp ra khòi nhà giam Nhàt va bào ve tinh
fnqng va tài san cho hp"'^.
Tuyén ngòn Dóc làp cùa Ho Chi Minh dà khàng dinh cài
12. He Chi Minh, Sdd, tr. 1.3.
425
buóc chuyén lón lao cùa lich su dàn toc, dò là cuòc dàu tranh giành lai quyén dòc làp dàn toc, bòi vi Khi Nhàt dau hàng
Dóng minh thi nhàn dàn cà nUóc ta dà nói day giành chinh
quyén làp nén nUóc Viét Nam Dàn chù Cóng hoà. Su thàt là
ta dà lày lai nUàc Viét Nam tu tay Nhàt chù khóng phài tu
tay Phàp''\ Khàng dinh buóc phàt trién ve chat cùa dàn t ^ trong cuòc dàu tranh này ''Dan ta dà danh dò càc xiéng xich
thUc dàn gàn 100 nàm nay de de gay dUng nèn nUóc Viét
Nam dóc lap. Dàn ta lai dành dò che dò quàn chù mày mUOi
thé'ky ma làp nén che dò dàn chù cóng hoà"^.
Quan nièm ve xày dUng mot nUóc Viét Nam mói, vói mot
chinh phù. mot Nhà nuóc cùa nhàn dàn trong bàn Tuyén
ngón Dóc làp này là sU ké thùa nhùng tu tUdng cùa càc nhà
triét hoc phudng Tày tbòi càn dai. Dò là nhùng tu tUdng cùa
Nam tuóc De La Bréde Montesquieu (1689-1755) dà lày chù
nghla tUdng dòi lich su de tìm hiéu bàn tinh cùa phàp luàt va
càc thiét che là nhùng cài khòng co già tri tuy^t dòi, chùng
bi quy dinh bòi nguyén tàc nhàn qua, chùng co quan h^ vói
thè che vàt chat va diéu kién dia chinh cùa mói nuóc ma rò
net nhàt là quan he vói phong tue cùa cU dàn. Ve to chùc
Nhà nUóc dàn chù, tiép theo tu tUdng cùa Locke va cùa
Bolingbroke, Montesquieu de xuòng nguyén tàc "quyén luc
phài ngàn càn quyén luc". cho nén viéc ngàn ngùa sU chuyén
che chi co thè bang sU tàch biét va sU càn bang cùa ba quyén:
hành phàp, làp phàp va tu phàp. . . Dò là tu tUdng cùa Jean-
Jacques Rousseau (1712-1778), khi óng khàng dinh ràng:
chù quyén là phUdng tién duy nhàt de dàm bào nhùng quyén
1.2. HóChiMmh.Srfrf. t r 3.
426
tu nhién cùa con nguòi. Óng cho ràng tu bàn tinh tu nhién,
con ngUdi vò'n là mot dóng vàt man rd, vò toi va sung suóng;
chinh viéc sa hùu tài san ma cài àc dà xày ra cho ho va dò là
3ti bàt bình dàng dàn tói chién t ranh va che dò dòc tài. Ngày
nay, loài ngUòi khòng the trd lai tbòi ky vò tòi va bình dàng
dò dUdc. Chi co mot con duòng là to chùc xà bòi bién hùu sao
cho tu do, bình dàng cùa con ngUòi phài dudc phàp luàt tón
trong. Moi vàn de chinh tri phài thòa man nhùng quyén tu
nhién cùa con ngUÒi. ''' ^'^ * " **'
Tiép nó'i nhùng tu tUdng này trong diéu kién mot dàn toc
thuóc dia dòi dóc làp, Ho Chi Minh rùt ra cài tinh thàn càch
mang tién bò nhàt cùa Tuyén ngón Nhàn quyén va Dàn
quyén cùa càch mang Phàp 1791 là "NgUòi ta sinh ra tU do
va bình dàng ve quyén lOi; va phài luòn luòn dUóc tU do va
binh dàng ve quyén M"- Dan ra diéu này, Ho Chi Minh, mot
màt muó'n chi ra bàn chat vò nhàn dao cùa càc cupe xàm ludc
thuóc dia nói chung va cùa ThUc dàn Phàp dó'i vói Viet Nam
nói riéng va mat khàc cùng muòn khàng dinh ràng Nhàn dàn
cà nuóc ta dà nói day giành chinh quyén là de "làp nén nUóc
Viet Nam Dàn chù Cóng hoà"; "làp nén che dò dàn chù cóng
hoà"^ nhàm xày dung mot xà hòi tiè'n bò hdn tàt cà nhùng xà
hòi truóc day trong lich su.
Ta bay thù xem Tuyén ngòn Dòc làp khàng dinh nhùng gì
là chàn ly? Triét hoc duy ly thUdng lày mot nguyén tàc nào
dò dà dUdc xàe làp san làm chàn ly. Chàn li ày nàm trong
nhu càu ve dòi song, ve tu do, ve hanh phùc cùa nhàn dàn.
Càc quyén ed bàn dò xuàt phàt trUc tiép tu quyén tU nhién.
1. Ho Chi Minh. S(frf, tr. 3.
427
quyén ma ai sinh ra cùng co. De co mot cupe song tu do, dòc làp, tu nhién vò'n co dò, dàn toc Viét Nam ta dà phài màt bao nhiéu mo hòi va xUdng màu cùa bao thè he. Dòc làp tu do là nhùng già tri vình hàng mang tinh nhàn loai. nò quy già vò cùng. Hdn 20 nàm sau. cài già tri vình hàng ày dà dUdc Ho Chi Minh khàng dinh lai trong càu nói bàt hù "Khòng co gì quy hdn dóc làp tu do". Cài già tri dò là càc quyén hdp bién hàng dàu cùa mói ngUÒi dàn khòng phài chi vói tu càch cóng dàn ma vói tU càch con ngUòi, thuóc ve bàn tinh ngUÒi.
Trong Tuyén ngón Dóc làp cùa Ho Chi Minh. càc quyén
con nguòi dành vi tri hàng dàu quy dinh càc quyén tu do
bình dàng ve càc kinh té va xà bòi dàc trung cho Nhà nUóc,
cho phùc Idi xà hói. Càc quyén dò là "y chi chung co the diéu
khién càc lUc lUcfng nhà nUàc theo muc dich chung"^ cho nèn
Ho Chi Minh dà viét "chùng tói, Làm thòi chinh phù cùa
nUàc Viét Nam mói, dai biéu cho toàn dàn Viét Nam"^. Chinh
phù cùa nhàn dàn Viét Nam huóng moi hành dòng cùa minh
vào y chi cùa nhàn dàn là muc tiéu dóc làp tu do cùa dàn tpc.
Chinh muc tiéu ày lai trd thành dóng luc cho hành dòng dua
trén su nhàt tri chung cùa toàn thè dàn toc.
Co thè nói quyén tu do va dòc làp ciia dàn toc Viét Nam
dUdc dàt d trung tàm cùa bàn Tuyén ngòn Dóc làp. Sue
manh cùa tu do va dòc làp dà dàn dàt càch mang Viét Nam
vudt qua muòn vàn khó khan gian khó va di dén thàng Idi
mói vói mot tàm vóc mói cùa lich su Viét Nam trong nhùng
1. J.J.Rousseau (Nguyén Khàc Dam dich): Bàn ve Khé JÒc xà hói. Nxb. Ly
luan Chinh tri. 2004: Ir. 79.
2. Ho Chi Mmh; Toan tàp. tàp 4. tr. 3. Nxb Chinh tri Quóc già. CD-ron
428
nàm dàu the ky XXI. Nhàc lai mot nói dung cùa Tuyén ngón
Dóc làp My 1776 "Quyén mUu càu hanh phùc" vói tu càch là
quyén tu nhién, mang bàn tinh ngUòi, Ho Chi Minh dà the
hien rò: "dàn toc nào cùng co quyén song, quyén sung sUòng
va quyén tu do"\ Quyén dUdc sung suóng là luan diém co
nguón gÒc sàu xa tu tu tUdng cùa Epicurus (341-270 tr. CN)
mot triét già ngUdi Hy Lap, nguòi sàng lap ra trUdng phài
khoài lac va dUdc coi là mot trong nhùng nhà nhàn vàn
khoàng dat va khoa hoc dàu tién cùa loài nguòi. Theo óng,
con ngUdi sd hai khóng ehi là sd bài cài ehé't ma con là sd bài
cupe song. Khi ma càc hình thùc cóng dóng an chùa nhùng
nguy hièm khóng thè doàn trUóe, thì chinh nò sé day ngUdi
ta tìm kiém hanh phùc va sU thoà man trong cupe song
riéng. Day là sU khàng dinh nhùng già tri cùa cupe song tu
nhùng làp luàn duy vàt ve thè' giói. Chinh làp luan này tiép
tue dUdc khàng dinh vào thè' ky XVII va trò thành ed sd cùa
khoa hpc va chù nghìa nhàn bàn hién dai. Nhùng ngUdi theo
thuyét Epicureanism coi cupe song tòt dep dUdc dàm bào bòi
long tó't va tinh ban, con nguòi duy ly tu do luòng dudc càc
nguyén vpng cùa minh. Ho tin theo cài logie cùa bàn tinh vàt
the tu nhién va coi do là niém tin thùc day cupe song, mot
cupe song huóng ve hanh phùc tran gian hanh phùc. Cupe
song tu do va bình dàng là vò'n co cho tàt cà moi nguòi .
Tom lai, "quyén tu nhién", "bàn tinh tu nhién" cùa con
nguòi, "khé Uóc xà bòi"... nhùng tu tUdng triét hpc chinh tri
dao due phUdng Tày thè ky XVI - XVII là net chù dao, là eòi
l.HoChiMinh.Srfrf. tr.l.
429
nguón cùa tu tUdng dòc làp tU do trong Tuyén ngón E)óc làp 1945 cùa Ho Chi Minh. Ngày nay nò dà trd thành y thùc he cùa dàn toc ta, là kim chi nam cho duòng lòi càch mang cùa Dàng Cóng san Viét Nam, dò là tu tUdng Dòc làp dàn toc gàn
lién vài chù nghìa xà hói. Su thành cóng cùa dàn toc trong càc cupe khàng chién chóng xàm lUdc giành dòc làp cho dàn toc va trong su nghiép dòi mói dà chùng minh cho sU dùng dàn cùa ly luàn Ho Chi Minh ve dòc làp tU do, cùng là si chùng minh cho nhùng già tri mang tinh phò quàt, vinh bang cùa càc pham trù này. Ta hiéu ràng nhùng quyén tu nhién trong Tuyén ngón Dóc làp khòng chi dà dudc chuàn bi trong di san vàn bòa cùa nhàn loai ma con mài mài hi^n hùu trong cupe song cùa chùng ta ngày nay va mai sau.
430