turkish studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d03262/2017_10/2017_10_tokurb_aricii.pdfmeslek...
TRANSCRIPT
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/10, p. 31-48
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11991
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Article Info/Makale Bilgisi
Referees/Hakemler: Doç. Dr. Özcan GÜNGÖR – Doç. Dr. Eyup
ŞİMŞEK
This article was checked by iThenticate.
İLAHİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN TANRI ALGILARI VE HOŞGÖRÜ EĞİLİM DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ
İsmail ARICI - Behlül TOKUR**
ÖZET
İlahiyat Fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin hem kendi kişisel gelişimlerinde hem de görev yapacakları alanlardaki mesleki
yeterlik ve başarılarında Tanrı’ya yönelik algılarının ve hoşgörü
eğilimlerinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple öğrencilerin
Tanrı algılarının ve hoşgörü eğilimlerinin hangi düzeyde olduğu ve bunlar
arasında bir ilişki olup olmadığı önemli bir konudur. İşte bu araştırma, İlahiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerinin Tanrı algılarını ve hoşgörü
eğilim düzeylerini, bu düzeyler arasında bir ilişki olup olmadığını ve bu
düzeylerin hangi değişkenlere göre farklılaştığını tespit etmek amacıyla,
Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 288 son sınıf
öğrencisinden oluşan çalışma grubu üzerinde gerçekleştirilmiş nicel bir
çalışmadır. Araştırmada, Tanrı Algısı Ölçeği (TAÖ), Hoşgörü Eğilim Ölçeği (HEÖ) ve katılımcıların kişisel özellikleri ile ilgili çeşitli bağımsız
değişkenlerin yer aldığı anket formu yoluyla veriler toplanmış ve bu
veriler SPSS paket programında istatistiksel analizlere tabi tutulmuştur.
Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin Tanrı algıları olumludur ve
hoşgörü eğilim düzeyleri yüksektir. Öğrencilerin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri arasında pozitif yönde, düşük düzeyde anlamlı bir ilişki
vardır. Öğrencilerin Tanrı algıları cinsiyetlerine ve ailelerinin kendilerine
yaklaşım biçimlerine göre anlamlı bir şeklide farklılaşmaktadır.
Öğrencilerin hoşgörü eğilim düzeyleri cinsiyetlerine göre anlamlı bir
şekilde farklılaşırken, ailelerinin kendilerine yaklaşım biçimlerine göre
anlamlı bir şekilde farklılaşmamaktadır.
Anahtar kelimeler, Din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretmeni,
meslek dersleri öğretmeni, din hizmetleri, Tanrı algısı, hoşgörü eğilim
düzeyi.
Yrd. Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Bölümü, El-mek:
[email protected] ** Yrd. Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, El-mek: [email protected]
32 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
THE RELATIONSHIP BETWEEN GOD'S PERCEPTIONS AND TOLERANCE LEVELS OF THE THEOLOGY OF FACULTY
STUDENTS
ABSTRACT
It is thought that the students who study in the Faculty of Theology are important in their personal development as well as their perceptions
and tolerance tendencies toward God in their professional competences
and achievements in the fields they will work in. For this reason, it is
important that students have a sense of God's perceptions and tolerance
tendencies, and whether there is a relationship between them. This
research is based on a study group consisting of 288 senior students who attended the Faculty of Theology at Ataturk University in order to
determine the level of God's perceptions and tolerance tendencies of the
senior students of the Faculty of Theology, and whether there is a
relationship between these levels, Is a quantitative work carried out. In
the study, data were collected via a questionnaire including the God Perception Scale (GPS), the Tolerance Tendency Scale (TTS) and various
independent variables related to the personal characteristics of the
participants and these data were subjected to statistical analysis in the
SPSS package program. According to the findings of the research, the
perception of gods of students is high and the level of tolerance tendency
is high. There is a meaningful relationship between students' god perception and tolerance tendency levels at a low level in the positive
direction. Students' perceptions of gender differ in a meaningful way
according to their gender and the way their families approach themselves.
While the levels of tolerance tendency of the students differ significantly
according to their gender, they do not differ significantly according to the way their families approach themselves.
STRUCTURED ABSTRACT
Purpose
Perception of God refers to an important religious phenomenon which affects an individual’s perspective toward life. Not only people’s
mindset, knowledge, background, and form of relationship regarding
religion effect the influence of religion on individuals but also these are
essential determinants of person’s perception of God. On the other hand,
the term of tolerance poses a fundamental role in social relations by consisting religious and universal values such as esteeming, covering
excuses, and being compatible, understanding, merciful, mindful, and
endurable. Thus, this study focuses on whether there is an association
between perception of God, which has an influence on the life of a
religious person, and tolerance that makes the balance on and
determines social relations among individuals. In this regard, we review the terms of “Perception of God” and “Tolerance,” and aim to address the
association between these two important aspects which respectively
determine the quality of life and social relationships.
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 33
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
It is worth investigating whether there is a relationship between the divine perceptions and the tolerance tendencies of the students of the
Faculty of Theology in this frame. Conducting studies on the development
of the necessary features for the identification and evaluation of these
features and qualifications. However, it was noted that this kind of lack
of studies was taken into consideration. Because of the need for such
research, the level of education of the Faculty of Theology was examined in this study.
The main problem of the research is, "Is there a relationship
between the students of the Faculty of Theology and the levels of the
perceptions of God and the tendencies of tolerance?
- Is there a difference between the levels of god perception and tolerance tendencies of the students of the Faculty of Theology and their
gender?
- Is there a difference between the tendency levels of the students
of the Faculty of Theology and the way their families approach
themselves?
Method
In the study, the relationship between the perceptions of God and
tolerance of the senior students of the Faculty of Theology and the degree
of god perception and tolerance of the senior students of the Faculty of
Theology and gender, their families, and their attitudes towards
themselves are examined. Therefore, the research is suited to the "Causal Comparison" model of relational research types
The population included senior students of School of Theology at
Ataturk University in 2016-2017 academic year. We have aimed to reach
all students. The study comprised a random sample of 288 students.
We gathered the data from a survey which includes God Perception
Scale (Guler 2007), the Tendency to Tolerance Scale (Caliskan and Saglam 2012), and some items that measure socio-demographic features
of the participants.
Discussion and Conclusion
Our findings have suggested that there are significant
differentiations between the perception of God, gender, and the forms of family approaches. Accordingly, females have more love-based and
positive perception of God than males, which is consistent with previous
research conducted in Turkey and at abroad. Also, there is a significant
differentiation between the level of tolerance tendency and gender, except
the forms of family approaches. Furthermore, the participants have a
love-based perception of God and high level of tolerance tendency. According to the statistical analyses testing research question of the
study, there is a significant association between perception of God level
and tolerance tendency level. Besides, our study has indicated that the
participants having a democratic family structure have a higher score of
perception of God than those who have other forms of family approach.
Moreover, the findings have shown that students of School of
Theology have higher levels of perception of God and tolerance tendency.
34 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
This result refers that the participants have more tendency to tolerance and positive and love-based perception of God, not fear-based and
negative one. That is, the participants prioritize a loving, protecting, and
forgiving God rather than scary, punishing, and cruel one. Graduated
students of School of Theology may be a teacher in formal education
institutions on several levels and kinds, work in common education
foundations as a religious official, and perform a duty in various profession fields with a theological-based education proficiency. Having a
positive and love-based perception of God is an important matter for
students of School of Theology regarding their personal growth and
occupation. Such a perception is necessary for these students to be able
to make progress and have desired outcomes in their professional life. Therefore, it is important for students of School of Theology to have a
positive, love-caring, and high levels of perception of God and tolerance
tendency. This study has markedly augmented the empirical background
in this way.
Regarding our research question, the analyses have indicated that
there is a significant, positive, but in a lower level association between the participants’ level of perception of God and tolerance tendency.
Previous literature does not suggest a direct study regarding this
association. However, some research showed that perception of God is
positively associated with cooperation and adaptation. Individuals who
have a “helping, strong, protecting, endurable, decisive, and immortal” imagination of God feel that they have a cooperation with God and have
a better psychological adaptation in problem-solving. On the contrary,
people who are self-ordained and have a negative imagination of God feel
more firm, irritable, and anxious, and have psychological adaptation
disorders (Schaefer and Gorsuch, 1991, 448-461 as cited in Mehmetoğlu,
2011, 44). These findings proposed that cooperation and adaptation may be associated with tolerance, and being firm and irritable may be
associated with intolerance. We can suggest that there may be a
relationship with these results and out findings.
In sum, we expect that researchers may focus on this association
by conducting their study on students from different School of Theology and graduate students from various fields of profession. Such
contributions would augment the literature.
Keywords, Religion culture and ethics lesson teacher, vocational
lesson teacher, religious services, perception of god, tolerance tendency
level.
Giriş
Araştırmanın temel kavramlarından biri olan Tanrı algısı, Tanrı’nın belirli özellikleriyle
olaylar ve durumlar içerisinde kendisini göstererek, insanların O’nu fark etmesi süreci (Alston, 1988,
45) ya da bireyin Tanrı'ya yönelik tüm atıfları, duygu ve düşünceleri (Güler, 2007a, 1) şeklinde
tanımlanabilir. Tanrı hakkında bir bilgisi olan her bireyin zihninde bir Tanrı imgesi oluşur ve aslında
Tanrının varlığına inanan veya inanmayan her insanın zihninde Tanrı ile ilgili bir şemanın olduğu
düşünülebilir. Birey, Tanrı’nın varlığını kabul ettikten sonra hayatını inandığı Tanrı’nın isteklerine
göre şekillendirmeye çalışmakta ve bunu yaparken inandığı Tanrı’yı algılama şekli, onun yaşam
içerisindeki duygu, düşünce ve davranışlarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu yönüyle Tanrı algısı,
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 35
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
dindar bireyin hayata bakış açısını etkileyen önemli dini fenomenlerden biridir. Çünkü bireyin dine
yönelik duruşu, bilgi ve birikimi, onu hayatla ilişkilendirme biçimi, sadece dinin birey üzerindeki
etkisini belirlemekle kalmamakta, bireyin din-Tanrı algısını da etkilemektedir. Olumlu ya da
olumsuz bireyin bilincinde etkili olmaya başlayan din, bireyin diğer ilişkilerini de
şekillendirnektedir. Tanrı’nın iyi olduğuna inanan ve Ona sarsılmaz bir güven duyan bireyle,
cezalandıran, ulaşılamayan, yüzüstü bırakan, dikkate almayan ve bunların sonucunda Tanrı’nın iyi
olmadığına inanan bir bireyin hayatı algılama, çıkan sorunları değerlendirme, çevresiyle ilişki kurma
ve bu ilişkiyi sürdürme becerileri ister istemez farklılık göstermektedir.
Tanrı algısı ve kişilik arasında yakın bir ilişki vardır. Yapılan bir araştırmada üç hipotez
üzerinde durulmuş ve şu sonuçlara ulaşılmıştır (Greenway ve diğerleri, 2003, 1):
-Tanrı’yı koruyucu olarak algılayanlar daha olumlu kişilik özelliklerine, yüksek özgüvene
ve daha düşük depresyon seviyesine sahiptir.
- Tanrı’yı hayatla iç içe, her an yaşamın içerisinde bir varlık olarak algılayan bireyler
diğerlerine göre daha mutlu bir yaşam sürerler.
- Tanrı algısı olumsuz olan bireyler diğerlerine göre daha olumsuz kişilik özelliklerine
sahiptir.
Sağlıklı ve normal bir ruhsal gelişim için olumlu ve sevgi yönelimli bir Tanrı algısı önemli
işlevlere sahiptir. Duygusal ve bilişsel olarak insanın benlik algısına paralel olarak seyreden Tanrı
algısı, huzur, mutluluk ve anlam kazanma tarzında, insanın kendisini, diğer bütün ilişkilerini ve
içinde bulunduğu şartları dengelemeye imkan verir (Mehmetoğlu, 2011). Bireyin yaptığı hatalardan
dolayı kendisini sürekli cezalandıran ve böylece onun hatasından ders almasını sağlayan, yaptığı hata
ve günahları sürekli cehennemle ilişkilendiren, ibadetlerine devam ettiği, duayla yardım istediği
halde arzularının gerçekleşmemesini dini ritüellerin faydası olup olmadığı noktasından hareketle
değerlendiren, mutlu olduğunda unutulan ancak sıkıntıya düştüğünde hatırlanan bir Tanrı algısının,
bireye ne kadar psikolojik yarar sağlayacağı tartışmalıdır (Tokur, 2017, 164).
Tanrı algısı ile ilgili olarak dini danışmanlık yapan papazlar örnekleminde gerçekleştirilen
bir araştırmada, Tanrı’yı ‘bakıcı’ gibi algılayan bireylerin papazlara yönelttiği bazı soru ve ifadeler
dikkat çekicidir, Tanrı bana bunu neden yaptı?”, “Tanrı’ya ihtiyaç duyduğumda O nerede?”, “ Tanrı
tarafından kendimi terkedilmiş gibi hissediyorum”, “Ben bunu hak edecek ne yaptım?”…(Cavanagh,
1992, 79).
Yurt dışında yapılan pek çok çalışmanın konusunu oluşturan Tanrı algısı-tasavvuru kavramı,
ülkemizde de din psikolojisi ve din eğitimi araştırmacılarının ilgisini çekmiş ve bu yönde çalışmalara
başlanmıştır (Öcal, 2004; Güler, 2007a, 2007b; Koç, 2011; Mehmetoğlu, 2011; Kula, 2012; Erdoğan,
2014a, 2014b; Erdoğruca, 2014; Uysal ve diğerleri, 2014; Ahmet Akın ve Ümran Akın, 2015). İlgili
araştırmaların bazısında cinsiyet ve Tanrı algısı arasında anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmış ( Kula,
2012, 38) bazı araştırmalarda ise anlamlı bir farklılaşma olmadığı tespit edilmiştir (Dınvar, 2011, 66-
68; Koç, 2011, 82; Erdoğan, 2014b, 177). Yine literatürde anne – baba tutumlarının çocuğun dine
karşı tutumunda ve dindarlığında etkili olduğu gibi Tanrı (Allah) tasavvuru üzerinde de etkili olduğu
ileri sürülmüştür (Kımter, 2015, 35). Yapılan araştırmalarda gerek otoriter ebeveynler (ana-baba)
gerekse düşmanca davranışlar sergilemeyi alışkanlık haline getirmiş ebeveynlerin bu durumu,
çocuklar üzerinde oldukça olumsuz bir etkiye sahip olduğu öyle ki bu tür ailelerde yetişen çocukların
genç yetişkinlik dönemlerinde ebeveynleri gibi Tanrı’yı dost ve yardımsever görmekten ziyade daha
çok otoriter bir Tanrı algısına sahip oldukları gözlemlenmiştir. Hatta bu durum kız çocuklarında daha
belirgindir. Bunun yanında duyarsız ve ihmalkar ailelerde de durum aynıdır. Özellikle duyarsız ve
ihmalkar bir anneye sahip çocukların bu durumdan daha çok etkilendikleri ve genç yetişkinlik
36 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
dönemlerinde diğerlerine göre daha olumsuz bir Tanrı algısına sahip oldukları ifade edilmiştir
(Najam ve Batool, 2012, 5-6).
Olumlu Tanrı algısına sahip, hoşgörülü nesiller yetiştirebilmek için olumlu, sevgi yönelimli
Tanrı anlayışına ve hoşgörüye sahip öğretmenlerin, eğitimcilerin varlığına ihtiyaç duyulduğu bir
gerçektir. Allah çocuklara insanları ve çocukları seven, koruyan şekilde anlatılmış ise O’nu; sevimli
bir varlık, cezalandıran bir varlık olarak anlatılmış ise, bu takdirde de O’nu; öfkeli, asık suratlı, kızgın
bir varlık olarak tasavvur ederler (Öcal, 2004, 64-65). Allah inancı konusunda çocuklarda ilk
geliştirilecek olan duygu kuşkusuz sevgi ve bağlanmadır (Polat ve Tekin, 2015, 233). Bu yüzden
çocuklara Allah’ı tanıtan ve örneklik yapan öğretmenlerin sevgi yaklaşımlı bir Tanrı algısına sahip
olmaları önem taşımaktadır. Klasik İslam eğitim eserlerinde de öğretmende bulunması gereken
niteliklerle ilgili olarak sevgi dolu Allah anlayışına ve hoşgörüye sahip olmaktan bahsedilmiştir (Ay,
1995, 116-118; Ersoy, 2016, 265). Çocuğun Allah'ı tanımasında yapılabilecek en büyük hata, Allah'ı,
sürekli olarak kendisinden korkulması gereken bir varlık olarak tanıtmaktır (Ay, 1995, 114-115;
Tavukcuoğlu, 2002, 61; Şimşek, 2004, 216).
Araştırmanın bir diğer temel kavramı olan hoşgörü; değer vermek, uyumlu olmak, anlayışlı
olmak, affedici olmak, kusurları görmemek, tahammül etmek ve ayıpları örtmek gibi dini ve evrensel
birçok değeri içinde barındıran, sosyal ilişkilerde anahtar bir role sahip olan bir kavramdır. Her şeyi
anlayışla karşılama, kendisini başkalarının yerine koyma, düşünce, davranış, dini veya etnik
farklılıklara olumsuz tavır almama, bu tür farklılıkları anlayışla karşılama şeklinde
tanımlayabileceğimiz hoşgörü, insan ilişkilerinde olması gereken önemli bir değerdir (Köknel, 1995,
63-72; Ay, 2013, 3). Bu durumun zıddı olarak hoşgörüsüzlük de; açgözlülük, geçimsizlik,
uyumsuzluk, katı yüreklilik, bencillik ve güvensizlik gibi olumsuz ve dinen de hoş görülmeyen,
bireyin insani gelişimini engelleyen ve toplumda huzursuzluğa yol açan durumlar demektir
Güven ve saygının egemen olduğu bir hayat sürebilmenin en temel unsurlarından biri olan
hoşgörünün gerekliliği, ailede, okulda, sokakta, iş yerinde, kısacası sosyal hayatın her kesitinde
hissedilmektedir. Bir arada yaşadığımız kişilerle uyumlu ve sağlıklı iletişim kurabilmenin zeminini
oluşturmasının yanında, birlikte yaşamanın getirdiği sorunların üstesinden gelebilmek için de
hoşgörüye ihtiyaç vardır (Yılmaz, 2004, 109-132). Bu anlamda farklılıkların uyumu olarak da
niteleyebileceğimiz hoşgörü kavramı, sosyal ve ahlaki bir vazife olmanın yanında siyasal ve yasal
bir ihtiyaç olup, demokratik toplumların barış ve uzlaşma içinde yaşamasını sağlayan temel
değerlerden biridir. Eğitimde en önemli değerlerden biri olarak görülen hoşgörü, bireylerin hak ve
hürriyetlerinin güvence altına alındığı ve bireysel özgürlüklerin önemsendiği günümüzde, bireylerin
farklılıklarıyla bir arada yaşayabilmesi için ihtiyaç duyulan bir kavramdır. Ancak bu kavramı, her
şeyi görmezlikten gelme, aldırış etmeme, savsaklama olarak algılamamak gerekir. Eğer böyle
algılanacak olursa, o zaman sorumsuzluk ve disiplinsizlik kendini gösterir. Tam bir kargaşa doğar.
Görüldüğü gibi hoşgörü ile düzen ve disiplin arasında sıkı bir ilişki vardır. Diğer taraftan sevgi,
hoşgörü için ön koşuldur. Sevmeyen, içinde insan sevgisi taşımayan bir kimse hoşgörülü olamaz. Bu
nedenle sevgi, disiplin, sorumluluk ve hoşgörü, birbiri ile çok yakından ilgili olan, birbirini
tamamlayan kavramlardır (Kavcar, 1995, 2).
İnsanların doğuştan kendinden dini, etnik kültürel vb. yönlerden farklı olan insan veya
toplumlara karşı ön yargılı, hoşgörüsüz, saygısız olma gibi olumsuz niteliklere sahip olmadığını
düşünürsek hoşgörü kültürünün oluşmasında eğitimin yeri ve önemini daha iyi kavrayabiliriz. Diğer
bir ifade ile hoşgörüsüzlük öğrenilmiş bir davranıştır. Hoşgörüsüzlüğün öğrenilmiş bir davranış
olması eğitim yolu ile bu davranışların hoşgörüye dönüşebileceği konusunda bizlere fırsat
sunmaktadır. Hoşgörüsüzlük, kişinin kendi grubunun, kendi inançlarının ya da kendi yaşam
biçiminin bir diğerinden üstün olduğu kanısından doğar. Bunların hepsinin temelinde kişinin insan
olarak değerinin reddedilmesi vardır (Kaymakcan, 2007, 521). Bu nedenle eğitim kurumlarının temel
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 37
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
işlevlerinden biri de bireysel ve toplumsal sorumlulukları olan, güven veren, ‘kişilikli’, ‘kimlikli’ ve
‘erdemli’ insanlar yetiştirmektir. Kişiler arası ilişki ve iletişimin uyumlu ve sağlıklı olmasını
sağlayacak bir sorumluluk anlayışı toplumsal denge ve uyum için de güvencedir. Bu toplumsal denge
ve uyumun anahtarı ise; korkunun değil sevginin, baskının değil; özgürlüğün ve hoşgörünün esas
olduğu eğitim sistemidir. Zaten eğitimin bir amacı da sevgi, saygı ve hoşgörü ortamında yetişmiş
kendisine ve içinde yaşadığı topluma karşı sorumluluk duyan, sevgi dolu, hoşgörülü özgür düşünceli
kuşaklar yetiştirmektir ( Gündüz, 1995, 14).
Evde, işte, sokakta yaşanılan her ortamda insanların birbirine karsı hoşgörülü olmaları
istenir. İnsanlar arası ilişkilerde tahammülsüzlük ve benmerkezci düşünceden kaynaklanan
sorunların giderek arttığı günümüzde okullarda kazandırılması gereken değerlerin başında hoşgörü
gelmektedir (Kaymakcan ve Meydan, 2014, 231). Okullarda da yöneticilerin öğretmenlerin diğer
okul çalışanlarının öğrencilerin ve hatta velilerin birbirilerine karsı hoşgörülü olmaları durumunda,
okulun ikliminin iyileşeceği, sonuçta da okulda etkililiğin ve verimin artacağı ileri sürülebilir
(Karaman-Kepenekci, 2004, 255). Öğrencilerin hoşgörü algısını geliştirmede öğretmenler önemli rol
oynar. Öğretmenlerin, öğrencilerinin hoşgörü algısını geliştirebilmesi için kendilerinin hoşgörülü
olması ve hoşgörü eğitiminde yeterli olması gerekmektedir (Büyükkaragöz ve Kesici, 1996, 354;
Türe, 2014, 2; Uca, 2015, 5). Özellikle örgün ve yaygın din öğretimi alanında öğretmenlik, müftülük,
vaizlik, Kuran Kursu öğreticiliği, dini danışmanlık gibi çeşitli meslek dallarında görev yapması
muhtemel İlahiyat Fakültesi öğrencilerinden olumlu Tanrı algısı ve hoşgörüye sahip olmak gibi
belirli yeterliklerle donanmış olmaları beklenmektedir.
Bu çerçevede İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algılarının ve hoşgörü eğilimlerinin
hangi düzeyde olduğu ve bunlar arasında bir ilişki olup olmadığı incelenmeye değer bir problemdir.
Bu özellik ve yeterliklerin tespit edilmesi ve değerlendirilmesi sahip oldukları özelliklerin daha da
geliştirilmesi ile ilgili çalışmalar yapılması açısından gereklidir. Ancak gerçekleştirilen literatür
taramasında örgün ve yaygın din eğitiminde görev yapmaları beklenen İlahiyat Fakültesi
öğrencileriyle ilgili bu türden çalışmaların azlığı dikkat çekmiştir. Böyle bir araştırmaya duyulan
ihtiyaç nedeniyle, bu çalışmada İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim
düzeyleri incelenmiştir.
Araştırmanın temel problemi, “İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü
eğilim düzeyleri arasında bir ilişki var mıdır? sorusudur. Alt problemler de şunlardır,
- İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri ile cinsiyetleri
arasında bir farklılaşma var mıdır?
-İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri ile ailelerinin
kendilerine yaklaşım biçimleri arasında bir farklılaşma var mıdır?
Yöntem
Model
Araştırmada, İlahiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü düzeyleri
arasındaki ilişki ve yine İlahiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü düzeyleri
ile cinsiyet, ailelerinin kendilerine yönelik yaklaşımları değişkenleri arasında farklılaşma olup
olmadığı incelenmektedir. Bu yüzden araştırma ilişkisel araştırma türlerinden, “Nedensel
Karşılaştırma” modeline uygundur (Balcı, 2005, 190; Büyüköztürk ve diğerleri, 2009, 22).
38 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Çalışma Grubu
Araştırmanın evreni 2016-2017 öğretim yılında Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde
öğrenim gören tüm son sınıf öğrencilerdir. Katılımcıların tümüne ulaşılmaya çalışılmıştır.
Ulaşılabilen toplam 288 öğrenci araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur.
Veri Toplama Araçları
Araştırmada veri toplamak üzere içerisinde İlahiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerinin Tanrı
algılarını belirlemeye yönelik olarak Güler (2007) tarafından geliştirilen Tanrı Algısı Ölçeği’nin
(TAÖ), hoşgörü eğilim düzeylerini belirlemek üzere Çalışkan ve Sağlam (2012) tarafından
geliştirilen Hoşgörü Eğilim Ölçeği’nin (HEÖ) ve öğrencilerin kişisel özelliklerini tespit etmeye
yönelik olarak hazırlanan maddelerin yer aldığı anket formu kullanılmıştır. Güler (2007) tarafından
geliştirilen TAÖ’nün maddeleri hazırlanırken Tanrı algısı olumlu ve olumsuz olarak ikiye ayrılmıştır.
Bunlar Tanrı’ya sevgi yönelimi ve korku yönelimidir. Korku yönelimli Tanrı algısında
“Cezalandıran, Affetmeyen, Uzak, Korkutucu Tanrı ile ilgili ifadeler; sevgi yönelimli Tanrı algısında
ise “Affeden, şefkatli, Çok Seven, Güvenilir Tanrı” ile ilgili ifadeler ölçek maddelerini meydana
getirmiştir. Güler tarafından gerçekleştirilen istatistiksel analizler ve alınan uzman görüşleri
sonucunda, Ölçeğin 22 maddeden oluşmasına karar verilmiştir. Sevgi ifadeleri düz puanlanırken,
korku ifadeleri ters yönde puanlanmaktadır. TAÖ’nün maddeleri 5’li Likert tipindedir. Bireylerden
ölçekteki her bir maddenin karşısında yer alan, (5) tamamen, (4) oldukça, (3) biraz, (2) kısmen ve
(1) hiç bir zaman seçeneklerinden birisini seçmeleri istenmektedir. Böylece Ölçeğin tümünden
alınabilecek en düşük puan 22, en yüksek, puan ise 110’dur. Puanın yüksekliği bireyin Tanrı algısının
olumlu ve sevgi yönelimli olduğu biçiminde değerlendirilmektedir. Çalışkan ve Sağlam (2012)
tarafından geliştirilen HEÖ ise, uygulanan istatistiksel çalışmalar sonucunda Ölçekte yer almasına
karar verilen 18 maddeden oluşmaktadır. Ölçek cevaplayıcıya beşli dereceleme imkânı vermektedir.
Cevaplayıcılardan Hiç uygun değil (1), Uygun değil (2), Biraz uygun (3), Uygun (4), Tamamen
uygun (5) seçeneklerinden birisini seçmeleri istenmektedir. Ölçekteki tüm maddeler olumlu
puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek minimum puan 18 ve maksimum puan 90’dır. Puanın
yüksekliği, hoşgörü eğiliminin yüksekliğine işaret etmektedir.
Verilerin Analizi
Araştırma verilerinin çözümlenmesinde ve istatistiksel analizlerde SPSS paket programı
kullanılmıştır. İlk olarak katılımcıların kişisel özellikleriyle ve ölçekten elde edilen puanlar ile ilgili
olarak betimsel istatistik teknikleri kullanılarak, frekans ve yüzde dağılımları v.b. tespit edilmiştir.
Daha sonra araştırmanın bağımlı değişkenleri olan; İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve
hoşgörü düzeyleri ile bağımsız değişkenler olan; cinsiyet, ailelerinin kendilerine yönelik yaklaşımları
değişkenleri arasında farklılaşma olup olmadığını test etmek için iki alt kategoriye sahip değişkenler
için İlişkisiz Örneklemler T-Testi (One-Sample T Test) uygulanmıştır İkiden fazla alt kategoriye
sahip değişkenler için de, Bağımsız Örneklemler İçin Tek Faktörlü Varyans Analizi (One-Way
ANOVA) testi uygulanmıştır. Gruplar arasındaki farkın kaynağını belirlemek üzere de LSD Post-
Hoc Çoklu Karşılaştırma testi uygulanmıştır. Son olarak araştırmanın temel problemine yönelik
olarak katılımcıların Tanrı algıları ve hoşgörü düzeyleri arasında ilişki olup olmadığını test etmek
üzere katılımcıların TAÖ ve HEÖ ölçeğinden elde edile puanlarına yönelik basit korelasyon analizi
tekniğinden yararlanılarak, Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı (r) uygulanmıştır.
İstatistiksel analizlerde 0.05 anlamlılık düzeyi esas alınmıştır.
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 39
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Bulgular
Bu başlık altında, öncelikle araştırmanın bağımsız değişkenleri olan cinsiyet, mezun olunan
lise türü, kendilerini tanımladıkları kavram, ailelerinin kendilerine yönelik yaklaşımları
değişkenlerine ilişkin frekans ve yüzdelik dağılımları tablolar halinde sunulmuştur. Yine bu başlık
altında araştırmanın temel ve alt amaçlarına yönelik olarak ölçeklerden elde edilen bulgularla ilgili
istatistiksel bilgiler tablolar halinde sunulmuş ve yorumlanmıştır. Daha sonra araştırmanın alt
sorularına cevap aramak için gerçekleştirilen analizler sonucu elde edilen bulgular tablolar halinde
sunulup, açıklanmıştır. En sonunda da araştırmanın temel problemi olan İlahiyat Fakültesi
öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü düzeyleri arasında ilişki var mıdır? sorusuna cevap aramak
üzere gerçekleştirilen testten elde edilen bulgular tablolaştırılarak değerlendirilmiştir.
Katılımcıların Kişisel Özelliklerine İlişkin Dağılımlar
Katılımcıların Cinsiyetlerine İlişkin Dağılımlar
Tablo 1’de Katılımcıların cinsiyetlerine göre dağılımları verilmektedir.
Tablo 1. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımları
Cinsiyet Sayı %
Kız 185 64,2
Erkek 103 35,8
Toplam 288 100,0
Tablo 1’e göre, araştırmaya katılan öğrencilerin, % 64,2’si (185) kız, % 35,8’i (103) ise
erkektir. Araştırmaya katılanların çoğunluğun kızlardan oluştuğu görülmektedir.
Katılımcıların Ailelerinin Kendilerine Yönelik Yaklaşımlarına İlişkin Dağılımlar
Tablo 2’de Katılımcıların ailelerinin kendilerine yönelik yaklaşımlarına göre dağılımları
verilmektedir.
Tablo 2. Katılımcıların Ailelerinin Kendilerine Yönelik Yaklaşımlarına Göre Dağılımları
Tablo 2’ye göre, katılımcıların % 67,7’si (195 katılımcı) ailelerinin kendilerine yönelik
demokratik bir yaklaşım sergilediklerini, % 25,3’ü (73 katılımcı) ailelerinin kendilerine yönelik
otoriter bir yaklaşım sergilediklerini, % 5,9’u da (17 katılımcı) ailelerinin kendilerine yönelik
kayıtsız/ilgisiz bir yaklaşım sergilediklerini ifade etmektedir. Tablo’ya göre katılımcıların büyük
çoğunluğu ailelerinin kendilerine demokratik bir yaklaşım sergilediğini ifade etmektedir.
Aile Yaklaşım Sayı %
Demokratik 195 67,7
Otoriter 73 25,3
Kayıtsız / İlgisiz 17 5,9
Toplam 285 100
40 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Katılımcıların Tanrı Algıları
Tablo 3’de Katılımcıların TAÖ’nden aldıkları puanlara yönelik istatistiksel bilgiler
verilmiştir.
Tablo 3. TAÖ’nden Elde Edilen Puanlara Yönelik İstatistiksel Bilgiler
N Madde Sayısı X S En Düşük En Yüksek
TAÖ 288 22 95,51 8,67 41 110
Tablo 3’e göre, toplam 288 öğrencinin katıldığı, 22 maddelik Ölçek’ten elde edilen puanların
ortalaması, X = 95,51 standart sapması da, S = 8,67’dir. Alınan en düşük puan 41, en yüksek puan
ise 110’dur. Ölçek’ten alınabilecek en yüksek puan (110) bu araştırmada alınmıştır ve Ölçek’ten
alınabilecek en düşük puan 22 iken bu araştırmada alınan en düşük puan 41’dir. Katılımcıların
aldıkları puanlara yönelik istatistiksel bilgiler İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algılarının
olumlu, sevgi yönelimli olduğunu göstermektedir.
Katılımcıların Hoşgörü Eğilim Düzeyleri
Tablo 4’de Katılımcıların HEÖ’nden aldıkları puanlara yönelik istatistiksel bilgiler
verilmiştir.
Tablo 4. HEÖ’nden Elde Edilen Puanlara Yönelik İstatistiksel Bilgiler
N Madde Sayısı X S En Düşük En Yüksek
HEÖ 288 18 74,52 7,5 53 90
Tablo 4’e göre, toplam 288 öğrencinin katıldığı, 18 maddelik Ölçek’ten elde edilen puanların
ortalaması, X = 74,52, standart sapması da, S = 7,5’dir. Alınan en düşük puan 53, en yüksek puan
ise 90’dır. Ölçek’ten alınabilecek en yüksek puan (90) bu araştırmada alınmıştır ve Ölçek’ten
alınabilecek en düşük puan 18 iken bu araştırmada alınan en düşük puan 53’dür. Katılımcıların
aldıkları puanlara yönelik istatistiksel bilgiler İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin hoşgörü eğilim
düzeylerinin yüksek olduğunu göstermektedir.
Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri İle Bağımsız Değişkenler
Arasındaki İstatistiksel Analizler
Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri İle Cinsiyetleri Arasındaki
Farklılaşma
Erkek ve kız öğrencilerin TAÖ ve HEÖ’den elde ettikleri puanların ortalamaları, standart
sapmaları ve bu ortalamalar arasındaki farkın önemliliği İlişkisiz Örneklemler T-Testi ile test edilmiş
ve sonuçlar, Tablo 5’de verilmiştir.
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 41
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Tablo 5. Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Toplam Puan Ortalamalarının
Cinsiyetlerine Göre Farklılaşma Durumuna Yönelik T-Testi Sonuçları
Cinsiyet N X S Sd t P
TA Kız 185 97,20 7,40 286 4,570 0,000
Erkek 103 92,49 9,93
HED Kız 185 75,41 7,11 286 2,732 0,007
Erkek 103 72,92 7,95
Yapılan T-Testi analizi sonucuna göre, araştırmaya katılan öğrencilerin cinsiyetleri ile Tanrı
algısı düzeyleri ve hoşgörü eğilim düzeyleri toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir
farklılaşma vardır [t(286)=4,570, p<.05], [t(286)=2,732, p<.05]. Bulgulara göre, kız öğrencilerle
erkek öğrencilerin Tanrı algısı ve hoşgörü eğilim puanları arasında önemli düzeyde bir faklılaşma
vardır ve kız öğrencilerin hem Tanrı algısı düzeyleri hem de hoşgörü eğilim düzeyleri erkek
öğrencilere göre daha yüksektir. Bu durum; cinsiyetin, öğrencilerin Tanrı algılarını ve hoşgörü eğilim
düzeylerini etkileyen bir faktör olarak görülebileceğini göstermektedir.
Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri İle Ailelerinin Kendilerine
Yönelik Yaklaşımları Arasındaki Farklılaşma
Araştırmaya katılan öğrencilerin ailelerinin kendilerine yaklaşımları değişkenine göre Tanrı
algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri puanlarının ortalamaları ve standart sapmaları Tablo 6’da
verilmiştir.
Tablo 6. Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Toplam Puan Ortalamalarının
Ailelerinin Kendilerine Yönelik Yaklaşımları Değişkenine Göre Ortalamaları ve Standart Sapmaları
Aile Yaklaşım N X S
TA
Demokratik 195 96,86 7,89
Otoriter 73 93,61 7,80
Kayıtsız / İlgisiz 17 87,82 14,75
HED Demokratik 195 75,09 7,30
Otoriter 73 73,60 7,68
Kayıtsız / İlgisiz 17 71,64 9,00
Tablo 6’daki bulgular incelendiğinde, araştırmaya katılan öğrencilerden ölçekler yoluyla
elde edilen veriler üzerine uygulanan istatistiksel analizler sonucunda hem Tanrı algıları toplam
puanları hem de hoşgörü eğilim düzeyleri toplam puanları açısından ailelerinin kendilerine
yaklaşımını demokratik olarak ifade edenlerin puan ortalamalarının ailelerinin kendilerine
yaklaşımını otoriter ve kayıtsız/ilgisiz olarak ifade edenlerden matematiksel olarak daha yüksek
olduğu görülmektedir. Ailelerinin kendilerine yaklaşımını demokratik olarak nitelendirenlerin Tanrı
algıları puan ortalaması X = 96,86; otoriter olarak nitelendirenlerin puan ortalaması X = 93,61;
kayıtsız/ilgisiz olarak nitelendirenlerin puan ortalaması da X = 87,82’dir. Hoşgörü eğilim düzeyi
açısından da, ailelerinin kendilerine yaklaşımını demokratik olarak nitelendirenlerin puan ortalaması
X = 75,09; otoriter olarak nitelendirenlerin puan ortalaması X = 73,60; kayıtsız/ilgisiz olarak
nitelendirenlerin puan ortalaması X = 71,64’dür.
42 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Grupların toplam puan ortalamaları arasında gözlenen farkın istatistiksel olarak anlamlı olup
olmadığını belirlemek üzere Tek Yönlü Varyans Analizi uygulanmış, sonuçlar Tablo 7’de
verilmiştir.
Tablo 7. Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Puanlarının Ailelerinin Kendilerine
Yaklaşım Biçimlerine Göre Varyans Analizi Sonuçları
Aile Yaklaşım Varyansın
Kaynağı
Kareler
Toplamı
sd Kareler
Ortalaması
F P
TA Gruplar Arası 1624,978 2 812,489 11,486 ,000
Gruplar İçi 19948,264 282 70,739
Toplam 21573,242 284
HE Gruplar Arası 266,718 2 133,359 2,366 ,096
Gruplar İçi 15896,511 282 56,371
Toplam 16163,228 284
Uygulanan Varyans Analizi sonucuna göre, öğrencilerin Tanrı algıları ile ailelerinin
kendilerine yaklaşım biçimleri arasında anlamlı bir fark vardır [F(2-282)= 11,486, p<.05].
Öğrencilerin hoşgörü eğilim düzeyleri ile ailelerinin kendilerine yaklaşım biçimleri arasında ise
matematiksel bir fark olmasına rağmen, anlamlı bir farklılaşma tespit edilememiştir [F(2-282)=
2,366, p>.05].
Bulgular, öğrencilerin Tanrı algıları ortalama puanlarının, ailelerinin kendilerine yaklaşım
biçimlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaştığını göstermektedir. Bu durumda, öğrencilerin
ailelerinin kendilerine yaklaşım biçimlerinin, Tanrı algılarını etkileyen bir faktör olarak
görülebileceğini göstermektedir.
Gruplar arasındaki farkın kaynağını belirlemek üzere LSD Post-Hoc Çoklu Karşılaştırma
testi uygulanmış, test sonuçları Tablo 8’de verilmiştir.
Tablo 8. Katılımcıların Tanrı Algıları Toplam Puan Ortalamalarının Ailelerinin Kendilerine Yaklaşım
Biçimleri Değişkenine Göre Karşılaştırılmasına İlişkin LSD Testi Sonuçları
Yaklaşım X Demokratik Otoriter Kayıtsız/İlgisiz
TA Demokratik 96,86 * *
Otoriter 93,61 *
Kayıtsız / İlgisiz 87,82
LSD Testi sonuçları, öğrencilerin Tanrı algıları puan ortalamaları ile ailelerinin kendilerine
yaklaşımları arasındaki anlamlı farklılaşmanın, ailelerinin kendilerine yaklaşımlarını demokratik
olarak nitelendirenler ile ailelerinin kendilerine yaklaşımını otoriter ve kayıtsız/ilgisiz görenler ve
ailelerinin yaklaşımını otoriter olarak nitelendirenler ile kayıtsız/ilgisiz olarak nitelendirenler
arasında gerçekleştiğini göstermektedir. Bulguya göre, ailelerinin kendilerine yaklaşımını
demokratik olarak nitelendirenlerin Tanrı algıları ailelerinin kendilerine yaklaşımını hem otoriter
görenlerden hem de kayıtsız/ilgisiz görenlerden istatistiksel olarak anlamlı oranda daha olumludur.
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 43
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Yine bulgulara göre, ailelerinin kendilerine yaklaşımını otoriter olarak görenlerin Tanrı algıları
kayıtsız/ilgisiz görenlerden istatistiksel olarak daha olumludur.
Katılımcıların Tanrı Algıları İle Hoşgörü Düzeyleri Arasındaki İlişki
Araştırmanın temel problemi olan öğrencilerin Tanrı algıları ile hoşgörü eğilim düzeyleri
arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla basit korelasyon analizi tekniğinden
yararlanılarak, Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı (r) hesaplanmıştır. Öğrencilerin
Tanrı algıları ile hoşgörü eğilim düzeyleri ortalama puanlarına yönelik dağılımlar Tablo 9’ da
verilmiştir.
Tablo 9. Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Puanlarının Ortalamaları ve Standart
Sapma Değerleri
Değişkenler N X S
TA 288 95,51 8,67
HED 288 74,52 7,50
Tablo 9’a göre, Tanrı algısı puanı ortalaması X=95,51, hoşgörü eğilim düzeyi puanı
ortalaması da X=74,52’dir. Öğrencilerin Tanrı algıları ile hoşgörü eğilim düzeyleri arasında ilişki
olup olmadığına yönelik test sonuçları Tablo 10’da verilmiştir.
Tablo 10. Katılımcıların Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri Toplam Puanları Arasındaki İlişki Değişkenler Tanrı Algısı
Toplam
Hoşgörü Eğilim Toplam
Tanrı Algısı Toplam Pearson Correlation 1 ,230**
Sig. (2-tailed) ,000
N 288 288
Hoşgörü Eğilim
Toplam
Pearson Correlation ,230** 1
Sig. (2-tailed) ,000
N 288 288
0,00 seviyesinde anlamlı
Tablo 10 incelendiğinde, katılımcıların Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri arasında
düşük düzeyde, pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğu görülecektir (r = 0,288, p<0.01). Bu sonuca
göre, Tanrı algısı sevgi yönelimli olarak arttıkça hoşgörü eğilim düzeyi de yükselmekte, Tanrı algısı
cezalandırıcı yönelimli olarak arttıkça hoşgörü eğilim düzeyi de düşmektedir, denilebilir.
Sonuç olarak, öğrencilerin Tanrı algıları ile hoşgörü eğilim düzeyleri arasında ilişki var
mıdır? Şeklinde ifade edilen araştırmanın temel sorusu çözüme kavuşturulmuş ve İlahiyat Fakültesi
öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü düzeyleri arasında bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Tartışma ve Sonuç
Bu araştırmada, 2016-2017 Öğretim Yılında Erzurum İli Atatürk Üniversitesi İlahiyat
Fakültesinde öğrenim gören toplam 288 son sınıf öğrencisinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim
düzeyleri TAÖ (Tanrı Algısı) ve HED (Hoşgörü Eğilim Düzeyi) ölçekleri yoluyla tespit edilerek,
44 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
arasında bir ilişki olup olmadığı; cinsiyet ve ailenin kendilerine yaklaşım biçimi değişkenlerine göre
farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir.
Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin Tanrı algıları ile cinsiyetleri ve ailelerinin
kendilerine yaklaşım biçimleri arasında anlamlı farklılaşmalar vardır. Yine öğrencilerin hoşgörü
düzeyleri ile de cinsiyetleri arasında anlamlı farklılaşma vardır. Öğrencilerin hoşgörü eğilim
düzeyleri ile ailelerinin kendilerine yaklaşım biçimleri arasında ise anlamlı bir farklılaşma tespit
edilememiştir. Araştırmadan elde edilen bir diğer bulguya göre de, öğrencilerin Tanrı algıları sevgi
yönelimlidir ve hoşgörü eğilim düzeyleri yüksektir. Araştırmanın temel problemini test etmek üzere
gerçekleştirilen istatistiksel analizlere göre öğrencilerin Tanrı algıları ile hoşgörü eğilim düzeyleri
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
Araştırmanın cinsiyet ve Tanrı algısı arasında anlamlı bir farklılaşma olduğuna yönelik
bulgusu yani araştırmaya göre kadınların erkeklerden daha sevgi yönelimli ve olumlu bir Tanrı
algısına sahip olması yurtiçi ve yurtdışındaki farklı araştırmalar tarafından da tespit edilen bir
bulgudur (Kula, 2012, 38,92). Yurtdışında yapılan bir araştırmada Larsen ve Knapp (1964), Tanrı
algısının cinsiyete göre değiştiğini vurgulamıştır. Onlara göre kadınlar Tanrıyı; çok seven, koruyan,
gözeten vasıflarıyla tanımlarken erkekler ise cezalandırıcı olarak algılamaktadırlar (Aktaran, Kula,
2014, 38). Yurtiçinde yapılan bazı araştırmalarda hoşgörü düzeyi ve cinsiyet arasında anlamlı
farklılaşmalara rastlanmazken (Uca, 2015, 66) bazı araştırmalarda da kızların hoşgörü düzeylerinin
erkeklerden daha fazla olduğuna dair bulgulara rastlanılmaktadır (Çalışkan ve Sağlam, 2012, 1437-
1438). Araştırmanın, kızların hoşgörü eğilim düzeylerinin erkeklerden daha fazla olduğuna yönelik
bu bulgusu literatürdeki bulgularla paralellik göstermektedir.
Araştırmamızdaki bulgulardan biri de, demokratik ailelere sahip öğrencilerin Tanrı algısı
puanlarının diğer aile türlerinden fazla çıkmasıdır. Güven, sevgi ve otoritenin hayatın başlangıç
dönemlerinde içselleştirilmesi, bireyin sonraki tutum ve davranışlarını ayarlayıp düzenlemesine
yardım etmekte ve bu nitelikleri Tanrı ile ilişkileri dahil, diğer ilişkilere aktarabilme yeteneği
kazandırmaktadır (Mehmetoğlu, 2011, 243). Dolayısıyla hoşgörü gibi değerler ilk çocukluk
yıllarında ana baba davranışları vasıtasıyla çocuklar tarafından içselleştirilmekte ve bu durum daha
sonra din veya Tanrı algısıyla da özdeşleştirilmektedir. Hayatın ilerleyen dönemlerinde dinin bilinç
üzerinde hakimiyet kurmasıyla da çocukluk döneminden kalan bu yetenekler din algısıyla yeniden
değerlendirilip işlenmekte ve böylece çevre ve dinin birey üzerindeki etkisi kendisini göstermektedir.
Sevgi ve güven dolu bir otoriteyi temsil eden bir anne baba algısı, bireyin dinle ilişkiye girmesinden
sonra sevgi ve güven dolu bir Tanrı algısına dönüşebilmektedir. Sevgi ve güven dolu bir Tanrı algısı
ise sadece insanların değil bütün canlıların hatta çevrenin, insana emanet edildiği bilincini harekete
geçirmekte ve bu durum bir takım vazife ve hakları ortaya çıkarmaktadır. Bu vazife ve haklardan biri
de şüphe yok ki hoşgörü kavramıdır. Şüphe yok ki anne babadan sonra çocuklar üzerinde etkili olan
insan öğretmenlerdir. Olumlu Tanrı algısına sahip bir öğretmenin yukarıda sözünü ettiğimiz hoşgörü
anlayışını öğrencilerine gösterme ve anlatmada güzel bir örnek olacağı söylenebilir.
Araştırmanın bir diğer bulgusu da İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algılarının ve
hoşgörü eğilimlerinin yüksek çıkmasıdır. Bu bulgu katılımcıların olumsuz ve korku yönelimli bir
Tanrı algısından ziyade olumlu ve sevgi yönelimli bir Tanrı algısına sahip olduklarını ve yine
hoşgörü eğilimlerinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yani İlahiyat Fakültesi öğrencileri Allah’ın
korkutan, cezalandıran, affetmeyen gibi olumsuz sıfatlarını öncelemekten ziyade daha çok seven,
koruyan, affeden gibi olumlu sıfatlarını öncelemektedirler. Çeşitli kademe ve türdeki örgün eğitim
kurumlarında öğretmen olma, yaygın eğitim kurumlarında din görevlisi olarak çalışma, İlahiyat
eğitiminin gerektirdiği yeterliliklerle ilişkili farkı meslek dallarında görev yapma fırsatları bulunan
İlahiyat öğrenimi gören öğrencilerin kişisel gelişimlerinde ve yapacakları mesleklerde olumlu-sevgi
yönelimli Tanrı algısına ve hoşgörü eğilimine sahip olmaları gerekmekte ve beklenmektedir. İlahiyat
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 45
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Fakültesi öğrencilerinin ileride yapacakları görev ve sorumluluklarını yerine getirirken sevgi
yönelimli ve yüksek düzeyde Tanrı algısına ve hoşgörü eğilimine sahip olmaları din eğitimi
hizmetlerinin başarıya ulaşmasında gereklidir. Bu nedenle; araştırma sonucuna göre çalışma grubunu
oluşturan öğrencilerin olumlu-sevgi yönelimli ve yüksek düzeyde Tanrı algısına ve hoşgörü
eğilimine sahip olmaları önemlidir. İlahiyat fakültesi öğrencilerinin Tanrı algılarının olumlu-sevgi
yönelimli ve yüksek düzeyde olması öğrencilerin beş yıl boyunca her yönüyle yoğun bir din öğrenimi
görmeleriyle açıklanabilir. Bunun yanı sıra gerek fakültede gerek fakülte dışında kurulan
dostlukların ve yapılan faaliyetlerin çoğunlukla aynı tip öğrenciler arası olması, sohbet konularının
da yine okul içindeki ders ve olaylarla ilgili olmasına sebep olmakta ve bu durum ister istemez
öğrencilerin okul dışında da İlahiyat fakültesiyle bağlarını koparmamalarına sebep olmaktadır.
Dolayısıyla hem fakültedeki hem fakülte dışındaki etkinliklerin çoğunlukla dini içerikli olmasının,
öğrencilerin Tanrı algısını etkilediği ve şekillendirdiği ileri sürülebilir. Konuyla ilgili İlahiyat
Fakültesi öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada öğrencilerin Tanrı algısı puanlarının olumlu
ve yüksek düzeyde olduğu görülmüştür (Erdoğan, 2014a, 145-146). Bu durum katılımcıların
olumsuz ve korku yönelimli bir Tanrı algısından ziyade olumlu ve sevgi yönelimli bir Tanrı algısına
sahip olduklarını göstermektedir. Yani İlahiyat Fakültesi öğrencileri Allah’ı korkutan, cezalandıran,
affetmeyen gibi olumsuz sıfatlarıyla tanımlamaktan ziyade daha çok seven, koruyan, affeden gibi
olumlu sıfatlarıyla tanımlama eğilimindedirler. Bu sonuç hem yurtdışında hem de ülkemizde konuyla
ilgili yapılan araştırma sonuçlarıyla da paralellik arz etmektedir (Erdoğan, 2014a, 144). Mehmetoğlu
(2011) tarafından ergen ve yetişkinlerden oluşan bir grup üzerinde yapılan araştırmada, Allah
tasavvuruyla ilgili en yüksek ortalamalara sırasıyla aşkın, merhametli, aşırı talepte bulunmayan,
teslim olunan, yakın, dost, koruyup gözeten vb. Tanrı tasavvurlarının sahip olduğu, son iki sırada ise
olumsuz Tanrı tasavvuruna ait boyutlar olan intikam alan ve cezalandıran Tanrı tasavvurlarının sahip
olduğu görülmüştür.
Yine araştırmada, İlahiyat fakültesi öğrencilerinin hoşgörü eğilim düzeylerinin yüksek
olduğu görülmüştür. Bu durumun, onların dini bir eğitim almalarından mı yoksa farklı faktörlerden
mi kaynaklandığına yönelik araştırmalar, araştırmamızın bu bulgusunu aydınlatmaya yardım
edecektir.
Araştırmanın temel problemi olan, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ile hoşgörü
eğilim düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı ile ilgili gerçekleştirilen analizlere
sonucunda elde edilen bulguya göre, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim
düzeyleri arasında anlamlı, düşük düzeyde ve pozitif yönde bir ilişki vardır. Konuyla ilgili doğrudan
bir araştırmaya rastlanılmamıştır. Ancak Tanrı algısının ilişkili olduğu düşünülen faktörleri inceleyen
araştırmalarda Tanrı algısının işbirliği ve uyum ile irtibatlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. “
Yardımsever, güçlü, koruyan, sağlam, kararlı, ölümsüz” gibi niteliklerden oluşan olumlu bir Tanrı
tasavvuruna sahip bireylerin, problemlerini çözme konusunda Tanrıyla işbirliği içerisinde ve
psikolojik olarak daha uyumlu oldukları bulunmuştur. Buna karşılık, olumsuz bir Tanrı tasavvuruna
sahip olan ve problemlerini çözme konusunda başına buyruk davranan bireylerin katı, asabi, endişeli
oldukları ve psikolojik olarak uyum bozukluklarına sahip oldukları tespit edilmiştir (Schaefer ve
Gorsuch, 1991, 448-461 ‘den akt, Mehmetoğlu, 2011, 44). Adı geçen araştırmadan elde edilen
işbirliği ve uyumun hoşgörü kavramıyla, uyumsuzluğun, katı olmanın ve asabiyetin hoşgörüsüzlükle
yakından ilişkili olduğuna yönelik bulguların, araştırmamızdaki bulguyla yakından ilişkili olduğu
söylenebilir.
Farklı İlahiyat Fakültelerinde öğrenim gören öğrencilere ve halen çeşitli görevlerde
mesleğini icra eden İlahiyat Fakültesi mezunlarına yönelik bu türden çalışmaların, araştırmanın
bulgularını aydınlatmada katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
46 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
KAYNAKÇA
Akın, A. ve Akın, Ü. (2015). Allah algısı ölçeği türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Balkan
Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (7), 1-6.
Alston, W. P. (1988). The perception of god. Philosophical Topics, 16 (2), 23-52.
Ay, M. E. (1995). Çocuklarımıza Allah'ı nasıl anlatalım. İstanbul, Timaş Yayınları.
Ay, M. F. (2013). İlköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinde hoşgörü değerinin öğretimi
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Erzurum.
Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma, yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara, PegemA
Yayıncılık.
Büyükkaragöz, S. ve Kesici, Ş. (1996). Öğretmenlerin hoşgörü ve demokratik tutumları. Eğitim
Yönetimi, 2 (3), 353-365.
Büyüköztürk. Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel
araştırma yöntemleri. Ankara, PegemA Yayıncılık.
Cavanagh, M. E. (1992). The perception of god in pastoral counseling. Pastoral Psychology, 41 (2),
75–80.
Çalışkan, H. ve Sağlam H. İ. (2012). Hoşgörü eğilim ölçeğinin geliştirilmesi ve ilköğretim
öğrencilerinin hoşgörü eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2 (2), 1431-1446.
Dınvar, P.E. (2011). Travma sonrası stres, dünyaya ilişkin varsayımlar ve Tanrı algısı arasındaki
ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Erdoğan, E. (2014a). Tanrı algısı, dini yönelim biçimleri ve dindarlığın psikolojik dayanıklılıkla
ilişkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Erdoğan, E. (2014b). Üniversite öğrencilerinde Tanrı algısının dini yönelim biçimleri ile ilişkisi.
Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (25), 167-185.
Ersoy, F. (2016). İslâm eğitim klasiklerinde öğretmen. İçinde Ü. Güneş ve E. S. Yavaş (Ed.), V.
Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı, II. Cilt (s. 251-272). İstanbul,
İlem-İlmi Etüdler Derneği.
Greenway, A. P., Milne, L.C. ve Clarke V. (2003). Personality variables,self-esteem and depression
and an individual’s perception of god. Mental Health, Religion & Culture, 6 (1), 45-58.
Gorsuch, C. A. (1991). Psychological adjusment and religiousness. Journal for the Scientific Study
of Religion 30 (4), 448-461.
Güler, Ö. (2007a). Tanrı algısı ölçeği (TA), geçerlik ve güvenirlik çalışması. AÜİFD, XLVIII (1),
123-133.
Güler, Ö. (2007b). Tanrı'ya Yönelik atıflar, benlik algısı ve günahkarlık duygusu (Yayınlanmamış
yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü Eğilim Düzeyleri… 47
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Gündüz, M. (1995). Açılış konuşması. İçinde İ. Pehlivan (Yay. Haz.). Hoşgörü ve Eğitim Toplantısı
(s. 13-15). Ankara, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu ve Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Ortak Yayın No, 2.
Kavcar, C. (1995). Açılış konuşması. İçinde İ. Pehlivan (Yay. Haz.). Hoşgörü ve Eğitim Toplantısı
(s. 1-4). Ankara, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu ve Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Ortak Yayın No, 2.
Kaymakcan, R. (2007). Bir değer olarak hoşgörü ve eğitimi. İçinde R. Kaymakcan, S. Kenan, H.
Kökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.). Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu (s.
515-531). İstanbul, Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
Kaymakcan, R. ve Meydan, H. (2014). Ahlak, değerler ve eğitimi. İstanbul, Dem Yayınları.
Kepenekci, Y. K. (2004). Sınıf öğretmenlerine göre hoşgörü. Kuram ve Uygulamada Eğitim
Yönetimi, 38, 250-265.
Kımter, N. (2015). İlgili–seven anne-baba tutumları ile din ve dindarlık arasındaki ilişki üzerine .
Dini Araştırmalar, 18 (46), 9- 44.
Koç, A. (2011). Üniversite öğrencilerinde Tanrı tasavvuru, benlik algısı ve öfke yaşantısı
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Korkmaz, N. E. (2014). İnanç ve inançsızlığın psikolojisi. Kelam Araştırmaları, 12 (1), 275-294.
Köknel, Ö. (1995). Hoşgörünün ruhsal – toplumsal temelleri. İçinde B. Onur (Ed), Hoşgörü ve eğitim
(s. 63-72). Ankara , Türk Eğitim Derneği Eğitim Dizisi No, 19.
Kula, T. (2012). Ergenlerde öfke duygusu; benlik algısı, Tanrı algısı, suçluluk ve utanç duyguları
açısından bir değerlendirme (diyarbakır örneklemi) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Mehmetoğlu, A. U. (2011). Tanrıyı tasavvur etmek. İstanbul, Çamlıca Yayınları.
Najam, N. ve Batool, S. (2012). Relationship between perceived parenting style, perceived parental
acceptance-rejection (PAR) and perception of god among young. Journal of Behavioural
Sciences, 22 (1), 83-99.
Öcal, M. (2004). Okulöncesi ve ilköğretim çağı çocuklarının Allah tasavvurları üzerine bir araştırma
. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (2), 59-80.
Polat M. ve Tekin, İ. (2015). Allah inancının öğretimine ilişkin etkinlik örneklerinin incelenmesi.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, 227-248.
Şimşek, E. (2004). Çocukluk dönemi dini gelişim özellikleri ve din eğitimi. Dinbilimleri Akademik
Araştırma Dergisi, IV (1), 207-220.
Tavukcuoğlu, M. (2002). Okulöncesi çocuğunun eğitiminde din duygusu ve din eğitimi. Necmettin
Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 51-63.
Tokur, B. (2017). Stres ve din. İstanbul, Çamlıca Yayınları.
Türe, H. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin hoşgörü algısı ve hoşgörü eğitimine bakışı
(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Antalya.
48 İsmail ARICI - Behlül TOKUR
Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/10
Uca, M. A. (2015). Eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ile
hoşgörü değerine sahip olma düzeyleri arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
Uysal, V.; Batan, S.N.; Baş, S. ve Zafer H. (2014). Ergenlerin Tanrı algılarıyla sosyal kaygı ve umut
düzeyleri arasındaki ilişkiler. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11 (42), 221-237
Yılmaz, H. (2004). Hz. Peygamberin eğitiminde bir ilke olarak hoşgörü. Cumhuriyet Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII (1) , 109-132.