tÜrkİye’de devlet ve burjuvazİ

8/14/2019 TRKYEDE DEVLET VE BURJUVAZ

1/37

MEMLEKET SiyasetYnetim, Cilt: 3, Say: 8, 2008/8, s. 63-99

TRKYEDE DEVLET VE BURJUVAZUlustesi Mcadeleler ve zlen Devlet Snf

Mehmet Grsan ENALP*

rsan ENALP*

Bu almada, Trkiyede burjuvazi ve devlet ilikileri ulustesi tarihsel mater-

yalist bak asyla ele alnmaktadr. Bu amala, kapitalist snfn eitli fraksi-

yonlarnn / bileenlerinin kendi aralarnda, ulusal ve uluslararas dzeylerde

giritikleri ulustesi mcadelelerin baz zellikleri incelenmektedir. alma-

nn ilk blmnde, kapitalist, snf bilinci, snf fraksiyonu gibi baz temel

kavramlarn aklanmasnn ardndan, ikinci blmde ulustesileme olgusuzerinde durulmakta ve ulustesi kapitalist snf oluumu tezlerine yer veril-

mektedir. Bu blmde gelitirilen ana argman bugn bir ulus-devletin snr-

lar iinde biimlenen sosyal snf ilikilerinin / mcalelerinin ve hakim snflarn

kendi aralarndaki atmalarn doru anlalmasnn ancak gnmz kapita-

lizminin temel niteliklerinin doru bir biimde kavranabilmesine bal olduu-

dur. Kapitalizmin ulustesi karakterine ilikin doru olduunu dndmz

bir kavray / yaklam Van der Pijlden dn alyoruz. Dolaysyla, nc

blm ulustesi kapitalizmin Lockecu merkez blge ve Hobbesu hasm

devletlerden oluan- ikili yaps zerine baz deerlendirmeleri ieriyor. Bu

ekilde kresel politik ekonomi ve uluslararas ilikilerin sosyal snflar temelin-

de tarihsel materyalist bir analizini yapmak mmkn hale geliyor. Drdnc ve

son blmde Trkiyede kapitalist snfn belirli fraksiyonlar, ezilen toplumsalsnflar ve devlet snf arasnda cereyan eden iddetli ekimeleri, klasik ya da

yeni emperyalizm kuramlarndan deil bu ulustesi mcadeleler perspektifin-

den bakarak ele alyoruz.

Anahtar Szckler: Ulustesi mcadeleler, ulustesi kapitalist snf, Lockecu

merkez blge, hasm devlet toplum kompleksi, devlet snf

KAPTALSTLER, KAPTALST SINIF BLNCVE SINIF FRAKSYONLARI

Kapitalist toplum, retim aralarnda zel mlkiyetolgusu temelin-de ykselmektedir. Bir yanda retim aralarna sahip, bunlar kontroledebilen (ve her zaman iin nfusun ok kk bir ksmn oluturan)kapitalist snf, dier bir yanda ise yaamn srdrebilmek iin zerin-de tasarruf yapabilecei tek varl olan emeini metalatrarakigcpiyasalarnda serbeste satmak zorunda olan insanlarn oluturduu

Atlm niversitesiktisat Blm, Ankara ([email protected]).* Transnational Institute, Amsterdam ([email protected]).


2/37

64

bir dier snf, ii snf. Bu iki temel snf arasndaki bitmek tkenmeknedir bilmeyen mcadeleler, kapitalist sistemin temel karakteristiiniyanstr. Marxn emek-deer kuramnda ortaya koyduu emein sm-rlmesi olgusu piyasa koullarnda emek ve sermayenin arasnda varo-lan asimetrik ilikiden kaynaklanr. Bu asimetri ise u basit gerekliktentrer: cretler ve krlar arasnda ters ynl bir iliki bulunmaktadr.1Emek ve sermaye arasndaki -ilgili snflar birbirini gerektirdii, yanibiri olmadan dieri olamayaca iin- isel, ayn zamanda eliik vepotansiyel olarak atmal bu iliki, tarihsel olarak snf oluumu sre-cini belirlemitir. Snf oluumu kavramyla anlatlmak istenen, sn-fn toplumsal bir aktr olarak ortaya kdr. Burada zeri rtk bir

ekilde kapitalist toplumun bu iki asli unsurunun, emek ve sermaye-nin, ontolojik olarak verili bir snf bilincine sahip olmadklarn; yanisosyo-ekonomik yap ierisinde benzer bir konumda bulunan insanlarnzorunlu olaraktoplumsal bir aktre -bir toplumsal snfa- dnmele-rinin sz konusu olmadn ortaya koymu oluyoruz. Aksine bunungerekleebilmesi iin bu insanlarn belirli bir snf bilincine sahipolmalar gerekmektedir.

Marxn yazlarna bavurduumuzda, kapitalist snfn, esas itiba-riyle, retim aralarna sahip olanlar ve bu aralar kontrol edenlerdenolutuunu gryoruz. lk bakta olduka doyurucu bir tanmlamaolarak grlen bu ifade, zaman ierisinde modern kapitalizmde ortayakan deiimlere yaslanlarak kendisine yneltilen (post-endstriyel, post-kapitalist ve post-modern) eletiriler karsnda bir hayli gkaybetmitir. rnein Marxn tanmnda retim aralarnn sahipli-i ve kontrol kavramlar bir btnn paralar olarak grlmektedir.Kimilerine gre Marxn yaad dnemde geerli olan bu durum,ada kapitalizmde radikal bir biimde deimitir; yani retim ara-

larna sahip olanlar ile onlar kontrol edenler artk ayn kiiler ya daayn toplumsal konumlar tarafndan temsil edilmemektedir. rnein,Berle ve Means, Birleik Devletler zerine yaptklar almalarnda,anonim irketlerin ykseliiyle beraber mlkiyetin kontrol srelerin-den ayrldn gstermek istemilerdi. Onlara gre, yirminci yzy-ln ikinci eyreinde sahiplik grece gsz bir hissedarlar grubunadevredilmekteydi.2 Bu gr ilerleyen yllarda ynetimsel kapitalizm

1 Marx, K. ve F. Engels, The Marx-Engels Reader(2.Bask), NY/London: Norton, 1978.2 Berle, A. A. ve G. G. Means, The Modern Corporation and Private Property, New Brunswick

NJ: Transaction Publishers, 1991 (1932).


3/37

65

(managerial capitalism) kuramna evrilecekti. Bu kuramsal yaklamagre, kapitalist snf, yerini zaman ierisinde bir profesyonel yneticiler

s

n

f

na b

rakmaktayd

. Ynetimsel kapitalizm kuramc

lar

bu yeni s

n

-fn ynelimlerinin kapitalist snfn kr enoklatrma davranndan birhayli farkl olabildiini gstermeye almlard. Bu yeni kuramsalyaklam giriimi, gerek Marksist evrelerden gerekse baka alanlardangelen kuvvetli eletirilere maruz kald. Bu kar teorik ve ampirik arg-manlar, ynetimsel kapitalizm tezlerine karunlar sylemitir:

(a) Endstriyel organizasyonlarn modern biimlerinin ykseliikesinlikle kapitalist snfn zlmesi gibi bir gelimeye yol amam-tr.

(b) Kapitalist giriimlerin yneticileri, tarihsel perspektifte, farklderecelerde de olsa mutlaka kapitalist snfn yeleri olmulardr.

Marksist zmlemeler, byk sanayi irketlerinin ykseliine paralel olarak, bu dev irketleri finanse eden ve irketlerin kontrolsrelerinde ok nemli rolleri bulunan byk banka tekellerinin ortayaktna iaret etmektedir. Ayrca finans ve mlkiyete ilikin balan-tlarn yannda byk bankalar ve sanayi irketlerini birbirine bala-yan birtakm kiisel balantlar da bulunmaktadr: Bunlara Birbiriyle

Balantl Ynetim Kurullar (interlocked directorates) denmektedir.3

Ynetimsel kapitalizm yanllarnn kuramsal nermelerine kar geliti-rilen dier bir eletiri, Berle ve Meansin sahiplik ve kontrol hakkndakiyorum ve saptamalarnn evrensel bir geerlilii olmadn, bunlarnsadece ABD ve ngilteredeki baz firmalar iin geerli olabileceinivurgulamaktayd.4 Gerekten de, zellikle kta Avrupada sava sonrasdnemde byk firmalarn, byk oranda hisseleri elinde bulunduranbir aznlk tarafndan kontrol edilmekte olduunu sylemek mmkn-d. Van Apeldoorna gre, gnmzde iler bir miktar deimi veynetimsel kapitalizm kuramclarn anlattndan farkl bir hal almtr.Buna gre, gnmzde Avrupada en byk 100 firma gz nne aln-dnda, bunlarn 80 tanesinin dorudan doruya (bazen irket CEOsu

3 Fennema, M., International Networks of Banks and Industry, The Hague/Boston/London:Martinus Nijhoff, 1982 ve Zeitlin, M., Corporate Ownership and Control: The LargeCorporations and Capitalist Class, American Journal of Sociology, 81 (4), 1974, s. 1073-119.

4 Scott, J., Corporate Business and Capitalist Class, New York: Oxford University Press, 1997

ve La Porta, R. vd., Corporate Ownership Around the World, NBER Working Paper, 1998,No. 6625.


4/37

66

olarak, bazen farkl biimlerde) sahipleri tarafndan kontrol edildiigrlecektir. Bunun anlam Avrupada sahiplik ve kontrol sreleri-

nin, tamamen olmasa da, hala ayn

kiilerce yerine getirilmekte oldu-udur. ncelenen rneklerin neredeyse tamamnda, irketin sahibi deynetim kurulunda temsil edilmektedir.5 te yandan Anglo-Saksonfinans evrelerinin ve kresellemenin yaratt bask altnda Avrupai dnyasnda kimileri tarafndan payda kapitalizminin ykseliiolarak adlandrlan baz nemli dnmlerin ortaya kmakta olduudier bir gerektir. Yaanan gelimeler mlkiyet sahiplerinin kontrolmekanizmalarna mdahalelerini bireysel ve dorudan doruya deil,kolektif ve dolayl olarak (borsa mekanizmas zerinden) gerekletir-

diklerini gstermektedir. Burada hisse senedi fiyatlar, ynetim kar-snda bir disiplin arac olarak ilev grmektedir. Avrupada kurumsalynetiimin dnm balamnda bu trden gelimeler, bizlere, sahip-lik pozisyonunda bulunmayan yneticilerin maddi karlar ile hareketli(mobil) paydalarn (yani sahiplerin) karlarnn giderek artan biim-de rtt / aynlat bir sreci iaret etmektedir. Bu tespitler biziynetimsel kapitalizmin temel argmanlarndan bir tanesi olarak sahip-ler ve kontrol edenler ayrmndan hareketle ileri srlen, profesyonel

yneticiler ve kapitalist snf yelerinin kar kayglarnn giderek fark-llamakta olduu iddiasnn geerliliini sarsan bir sonuca getirmek-tedir. Yani, kapitalist birikimin mant, Berle ve Meansin ve onlarnyaklamlarn takip edenlerin ne srdnn aksine, yneticilerindnce ve davran kalplarnn irket sahiplerinin yaklamlarndanfarkl olmasna izin vermez. Bunun nedeni, yneticilerin hisse senedifiyatlarndan dorudan etkileniyor olmasdr. Meindert Fennemanngsterdii gibi eer ki gelirlerinin byk bir ksmn hisse senetleriningetirisinden elde edenler kapitalist snfa dahil edilseydi, halihazrdaAvrupann en bykirketlerinde ynetici pozisyonunda bulunanlarda bunlar ayr biryneticiler snf(managerial class) kategorisindeele almak yerine- kapitalist snfa dahil etmek gerekirdi.6 Ayn bakasndan hareket eden E. O. Wrighta gre yneticiler ok kuvvetli birbiimde kapitalist snfa intibak etme eilimindedirler ve pozisyonlarykseldike -yani yksek dereceli yneticiler arasnda- bu eilim daha

5 Van Apeldoorn, B., Transnational Capitalism and the Struggle over European Integration,

London: Routledge, 2004, s. 33-46 Fennema, a.g.k., s. 32


5/37

67

da artmaktadr.7 Son olarak en st dzey yneticiler ve bykirketsahiplerinin ncelikle ayn sekinler a (elite network) ierisinde ve

birbirine ok benzeyen sosyo-kltrel kurumlarda sosyalletikleri iinortak maddi karlara ve ayn ideolojik yaklamlara sahip olduklarnsylemek mmkndr.8

Kendilerini bir snf olarak kurabilmeleri iin kapitalistlerin kendi-lerini kaba bir kr enoklatrma hedefi peinde koan, salt bireyseldzeyde dierleriyle (rakipleriyle) mcadele (rekabet) eden kii veyakurumlar olarak deerlendiren dar yaklam aarak, ortak karlarnkefedebilmeleri ve ortak bir bak as ve kimlik ina edebilme-leri gerekir. Bylesine bir snf-zne olma momenti, yani piyasadaki

kora kor rekabet mantn aarak (onlar dier toplumsal gruplar vedevlet karsnda birletiren / buluturan ve genel kapitalist karlar-n tanmlayan) bir stratejik birliktelik aray ve ortak amalara ula-ma edimi, daima politik bir srete geliir. te bugenel kar formleeden hakim bak as genellikle toplam sermayenin sadece belirli birfraksiyonuna / bileenine ait olur. Bu fraksiyon ise kapitalist snf iin-de dnemsel olarak nc pozisyonda bulunan bir fraksiyon olmakta-dr. Van der Pijle gre, bilinli bir toplumsal aktr / zne olarak kapi-

talist snf, sermaye birikim srecinde baz ortak ekonomik ve sosyalilevler etrafnda birleen ve organik olarak benzer ideolojik eilimleripaylaan kiilerden oluan snf fraksiyonlar araclyla hareket eder.9Dolaysyla, bu yksek soyutlama dzeyinde, Marxn gelitirdii ayr-ma dayanarak sermayenin iki temel ilevsel biimi para-sermaye veretken-sermaye olarak ifade edilebilir. Buna mukabil, daha dkbir soyutlama dzeyinde, snf oluumu sreleri sermayenin faaliyetgsterdii corafi leklere gre yani birikimin uzamsal koordinatla-rna baklarak da yaplandrlabilir. Buna gre, sadece ulusal lekteileyen sermayenin karlar ile daha geni corafi alanlarda (rneinulustesi bir biimde) ileyen / hareket eden sermayenin karlar birbi-rinden farkldr. Tarihsel olarak bakldnda snf oluumu srecininilevsel ve corafi fay hatlar akma eilimindedir; nk para serma-

7 Wright, E.O., Rethinking, Once Again, the Concept of Class Structure, E.O. Wright vd.(der.)Debates on Social Classes, London / NY iinde, 1989, s. 311

8 Domhoff, G.W., Processes of Ruling Class Domination in America, New York: VintageBooks, 1979 ve ayrca bkz. Scott, a.g.k.

9 Van der Pijl, K., Ruling Classes, Hegemony and the State System: Theoretical and HistoricalConsiderations,International Journal of Political Economy, No.193, 1989, s. 7-35.


6/37

68

ye asla retken sermaye gibi ulusal snrlarla kstlanmamtr. teyandan gnmz kapitalizminde ahit olunduu zere sanayi serma-

yesinin de giderekulustesiletii bir dnemde sermaye fraksiyonlar

arasndaki blnmeleri ve mcadeleleri anlamak asndan mekansalboyut byk nem kazanmaktadr. zellikle retken sermaye iindekikimlik, kar ve ideolojik bak farkllklar belirleyici bir hal alr.

Para-Sermaye ve retken-Sermaye

Tarihsel perspektifte soyut kategoriler olarak para-sermaye veretken-sermaye kendisini kapitalist snf oluumu sreleri ierisin-de srasyla finansal sermaye ve sanayi sermayesi olarak somutlatr-

m ve bu biimler altnda ete kemie kavumulardr. Unutulmamasgereken nokta bu tanmlarn tarihsel olduudur; yani, bu tanmlarn apriori geerlilie sahip olduu varsaylmamaldr.10 Yani baz durumlar-da belirli kurumsal nedenlerle bir kapitalist snf fraksiyonu, kolaylkladier bir fraksiyonun bak asn benimseyebilir. rnein kendile-rinden beklenen ey retken-sermaye perspektifine yerleerek davran-malar olan baz bankaclarn -onlar kreselleen sermaye piyasala-rnda faaliyet gsteren finans sermayesinin karlarn benimsemeye

zorlayan birtak

m ba

ml

l

klar

nedeniyle- bazen bunun tam tersi birdorultuda, yani para-sermaye perspektifinden bakarak hareket ettiklerigrlebilir. Ancak burada alt izilmesi gereken nemli bir nokta, uzundnemde szn ettiimiz eilimin bir snrnn olduudur. Yani, sanayikapitalistlerinin bireysel olarak deil snf fraksiyonunun yeleri olaraksonsuza dein para-sermayenin bak asn benimsemesi mmkndeildir. Neticede bunlarn finans kapitalistlerinden farkl olarak bireyler retmesi gerekmektedir. Ksaca ifade edilecek olursa sanayisermayesi, finans sermayesine kyasla toplumsal yaama toplumsal

kurumlar, hukuk, dzenlemeler vb. uygulamalar zerinden- her zamandaha fazla gmldr; topluma ikindir. Aslnda burada grld gibisanayi sermayesi elikili bir mantk yapsna sahiptir. Bir taraftan bugmllk durumunu srtnda bir yk olarak tar ve her frsatta kendi-sini snrlayan bu ykten kurtulmak ister. Dier bir yandan, rnein iisendikalar ok glendiinde ve ykselen cretler krlar tehdit etme-ye baladnda ya da devletin piyasaya dnk dzenlemeleri giriim

10 Van Apeldoorn, a.g.k., s. 27


7/37

69

zgrln kstlamaya baladnda, yani kapitalist birikim srecitehlikeye girdiinde, sanayi kapitalistleri birden bire liberal politika-lar ve dereglasyonlar savunmaya balarlar. Ancak yine de zgrlktaleplerin belirli bir snr vardr. Son tahlilde sanayi sermayesi mutlaksuretle iinde yaad topluma bamldr. Yeri geldiinde baka bazsosyal gruplarla ittifaklar kurarak koruma talep edebilir.

Ulusal Sermaye ve Ulustesi Sermaye

David Harvey, Sermayenin Snrlar (Limits to Capital) adl kita-bnda para-sermayenin, kendi tanm gerei, spesifik bir yere / konu-ma bal olan retken ve sabit sermayeye kyasla ok daha fazla hare-

ketli olduunu / olabileceini gstermitir.11

Bu mekansal (uzamsal)balar, gnmzde genellikle belirli bir ulus-devletin snrlar ierisin-de younlamaktadr. Bu ulusalsnrlar araclyla, sanayi sermayesiiin bir yandan yabanc rakipleriyle rekabetin benzersiz ykclndankorunma imkan salanrken; dier yandan da devletten gelen tevikleryoluyla yatrmlar desteklenir. Bu nedenle sanayi sermayesi mutlakadevlete bamldr. Ancak, bu ilikinin tersi de geerlidir; yani, devlet-ler de snrlar iinde yaayan nfusa (vatandalarna) belirli bir refahdzeyi salamak balamnda sanayi sermayesine muhtatr. Dolay-

syla, modern kapitalizmde ulus-devletlerin bu ulusal neferleri koru-maktan ve desteklemekten ok byk kar saladklarn sylemekdoru olacaktr. Her ne kadar kapitalizm tarihinde devlet ve sermaye-nin arasndaki bu bamllk ilikisi daima ift ynl olagelmise deuluslararas konjonktr, ekonominin genel durumu, toplumsal gleringenel konumlar vb. gelimeler trnden baz zel durumlar daha vardrki, bu koullarda onu evreleyen ulusal snrlar sanayi sermayesi iinadeta bir hapishaneye dnr.12 Tarihsel olarak sermaye daima ulus-

lararas

lamak,yani yeryzne yay

lmak ve yeni girdi kayna

olabi-lecek yerleri, yeni corafyalar fethetmek, oralara kk salmak ister.Son 25-30 yl ise, bu uluslararaslama eiliminin giderek derinletiive hzland bir dnem olmutur. Bize gre sistem, uluslararaslamasrecinin iyiden iyiye olgunlat gnmzdeki evresinde, artkulus-tesi kapitalizm aamasna erimitir. Bu noktada gnmzn ekono-

11 Harvey, D., The Limits to Capital, New York: Blackwell and Oxford University Press, 9.Blm, 1982.

12 Caporaso, J.A., European Union and Forms of State: Westphalian, Regulatory or Postmodern,Journal of Common Market Studies 34 (1), 1996, s. 29-51.


8/37

70

mik, sosyal ve kltrel koullarn anlatmak iin baz yazarlarn yer yerkresel kapitalizm terimini tercih etmekte olduunu hatrlatmakta yararvardr. Van Apeldoorna gre, kapitalizmin ulustesi evresinin ayrtedici zelliklerinden birincisi sanayi sermayesinin ulusal devlete dahaaz baml hale gelmesi olmutur. Bu nedenle gnmzde sanayicilerinneden grece daha liberal bir bak asna sahip olduklarn anlamakkolaylar. Birok lkede sanayi kapitalistlerinin (bizde de TSADn)iktisadi liberalizmi, Avrupa Birliini ve reformlarniddetli birekildesavunmalar bu iddiay destekler. retim ve sat faaliyetlerini bir oklkede gerekletiren kresel bir sanayi iletmesinin korumac politika-lara kar kmas ve kresel dzeyde serbest ticaret rejimini savunmas

kadar doal birey yoktur.zetlersek, sermaye ekonomik ve sosyal ilevlerine gre bileen-

lerine ayrldnda sanayi sermayesi ve para sermayesi gibi iki temelfraksiyon tanmlanr. Bunlardan sanayi sermayesinin, para sermayeyeoranla daha fazla korumaclk talebinde bulunmas beklenmektedir.Dier taraftan, sermayeyi faaliyet gsterdii corafi lek balamndaulusal sermaye ve ulustesi sermaye gibi iki temel bileene / fraksiyonaayrmak mmkndr. Bunlarn iinden de ulusal sermayenin uluste-si sermaye fraksiyonuna kyasla daha fazla korumaclk yanls olduudnlebilir. Bu balamda, sermayenin ilevsel bir fraksiyonu olaraksanayi sermayesi ulustesiletike giderek daha liberal bir ekonomikortamdan yana tavr alr; ancak, retken-sermaye olarak (sanayi serma-yesi) asla mevcut sosyal korumaclkla malul snfsal perspektifin-den tam anlamyla kopamayacaktr. Bu anlamda son yllarda yaanankresel gelimeler, ekonomik liberalizm ve sosyal korumaclk gibiiki eilimi de iinde barndrabilen dnya grlerini n plana kar-maktadr (bkz. Dnya Bankas vb.). Uzun dnemde bu eilimlerden

hangisinin hakim olaca sadece ulustesilemenin ulaaca dzeyedeil, ayn zamanda ulustesilemenin tm dnyaya yaylp yaylama-yacana baldr.

ULUSTESLEME VEULUSTES KAPTALST SINIF OLUUMU

Sermaye, elbette, hasm / merkez blge yapsnn tarihsel bir sonucudur;ancak sermaye, belirli snrlar olan meknlardan kurtulmak ister ve kendisinikresel topluma ekstra-teritoryalbir disiplin olarak dayatr. (...) Sermaye, bu

anlamda Ronen Palan

n da iaret ettii gibi gebe bir rgtlenme modelineeilimlidir ve devletlerce ierilemeyen muhayyel bir engelsiz mekn iinde


9/37

71

hareket eder. Lockecu merkez blge ile sermaye arasndaki ilikinin zgll-, biimsel zerkliklerini koruyan devletin mekn ile mlkiyetin ve szle-me hakknn yani sermayenin egemenlii altndaki daha geni bir meknn

birletirilmesinde kendisini gsterir. Bu ulustesi mekn, tek tek devletlerindnda, yani onlara dsal iken, daha geni bir yap olarak Lockecu merkez

blgeye iseldir. Bu ulustesi meknda aktif olan Bretton Woods kurumlargibi yar-devlet yaplar, zellikle gl merkez blge devletleri tarafndankullanlan teknik ve istatistik altyap kurumlar olarak grlmelidir.13

Bu ksmda zmlemelerimizde kullandmz ulustesilik,ulustesi sermaye ve ulustesi kapitalist snf gibi kavramlarhakknda baz aklamalar yaplacaktr. lk olarak, ulustesi toplum-sal ilikilerin tarihi uygarlk tarihiyle yattr. Yani ulustesilik yeni

bir fenomen / olgu deildir. Kimi yazarlar ulustesi toplumsal iliki-lerin tarihini bundan tam 6 bin yl geriye, yani Mezopotamyaya kadargtrmektedirler.14kincisi, ulustesi derken, (ulusal dzey, uluslarara-s dzey ya da uluslarst / kresel lek gibi), herhangi bir dzeydenya da lekten sz etmemekteyiz. Yani ulustesilik fenomeni, farklteritoryal dzeyleri bir utan dierine kesmekte ve bylelikle onlarbirbirine balayarak amaktadr.15 Ulustesilik, devlet, devlet-stve devlet-alt lekleri, ok-dzeyli bir alglay ierisinde kapsayanve teritoryal-olmayan bir fenomendir.16 Ulustesi aktrler olarak baz

toplumsal glerin teritoryal snrlarn amakta olduundan sz etmek,bunlarn ulusal balamlarndan tamamen koptuklarn, ulusal dzeylebir ilgilerinin kalmadn deil, tersine birden fazla ulusal balamdaayn anda hareket edebiliyor olduklarn ifade etmek demektir.17

Buradan hareketle ulustesi sermayeyi de sadece belirli birdevletin snrlar ierisinde deil, ok daha geni bir dzlemde tmdevletlerin snrlar ierisinde hareket edebilen toplumsal bir g olaraktanmlayabiliriz. Van der Pijl, zmlemelerinde uluslararas iliki-

lere gnmzdeki nihai biimini veren baz

tarihsel gelimelerin veulustesi snf oluumu srecinin kklerini 18. yzyla dayandrmak-

13 Van der Pijl, K., A Lockean Europe,New Left Review, (37), 2006, s. 1514 Van Apeldoorn, B., Theorizing the Transnational: A Historical Materialist Approach,

Journal of International Relations and Development, (7), 2004, s. 144-5.15 A.k., s. 14416 Anderson, J., Question of Democracy, Territoriality and Globalization, J. Anderson

(der.) Transnational Democracy, Political Spaces and Border Crossings, London and NewYork: Routledge, 2002 iinde s. 6-39 ve Overbeek, H. der.,Political Economy of European

Employment: European Integration and the Transnationalization of the (Un)Employment

Question, London and New York: Routledge, 2003.17 Van Apeldoorn, a.g.m., s. 145


10/37

72

tadr. Ona gre sanayi kapitalizminin doup gelitii ngiltere, tarihteilk defa kendi kresel genileme patikasn oluturan lke olmutu.18Ardndan yeni bir genileme sreci ise 2. Dnya Sava sonrasnda,Pax-Americana ki Van der Pijl bu dnemi ykselen sava sonrasdzeni ayakta tutan Atlantik-tesi sn f oluumu kavram ile tanm-lamaktadr- ats altnda kurulmutur.19 1970lerin ekonomik krizindengnmze kadar olan dnemde kresel politik ekonomide ortaya kandnmler szn ettiimiz tarihsel ulustesi ilikileri derinletirmive yaygnlatrmtr.20 Yani burjuvazi tarih sahnesine kt gndenberi ierisinde daima kozmopolit unsurlar barndrmaktadr. Bu kozmo-polit unsurlar, kresel politik ekonominin evrimi srecinde 1960larn

sonu ve 1970lerin bandan bu yana zellikle Atlantik-tesi dzlem-de gerekleen sermaye younlamas olgusu ile beraber bir dnyaburjuvazisi bilincinin olumasnda ok nemli rol oynamtr. Ulustesiyounlama ve birikim, sermaye hareketliliini arttrarak firmalar vedolaysyla geleneksel olarak temsil ettikleri dnlen ulusal karla-r birbirinden ayran snrlar bulanklatrd. Bu durumDnya Sistemigibi zmlemeleri birbiriyle mcadele eden ulusal devletlerin varl-na yaslanan tm kuram atlarn sarst. Ulustesi retim ve yatrmirketlerinin (Uler) akl almaz ykselii bu srecin ayrt edici zel-liklerindendi. Her ne kadar belirli sektrlerde acmasz bir mcadeleiinde olsalar da risk paylam arzusu gibi pratik nedenler finansal,retken ve ticari sermaye birikim devrelerinin bireysel Uler zerin-den birletirilmesine yol at. Ulerin ulustesi kapitalist faaliyetle-ri birleme ve satn almalar (B&SAlar), dorudan yabanc yatrmlar(DYYlar), ulustesi stratejik ittifaklar, hisse senedi paydalklar vebirbiriyle bal ynetim kurullar zerinden gerekleirken; bu olgu-lar ayn zamanda ulustesi bir kapitalist snf fraksiyonunun (UKS)

olumas iin zaten hali hazrda varolan altyapsal (iktisadi) koullariyice glendirmekteydi.21 Gnmzde kresel ekonomiyi belirleyen

18 Bkz. Van der Pijl, K., Transnational Classes and International Relations, New York:Routledge, 3. ve 4. Blm, 1998.

19 Van der Pijl, K., The Making of an Atlantic Ruling Class, London: Verso, 1984.20 Cox, R.W., Production, Power and World Order: Social Forces in the Making of History,

Columbia University Press: New York, 1987, s. 357-68 ve Gill, S.,American Hegemony andTrilateral Commission, Cambridge University Press, 1990, s. 90-5.

21 Bu noktada ulustesi kapitalizm, UKS oluumu ve ulustesi hegemonya ve ulustesi devletzerine daha detayl deerlendirmeler iin bkz. M.G. enalp ve . enalp, Ulustesi

Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulustesilemesi ve Trkiyede Ulustesi Tarihsel BlokOluumu,Praksis (19), 2009, [Baslacak].


11/37

73

btn teknolojik ve rgtsel deiimlere bakarak, kresel dzeyderetim srelerindeki paralanma ve merkezsizleme srelerinin, kre-sel kaynaklar ve retim aralar zerinde kontrol ve mlkiyetin giderekyounlamas ve kresel retimin merkezileen iletmelerinin uluste-si sermayenin elinde toplanmasyla ezamanl olarak gereklemekteolduunu sylemek mmkndr. Bunun sonucunda UKS, sermayeninhakim ya da hegemonik fraksiyonu haline gelmitir.22

Ulustesi sermaye birikimi srecinde ok sayda formel veya enfor-mel iktisadi veya siyasi kurum / forum bnyesinde organize olmu,neoliberal yeniden yaplanma projesini gerekletirmek iin abalaypduran ve kresel kapitalizmin ynetiimini tesis etmek isteyen, bata

ABD, Avrupa ve Japonya geninden ve evre lkelerden gelen birta-km byk U patronlar, st dzey siyaseti ve devlet adam, medyasekini, brokrat, sper-teknokrat, magazinel sanat vs. tarafndantemsil edilen bir hakim bloun oluumunu da beraberinde getirmi-tir. Stephen Gill bu oluuma ABD merkezli ulustesi tarihsel blokadn vermektedir. Bu gcn ideolojik boyutu ise ok daha kollektif bir dzeyde uygulanan bir snf iktidar balamnda ele alnmaldr.Ulustesi blok ulustesi sermayenin karlarnn sentezinin, entellek-tel ve moral nderliinin, yani hegemonyasnn koullarnn ulusal

snrlarn ve snflarn tesinde kurulmas ilevini grmektedir.23 Bilder-berg Toplantlar, l Komisyon, Dlikiler Konseyi (CFR), AvrupaSanayiciler Yuvarlak Masas (ERT), Dnya Ekonomik Forumu (WEF),Ak Toplum Enstits gibi saylar ve etki alanlar giderek byyenformel veya enformel kimi patron rgtleri, dnce kurulular vearatrma enstitlerinin oluturduu yaygn ebekeyi ise UKS oluu-munun doal sonucu olarak grmek mmkndr. Gnmzde kreselpolitik ekonominin temel ynelimlerini belirleyen pek ok karar Ulus-

lararas

Para Fonu (IMF), Dnya Bankas

(WB), Dnya Ticaret rg-t (WTO), Birlemi Milletler (BM) gibi uluslararas ve uluslarstkurumlarn yannda bu ad geen ulustesi sekin planlama gruplarn-da, yani UKSnin bir takm zel iktisadi / siyasi forumlarnda ekillen-mekte ve bu platformlar kapitalist snf karlarnn devlet politikalarna

22 Robinson, W.I., A Theory of Global Capitalism: Production, Class and State in aTransnational World, The John Hopkins University Press: Baltimore ve London, 2004, s. 15,21 ve 45.

23 Bieler, A. ve A.D. Morton, A Critical Theory Route to Hegemony, World Order and

Historical Change: Neo-Gramscian Perspectives in International Relations, Capital & Class(82), 2004, s. 96 ve Gill, a.g.k., s. 47-8.


12/37

74

dntrld -Gramscinin burjuvazinin kollektif aydnlar dedii-ortamlar olmaktadr.24 Bu ebeke phesiz ki imdilik bir eit kresel

devletya da ulustesi devletyap

s

sergilememektedir. Bir benzeri herbir ulus-devletin mevcut snrlar ierisinde de kurulabilecek olan buulustesi bloun ilevi, dnya burjuvazisini ve UKS fraksiyonlarnkendinde bir snf olmaktan kartarak kendisi iin bir snf pozis-yonuna tamak, orada tutmak ve bunu baarabilmek iin de kreseldzeyde neoliberal kontrol planlar gelitirmektir.

Bu olduka elikili ve gevek bloun merkezinde yer alanUKSnin, kendi fraksiyonlar arasndaki mcadeleler dnda, kre-sel pazardaki karlarn ve payn artrmak iin bir yanda ii snfnakar dier bir yanda hasm devlet / toplum komplekslerinde hakimkonumdaki devlet snflar ve bunlarla ittifak halindeki ulusal / yerelsermaye unsurlar ile amansz bir hegemonya mcadelesi vermektedir.Bilindii zere ulustesi snf oluumu imdilik sadece kapitalist snfazg bir olgudur; yani kendisi iin bir snf olarak kresel / ulustesi bir proletarya henz olumamtr.25 i snf hala ulusal snrlarnahapis durumdadr. Sklkla dile getirildii gibi kreselleme dediimizdnemde sermayenin snrsz hareketlilii karsnda emek hareketlilii

son derece snrl kalmtr. Sermayenin aksine emein snr tesi hare-ketlilii ancak kaak ya da gmen iiler yoluyla gereklemektedir.Bu hareketlilie, ou defa ulustesi sermayenin birikim stratejisinibeslemek amacyla, bilinli birekilde gz yumulmaktadr.26 Yani, buemek hareketlilii henz ulustesi sermayenin karsnda denge unsuruolabilecek bir ulustesi proletarya oluumunu yaratmann ok uzandakalmaktadr. Ulustesi sermaye, kontrol ettii muazzam kaynaklardangelen yapsal gcn kolayca ii snfnn aleyhine kullanabilmektedir.

Buna mukabil saysal olarak ok kk bir aznlk olmalarna ramenulustesi kapitalistler ve ulustesi i evreleri dzenli olarak bir arayagelmekte ve olduka etkin bir biimde sosyalize olmaktadrlar. i-ler ise ok sayda ve danktr; saysz farkl ulusal / blgesel / klt-

24 Cox, a.g.k., s. 312; Gill, a.g.k., s. 51 ve 118; bkz. Robinson, a.g.k., s. 113-17 ve Carroll, W.K.ve C. Carson, Forging A New Hegemony? The Role of Transnational Policy Groups inthe Network and Discourses of Global Corporate Governance, Journal of World Systems

Research, 9 (1), 2003, s. 67-102.25 Robinson, a.g.k., s. 43 ve Apeldoorn, a.g.k., s. 3326 Robinson, a.g.k., s. 43ve Robinson, W.I., Aqui Estamos yno Nosvamos! Global Capital and

Immigrant Rights,Race & Class, 48 (2), 2006, s. 77-91.


13/37

75

rel kimlik ve karlar altnda blnmlerdir. Netice itibariyle bykmaddi kaynaklarnn yannda zengin rgtlenme kapasitesi sayesinde

ulustesi sermaye, imdilik tart

mas

z biimde ii s

n

f

kar

s

ndastn olan taraftr.27UKSnin kontrol ettii iktisadi, siyasi, ideolojik ve askeri g bir

yanda ii snfn ve ezilen halk kesimlerini boyunduruk altnda tutmakzere kullanlrken; dier bir yanda liberal merkez blgenin genile-me zorunluluu karsnda potansiyel engel tekil eden hasm devlet /toplum yaplarnda ounlukla hakim konumda bulunan devlet snf-larnn tasfiye edilmesi sorunu vardr. Bu sonuncusu yani UKSninhasm devletler zerinde yrtt bu genileme mcadelesi, kanmz-ca akademik-politik zmlemelerde iki nemli yanl anlaya sebepolmaktadr. Bunlardan ilki kreselleme ya da sermayenin uluslarara-slamas sreciyle ulus-devletin, dier bir ifadeyle sermaye ve devle-tin arasnda antagonistik bir iliki varm gibi bir grnt olumasnaneden olmaktadr. Halbuki gnmzde sermayenin ulus nosyonunane lde ihtiya duyduu tartlabilecek iken asla devletsiz (bir devlet-ler sisteminden yoksun) olamayaca tartmaya mahal brakmayacakbiimde ortadadr. Yani kapitalizm artk ulus olmadan varln srdre-

bilir ki dnyada baz blgelerde fiili durum da budur- ama kapitalistdevlet olmadan yapamaz. Yani, Alex Callinicos, Ellen M. Wood veSungur Savran gibi yazarlar kapitalizm, bir devletler sistemine ihtiyaduyuyor derken son derece hakl; ancak bu devletlerin mutlak suretleulusal devletler olmas gerektiini, hatta ulus-devletin her zamankindendaha fazla nemli olduunu sylerken hataldr.28kinci bir yanl tespitise son dnemde yaananlardan yola karak emperyalizm ann gerigeldii, byk gler aras emperyal mcadelelerin hortlad dnce-

sidir. Bu yanlgnn kaynanda ulustesi kapitalizmin liberal merkez blgesi ve hasm devletler elikisinin niteliinin yanl kavranmasyatmaktadr. Bugn trans-Atlantik blounun yaylma patikasnn kar-snda yer alan birincil hasmlarn -Rusya ve inin- izledii siyasete ve

27 Offe, C. ve H. Weisenthal, Two Logics of Collective Action: Theoretical Notes on SocialClass and Organizational Form, Political Power and Social Theory, 1: 1979, s. 67-115 veApeldoorn, a.g.k., s. 33

28 Bkz. Savran, S.,Kod Ad Kreselleme: 21. Yzylda Emperyalizm, stanbul: Yordam, 2008,s. 30-52; Wood, E.M., Unhappy Families: Global Capitalism in A World of Nation-States.

Monthly Review, (51) 3, 1999; ve Callinicos, A., Does Capitalism Need State System?Cambridge Review of International Affairs, (20) 4, 2007, s. 533-49.


14/37

76

gerekte kapitalizmin ar finansallamasna dayanan enerji, gda vehammadde krizine bakarak 1900lerin balarndaki gibi emperyalistler-

aras

mcadele dnemine gireceimizi beklemek doru deildir.Sermayenin younlamas ve temarkz sreci daha nce de byk vekkl krizlerle kesintiye urad, yarn da urayacaktr. Anlalan odurki kapitalist sistemin deilse de ulustesi bloun neoliberal kresel-leme projesinin (imdilik) sonuna gelinmitir. Bugnden sonra savada bir ihtimaldir, kresel faizm de. Bizim sylediimiz kapitalizmingeldii noktada artk 20. yzyl emperyalizm ann tekrar edemeye-ceidir. Bu yanlsamay douran olgu birazdan daha detayl aklama-ya alacamz gibi ABD ve ngiltere nclndeki liberal merkezblgenin yaylma zorunluluu ve bugn Rusya ve inin ba ektiihasm devletlerin bu genileme arayna kar sergiledikleri diren,daha dorusu ulustesi kapitalizmin bu ikili karakteri olmaktadr.

ULUSTES KAPTALZMN KL YAPISI:LOCKECU MERKEZ BLGE VE HOBBESU HASIMLAR

Global Rivalries adl kitabnn ilk blmnn giriinde Kees van derPijl uluslararas ilikileri yetkin bir biimde alabilmek iin aratrma-

cnn Avrupa-merkezci kafa yapsn terk etmesi gerektiini yazmaktave ardndan gnmzde sregiden kresel mcadeleleri anlayabilmekiin, ironik bir biimde, ie yine Avrupadan, onun kendine zg tari-hinden, balamak gerektiine inandn ifade etmektedir.29 Ona gre,ncelikle ngilizce konuulan dnya ve onun kta Avrupasndaki rakip-leri arasndaki ilikilerin tarihine, bu ilikilerin kkenlerine ve geliimi-ne odaklanmak gerekmektedir. Bu balamda 16. ve 17. yzylda yaa-nan toplumsal ve siyasal gelimeler, demokratik devrim ynnde baz

sosyal hareketler yaratmaktayd. zellikle btn Kuzeybat Avrupadafeodal-aristokratik ynetimlere, mutlaki krallklara ve Roma-KatolikKilisesinin ruhani ve kltrel hayattaki etkinliine kar mcadeleleryaylmaktayd. Devrimin Reformasyon ve Aydnlanma ile karakteri-ze olan- ilk burjuva aamasnda devlet biiminin ve toplumla kurduuilikilerin, giderek ticarileen toprak sahiplerinin, tccarlarn ve yerelzanaatkarlarn ihtiyalar dorultusunda yeniden dzenlenmesini ka-nlmaz hale geliyordu. ngiliz ve Fransz devrimlerinin temel belirle-

29 Van der Pijl, K., Global Rivalries: From the Cold War to Iraq, London: Pluto Press, 2006, s. 1


15/37

77

yicilie sahip olduu bu srete burjuvazi, bir toplumsal snf olarakoluumunu tam olarak salam deildi. Btnlemi olmaktan uzakt.

Bunun yerine ok say

da toplumsal gcn gevek bir kar

m

grn-m vermekteydi. Tanr inancnn aracsz birekilde yaanmas dn-cesine dayananProtestanlk, Hristiyan Avrupada bireyciliin ykseli-ini hzlandran faktrlerin banda gelmi ve dier bir yandan ticaretburjuvazisinin ortaya knn zeminini oluturmutur. Van der Pijl, budamar takip eden Protestan Hristiyanln, militan birEvanjelizmle beraber sermayenin kresel genileme srecine elik etmekte oldu-u noktasndan hareketle, ngiliz Sava boyunca devletin burjuvaformuna dnmnn iki farkl aamas olduunu sylemektedir.30Bu iki aamay ya da iki tipik devlet biimini, kronolojik olarak,Hobbesu ve Lockecu olarak tanmlamtr. Ancak, biz buradabu kronolojik sray takip etmeyerek, ie ncelikle yazarn Lockecumodelini ele almakla balayacaz.

ngilizce Konuan Liberal Bat ya daKapitalizmin Lockecu Merkez Blgesi

Van der Pijle gre, tarihteki ilk hegemonik devlet / toplum komp-

leksi, anl Devrim (Glorious Revolution) (1688)ile ngilterede ortayakmtr. Bu olay Sanayi Devriminden yzyl kadar nce ngilteredeMutlaki Kralln ve mevcut feodal ilikilerin yklnn bir yerdehabercisi olmutur. Devrim srecinde ne kan eilim, cretli emekistihdam eden giriimcilerden yanayd. Van der Pijl, anl Devriminrn olan devlet / toplum kompleksini, her ne kadar yazar JohnLockeun kitab Two Treatise of Government (1689) sadece dolaylolarak bu olayla ilgi olsa da, Lockecu diye tanmlamaktadr.31 Kitap,

bu olaya ilikin kuramsal argmanlar salamakta olup Hobbesun ahitolduklarndan ok farkl deneyimler / gzlemler zerine oturtulmu-tur. Hobbesu devletin yerel zerklikleri ve greli zgrlkleri askyaalan kat uygulamalarna tanklk edilmitir. Bu nedenledir ki, Locke,devletin toplum hayatndan ekilmesi gerektiini savunmaktadr. Budnemde ngilterede Sava sona ermektedir. itleme hareketleriylebirlikte toprak mlkiyetinin zellemesi sreci ise neredeyse tamam-

30 Van der Pijl, Global Rivalries, s. 331 Van der Pijl, Transnational Classes, s. 64-67; Van der Pijl, Global Rivalries, s. 6-8 ve Van

der Pijl, A Lockean, s. 12


16/37

78

lanmtr. Kaba bir bireycilik anlay giderek orta snflara zg birnorm haline gelmektedir. te Locke, bu genel grnt karsnda daha

geni bir Bat

tahayyl ile devletin koyduu yasalarla gvence alt

naalnm bir sivil toplumun nasl ileyebilecei zerine dnmektedir.Lockecu devlet, anayasal bir monark tarafndan ynetilmekte, parla-mento tarafndan denetlenmektedir. Devlet, byk lde kendi kendi-sini dzenleyen bir sivil topluma, dier bir ifadeyle yurtta ve cihandazel mlkiyete hizmet etmektedir ve bu tam anlamyla bir burjuva poli-tik oluumudur. Bu (Lockecu) devlet / toplum kompleksini hegemonikyapan unsur, siyasal iktidarn ncelikli olarak bask ve zora deil, rzayadayal olmasdr. Burada devletin iktisadi temeli, toplumsal ilikilerinhukukun stnl ilkesiyle snrlandrld, kendi kendisini dzen-leyen piyasalar olup; devletin toplumsal ve iktisadi hayattaki rol nc-lk etmek deil, ynlendirici / zendirici olmakeklinde tanmlanm-tr. lerleyen blmlerde gstereceimiz gibi bu yap Hobbesu konfi-grasyonu dsal olarak kuatmakta, onu tehdit etmektedir. Lockecumerkez blge, ulustesi genilemesi yoluyla uluslararas alan ticarive kltrel olarak igal etmi olup, hasm devletlere kyasla ok dahagelikin bir devlet / toplum kompleksi konumundadr.

Hobbesu Hasm Devlet / Toplum Kompleksi ve Devlet Snf

Biliyoruz ki burjuvazi ilk defa ngilterede ayaklar zerindedurmaya balam ve tarihteki ilerici roln stlenmeye hazr halegelmiti. phesiz ki bu durum her toplum iin geerli deildi. Baztoplumlarda burjuvazinin bir snf olarak oluumu sreci daha yavailemekteydi. Dolaysyla gelime srecinde burjuvazinin yokluundaonun yerini nc bir kadro (vanguard) dolduracakt. Buradaki sorun,

ykselen yeni snf (burjuvazi) iktidar devralmaya hazr hale geldiin-de sz edilen nc kadrolarn yerinden edilmemek iin mukavemetgstermi olmasdr. Bu, zellikle Bat-d dnyada, gnmzde desklkla rastlanan bir durumdur. Hatta burjuvazi ve zaman ierisindegiderek bir snf kimlii kazanan brokratik kadro arasndaki mcadele-lerin kresel politik ekonominin temel grnglerinden bir tanesi oldu-unu sylemek mmkndr. Son tahlilde btn farkllklarna ramenkapitalist ilkelerle ok fazla derdi olmayan hasm devlet / toplum yapla-

rnda nc kadro ve kapitalist toplumun ana gc (sermaye) arasndakimesafe liberal merkez blgeye kyasla ok daha fazladr. Bu koullarda


17/37

79

devlet iktidar brokrasinin etkisi altna girer; hzl ve derin bir brokra-tikleme yaanr. Toplum (buna sermaye de dahildir), devlet tarafndan

adeta istimlak edilir. Bylesi toplumlarda, devlet, iktidar

n

/ gcnkendisine diren gsteren herkese kar acmaszca kullanmaktan aslaekinmez. Marxn despotik dedii bu ve benzeri srelerden gee-rek oluan devlet / toplum tipine, Van der Pijl Hobbesu demektedir.Hobbesu devlet, devletin burjuva formuna dnmnn ilk aama-sn ifade etmekte olup,Leviathanda(1651) tasvir edilen devlet bii-midir. Bilindii gibiLeviathan, Tevratta ad geen bir canavarn isimi-dir ve Hobbes iin hereye egemen olan devleti simgeler. Hobbesungznde toplum birbirinden ayr bireylerden olumaktadr. Bu ayrk-s paralar birbirine baaryla yeniden-balayan g ise toplumsalszlemedir. Bu szleme, toplumu devlet egemenlii altnda birleti-rir. Kitabn orijinal basksnn kapandaLeviathan, bedeni ona ulama-ya alan kk insanlardan olumu bir dev olarak tasvir edilmitir.Yani, Hobbesu devlet, toplumdan ayr, gayri-insani ve kendisindenbaka hibir eye egemenlik hakk tanmayan yeni bir devlet tipidir.Hobbesu devlet / toplum kompleksinin ilk rneini 17. ve 18. yzylFransas temsil eder. Ardndan Almanya ve talya, Japonyayla ibirlii

iine girerek Britanya mparatorluu ve Amerika Birleik Devletlerinemeydan okuyan ikinci dalgay oluturmulardr. 2. Dnya Savandanykld tarihe kadar ise Sovyetler Birlii, merkez blgenin karsn-da yeni bir g olarak ortaya kmtr. Sonraki dnemlerde bu hasmdevletler, birer birer giderek genileyen Lockecu merkez blgeye dahilolmulardr. Tarihte btn hasm devletler genellikle (olduka iddetlive gerekli olduu taktirde kresel) savalar neticesinde malup edilmi,u veya bu ekilde merkeze teslim olmulardr. Tarihsel olarak her bir

hasm devletin k ve devlet snfnn tasfiyesi, genileyen Batdayeni mcadele ve kar atmalar potansiyeli yaratmaktadr (rn.Rusyann yarm kalan entegrasyonu). Gnmzde ise in gibi birincilhasmlarn (primary contenders) yannda Brezilya, Trkiye, Meksika,ran ve Hindistan gibi ikincil hasmlarn (secondary contenders) libe-ral merkez blge ile elikiler yaamakta olduunu grmekteyiz.32

32 Van der Pijl, K., The West and the Security of the Balkans-Caucasus-Central Asia Corridor.Is NATO the Answer? 27-28 Mart 2008 tarihinde dzenlenen Security from European Union

Through Turkey to South Caucasus: A Prisma of South Caucasus temal konferansta sunulanbildiri, Black Sea University, Tiflis, Grcistan, Ayrca Van der Pijl, A Lockean, s. 13-4.


18/37

80

Kreselleme ideolojisi Batnn bu yaylma / genileme araynaparalel olarak ilev grmtr. Liberal Bat, sivil haklar ve zgrlk-

ler iar

yla yerkreye yay

lmak isterken; has

m devletlerin alternatifgelime stratejileri, ulusal bir perspektife sahiptir. Bu yolda ilerlerkenBatdan farkl olarak kitlelerin rzasna ve gnll katlmna deil,devletin bask ve zor kullanma yetkisine bavurulur. ncelikle ulusaldevlet btnln tesis etmeye ve snrlar iinde kalan topraklarzerinde kontrol salamaya alan hasm devlette brokratik nckadro, devlet iktidarn kapitalist snfa devretmeye hibir zaman yana-mayacaktr. Burada Van der Pijli takip ederek biz de ou zaman askerkkenli olan brokratiklemi bu nc kadroyu, ki eski dzen ieri-

sinde devrimci tutumlar aldklar da grlmtr, devlet snf olaraktanmlayacaz. Byle bir kavramlatrmaya zemin hazrlayan eybunlarn glerini aslen devlet aygtna sahip olmaktan aldklar; yaniiktidarlarnn toplumsal temelini yeniden retme becerisinden yoksunolulardr.33 Hegemonik olmayan hasm devlet / toplum kompleksi,devlet snf tarafndan mobilize edilmektedir. Bu devlet snf, hakimve ynetici snflarn baz unsurlarnn kaynamas sonucunda meydanagelmekte ve Anglo-Sakson hakim snflarnn baskn olduklarulustesi

mekanlarda karlarn koruyabilme yeteneinden yoksun olmaktadr.Elbette hasm devlet snrlar ierisinde bireysel sermayelere de yervardr; ancak, devlet bu balamda iktisadi rekabeti bozmak ve karilikilerini merkeze toplamak suretiyle genel karlar bizzat kendisiformle eder. Yani sermayenin plnde devletin borusu tmektedir;oyunun kurallar sermaye tarafndan deil devlet snf tarafndan belir-lenmektedir. Lockecu Batda devleti yneten kadrolar oyunun serma-ye tarafndan koyulan kurallarn ok iyi bilen birtakm yneticiler vesiyasilerce temsil edilirken; hasm devletlerde ou zaman asker kken-li olan devlet snfnn yelerinin byle bir zellii olmad ortadadr.Bu devletler toplumsal yaamn kendi kendisini dzenleme srecininunsuru olmann tesinde, refah ve iktidarn manevelalar konumundaolmaktadrlar. Bu koullarda hasm devlet snfnn yeleri iin eldekikontrol mekanizmalarndan uzaklamak demek sadece siyasi kariyerdemeydana gelen bir gerileme demek deil; btn bir toplumsal konu-

33 Van der Pijl, Transnational Classes, s. 78-9; Cox, a.g.k., s. 366-7 ve Elsenhans, H.,

Development and Underdevelopment: The History, Economics and Politics of North-SouthRelations, New Delhi: Sage, 1991.


19/37

81

mun / snf konumunun kayb demektir. Bu nedenle devletin kuman-da mevkilerindeki allm ayrcalkl konumlarn kaybetmemek iin

byk aba sarf etmeleri doald

r.ekil 1.Kresel Politik Ekonominin Temel Yaps

Ulustesi Mekan

(sermayenin serbesthareket alan)

HasmDevlet

Bat

t Sermaye

PolitikMcadeleler

Kaynak: Van der Pijl (2008).

Bat, tarihsel olarak, hasm devlet / toplum komplekslerine serma-ye disiplinini dayatmaktadr. Ancak bunu sadece IMF, Dnya Bankas

veya DT gibi malum kurulular eliyle yapmamaktadr. Yeryznnher blgesinde ulustesi liberalizmi tesis etmek balamnda kullanabi-lecei aktrleri bulup karmak; bunlarla eitli ittifaklar oluturabil-mek iin bilinli bir sondaj ve arama / tarama faaliyeti yrtr. Condo-leeza Rice, Amerikan dilerinin temel meselesi bar , gvenlik vegiriimcilerimiz iin frsatlar arayp bulmaktr derken aslnda bundanszetmektedir. Kuzey Kore ve Irak gibi Kabaday Devletlerde buarama tarama faaliyetlerini yrtmek hi kolay deildir; ancak, geim

koullar

n

art

k hkmete / devlete borlu olmayan insanlar taraf

ndanynetilen inin bu perspektiften bakldnda yeri bakadr.34urasaktr ki bugn hasm devletler liberal Batnn hedef tahtasndadr. Buhedefleri ele geirmek iin uygulanacak yntemi o lkelerdeki serma-yenin gelikinlik dzeyi ve liberalizmin yerleiklii gibi unsurlar belir-ler. Sermaye disiplininin grece daha yerleik olduu merkez blgedekendi elikili genileme sorunsal ierisinde ulustesi yaylma, Gillin

34 25 Temmuz 2000 tarihliFinancial Timestan aktaran Van der Pijl, The West and the Securityof the


20/37

82

disipliner neo-liberalizm adn verdii hegemonya projeleri dorul-tusunda hayata geer. Brezilya, Meksika ve Trkiye gibi ykselen

piyasalar

n iinde olduu ikincil has

mlar

n liberal merkez blgeyleentergasyonu ya da ulustesilemeleri ise bata demokratik ynetiimmekanizmalar yoluyla salanmak istenir. Irak ve Afganistan gibi piya-sa medeniyetinden nasibini alamam geri lkelerde ise ayn amacaok terapileri yoluyla yani dorudan igal ve yama yoluyla- ulal-maya allmaktadr. Bazen bir lkede ayn anda birden fazla ynteminkullanlabildii de grlmektedir.35

Burada Bat derken bata ABD ve ngiltere olmak zere ngiliz-ce konuulan toplumlar kast edilmektedir. AB lkeleri yan rollerdedir.

Dnya sermayesi ya da ulustesi sermaye ise en gzel ekilde Fortu-ne 500 listesinde adlar geenler tarafndan temsil edilmektedir. Bugngelinen noktada u sralar kaynak sknts sebebiyle enerji hassasiyetizirve yapm bulunan smrgen Bat ve Batl yaam tarz srdrlebi-lir olmann ok tesine gemi bulunmaktadr. Dev irketlerin muazzamborlar, kresel finans sisteminin son derece krlgan alarnn bekle-nen k ve tam da iinde olduumuz devasa enerji krizi. Btn bugelimeler, liberal Baty byk bir saldrganlk ve fkeyle hasm

devletler zerine daha dorusu devlet snflar zerine itiyor. Ama, buhasmlar yeniden yaplandrmak; onlara liberal bir biim vermek vetabii ki bu devlet / toplum komplekslerini mobilize eden egemen devletsnflarn tasfiye etmek / mlkszletirmek oluyor. Sermaye toplumsalbir g olarak baskn bir karakter kazanmaya baladka iinde bulun-duu toplumda serbestlemenin nndeki engelleri kaldrmay ve devletsnfnn zelleen baz unsurlarn ulustesiletirmeyi baaracak birnoktaya gelir. Bu balamda devlet snfnn tasfiyesi entegrasyonun birn koulu ve en son aamasdr. Hasm devlet / toplum kompleksleri-nin ulustesi dnmn salayan balantlar (Bilderberg Grubu gibi)bir takm ticari ya da siyasi enformel alar zemininde kurulmutur. Buebeke baz nemli devlet adamlarn, byk medya patronlarn / yne-ticilerini ve UKSnin dier organik aydnlarn bir araya getirir. Eer busosyalleme ortamlarnn deimeyen gndem balklarndan bir tane-

35 enalp, M.G. ve . enalp, Hegemony and the Empire of Transnational Capital: Trans-national Capitalist Class Strategies and the Expansion of the Lockean Heartland,Hegemony

or Empire? Prospects for Contemporary World Ordertemal, 7. ODT UluslararaslikilerKoferansnda sunulan bildiri, 18-20 Haziran, 2008, Ankara-Trkiye.


21/37

83

si sermayenin doa ve toplum smrsn daha da etkin klacak yenikontrol planlar gelitirmek ise dieri de hasm devletlerin hangi yollar-

la ehliletirilerek kuat

labileceine karar vermek olmaktad

r.

36

OSMANLI MRASISI KNCL HASIM TRKYEDESERMAYE VE DEVLET LKS

Trkiye burjuvazisi, kendi karlar iin bile olsa, kkl bir burjuva devri-mi yapmaya tarihinin hibir dneminde cesaret edememi bir snftr. indeyaad tarihsel an (ulusal kurtulu ve sosyal devrimler a) koullarn-dan her zaman rken ve bu nedenle de emeki halk ynlarnn her hareke-tinde bir komnist devrim heyulas grerek irkilen bu dlek snf, otoriter-

brokratik bir devlet yaplanmasnn kanatlar altna snarak iini yrtmeyi

ve onun himayesinde palazlanmay cumhuriyet tarihi boyunca temel bir poli-tika olarak bellemitir hep.37

Bu blme Marksist Tutum dergisinden Mehmet Sinann yukar-daki satrlar zerine baz deerlendirmeler yaparak balamak istedik.ncelikle yazar, burada Trkiye burjuvazisini kendi tarihinin hibirdneminde devrimci vasflara sahip olmamakla eletiriyor ve dlekolmakla suluyor. Sinan hakldr; Trkiyede burjuvazinin devletle ili-kisinin nitelii yakn tarihlere kadar gerekten de (kendi alarndantabii) ok gurur verici deildir. Hatta baz emekli (st bile deil) ortadzey brokratlarn Vehbi Ko gibi bir iadamnn bakanlk, mste-arlk kaplarnn nnde nasl da el pene divan bekletildiini keyifleanlattklarna ahit olmuuzdur. Aye Bura,Devlet veadamlaradlkitabnda bu olguyu Trkiyede iadamlar ve devlet ilikisinin mutlaknitelii olarak sabitler. Burada ksaca sylenen Trkiyede devletingl ve byk, bunun karsnda iadamlarnn ise grece zayf, rkekve boynu bkk olduudur. Aktr ki sklkla dile getirilen bu tespityaplrken Trkiye burjuvazisi Avrupadaki rneklerle kyaslanmakta-

dr. Denmektedir ki, Trkiye burjuvazisi belli bal baz tarihsel neden-lerden dolay Batdaki rnekleri gibi devrimci potansiyele sahip olma-d iin burjuva devrimleri yukardan devrim zorlamasyla yaplm,toplumsal dnm yukardan aaya doru ynlenmitir. Yani, atlararabann arkasna balanmtr. Bu noktada Sinann dleklik eletiri-sine dnerek bu durumun sadece Trk burjuvalarn deil daha genel

36 Van der Pijl, K., Capital and the State System: A Class Act, Cambridge Review ofInternational Affairs (20) 4, 2007, s. 619-37

37 Sinan, M., AB Sreci ve Burjuva ktidar Bloku indeki atma, 2004,[Kaynak: http://www.marksist.com]


22/37

84

olarak burjuvazinin tipik bir zellii olduunu sylemek mmkndr.ou zaman iddia edildiinin aksine Avrupada burjuva devrimi asla

burjuvazinin kendisi taraf

ndan yap

lmam

t

r. Burjuva dzenin kuru-luu yolunu aan General Cromwellin yoldalar ve Jakobenler gibidevrimciler olmutur. Aslnda ayn ey dier tm ulusal devrimlerve ii devrimleri iin de geerlidir (rn. Kuvayi Milliye savalar,Bolevikler ve Castronun gerillalar). Burjuvazi, Avrupada da genellik-le radikal siyasal dnmlerden yana olmam; feodal tekellerin veyakrallklarn ierisinde gvence altna alnm ortaklklarla idare etmeyitercih etmilerdir. Ne zaman ki, mevcut yap gelien iktisadi faaliyet-lerine ve yeni dnce ufuklarna talep ettikleri imtiyazlar salamay

baaramaz hale gelmitir; ite o zaman burjuvazi, Avrupadaki toplum-sal mcadeleler srecinin bir taraf olmakzorunda kalmtr.38 Sonuitibariyle Trkiyedeki burjuvazi dnyadaki dier rneklerinden dahafazla dlek deildir; kanmzca aradaki fark, bir hasm devlet / toplumkompleksi ierisinde faaliyet gsteriyor olmaktan kaynaklanmaktadr.Burann Trkiyede iadamlarn devlet karsnda rkek ve sindiril-mi olarak betimliyor oluu bir lde, en azndan Trkiye toplumunun bir dnemi iin, doru olabilir; ancak, gerek bu topraklarda gerekse

dnya genelinde art

k devlet(ler) ve sermaye(ler) ilikilerinin gereknitelii bize burada anlatlanlardan ok farkldr. Trkiyede devlet neBurann ve kimi baz ateli liberallerin iddialarnn aksine (sermayede dahil) hereyin ve herkesin zerinde bir yerdedir; ne de ortodoksMarksistlerin anlatt gibi tamamen burjuvazinin snf karlarnnve egemenliinin bir aracdr. Gnmzde Trkiyede devlet, liberalBatda olduu gibi toplumsal snflarn (emek ve sermayenin) demok-ratik mcadelelerinin yrtld bir zemin de deildir; sivil toplu-mun ve burjuva demokratik kurumlarn grece az gelimilii veri

iken, egemen snfn farkl fraksiyonlarnn ve geleneksel devlet snf-nn amansz mcadelelerinin arenas konumundadr. Egemen snflarnkendi aralarnda yaanan bu atmal sre Gramscinin dedii gibiii snfnn ve ezilenlerin gszl, rgtszl ve pasifliininmanifestosu gibidir. Bu atmann ieriini doru anlayabilmek iinTrkiyenin hasm devlet birikiminin tarihsel kklerini doru anlamakgerekmektedir.

38 Bkz. Van der Pijl, Global Rivalries, s. 1-12 ve Van der Pijl, The West and the Security ofthe


23/37

85

Trkiyenin Hasm Devlet Birikimi ve Devlet Snfnn Oluumu

Hasm devletler, ynetici snflar toplumlar harekete geirmek iin kendi

egemen devletlerine yatrm yaparak, kendi bana ngiltereden deil dengilizce konuulan stratejik blgeden yaylan modernizasyon basklary-la mzakere etme konusunda daha baarl olanlar ve dolaysyla toplumsal

btnleme ve modernizasyon konusunda daha ksa ve acsz bir yol vaadedenlerdi. Burada sivil toplumdan sz edilemez; bu model, eitli dzeylerdedevlet kamulatrmalarn (Devletilik), snrlar aka belirlenmi bamsz

bir lkeyi (Misak- Milli) ve halk Baty yakalama dorultusunda hareketegeirmek iin genellikle milliyeti olmak kaydyla- devrimci bir doktrini(Kemalizm) ierir.39

19. yzyl sanayi kapitalizminin serbest rekabeti, kapitalist snf-

larn ise zellikle metropollerde olmak zere, milli nitelikte olduu birdnemdi. Bu yzyln sonunda rekabete dayanan kapitalizm, yerinidev anonim irketlerin hakim olduu bir iktisadi yapya brakt. Lenin,kapitalizmin tekelleme ynndeki geliiminin kanlmaz bir biim-de emperyalizmi dourmakta olduunu gstermiti. Ksacas klasiktanmyla emperyalizm, kapitalizmin ulat son aama olan tekelcikapitalizmdir. Tekelcilikle birlikte sermaye ihrac, daha nce grlme-mi lde byk boyutlara ulam ve uluslararas eitsiz iblm

srelerine yeni bir ivme kazand

rarak, sistem ierisinde yer alan tmreticilerin, tekeller tarafndan smrsn geniletmi ve bytm-tr. Osmanl devleti bu srete tek bir emperyalist devletin dolayszya da hegemonik egemenlii altna girmemitir. Tersine, emperyalist-ler arasnda sregiden rekabetten yararlanarak merkezi devlet yaps-n ve greli bamszln koruyarak, nemli lde bir smr aierisinde evreleme srecine girmitir. Bu noktada, alt izilmesigereken en nemli husus, emperyalist sistemle eklemlenme srecinin,Osmanlda bir burjuva devleti dzeni oluturamaddr.40

Avcoluna gre emperyalizm, Trkiye ile ilikilerinde arac olarakRum ve Ermenileri kullanmtr. Bu kesimlerin teden beri iktisadi veticari hayatta avantajl olduklar bilinen bir gerek olup, i dnyasnaegemen olmalar emperyalist devletlerin ak destekleri ile olmutur.mparatorluun son dnemlerinde faaliyete geen pek ok yabancokul, yabanc sermayeye personel salanmas amacn tamakta vebunlardan daha ok Rum ve Ermeni unsurlar yararlanmaktadr. Tanzi-

39 Van der Pijl, A Lockean, s. 14, vurgular bizim.40 Pamuk, ., Osmanl Ekonomisi ve Dnya Kapitalizmi, Yurt Yaynlar, 1984, s. 14


24/37

86

mat reformlarnn el verdii lde ekonomik konularda, devletin enyksek kademelerinde yabanc sermaye karlarn korumak ve gelitir-

mek ad

na da yine ayn

kesimler kullan

l

yordu. te yandan imparator-luun bnyesindekigayr-i mslimlerin bir ksm da Avrupal lkelerintebasna geme imkan bularak, lkedeki gerek Avrupallarn yann-da bir szde Avrupal zmre olarak ortaya kmlard. Bu sebeplebunlara lvanten ya da tatl su frengi ad taklmtr. Avcolu,Batlla-ma cereyan ile ba baa giden bu srecin son halkas olarakalfrangamslmanlar saptamak suretiyle, dnemi resmeder. Bu resimde yeralan her bir figr tek tek incelendii vakit, bunlardan hibirisinden,emperyalizme kar etkin bir diren gstermesi beklenemezdi. Bunlar, o

dnemde Trkiyede karlar emperyalizmle en fazla badaan kesim-lerdi. Avcolu, bu ilikiler an tanmlamak iin, talan organizasyo-nutabirini kullanyordu:

[Bu] organizasyonun tepesinde bankalar ve Trkiyeye yerlemi olanAvrupal byk tccarlar vardr. Bunlar, ou Rum ve Ermeni olan ikinci

basamaktaki araclar eliyle faaliyetlerini yrtmektedirler. Rum ve Ermeniikinci basamak araclar, byk toprak aalar ve derebeylerine rn karlavanslar amak ve rn toplamak iin nc basamaktaki ou Trk olanaraclar hizmetlerinde kullanmaktadrlar.41

Osmanlmparatorluu iin son dneme olan 20. yzyln bala-rnda, Anadolu topraklar zerinde kapitalist retim ilikilerinin hemenhemen hi gelimemitir. Burada feodal ve ataerkil retim ilikilerininevreledii son derece ilkel ve geri bir tarm ekonomisi hkm srmek-tedir. Avrupa kapitalizminin geirdii geliim srecine benzer bir dn-m yaanmam olduundan, baz byk ehirlerde bulunan ticaret burjuvazisi, kapitalist ilikileri besleyip gelitirebilecek devrimci birnitelie sahip olmaktan uzaktr. Kapitalizmin gelimesi asndan hayati

nem ta

yan ulat

rma ve haberleme ebekeleri ise hemen hemen hiyok gibidir. Dolaysyla, tarm kesiminin kendi i pazarn oluturarak,sanayilemenin ve kalknmann balangcnda oynamas gereken kritikrol oynama ihtimali de yoktur. Ksacas imparatorluun son dnemle-rinde ve Kurtulu sava yllarnda Anadoluda tarm sektrnn, feodal,yar-feodal ve pre-kapitalist bir retim yaps sergilemekte olduunu veekonomide kapitalist ilikileri besleyip gelitirebilecek bir burjuva sn-fnn olmadn sylemek mmkndr. Bu noktada, 20. yzyln bala-

41 Avcolu, D., Trkiyenin Dzeni, Cilt V, Ankara: Bilgi, 1969, s. 90


25/37

87

rnda Anadolunun egemen snflarn iileri, orta ve yoksul kyllerieitli mekanizmalarla smren feodal aalar, tccarlar, tefeciler ve

c

l

z bir sanayiciler koalisyonu temsil etmektedir. Bunun d

nda Douve Gneydou Anadoluda airet ilikileri mevcuttur.42 Bu balamdamilli mcadele, Anadolu eraf ve kk burjuva kkenli askersivilaydnlar nclnde yrtlm; Atatrkn izgisi bu hakim snflarkoalisyonunda askersivil zmrenin ar basmasyla olumutur.43

Trkiyede liberal merkez blgenin klasikemasndan farklekil-de gelien demokratik devrim, i sosyal elikilerin ve bu trl snfmcadelelerinin bir rn olmamtr. Bunun yerine d emperyalistbask ve saldrganlklara kar bir kurtulu sava ile balayp sonu-

landrlan, Kvlcmlnn dolayl ve orijinal bir yeni smrge demok-ratik devrimi dedii biime brnmtr.44 Kukusuz ki bu Anadoludamodern anlamda toplumsal snflara (ve dolaysyla snf mcadelele-rine) rastlanmad anlamna gelmiyor. Kurtulu Sava sresince veyounlaarak savatan sonra TBMMnde ahit olunan fikirsel ayrlklarve tartmalar son derece snfsaldr. Bu bir anlamda birsnflar koalis-yonu olarak srdrlen milli mcadelenin nclerinin kendi aralarn-da, devleti yani egemenlii ele geirebilme savalardr. Taner Timura

gre bu savalar Anadoluda gl bir burjuvazi olmad iin erafkaybetmi ve kk burjuva kkenli askersivil aydnlar nclnde,kuvvetli bir brokrasinin temelleri atlmtr.

Yirminci yzyla gelindiinde, Osmanl mparatorluu snr-lar ierisinde hibir zaman Avrupa rneinde grld trden birdevrimci bir burjuva snf oluamamt. Bunlarn yerine kkburjuva unsurlar olan aydnlar dnda komprador diye tabir edilen birburjuvazi, clz bir yerli ticaret burjuvazisi ve Anadolu eraf mevcut-tu. Kvlcmlya gre bu artlarda, kendi deyimiyle birinci kuvyimilliyeciliimize her adan kar gelen ve karlar dorudan doruyaemperyalist lkelerle rten, kompradorlar zmresinin temizlenmesiiinin Kemalist kadrolarn ilk icraatlarndan birisi olmas, son derecedoald. Bu bak asna gre devrimler sresince nc kadro ilk iolarak, lkedeki komprador burjuvazi egemenliine ve tahakkmnebir son vermitir. Bu olguyu deerlendirirken, komprador denilen bu

42 Timur, T., Trk Devrimi ve Sonras, Ankara: mge, 1994, s. 1543 Timur, a.k., s. 22244 Kvlcml, H., Trkiyede Devrimin Stratejisi, stanbul: Sosyalist Ktphanesi, 1989, s. 295


26/37

88

ayrcalkl aznlkla karlar hi uyumayan kesimlerin hangileri oldu-unu iyi tespit etmek gereklidir. Bunlar, Mslman ve Trk mlk sahi-

bi s

n

flar ve hatta emperyalist devletlerin himayesinden etnik ve dininedenlerle mahrum kalan Yahudi burjuvazisi ve dier baz etnik kesim-lerdir (Krtler ve Arnavutlar gibi). Ali Rza Turaya gre sz konusukomprador aznlklar, merkezi devlet brokrasisiyle hayli mesafeliilikiler ierisindedir. Bunun nedeni, emperyalist smrnn bir arachaline gelirken siyasal reformlara girien brokrasinin, aznlk komp-rador kesimler zerinde siyasal denetim kurmak ve gelitirmek istiyorolmasdr.45ttihat ve Terakkinin 1. Dnya Savana dein bu ynde politikalar uygulamaya altn sylemek mmkndr. Ykselen

modernist brokrasinin savunduu Osmanl Milliyetilii fikrininarkasnda da tam olarak bu trden kayglar yatar. Balkan Savalarndansonra patlak veren 1. Dnya Sava ve bu dnemde imparatorluundalma sreci ierisine girii ile bu defa da Trklk dncesiningeliimi birbiriyle rten olgulardr. Milli burjuvazi yaratma fikri deilk olarak bu dnemde adeta bir furyaya dnr.46

Ulusal pazarn ve d sermayeye kar devletilik zrhna brnmulusal ekonominin kurulmasyla burjuvazinin gelitirilmesi / millileti-

rilmesi ve buna paralel olarak asker-sivil brokrasinin burjuvalat; busrete bir ksm burjuvazi ve brokratik sekinin, Batl sermaye snf-larn yakalama abas iinde giderek kaynat grlmektedir. Yuka-rda devlet snfolarak tanmlanan bu snf nvesi, Cumhuriyet dne-minde somut varln Ko-CHP ilikisinde bulur. Trkiyedeki devletgeleneki yaklam eletirirken devletin snf karakterini vurgulayanKorkut Boratav, bir anlamda, bu snf nvesinin varln dorular.47Bu bak as, emperyalist mcadelelerin belirlenimi altndaki Trkulusal sermayesinin balang koullarn ve elikilerini anlamam-za yardmc olur. Tekrar vurgulamak gerekirse, ulusal ve uluslararasyapsal sreler ve bu yapsal sreler iinde snf aktrlerinin eylem-

45 Tura, A.R.,Kemalist Devlet, Kardelen Yaynlar, 1998.46 Doan Avcolu, bu dnemin, ttihat ve Terakkinin nde gelen simalarnn da sermayedar

sfatyla katld ve sadece stanbul ve zmir gibi gelimi ticaret blgelerinde deil, partininulaabildii btn tara kent ve kasabalarnda esas olarak ticaret ve bankaclk alanlarndaanonim irketler, kooperatifler, banka ve acentelikler oluturma furyasnn yaand birdnem olduunu yazar. Avcolu, a.g.k., s. 175-180.

47 Bkz. Boratav, K., 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Sn flar ve Blm (lk basm 1991),Ankara: mge, 2005, 1. Blm.


27/37

89

leri birbirlerini karlkl ve srekli olarak belirlemitir. Elbete Trkiyetoplumunun yaad bu deneyimi milli bir burjuvazi yaratmak bii-

minde tan

mlamak, toplumsal bir s

n

f olarak burjuvazinin, bir zmreolan brokrasi tarafndan yaratldn ne srmektir ki bu aka oknemli bir tarihsel yanlsama olur. Trkiyede ttihat ve Terakkininya da Kemalist brokratik nc kadronun yaptey, snf ynelim-leri her ne olursa olsun, maddi retim / dolam ilikileri ierisinde bir konum olan burjuvaziyi yaratmak deil, kendi dnda oluan butoplumsal konumun sosyal ve etnik bileimini deitirmek olmutur.Bunu yaparken ayn zamanda bu zmrenin temsilcilerinin de giderekbir snf mensubiyeti gelitirdiklerini, Trkiyede devlet snfnn yele-

ri haline geldiklerini dnmek mmkndr.

Anti-Emperyalist Milliyetilik veMuasr Medeniyet Seviyesi kilemi

Gazi Mustafa Kemal ve arkadalarnn hedefi belliydi. Batyaramen batllaabilmek srecinde, bu defa baarya ulaabilmek veII. Mahmutla balayan modernleme abalarn, farkl bir mecradanda olsa srdrebilmekti. Aka ortadadr ki Trkiye, modernleme

srecini, kapitalist geliimin geleneksel yap

lar

rten, eriten ilerle-yiine elik eden nitel ve / veya nicel deiimler yoluyla yaamam-tr. Modernleme abalarnn somut sonularnn gzlemlendii alan-lar, Trkiyede, modernletirici iradenin vizyonuna bamlydlar.Yani, modernleme srecinin nitelii, toplumsal dinamiklerin kendiisel potansiyellerinden ziyade, ki bu Batda kapitalist retim ve ilikibiimlerinin gelimesi yoluyla olmutu, nc kadronun bilgi, grg vevizyonuna bamlyd. Metin ulhaolu, bu durumu ge modernle-me denilen srecin tipik bir zellii olarak belirlemektedir.

zgn kapitalist modernlemede, maddi anlamdaki kapitalistleme sreleriile kurumlarn ve toplumsal yaam biiminin deiimi arasnda bir rtmeya da e zamanllk varken, ge modernlemede bu zellik, grlmez. Gemodernlemede, modernletirici iradenin vizyonu, lkeye getirdii ve toplu-ma dayatt tarzlar vb. kapitalistleme srecinin nnde gider. Bu nedenle,ge modernleen lkelerde, geleneksel olan ile yeni olan arasndaki elikive eklemlenme ilikileri, klasik snf saflamalarn da rtebilen bir eitliliktar.48

48 ulhaolu, M., Modernleme, Modernlik ve Trkiye, Sosyalist Politika, (21), 1999, s. 42.


28/37

90

Bu trden bir ge modernleme sancs hemen hemen tm dierhasm devletlerde ortaktr. Trkiyede mmet toplumundan millet

toplumuna gei srecinde ulusal burjuvazi, Avrupada olduu gibi,kendi ulusal deerler dzenini yaratamad iindir ki kurtulu sava-ndan sonra devrimler, zorunlu olarak, st yapda yani kltr ve gnde-lik yaam biiminde, gndeme gelmitir. Halbuki burjuva snf, kendideerler sisteminin sahibi olarak milli deerlerini toplum yaamnayerletirebilmi olsayd, Attil lhann da ifade ettii gibi; laiklik, ehirahlak, ulusal tarih ve dil bilinci, yeni toplumun zerine hazr elbisegibi oturacakt.49 O halde Cumhuriyet devrimleri ile mmeti / feodaltoplumun eski deerler dzeni yerine laik ve liberal (yani, burjuva!)

deerleri nerilmi, gerekli grld lde de dayatlmtr. Toplu-mun tm geleneksel deerlerini deitirmek, ister istemez, zorunlu-dur. nk, feodal / mmet toplumu dinsel eleri n planda tutarken;modern burjuva / millet toplumu, kendi laik deerlerini (hukuk, ahlak,estetik v.b.) beraberinde tar.

Gei dnemleri, srama dnemleri: Her trl arla yer var. Fransz,Rus ve in devrimlerinin, nceki deerler sistemine tepkisi dehet vericidir.nkr, bir nceki dnemi ap, insanlk birikimi deerlerin inkr haline dn-ebiliyor. Biz bunu yaamadk. Yaamadk ama, feodal / mmet dneminin

deerler sistemini deitirmek isterken, kalktmz adaptasyon hareketini,tutarl klabildik mi? nk, Anadolu htilli ulusal bir demokratik devrimhareketidir, oysa kltr devrimi Batl birtakm deerler ve fikirlerin, bu aradakurumlarn, yeni topluma aktarlmaseklinde olmutur. Bunda bir eliki yokmudur?50

Attila lhan hakldr. Trkiye gibi hasm devlet / toplum yaplarndaburjuva devletin oluumu deneyimi liberal merkezden farkl olmutur;ancak bu farklar neredeyse btn hasm devletlerde kendisini gsterir.Bu anlamda elbette derin bir eliki vardr. Trkiyede Gazi Mustafa

Kemalin ve Kuvayi Milliye savalarnn oluturduu nc kadronun,zaman ierisinde yerlerini devlet snfnn iktidarna terk ettikleri syle-nebilir. Kemalist devrimlerin snfsal anlam bu perspektiften de anla-labilir. Toplumlarn tarihinde hibirey yoktan varolmamtr. Kema-list devrimler ve Trkiyede modern devletin ortaya k bu anlamda,Marxn deyimiyle, kendi anda kurucusunun adyla anlan tek Avrupalkesi olarak mutlaki / merkeziyeti Osmanl devletinin yerine Van der

49 lhan, A., Ulusal Kltr Sava, stanbul: zgr Yaynevi, 1986, s. 950 A.k., s. 31


29/37

91

Pijlin hasm devlet dedii Hobbesu modern ulus-devlet tipinin inaedildii koullarhazrlamtr. Bu kuram atsndan bakarak Trkiyenin

kresel politik ekonominin merkez blgesinin d

nda kalan bir ikincilhasm devlet karakteri sergilemekte olduunu syleyebiliriz.51kincilhasmlar, genellikle devlet nclnde modernleme sreci yaayan;ancak Batnn karsna kmaktan ekinen devletlerdir. Bu balamdazaman ierisinde giderek burjuvalam bir takm asker-sivil brokrat-larn ve yerel sermaye unsurlarnn tekil ettii bir devlet snf tara-fndan sevk ve idare edilen Trk devletinin, Osmanlnn ykl sre-cinde oynadklar ykc / igalci rol ile ilgili olarak ngiliz ve Fransaibirliine byk bir tepkisi vardr. Cumhuriyetin ilk yllarnda Bat

dedikleri o tek dii kalm canavara veya Van der Pijlin ifadesiyleliberal merkez blgeye kar Bolevik Rusya ile yakn ilikiler kurul-mas, Trkiyenin bu hasm devlet niteliiyle aklanabilir. Bu srete burjuvazinin nicel ve nitel olarak son derece zayf oluu, gen Trkdevletinin daha dorusu devlet snfnn lkeyi modernletirme srecin-de nc bir rol oynamasna neden olacaktr. Muasr medeniyet sevi-yesine ulama lks bu anlamda bu devlet snfnn toplumunu aatlatma abasn anlatmaktadr.

Trk Devlet-Toplum KompleksininUlustesi Entegrasyonu ve Direni

lerleyen dnemde ulusal birikim dngsnn gelimesiyle farklsermaye fraksiyonlar glenmi, siyasal alan blnm, bu da yenitarihsel bloklarla yeni hegemonya projelerinin ortaya kmasn bera-berinde getirmitir. Devletilik projesi Baty yakalama motivasyo-nuna sahip devlet snfnn projesi olarak grlebilecek iken, 2. DnyaSava sonras retilen kalknmaclk projesi yeni oluan burjuva

unsurlarn -hem artn hem de paylaanlarn artmas noktasnda sala-nan uzlama erevesinde- sisteme entegre edilmesini ngren birhegemonik proje olarak ortaya kmtr. Kalknmaclk projesi, herne kadar ulusal sermayenin desteklenmesi fikrine dayansa da, dnyakapitalist sistemi ve onun baskn aktrlerinden bamsz gelitirilmibir proje olarak grlemez. O dnemde gerekten de uluslararas nite-lii ar basan Batl burjuvazi iin bu uzlama, hasm devlet karak-

51 Bkz. Van der Pijl, A Lockean, s. 14 ve Van der Pijl, The West and the Security ofthe


30/37

92

terli evre lkelerde ulusal dzeyde yeni kapitalistlerin geliimi ile bir yandan devlet snfnn konumunun -devleti kullanarak direnme

kapasitesinin- zay

flatmas

, dier yandan da bu lkelerdeki muhaliftoplumsal glerin -Sosyalist Rusyann desteini alarak- sosyalizmekaymasnn engellenmesi ilevi grmtr. Sonuta bu devlet toplumyaplarnn sisteme daha fazla eklemlenmesi gereklemitir. Yapsalolarak bu durumu belirleyen yine sermaye birikim srecinin elikili veeitsiz gelimesi olmutur. Sermayenin ulusal dzeyde merkezileme-si ve birikimine -eliik grnse de- paralel olarak milli burjuvazininen gelikin ksmlar, giderek Bat sermayesi ile btnleme eiliminegirmi, daha dorusu onunla yarabilmek iin buna mecbur kalmtr.Arkadan gelen sermaye gruplarnn (burjuvazileen tarmsal ve ticarifeodal unsurlarn) glenerek siyasi otoriteden pay talep etmeleri sonu-cunda da, geerli devlet / toplum ilikisi biiminin Tanzimat gelene-inin devam niteliinde- askeri darbeler yoluyla ekillenmesi srecinegirilmitir. Bu erevede 27 Mays daha ok sermaye ii elikilerdendoan krizin almasna ynelik gerekletirilen bir darbe olmu iken,12 Mart dorudan kar hegemonya gelitiren toplumsal gleri hedefalmtr.

12 Eyll askeri darbesi ise ithal ikameci sanayileme mode-li olarak pazarlanan birikim stratejisinden ihracata dayal bymemodeline kayma, kapitalist kresel yeniden yaplanma erevesin-de ulustesi sermayenin uygulamaya soktuu btnlkl bir projeninTrkiye aya olarak grlebilir. Bu erevede, Latin Amerika, Asyave Orta Dou ekonomileri zorla serbestletirilirken, buralarda da aksermaye gruplarnn oluturulmas ve gelimekte olan sermaye kesim-lerinin yeni koullara uyumlu hale getirilmesi; yani sosyalizasyonu

gerekmitir. Bu anlamda darbeler, zalclk benzeri gei srelerinigetirmitir. Ksaca ifade etmek gerekirse, 1980-1999 aras dnemdeuluslararas sermayenin ulusal baskn sermayeyle kar ve vizyonlarnnbtnlemesinin altyaps hazrlanm; thal kameci Strateji sresincekolay birikime alm olan sermaye gruplarnn yeni dzene direnii-nin kar hegemonya hareketine dnmesini engellemek amacyla, ilkolarak buradaki byk sermayenin daha ok burjuva liberallemesive ayn anda nde gelen orta byklkteki sermayenin rzasnn yara-

tlmas hedeflenmitir. Bu erevede, sadece Trkiyede, kimilerinegre 100 milyar ABD dolar -hem d yardmlardan gelen para hem de


31/37

93

ierdeki smrden gelen artk- sermayeye aktarlm, buna ek olaraktrl tevikler, destekler, fonlar vs. gibi vastalarla yeni birikim modeli

dahilinde uluslararas

sermayeyle btnleebilecek sekin sermayegruplarnn yaratlmas ve yerli byk sermayenin bu dnme iknaedilmesi amalanmtr. zaln kiilii ve balantlarnda somutlaanyeni-sa program srecin temel felsefesini belirlemi, fakat kaynakdatmnda sklkla ortaya konan keyfi yaklamlar sonraki yllardakzgnlaan sermaye ii paylam mcadelesinde byk rol oynamtr.

Trkiyede nasl ki 12 Mart TSADn kuruluunu getirmise,12 Eyll darbesi de YASEDin (Yabanc Sermaye Dernei) kuruluu-nu getirmitir. Ak birekilde sermaye yanls olan askeri cunta, bir

yandan tm ulusal toplumsal rgtllklerin nn kapatrken, dieryandan uluslararas sermayenin nn ardna kadar amtr. Bu olay,Poulantzasn iaret ettii gibi, o ana kadar dsal olan yabanc serma-yenin yerel bir aktre dnmnn balangc olarak anlalmaldr.Bu anlamda temel sermaye bileenleri nclnde devlet karsn-da konumland rgtlenmelere bakarak bir saptamaya gidildiinde;YASED tarafndan temsil edilen ve ilk etapta (1980 ve 1990larda) nplana kmayan / kamayan uluslararas sermaye gruplar ile TS-

AD tarafndan temsil edilen ve holdinglemi baskn -o zaman iin halaulusal- sermaye gruplar hiyerarinin tepesinde duran snf aktrleriolarak saptanabilir.52 Bu gruplar neoliberal ereveye uygun olarak,TOBB iinde rgtlenen ve uluslararas retim zincirine taeron olarakeklemlenmi orta ve kk lekli sermaye gruplarnn sosyalizasyonukonusunda ortak kar birlii iinde grnmektedir. Baz sektrler iin-ortaklklar ve teknoloji / sermaye ihtiyac bakmlarndan- bu gruplarnnde gelen unsurlar birbirine balanmken, kimi sektrlerde uluslar-aras sermaye ve uluslararaslaan yerli sermaye karlar atmayagirmitir. Lider pozisyondaki uluslararas ve uluslararaslaan grupla-rn, uluslararas retim ve dolam kanallarna katlamayan ve ulusaldzeye mahkum kk ve orta boy gruplarla, TESK ats altndargtl esnaf ve sanatkar gruplarnn mlkszletirilmesinden gelecekpastay, da dnk gruplara vaat ettii de dnlebilir. Bu ere-

52 Bu noktada bkz. Ercan, F., elikili Bir Sreklilik Olarak Sermaye Birikimi (1): TrkiyedeKapitalizmin Gelime Dinamiklerinin Anlalmas in Marksist Bir ereve Denemesi,

Praksis (5), 2002, s. 25-75 ve Ercan, F ve G. Tuna, Trkiyede Burjuvazinin Geliimi:

1960lardan Gnmze Bak, ktisat, Siyaset, Devlet zerine Yazlar (Prof. Dr. KemaliSaybalya Armaan), Balam: stanbul, 2006, s. 141-173.


32/37

94

ve iinde TSKin yeri snflararas mcadelenin pratik boyutunu, yaniiilerin taleplerinin bastrlmas ve kazanlarnn geriletilmesi mca-

delesini, sermayenin genel

kar

dorultusunda yrtmek olmutur.Bu bakmdan TSKin saylan fraksiyonlarn tm hesabna i grdsylenebilir.

1980 ve 1990larn kriz ortamnda, YASEDin dev sermayeli ulus-lararasirketlerin ulusal lekteki temsilcisi olarak, gzle grlr birpolitik aktre dnmemesinin sebepleri bu erevede anlalmaldr. pazarn geliimi srecinde, retim-dolam-blm kanallarnn ulusalsermaye gruplarnn elinde olmas, askeri darbe ncesinde politik orta-mn (sa ve sol gruplarn farkl anlamda da olsa d glere kartl),

kreselleme gibi etkin bir ideolojik arac / sylemin yokluu buradanemli rol oynamtr. Fakat, bunlardan daha nemlisi, kendisiyle vizyonve kar birliine girme anlamnda ikna edilmemi olan, yani ulusal pazarla snrll ama yoluna girmi bir sermaye grubu olumamolmas potansiyel bir direnie neden olacandan, ulustesi sermayeningeri planda kalarak, ulusal dzlemdeki mcadelenin netlie ulamasnbekledii tahmin edilebilir. Bu ekilde bir hegemonik mcadeleleninortaya knda devlet gc ve onun oynad rol son derece belirleyici

olmutur. Hem dntrc hem de dnm engelleyici ynde kulla-nlmaya ak haliyle, kimi zaman ise kar hegemonyann kurumlarnve ideolojisini gelimesi ve sistemden kn ister istemez nnn al-mas tehditini barndran yaps ile geleneksel devlet kurumlar snfsaltemelde ykselseler de, kontroln hangi snflara ve snf fraksiyonla-rna geecei, toplumsal dnmn temel belirleyenlerin-den birisi-dir. Doksanlarn mcadele ortam ierisinde gerekletirilen DT veGmrk Birlii yelikleri ticaretin daha da serbestlemesini getirirken,dier yandan byk KTlerin ve devlet bankalarnn zelletirilmesi

giriimlerinin Anayasa Mahkemesi, Dantay gibi yksek mahkemelertarafndan geciktirilmesi geleneksel devlet kurumlar araclyla ulusalsermayenin hala kresel yeniden yaplandrma srecine direnebilecei,bu yolda ciddi sorunlar yaratabilecei grlmtr. Yani, Trk devlet /toplum yapsnn, derinleen ve genileyen kapitalist ilikilerin serma-yeler arasnda ve ii snfna kar dnya dzeyinde verilen mcadeleortamnda, ulusal birikim srelerine daha fazla baml olan sermayegruplar ve sosyal glerin elinde hala pazarlk unsuru olabildii anla-

lmaktadr.


33/37

95

SONU

Sermaye tam anlamyla sadece Lockecu merkez blge tarafndan

yaratlan ulustesi mekanda geliebilir. Genel olarak sermayenin eli-kili ve dinamik btnl ve bireysel sermayelerin oluumu ancak bublgede salanabilir. Bireysel sermayeler, doa ve toplumu kendi arala-rndaki ilikinin temeli olan rekabetin esaslarna sadk kalarak ortak-laa smrrken; yine bu rekabet srasnda genel sermaye karlarnve karakteristiini kefetmeye zorlanrlar. Bu keiflerden en nemlisisermayenin oyun alannn mutlak suretle devletin mdahale edeme-dii, kollarnn yetiemedii bir yerlerde olmas gerektiidir. Kapita-

lizm, ilkesel anlamda tam anlam

yla liberal bir ortamda geliebilmek-tedir. Sermayenin ncelikle kresel politik ekonominin merkez blge-sinde ortaya km olmasnn temel nedenlerinden bir tanesi budur. Buulustesi mekann efendileri, ulustesi hakim snf, gnmzde devbankalarn ve holdinglerin kurul toplant salonlarnda, lks otelleringsterili salonlarnda bir araya gelirken sadece ksa vadeli sermayekarlarna ynelik planlar yapmak ve kararlar almakla kalmyor; aynzamanda, daha geni bir perspektiften bakarak, kumanda merkezindeulustesi sermayenin oturduu Batnn politik ynelimleri dorultu-sunda alyor.

Ulustesi sermayenin yapsal gcnn kurumsal ve ideolojik olmakzere birbiriyle balantl iki boyutu daha bulunmaktadr. Bu gcnetrafnda beliren mcadele kendisini ideolojik ve kurumsal dzlemdesermayenin neoliberal organik aydnlarnn karlarnda yer alan dierheterodoks ideolojilerle (milliyeti-kalknmac, devleti, Keynezyen,sosyalist, poplist vb.) giritikleri tartmalarda, i dnyasndan rgt-lerin yansra baz siyasi partilerin, ok tarafl kurumlarn ve devlet

kurumlarnn aralarnda cereyan eden derin ihtilaflarda kendisini gster-mektedir. Trkiyede son dnemde ortaya kan ve kimilerinin fillerinsava olarak niteledii Ergenekon srecine, kapatma davasna, AKPve yksek brokrasi arasndaki gerilime, Silahl Kuvvetlerin bu sre-te belirledii konumuna, Doan Medya ve Babakan arasnda yaananpolemiklere, TSADn bu sreteki haline, slami ya da yeil denilensermayenin geliimine ve hatta sol yelpazede cereyan eden kimi pole-miklere (baz liberal solcularn tutumlarna) bu perspektiften bakmak

bizler iin ufuk ac olabilir. Bizim grmze gre sermaye frak-siyonlarnn kolektif ve organik aydnlar zerinden yrttkleri bu


34/37

96

ulustesi mcadeleler, Trkiyede siyasallam bir hukuk zeminindencelikle devlet snfn tasfiye etmek ve kendi ilerinde birbirlerine

stnlk salamak abalar

eklinde kendisini gstermektedir.Sermayenin kendi iinde giritii kapmalar, daha kuvvetli olan,ileriye dnk bir vizyonu olan sermaye unsurunun zaferiyle sonula-nr ve onun nderliinde tarihsel blok ya da hegemonya blou pekiir.lki demokratik dieri otoriter kapitalist devlet yapsna meyleden buiki gcn arasndaki iktidar mcadelesinin, tarihsel olarak, ilki lehinesonulanmaya yakn olduu aktr. Bugn Trkiyede ABD ve ABkontrolndeki yeil sermaye ve ulustesi sermaye unsurlarnn banektii bir hegemonya blou, bir ulustesi tarihsel blok kurulmak-

tadr. Bu anlamda Trk hasm devletinin kurucu-devrimci ideoloji-si Kemalizmin ve ulusalcln tasfiyesi yani hasm devlet snfnnideolojik cephaneliinin boaltlmas- byk nem tamaktadr. SonErgenekon srecinde su iledii iddia edilen baz kiilerin mahkumolmas ya da olmamas bir tarafa Trkiyede 85 yl nce Cumhuriyetikuran ve daha sonra kendisi de evrimleerek gelien bir kadro, zihniyetve ideoloji tasfiye edilmektedir. OYAKn kresellemesi / zellemesi,bugne dein Kemalizmle doktrine olan Trkiye Cumhuriyeti ordusu-

nun saf bir NATO oluumu haline gelmesi ve AKP hkmeti ile Silah-l Kuvvetler arasnda kurulan mutlak uyum ortam, Trkiyede devletsnfnn iktidarnn sona ermekte olduunun ya da son derece ciddi biryara aldnn ifadeleridir.

Trkiyede bunlar olurken ABDde balayan kresel finans krizive srekli artan enerji ve gda fiyatlar kresel kapitalizmin imajn birhayli sarsmtr. Bundan sonra ekonomide ve siyasette dnya genelindeLockecu liberal merkez blgede bile- korumac politikalarn ve trldozlarda milliyetiliklerin ykseliini, iktisadi ve siyasi liberalizmdensapmalar izlemek durumunda kalacaz. Bu srete bir disiplin olarakulustesi sermaye, iinde zgrce hareket ederek kendisini dier hasmdevletlere empoze edecei ulustesi mekann muhafaza etmekte zorla-nacak gibi grnmektedir. Kimilerinin hatal bir ekilde 20. yzylnbandaki emperyalizmler ann geri dn olarak alglad bu sre-ce, kanmzca emperyal mcadeleler deil; iddetlenen ulustesi mca-deleler damgasn vuracaktr. Tarih bize gstermitir ki, kapitalist siste-min bu derin krizleri, onun esas tarihsel ynelimini ve ulustesi nite-

liini asla bask altnda tutamamaktadr. Bundan sonra da kapitalizmin


35/37

97

ulustesi yrngesinin deieceini dnmek zordur. nmzdeki kkomnizm deilse de giderek arlaan insanlk d yaam koullar-

na ve kapitalizmin yaratt

evresel y

k

ma kar

youn bir muhalefetdalgas gelmesi kanlmazdr. Krizin ardndan kresel bir Keynesi-lik ya da sosyal demokrasi modas da ykselebilir; faizan politika-lar da. Byk kapitalist savalar da yaanabilir. Ancak unutulmamalki, her byk kriz baz nemli frsatlar da beraberinde getirmektedir.Hasm devlet snflar, bu krizden ykselerek kma potansiyeline sahipolabilir. Lockecu Batnn liberal normlarnda beklenen bir gerileme,Hobbesu hasm sosyal glere gn doaca anlamna gelebilir.

KAYNAKA

Anderson, J., Question of Democracy, Territoriality and Globalization, J. Anderson (der.), Trans-national Democracy, Political Spaces and Border Crossings, London and New York: Routledgeiinde 2002, s. 6-39.

Avcolu, D., Trkiyenin Dzeni, Cilt V, Ankara: Bilgi, 1969.

Berle, A. A. ve G. G. Means, The Modern Corporation and Private Property, New Brunswick NJ:Transnaction Publishers, (1991) [1932].

Bieler, A. ve A.D. Morton, A Critical Theory Route to Hegemony, World Order and HistoricalChange: Neo-Gramscian Perspectives in International Relations, Capital & Class, (82), 2004,s. 85-113.

Boratav, K., 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Sn flar ve Blm (lk basm 1991), Ankara:mge, 2005.

Bura, A.,Devlet ve adamlar, ev. F. Adaman, stanbul: letiim (3. Bask), 2003.

Callinicos, A., Does Capitalism Need State System?, Cambridge Review of International Affairs,(20) 4, 2007, s. 533-49.

Caporaso, J.A., European Union and Forms of State: Westphalian, Regulatory or Postmodern,Journal of Common Market Studies, 34 (1), 1996, s. 29-51.

Carroll, W.K. ve C. Carson, Forging A New Hegemony? The Role of Transnational Policy Groupsin the Network and Discourses of Global Corporate Governance, Journal of World Systems

Research, 9 (1), 2003, s. 67-102.

Cox, R.W.,Production, Power and World Order: Social Forces in the Making of History , Colum-bia University Press: New York, 1987.

ulhaolu, M., Modernleme, Modernlik ve Trkiye, Sosyalist Politika, (21), 1999, s. 41-55.

Domhoff, G.W., Processes of Ruling Class Domination in America, New York: Vintage Books,1979.

Elsenhans, H., Development and Underdevelopment: The History, Economics and Politics ofNorth-South Relations, New Delhi: Sage, 1991.

Ercan, F., elikili Bir Sreklilik Olarak Sermaye Birikimi (1): Trkiyede Kapitalizmin Geli-me Dinamiklerinin Anlalmas in Marksist Bir ereve Denemesi, Praksis, (5), 2002, s.25-75.

Ercan, F ve G. Tuna, Trkiyede Burjuvazinin Geliimi: 1960lardan Gnmze Bak,kti-sat, Siyaset, Devlet zerine Yaz lar (Prof. Dr. Kemali Saybalya Armaan), Balam: stanbul,2006, s. 141-173.


36/37

98

Fennema, M.,International Networks of Banks and Industry , The Hague/Boston/London: MartinusNijhoff, 1982.

Gill, S.,American Hegemony and Trilateral Commission , Cambridge Univ. Press, 1990.

Gill, S ve D. Law, Global Hegemony and the Structural Power of Capital, International StudiesQuarterly, (33), 1989, s. 475-99.

Gramsci, A., Selections from the Prison Notebooks, der. ve ev. Q. Hoare ve G. Nowell-Smith,London: Lawrence and Wishart (lk Basm: 1971), 1989.

Harvey, D., The Limits to Capital, New York: Blackwell and Oxford University Press, 1982.

lhan, A., Ulusal Kltr Sava, stanbul: zgr Yaynevi, 1986.

Kvlcml, H., Trkiyede Devrimin Stratejisi, stanbul: Sosyalist Ktphanesi, 1989.

La Porta, R. vd., Corporate Ownership Around the World, NBER Working Paper No. 6625,1998.

Marx, K. ve F. Engels, The Marx-Engels Reader(2.Bask), NY/London: Norton, 1978.

Offe, C. ve H. Weisenthal, Two Logics of Collective Action: Theoretical Notes on Social Class

and Organizational Form,Political Power and Social Theory 1, 1979, s. 67-115.Overbeek, H. (der.),Political Economy of European Employment: European Integration and the

Transnationalization of the (Un)Employment Question, London and New York: Routledge,2003.

Pamuk, ., Osmanl Ekonomisi ve Dnya Kapitalizmi, Yurt Yaynlar, 1984.

Robinson, W.I.,A Theory of Global Capitalism: Production, Class and State in a TransnationalWorld, The John Hopkins University Press: Baltimore ve London, 2004.

Robinson, W.I., Aqui Estamos yno Nosvamos! Global Capital and Immigrant Rights, Race &Class, 48 (2), 77-91, 2006.

Savran, S.,Kod Ad Kreselleme: 21. Yzylda Emperyalizm, stanbul: Yordam, 2008.

Scott, J., Corporate Business and Capitalist Class, New York: Oxford Univ. Press, 1997.

Sinan, M., AB Sreci ve Burjuva ktidar Bloku indeki atma, [Kaynak: http://www.marksist.com], 2004.

enalp, M.G. ve . enalp, Ulustesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulustesilemesi veTrkiyede Ulustesi Tarihsel Blok Oluumu,Praksis, (19), 2009, [Baslacak].

enalp, M.G. ve . enalp, Hegemony and the Empire of Transnational Capital: TransnationalCapitalist Class Strategies and the Expansion of the Lockean Heartland,Hegemony or Empire?

Prospects for Contemporary World Ordertemal 7. ODT Uluslararaslikiler Koferansndasunulan bildiri, 18-20 Haziran 2008, Ankara-Trkiye.

Timur, T., Trk Devrimi ve Sonras, Ankara: mge, 1994.

Tura, A.R.,Kemalist Devlet, Kardelen Yaynlar, 1998.

Van Apeldoorn, B., Transnational Capitalism and the Struggle over European Integration,London: Routledge, 2004.

Van Apeldoorn, B., Theorizing the Transnational: A Historical Materialist Approach,Journal ofInternational Relations and Development, (7), 2004, s. 142-176.

Van der Pijl, K.,The Making of an Atlantic Ruling Class, London: Verso, 1984.

Van der Pijl, K., Ruling Classes, Hegemony and the State System: Theoretical and HistoricalConsiderations,International Journal of Political Economy, 193, 1989, s. 7-35.

Van der Pijl, K., The International Level, T. Bottomore ve R.J. Brym (der.), The CapitalistClass: An International Study iinde London: Harvester Wheatsheaf, 1989, s. 237-66.

Van der Pijl, K., Transnational Classes and International Relations, New York: Routledge, 1998.

Van der Pijl, K., Global Rivalries: From the Cold War to Iraq, London: Pluto Press, 2006.

Van der Pijl, K., A Lockean Europe,New Left Review, (37), 2006, s. 9-37.


37/37

Van der Pijl, K., Capital and the State System: A Class Act, Cambridge Review of InternationalAffairs, (20) 4,2007, s. 619-37.

Van der Pijl, K., The West and the Security of the Balkans-Caucasus-Central Asia Corridor. Is

NATO the Answer?, 27-28 Mart 2008 tarihinde dzenlenen Security from European UnionThrough Turkey to South Caucasus: A Prisma of South Caucasus temal konferansta sunulanbildiri, Black Sea University, Tiflis, Grcistan.

Wright, E.O., Rethinking, Once Again, the Concept of Class Structure, E.O. Wright vd. (der.)Debates on Social Classes, London / New York, 1989.

Zeitlin, M., Corporate Ownership and Control: The Large Corporations and Capitalist Class,American journal of Sociology, 81 (4), 1974, s. 1073-119.

tÜrkİye’de devlet ve burjuvazİ

Documents