TRK MTOLOJSOUZ - KAAN DESTANI1. OUZ DESTANININ ZELLKLEREski Trk tarihinde hkmdarlarn douu, efsanelere brndrlm ve kutsal bir olay gibi anlatlmlard. Hkmdarlar byle kutsallatrlp, gkten indirilir iken; elbetteki Ouz-Kaan gibi, btn Trk kaviminin atas olan kutsal bir kiinin meneleri de, Tanrya ve ge balanacakt. Eski Trklere gre hereyi yaratan ve her varln sahibi olan tek kutsal ey, gkteki biricik Tanr idi. Aslnda gn kendisi olan Tanr deildi. nk gk de, yer gibi, madd birer varlk ve yce Tanr tarafndan yaratlm, dnyann birer paras idiler. Gk, bir tane idi ve dnyamzn stn, bir kubbe eklinde kaplyordu. Fakat bu kubbenin stnde, daha bir ok gkler vard. Ayn gnein ve trl yldzlar ile burlarn dolatklar, ayr ayr gkler, uzayn sonsuzluklarn kendi aralarnda paylayorlard. Btn bunlarn stnde, bir gk daha vard ki, bu gkte yaratc, byk ve tek Tanr oturuyordu. Eski Trkler, gn katlarn st ste koyma yolu ile saymamlard. Fakat sonradan, biraz da d tesirler sebebi ile gkleri, yedi veya dokuz kat olarak tarif etmee baladlar.

"Ouz-Kaan destanna, Uygur andan sonra, hafif d tesirler girmee balad":

Gktrk anda, eski Trk dini ile inanlar, bozulmadan devam etmekte ve gittike de gelimekte idi. Uygur devleti kurulup da, yeni bir ok dinler Trkler arasna girmee balaynca, durum biraz daha deiti. nk Uygurlar, ok daha nceleri in'in ortalarnda gezmiler, ticaret yapmlar ve birok insanlarla karlaarak, konumulard. "Bu d ilikiler, Uygurlara birok yeni grler getirmi ve onlarda, byk dinlere inanmak ihtiyacn dourmutur." Ticaret, eski Trk savalarnn dini ile, pek badaan bir meslek deildi. Eski Trk dini, disiplin, otorite ve saval, hereyden stn tutuyordu. Halbuki tccarlar, daha geni ve rahat bir hayata sahip olmak zorunda idiler. te bunun iindir ki, bu zamana kadar Trkler ge ve gkten gelen kutsallklara inanrlar iken, Uygur anda durum birdenbire deiiyordu. Uygurlar, kklerini Suriye'den alp, ran'da gelien Mani dinini aldktan sonra, aya daha ok nem vermeye baladlar. Aslnda ise Trklerde, kutsal olan en nemli ey, gkten sonra dnyamz tan gne idi. "Uygurlarn, gneten aya gemi olmalar, yeni bir dncenin balangc gibi saylabilirdi". Bu sebeple, Uygurlar anda yazlm Ouz-Kaan destanlarnda, eski Trklerin dedikleri gibi kutsal kiiler, artk "Gn olu" deil; "Ayn oullar" oluyorlard. Ouz-Kaan da "Ay Tanr" nn bir olu idi. Destan, daha balangta, yle balyordu:

"Aydn oldu gzleri, renklendi k doldu,"Ay-Kaan'n o gnd, bir erkek olu oldu!"

Eski Trkler de iyi ve gzel olaylar, aydnlk ve kla anlatrlard. Biz, nasl yeni bir olu olan dostumuza, "Gzlerin aydn olsun" diyor isek, onlar da Ouz-Kaan'n douu dolays ile, "Ay Kaan'n gzleri aydn oldu, renklendi", diyorlard.

"Mslman olmu Ouz Trklerinin destanlar da, Trk mitolojisinin en eski motifleri ile dolu idiler":

Fakat Trkler, oktan mslman olmu ve sl'miyetin ana prensiplerine gnlden balanmlard. Aslnda ise, sl'miyet ile eski Trk dini arasnda byk ayrlklar da yoktu. Buna ramen, eski Ouz-Kaan destanlar, elbetteki sl'milyetin birok inanlar ile uygunluk gsteremeyecekti. Bunun iindir ki, sl'miyetten sonra yazlan Ouz-Kaan destanlarnda, biraz daha deiiklik yaplm ve sl'miyete uydurulmutu. sl'miyeti kabul eden Trkler bizce Uygurlara nazaran, eski Trk an'anesini ve tresini daha ok korumulard. Tabi olarak biz Ouz Trkleri zerine, daha byk bir nem veriyoruz. "nk Ouzlar, btn Ortaasya ve Trk leminin, en soylu ve en gelimi zmreleri idiler". ehir hayatna oktan balam olmalarna ramen, eski Trk devlet tekil't ile disiplini, onlarn ruhlarndan henz daha silinmemilerdi. Bu sebeple Ouz Trklerinin destanlarnda, Uygurlarnkine nazaran, daha eski ve daha kkl motifler gryoruz. sl'miyetten sonraki Trk destanlarna gre, "Ouz-Han'n babas Kara-Han" idi. Ouz Han'n babasnn, "Kara-Han" adn almas da bo deildi. Eski Trklerde, "Ak ve kara soylular ile halk birbirinden ayran, sembolik renkler" idi. "Ak-Kemik", Kaanlar ile, onlarn oullar idiler. "Kara-Kemik" ise, halk tabakasndan baka bir ey deildi. Dier kitaplarmzda da her zaman sylediimiz gibi, Trk halklarnn "ak" ve "kara" eklinde ayrlm olmalarna ramen, aralarnda bir snf mcadelesi yoktu. Mslman Trkler, Ouz-Han'n babasna "Kara-Han" diyorlard. nk kendisi Mslman deildi. Mslman olmak isteyen olu Ouz-Han'a da engel olmak istemiti. Tabi olarak bu fikirlerimiz tam ve kesin deildir. Fakat Trk tarihi ve an'aneleri hakkndaki bilgilerimiz, bizi bu sonuca doru srklemektedirler. Ouz Han Mslman Trklere gre, babasndan ok, an'anesine baldr. Bu sebeple Ouz destann anlatmaa balarlar iken, hemen yle derler:

gn gece geti, annesine gelmedi,Annenin memesinden, bir damla st emmedi.Bana gelmedi diye, annesi alyordu,Stm emmedi diye, kalbini dalyordu.Alayp szlyordu, beie dolanarak,Stm, az em diye, ocua yalvararak!

2. TRK MTOLOJS VE KUTSAL OCUKLAR

Ouz Han dier Trk destanlarnda olduu gibi doar domaz, bir olgunluk ve erginlik gsteriyordu. Annesi, henz daha Mslman olmamt. Annesine kar, bu krgnln sebebi de, bundan baka birey olmamalyd. Nitekim az sonra Ouz Han annesi ile konumaa balar ve ona yle der:

Ey, benim gzel annem, dm alrsan!Yce Tanr'ya tapp, eer hakk tanrsan!O zaman memen alr, ak stn emerim!Bana lyk olursan, adna anne derim!Ouz-Kaan'n annesi, henz daha gnlk beikte yatan ocuunun, byle konuup sylemeye baladn grnce, ona kalpten balanr ve Tanrya inandn oluna syler. Mslman Trklerin syledikleri bu Tanr, sl'miyetin Allah'ndan baka birey deildi. Fakat ayn zamanda destanlar, zaman zaman bir "Gk Tanrs" ndan da sz ayorlar ve eski Trklerin, gerek inanlarn aa vurmaktan geri kalmyorlard. Eski Trklerde de " says" ve " yanda" olma nemli idi. Fakat Trk mitolojisinin en nemli says "yedi" ile "dokuz" saylardr. Mslman Trklerin Ouz destanlarnda: "Ouz-Kaan, gn iinde olgunlamt". Halbuki eski Altay destanlarnda: "ocuun olgunlamas iin, yedi gnn gemi olmas gerekiyordu". Hatta ok gzel, yle bir Altay efsanesi de vardr:Altay'da olmu idi, bir ocuk domu idi,Dnyaya gelir iken, nurlara bomu idi.Yedi kurtlar umular, koku alp komular,"ocuu ver", demiler, uluyarak comular.Annesi ok alam, yreini dalam,ocuk da dile gelmi, yarasn balam.Demi: "Anne, szlama! Oyala da, alama!"Yedi gn mhlet iste, ii bala salama!"Yedi gn mhlet dolmu, annenin benzi solmu,Olan beii krm, bir civan yiit olmu.Bu Altay efsanesi mitolojinin ta kendisidir. Geri Ouz-Kaan destan da, bir mitolojidir. Fakat byk devletler kurup gelien Trk toplumlar, onun iindeki akla uymayan motifleri ayklam ve gereki bir ekle sokmulard. Ouz-Kaan destannda, gklerde dolap, gn eitli katlarn zapteme ve trl ruhlarla arpma, kutsal bir Hakand. Fakat O, daha ok, bir insand. nsanlk zelliklerini tam ve insanlarn yaad yeryzn zaptederek, Tanr adna, idare etmee memur edilmiti. Az nce zetini yaptmz Altay efsanesi dikkatle incelenince, daha birok mitolojik motifler de ortaya kacaktr. Mesel "Yedi kurt"."Byk ay burcu" nun, yedi yldznda baka bir ey deildi. nk Trklere gre: "(Bykay burcu'nun yedi yldz, kaln ve demir zincirlerle Kutup yldz'na balanm, yedi azgn kurt idiler). Bir ara bu kurtlar, ocuun at ile tayn da alp gtrmek isterler. Bu savalar srasnda ocuk sknca, akll ve kutsal buzas da ona yol gsterir ve baar salamasna imkn verir. (Trklere gre 'Kkay burcu', iki at tarafndan ekilen, bir arabadan baka birey deildi.) Bu burcun etrafndan dnen Bykay burcunun yedi kurdu, bu iki at yakalayp yemek isterler ve bunun iin de gkyznde, durmadan onlarn etrafnda dnerlerdi. (Altay efsanesi gre). Kkay burcu, ocuun dostu ve yakn idi. Boa burcu da, herhalde yine bu kahramann buzasndan baka birey olmamalyd".

Grlyor ki, Ouz-Kaan destan birdenbire uydurulmu ve yazlm bir hikye deildi. Onun kkleri, yzyllar nce inanlm ve sylenmi, Trk efsaneleri ile inanlarna dayanyordu. Szle, szle, akla manta uymayan blmlerin, geree uydurulmas ile, btn Trklerin mal olan Ouz-Kaan destan meydana gelmiti.3. OUZ - KAAN'IN DOUU"Ouz-Kaan, kutsal bir ekilde domutu":

Az nce, byk Trk kahramanlarnn, genel olarak kutsal bir ekilde doduklarn sylemitik. Elbette ki Ouz-Kaan'n da douu da, kutsal ve fevkal'de bir ekilde olmalyd. Nitekim Uygurlarn Ouz-Kaan destan, O'nun douunu yle anlatyordu:Gk mavisiydi sanki, benzi bu olancn!Az kpkzl ate, rengi bu olancn!Al, al idi gzleri, salar da kapkara,Perilerden de gzel, kalar var ne kara!Ouz-Kaan doarken, benzinin rengi tpk gk mavisi gibi idi. Yz, eski Trklere gre, insann en nemli bir yeri idi. Utan, ktlk ve hatta kutsallk bile, insann yzne akseden zellikleri idiler. Kt bir insann yz, elbette kara idi. yilerin de yzleri, akt. Ama kutsal insanlarn yz rengi, gk mavisinden baka birey olamazd. nk gk, Tanr'nn oturduu ve hatta bazan, Tanr'nn kendisinden baka birey deildi. "Ouz-Kaan doarken, yznn gk renkten olmas, onun gkten geldiini ve Tanr'nn rengini tadn gsteren bir belirti idi." Biz yanl olarak Trklerin, "Gk Br", yani gk kurt dedikleri kutsal kurda, bozkurt adn veregelmiiz. Aslnda ise gk ile boz arasnda byk ayrlklar vardr. Trklerin kutsal kurtlarnn rengi de gk idi. nk o Tanr tarafndan gnderilmi bir eliden baka bir ey deildi. Belki de Tanr'nn ta kendisi idi. Tanr, kurt ekline girerek Trklere grnyor ve onlara baar yolu ayordu. Onun iin de, kurdun rengi gmgk idi. Daha sonralar Trkler, gk rengini olgunluk, erginlik ve tecrbenin bir sembol olarak grmlerdir.

Ouz-Kaan'n az atee niin benzetilmiti":

Bugn Anadolu'da sylenen, "Gzleri Kanl" deyimi de, bize ok eyler ifade eder. O'nun gzlerinin al oluu, daha dorusu kan rengine benzemesi, Ouz-Kaan'n byk bahadarlnn, bir zelliinden baka bir ey deildi. Cengiz-Han da doarken "avucunun iinde bir kan phts" tutuyordu. Bunu gren annesi ile babas arm ve hemen amanlara komulard. amanlar ise, O'nun dnyay zaptedeceini ve byk bir bahadr olacan sylemilerdi. Fakat Cengiz-Han a ile ilgili efsaneler, en eski Trk ve Ortaasya zelliklerini gstermiyorlard. Elbetteki onlar kkleri de, Trk mitolojisine dayanyordu. Fakat in yolu ile, Moollara birok yabanc tesirler girmiti. Trklerde yeni doan kahramanlar, avularnda bir kan phts tutmazlard. nk biraz da, eski Hint mitolojisinin motiflerinden biri idi. "Trklerin kahramanlarnn gzleri, krmz ve kzldr." inde de, bu vardr. Fakat in kahramanlarnn gzleri yalnz krmz olmakla kalmazlar, ayn zamandan cam gibi de parlarlard. inliler, "Byk bir Gktrk Kaan Mohan Kaan'dan sz aarken, onun da yznn kpkrmz ve gzlerinin cam gibi parladn" sylyorlard. Herhalde Mohan-Kaan, acayip bir fizyonomiye sahip deildi. Fakat 20 sene mddetle, btn in'i korkutmu ve diz ktrm bir hkmdard. Eski Trkler, krmz renk iin genel olarak "al" szn kullanrlard. Fakat bu sz sonradan, biraz da manevi bir anlam almt. Nitekim lousalar basan ve ktlk yapan, "Albast" da, yine bu rengi tayordu. Altay Trkleri, byk kurt srlerini idare edip, kylere korkun zararlar veren kurtlara da, zaman, zaman, "al-br" derlerdi. Bu allk, kurdun veya albast gibi ruhlarn renginden dolay deil; daha ok, onlarn korkun zararlar vermesinden ileri geliyordu. nk onlar gl ve kudretli idiler. Tpk yeryzn zapteden ve kendi egemenlii altnda toplayan Ouz-Kaan gibi.

"Ouz-Kaan'n yznn rengi gk mavisi, gzleri de al, yani krmz idi".

Bazlar al szn, "ela" eklinde anlamak istemilerdi. Fakat tabi olarak, bunun asl yoktur. nk, "Ouz-Kaan'n salar da kara" idi. Sar deil. Bu sebeple gzlerinin el' olmasna da, hibir sebep yoktu.

4. OUZ - KAAN'IN OCUKLUU

"Trk mitolojisinde kahramanlar, '' veya 'yedi' gnde konuurlard":

Az nce, Mslman olmu Trklerin Ouz-Kaan destanlarndan sz aarken, Ouz-Kaan'n gnde konumaa baladn belirtmitik. sl'miyetin tesirleri grlmeyen, Uygurca Ouz Kaan destannda da, ayn eyleri gryoruz. Ama, yukarda da dediimiz gibi, eski Trk efsanelerinde byk kahramanlar ou zaman "Yedi gnde kendilerine gelir ve krk gn sonra da bir delikanl gibi hayata balarlard". Nitekim Uygurlarn Ouz Destan, Ouz'un kkln yle anlatyordu:Geldi ana gsn, ald emdi stn,stemedi bir daha, imek kendi stn.Pimemi etler ister, a yemek ister oldu,Etraftan arap ister, elenmek ister oldu.Anszn dile geldi, iirler dzer oldu,Aradan krk gn geti, oynar, gezer oldu.

Geldi ana gsn, ald emdi stn,stemedi bir daha, imek kendi stn.Pimemi etler ister, a yemek ister oldu,Etraftan arap ister, elenmek ister oldu.Anszn dile geldi, iirler dzer oldu,Aradan krk gn geti, oynar, gezer oldu."Trkler yemeklerini, ilk alardan beri piirerek yerlerdi":Trkler herhalde, tarihten ok nceki alarda bile, yemeklerini piirerek yemee balamlard. Nitekim, Gktrklerin in kaynaklarnda bulunan ilk efsaneleri de, "lk Trk Atasnn, atei ic't ettiini ve yemekleri piirmei rettiini," sylyordu. Sibirya'nn tundralarnda yaayan geri halklar, Trklere nazaran ok daha sonraki alarda yemeklerini piirip, yemei rendiler. Nitekim, Fin'lerle Macar'larn atalar olan Bat Sibiryallar, kendi atalarnn i et yediklerini sylerler ve bununla nrlerdi. Onlar, daha gneylerindeki Ortaasya Trk halklarna, "yemeklerini piirenler" derler ve kendilerini, onlardan ayrrlard. Geri bu Sibirya halklarn da, sonradan yemeklerini piirmee balamlard. Ama, zaman zaman bu eski hatralar yadetmek iin "i et yeme trenleri" yapma da, ihmal etmezlerdi. Trk mitolojisinde, Trk i et yediine dair, elimizde hibir delil yoktur. Ama byk kahramanlar, o kadar korkun idiler ki, zaman zaman i et bile yerlerdi. Onun iin Ouz-Kaan'n, i et istemesinin sebebi de, bundan ileri geliyordu.

"Ouz-Han'n vcudu, gl ve korkun hayvanlara benzetilirdi":

Dede Korkut masallarnda da byk kahramanlarn yry, arslanlara benzetilmi ve vcut yaplar da, korkun hayvanlar gibi anlatlmlard. Ouz-Kaan destannda da, az da olsa bunlar grmyor deiliz. Uygurlarn Ouz destan, Ouz-Kaan'n eklini, yle anlatyordu:kz aya gibi, idi sanki aya,Kurdun bilei gibi, idi sanki bilei.Benzer idi omuzu, ala samurunkine,Gs de yakn idi, koca aynnkine!Destana gre, Ouz'un elleri ve penesi, aynn byk ve gl penesini andryordu. Ama kurdun bilei baka idi. Kurt, yeryzndeki hayvanlar iinde, koma bakmndan, en dayankl hayvand. Bir trl yorulma bilmezdi. Bilei ince idi. Fakat o ince bilekli kurdun penesi korkuntu. Bir samur byklndeki, kll omuzlar ve aynn gs gibi, gergin ve ikin gsler, Ouz-Kaan'n bir insan olarak ne derece gl olduunu anlatmaa yarayan szlerdi.

"Ouz-Kaan'n vcudu niin "tyl" idi":

Eski Trkler, "ilk insann, tyl olduuna inanrlard." Altaylarda yaayan birok efsanelerde, bu konu ile ilgili, saysz rneklere rastlyoruz: "Tylere kapl olan ilk insan, Tanr'ya kar gnah ilemi ve bundan dolay da tyleri dklmt. Tyleri dklnce de insanolu, bir trl hastalktan kurtulamam ve lmszl elinden karmt. (Bir sylenie gre) Tanr, insan yaratrken eytan gelmi ve insann zerine tkrerek, her tarafna pislik iinde brakmt. Tanr da, insann dn iine, iini de dna evirmek zorunda kalmt. Bu suretle insann iinde kalan eytann pislii ve tyler, insanolunun ruhunu ve ahl'kn kt yapmt. nsann geri d, Tanr yaps idi ve gzeldi ama; ii eytan tarafndan kirletilmi ve eytana benzer, bir zellie brnmt". Bu sebeple Ous destannda, bu ok eski Trk inanlarnn izlerini de buluyoruz. nk Ouz-Kaan, bizim gibi tysz deil; her taraf kllarla dolu ve fevkal'de bir yaratkt:Bir insan idi fakat, tyleri dolu idi,Vcudu kll idi, ok uzun boylu idi.Gder at srleri, tutar, atlara biner,Daha bu yata iken, kar, avlara gider.Geceler gnler geti, nice seneler doldu.Ouz da byyerek, bir yahi yiit oldu!5. OUZ - KAAN'IN GENLTrk mitolojisinde byk kahramanlarn, ocukluk ile genliini birbirinden ayran, baz nemli, alar vard. Altay efsanelerinde bu a, daha ok "Ad koyma" treni ile balard. Ad olmayan bir ocuk, henz daha yetikin bir gen ve kahraman saylmazd. Bir gencin ad alabilmesi de, kolay bir i deildi. Elbette adsz bir insan olamazd. Her ocua Trkler, douundan itibaren bir ad verirlerdi. Fakat bu ad, onun gerek ad ve nvan saylmazd. Hatta Trkler kahramanlarna, her yeni bir baar zerine, yeni bir ad daha verirlerdi. Daha yksek bir rtbeye terfi eden kimseler bile, yeni memuriyet unvan ile beraber, ayrca bir ad da alrlard. Bu sebeple in kaynaklar, bu bakmdan bize bir ok glkler karmlardr. Mesel, byk bir komutan veya Kaan'n, bir genlik ad vardr. Geliinde byk hret elde eden bu komutanlar, in kaynaklarnda ou zaman, genlik adlar ile adlandrlrlard. Zaman zaman bunlar, baz savalar dolays ile yeni nvanlar alrlard. Fakat in kaynaklarnda bu Trkler, genlik ve olgunluk adlar ile geince, tariheler iin, kimin kim olduunu anlamak, adet' ok g bir hale girer. Bu sebeple Ouz Han'nda, gerek bir ad ve unvan alabilmesi iin, byk bir kahramanlk ve baar gstermesi l'zmd. Eski Trk tarihinde de, "Ba kesmeyen ve kan dkmeyen" ehzadelere, gerek adlar verilmezdi.

6. OUZ'UN BR GERGEDAN LDRMES

"Ouz korkun bir gergedan ldrerek, erginliini ispat etmiti":

Bunun iindir ki, Ouz-Kaan, insanlar ve srleri yiyen bir gergedan ldrr ve milletini, byk bir bel'dan kurtarr. Eski Trkler, karanlk ve sk ormanlara da sayg gsterir ve hatta onlara taplanrlard. Trk tarihinde, yeni tahta kan hkmdarlarn, bir orman dikerek, kendi adlarna yetitirdikleri de grlmemi deildir. Nitekim Ou-Kaan destannda da, Ouz'un yurdunun yannda byk bir orman ve iinde de bir "gergedan" yaard. Destan bu olay yle anlatyordu:Bir byk orman vard, Ouz yurdundan ire,Ne nehir rmaklar, akard bu orman ire.Ne ok av hayvanlar, ormanda yaar idi,Ne ok av kular da, stnde uar idi.Ormanda yaar idi, ok byk bir gergedan,Yer idi yaatmazd, ne hayvan ne de insan!Baard srleri, yer idi hep atlar,Yokluk verir insana, alrd hayatlar!Vermedi hibir zaman, insanoluna aman!Hepimiz biliyoruz ki, Ortaasya'da "gergedan" yoktu. Trklerin gergedan grm olmalar da, pek ihtimal dahilinde deildi. Ama gergedann, ok korkun bir hayvan olduu kulaktan kulaa, Ortaasya'ya kadar gelmi ve Trk mitolojisinde de gerekli yerini almt. Gergedann yaad blgeler, in'e yakn olan blgelerdi. Fakat inliler de gergedann esas eklini bilmiyorlard. inlilere gre, "Gergedan, burnunun ucunda sivri boynuzu bulunan, bir geyikten baka birey deildi". Ama gergedan, in'de byk bir neme sahipti. nk in mparatorlar ile byk komutanlar, zrhlarn gergedan derisinden yaparlard. Bu bakmdan onlar gergedann derisini ve dolays ile, bu hayvann bykln de tasavvur edebiliyorlard. Gergedan motifi bakmndan Trk mitolojisine, in tesirleri de olabilirdi. Fakat gergedanla ilgili bilgiler Trklere daha ok Bat Trkistan ve Hindistan yolu ile gelmiti. Trkler gergedana "kyant" derlerdi. Bu sz de, Hindistan ile Bat Trkistan'da yaylm bir deyimdi. Ouz-Kaan, kendi milletine bu kadar zarar veren gergedan duyunca, onu avlamak ister ve yola kar. Destan Ouz'un yla kn yle anlatyordu:Ouz-Kaan derlerdi, ok alp bir kii vard,Avlarm gergedan: diye o yere vard.Karg, kl ald, kalkan ile ok ile,Dedi: "Gergedan artk, kendisini yok bile!Ormanda avlanarak bir geyii avlad,Bir st dal alp, bir aaca balad.Dnd gitti evine, sabah olmadan nce,Tam tan aaryordu, geyiine dnnce,Anlad ki gergedan, geyii oktan yuttu,Geyiin yerine de, byk bir ay tuttu.Belinden kararak, altn bakma kua,Ayy ast yine, o aatan aa,Tabi olarak efsaneye gre, gergedan ayy da yutmutu. ok iyi biliyoruz ki gergedan, otla geinen bir hayvandr. Halbuki gergedan yakndan tanmayan Trkler, onun et yediini zannediyorlard. nk onlara gre, btn korkun hayvanlar et yerler ve etle beslenirlerdi. Ouz'un belindeki kua altnd. "Kuak, Trkler iin ok nemli bir hkmdar semboldr". nk her hkmdarn belindeki kemerin altn olmas, onun hkmdarln gsteren bir sembol ve belirti idi. Ouz-Kaan, daha genliinde bu kua kuanm ve hkmdarla hazrlanmt. yle yle anlalyor ki Ouz-Kaan gergedana byk bir tuzak kurmu ve onu, bu yolla avlamak istemiti. Fakat gergedan, her defasnda bu tuzaa dmeden, gelip, avn almasn bilmiti. Bunun iin Ouz, baka yol grmemi ve bizzat kendisi, gergedann karsna karak, onu ldrmek zorunda kalmt. Destan bu korkun vurumay da, yle anlatyordu:Yine sabah olmutu, aarmt oktan tan,Ouz bakt ki alm aysn gergedan.Artk bu durum onu, can evinden vurmutu,Aaca kendi gidip, tam altnda durmutu!Gergedan geldiinde, Ouz'u grp durdu,Ouz'un kalkanna, gerilip bir ba vurdu!Kargyla gergedann, bana vurdu Ouz!ldrp gergedan, kurtard yurdu Ouz!Keserek klcyla, hemen ban ald,Dnd gitti evine, iline haber sald!"Altay Trk efsanelerindeki kahramanlar da, boynuzlu" canavarlar ldrrlerdi":

Ouz-Kaan'n korkun bir canavar ldrerek, kendi yurdunu kurtarmas, Trk mitolojisinin ilk ve son motifi deildir. Bu motif, dardan gelmi bir tesire de balanamaz. Geri Trkler geliip yayldktan sonra, "gergedan" gibi korkun hayvanlarn bulunduunu da duymular ve efsanelerini bu yeni bilgilere gre anlata gelmilerdi. Fakat bu olayn kkleri, ok eski Trk inanlarndan ve efsanelerinden geliyordu. Nitekim, Altay efsanelerinde de, buna benzer olaylar gryoruz. Bu efsanelerdeki kahramanlarn, ldrdkleri canavarlar da, "boynuzlu" idiler. Bu efsanelerden birini, ok ksa olarak zetleyip, aada verelim:Yedi gn gemiti ki, olan balad ie,Demir beii krd, kendini att da.Yedi da dolat, yedi geyik avlad,Boynuzlarn yonttu, birbirine balad.yle bir yay yapt ki, kirisiz olmaz idi,Byle byk yaya da, her kiri uymaz idi.Duydu bir hayvan varm, ok byk bir canavar!"Bari gideyim", dedi, "Belki derisi uyar!"Olan gklere gider, devlerle de savar,Byk bir daa kar, canavara ular,Bu ne mthi hayvand, bir daa yaslanmt,Bir daa da yatmt, upuzun uzanmt.Olana bakaraktan, sanki gz krpyordu,Uzun boynuzlaryla, gkleri yrtyordu!...Bu Altay efsanesi, tam bir mitolojidir. nk efsanenin kahraman, at ile gklerde uar ve gn katlarn gezerek, canavar aramaa koyulur. Ouz-Kaan destanndaki canavar, Ouz yurdunun hemen yanndaki bir ormanda yaamaktadr. Altay efsanesindeki canavar ise, gklerin derinliindeki, efsanev dalarn ve gllerin iinde yaar.

"Mslman Trkler, Ouz-Kaan'n genliini mitolojiden kurtarmak istemilerdi":Mslman Trkler, Ouz-Han'n ad almas iin, byle bir kahramanlk yapmasn gerekli grmemilerdi. Ouz-Han, kendi adn kendi vermi ve btn Ouz milleti de, onun bu arzusuna uymulard. Efsaneler, onun ad aln yle anlatyorlard:Byk toy yaplrd, eski Trk detince,Byle ad seilirdi, ocuun kudretince,Kara-Han atlar kesti, Ouz ad bulsun diye,ard hep Trkleri, yurdu en olsun diye.Ouz-Han birden bire, adm Ouz'dur dedi,Beklemedi kimseyi kendi adn verdi,Ne kadar Trk var ise, hepsi aa kaldlar,Bu Tanr sz deyip, buyrua katldlar.Bundan da anlalyor ki Ouz-Han'n daha ok kk yata iken kendi adn koymas, milletince bir Tanr buyruu gibi kabul edilmiti. Daha sonraki Trk efsanelerinde olduu gibi burada, gk sakall bir ihtiyar grlmyordu. Ouz-Han, Tanrnn gnderdii gk sakall elilerin yerine bizzat gemi ve kendi adn, kendisi vermiti. Daha sonraki Ouz destannn paralar saylan "Dede Korkut" hikyelerinde, ocuklarn adlar, genel olarak "Dede Korkut" un kendisi tarafndan verilirdi. Anadolu Masallarnda ise gk sakall ihtiyarlar ile "Hzr" n ve hatta "Dede Korkut" yerine, ihtiyar derviler gemilerdi.

7. OUZ KAAN'IN EVLENMESMslman Trkler Ouz Kaan', normal bir insan gibi kabul etmiler ve onu, ylece evlendirerek, bir yuva kurdurmulard. Halbuki sl'miyetin tesirleri grlmeyen Ouz destanlarnda, durum daha bakadr. Uygurlarn Ouz destanna gre Ouz Kaan, "Gkten inen gn kz ve yerdeki bir aa kouundan kan, yerin kzlar ile evlenmi" ve bu yolla soyunu meydana getirmiti. Burada artk Ouz-Kaan destan, bir destan deil; daha ok, gerek bir mitoloji halinde idi. yle bir mitoloji ki, Trklerin dnya grlerini, uzay anlaylarn ve dolays ile, Cih'n hakimiyeti hakkndaki dnce ve isteklerini, hep kendisinde topluyordu. Ouz-Kaan, mitolojik bir Trk hkmdar idi. Yeryzn zaptetmi ve byk bir devlet kurmutu. Bu olay, tpk bir tarih gibi anlatlyordu. Ayn zamanda destanda, bir hikye enisi de vard. Ama Ouz destan, Binbir Gece Masallar gibi, hayal mahsl ve uydurulmu, bir masal deildi. Ouz-Kaan destan, Trklerin dn, inan ve binlerce seneden beri gelierek, olgunlua erimi fikirlerinin, bir zeti gibi idi. Fikirler, dnceler ve semboller, tarih olaylar ile anlatlmlard. Ouz-Kaan da, hatunlar da, ocuklar ve aknlar da, hepsi birer sembolden baka eyler deil idiler. Ouz-Kaan'n gkten inen kzla evleniini, Uygurlarn destan yle anlatyordu:OUZ'UN, GN KIZI LE EVLENMES

Ouz-Kaan bir yerde, Tanrya yalvarrken,Karanlk bast birden, bir k dt gkten,yle bir kt ki, parlak aydan, gneten.Ouz-Kaan yrd, yaknna n,Grd, oturduunu ortasnda bir kzn.Bir ben vard banda, ate gibi ,ok gzel bir kzd bu, sanki Kutup yldz!.yle gzel bir kz ki, glse, gk gle durur!Kz alamak istese, gk de alaya durur!Ouz kz grnce, gitti akl beyninden,Kza vuruldu birden, sevdi kz gnlden.Kzla gerdee girdi, ald dilediinden!Eski Trklere gre, hem gk ve hem de yer, kutsal idiler. ran'da ve Avrupa mitolojisinde olduu gibi, yer ktln ve fenaln bir sembol deildi. Ama gk, yerden daha nemli idi. Bu sebeple Ouz-Kaan ilk nce, gkten inen kutsal kzla evlenmiti. Daha sonraki Altay efsanelerinde de, buna benzer motifler gryoruz. "Altay dalarnn vadilerine skm kalm olan bu Trkler, byk devlet kuramamlard. Onlarn, ne Kaanlar ve ne de hkmdarlar vard. Bu Trkler arasnda, kaanlarn yerlerini, amanlar alyorlard". nk, cemiyet iinde sz ve g sahibi olanlar, amanlar idiler. Bu sebeple amanlarn soylar da, eski Trk Kaanlar gibi kutsal ve gkten geliyorlard. Bu efsaneye gre: "amanlarn atas olan byk bir aman, gkle yerin kz ile evlenmi ve onlardan, Altay amanlar tremiti. (Bazlar da), gkle sularn kzlar ile evlenmilerdi". Btn bunlar bize gsteriyor ki, belirli mitoloji motifleri, her blgeye ve aa gre deiiyorlar; fakat ana zelliklerini kaybetmiyorlard. Bundan sonra da Ouz-Kaan, yerin kz ile evlenir. Destanlar, Ouz-Han'n bu ikinci hatunu buluunu da, yle anlatrlar:OUZ'UN, YERN KIZI LE EVLENMES

Ava gitmiti birgn, ormanda Ouz-Kaan:Gln tam ortasnda, bir aa grd yalnz,Aacn kouunda, oturuyordu bir kz.Gz gkten daha gk, sanki Tanr kzyd,Irmak dalgas gibi, salar dalgalyd.Bir inci idi dii, aznda hep parlayan,Kim olsa yle derdi, yeryznde yaayan:"Ah! Ah! Biz lyoruz! Eyvah, biz lyoruz!"Der, barp dururdu! Tpk tatl st gibi, ac kmz olurdu!Ouz kz grnce, bandan akl gitti,Nedense yreine, kordan bir ate girdi.Gnlden sevdi kz, tuttu ald elinden,Kzla gerdei girdi, ald dilediinden."Bir gln ortasnda bulunan adalar", Trk mitolojisinin en nemli motiflerinden biridir. Uygurlarn Treyi efsanelerinde ise bu kutsal adack, iki nehrin kavutuu bir yerde bulunuyordu. Ouz-Han destanndaki Kpak Bey'de, "Gl ortasnda bulunan bir adackta aa kovuunda domutu". Aa, kklerini yerden alyor ve kimbilir yerin ne kadar derinliklerine kadar inebiliyordu. Bu sebeple bereketin sembol olan aa, yerin soylarn da temsil edeyordu. Destan, "gn kzn Kutup yldzna benzetirken, yerden gelen kzn salarn ise, rmak dalgalar gibi" gsteriyordu. Gn kz ge, yerin kz da yere benziyordu.

"Mslman Trkler, Ouz-Kaan' normal bir insanm gibi evlendiriyorlard":

sl'miyeti kabul etmi olan Trkler ise, daha baka trl dnyorlard. Onlar Ouz-Han', normal bir insan olarak kubul ediyorlar ve kendi fikrine uygun, bir kz alyor gibi gsteriyorlard. Ouz-Han, iki amcasnn da kzn alm; fakat onlar yola getirip, mslman edememiti. Bunun zerine, her iki karsnn da yzne bakmam ve onlara elini bile dedirmemiti. nc amcasnn kz, dierlerine nazaran daha irkindi. Fakat kklnden beri, Ouz-Han' btn kalbi ile seviyordu. Ouz, en sonunda bu kza getmi, iini am ve mslman olduu takdirde, kendisi ile evleneceini sylemiti. Bu teklifi oktan beri bekleyen kz, alayarak Ouz'a bakm ve yle demiti:Ben ne Allah tanrm, ne de Tanr bilirim!Senin szn buyruktur, hep peinden gelirim!Sen ne dersen o olur, fermanndan kamam!Sen var iken bamda, bakasna bakamam!Ouz bunu duyunca, ok sevinmi ve artk kaygs dinmiti. Bunun zerine kza, Tanrya inanmasn syleyerek, yle demiti:Ey, sevgili hatunum! Benim ey esiz eim!Gnlmde ebediyen, yanacak ey ateim!Tanrnn birliinde, bir defa iman getir,Sev onu! Varlma, seninle bir can getir.Kz Ouz Han'n bu sz zerine Tanrya inandn syleyerek artk mslman olmutu:Szn kabul ettim, senin yoluna geldim!Tanrnn birliiyle, canm sana verdim!Mslman olan Trklerin, eski Ouz-Kaanlarndan ve onun destanlarndan vazgeemeyerek, yeni olarak dzdkleri bu hikyeler, aslnda en eski Trk mitolojisinin ana izgileriyle bir benzerlik gstermiyorlard. Fakat ne yapsnlar ki, onlar da mslman olmulard ve mslmanl, yalnzca X. yzylda deil; ta Ouz Han zamanndan beri tandklarn ve bildiklerini gstermek istiyorlard. Mslman tarihiler, Ouz-Han'n yaad alar hakknda da, bize baz bilgiler verirler. Mesel Hiveli mehur Ebul Gazi Bahadr Han'a gre Ouz-Han, zamanmzdan 5000 sene nce yaamt. "En nemli nokta da u idi ki, Ebul Gazi Bahadr Han Ouz-Han', ran'n en eski atalarndan daha nceye koyuyor ve Trkleri, bir millet olarak ran'llardan daha eski tutuyordu. Bu efsaneler Trklerin, sl'miyeti ve Allah', 5000 sene nceleri ve hatta insanln ilk yaratl sralarnda tandklarn, sylemek istiyorlard". Henz daha mslmanln ne demek olduunu bilmeyen Trkler "Allah" sznden habersiz idi. Eski Trk tarihilerine gre, "Allah" sznn manasn anlamayan Trkler, Ouz-Han'n iir okuduunu veyahut da ark sylediini zannederlermi. Bunlar da, Mslman Trkler tarafndan, bir Trk olarak uydurulmu, dzenlenmi ve geni halk kitleleri arasnda yaylm hikyelerdi.

yle anlalyor ki Trkler, sl'miyetin ncln, Araplara ve hatta Peygambere bile vermek istemiyorlard. Bu duruma gre, "Ouz-Han Trklerin ilk ve en eski peygamberleri oluyordu. Geri bu da, sl'miyetin esaslarna aykr idi. Fakat Trk kitlelerinin, milliyet ve stnlk hislerini gstermesi bakmndan bizler iin bir nem tayordu".

8. YER VE GK VARLIKLARININ OUZ'UN OLU OLMALARI

"Gk ve yerin trl varlklar, Ouz-Han'n oullar oluyorlard":

Ouz-Han, "gkten bir ate gibi, k h'lesi iinde inen gn kz" ile evlendikten sonra, olu olmutu. Bu oullarnn adlar, "Gn-Han", "Ay-Han" ve "Yldz-Han" koymas, bize ok ey ifade eder. Zaten gn belli bal varlklar, gne, ay ile yldzlar idiler. Aa kouunda bulduu yerin kzndan da, yine olu oluyordu. Bunlarn adn da "Gk-Han", "Da-Han" ve "Deniz-Han" koyuyordu. Burada Trk mitolojisi ile Trk dnce dzeninin, ok nemli bir meselesi ile karlayoruz. Yerin kzndan doan ocuklardan birinin ad "Gk-Han" idi. Ayrca "Gk-Han" yerin kznn ocuklarnn, en by idi. Yerin kzndan, "Gk-Han" n domu olmas, ilk bakta bizi artyordu. Halbuki bu kitapta sk sk sylediimiz gibi gk kubbesi, aslnda Trklerce, madd bir varlk gibi dnlyordu. Trkler gk kubbesini uzaydan ayr dnyorlard. Asl gk, gne ve ay ile yldzlarn dolatklar, uzay idi. Eski Gktrk kitabelerinde de sylendii gibi: Tanr, gk ile yeri yarattktan sonra, ikisi arasnda da, insanolunu yaratmt. Yer ile g yaratan Tanr, gk kubbesinin stnde ve sonsuz feza iinde bulunuyordu. Eski Trkler ge, "Tengri" derlerdi. "Tengri", hem "gk" ve hem de "Yce-Tanr" anlamna geliyordu. Ama onlar, gk kubbesini anlatmak isterlerken, "Kk Tengri" derler ve bylece, gk kubbesini, esas byk Tanrdan ayrrlard. Bu ok eski Trk dncesinin izlerini, Ouz destannda da, bulmamz bizi sevindirmektedir. "nk, Trk dnce dzeni, yzyllar boyunca deimemi ve ana izgileriyle kt'a zerinde yaamt".

Burada nmze ok nemli bir mesele de kmaktadr: bazlarna gre, "Gn-Han", gnein han; "AY-Han" ise, ayn han eklinde aklanmtr. Onlara gre Trkler, gnete de bir dnyann olduunu dnm olmal idiler. Ouz-Han, en byk olunu da gnee bir Han olarak tayin etmi olmalyd. Bu dnce tarz, olduka sakat ve yanltr. "Ouz-Han'n oullar gnein, ayn ve yldzlarn hanlar deil; bilkis gne, ay ve yldzlarn ta kendileri idiler. Geri Ouz-Han, yine insanolu saylan Trk milletinin, bir atas idi. Fakat Ouz destannda Ouz-Han, yanlnzca Trk milletini temsil etmiyor; ayn zamanda gn ve yerin btn varlklarn da, kendi ad ve soylar altnda topluyordu. Grlyor ki, bir efsane gibi ve Trk milletinin treyii eklinde karmza kan Ouz-Kaan destan, btn k'inatn kendileri idiler. Geri Ouz-Han, yine insanolu saylan Trk milletinin, bir atas idi. Fakat Ouz destannda Ouz-Han, yanlnzca Trk milletini temsil etmiyor; ayn zamanda gn ve yerin btn varlklarn da, kendi ad ve soylar altnda topluyordu. Grlyor ki, bir efsane gibi ve Trk milletinin treyii eklinde karmza kan Ouz-Kaan destan, btn k'inatn olu ve treyi mitolojisi halinde grnyordu. te Ouz-Han destannn, bizce en nemli olan zellii bu idi. Sonradan bu alt oullar drder oul daha treyerek, 24 Ouz boylarn meydana getireceklerdi".

9. OUZ DESTANINDA "ALE DZEN"

"Ouz efsanesinde grlen aile dzeni, daha ok 'Baba ailesi' ile ilgili idi":

imdiye kadar sosyologlar aileleri, balca iki blm iinde incelemilerdir. lkel kavimlerde daha ok "Ana ailesi" grlyordu. Fakat cemiyet ilerledike ve itima seviye ykseldike "Baba ailesi" ne doru bir gidi vard. Daha dorusu Ana ailesi gerilii, Baba ailesi ise, bir toplumun olgunluunu gsteriyordu. Baz Mool efsanelerinde, ana ailesinin izlerini grmyor deiliz. Mesel Cengiz-Han'n atas kocasz bir kadn idi. Gkten inen sar bir kpek eklindeki hayvandan h'mile kalm ve Mool ulusunu meydana getirmiti. Trklerde ve Trk mitolojisinde, byle bir "Ana-Ata" ya rastlamyoruz. Trk mitolojisinin btn atalar, - hatta istisnasz olarak - hep erkek ve byk bahadr idiler. Burada da, Ouz-Han'n ocuklarnn hepsi, erkek olarak domular ve Trk milletine birer baba olarak meydana getirmilerdi. unu da sylemekte fayda vardr: Eski Roma'da "Baba ailesi", kaytsz ve artsz olarak, babann hakimiyeti altnda idi. Baba olunu satabilir ve ldrebilirdi. Ama Trklerde, byle bir baba ailesi grmyoruz. Ouz-Han babasn bile, mslman olmad diye ldrm ve ona kar gelebilmiti.

10. OUZ'UN TOPLUM DZEN "ZAMAN BRMLERNE" GRE

"Ouz-Han'n oullar ile boylarnn saylar birer takvim rakamlar idiler":

Ouz destan, eski Trk dnce ve toplumunun, mantk zerine kurulmu dzenlerini gstermesi bakmndan, byk bir neme sahiptir. Eski Trkler, ranllar veya Hintliler gibi, hesapsz ve dzensiz dnmyorlard. "Trk dncesinin her yn, matematik bir mantk zerine kurulmu ve bu, topluma da sk bir disiplin ile benimsetilmiti". Ouz Han'n alt olu vard. Gn kzndan doan ocuklar Boz-Ok blmn; yerin kzndan doanlar da, -Ok blmlerini meydana getiriyorlard. Bu yolla alt ocuk, ikiye blnm ve l bir dzen meydana getirilmiti. Yani 12 saatin, 12 ayn ve hatta 12 burcun yars olan ocuklar, yine blmlere ayrlyorlar ve takvim biriminin bir eyreini meydana getiriyorlard. Btn rakamlar 12 ile 24 saylarn blen, birimler idiler. Aslnda eski Trklerde ou zaman bir sene 12 ay deil; 24 ay idi. Bu da ayn, onbe gnlk devrelerine gre hesaplanyordu. Nitekim Ouz Han'n da 24 torunu vard. Eski in takviminde , alt, on iki ve yirmi drt rakamlar yalnz bir zaman birimi olarak deil; ayn zamanda kutsal saylar olarak da, byk bir neme sahip idiler. Eski in'de, "zaman ve mek'n birimleri", birbirine uyduruluyor ve zamanla mek'n arasnda, bir birlik meydana getiriliyordu. 12 ay ve 24 saat, in imparatorluu iinde de, 12 ey'let ile 24 vil'yetin meydana gelmesini gerektiriyordu. Bunlar sylemekle Trkler, Ouz Kaan destann, in dncesine gre dzenlemilerdir, demek istemiyoruz. Trklerin de kendilerine gre bir takvimi vard; inlilerin de. Aslnda Trk takvimi, zaman zaman in'e tesir etmi ve in kltrnde de byk bir nem kazanmt. Fakat mitoloji tetkiklerinde, balca problemlerin daha iyi anlalabilmesi iin, mukayeseli aratrmalar yapmak ve rnekler vermek, ok faydaladr.

"Ouz Han destanndaki 'takvim rakamlar', Trk devlet tekil't ile ordu dzeninde de grlyordu":

Ouz destan, yzyllar ve hatta binyllar boyunca, Trk halklar tarafndan sylenmi ve anlatlm, uydurma bir masal deildi: "Onu meydana getiren dnce dzeni, yalnzca Trklerin gnllerinde ve kalplerinde yaamam; ayn zamanda, topluma dzen ve disiplin veren bir ilham kayna halinde devam etmiti". Mesel Byk Hun imparatoru Mete'nin ordusu, 24 tmenden meydana geliyordu. Bu 24 tmen, 6 keye bal idi. Tpk Ouz Han'n 6 olu gibi. Bu 6 ke de, ikiye ayrlyorlard. "Sa" ve "Sol" adlar ile, imparatorluun "Dou" ile "Bat" ynlerini, aralarnda blm bulunuyorlard. Atilla'nn Macaristanda byk bir imparatorluk kurmas, dzenli ve disiplinli ordular ile dehet vermesi, Avrupallarn toplum dzenlerinde de, yeni yeni deiiklikler meydana getirmiti. Birok Cermenler, Atilla'nn emrinde almlar ve Atilla Hunlarndan, pek ok ey renmilerdi. Atilla, M.S. 450 de lp gitmiti. Fakat O'nun ad, Cermen ve skandinav efsanelerinden, yzyllar boyunca silinmemiti. Hep, Atilla'nn harplerinden ve ordu dzeninden, bahsedilir olmutu. Bu zaman kadar "yzlk", "binlik" ve "Onbinlik", ordu birimlerini bilmeyen Cermen'ler, Atilla'nn lmnden sonra, yalnz kendi ordularn deil; ky ve ehirlerini bile, bu prensiplere gre dzenlediler. Atilla'nn ordularndan bahseden skandinav efsaneleri, O'nun 24 tmeninden ve 6 ordusundan sz ayorlard. Tpk Ouz Han'n 6 olu ve 24 torunu gibi, btn bunlar bize gsteriyor ki, "Ouz Kaan destan zihinlerde ve hayallerde yaratlm bir hikye deil; Trk toplumunu anlatan ve yanstan bilgiler idiler".

11. TRK DEVLET DNYA DEVLET D

"Eski Trkler yeryzn bir Trk devleti, Ouz Kaan da btn insanln bir hkmdar olarak dnyorlard":

Ouz Han, 6 olunu toplam ve onlara, birok tler vermiti. Bundan sonra beyleri ile, milletini de biraraya getirerek, byk lenler ile ziyaretler verdiini de gryoruz. Eski Trk Kaanlar, savalardan nce ve sonra btn milleti toplar ve onlara, byk ziyaretler verirlerdi. Bu toplantlar ayn zamanda, birer "kurultay" ve "danma" toplantlar idiler. Uygurlarn Ouz destanna gre, Ouz-Han konumaa balam ve kendi devletini tarif etmiti. O'na gre:

"Yukarda gk, kendi devletinin bir adr gibi idi. Gne de Ouz-Kaan devletinin bir bayra olacakt". Zaten eski Gktrk yaztlar da yle diyorlard: "Yukardaki mavi gk, aadaki yaz yer yaratldnda ikisi arasnda da insanolu yaratlm insanolunun zerine de, atalarmz Bumn-Kaan ile stemi-Kaan, Han olarak oturmular". Gktrk devletini kuran Bumn ve stemi-Kaan, yalnzca Trk milletinin deil; gk ile yer arasnda yaayan, btn insanln hkmdarlar idiler. Onlar, bu tahta Tanr tarafndan oturtulmu ve btn yeryzn idare etme yarl da, yine Tanr tarafndan onlara verilmiti. Bu fikir, Trklerin yalnzca devlet idare etme dncelerinde deil; Trk dininin ok eski prensipleri iinde de bulunuyordu. Byk Hun Devleti ile, daha sonraki Trk devletlerinde, bu dncenin trl ve saysz rneklerini bulabiliyoruz.

"Ouz-Kaan'n aknlar, sonraki Trkler tarafndan, kendi bilgilerine gre, il've edilmi blmlerdi":

imdiye kadar szn ettiimiz konular, Ouz-Kaan destannn esasn meydana getiren blmlerdi. Artk bundan sonra, Ouz Han'n aknlarndan sz alr ve nereleri zaptettii, geni olarak anlatlmaa allr. Uygurlar, Ouz-Kaan'a, kendi bildikleri memleketleri aknlar yaptrrlar ve oralar aldrrlard. Uygurlar, ran ve Hindistan blgelerini ok iyi tanmyorlard. Gney Rusya Trkleri hakknda da pek fazla bilgileri yoktu. Cengiz-Han imparatorluu kurulunca, deta btn imparatorluk iinde, Ouz-Kaan destann yazmak ve sylemek bir moda haline gelmiti. Bu sebeple, ok daha geni ve byk Ouz-Kaan destanlarnn yazlmaya balandklarn gryoruz. Cengiz-Han mparatorluu, Anadolu dahil, Macaristan ovalarndan Japonya'ya ve daha gneyde de, Endenozya'ya kadar uzanyordu. Bu sebeple, ayn ada yaayan Trkler ve ranl yazarlar, bu blgeler hakknda, gayet geni bilgilere sahip idiler. Bu ada Ouz-Han, artk Cengiz-Han'n yerine konmutu. Cengiz-Han nerelere gidip, zaptetmi ise, Ouz-Han'a da, O'nun gibi aknlar yaptrlmt. Cengiz-Han genliinde akll bir ekiyadan baka bir kimse deildi. Yol kesmek, hara almak ve para toplamak, O'nun en ileri gelen zelliklerinden biri idi. Bu sebeple geni blgeler elde edip, byk bir devlet kurduktan sonra, genliindeki hara sistemini, yeni imparatorluuna da uygulam ve buna gre, bir idare dzeni meydana getirmiti. Cengiz-Han hereyden nce, bir memleketin vergilerinin toplanmasna nem verir ve memurlarn, bu amaca uygun olarak tayin ederdi. Cengiz-Han andaki Ouz-Kaan destanlarnda artk Ouz Kaan deimiti. Zaptettii yerlere vergi memurlar gnderiyor ve alnan vergileri de, tpk Cengiz-Han gibi, gzden geiriyordu. Aslnda ise, eski Trk devletlerinin tekil't ile, Cengiz-Han'n kurduu bu yeni dzen arasnda, byk ayrlklar vard. Hi phe yok ki, eski Trk Kaanlar da, zaptettikleri yeni memleketlerden gelecek vergilere, byk nem veriyorlard. Fakat devletin idaresinde, hakim olan tek ve en nemli prensip, vergi toplamak deildi. Nitekim Uygurlarn Ouz-Kaan destan daha ok eski Trk devlet tekil'tn andran bir ekilde konuuyor ve eski Trk kaanlarnn, gerek dncelerini yanstyordu.

12. OUZ KAAN DESTANININ EN ESK BLMLER

"Arabann ic'd":

Gktrklerin treyileri ile ilgili efsanelerde, ate gibi insanla faydal olan eyleri ic'd eden atalardan, sz alyor ve bunlara byk bir nem veriliyordu. Zaten ate, tuz, araba v.s. gibi, insanln gelimesine yardm etmi unsurlarla aletlerin icadlar, btn dnya mitolojilerinde, en eski ve z kalntlar olarak kabul edilmilerdir. TrklerinKanglboyu, tarih boyunca byk bir hret yapm ve Trk kavimleri arasnda, nemli bir yer tutmutu. lk baktaKanglsz, bir nevi bizim kan, yani "kan arabas" deyimini andryordu. Btn mitolojilerde olduu gibi, Trk Mitolojisinde de, szlerin d grnlerine gre, baz benzetirmeler yaplmtr. Bu sebeple Ouz Kaan destannda,kanarabasnn ic'dndan sz alrken, Kangl boyu ile bir ilgi kurulmutu. Uygur Trkesi ile yazlan Ouz destannda, Kan'nn ic'd edilii, yle anlatlyordu:rced Kaan' ald, halkyla ulusunu,Yoketmek iin geldi, Ouz-Han ulusunu.Bageldi Ouz-Kaan, basd rced Han'n,Ok ile kl ile, dkt dman kann.Ouz ldrd onu, kesti hemen ban,Bld ganimetleri, t'bi kld halkn.Ouz'un askerleri, beyleri btn halk,Dmanda ne bulursa, toplayp hep tm ald.Atlar ile kzler, katrlar az gelmiti.Ylm ykler ise, ta dalar gemiti.Ouz'un bir eri vard, akll tecrbeli,Barmakl-osun-Billig, yatknd ie eli.Bir kan arabas, yapp koydu iine,Ouz'un bu ustas, devam etti iine.Kany ekmek iin, canl ne kouldu,Cansz alntlar da, zerine konuldu.Ouz'un beyleriyle, halk atlar buna,Onlar da kan yapt, zenmilerdi ona.Kanlar yrr iken, derlerdi: "Kana! Kana!"Bunun iin de dendi, artk bu halka "Kana".Ouz bunu grnce, gld kahkaha ile,Dedi: "- Cansz eksin, canllar Kana ile!""Adnz Kanalu olsun, beleniz de araba!"Brakt onlar da, gitti baka tarafa.Ouz-Kaan, Manurya Blgesindeki kavimlere akn yaptnda, ok mal elde etmi; fakat bunlar, atlarla tayamamt. Bunun zerine, Ouz-Kaan'n akll beylerinden birisi, bir araba yaparak, mallarn hepsini arabalara doldurmu ve Ouz-Kaan'n yurduna kadar tamt. Ouz-Kaan, byle yeni bir ic'd grnce, ok sevinmi ve bu beyinin soyundan gelen boylara da "Kangal" yani "Kanl" adn vermiti. Tabi olarak bu, nihayet bir efsane ile szlerin benzetirilmesinden baka bir ey deildi. Trkler ok eski alarda, tekerlek ile arabay ic'd ederek kullanmlard. ok eski alarda herhalde, "Kangl" kavim ad da vard. Fakat kendileri, henz daha ortada yok idiler. nk Trk boylar, zaman zaman oaldka blnyorlar ve eski adlar alarak, yeniden ortaya kyorlard. M.S.V. yzylda, Ortaasya tarihinde nemli bir rol oynayan baz Trk kavimlerine inliler, "Yksek arabal kavimler" adn veriyorlard. inlilerin bunlara, Yksek arabal" demelerinin sebebi, herhalde onlarn arabalarnn yksek, yani tekerleklerinin byk olmasndan ileri geliyordu. in tarihleri, kendilerine benzeyen kavimlerden ve eyalardan sz amazlard. yle anlalyor ki, Trklerin bu arabalar, in'de kullanlan arabalara nazaran, ok daha byk ve yksek idiler. "Byk tekerlekli arabalar birok bakmlardan faydal ve elverili idiler". amurlu blgelerde ve engebeli arazilerde, byk tekerlekli arabalar kullanmak, daha kolay oluyordu. Eski Trkler adrlarn yalnzca yere kurmaz, ayn zamanda arabalar zerine de oturturlard. Bu arabalar, aknlarda da ordularn peinden ayrlmazlard. Ouz-Kaan destannda da grld gibi, harbe giden Trk ordularnn arkasndan, aileleri tayan arabalar ve kervanlar da yrrlerdi. Ouz-Kaan destanna gre byle ordu dzenleri, yalnzca ok eski alarda grlyordu. Bununla beraber, daha sonraki alarda, mesel Gktrk ve hatta Cengiz-Han aknlarnda bile hatunlar, Hakanlar ile beylerin arkalarndan gelirlerdi.

"Trkler ilk geminin yapl":

Ouz-Han'n bir beyi, til, yani Volga nehrini geerken kendisine bir kayk yapmt. Bu kayk veya gemi sayesinde, Ouz-Han'n ordular nehrin kar kysna geerek, dman malp etmilerdi. Kay ic'd etme motifi de, her halde Trk mitolojisinin, en eski kalntlarndan biri olsa gerektir. Eski Trkler, denizci bir millet deillerdi. Bununla beraber kendi lkelerinde de, birok geni nehirler ile gller bulunuyordu. Uygur trkesi ile yazlm Ouz Kaan destan, Trklerin gemi veya sal ic'd etmelerini yle anlatyordu:dil adl bu rmak, ok ok byk bir suydu,Ouz bakt bir suya, bir de beylere sordu: "-Bu dil sularn, nasl geeceiz, biz?"Orduda bir bey vard, Ouz Han'a kt diz.Ulu-Ordu-Be derler, ok akll bir erdi,Bu ynde Ouz Han'a yerince akl verdi.Bakt ki yerde bu be, ok aa var ok da dal,Kesti biti dallar, kendine yapt bir Sal.Aa sala yatarak, geti dil nehrini,ok sevindi Ouz-Han, buyurdu u emrini:"- Kalver sen burada, halkna oluver bey!"Ben dedim yle olsun, densin sana Kpak-Be!"Tabi olarak dier Ouz destanlarnda, Kpak-Be'in douu ve bey oluu daha baka trl anlatlmaktadr.

"Dnyamza souk rzgrlar gnderen 'Buz-Da' motifi, Ouz destannda da grlyordu":

Karluk Trklerinin meydana gelileri ile ilgili blm de, baz nemli meselelerle karlayoruz. Uygur trkesi ile yazlm Ouz destannda, Karluk Trklerinin ortaya klar yle anlatlyordu:Ouz-Kaan bakt ki, erkek kurt nler gider,Ordunun ncleri, Gkkurt'u gzler gider,Grnce Ouz bunu, ne ok sevinmi idi,Alaca aygrn, abucak binmi idi.Apalaca aygr, Ouz severdi zden,Ama at daa kat, kaybolup gitti gzden,Bu da buzlarla kapl, ok byk bir da idi,Souun iddetinden, ba da ap a idi.ok cesur ok alp bir bey, ordu iinde vard,Ne Tanr ne eytandan, korku iinde vard.Ne yorgunluk ne souk, erimez idi ona,Bu bey dalara girdi, dokuz gn erdi sona.Aygr yakalad, memnun etti Ouz'u,Atamad stnden, dalardaki souu.Olmutu kardan adam, kar ile sarlmt,Ouz onu grnce, glerek katlmt.Dedi: "Ba ol beylere, artk sende burda kal!"Sana Karluk diyeyim, lmsz adn al!ok mcevher, ok altn, hediye etti ona,Bir bey yapt Karluk'u, devam etti yoluna.Eski Trk Kaanlarnn atlar, byk bir nem tarlard. Trk tarihinde, 60 veya 100 kilometre koan, Mete'nin at gibi efsanelemi birok atlara da rastlyoruz. Elbette ki Ouz-Kaan, kaak atn orada brakp gidemezdi. Ama, o nasl bir att ki, buzlarla rtl byk bir da iine kam ve peindekileri de gnlerce uratrmt. Onu yakalayp getiren insanlar bile, batan aaya kadar kardan bir adama dnmlerdi. Ouz-Kaan destanlarnda bu daa, "Muz-Tak", yani "Buz-Da" ad veriliyordu. At dada bulup getiren bey de, kardan bir adam ekline girdii iin, Ouz Kaan tarafndan "Karluk yani Karlk" ad ile adlandrlmt. Sonraki gl ve hretli Karluk kabileleri, bu adamn soyundan geleceklerdi. Eski Altay efsanelerine bir gz attmz zaman da, byle Buz dalarn Trk Mitolojisi iinde grebiliyoruz. Altay Trklerine gre, Kuzeyden esen souk ve buzlu rzgrlarnn geldikleri bir da vard. Altay Trkleri, souk kuzey rzgrlarnn, "Muz-Tak"adl buzlarla kapl bir "Buz-Da" ndan geldiine inanyorlard. Bu Buz Da dnyann kuzeyini batan baa kaplamt. Buz dann zerinde de, yine "Buz" ad ile adlandrlan, byk devler yayorlard. lk bakta, Altay efsanelerindeki Buz Da motifleri, Himalaya dalar ile kar adamlar efsaneleri hatrlatr gibi idiler. Ama Trk Mitolojisindeki Buz Dalar herhalde yerli olarak, Trklerin zihinlerinden domu ve nihayet insan dncesinin, bir gerei gibi olumu ve gelimi olmalydlar. Bunlar sylemekle, Ouz-Kaan destanndaki, "Buz-Da" n Altay efsanelerindeki Buz-Da ile ayn olduunu ifade etmek istemiyoruz. Geri daha sonraki "Boz-Ok" Ouzlarnn yurtlarnda da, "Buz-Da" adn tayan baz dalar vard. Ama mitoloji incelemeleri yapan bir kimsenin, dier efsaneleri de gznnde tutarak, karlatrmalar yapmas, zorunlu grnmelidir. Eski Ouz yurdunda da Buz-Dalar olabilirdi. Fakat bu dalar, ne de olsa insanlarn zihinlerinde, efsanelemi ve gerek mahiyetlerini kaybetmilerdi.

13. OUZ DESTANINDA "KPEK BALI" NSANLAR

Ouz Kaan destanlarnn nemli bir blm de, "Kpek bal insanlar"n lkelerine yaplan aknlard. Trkler bu kavimlere, "t-Barak" ad veriyorlard. "t" sz, eski Trklerde de, kpek anlamna geliyordu. "Barak da, bir nevi kpekdi". Bazlarna gre, "Siyah ve tyl bir kpek cinsi" idi. Fakat bu kpek de, herhalde balanglarda, efsanevi bir kpek olmal idi. Ouz Kaan destanlarna gre, "t Barak'larn memleketi, kuzey-batya doru uzanan, karanlk lkeleri iindeydi. Ouz-Han, 't-Barak' lara kar bir akn yapm; fakat malp olarak, dalar arasndaki bir nehrin ortasnda bulunan, kk bir adaca snmak zorunda kalmt. Bu adackta, savata len askerlerinden birinin kars da, bir ocuk dourmak zorunda kalmt. Fakat buraya snan Ouz Han'n, ne bir adr ve ne de bir evi vard. Kadn, aa kouuna girmi ve orada ocuunu dourmak zorunda kalmt. Ouz-Kaan, kadnn esenlikle doum yapmasna sevinmi ve ocua da, Kpak adn vermiti". Eski Trk efsanelerine gre "Kpak" sz, "aa kouu"anlamna geliyordu. Bildiimiz zere "Kpak" lar, Altay dalarnn batsndan, ta Gney Rusya ilerine kadar uzanan, byk Trk kitleleri idiler. Herhalde Kpak sz de, ok eski alardan beri meydana gelmi, bir kavim ad olmalyd. Fakat Trk destanlarn yazanlar, Kpak'la "aa kouu" arasnda bir benzerlik bulmular ve bu yolla, Kpak Trklerinin treyilerini anlatmak istemilerdi. Az nce de sylediimiz gibi, "Ouz-Kaan, ikinci karsn bir gl ortasnda bulunan kk bir adacktaki aa kouunda bulmutu". Uygurlarn treyi efsanesinde de, "Eski Uygur atalar, iki nehir ortasnda bulunan bir odacktaki, kayn aacndan" domulard. Bu rneklerden de kolayca anlalyor ki, bir tarih olay gibi gsterilen bu aknlarda, Trk mitolojisinin ok eski ve mterek motifleri, sk sk grlebiliyorlard:Trkler "Barak" derlerdi, Kara tyl kpee,Byle ad verirlerdi, byk soylu kpee.,Aslnda efsaneler, bir kpek anarlard.Onu da kpeklerin, atas sayarlard.Bu kpek soylu idi, ok byk boylu idi,Av oban kpekleri, hep onun olu idi.Kuzey-bat Asya'da gya "t-Barak" vard,Trklerse Asya'da, onlara uzaklard.Balar kpek imi, vcutlar insanm,Renkleriyse karaym, sanki Kara eytanm.Kadnlar gzelmi, Trklerden kamaz imi,l' srnrlermi, ok mzrak batmaz imi.Destanda denilmi ki, Ouz-Han yenilmiti,Bir adaya snp toplanp derilmiti.On yedi sene sonra, Ouz onlar yendi.Kadnlar yardm etti, orada sava dindi.Ouz bu blgeleri, "Kpak-Be" e il verdi,Bunun iin Trkler de, oraya "Kpak" derdi.Geri, bu efsane idi. Fakat iinde tarih olaylar da yatmaktayd. yle anlalyor ki, bu blgedeki gzel kadnlar Trkler almlar ve onlardan da, yeni bir nesil meydana getirmilerdi. Belik Kpan annesi de, gzel bir t-Barak kadnndan baka bir kimse deildi. Sonradan Kpak, Ouz-Kaan tarafndan bu blgelere tayin edilmi ve kuzey lkeleri, hep onun soylar tarafnda idare edilmiti. "Kpak'lar da trke konuuyorlar ve Trk kltrne sahip idiler". Fakat Ouz destan, Kpa Ouz-Han'n soyundan deil, nihayet askerlerinden birisinin neslinden getiriyordu. Kpak kuzeylere gitmi, orada soylar tremi ve yerlilerle kararak, yeni akraba. Bir Trk kavmi meydana getirmiti.

"Kpekbal insanlara Avrupa ve Hint mitoloilerinde de rastlanyordu". Eski Yunan mitolojisinde de, kpek bal insanlarla ilgili, birok efsanelere rastlyoruz. Daha sonraki Avrupa mitoloji de, kpek bal insanlara, zaman zaman yer vermiti. Avrupallar, bu kpek bal kavme, "Borus" adn veriyor ve onlarn, bugnk Finlandiya ile Rusya'nn kuzey ksmlarnda yaadklarn sylyorlard. Ouz-Kaan destanndaki "t-Barak" lar da aa yukar, ayn blgelerde idiler. Bu bakmdan, Avrupa ve Yunan Mitolojisi ile Trk Mitolojisi arasnda, bir benzerlik ve bir ba meydana gelmektedir. Kpek bal insanlar motifi, herhalde Trkler arasna, dardan gelmi bir efsane olmal idi. Fakat Trkler, kpee nem vermezlerdi. Kpek, Trklere gre, aa bir hayvand, bunun iin de Trk Mitolojisi, kpek bal insanlar daima kk grmt. Kpek bal insanlarla ilgili efsaneleri, Hindistan'da ve gney blgelerinde de gryoruz. Hint Mitolojisi zaman zaman, kpee daha fazla nem vermiti. Bu sebeple Hindistan'daki kpek bal insanlar, aa bir snf deil; soylu Hintlileri temsil ediyorlard. Motifin, eski Yunan'da ve Avrupa'da grlm olmasna ramen, Trklerde de bunlarn benzer ekillerini grmyor deiliz. Mesel Dou Gktrk devletinin nemli bir blmn meydana getiren. Tardu Trklerinin atalar da, "Ba kurt ve vcudu insan olan" bir kimse idi. "Kpek bal insanlara, in efsanelerinde de byk bir yer verilmiti. in'in kuzeyinde ve Manurya'da oturan baz kavimler inlilere gre kpek bal idiler. Bu efsaneler in'de, ok daha eski alarda balamt. Hatta diyebiliriz ki, in'in kpek bal efsaneleri, Yunanistan'daki efsanelere nazaran daha eski idiler". Manurya'nn kuzeyinde oturan iptida Moollar, kpee byk bir nem verirlerdi. Onlarca kpek, hem kutsal ve hem de kendi milletlerinin atas idi. Bu sebeple Ouz-Kaan destanna kpek bal insanlar motifinin, in'den mi, yoksa Avrupa'dan m geldiini, kolayca kestirmek mmkn olamamaktadr. Cengiz-Han devrinde yazlm olan Ouz destanlar, daha ok Bat ile ilgileri olan yazarlar tarafndan kaleme alnmlard. Bu sebeple Ouz destanlarnda kpek bal insanlar, Kuzey Rusya ile Finlandiya'da gsteriliyorlard. Elimizde bu konu ile ilgili, daha eski kaynaklarmz maalesef yoktur. Buna ramen, eski Trk destanlarnda, gya Kuzey Manurya'da yaayan "Kpek bal" insanlardan da sz alyordu.

14. "ALTIN YAY" VE " GM OK"

"Ouz-Kaan'n alt olu hkmdarlk sembol olan, 'altn bir yay" ile "" gm ok"u, avda bulup getirmilerdi":

Altndan yaplm bir yay ile gm okun, Ouz'un oullar tarafndan bulunuu, hemen hemen btn Ouz destanlarnda yer almaktadr. Tabi olarak, ayr yer ve zamanlarda yazlm olan Ouz destanlarnda, bu konuda da ufak deiiklikler grmyor deiliz. Uygur trkesi ile yazlm Ouz destan, yayla oklarn daha nce, ryada grldklerini yazyordu. Bu ok gzel olay, yle olmutu:Sz dnda kalmasn, bilsin herkes bu ii,Ouz-Kaan yannda, vard bir koca kii,Sakal ak, sa boz, ok uzun tecrbeli.Soylu bir insan idi, akll dnceli.nvan Timeldi, yani Kaan veziri,"Ulu Trk" d ad, Ouz'un seme eri.Altndan bir yay grd, uyur iken uykuda,Yayn bulunuyordu, gmten oku da.Ta doudan batya, altn yay uzanmt, gm ok kuzeye, sanki kanatlanmt.Anlatt Ouz-Han'a, uyannca uykudan,Ryay tabir etti, iindeki duygudan,Dedi: "Bu dm sana, dirlik dzenlik versin!"Hakanma inallah, birlik gvenlik versin!"Ryada ne grdysem, Gk Tanr'nn szyle,"Seni de yle yapsn, Tanr kutsal zyle!"Yeryz hep insanla, dolup taar boyuna,"Tanrm! Balayver! Ouz-Kaan soyuna!"Eski tarih kaynaklarna gre ise olay yle olmutu: "Ouz-Han'n alt olu bozkrlarda avlanrlarken, tesadfen bir altn yay ile gm ok bulmular ve bunlar babalarna getirmilerdi".

Ouz destanlarnn en son metinlerinden biri saylan, Hive'nin mehur Trk han Eblgazi Bahadr Han'n eserinde ise durum yle anlatlyordu:

"Ouz-Kaan bir vezirine, altn bir yay ile gm ok vermi ve bunlarn ayr ayr yerlerde, bozkrlar iine, yarya kadar gmlmesini emretmiti. Bey, Ouz-Kaan'n emrini yerine getirerek yay, batdaki bir blgeye ve gm oku da douda yar yerlerine kadar gmerek, gelmiti. Bundan sonra Ouz-Kaan gn kzndan doan olunu, yani Gn-Han, Ay-Han ve Yldz-Han' batya gndermiti. Yerin kzndan doan olunu, yani Gk Da ve Deniz Hanlar da, avlanmak iin, douya gndermiti. Batda ve douda avlanan ocuklar, yay ile oklar bularak sevinmiler ve hemen onlar babalarna gtrmlerdi. Ouz-Han, altn yay bulan ocuklarn, Bat lkelerine tayin etmi ve gm oklar bulanlar da Dou blgelerine vermiti". Ouz-Han'n beyini gndererek, yay ile oklar yar yerlerine kadar topraa gmdermesi, baka hibir kaynakta grlmemektedir. Bu bakmdan byle bir olayn, sonradan uydurulmu olmas, ilk bakta akla ok uygun gelmektedir. Fakat Trk mitolojisinin dier motiflerini de hatrlaynca, bu olay zerine nem vermeden gemek, mmkn olmamaktadr. ok eski bir efsanedir: "Atilla'nn obanlarndan birisi, gnn birinde bir srn, ayann kanadn hayretle grm. Acaba srn ayan byle ne kesti diye aratrrken, yere saplanm bir kl bulmu. Sapndan yere saplanm olan bu klc topraktan kararak, Atilla'ya getirmi. Atilla'nn etrafndakiler bunu grnce ok sevinmiler ve bu klcn, Tanrnn klc olduunu sylemiler. Ayrca, bu klc elde eden hkmdarn da, yaryzne hkim olacan ifade etmiler". Geri bu hikye, skitler anda da grlen bir efsane motifidir. Fakat Bat blgelerini ellerinde tutacak olan Ouz-Han'n oullarnn, yere gml altn bir yay bulmalar, da, herhalde Ebl Gazi Bahadr Han tarafndan uydurulmu bir efsane motifi olmasa gerekti.

"Atilla'nn klc" gibi, Ouz-Kaan'n oullarnn bulduklar "Altn Yay" ile " gm ok" da, Tanr tarafndan gnderilmi bir hakanlk sembol gibi dnlyordu. Ouz-Kaan'n vezirinin, az nce bu konu ile ilgili olarak nasl bir rya grdn okumutuk. imdi yine Uygur trkesi ile yazlm Ouz destanndan, bu yay ile oklarn nasl bulunduklarn okuyalm:

Sabah olunca grd, kendinden bykleri, artarak getirtti, kendinden kkleri, Dedi: "- Hey! Gnlm benim" Avlansana hayd der! "htiyarlk baa geldi, cesaretin hani der!"Gn, Ay, ve Yldz sizler, gidin gndousuna, "Gk, Da ve Deniz siz de, gidin gnbatsna!" "Ouz-Han oullar, bunu hemen duyunca, Gitti douya, bat boyunca. Av avlayp, ku kulayan, Gn ile Yldz ve Ay, Buldular yolda birden, som altndan tam bir yay. Sundular Ouz-Han'a, Han sevindi hem gld, Ald bu altn yay, krarak e bld. Dedi: "-Ey, oullarm! Kullann bir yay gibi!"Oklarmz erisin, ge de bu yay gibi!" Av avlayp ku kulayan, Da ile Deniz ve Gk, Buldular yolda birden, som gmten tam ok, Sundular Ouz-Han'a, Han sevindi hem gld. Ald gm oku, oullarna bld. Dedi: "- Ey, oullarm! Sizlerin olsun bu ok,"Yay atmt onlar, olun siz de birer ok!"

Yay Trklerde bir hakimiyet sembol idi. Hatta Byk Seluklu devletinin sembol de, bir yaydan baka bir ey deildi. Fakat Ouz Kaan destanndaki altn yay, gkyzn batan baa kaplyordu. Burada yay, bir devletin deil; daha ok gkyznn bir sembol halinde idi. Gerekten de Trkler, zaman zaman yay gkyznn bir sembol olarak grmlerdi. Onlara gre "ebe kua" da, Tanrnn bir yay gibi idi. Trl renklerle bezenmi olan "ebe kua", gerekten de altn bir yay andryordu. Daha sonraki motifleri de, kesin olmamakla beraber bir aklama dnemesine tab tutmak, henz daha hibir ey bilmediimiz bu konular iin faydal olacaktr. Daha gereki Ouz destanlarna gre: "Ouz Kaan altn yay, byk oluna vermi ve onlara, yayn bir hkmdarlk sembol olduunu hatrlatmt. Bu sebeple hkmdarlk, devaml olarak batda oturan ve Ouzlarn Boz-Ok Trklerini meydana getiren, byk ocuun hakk olacakt". Gerekten de Trklerde yay, bir hkmdarlk sembol idi. Efsane yazar, buna kendinden fazla bir ey il've etmemiti: "Ouz-Han douda oturan kk oluna, yani -Ok'larn atalarna ise, gm ok vermiti. Bu oklar verirken de oullarna, okun bir elilik sembol olduunu hatrlatmadan geri kalmamt". Geri Trklerde ok, bir elilik sembol idi. Bir yere giden eliler sembol olarak ellerinde, kendi hkmdarlarnn oklarn tarlard. Fakat Ouz-Kaan'n kk oullarnn, eli mertebesinde olduklar dnlemezdi. Gktrk devletinde Bumn-Kaan, douda oturur ve Byk Kaan nvann tard. Batdaki kk kardei ise, onun emrinde olarak Yabgu idi. Kendisi geri Byk Kaan deildi ama; devlet iinde Bumn-Kaan'dan sonra geliyor ve blgesinin idaresini de, tam sel'hiyetle elinde tutuyordu. -Ok'larn devlet iindeki vazife ve sel'hiyetleri de, stemi-Kaan'nkine benzetilebilirdi.

15. OUZ DESTANINDA "VERASET DZEN"

"Ouz Kaan destanlarnda, Hkmdarlk byk oullara geiyordu":

Az nce Trk mitolojisinde, yalnzca "Baba ailesi" nin grldn sylemitik. ptida kavimlerde grlen "Ana ailesi" nin izleri, Trk mitolojisinde tamamen kalkm ve silinmiti. Ana ailesinin izlerinin bulunduu kavimlerde ver'set daha ok kk oullara derdi. Mesel Cengiz mparatorluunda bile, bunun eitli kavgalarn grebiliyoruz. Trk mitolojisinde ise hkmdarlk hakk, dorudan doruya byk ocuun hakk idi. Bu sebeple Ouz-Han'n byk olu "Gn-Han", mnakaasz olarak, babasnn yerine gemiti. Ayrca ana ailelerinde, day tarafnn adlar ve nfuslar ok geerdi. Trk mitolojisinin hemen hemen tmnde ise, day ailesinin en ufak bir izine bile rastlamyoruz: "Trkler, eski ve geri alar oktan geride brakm ve yksek itima bir seviyeye erimilerdi".

16. OUZ - KAAN DESTANININ ORTA ASYADAK KALINTILARI

Seluklu ve Osmanl devletlerini meydana getiren "Ouz Trkleri", Trkln en gelimi ve soylu blmleri idiler". Birok defalar byk devletler kurmular ve tecrbe ile grglerini, iyice gelitirmilerdi. Ouz Trklerinden baka, Ortaasya'da yaayan, daha pek ok Trk vard. Bunlarn pekoklar, ne byk bir devlet kurabilmi ve ne de toplum hayatlarn gelitirebilme ortamn bulabilmilerdi. Ama bunlar da, yine Trk idiler. Onlarn kltrleri de, Ouz Trkleri ile birok balar tayorlar ve mene birlii gsteriyorlard. Mesel, Tanr dalar ile Dou Trkistan'n batsnda yaayan Krgz'lar, tarih boyunca byk devlet hayat yaayamamlard. Tanr dalarnn derin vadilerinde, hayvanlarn otlatmakla geinen bu Trkler, zaman zaman kurulan byk Trk devletlerine tab olmu ve ylece yaayp, gitmilerdi. Bununla beraber, onlarn da elbette ki, Ouz-Kaan'dan veya onunla ilgili Trk efsanelerinden haberleri vard. "Ouz-Kaan destan, Ouz Trklerinin bir devlet mitolojisi halini almt. Kurulan btn devletler, kendilerini Ouz-Han'a balyorlar ve O'nun dzeni ile yetiniyor ve nyorlard" Krgz'larn ise, byle bir iddialar yoktu. Ama onlar arasnda da, Ouz Kaan babasn ldren kahramanlarn bulunduunu, sk sk grebiliyoruz. Krgz'lar, aslen Mool olan Oyrat'lardan ok korkarlard. Oyrat'lar henz daha mslman deil idiler. Krgz'lar ise, Mslman olmulard. Fakat sl'miyete henz daha, iyi olarak snmamlard. Krgzlar efsanelerine gre: "Oyrat Han'nn, Alman-Bet adl bir olu olur ve byyerek mslman olma ihtiyacn, belki de Tanrnn ilham ile, hissetmee balar. Bunun iin Krgzlar'n yurduna kap, sl'miyeti renmek ve nasl ibadet edildiini grmek ister". yle anlalyor ki Krgz'lar, bu srada sl'miyetin en nemli art olarak, sakal brakma ile sark giymei biliyorlard. Bu sebeple kendilerine kaan Oyrat Han'nnn oluna yle diyorlard:Byn tra et, sakaln koyuver,Salarn olmaz byle, k'kln krkver;Bandaki apkann, dmelerini kesiver,Her Cumadan Cumaya, mescitlere geliver!Eski Trkler "sakal" brakmazlard. Fakat bya, byk nem verirlerdi. "Uzun sa" brakma da, Trklerin ok sevdikleri, bir an'aneleri idi. Bu sebeple Oyrat Han'nn olunun byklar, "apkas" ile "salar" , Krgz Hocalarnn gariplerine gitmi ve kendilerine uymas istenmiti. Trk mitolojisi adl byk eserimizde, bu konu ile ilgili efsanenin, hemen hemen tmn bulabilirsiniz.

"Mslman olan Alman-Bet, babasna gider ve onun da mslman olmasn ister. Babas, olunun bu isteini duyunca, kzar ve Alman-Bet'i yanndan kovar, (nemli olan nokta, Alman-Bet'in babasnn da Ouz-Han'n babas gibi, Kara-Han ad tamasdr). Alman-Bet babasn raz edemeyince, yeniden Krgz'lara kaar ve Krgz'larla beraber olup, babasna hcum eder. Byk bir savatan sonra Alamn-Bet, babas Kara Han' ldrr ve bu suretle intikamn alm olur".

"Krgz'larn bu efsanesi, gerek din ve gerekse konu bakmndan, Ouz destan ile karlatrlamayacak kadar geridir":

Alman-Bet, Ouz-Han gibi byk bir kahraman olarak gsterilmitir. Fakat Alma-Bet'in kendisi, bir kaan deil; nihayet Krgz Hanlarnn emrinde bulunan, bir komutan gibidir. Savar, yaralanr, malp olur, basit insanlar tarafndan zehirlenir ve her trl eyler bana gelir. Kara Han' ldrmekle, babas onun yurdunu da, eline geirmi deildir. nd eyler de, birka sr srs elde etmek, bol miktarda ya ve st yamalamak ve nihayet, apka ile elbiseleri, llerin zerinden kararak toplamak gibi, basit eylerdi. Geri Krgz'larn efsaneleri de ok gzeldir. Bir cemiyetin isteklerini, zdraplarn anlatr. Kendileri mslman olmulardr. Fakat etraflarndaki halklar ise, mslman deillerdir. Onlar da, eski byk Trk devletleri gibi, bu blgeleri alp, dmanlarn mslman etmek isterler. Bu sebeple kahramanlarna, trl savalar yaptrrlar. Fakat savalar kktr. Aknlar uzun srer ama; elde edilen yeni bir toprak parasndan, hi sz almaz. Kahramanlar, dner, dolar, savarlar ve yine, kendi kk yaylalarna gelirler.Bu sayfadaki bilgiler, Bahaeddin GEL tarafndan hazrlanan Mili Eitim Bakanl - Eitim Dizisi, "Trk Mitolojisi - I" adl kitaptan alnmtr.