truyện ngắn nguyỄn cÔng hoan

TRUYÏÅN NGÙÆN NGUYÏÎN CÖNG HOAN 1

MUÅC LUÅC

Rùng con choá cuãa nhaâ Tû saãn ............................................................................... 3

Oùèn taâ rroùçn .......................................................................................................... 8

Thêåt laâ phuác......................................................................................................... 16

Hai thùçng khöën naån ............................................................................................ 21

Ngûåa ngûúâi vaâ ngûúâi ngûåa.................................................................................. 25

Thïë laâ múå noá ài têy.............................................................................................. 33

Xin chûä cuå ngheâ ................................................................................................... 42

Thùçng ùn cùæp ....................................................................................................... 46

Baáo hiïëu: traã nghôa cha....................................................................................... 52

Baáo hiïëu: traã nghôa meå........................................................................................ 58

Vúå ......................................................................................................................... 63

Cuå chaánh baá mêët giaây ......................................................................................... 67

Keáp Tû Bïìn.......................................................................................................... 72

Thanh! Daå!........................................................................................................... 79

Thùçng àiïn........................................................................................................... 85

Xuêët giaá toâng phu................................................................................................ 90

Àaâo keáp múái ......................................................................................................... 97

Phaânh phaåch...................................................................................................... 104

Töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao (I) .................................................................. 108


Töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao (II)................................................................. 114

Chiïëc quan taâi.................................................................................................... 120

Àöìng haâo coá ma ................................................................................................. 125

Ngêåm cûúâi.......................................................................................................... 129

Thõt ngûúâi chïët .................................................................................................. 134

Saáu maång ngûúâi................................................................................................. 141

Con ngûåa giaâ...................................................................................................... 147

Tinh thêìn thïí duåc.............................................................................................. 152

Hai caái buång....................................................................................................... 158

Saáng, chõ phu moã ............................................................................................... 162

Ngûúâi vúå leä baån töi ............................................................................................ 169

Cöng duång cuãa caái miïång .................................................................................. 176

Ngûúâi thûá ba...................................................................................................... 180


Rùng con choá cuãa nhaâ Tû saãn

Luác êëy, àöå saáu giúâ chiïìu. Möåt caái ö tö àùçng xa chaåy laåi. aánh

saáng hai ngoån àeân pha chiïëu toáe àïën chên trúâi. Xe qua cêìu, àïën trûúác caái nhaâ têy coá giêåu sùæt thò coâi boáp ran nhû ïëch kïu vaâ dûâng laåi. Khi ö tö chûa àöî hùèn, thò àaä thêëy con choá nhaãy voåt tûâ trïn xuöëng àêët, ngoe nguêíy àuöi vûâa suãa, vûâa chöìm lïn hai ngûúâi àûúng bûúác xuöëng. Hai ngûúâi àoá, möåt ngûúâi laâ chuã nhaâ naây, coân möåt ngûúâi laâ khaách.

Àeân xe tùæt. Cûãa xe àoáng. Chuã khaách bûúác vaâo nhaâ. Hoå àïìu êu phuåc, mùåc löëi ài sùn, trïn àöi ghïåt coân bï bïët nhûäng buân, vai àeo suáng, tay xaách xêu chim nùång trôu. Con choá chaåy trûúác, vûâa chaåy vûâa quay cöí laåi, vûâa vêîy àuöi, vûâa ùèng.

Chuã múâi khaách vaâo xa löng. Buöìng naây baây biïån àuáng kiïíu tên thúâi, toaân àöì bùçng göî laát àaánh boáng nhoaáng. Tûúâng nhaâ queát vöi xanh, gaåch chó xanh, laåi àûúåc ngoån àeân mùng söng aánh saáng cuäng xanh xanh. Cûá tröng buöìng khaách, cuäng àuã àoaán têët öng chuã nhaâ naây laâ möåt nhaâ giaâu, ùn chúi lõch thiïåp.

Baâ chuã vûâa trang àiïím xong, ra ngöìi àoá àïí tiïëp khaách. Trïn chiïëc ghïë thûá tû, con choá nhaãy toát lïn, ngöìi chöìm chöîm, theâ lûúäi, nhòn hïët ngûúâi noå àïën ngûúâi kia.

Ngûúâi àúâi ai àûúåc phuá quyá cuäng hay khoe cuãa. Cho nïn, duâ khön ngoan kheáo leáo hún ngûúâi, öng chuã nhaâ naây cuäng mùæc phaãi caái bïånh êëy. Nay caái dinh cú naây, caái ö tö naây, caái böå buöìng khaách, buöìng ùn naây, àöëi vúái öng, àaä laâ cuä röìi, khoe lùæm cuäng chaán miïång, cho nïn öng noái àïën caái múái. Caái múái àêy, laâ con choá Lu.

- ÊËy, chñnh noá laâ giöëng Bleu d'Auvergne àêëy, baác aå. Töi mua noá mêët ba trùm baãy mûúi àöìng. Caái ngûúâi Têy baán noá cho töi, vò nïí töi lùæm, múái àïí reã thïë. Cûá kïí ra thò nhûäng hún böën trùm kia! Cuäng coá con àeåp hún thïë naây, nhûäng hún nùm trùm. Nhûng kïí ra An Nam


maâ àaä daám boã ra ngoát böën trùm baåc àïí mua choá, thò àaä laâ ngöng lùæm röìi! Vaã laåi, ngûúâi mònh mêëy ai chúi choá saânh, cho nïn mua con nhiïìu tiïìn quaá cuäng phñ mêët. Naây, baác ngùæm kyä noá maâ xem. Giöëng choá naây tai to, muäi luác naâo cuäng ûúát ûúát, chên cao vaâ to, löëm àöëm. êëy, khöng biïët nhêån xeát thò lêìm vúái giöëng khaác àêëy. Con naây, töi chó yïu vïì caái àêìu vuöng nhû chûä àiïìn, naây, neát ngang àêy nheá neát söí àêy nheá,, thêìn tònh khöng? Con naâo àûúåc caái buång thon, moäm ngùæn, nhêët laâ hai lûúân phònh ra nhû lûúân dï thïë naây, laâ khoeã vaâ nhanh lùæm àêëy. Hùèn ban naäy, baác àaä thêëy caái daáng noá oai vïå laâ ngêìn naâo röìi àêëy nhó. Coá phaãi bao giúâ noá cuäng ài trûúác töi mûúâi thûúác khöng? Cûá lêëy thûúác maâ ào, cuäng chaã sai mêëy tñ àêu. Luác ài nhû thïë, caái mùæt noá àûa àûa caái muäi noá ngûãi ngûãi, tröng àeåp àaáo àïí. Khi naâo noá àaánh húi thêëy chim nêëp úã trong buåi, thò noá guåc àêìu xuöëng, kheä ngoãng ngoãng caái àuöi. Thïë laâ töi biïët hiïåu. Luác töi lùæp àaån xong, töi "chutt!" möåt tiïëng, thò noá chöìm ngay vaâo con chim. Anh chim bay ra, "Pan!" thöi coân chaåy àùçng trúâi! Mûúâi lûúåt nhû thïë caã mûúâi, chùèng sai möåt lûúåt naâo!

Luác êëy, con Lu ngöìi trïn ghïë, àöëi diïån vúái chuã, chuám chuám caái moäm àïí nghe chuyïån.

- Khöng nhûäng noá sùn gioãi, maâ giûä nhaâ, tòm àöì àaánh mêët cuâng taâi. Bêy giúâ baác thûã àûa caái kñnh cuãa baác cho noá ngûãi húi möåt luác, röìi baác giêëu vaâo trong vûúân, töi baão noá tòm cho maâ xem.

Àûúåc öng baån cuäng laâ ngûúâi hêm möå choá, cho nïn thûã biïåt taâi con Lu. Quaã nhiïn, chûa àûúåc nùm phuát, con Lu àaä ngoaåm caái kñnh, ngoe nguêíy àuöi, àûa traã khaách.

Öng chuã àùæc chñ, cûúâi ha haã, vuöët ve, vöî maäi maá noá, röìi bïë noá vaâo loâng, hön lêëy hön àïí, vui thuá nhû àûúåc cêåu con hay chûä vêåy!

- Töi nuöi noá cêín thêån lùæm. Töi khöng cho noá ùn dûúái àêët bao giúâ. Cho nïn noá quen thoái saåch seä vaâ khön ngoan lùæm. Thïë múái biïët caái giöëng choá Têy noá cuäng hún caái giöëng choá An Nam mònh thûåc. Choá An Nam thò löng àaä xêëu, laåi hay ùn bêín, àaä ùn bêín laåi hay cùæn caân. Lùæm bêån, noá lûâ lûâ úã àùçng sau mònh, röìi àúáp tröåm ngay möåt miïëng vaâo quêìn, múái nan du chûá! Con naây, hïî àaä lïn tiïëng thò y nhû coá keã gian vaâo nhaâ. Noá chöìm hùèn lïn mùåt maâ cùæn, thùçng tröåm naâo vö phuác vaâo nhaâ naây thò hùèn laâ mêët chöî àöåi noán! Nhûng chó tûâ mûúâi giúâ àïm trúã ài, noá múái suãa maâ thöi.


Luác êëy, cúm bûng lïn, àïí trïn baân ùn. Chuã khaách àang múâi nhau laåi ngöìi, thò con choá àaä nhaãy toát lïn baân, chöìm chöîm ngöìi trûúác chuã.

- Con Lu naây àûúåc caái lïî pheáp lùæm. Töi daåy maäi múái àûúåc àêëy. Naây, àôa àöì ùn cuãa noá àêy nheá, cúm tröån vúái thõt, ngon laânh thïë naây, nhûng töi chûa cho ùn, thò àöë daám ùn. Ngay khuêët mùæt mònh cuäng vêåy.

Öng chuã cêìm àôa àöì ùn cuãa con choá, mang ra sên àùçng trûúác. Khaách vaâ con vêåt ài theo sau.

Con Lu vêîy àuöi, ra daáng mûâng rúä. Öng chuã àïí àôa cúm úã giûäa sên. Con Lu cuái cöí xuöëng ngûãi. Noá sùæp ùn, thò chuã noá mùæng ngay bùçng tiïëng têy:

- Tùng xöng1 Thêëy khöng àûúåc phuång dûúäng tûã tïë nhû moåi khi, con Lu tûâ tûâ

lui ra. - Ta khöng cêìn phaãi coi. Luác ta ùn xong, maâ àôa naây noá vêîn

khöng daám àuång àïën àêu. Thöi, múâi baác vaâo xúi cúm. Luác bêëy giúâ, giaá öng chuã coá yá möåt tñ, thò chùæc àaä thêëy möåt vêåt gò

àen àen, luâ luâ úã ngay ngoaâi cöíng. Àoá laâ möåt ngûúâi ùn maây, ngöìi boá gioâ úã àêëy. Ngûúâi êëy àöåi caái noán toaåc tung caã caåp, àaä àoáng khöë, laåi mùåc caái aáo raách cuåt caã tay. Thaânh ra böën chên tay khùèng khiu, àen thui thuãi, daâi ngoùçng ngoùéng. Caái bõ beåp haá höëc miïång, nùçm chúâ bïn caånh caái daå daây leáp keåp.

Ngûúâi ùn maây chúâ àêëy tûâ lêu. Thêëy trong nhaâ laåch caåch tiïëng àuäa baát, muâi àöì xaâo theo chiïìu gioá àûa ra, hùæn gaâo lïn xin, maâ cuäng chùèng coá ai nghe tiïëng. Luác hai ngûúâi ra sên, hùæn laåy van vaä boåt meáp. Nhûng hai öng coân àûúng dúã bêån chúi vúái choá, khöng ai àïí yá àïën ngûúâi.

Ngûúâi ùn maây biïët thïë, nïn laåi cöë lêëy sûác àïí gaâo to. Nhûng caái tiïëng hïët húi cuãa hùæn àêåp àïën maâng tai öng chuã, thò öng chuã trúån mùæt, hêìm hêìm quaát:

- Laâm gò maâ leáo nheáo lïn thïë? Laâm aát caã cêu chuyïån cuãa ngûúâi ta! Bûúác ngay! Khöng öng àaá cho möåt caái thò chïët bêy giúâ!

1 Liïåu höìn


Ngûúâi khöën naån im thin thñt. Chuã khaách beân vaâo buöìng ùn cúm.

Luác êëy, hai con mùæt ngûúâi ùn xin choâng choåc nhòn vaâo àôa cúm cuãa con choá. Hùæn theâm quaá. Nûúác daäi chaãy roâng roâng, khöng nuöët kõp. Muöën vaâo ùn tröåm möåt miïëng, nhûng chó súå con choá cùæn cho möåt miïëng thò chïët! Hùæn thêëy con choá cûá àûáng gêìn àôa cúm maâ khöng ùn, thò khöng hiïíu ra laâm sao. Hùæn tûúãng con choá chï cúm nhaåt, khöng theâm ùn, thò hùæn muöën àaánh àöíi söë phêån hùæn cho con choá nhaâ giaâu!

Giaá con choá biïët tiïëng ngûúâi, hùèn hùæn àaä lên la àïën gêìn àïí àaánh baån, röìi kïí lïí nöîi àoái khaát, coá leä, chöî anh em, con choá cuäng àöång têm maâ lêëy tònh "nhên àaåo" nhûúâng cho hùæn àôa cúm êëy. Hay laâ vò hùæn xuâ xuâ ngöìi àoá, cho nïn con choá phaãi àûáng canh chùng? Hùæn liïìn lêín ra sau caái cöåt cöíng àïí doâm vaâo. Möåt luác, quaã hùæn thêëy con choá lûâ lûâ ra nùçm chöî khuêët boáng úã caånh tûúâng.

Àûúåc dõp may, ngûúâi ùn maây àaánh liïìu döì ra, tiïën gêìn laåi mêëy bûúác. Nhûng con choá lêåp tûác àûáng dêåy, cuäng tiïën gêìn laåi mêëy bûúác, vûâa ài vûâa gûâ. Thùçng ngûúâi giûúng hai mùæt nhòn con choá, con choá cuäng giûúng hai mùæt nhòn laåi thùçng ngûúâi. Thaânh ra àôa cúm úã giûäa, ngûúâi tiïën thò choá cuäng tiïën, ngûúâi lui thò choá cuäng lui. Hai bïn hêìm heâ nhau, ngûúâi lûúâm choá, choá lûúâm ngûúâi àïìu cuâng giûä miïëng nhau, nhû hai keã thuâ khöng àöåi trúâi chung vêåy.

Cûá nhû thïë, khöng bïn naâo chõu bïn naâo. Àöå hún mûúâi phuát, ngûúâi ùn maây cuâng thïë, nghô ngay àûúåc möåt kïë. Tay hùæn vúá àûúåc hoân àaá to tûúáng, thu thu àùçng sau, chaåy toåt laåi àôa cúm, roán möåt miïëng roä nhanh, àuát toãm vaâo möìm.

Nhûng con choá nhanh hún. Noá cuäng chöìm voåt laåi, nhêíy xöí lïn, haá möìm, nhe rùng ra cùæn. Ngûúâi ùn maây giú thùèng caánh tay, nhùçm giûäa möìm con choá, uyåch hoân àaá möåt caái roä maånh. Con choá ùèng lïn möåt tiïëng, röìi nhanh nhû chúáp, noá vêåt àûúåc keã thuâ xuöëng àêët, giú hai chên ra caâo mùåt vaâ moác möìm. Nhûng noá bõ ngay möåt caái àêëm nûäa vaâo àêìu. Noá chõu buöng thùçng ngûúâi ra, nùçm soáng soaâi, ùèng rêìm lïn.

Öng chuã àûúng ùn cúm, nghe tiïëng choá kïu, vöåi boã caã baát àuäa, lêîn vúå, lêîn khaách, öng cêìm àeân hêëp têëp chaåy ra:

- Thöi chïët röìi! Con Lu laâm sao thïë naây! öëi giúâi úi! Noá gaäy hai caái rùng röìi! Khöí töi quaá!


Thïë röìi theát ngûúâi nhaâ vaáng lïn, öng bïë con Lu vaâo. Coân mònh thò chaåy ra cöíng xem ai àaánh choá. Böîng öng tröng thêëy úã àùçng xa, coá caái boáng àen àen, chaåy nhanh tñt, öng beân bêëm àeân ötö àïí chiïëu theo, thò tröng roä ngûúâi ùn maây ban naäy àûúng chaåy.

- AÂ, maây àaánh gaäy rùng choá öng, öng chó keåp cho maây chïët tûúi, röìi öng àïìn maång. Bêët quaá ba chuåc baåc laâ cuâng!

Noái àoaån, öng tùæt àeân pha, phoáng xe hïët sûác nhanh àïí àuöíi theo...

Viïët 12-1929 (Àùng Annam taåp chñ söë 23 – 1931 vúái nhan àïì Rùng con vêåt nhaâ tû baãn).


Oùèn taâ rroùçn

- Anh Phong, thïë anh àõnh boã chïët töi aâ? Khöng traách ngûúâi ta

baão àaân öng baåc tònh, coá oan tñ naâo àêu! Töi vò nghe anh döî ngon döî ngoåt, naâo nhûäng laâ lêëy nhau, naâo nhûäng laâ ùn àúâi úã kiïëp cuâng nhau... Tûâ àoá àïën nay, töi döëc möåt loâng chúâ àúåi, ai àïën daåm hoãi, töi cuäng kiïëm cúá thoaái thaác. Vò töi àaä troát hûáa cuâng anh. êëy thïë maâ anh quyïët tònh giúã mùåt. Hùèn anh cuäng biïët töi chó laâ quaá daåi döåt maâ nghe anh, nïn múái mang vaå vaâo mònh. Anh nghô sao cho vuöng troân thò nghô...

- Caái buång Nguyïåt vaâi thaáng nûäa thò troân bùçng caái thuáng, Nguyïåt coân phaãi cêìn gò àïën töi nghô nûäa!

- Töi khöng noái àuâa! Nïëu anh khöng laâm haåi töi, thò laâm gò töi khöng lêëy àûúåc ngûúâi chöìng tûã tïë.

Luác bêëy giúâ, úã búâ höì Hoaân Kiïëm, maãnh trùng ngoån gioá nhû khúi àöång têm tònh gioá trùng. Nguyïåt vaâ Phong lûäng thûäng bûúác vaâo cêìu Thï Huác.

Hai veã mùåt cuâng lo, nhûng hai caái lo khaác nhau. Naâng vò quaá nheå daå, nïn phaãi nùång loâng, caái khöëi lo noá àûúng nùçm co úã trong buång. Chaâng lo vò vö tònh àõnh thoaã buång muöën, bêy giúâ phaãi cöë tònh àêíy caái khöng muöën ra.

- Thïë coá chùæc Nguyïåt chûãa vúái töi khöng? - Naây, nùm nay töi múái mûúâi taám tuöíi àêìu, sao anh àaä àöí bêåy,

àöí baå cho töi caái tiïëng khó gioá êëy! Anh hoãi töi chûãa vúái ai aâ? Röìi noá giöëng ai, noá maáu muã ai, thò anh biïët. Töi con nhaâ trêm anh, anh cuäng con nhaâ thïë phiïåt, vò möåt lúâi giao ûúác, nïn töi múái quaá chiïìu anh. Tuy töi chûa laâ vúå anh, nhûng cuäng nhû laâ vúå, nïn töi döëc möåt loâng chung thuãy, thò chûä trinh töi giûä nguyïn cho anh. Nïëu bêy giúâ töi loan chung phûúång chaå thò àêy naây, töi seä chïët nhû thïë naây naây!

- Àûâng thïì àöåc, lúä chïët thêåt thò oan!


- AÂ anh nhiïëc töi maäi. Thöi, àöì baåc tònh! Anh buöng töi ra!... - Naây, cêìm lêëy caái naây. - Caái gò àêëy? - Loå thuöëc thöi thai, Nguyïåt uöëng noá vaâo, cho caái thai ra, thïë laâ

mêët tñch. - Eo úi! Anh noái maâ töi ghï caã mònh! Nïëu anh cöë tònh giïët caã hai

meå con töi, thò àêy naây, töi liïìu chïët ngay trûúác mùåt anh, cho anh tröng thêëy. Anh buöng töi ra. Trúâi úi! Ngúâ àêu höì Hoaân Kiïëm naây chó laâ möì höìng nhan!

Naâng giêåt tay ra, chaåy laåi meá àêìu cêìu. Phong vöåi chaåy theo, nñu vaåt aáo laåi:

- ÊËy chïët! Chúá chúá! Töi thûã Nguyïåt àêëy maâ! - ...! - Naây em úi! Nguyïåt guåc àêìu, öm mùåt, hu hu khoác...

- Nguyïåt úi! Em chúá lo, anh vêîn biïët Nguyïåt laâ ngûúâi chung tònh vúái anh, Nguyïåt khöng phaãi phiïìn loâng. Caái thai trong buång Nguyïåt laâ con anh, laâ con Nguyïåt, Nguyïåt cûá yïn têm. Anh thïì rùçng seä chu toaân danh tiïët cho Nguyïåt. Àïën ngaây khai hoa, anh seä àûa Nguyïåt sang nhaâ höå sinh tónh Bùæc Ninh. Sau khi meå troân con vuöng, anh seä tñnh cuöåc trùm nùm vúái Nguyïåt.

- Naây àûâng noã möìm!

- Em àûâng mùæng anh maâ oan! Thöi, em cûá ài vïì...

- Töi khöng vïì àêu caã. Söëng gûãi thaác vïì, maã töi àêy röìi!

- Anh van Nguyïåt, nïëu anh khöng giûä àûúåc lúâi hûáa, xin nguyïån trúâi tru àêët diïåt! Em cûá vïì, cûá yïn loâng...

Naâng lau mùæt, kheä gûúång àûáng dêåy, goåi xe vïì nhaâ.

Phong vûâa ài vûâa nghô:

"ÛÂ, suyát nûäa mònh gieo caái vaå têìy àònh, giïët caã hai nhên maång. Giaá möåt mònh con Nguyïåt noá tûå tûã, thò mùåc quaách noá, nhûng laåi àeâo caã àûáa con ta úã trong buång noá!... ÛÂ, tñnh thaáng, tñnh ngaây, quaã noá coá mang vúái ta... Vêåy àúåi luác noá àeã, ta lêëy con vïì nuöi, coân viïåc trùm nùm vúái noá thïë naâo ta khöng nïn nghô trûúác".


* * *

- Chïët chûãa! Thïë múå àõnh uöëng thuöëc thöi thai thêåt àêëy aâ? - Cêåu tñnh töi múái coá mûúâi taám tuöíi àêìu, chöìng con chûa coá, maâ

chûãa hoang, thò coân xêëu gò bùçng! - Chaâ, viïåc gò maâ xêëu, sûå xêëu töët àöëi vúái phong traâo dû luêån xaä

höåi nhû laân khoái trûúác ngoån gioá to, chó àaánh loaáng laâ khöng ai tröng thêëy nûäa. Thïë thò dû luêån coá gò laâ àaáng súå? Vaã laåi töi hiïëm hoi, lêëy nhaâ töi ngoát hai mûúi nùm giúâi, con caái chûa coá, thò múå cûá yïn loâng, sau khi úã nhaâ höå sinh ra, töi seä thu xïëp àïí múå vúái töi ùn àúâi úã kiïëp.

- Töi caám ún cêåu! Cêåu hún töi böën chuåc tuöíi àêìu, töi maâ lêëy cêåu thò ngûúâi ta cho laâ böë lêëy con. Vaã vúå caã cêåu nhû con sû tûã caái, leä naâo laåi àïí yïn cho cêåu thûúng töi. Cêåu cûá mùåc töi, àïí töi tûå xûã, cêåu khöng cêìn nghô àïën. Bao nhiïu viïåc, töi àaä àõnh sùén, töi àaânh uöëng thuöëc àïí giûä cho vuöng troân tiïëng tùm. Vaã töi laâ con nhaâ thi lïî, mún múãn àaâo tú, laâm gò khöng lêëy àûúåc chöìng öng noå öng kia, can chi vöåi vaâng maâ vú quaâng vú xiïn vöåi.

- Múå noái thïë, töi àau loâng quaá. Múå phaãi hiïíu cho rùçng caái thai trong buång múå laâ àûáa con sau naây cuãa àöi ta.

- Nïëu cêåu coá thûúng con cêåu, thò mai, töi xin gûãi laåi giao traã cêåu.

- Chïët nöîi! Töi xin múå. Luöìng nûúác cuöìn cuöån dûúái söng, haâng cöåt uâ uâ trûúác gioá, dêy

sùæt cêìu nhû dùng mùæc möëi tú tònh. Trïn cêìu söng Caái, Nguyïåt àûáng thûâ ra, tûåa tay vaâo lan can, mùåt nhòn laân soáng lïình bïình trûúác mùåt. Bùæc vïính böå rêu ghi àöng, neát mùåt ra daáng van lún lo lùæng.

- Naâo töi coá phaãi ùn úã baåc tònh vúái múå àêu maâ múå núä dûát lòa thïë?

- Töi cuäng biïët vò töi àöëi vúái cêåu chung tònh, nïn cêåu àöëi vúái töi trung hêåu, nhûng töi khöng thïí naâo àeo mo maâ söëng úã àúâi àûúåc.

- Sao múå laåi baão laâ àeo mo? Vêîn biïët rùçng àaân baâ quyá giaá úã chûä trinh, nhûng múå coá phaãi laâ gaái thêët trinh àêu? Vò múå quaá yïu töi, quaá chiïìu töi, nïn àïën nay àeo àùèng khöëi tònh cuâng töi. Vêåy röìi sau, töi nuöi con, laåi cûúái múå vïì laâm vúå. Laâm ngûúâi vúå, cêìn giûä chûä trinh vúái chöìng. Múå chung tònh vúái töi tûâ trûúác àïën nay, thò àöëi vúái riïng


töi, múå vêîn chu toaân àûúåc chûä trinh. Vêåy cúá laâm sao maâ phaãi nghô? Nïëu töi baåc tònh cuâng múå, toan boã lûãng múå, thò múå múái àaáng húân duyïn tuãi phêån chûá!

- Thöi töi xin cêåu, töi naâo daám tin caái möìm meáp àaân öng! - Nïëu töi ùn úã nhû keã khaác, xin thïì rùçng ngoån àeân àiïån naây tùæt,

töi cuäng chïët. - Thïì! Thïì caá trï chui öëng! Cêåu buöng töi ra, töi xin gûãi thên töi

cho Haâ baá dûúái söng naây. - Múå àõnh tûå tûã? Nïëu múå chïët, töi xin chïët theo ngay. - Khöí lùæm, cêåu kïå xaác töi! Töi khöng tin ai úã àúâi naây nûäa!

Nhûäng caái mùåt nhùén nhuåi trún tru, nhûng toaân laâ buång ba que xoã laá caã. Töi vò daåi döåt múái nïn nöng nöîi naây.

Möåt caái ö tö sònh sõch qua, chiïëu hùèn aánh saáng vaâo mùåt Bùæc, tröng roä caái neát nhùn nhoá, cùåp mùæt gêëp gay.

- Múå úi, múå yïn loâng. Múå nïn hiïíu töi, àûâng phuå buång töi, búãi töi biïët buång múå lùæm. Vaã dô, bêëy lêu töi khao khaát chuát con àïí sau naây noá chöëng gêåy cho töi, nöëi doäi töng àûúâng cho nhaâ töi. Nïëu nay múå quyïët tònh giïët caã múå lêîn con, töi seä phaãi êu sêìu ên hêån suöët àúâi.

Nguyïåt bûng mùåt khoác, Bùæc lêëy vaåt aáo chuâi nûúác mùæt höå vaâ döî:

- Múå úi! Töi àaä theo lúâi múå laâ àïën ngaây múå àeã, thò sang nhaâ höå sinh tónh Bùæc Ninh maâ nùçm cho ïm tiïëng. Bêy giúâ, chó cêìn múå giûä caái buång cho kñn àaáo. Múå àeã xong, töi nuöi lêëy con.

- Thïë röìi cêåu boã töi bú vú? Bùæc nhùn mùåt, giêåm chên: - Khöën naån, cho töi noái hïët cêu àaä. Töi laåy múå! Töi tñnh viïåc xin

cûúái múå sau. Nguyïåt thúã daâi. - Múå àaä bùçng loâng nhû thïë chûa? Nguyïåt àûa tay lïn miïång, cùæn moáng tay uát, khöng traã lúâi, ra

daáng nghô ngúåi. - Múå ûâ ài, múå àûâng uöëng thuöëc thöi thai nûäa, phaãi töåi àêëy! - .... - Múå cûá yïn buång cho töi àûúåc yïn loâng. Múå ûâ ài!


- ÛÂ! Hai ngûúâi lûäng thûäng ài, gùåp hai caái xe, liïìn thuï vïì nhaâ. Luác

sùæp ly biïåt, Bùæc coân dùån vúái möåt cêu: - Múå yïn daå, cho töi yïn loâng nheá! - ÛÂ!

* * *

- Baâ àeã con so hay con raå? - Thûa baâ, con so. - Baâ nïn noái thûåc, thò töi múái liïåu àûúåc. Töi xem buång baâ, hònh

nhû àeã con raå thò phaãi hún. - Thûa baâ, thûåc töi àeã con so. Àoá laâ lúâi baâ àúä nhaâ höå sinh cuâng noái chuyïån vúái Nguyïåt. Baâ àúä

ngúå quaá, hoãi vùån: - Moåi khi nhûäng ngûúâi àeã con so thò da buång cûáng vaâ coá ngêën

vùçn àoã. Ngûúâi àeã con raå thò da buång mïìm, maâ coá ngêën vùçn trùæng. Nay töi xem buång baâ, quaã laâ baâ àeã con raå. Pheáp nhaâ thûúng khöng nïn noái döëi, lúä ra nguy àïën tñnh mïånh, chûá chaã chúi àêu.

- Thûa baâ, xin baâ kñn cho, töi àeã con raå! - Vêng, baâ nïn noái thûåc thïë múái phaãi. aâ, öng nhaâ ta tïn laâ gò? úã

àêu? - Thûa, cêåu chaáu tïn laâ Nguyïîn Vùn Tònh, àaä mêët nùm ngoaái,

sau khi töi coá mang àûúåc vaâi thaáng. - Töåi nghiïåp! Thïë öng mêët, baâ coá mang àûúåc mêëy thaáng? Nguyïåt luöëng cuöëng noái chûäa: - AÂ, thûa baâ, cêåu chaáu mêët nùm nay aå. Múái mêët thaáng tû, maâ

töi coá mang tûâ thaáng giïng. - Baâ cuäng chó àöå töëi höm nay thò trúã daå thöi. Baâ cûá nùçm nghó

yïn. Lêìn trûúác baâ úã cûä, trai hay gaái? - Thûa baâ, chaáu gaái. - Nay chaáu biïët laâm gò röìi?


- Thûa baâ, töi sinh chaáu àûúåc vaâi höm thò boã chaáu. - Thïë baâ àeã dïî hay khoá! - Thûa baâ, dïî aå. - Àûúåc, vêåy baâ cûá nghó yïn àïí lêëy sûác.

* * *

... Ngaây chuã nhêåt, sau khi Nguyïåt àeã, coá mêëy boån ngûúâi úã Haâ Nöåi sang, vaâo nhaâ thûúng thùm.

Boån trûúác, hai cöng tûã ùn mùåc têy, àuáng möët quêìn thuång àoã, aáo cöåc xanh, úã trong gian Nguyïåt nùçm bûúác ra, bûng miïång, ruác rñch nhòn nhau cûúâi, thò thaâo:

- Huá vña! Tao tûúãng con Nguyïåt noá chûãa vúái tao, tao súå quaá! - Tao chaã ngúâ noá chûãa vúái maây, nhûng tao thêëy möìm thùçng beá

giöëng möìm tao, tao àaä giêåt mònh. Noá ùn vaå tao, thò tao boã meå! May àûúåc caái nûúác da thùçng beá noá minh oan cho tao.

Hai ngûúâi vûâa ài khoãi thò Phong àïën. Phong êíy cûãa laåi gêìn Nguyïåt, hoãi:

- Trai hay gaái? Nguyïåt traã lúâi kheä: - Trai. - Thïë aâ? Múå coá maånh khöng? Coá ùn àûúåc khöng? Nguyïåt thûâ mùåt ra, khöng àaáp. - Múå laâm sao thïë? - .... - Cho töi bïë con möåt tñ. - Khöng bïë! - AÁi chaâ! Meå cu laâm böå. - ... - Con nguã aâ! Mùåt giöëng cêåu hay giöëng múå? - ....


- Cöng tûã ruác maäi vaâo naách múå! Ra àêy cêåu yïu tñ. - Yïn! Phong múã caái loát truâm àêìu thùçng beá ra. Nguyïåt nhùæm nghiïìn

mùæt laåi. Khi naâng múã mùæt, àaä thêëy Phong len leán cuát tûâ bao giúâ röìi. Luác bêëy giúâ, Bùæc öm möåt boåc to tûúáng àïën nhaâ thûúng. Nhûng

khi úã ngoaâi cûãa kñnh, Bùæc thêëy coá ngûúâi àïën thùm Nguyïåt, thò ngúâ laâ hoå haâng, khöng daám vaâo vöåi. Chaâng vûâa ài baách böå, vûâa liïëc mùæt vaâo trong. Chaâng àaä huát hïët àiïëu thuöëc laá röìi, nhòn hïët caác nhaâ cûãa, cêy cöëi röìi, maâ ngûúâi hoå vêîn chûa vïì. Möåt luác thêëy keåt cûãa, buång chaâng mûâng lùæm. Chaâng nhòn theo huát ngûúâi êëy, àïën khi thêëy reä hïët phöë, múái daám vaâo.

- Chaâo múå! Trai hay gaái? - Trai. Bùæc löå ra neát mûâng rúä, vui veã hoãi: - AÂ! Ai vûâa vaâo àoá? - ... - Múå mïåt aâ? - Khöng! - Múå coá ùn àûúåc cúm khöng? Coá maånh khoeã khöng? Nguyïåt thúã daâi, Bùæc múã boåc, lêëy ra naâo rûúåu böí, naâo sûäa boâ, naâo

vuá cao su. - Con coá cûáng caáp khöng? Múå coá nhiïìu sûäa khöng? - Yïn cho töi nùçm nghó. - Cho töi bïë con möåt tñ, noá giöëng töi hay giöëng múå? - Im cho noá nùçm. - Ú hay! Múå giêån töi àêëy aâ? - Khöng! - Bao giúâ múå àõnh vïì? - Khöng biïët. Nguyïåt thúã daâi maäi, thùçng beá con úã trong boåc, cûåa caåy, tiïëng

nhoe nhoe. - Dêåy vúái cêåu, con!


- Yïn cho noá nguã! Thùçng beá vêîn khoác. Caái loát truâm àêìu noá xï ra ngoaâi. Bùæc lêåt ra

xem mùåt con: - Cêåu àêy, nñn ài! Nguyïåt nhùæm nghiïìn àöi mùæt laåi, vùæt tay lïn traán àïí che mùåt.

Bùæc nhòn kyä caái toác, caái mùåt, caái muäi con... Röìi giúã boåc ra ngùæm caã ngûúâi thùçng beá... Ngùæm xong, boåc cêín thêån traã laåi, chaâng tûâ tûâ lui ra, thúã daâi möåt caái roä daâi, neát mùåt thêët voång.

Teá ra thùçng beá con chaâng maâ nûúác da laåi àen nhû caái cöåt nhaâ chaáy! Vêåy noá khöng phaãi con Röìng chaáu Tiïn. Noá laâ giöëng "Oùèn taâ rroùçn" khöng biïët chöëng gêåy.

PTBNS söë 13; 1-12-1937.


Thêåt laâ phuác

Chuá lñnh cú Vaán-caách1, cûá buöíi chiïìu, ngöìi trïn phaãn trong traåi,

tröng ra ngoaâi maânh maânh, thò cuäng cho àöi mùæt àûúåc möåt bûäa tiïåc no nï bùçng cuöåc ngùæm nhûäng chõ ài gaánh nûúác úã giïëng trong huyïån.

Trong caác chõ gaánh nûúác àoá, chuá chuá yá nhêët möåt chõ, laâ "ma phùm" anh haâng baánh gioâ úã cöíng huyïån, tïn laâ Tam.

Cûá kïí ra, chõ Tam tröng cuäng tònh thûåc! Caái quêìn söìi àen nhaánh, caái aáo caánh höì lú, caái thùæt lûng àoã phêëp phúái bay theo gioá, caái böå xaâ tñch luãng lùèng àêåp vaâo àuâi, àaä laâm cho Vaán-caách ta say lûã coâ búå! Khöng nhûäng thïë, chõ Tam laåi coân coá caái böå mùåt "gioong"! Möîi khi chõ gaánh hai thuâng nûúác nùång maâ ài qua traåi, thò mùæt cöë nhòn thùèng, muäi cöë cêìm húi, tay nguêíy àùçng sau, àêìu nghiïng bïn caånh, cöë keáo caái hoâ aáo cho kñn ngûåc, tuy mêët veã tûå nhiïn, nhûng muäm môm nhû quaã àaâo Vên Nam múái trêíy, khiïën cho Vaán-caách ta chïët cuäng vúá vöåi lêëy caái àaân bêìu, maâ tùèng tùèng vaâi tiïëng. Nhiïìu khi thêëy chõ Tam húán húã, chuá chó phaân naân coá möåt cêu rùçng:

- Hoaâi cuãa! Giaá mònh "suá-vú-nia" cho noá ñt giêëy raáp àïí àaánh àöi thuâng roä saáng, thò thûåc laâ baãnh choåe.

Noái nöm ra, chuá Vaán-caách cuäng muöën chim chõ Tam àaáo àïí. Coá bêån chuá àõnh ngöìi trong maânh maânh, vñ cho chõ Tam möåt cêu roä hay. Giaá chuá biïët laâm thú, laâm vùn thò hùèn àaä nghô àûúåc möåt baâi trûúâng thiïn roä daâi àïí tùång! Khöën nhûng chuá chó quen thoái töåp ngûåc lêìn lûng dên, cho nïn chó hoåc àûúåc möët chim gaái cuãa baån àöìng nghiïåp, thùèng nhû noâng suáng, laâ giûä noán, chùæn àûúâng, hoùåc nùæm cöí tay maâ bùæt noái möåt cêu.

1 Söë hiïåu lñnh 24, nguyïn tûâ tiïëng Phaáp vingt-quatre.


- Van nhaâ, nhaâ buöng em ra! Nhûng maâ ngûúâi anh em chó daám "tiïíu-di", thïë thöi, chûá maâ

thêìy quaãn àöìn naây nghiïm khùæc lùæm, lúä chuá bõ "lêåp-giooâng", hoùåc baåt tai thò phaãi biïët! Cho nïn, lùæm luác gùåp cú höåi töët, maâ chuá nghô àïën hònh phaåt nhaâ binh, chuá àaânh phaãi "àï mi tua" ngay!

Coân möåt kïë sau cuâng, chuá nghô àaä chñn lùæm, laâ nhên ngaây lônh lûúng, hoùåc gùåp buöíi boáp nùån àûúåc thùçng dên naâo, chuá quyïët boã hùèn ba haâo chó, ra haâng chõ Tam àaánh möåt bûäa baánh gioâ roä no, thïë laâ "a-lï", tha höì taán chuyïån!

Buöíi töëi höm êëy, trong tuái chuá Vaán-caách xuãng xoaãng coá tiïìn. Chuá beân buái toác yïn ngûåa cho thûåc nïìn, gaâi caái lûúåc xûúng trùæng cho thêåt kheáo, chñt caái khùn lûúåt cho thêåt vöë, vuöët ñt nûúác hoa cho thêåt thúm, röìi soi gûúng àùçng trûúác, àùçng sau, ngùæm nghña maäi, múái thay quêìn, gaâi khöë, boác goái thuöëc laá múái, phò pheâo, huyát coâi ài "la maát".

Luác bêëy giúâ àaä vaâo chñn giúâ khuya. Nhaâ haâng phöë àaä àoáng cûãa kñn mñt. Chuá Vaán-caách lûúån qua nhaâ chõ Tam mêëy lûúåt, thöíi baâi keân "la vêìy" roä lùèng àïí àaánh tiïëng, röìi doâm qua löî liïëp. Chõ ngöìi möåt mònh, àûúng cheã laåt. Chuá ngùæm nghña thïë möåt luác lêu, àùæn ào, khöng biïët thùçng chöìng ài àêu, nhûng cûá liïìu goä cûãa. Chõ Tam àûúng luái huái, beân ngêíng àêìu lïn hoãi:

- Ai? - Töi àêy! Cho töi mua ñt baánh gioâ! Chõ Tam àûáng dêåy vûâa nêng heá caái liïëp ra, Vaán-caách àaä laách

àûúåc vaâo röìi. - Chaâo chõ, "mùm-den" coân baánh gioâ khöng? - Thûa thêìy, höm nay phiïn chúå, nïn nhaâ coân ñt thêìy mua giuâm

cho chaáu. - Àûúåc! Coân bao nhiïu mang caã ra àêy. Anh êëy nhaâ chõ àêu? - Thûa thêìy, chaåy àêu êëy aå. Vaán-caách àûúåc dõp töët, "a la vùng" ngay àïën trûúác mùåt chõ Tam,

vûâa cûúâi vûâa laã lúi noái: - "Cêím-ma-laách" vúái nhau caã, thêìy vúái chaáu gò! Àûâng noái thïë,

phaãi töåi! Noái xong, chuá sêën ngay vaâo, nùæm lêëy cöí tay ngûúâi yïu möåt caách

êu yïëm:


- Nhaâ úi! Thïë röìi mùæt chuá lim dim nhû luác ngùæm suáng. Chõ Tam nhanh

thoùn thoùæt, giêåt ngay ra, luâi laåi mêëy bûúác: - Ö hay! Thêìy quyïìn laâm caái troâ gò thïë naây? Töi kïu to bêy giúâ! - Mònh úi, töi yïu mònh lùæm! Vûâa noái, chuá vûâa sêën vaâo, öm lêëy chõ Tam, àêíy ngaä xuöëng àêët,

röìi cuäng ngaä theo... - ÖËi giúâi àêët öi! Thêìy quyïìn laâm gò töi thïë naây? Tiïëng kïu rêìm haâng phöë. Thònh lònh, anh Tam úã àêu chaåy vïì

àïën núi. Hùèn caác ngaâi àaä àoaán trûúác ngay rùçng maáu ghen cuãa anh Tam

maâ àuâng àuâng nöíi lïn, thò chuá quyïìn Vaán-caách seä bõ troái gö vaâo chên giûúâng, vaâ phaãi trêån àoân naát da tan thõt.

Thïë nhûng anh Tam tuy húi tûác àêìy lïn cöí, maâ cuäng cöë neán ngay. Anh súå Vaán-caách laâ ngûúâi Nhaâ nûúác laåi coá sûác, coá quyïìn hún anh, maâ anh thò heân haå. Chi bùçng thöi, thu xïëp cho ïm laâ hún caã. Cho nïn anh chó lêëy lúâi ngoåt ngaâo maâ noái vúái Vaán-caách, chûá khöng daám löi thöi.

Vêåy maâ Vaán-caách naâo phaãi ngûúâi biïët àiïìu. Thêëy Tam chõu nûúác leáp, chuá laåi laâm giaâ, sêën àïën, taát cho Tam mêëy caái.

Ngúâ àêu Tam giûä àûúåc caái chêìy giaä gioâ, giú lïn àúä. Vaán-caách tûúãng Tam àaánh, quúâ tay, giêåt phùæt ngay àûúåc chêìy. Röìi giú thùèng caánh: "A, àï, toa, hêëp!". Söëng muäi Tam maáu chaãy àêìm àòa! Tam ngaä quay ra, miïång kïu rêìm laâng xoám.

Nghe tiïëng kïu cûáu, ngûúâi phöë keáo laåi rêët àöng, múái gúä àûúåc àaám àaánh nhau. Nhûng Vaán-caách vêîn coân hung hùng, troã vaâo mùåt Tam maâ mùæng:

- Maây laáo! "Tùng xûúng"! Maây khöng biïët öng laâ ai aâ? Haâng phöë thêëy chuyïån bêët bònh, ai cuäng thûúng haåi vúå chöìng

Tam bõ bùæt naåt möåt caách vö lyá. Luác êëy, Vaán-caách àaä vïì röìi, nïn nhiïìu ngûúâi xui Tam ài trònh ngay quan huyïån, àïí ngaâi trûâng phaåt keã hay... lêëy thõt àeâ ngûúâi.

- ÛÂ, cêåy laâ lñnh huyïån maâ vaâo hiïëp vúå ngûúâi ta, laåi coân àaánh ngûúâi ta, thò phaáp luêåt naâo dung?

- Phaãi ài kiïån múái àûúåc, bùæt naåt thïë, ai chõu nöíi!


- Cûá kiïån ài, àaä coá töi laâm chûáng. Nïëu cûá àïí noá quen thoái, thò nay noá hiïëp vúå anh, mai noá tha gò vúå töi?

Sau möåt luác baân ra baân vaâo, maäi anh Tam múái daám àöåi khùn, mùåc aáo, ài vaâo huyïån

Quan úã trong nhaâ tû. Ngaâi àûúng àaánh taâi baân. Thêëy àûúng àïm coá êìm êìm tiïëng kïu, ngaâi cuäng àoaán laâ coá chuyïån gò to xaãy ra àoá. Nhûng vò chûa coá ai baáo, thò chûa chùæc àaä to bùçng vaán baâi phaãi baáo cuãa thêìy thûâa uâ sûãu baân thiïëu lûng!

Quan cûúâi ha haã. Caác cêåu lïå thêëy quan vui, cuäng tuãm tóm liïëc nhau. Böîng coá tiïëng rò raâo ngoaâi cûãa, vaâ ngûúâi keáo löë nhöë àêìy sên. Cêåu lïå àang hêìu nûúác baâi, phaãi ngêëc mùæt lïn nhòn maäi, àïën nöîi phaãi chûãi, vò quan baân quên ùn quên àaánh maâ khöng biïët.

Luác êëy, tiïëng xön xao caâng to, nïn quan biïët têët laâ àaám kïu to ngoaâi phöë khi naäy.

Thêåt may cho anh Tam vò trònh quan ngay vaâo luác ngaâi àûúng vui. Àaáng leä phaãi chúâ àïën buöíi hêìu saáng höm sau múái àûúåc vaâo.

Quan cho cêåu lïå hoãi chuyïån, thò thêëy cêåu dùæt anh Tam vaâo. Giaá luác êëy quan khöng maãi nhòn quên baâi dûúái chiïëu, hùèn ngaâi àaä thêëy anh Tam mùåt muäi bï bïët maáu mï.

Tam vaái chaâo, khuám nuám gaäi àêìu, chùæp tay, bêím hïët caã nöîi vúå bõ hiïëp laâ thïë, mònh bõ àaánh laâ thïë. Cêu chuyïån rêët daâi, nïn anh phaãi kïí laâm ba böën nêëc múái hïët, vò thónh hoaãng quan cùæt ngang maâ hoãi vùån:

- Khoan! Cûãu vùn àêëy coá phaãi khöng? Chñu... Gûúåm! Gò? Sao khöng xûúáng to lïn?

Khi cêu chuyïån bêím xong, thò vûâa hïët vaán baâi. Quan ngêíng àêìu lïn nhòn anh Tam, röìi cho goåi chõ Tam vaâo. Quan ngùæm möåt luác, hai con mùæt saáng quùæc nhû hai ngoån àeân trúâi, khiïën cho hai vúå chöìng nhaâ haâng baánh gioâ phaãi thêët àaãm. Röìi ngaâi nghiïm neát mùåt laåi, nhû coá yá muöën nghô àïí phên xûã cho cöng minh.

Luác àoá, ngoaâi sên töëi muâ muâ. Ngûúâi àûáng xem àùçng xa cöë ngêåm miïång, nñn húi, àïí nghe.

Möåt luác, ngaâi sang saãng tiïëng truyïìn xuöëng, nhû öng Long thêìn ban haånh phuác cho chuáng sinh maâ daåy rùçng:

- Àaáng leä àûúng àïm chuáng bay àaánh nhau, thò khöng biïët nïëp teã ra sao, öng haäy boã tuâ hùm böën giúâ caái àaä. Nhûng öng tha cho vïì


maâ laâm ùn lûúng thiïån, khöng àûúåc löi thöi nûäa. Vaã laåi vúå maây mùåt muäi thïë kia, chùæc hùèn cuäng coá thïë naâo vúái noá, thò noá múái thïë chûá? Thöi öng cho vïì. Öng àang bêån.

Möåt tiïëng "daå" daâi, anh Tam thuåp xuöëng àêët laåy taå quan hai laåy. Àoaån anh lom khom lui ra, neát mùåt vui veã nhû ngûúâi biïët an phêån, ró tai noái vúái vúå:

- May quaá! Suyát nûäa thò phaãi ngöìi tuâ. Thêåt laâ phuác! Laåy quan lúán ngaân nùm!

Annam taåp chñ, söë 17, 1931


Hai thùçng khöën naån

Nùm 1926, nûúác to, àï vúä tûá tung, nhên dên bïu rïëch, khöí súã.

Nhêët laâ khi nûúác àaä ruát röìi, tröng caãnh tûúång múái laåi caâng àaáng ngêåm nguâi nûäa.

Coã taân khùæp caánh àöìng xa, Bïn laâng hoang huyã mêëy nhaâ lú thú, Àêìu àûúâng meå bïë con thú, Ngûúâi tòm sang Bùæc, keã àûa vïì Àoaâi.

Búãi thïë, baác Lan luön mêëy thaáng, naâo nhaâ àöí, naâo trêu chïët, naâo àêët baán, naâo ruöång cêìm. Gia taâi tuy chùèng àûúåc laâ bao, nhûng àïën caái caãnh tai bay vaå gioá maâ saåch saânh sanh, thò dêîu öng vua àúâi xûa mêët nûúác, hay thùçng beá bêy giúâ mêët tiïìn, caái têm lyá cuäng àau àúán ngang nhau vêåy.

Khöng nhûäng thïë, vúå baác laåi múái chïët vïì bïånh dõch, àïí cho baác möåt dûáa con trai múái biïët ngöìi. Caái caãnh gaâ söëng khöng coân möìi maâ nuöi con múái àaáng àau loâng. Baác Lan thûåc laâ möåt thùçng khöën naån vêåy.

Àïm höm trûúác, baác ngöìi nghô maâ rúát nûúác mùæt. Cuãa chòm cuãa nöíi àaä khöng coân gò, nhõn cúm tûâ saáng nhûúâng con àaä laã caã daå daây. Nïëu mai cuäng thïë naây nûäa, thò böë chïët àoái, con chïët àoái. Êu laâ trong nhaâ coân möåt thûá cuãa nöíi nûäa, àem baán nöët ài chùng?

Baác Lan nghô thïë thò laâm thïë. Baác xin àûúåc caái thuáng sûát caåp bïån àöi quang vaâ cheã caái àoân gaánh. Saáng súám, gaánh thùçng beá con ài. Möåt bïn quang laâ möåt taãng gaåch àïí thùng bùçng thuáng haâng bïn kia. Möåt bïn quang laâ möåt caái thuáng àûång haâng. Trïn caái thuáng, tuâm hum manh chiïëu raách che haâng cho àúä nùæng.

Baác ài lang thang laâng naây, laâng khaác, qua chúå noå, chúå kia. Nhûng chó thêëy coá ngûúâi xem, maâ khöng thêëy coá ngûúâi mua.

Baác Lan àoái quaá, mùæt àaä múâ. Thùçng beá con trêìn truöìng trong thuáng, nùçm ngaã ra, möìm miïång bï bïët nhûäng daäi, muäi vaâ voã khoai


lang. Ài àûúâng, baác gùåp toaân boån khoác dúã mïëu dúã nhû baác caã. An uãi nhau cuäng chó coá möåt cêu:

- Naây, baác àïën nhaâ öng nghõ Trinh, may öng êëy hiïëm hoi, thò öng êëy mua cho.

Ài lêìn maäi mêëy laâng, baác múái àïën nhaâ öng nghõ Trinh. Trúâi àaä sùæp xêím töëi. Àûáng úã cöíng, tröng vaâo trong nhaâ, baác thêëy gaåch têy àaánh boáng löån, sêåp guå, tuã cheâ, gûúng àûáng, giûúâng têy, thêåt coá veã àónh chung sung sûúáng.

Baác Lan àaánh liïìu goåi cöíng. Anh bïëp úã trong chaåy ra: - Nhúâ cêåu vaâo bêím vúái öng baâ rùçng coá ngûúâi baán con àûúng úã

cöíng. Cêåu bïëp hoãi han möåt vaâi àiïìu ra daáng tûã tïë, sùn soác, nhanh

nheån lùæm, röìi múái ài vaâo. Baác Lan, vò caái àoái khaát cêëp baách quaá, nïn tûúãng tûúång ngay àöå

dùm phuát nûäa thò buång seä àûúåc no àêìy. Nhûng tûúãng tûúång thïë laâ lêìm. Àöå möåt giúâ sau, baác thêëy möåt ngûúâi mùåt muäi phûúng phi, cöí ruåt, buång phïå möi trïì maâ khöng rêu, mùåc quêìn aáo luåa, phe phêëy caái quaåt, ra vûúân chúi.

Baác àoaán laâ öng Nghõ, beân àaánh tiïëng. Thò quaã laâ öng Nghõ thûåc. Vò nghe gioång noái haách dõch lùæm:

- Sao khöng giêåt chuöng goåi ngûúâi nhaâ noá vaâo bêím?

Baác Lan kïí nöîi cú cûåc, vaâ ngoã yá daåm baán àûáa con. Öng Nghõ nhòn qua baác, nhòn qua àûáa beá, röìi noái:

- ÛÂ, àïí röìi tao noái chuyïån vúái baâ seä hay. Chúâ àêy, tao ra ngay.

Nghe cêu êëy, baác Lan tuy trong buång leáp keåp, nhûng thêëy nhû àûúåc no möåt nûãa vêåy.

Hún nûãa giúâ nûäa, öng baâ Nghõ múái ra.

Baác Lan chaâo, röìi cuäng nhûäng cêu khi naäy, baác noái vúái baâ Nghõ. Baâ Nghõ ra yá caãm àöång. Baâ bïë àûáa con vaâo loâng, ngùæm nghña maäi.

Öng Nghõ thêëy baâ coá veã vûâa yá, beân hoãi giaá: - Maây àõnh baán bao nhiïu, noái cho thûåc.

- Bêím tuây öng baâ cho.

Ngûúâi baán khöng noái giaá, ngûúâi mua khöng biïët giaá, thò laâm thïë naâo? Àöåc giaã caác ngaâi àaánh giaá höå ài? Möåt ngûúâi nhû chuáng ta


àêëy, kheáo nuöi, kheáo daåy, thò chûa biïët chûâng, vô nhên cuäng nïn àêëy. Möåt trùm nheá! Hai trùm nheá! Nùm trùm nheá!

Öng Nghõ thêëy baác Lan lûúäng lûå, khöng muöën noái giaá, thò àûúng ngöìi xöím úã trûúác caái thuáng, böîng öng àûáng phùæt dêåy:

- Àaáng leä anh cho khöng töi, töi cuäng khöng lêëy, vò töi phaãi nuöi noá cho anh. Nhûng thöi, viïåc phuác àûác, töi cho anh ba haâo, cêìm lêëy!

Vûâa noái, öng vûâa moác tuái lêëy tiïìn àûa. Baác Lan gaäi tai thúã daâi. Coá leä khöng ngúâ àêu caái giaá trõ möåt thùçng beá con coá thïë maâ thöi.

- Thûa öng... - Töi khöng noái löi thöi. Öng vúái ïnh gò! Töi khöng quen mùåc caã.

Ba haâo khöng baán thò thöi!

Noái xong öng quay lûng vaâo, goåi baâ ài, vaâ àoáng cöíng laåi.

Baác Lan vú vêín nghô ngúåi maäi. Chúâ maäi cuäng khöng thêëy coá ngûúâi ra traã thïm xu naâo.

Nûãa giúâ sau, baác khöng thïí naâo nhõn nöíi àûúåc caái daå daåy röîng tuïëch tûâ höm trûúác. Thöi thò ba haâo thò ba. Con mònh àûúåc chöî êëm no nûúng tûåa, coân hún laâ böë con bïu rïëch, xoá chúå àêìu àûúâng. Nghô vêåy, baác giêåt chuöng. Möåt laát, öng Nghõ ra.

- Thïë naâo? Anh coá àõnh baán nhû thïë khöng maâ goåi?

- Thöi, laåy öng, öng thûúng phêån naâo, con nhúâ phêån êëy.

- Thûúng laâ thïë naâo! Noái cho dûát khoaát. Bùçng loâng baán ba haâo khöng?

Baác Lan móm miïång, gûúång cûúâi möåt caách rêët chua chaát:

- Vêng!

Öng Nghõ àûa baác vaâo trong nhaâ. Laâm giêëy maá xong, öng coân xem xeát àûáa beá rêët kyä caâng. Khi thêëy sau lûng noá coá nhiïìu nöët ruöìi quaá, thò öng coá yá khöng bùçng loâng, chï bai maäi rùçng xêëu. Xêëu thò phaãi búát tiïìn. Cho nïn khi traã, öng khöng cho baác caã ba haâo, maâ phaåt hai xu nöët ruöìi!

Baác Lan laåy van maäi. Nhûng baác nghô, nïëu cöë nùçn nò hai xu, thò chûa chùæc àaä àûúåc, maâ khöng kheáo thò bõ traã tiïìn laåi. Nghô nûåc cûúâi, mònh àaä khöën naån, laåi gùåp phaãi möåt thùçng khöën naån hún, thò thöi, chõu cêìm hai haâo taám vêåy.


Baác bïë àûáa con lêìn cuöëi cuâng, hön hñt, dùån doâ maäi, múái dûát. Khi ra ngoaâi cöíng, baác ài khöng núä, tònh cha con vûúáng vñt, baác nghô muöën traã laåi hai haâo taám maâ lêëy con vïì.

Baác àûáng laåi, quay nhòn trong nhaâ öng Nghõ, thò thêëy keã bûng chêåu nûúác, ngûúâi lêëy xaâ phoâng, ngûúâi tòm khùn mùåt. Baâ Nghõ thò tûå tay tùæm cho àûáa beá, ra daáng êu yïëm, nêng niu. Baác nhòn maâ cuäng haã têëm loâng, nöîi àau àúán cuäng nhû tiïu tan vêåy.

Coân öng Nghõ, hai mùæt vêîn nhòn caái lûng nöët ruöìi, neát mùåt coân nhû tiïëc moán tiïìn tiïu vö ñch khi naäy. Möåt chöëc, öng ra yá höëi hêån, noái vúái vúå:

- Baâ aå, hoaâi cuãa, giaá búát hùèn nùm xu, noá cuäng phaãi chõu. - Sao öng nghiïåt thïë! Tiïìn haâng vaån lo nghõ viïn khöng tiïëc, maâ

mêëy xu naây laåi tiïëc hay sao? Öng Nghõ àang tûác húi, phaát gùæt maâ rùçng: - Tiïu nhûäng moán àaáng tiïu thò coân tiïëc caái gò! Thùçng bïëp àêu!

Maây chaåy ài tòm thùçng baán con ban naäy, baão noá giaã tiïìn tao maâ lêëy laåi con lêåp tûác!

Baác Lan giêåt nêíy mònh, co cùèng, uâ teá chaåy baán söëng baán chïët, vûâa chaåy vûâa àïëm:

- Möåt, hai. Möåt, hai, ba, böën, nùm, saáu, baãy, taám...

Viïët 7-6-1930 Annam taåp chñ söë 12; 1930


Ngûåa ngûúâi vaâ ngûúâi ngûåa

Àöë ai biïët anh phu xe àûúng lûäng thûäng dùæt caái xe khöng úã

àùçng ngaä tû àêìu phöë kia, ài nhû thïë tûâ bao giúâ àêëy? Tröng anh êëy coá veã "àoái" khaách lùæm. Coá leä thïë thêåt. Vò ai laåi

taám giúâ töëi ba mûúi Tïët röìi, coân lang thang phöë noå sang phöë kia thïë? Maâ haâng phöë, nhaâ naâo nhaâ nêëy àoáng cûãa caã röìi, coân mêëy ai ra ngoaâi àûúâng laâm gò, maâ coân hoâng möåt "cuöëc" têët niïn?

ÊËy thïë! Traã xe cho xong quaách, vïì nhaâ huá hñ vúái vúå con coá hún khöng, töåi gò! Vúå anh, con anh, àûúng chúâ anh úã cûãa àoá. Nùm hïët Tïët àïën röìi. Coân mêëy giúâ àöìng höì nûäa thöi, chûá coân lêu la gò?

ÊËy, giaá trong tuái coá nùång caái àöìng tiïìn, thò chaã phaãi baão, anh ta cuäng vïì nhaâ cho xong quaách, viïåc gò coân phaãi vú vêín vêín vú nhû thïë naây! Khöën nhûng anh êëy vûâa múái öëm dêåy, öëm möåt trêån tûúãng mûúâi mûúi chïët, thaânh ra khöng nhûäng mêët möåt dõp kiïëm tiïìn vaâo luác cuöëi nùm, maâ bao nhiïu tiïìn daânh duåm trong bêëy lêu, saåch saânh sanh caã.

Búãi vêåy, höm nay, anh êëy cöë vay àûúåc caái vöën àïí ài thuï xe, kiïëm bûäa gaåo àïí ùn Tïët.

Quaái, khöng hiïíu caái ngaây naây laâ ngaây gò, maâ tûâ chiïìu àïën bêy giúâ, anh êëy múái àûúåc coá hai haâo chó! Ban chiïìu, khaách aáo gêëm, aáo nhung, ài nhan nhaãn úã àûúâng, maâ múâi moãi miïång, cuäng khöng coá möåt ai lïn xe, nûäa laâ bêy giúâ! Bûåc nhêët laâ thónh thoaãng laåi leåt àeåt traâng phaáo nöí, laâm cho anh êëy noáng caã ruöåt gan. Nghô àïën caái caãnh Tïët nhaâ giaâu maâ theâm roã daäi. Hoå quùng tiïìn ài vïì dõp Tïët, thi nhau tiïìn trùm baåc nghòn àïí xa phñ vö ñch, maâ mònh thò lo meáo mùåt mêëy haâo baåc gaåo ngaây mai khöng xong.

Thónh thoaãng, anh ta doãng tai quay cöí, xem coá ai goåi úã àùçng xa khöng. Thò chó thêëy àaánh àeåt, loeâ möåt caái úã giûäa àûúâng, laâm cho anh ta giêåt mònh àaánh thoát. Giêåt mònh, röìi laåi thúã daâi, ngaán cho caái àúâi


bêëp bïnh, lùæm luác muöën quùèng phùng caái xe ài, laâm nghïì khaác. Nhûng boã nghïì naây thò xoay ra nghïì gò?

Anh êëy lûäng thûäng nhû thïë, qua Haâng Tröëng, quùåt ra phöë Nhaâ Thúâ, xuyïn thùèng ra löëi nhaâ thûúng Phuã Doaän, thò böîng àûáng dûâng, quay cöí laåi nhòn.

- Xe! - Àêy! Ba chên böën cùèng, anh êëy chaåy vöåi laåi phña coá ngûúâi goåi, haå hai

caâng xuöëng. - Baâ vïì àêu? Möåt baâ traåc àöå ngoát ba mûúi tuöíi, mònh mùåc xa tanh nêu, àêìu

quaâng khùn bõt trùæng, boã gioåt xuöëng têån buång, àûáng úã àêìu heâ: - Anh coá ài giúâ khöng? - Baâ ài mêëy giúâ? - Möåt giúâ. - Xin baâ saáu haâo. - Sao anh lêëy àùæt thïë? Hai haâo! - Thûa baâ, xe ngaây Tïët vêîn thïë, vaã laåi bêy giúâ coân ai keáo nûäa,

maâ baâ giaã reã thïë. Con keáo möåt chuyïën, röìi cuäng giaã xe, vïì ùn Tïët àêy!

Baâ khaách thêëy anh xe noái ra yá khöng thiïët keáo, nïn quay lûng ài.

- Naây, baâ giaã bao nhiïu? - Hai haâo laâ àùæt röìi, ngaây dûng chó coá haâo rûúäi möåt giúâ thöi. - Thöi, nùm haâo rûúäi, baâ coá ài, khöng thò thöi. - Thöi. Baâ khaách quay lûng ài, lêìn naây ài thùèng. Anh xe vùæt chên cheáo kheo, choãng caâng lïn trúâi maâ nhòn theo

maäi möåt luác. Anh àoaán coá leä ngûúâi naây cuäng laâ khaách kiïët, nïn múái traã reã quaá nhû vêåy. Thöi thò ngûúâi giaâ thò ta non. Anh chaåy theo vaâ goåi:

- Naây, múâi baâ lïn xe!... Hai... haâo...! Xin baâ hai haâo rûúäi!. Baâ khaách vûâa bûúác chên lïn saân xe, thêëy anh xe voâi hai haâo rûúäi, vöåi nhaãy toåt ngay xuöëng àêët:


- Khöng hai haâo thò thöi. - Thöi, àêy, múâi baâ lïn. Baâ khaách vaåch cöí tay aáo, xem àöìng höì: - Chñn giúâ nùm nheá, nhûng kïí laâ chñn giúâ àuáng cuäng àûúåc. Anh xe keáo giúâ, nïn cuäng chó chaåy "dûúäng laäo" thöi, àñt nhöím

maånh, maâ bûúác ngùæn. Vò thò giúâ laâ tiïìn baåc, chêåm phuát naâo laâ tiïìn phuát êëy.

Trûúác anh xe tûúãng baâ khaách ài coá viïåc gò, cho nïn coân chaåy. Sau thêëy baâ cûá troã vú vêín hïët phöë noå sang phöë kia, maâ chaã àöî úã phöë naâo caã, thò múái àoaán coá leä laâ caánh "ùn sûúng" chi àêy. Anh beân ài bûúác möåt. Nhiïìu luác muöën hoãi thûåc, nïëu coá phaãi giùng haá thò mònh giúái thiïåu cho möåt moán söåp àaáo àïí.

Nhûng lúä khöng phaãi thò hoå mùæng cho vaâ khöng traã tiïìn thò khöí. Qua chúå Àöìng Xuên, voâng vïì Haâng Coát, laåi reä sang Cûãa Àöng, baâ khaách böîng hoãi:

- Anh xe coá bùçng loâng keáo töi giúâ nûäa khöng? - Vêng, nhûng baâ coá cho chaáu hai thïm haâo thò chaáu keáo hêìu baâ

giúâ nûäa. - Àûúåc. - AÂ, anh coá haâo leã khöng, cho töi vay mêëy haâo, chöëc nûäa, töi giaã

caã àöìng cho tiïån.

Anh xe moác bao phuåc, lêëy ra hai haâo, àûa cho baâ khaách. Baâ khaách vaâo hiïåu, mua goái thuöëc laá, bao diïm, coân tiïìn mua caã haåt dûa àïí cùæn.

Anh xe nhêëp nhöím chaåy raão cùèng vaâi bûúác, röìi laåi tiïën bûúác nhû trûúác. Möåt luác, anh múái àaánh baåo hoãi möåt cêu roä khön:

- Baâ tòm ai, thûa baâ?

- Töi tòm ngûúâi quen.

- Ngûúâi quen baâ úã phöë naâo? - Anh cûá keáo ài.

Anh xe laåi cûá keáo nhû thïë, ra Ga, voâng vïì àûúâng Sinh Tûâ, quùåt vïì Haâng Böng, Haâng Maânh, Haâng Vaãi Thêm, vên vên. Maäi maäi, maâ ngûúâi khaách vêîn khöng tòm thêëy ai quen.

- Thûa baâ, bêy giúâ mêëy giúâ röìi?


- Mûúâi möåt giúâ keám nùm. - Con keáo hïët giúâ naây, xin baâ cho tiïìn àïí con ài àoán khaách úã ga

vïì. - Anh coá bùçng loâng keáo töi giúâ nûäa khöng? - Thûa baâ, con àoán khaách úã ga hay úã nhaâ chúáp boáng thò möåt

cuöëc cuäng àûúåc hai haâo chó. - Anh àaä chùæc coá khaách chûa? Hay laâ mêåt ñt ruöìi nhiïìu, röìi dùæt

xe vïì khöng. Anh laåi cöë keáo töi giúâ nûäa, ài thuãng thónh thïë naây maâ àûúåc tiïìn, chaã hún chaåy mûãa mêåt ra û?

Anh xe nghe buâi tai, laåi bùçng loâng keáo. Haâng phöë caâng thêëy thûa ngûúâi ài. Caác cûãa àoáng kñn mñt. Ài möåt luác, qua Ngoä Traåm, voâng sang Haâng Àiïëu, röìi reä sang Haâng Böì. Luác êëy, böën bïn im lùång nhû túâ, chó thêëy tiïëng laách taách baâ khaách cùæn haåt dûa thöi, thò böîng möåt traâng phaáo nöí, àò àeåt baáo giao thûâa.

- Mêëy giúâ röìi, thûa baâ? - Phaãi gioá nhaâ naâo bêy giúâ àaä àöët phaáo giao thûâa! Múái coá mûúâi

hai giúâ keám mûúâi lùm.

Anh xe múái nghô: "Mûúâi lùm phuát nûäa, mònh seä coá saáu haâo. Saáu haâo vúái hai haâo laâ taám. Thïë naâo ta cuäng naâi thïm baâ êëy múã haâng cho möåt haâo nûäa laâ chñn. Chñn haâo! Múã haâng ngay vaâo luác nùm múái vûâa àïën. Thêåt laâ may! Múái nùm múái àaä phaát taâi! Thöi, sang nùm têët laâ laâm ùn bùçng mûúâi bùçng trùm nùm nay".

Röìi anh nghô àïën vúå con anh, maâ phêën chêën trong loâng, nhû coá caái sûác gò noá xuái giuåc anh quïn khöí àïí vui loâng laâm viïåc vêåy.

"Saáng mai, keáo chuyïën khaách qua ga, xong röìi, ta àaánh baát phúã taái, röìi mua cho con caái baánh ga tö cho noá mûâng. Vúå ta nghe thêëy trong tuái ta coá tiïìn, thò chùæc húán húã, thêëy ta laâm luång vêët vaã àïí kiïëm tiïìn nuöi caã nhaâ, têët laâ thûúng ta lùæm. Nhûng ta seä laâm ra daáng khöng mïåt nhoåc, àïí vúå chöìng con caái ùn Tïët vúái nhau cho hïí haã".

Anh vûâa nghô thïë, vûâa keáo vïì phña nhaâ thûúng Phuã Doaän. Túái chöî khi nêîy, anh dûâng xe laåi, noái:

- Bêy giúâ coá leä mûúâi hai giúâ, xin baâ cho chaáu tiïìn. Baâ khaách coá yá luöëng cuöëng, noái:


- Chïët! Anh hoãi tiïìn töi bêy giúâ aâ? Anh chõu khoá keáo töi möåt giúâ nûäa ài.

- Thöi khuya röìi, chaáu phaãi vïì nhaâ. - Naây, chaã noái giêëu gò anh, töi cuäng ài kiïëm khaách tûâ töëi àïën

giúâ. Coá anh biïët àêëy. Coá gùåp ai hoãi han gò àêu. Töi àõnh nïëu coá khaách thò hoãi vay tiïìn trûúác àïí giaã anh. Nhûng chùèng may gùåp phaãi caái töëi xuái quêíy thïë naây, thò töi biïët laâm thïë naâo?

- Thïë cö ài xe töi tûâ chñn giúâ, cö khöng giaã tiïìn töi aâ? - Bêy giúâ thò töi biïët laâm thïë naâo? - Töi keáo cö lïn Cêím. - Lïn Cêím thò töi cuäng àaânh lïn vúái anh, chûá töi biïët laâm thïë

naâo! - Thïë maâ cuäng vaác mùåt mùåc caã xe giúâ, laåi coân vay tiïìn ngûúâi ta

maâ mua thuöëc laá vúái haåt dûa! - Nhaâ töi úã ngay àêìu ngoä Haâng Buán, khi naâo anh ài qua, thò töi

giaã tiïìn anh chûá gò! - Chûá gò! Möåt trùm ngoä Haâng Buán, ai biïët ngoä naâo maâ tòm! - Töi khöng coá tiïìn àêu, chaã tin anh khaám maâ xem.

- Töi khöng khaám, cö giaã tiïìn töi cho töi vïì!

- Àêy, hay laâ phu la, aáo, àöìng höì àêy, anh muöën lêëy thûác gò thò lêëy.

- Töi lêëy àïí laâm ma meå töi aâ?

- Thöi naây, àûâng caáu laâm gò. Töi baão, caãnh töi cuäng nhû caãnh anh, cuäng ài kiïëm khaách caã. Nhúä phaãi möåt töëi thïë naây, thò chõu vêåy, chûá biïët laâm thïë naâo?

- Thïë sao cö khöng baão thûåc töi tûâ trûúác, àïí töi keáo cö qua caác nhaâ sùm àïí hoãi, cö coân sô diïån maäi.

- Naâo ai biïët cú sûå noá ra thïë naây. Thöi, naây, töi noái thïë naây thò anh nghe. Nïëu bêy giúâ anh boã töi úã àêy, thò töi khöng coá tiïìn giaã anh, sûå êëy àaä àaânh röìi, nhûng maâ anh thiïåt. Vêåy anh cöë keáo töi nûäa, may töi coá khaách thò töi coá tiïìn, maâ anh cuäng khöng phaãi phaân naân nûäa.

- Töi thêåt laâ núå nêìn gò cö kiïëp trûúác hay sao, maâ nay töi khöí vúái cö nhû thïë naây. Àêìu nùm maâ àaä rêëp! Rùæc röëi!


- Anh àûâng noái thïë, ai muöën thïë naây laâm gò! Bêët àùæc dô, con ngûåa ngûúâi laåi phaãi keáo con ngûúâi ngûåa vêåy. Nhûng lêìn naây thò thêåt laâ khöng buöìn bûúác lïn nûäa. Chaán quaá! Roä söë àêu maâ söë ùn maây thïë naây! Anh xe vûâa ài, vûâa thúã daâi. Khaách cuäng vûâa ài, vûâa thúã daâi.

Caâng ài, caâng thêëy phöë vùæng tanh, vùæng ngùæt. Thónh thoaãng múái gùåp möåt ngûúâi tuâm hum caái aáo ba àúâ xuy, maâ ài coá yá vöåi vaâng.

Buöìn thay! Àaân muöîi vo vo bay, àuâa nhau xung quanh ngoån àeân. Laá cêy söåt soaåt ruång, àuöíi nhau úã trïn àûúâng nhûåa.

Anh xe dùæt xe ài diïîu qua caác cûãa nhaâ sùm àïí xin viïåc cho cö aã. Nhûng luác êëy àaä hai giúâ saáng röìi, cho nïn ïë! May sao, àïën àêìu phöë Haâng Gai, thò gùåp möåt ngûúâi ùn mùåc ra daáng ùn chúi, àang têët taã cuái àêìu ài. Cö aã dûã möìi, àaánh liïìu goåi laåi, vúâ vônh hoãi thùm àûúâng. Nhûng khöën naån, anh chaâng naây lùæc àêìu, vaâ cûá raão cùèng bûúác àïìu:

- Töi khöng biïët, cö hoãi thùm anh xe naây cuäng àûúåc. Töi coân vöåi ài múâi àöëc túâ cho vúå töi öëm àêy!

Hai caái thúã daâi thêët voång theo àuöi nhau, röìi khöng ai noái thïm möåt lúâi naâo. Anh xe laåi tûâ tûâ tiïën bûúác.

- Cö laâm thïë naây thò töi chïët mêët! - Thöi anh bùçng loâng vêåy.

- ÊËy cuäng may cho cö, vúá vêín maäi úã ngoaâi phöë thïë naây, maâ gùåp mêåt thaám hoùåc àöåi con gaái thò khöën!

- Mêåt thaám töi cuäng chaã súå, àöåi con gaái töi cuäng chaã cêìn, vò töi coá "ba tùng".

Ài möåt luác lêu, chùèng gùåp möåt ai caã, cö aã baão anh xe:

- Naây, anh àöî xuöëng töi baão. Töi noái thûåc vúái anh nheá. Bêy giúâ àaä vïì saáng röìi, chùæc anh keáo töi maäi cuäng àïën thïë maâ thöi. Töi thò thûåc khöng coá tiïìn giaã anh àêu. Töi gaán cho anh khùn, aáo, àöìng höì maâ anh khöng lêëy, thò töi chaã biïët nghô thïë naâo cho phaãi caã. Thöi thò anh keáo töi ra chöî kñn, vùæng, anh muöën bùæt töi gò, töi xin chõu.

- Töi bùæt gò cö maâ töi bùæt!

Cö aã nùæm lêëy tay, vöî vaâo vai anh xe, nhùn nhúã cûúâi:

- Anh naây thûåc thaâ quaá, nghôa laâ chó coá anh vúái töi thöi, thò ngûúâi töi àêy, anh muöën laâm gò, töi cuäng bùçng loâng.


- ÖËi thöi! Töi laåy cö. Nhúä cö àöí bïånh cho töi thò töi boã meå töi. - Khöng súå, töi múái khaám bïånh höm qua. - Thöi, töi chùæp tay töi van cö, cö coá thûúng thò múâi cö xuöëng xe

cho töi vïì, vaâ xin cö tiïìn xe! - Thïë thò anh cûá keáo töi vïì nhaâ töi, xem coá àöì àaåc gò àaáng giaá,

thò anh cûá viïåc lêëy. Anh xe buång baão daå, thöi thò cêìm bùçng nhû mêët caã buöíi àïm

nay laâ cuâng. Nhûng ta chõu khoá keáo noá vïì, may xem coá caái gò thò ta lêëy, coân hún vïì khöng. Thêåt laâ àoâ naát àuång nhau.

- Nhaâ cö úã àêu? - Trïn Haâng Buán. Anh xe vûâa keáo, vûâa lêím bêím noái möåt mònh: - Khöng coá tiïìn, cuäng leo lïn xe maâ ngöìi, chó sô diïån haäo thöi, laåi

coân tñ taách haåt dûa, vúái phò pheâo thuöëc laá maâ khöng biïët ngûúång! Cö aã àaânh chõu mùåt dêìy cho anh xe mùæng möåt ñt cêu cho boä

húân, cûá ngöìi im nhû phöîng. Luác êëy, gioá bêëc thöíi cùm cùm, buöët àïën têån xûúng. Nhaâ haâng

phöë àaä thêëy coá ngûúâi dêåy. Nhûng hoå dêåy coá phaãi àïí ài tòm gaái àêu!

Àïën cûãa möåt nhaâ sùm, cö aã baão:

- Anh haäy gheá vaâo àêy möåt tyá cho töi hoãi vay tiïìn ngûúâi naây xem coá àûúåc khöng.

Anh xe húi coá hy voång, àöî laåi àïí cho cö aã vaâo. Röìi vò mïåt lûã, anh ngöìi phõch xuöëng saân xe, tûåa lûng vaâo thaânh, vûâa chúâ, vûâa nghô vú nghô vêín.

Möåt luác lêu, möåt traâng phaáo nöí vang trúâi, laâm anh giêåt mònh. Anh sûåc nghô àïën cö aã, khöng biïët cö ta vaâo àêy laâm gò maâ lêu thïë. Hay coá leä àaä coá moán khaách naâo chùng. Nhûng thïë naâo cuäng phaãi traã tiïìn cho mònh vïì àaä chûá, laåi bùæt mònh chúâ àïën saáng hay sao? Anh goä cûãa goåi.

Ngûúâi böìi sùm ra.

- Öng úi, töi hoãi thùm öng, ngûúâi con gaái quêën khùn quaâng trùæng vaâo àêy ban naäy, nùçm úã buöìng naâo?

- Chaã coá buöìng naâo coá khaách caã. - Thïë ngûúâi con gaái êëy àêu?


- Ra ngay tûâ bao giúâ röìi, coân àêu maâ hoãi? - Thöi chïët töi röìi, ra cûãa naâo? Ngûúâi böìi lêëy ngoán tay caái, hêët ngang vïì phña cöíng sau. Anh xe choaáng ngûúâi, nhû nghe tiïëng seát àaánh. Anh baâng

hoaâng nhû chúåt tónh giêëc chiïm bao. Ngûúâi böìi sùm noái xùéng: - Ài, cho ngûúâi ta àoáng cûãa. Ai baão anh xöng nhaâ cho töi? Nùm

múái àûâng bñ beng! - Öng úi!... Ngûúâi böìi giuái vai anh xe, àêíy ra, röìi àoáng êåp cûãa laåi. Anh xe nghiïën rùng, cau mùåt, luãi thuãi ra heâ, cêìm caái àïåm quêåt

maånh vaâo hoâm àaánh thònh möåt caái! Anh moác tuái lêëy bao diïm àöët vña, röìi khoeâo baân chên, co caái caâng lïn, àûa tay ra àúä, thuãng thùèng dùæt xe ài.

Tiïëng phaáo chaâo xuên nöëi àuöi nhau àuâng àuâng, toaåch toaåch...

Annam taåp chñ söë 18, 1931


Thïë laâ múå noá ài têy

A bord du Chantilly, le 10 Deácembre 1927 Cêåu. Trúâi úi, thûåc laâ töi àïí luåy àïën cêåu! Nïëu biïët trûúác rùçng

caãnh ly biïåt noá xeá tan naát gan ruöåt töi nhû thïë naây, thaâ cûá chõu úã nhaâ daåy hoåc, àúä cêåu möîi thaáng ba böën chuåc baåc lûúng, thò àûúåc gêìn guåi gia àònh, súám töëi vui thuá vúái cêåu, vúái con, viïåc gò àoâi xuêët dûúng du hoåc, àïën nöîi bêy giúâ vêët vaã möåt mònh, thên gaái dùåm trûúâng, khoác thêìm vúái boáng!

Tûâ luác con taâu chaåy xa, nhòn vaâo búâ, chöî cêåu àûáng bïë con, chó thêëy caái muâi soa bay phêëp phúái maâ thöi, thò töi böìi höìi têëc daå, gioåt lïå khön cêìm, têm sûå êëy buát naâo taã xiïët! Chó tiïëc ngaây thûúâng khöng chõu nghiïn cûáu vùn chûúng An Nam, àïí luác êëy töi laâm möåt baâi thú kyã niïåm sûå biïåt ly!

Vaâo àïën buöìng, nùçm laã trïn giûúâng, töi khöng buöìn dêåy nûäa. Àaä toan lêëy buát ghi cheáp mêëy cêu vaâo quyïín söí tay, nhûng thaãm quaá, nûúác mùæt àaä traân truåa, khöng nghô ra cêu naâo maâ viïët! Cêåu úi! Cêåu coá laâm thïë naâo cho töi àúä nhúá khöng?

Nhûng nay biïët laâm thïë naâo bêy giúâ? Con têìu aác nghiïåt noá cûá möîi luác möåt laâm cho mònh xa núi xûá súã thên thñch, röìi noá laåi che kñn bùçng bûác maân sûúng. Nghô laåi luác múái caåo rùng, mùåc böå quêìn aáo àêìm, luác múái bûúác chên xuöëng taâu, trong buång hùm húã thïë naâo, thò bêy giúâ nhúá àïën caái tònh vúå chöìng, caái tònh meå con, töëi töëi àûúåc xum hoåp cuâng nhau dûúái ngoån àeân, thò ruöåt töi laåi cuäng àau nhû cùæt thïë!

Nhûng àaä troát ài thò cûá dêën, töi khöng naãn chñ àêu, cêåu aå! úã Haâ Nöåi, thò chñn khoa àaä trûúåt caã, thò sang Têy phen naây, ba nùm ùæt giêåt àûúåc maãnh bùçng tuá taâi. Cêåu seä chùèng xêëu höí mêët tiïìn cho vúå du hoåc àïën nöîi tay trùæng vïì khöng. Töi buöìn thûåc. Nhûng buöìn bao nhiïu, töi nhúá cêåu bêëy nhiïu. Töi nhúá cêåu bao nhiïu, töi laåi caâng khöng daám phuå cöng cêåu nuöi cho ùn hoåc.


Thùçng choá con, tröng aãnh noá, töi nhúá noá quaá! Noá coá hoãi töi luön khöng? Noá coá biïët rùçng múå noá ài Têy khöng? Mêëy höm nay, noá coá hay quêëy khöng? Cêåu nhúá cho noá chuãng àêåu ài nheá. Meå töi úã nhaâ coá buöìn khöng? Nïëu cêåu thûúng nhúá töi, thò nhúâ cêåu thay töi, thónh thoaãng ài laåi khuyïn giaãi meå töi cho khuêy khoãa. Viïët àïën àêy, nghô àïën meå giaâ, töi laåi tuãi. Chùèng may nhaâ ngheâo, àïën nöîi bao nhiïu phñ töín ài Têy hoåc, töi àïí phêìn cêåu chõu caã! Töi thûúng cêåu quaá. Thûåc laâ möåt ngûúâi chõu khoá nhoåc möåt mònh àïí kiïëm lûúng nuöi vúå ài du hoåc nhû cêåu, ñt coá lùæm.

Nhûng cêåu cuäng nïn thûúng töi maâ àûâng chúi búâi gò caã. Luác naâo cêåu cuäng nïn nghô àïën töi, thui thuãi quï ngûúâi, vò thûúng cêåu maâ àïm ngaây cöë cöng àeân saách. Töi noái thïë, chûá chùæc chaã àúâi naâo cêåu laåi phuå loâng yïu cuãa töi nhó! Quaái, sao höm nay töi thêëy lao àao thïë naây, hay laâ say soáng röìi àêy?

AÂ quïn, caái höåp phêën cuãa töi duâng dúã àïí úã baân, cêåu cho mang laåi àùçng chõ Diïåp höå, vò chõ êëy xin, maâ töi quïn ài mêët.

Xin chuác cêåu vaâ con maånh khoãe luön.

Taå Tuyïët Anh

A bord du Chantilly, le 1er Janvier 1928 Cêåu,

Nhûäng thû trûúác töi gûãi vïì, chùæc cêåu tiïëp àûúåc caã röìi. Laá thû thûá nhêët vaâ thûá ba, coá leä cêåu xem lêëy laâm buöìn lùæm thò phaãi. Sûå àoá töi cuäng biïët löîi, àaáng leä ngûúâi ài phaãi yïn uãi keã úã bùçng nhûäng cêu vui veã, chûá töi laåi kïí nöîi loâng thûúng nhúá chöìng con, cho cêåu phaãi phiïìn, thêåt bêy giúâ töi lêëy laâm höëi hêån quaá.

Gêìn túái Marseille röìi, cêåu aå. Tûâ khi con taâu qua kïnh Suez, vaâo àõa phêån bïí Meáditerraneáe túái nay, töi thêëy phêën chêën trong loâng lùæm. Trúâi têy baãng laãng boáng vaâng, caái khöng khñ ïm àïìm, nheå nhoäm, laâm cho töi àûúåc thêëy nhû khoãe maånh hún. Nhêët laâ tûâ khi töi àûúåc quen mêëy baâ ngûúâi Phaáp cuâng ài möåt chuyïën, thò nhûäng luác nhúá nhaâ, noái chuyïån cuäng àûúåc khuêy buöìn. Cho nïn caâng khuêy buöìn bao nhiïu, töi caâng nhúá àïën cêåu bêëy nhiïu. Chó thûúng cho cêåu luác naây, coá leä àang nùçm thûâ trïn giûúâng maâ nghô àïën vúå, lïnh àïnh giûäa bïí, khöng biïët coá bònh yïn maånh khoãe khöng. Nhûng cêåu


nïn yïn têm nheá. Vúå cêåu buöìn thò vúå cêåu àûúåc thúã than vúái baån àûúåc viïët thû noái chuyïån vúái cêåu, chûá nhûäng luác cêåu nhúá vúå cêåu thò cêåu than thúã cuâng ai? Cêåu chó ngêåm möëi sêìu trong buång maâ khöng viïët àûúåc ra thû, vò thû cuãa cêåu duâ coá gûãi ngay, töi cuäng chûa tiïëp àûúåc! Sûå àau loâng maâ khöng toã ra àûúåc múái thêåt laâ nïn thûúng!

Quaái töi laåi noái chuyïån buöìn röìi! Thïë naâo? Höm lïî Noel vûâa röìi, cêåu coá mua cho con thûác gò cho noá chúi hay khöng? Höm nay cêåu coá ài chaâo Tïët hay khöng? Chaâo nhûäng ai? úã dûúái taâu, saáng ngaây, haânh khaách cuäng tuå hoåp àïí chuác nhau, vui àaáo àïí. Meå töi vêîn àûúåc maånh khoãe àêëy chûá? Cêåu àaä khoãi thûåc àau mùæt chûa? Hoãi thïë khñ lêím cêím, ngoát möåt thaáng röìi, coân gò maâ chûa khoãi nhó!

Thöi, höm naâo túái Marseille, töi seä àaánh dêy theáp baáo cêåu biïët.

Vúå yïu cêåu Tuyïët Anh

Aix-en-Provence, le 7 Janvier 1928 Cêåu, Ban naäy túái Marseille, töi àaä àaánh dêy theáp vïì cho cêåu biïët röìi.

Chùæc cêåu àaä tiïëp àûúåc hún möåt thaáng nay, maâ biïët àêu, trong khi caái thû naây vûúåt biïín vïì Haãi Phoâng, noá khöng gùåp caái thû cuãa cêåu gûãi cho töi sang Phaáp. Thïë maâ chuáng noá khöng bùæt tay nhau, tïå nhó!

Töi túái Aix múái àûúåc hún möåt giúâ àöìng höì! Tuy trong ngûúâi vêîn coân lao àao nhû khi úã dûúái taâu, nhûng khöng thïí naâo ngöìi yïn maâ khöng thaão vaâi cêu àïí noái chuyïån vúái cêåu biïët àûúåc.

Öng baâ Madron ra têån Marseille àoán, cêåu aå. Öng baâ êëy vêîn vui veã nhû xûa, duy öng êëy thò tröng khaác trûúác vò bêy giúâ caåo truåi caã rêu ài röìi. Öng baâ êëy nhêån ra töi chûá giaá àïí kïå, coá leä töi khöng biïët öng êëy nûäa. Baâ êëy coá húi giaâ hún trûúác, vaâ noái rùçng tûâ ngaây vïì Phaáp, thò sûå laâm ùn coá vêët vaã hún úã Haâ Nöåi ta. Thùçng Robert noá coân nhúá töi! Bêy giúâ noá lúán lùæm, bùçng con ngûúâi ta lïn mûúâi êëy! Öng baâ Madron àûúåc mêëy chai nûúác mùæm cuãa töi biïëu thò mûâng rún, noái rùçng tûâ ngaây vïì Têy, chó nhúá nhêët laâ thûá àöì ùn àùåc biïåt êëy. Öng baâ êëy quyá lùæm, àem cêët kyä vaâo trong tuã.

AÂ quïn, tûâ Marseille àïën Aix, chó coá 29 km thöi, chûá coá phaãi 39 km àêu maâ trûúác cêåu cûá caäi maäi. Töi ài xe àiïån chûá khöng ài xe lûãa,


chó àöå ngoát möåt giúâ thò túái. Hai bïn àûúâng phong caãnh àeåp lùæm, nhûng vò töi mïåt, nïn chûa quan saát kyä, àïí möåt thû sau, töi seä taã roä.

Mai töi nhúâ öng Madron giúái thiïåu höå vúái giaáo sû Bourguignon àöå àïën thaáng Octobre naây thò coá thïí thi vaâo lúáp 1eâre úã Lyceáe Mignet àûúåc.

Kñnh chuác cêåu vaâ thùçng choá maånh khoãe,

Jet'embrasse TuyïëtAnh

Aix, le 12 Janvier 1928 Cêåu, Tûâ nay, cêåu viïët thû cho töi, thò cûá àïì vïì No 2 phöë Emeáric

David laâ nhaâ töi thuï.

Töi súã dô phaãi thuï nhaâ, laâ vò úã àùçng öng baâ Madron chêåt quaá, khöng coá chöî tônh àïí hoåc, maâ chñnh baâ Madron giûä yá, khöng muöën àïí töi úã àùçng êëy. Nhûng thïë laâ tiïån lùæm. Nhaâ thuï mêët 200 f möåt thaáng. Reã àêëy, vò chuã nhaâ laâ ngûúâi baâ con vúái öng Madron. Chöî úã xinh lùæm, laåi àûúåc gêìn nhaâ höåi quaán cuãa tuåi hoåc sinh An Nam, söë nhaâ 25. Tûâ nhaâ töi àïën nhaâ öng Bourguignon cuäng gêìn. Öng Bourguignon úã àêìu phöë, giaáp ngay Cours Mirabeau. Möîi khi túái àêy, thêëy xe àiïån chaåy vïì phña Marseille, thò töi laåi nhúá nhaâ lùæm. Nhêët laâ úã trûúác cûãa nhaâ troå, coá möåt caái cêy sao maâ giöëng caái cêy trûúác cûãa nhaâ ta thïë! Cuäng coá caái caânh cuåt, trûúác cêåu vêîn baão nhû caái nùæm tay giú ra àïí uåc nhau êëy maâ!

AÂ, gúám chiïìu höm nay, úã Cafeá Leaydet, gêìn phöë töi úã, coá möåt chuyïån xaãy ra ghï caã ngûúâi. Coá hai ngûúâi hoåc sinh ta hoå caäi nhau vïì nghôa lyá vùn baâi thïë naâo, thaânh ra to tiïëng. May coá anh em vaâo can múái yïn. Hoåc sinh An Nam ta, cûá chiïìu töëi laâ hay ngöìi àoá. Hoåc sinh ngûúâi mònh úã Aix coá àöå ngoát trùm. Nhiïìu ngûúâi hoåc haânh xuêët sùæc lùæm, nhûng lùæm böë con nhaâ giaâu thò chó chúi búâi maâ thöi! Coá ñt ngûúâi cuäng úã phöë David, vò gêìn höåi quaán, laåi gêìn Lyceáe Mignet, ài àöå 5, 6 phuát thò túái.

Töëi mai, baâ Madron ruã töi ài xem cineáma, caách chöî töi úã möåt quaäng, töi àaä nhêån lúâi.


Töi xin thïì rùçng seä hïët sûác hoåc haânh àïí khoãi phuå loâng cêåu tröng cêåy, xin cêåu yïn têm. Öng Bourguignon gioãi khoa vùn chûúng lùæm, nghe öng giaãng nhû nûúác chaãy, mï caã têm thêìn!

Chùæc vaâi höm nûäa, töi seä tiïëp thû cêåu. úã nhaâ coá viïåc gò laå, xin cêåu àûâng giêëu töi.

Taå TuyïëtAnh

Aix, le 4 Feávrier 1928 Cêåu, Àoåc thû cêåu, nûúác mùæt töi traân truåa àêìy caã ra giêëy. Trúâi úi! Biïët

thïë naây, thò töi chùèng ài Têy cho noá àaânh! Thöi cêåu aå, cêåu coá thûúng töi, thò cêåu nïn nghe töi, cêåu àûâng ài

laâm thïm giúâ nûäa. Vêîn biïët möîi töëi laâm thïm vaâi giúâ chùèng laâ bao, cuöëi thaáng cuäng àûúåc ba böën chuåc baåc phuå cêëp, nhûng cêåu cûá cùåm cuåi quaá sûác thïë thò àïën kiïåt lûåc maâ ho lao mêët! Cêåu coá khoãe gò bùçng ai, töi tûúãng chaã nïn tham viïåc quaá thïë. Thò ra chó taåi töi maâ àïën nöîi möåt mònh cêåu vêët vaã, cêåu laâm cho töi thûúng cêåu àïën nöîi öëm mêët.

Cêåu úi! Cêåu nïn tônh dûúäng, nïn coi sûác khoãe laâm troång múái àûúåc. Lûúng cêåu hiïån àaä àûúåc 140 àöìng möîi thaáng, chó phaãi gûãi cho töi coá 80 àöìng, coân ùn tiïu úã nhaâ cuäng tiïåm àuã röìi, thò thöi, töi xin cêåu, àûâng nïn quaá tham, lúä coá mang bïånh, laåi àïí töi ên hêån suöët àúâi vò con vi truâng ho lao coá nïí ngûúâi töët buång àêu?

Nïëu cêåu khöng nghe töi, thaâ rùçng cêåu cho töi xuêët taâu àïí töi vïì coân hún.

Nhên tiïån xin noái àïí cêåu biïët, cêåu nghô vêåy maâ khuyïn töi nhû thïë cuäng laâ phaãi. Nhûng tuy töi laâ thên gaái möåt mònh úã nûúác tûå do, song, xin cêåu biïët rùçng úã àêy tûå do thêåt, nhûng laâ caái tûå do coá giaáo duåc, chûá khöng nhû úã bïn ta àêu. Vaã laåi bao giúâ ài ra ngoaåi quöëc cuäng phaãi giûä sô diïån cho noâi giöëng chûá. Töi noái quaá nhû thïë àïí cêåu yïn têm, chûá naâo cêåu coá ngúâ gò töi àêu. Xin cêåu biïët cho rùçng khöng phuát naâo laâ töi khöng nhúá cêåu, nhúá con, laâ hai ngûúâi thên nhêët cuãa àúâi töi. Trûâ nhûäng khi mùæt àïí vaâo quyïín saách, thò luác naâo töi cuäng nhòn lïn aãnh cêåu vaâ aãnh con àïí ngay trûúác baân maâ ngùæm cho khoãi nhúá.


ÚÃ àêy, thaáng Feávrier naây reát lùæm. Saáng höm nay coá mûa tuyïët. Chiïìu àïën, úã Cours Mirabeau, treã con nùæm tuyïët neám nhau tröng thêåt vui mùæt.

Mûa tuyïët xong, tiïëp luön mêëy trêån gioá mistral thöíi reát thêëu xûúng. Àûúâng phöë löåi nhúm nhúáp, bêín quaá. aâ, töi àaä noái chuyïån cho cêåu nghe caái löëi àöî ötö úã phöë chûa nhó? Múái tröng laå mùæt, buöìn cûúâi lùæm. Noá khöng àöî theo doåc àûúâng, saát heâ phöë nhû bïn ta àêu. Xe naâo cuäng àûáng ngang àûúâng, quay muäi ra ngoaâi. Bêy giúâ tröng quen, khöng thêëy laå nûäa, mêëy höm àêìu, ài saát vaâo muäi, tûúãng hònh nhû noá sùæp xeáo beåp mònh! Cêåu àaä nhêån àûúåc aáo àan chûa, sao khöng thêëy noái trong thû? Cêåu viïët cho töi ài, daâi vaâo nheá! Nhúá cêåu quaá!

Tuyïët Anh

Aix, le 2 Mai 1928 Cêåu,

Khöën naån thên töi, sao caái tin àau àúán cuãa töi, cêåu khöng baáo cho töi biïët bùçng dêy theáp. Àaânh rùçng meå töi chïët, duâ coá biïët súám cuäng khöng laâm gò àûúåc, nhûng sao cêåu aác nghiïåt quaá thïë, trúâi úi!

Cêåu úi! Töi bêët hiïëu quaá, maâ öng trúâi kia sao kheáo lûâa döëi töi laâm vêåy, bùæt töi ài xa röìi àem meå töi ài àêu?

Öng baâ Madron thêëy töi coá tin buöìn, sang khuyïn giaãi vaâ tiïm cho töi liïìu thuöëc böí. Bêy giúâ töi khöng mï man nhû luác múái tiïëp tin nûäa. Khöën naån, duâ töi coá than khoác hïët húi cuäng khöng sao thêëu àûúåc àïën cûãu tuyïìn, àïí yïn uãi linh höìn meå. Sao töi chùèng àûúåc chïët ài cho röìi!

Nhûng àïën trûúâng húåp naây, töi múái roä buång cêåu. Thûåc laâ ñt thêëy coá. Maâ nhaâ töi cuäng laâ àaåi phuác, nïn trúâi kia xui khiïën töi àûúåc hêìu haå cêåu. Meå töi chùèng may chïët ài, coá töi laâ lúán laåi ài vùæng, nhûng àûúåc cêåu úã nhaâ, lêëy tònh rïí cuäng nhû con, maâ caáng àaáng lo lùæng cho caác viïåc ma chay, caái ún trúâi bïí êëy, töi biïët lêëy gò àïìn laåi. Töi chó khêën cho cêåu seä àûúåc tröng thêëy töi cöng thaânh danh toaåi, möåt mai vïì nûúác, àem tiïëng thúm vïì àïìn ún traã nghôa cêåu maâ thöi. Nïëu kiïëp luên höìi maâ coá thûåc, thò töi xin caã kiïëp sau cuäng tòm àûúåc cêåu àïí àûúåc traã nghôa cho troån caái ún naây.


Cêåu úi, töi noái khöng sao xiïët yá àûúåc. Maâ nhêët laâ trong luác töi gùåp caãnh àau àúán naây, thò töi chó biïët than thúã, khoác loác maâ thöi. Coân thùçng em beá töi àêëy, töi cuäng xin cêåu tröng nom cho noá àûúåc nïn ngûúâi, àïí töi yïn têm hoåc têåp. Xin cêåu vò thûúng töi maâ thûúng àïën noá, chûá bêy giúâ tûá cöë vö thên, nïëu cêåu khöng àoaái hoaâi àïën noá thò thêåt khöng coân bêëu vñu vaâo àêu àûúåc nûäa. Khöën naån cho töi, úã vaâo caái caãnh ngheâo! Töi ngheån lúâi, khöng sao viïët àûúåc thïm nûäa.

AÂ, thû trûúác viïët bùçng tiïëng têy laâ yá àïí cêåu biïët sûác hoåc cuãa töi bêy giúâ thïë naâo, chûá coá daám nghô nhû thïë àêu, cêåu miïîn traách cho. Cêåu àûâng chúi búâi gò nheá, nïn thûúng àïën töi.

Vúå khöën naån cuãa cêåu Tuyïët Anh trùm laåy

Aix, le 29 Juillet 1929 Cêåu, Thïë naâo? Sao cêåu khöng múâi docteur cho con, uöëng thuöëc ta, töi

tûúãng chaã ùn thua gò àêu. Nhûng noá cuäng mïåt xoaâng thöi àêëy chûá? Àêìu thaáng naây, coá kïët quaã kyâ thi tuá taâi, töi tröng thêëy ngûúâi àöî, maâ laåi lo, chùèng biïët sang nùm, söë phêån mònh ra sao.

Nhûng maâ xem ra töi hoåc têën túái lùæm, cêåu aå. Cêåu cûá yïn têm maâ laâm ùn. Caái baát hoå cuãa chõ Tham, cêåu nhêån nhû thïë cuäng phaãi. Thaâ mua súám maâ traã núå, coân hún laâ àïí noá dêy dûa, röìi àïën heån, phaãi lo möåt moán to. Cêåu cûá chõu khoá ùn seãn àïí daânh, nay mai phuác nhaâ coân vûúång, töi àöî vïì, thò luác bêëy giúâ ta laâm giêìu!

Nghô àïën tûúng lai thò phêën chêën trong loâng, maâ nghô laåi riïng mònh cêåu khoá nhoåc, thò töi laåi àau tûâng khuác ruöåt. Vò töi maâ cêåu mang cöng mùæc núå, möåt mònh lo lùæng nùm canh! Naâo cho töi ài hoåc, naâo lo lùæng ma chay cho meå vúå, naâo nuöi cho em vúå àaä àöî àûúåc nïn ngûúâi.

Àöå naây cêåu phaãi ài laâm thïm nhû thïë coá mïåt lùæm khöng? Cêåu nïn mua thuöëc böí maâ uöëng. Nïëu khöng thò laåi àùçng öng lang Hai maâ mua lêëy mêëy laång cao ban long àïí ùn. Cêåu chúá nïn coi thûúâng sûác khoãe laâm vêåy.

Nùm nay úã bïn naây nùæng lùæm, caái nùæng khö khan úã miïìn Nam naây, lùæm luác töi cuäng thêëy khoá chõu, nhûng vêîn àûúåc maånh khoãe.


Töi gûãi theo àêy goái àöì chúi cho con, noá mûâng rúä thïë naâo, cêåu cho töi biïët. Caái aãnh cêåu múái gûãi sang, sao töi tröng gêìy thïë? Maâ muäi con coá vïët gò àau, hay caái vïët súân trong aãnh, cêåu cho töi biïët.

Töi khoãi öëm ngay töëi höm töi viïët thû vïì cêåu. Nïëu biïët rùçng cêåu lo, thò töi chùèng noái cho xong.

Mille baisers Tuyïët Anh

Aix, le 15 Aout 1930 Cêåu, Thêåt laâ tûâ ngaây töi sang bïn naây túái nay, töi tiïëp thû naâo úã nhaâ

cuäng lêëy laâm buöìn bûåc, ên hêån. Ai ngúâ vûâa thaáng trûúác àaánh dêy theáp baáo tin àöî cho cêåu biïët,

thò nay àaä tiïëp àûúåc tin cêåu nhû seát àaánh ngang tai. Thïë naâo, cêåu ho ra laâm sao maâ coá maáu thïë? Töi noái coá sai bao

giúâ àêu. Cêåu chaã nghe töi, cêåu chaã böí dûúäng sûác khoãe, àïí àïën nöîi mang bïånh vaâo mònh. Nïëu cêåu ho lao, thò caái vö phuác, trùm phêìn töi xin chõu caã. Thaâ rùçng töi chïët cho cêåu àûúåc sung sûúáng, coân hún töi àïí cêåu phaãi caáng àaáng möåt mònh hïët nöîi noå àïën nöîi kia.

Caái aãnh phöíi cêåu chuåp xong, cuäng cho töi xem vúái. Nïëu thêìy thuöëc chiïëu àiïån maâ àaä noái thïë, thò töi tûúãng chó nïn nghó viïåc ài laâ hún.

Nhûng laâm thïë naâo? Cêåu tröìng cêy sùæp túái ngaây ùn quaã. Àïën sang nùm, töi thi nöët phêìn thûá hai kyâ tuá taâi röìi, vêåy cêåu nghô töi thïë naâo, töi cuäng xin vêng theo.

ÚÃ bïn naây, öng Madron mêëy höm nay cuäng öëm, àïën nay bïånh vêîn chûa thêëy lui.

Thò ra xung quanh mònh, töi chó thêëy nhûäng sûå buöìn maâ khöng àuã sûác àïí can ngùn noá àûúåc. Töi khöí lùæm!

Bïånh tònh cêåu hiïån nay thïë naâo, tûâ nay xin cûá möîi kyâ taâu, cêåu nhúá cho töi biïët. Con thïë naâo? Vêîn chúi ngoan àêëy chûá? Chuyïån gò bñ mêåt maâ töi hoãi trong ba bûác thû luön, cêåu chûa traã lúâi thïë? Àûâng chúi búâi gò nheá!

Nay kñnh thû Tuyïët Anh


Aix, le Septembre 1931 Thûa cêåu, Töi bêët àùæc dô cêìm buát viïët bûác thû naây àïí taå töåi cuâng cêåu, xin

cêåu tha thûá cho ngûúâi vúå baåc beäo, phaãn böåi naây. Töi chõu ún cêåu rêët nhiïìu, cuäng mong àïën ngaây cöng thaânh

danh toaåi, vïì àïí hêìu haå cêåu, giuáp àúä cêåu trong luác öëm àau. Nhûng maâ... toác tú ngùæn nguãi coá ngêìn êëy thöi, cêåu cuäng cêìm loâng nhû töi hû maâ cêåu boã töi tûâ trûúác, hoùåc duyïn àöi ta giûäa àûúâng àûát quaäng, thò tûâ nay xin cêåu coi töi nhû khöng coá nûäa maâ thöi.

Sûå vúå chöìng öng trúâi àaä àõnh sùén, coá leä duyïn núå cuãa cêåu vúái töi, àaä hïët tûâ ba nùm trûúác, luác àûa nhau úã bïën taâu Saáu Kho.

Cêåu cuäng àûâng nghô, àûâng tòm töi nûäa, töi seä úã Nam Kyâ vúái möåt ngûúâi baån hoåc töi múái àêåu Y khoa baác sô.

Nay vônh quyïët Tuyïët Anh


Xin chûä cuå ngheâ

Gêìn chöî töi úã, coá möåt cuå Ngheâ, àöî khoa naâo töi khöng roä. Cuå

Ngheâ nöíi tiïëng laâ hay chûä. Nhûäng thú phuá, cêu àöëi, cuå laâm ra, toaân laâ chûä nho caã, töi uâ caåc nhû võt nghe sêëm, nhûng thêëy ngûúâi vuâng naây thuöåc nhiïìu vaâ àïìu phuåc laâ hay lùæm.

Laâng cuå úã caách nhaâ töi àöå ba cêy söë. Nhûäng ngaây röîi viïåc, töi thûúâng ài laåi àïí àûúåc hêìu chuyïån cuå. Vò tñnh cuå vui veã, dïî daäi, nhêët laâ tiïëp àaäi töi, thò bao giúâ cuäng möåt caách àùåc biïåt. Thûúâng cuå vêîn baão töi rùçng nïëu coá cêìn viïåc gò vïì chûä nho, thò cuå sùén loâng giuáp.

Töi vêng daå, nhûng chûãa coá dõp naâo àûúåc phiïìn àïën cuå, vò chûãa coá dõp naâo phaãi cêìn giao thiïåp bùçng chûä nho. Nhiïìu ngûúâi cûá xui töi xin cuå àöi cêu àöëi, nhûng töi khöng muöën. Vò vêîn biïët cuå sùén loâng cho, nhûng chñnh mùæt töi thûúâng tröng thêëy phaâm ai muöën nhúâ vaã cuå vïì chûä nghôa, àïìu phaãi coá àem hoùåc caânh cau, hoùåc goái cheâ, hoùåc coá khi caã àöìng baåc nûäa, àïí biïëu cuå. Chûá khöng ai chúi caái löëi "nûúác daäi" bao giúâ. Nhû thïë thûåc laâ phaãi. Cho nïn, chùèng leä bêy giúâ mònh nhúâ cuå, maâ cuäng xûã nhû ngûúâi ta, àem gò àïën, thò súå cuå cûúâi rùçng treã con khöng biïët gò. Nhûng nïëu ngöå khöng taå cuå bùçng thûác gò, thò cuå laåi chùèng bùçng loâng vò caách "têy" quaá êëy chùng. Bêët nhûúåc chùèng phiïìn cuå cho xong quaách.

Möåt höm nhêån àûúåc giêëy caáo phoá cuãa möåt ngûúâi baån thên baáo tin öng cuå thên sinh múái taå thïë, töi cuâng vaâi ngûúâi anh em àõnh ruã nhau sûãa àöì phuáng chung.

Ngaây thûúâng, chuáng töi vêîn nghe loãm nhiïìu ngûúâi noái chuyïån rùçng phuáng àaám ma caác cuå giaâ, ngûúâi ta hay duâng böën chûä Haåc giaá tiïn du. Chuáng töi àõnh thûãa úã hiïåu böën chûä êëy. Nhûng mùåt chûä khöng thuöåc, nïn khöng biïët viïët thïë naâo. Maâ àaânh phêån chûä chi laâ coâ cuäng khöng biïët, thò thaâ chõu döët coân hún. Vaã laåi böën chûä sùén naây, tuy húåp nghôa, nhûng noá cuä rñch, laåi chùèng hay ho gò, khöng àuã toã àûúåc caái tònh thên mêåt cuãa chuáng töi àöëi vúái hiïëu chuã. Chuáng töi


beân quyïët khöng duâng mêëy chûä saáo Haåc giaá tiïn du êëy nûäa. Nhên coá cuå Ngheâ úã gêìn, chi bùçng chuáng töi laåi xin ngay chûä cuå, têët àûúåc hay lùæm.

Chuáng töi biïët tñnh cuå Ngheâ thñch àaánh cheán, maâ xûa nay chuáng töi laåi chûa àûúåc dõp vaâo hêìu rûúåu cuå, nïn nhên viïåc naây, chuáng töi múâi cuå àïën xúi cúm, röìi noái chuyïån xin chûä cho tiïån.

Dùån doâ ngûúâi nhaâ laâm cúm vaâ mua rûúåu xong, chuáng töi cuâng thên haânh àïën nhaâ cuå Ngheâ àïí àoán cuå. Höm êëy, àûúåc ngaây cuå thong thaã vaâ maát trúâi, nïn cuå ài ngay.

Cúm xong, töi noái: - Thûa cuå, tiïån àêy, chuáng con coá möåt viïåc muöën phiïìn cuå. - Hûâ! Caác öng laåi muöën nhúâ laâm cêu àöëi chûá gò? - Daå. - Thïë thò viïåc quaái gò phaãi baây veä ra nhû thïë naây cho thïm töën? - Bêím coá gò laâ baây veä. Chuáng con chuã yá múâi cuå quaá böå àïën xúi

cúm àïí chuáng con àûúåc hên haånh hêìu rûúåu cuå maâ thöi. - Cêu àöëi gò? - Bêím cêu àöëi phuáng. - Phuáng ai. - Bêím phuáng öng thên sinh möåt ngûúâi baån thên.

- Àûúåc! Àem giêëy, buát, mûåc ra àêy.

Chuáng töi àûa loå mûåc têy vaâ buát sùæt. Cuå khöng nghe, cûúâi:

- Töi coá quen duâng nhûäng thûá naây àêu?

Chuáng töi beân chia nhau ài mûúån cho àuã böå. Khi thêëy mang vïì, cuå baão:

- Maâi mûåc ài. Öng àöí ñt nûúác laä vaâo àêy, röìi maâi thoi mûåc naây mûúi voâng vaâo chöî naây, khi naâo àen thò thöi.

Chuáng töi vêng lúâi cuå. Khi mûåc maâi xong, cuå àïí caác àöì duâng trûúác mùåt, lïn ngoån kñnh, röìi hoãi:

- Viïëng öng cuå thên sinh ra baån thên phaãi khöng? - Daå.

- Öng cuå êëy bao nhiïu tuöíi?

- Bêím ngoát baãy mûúi.


- AÂ thoå nhó? Con chaáu khaá caã àêëy chûá? - Bêím vêng. - Öng cuå êëy coân cha meå giaâ khöng? - Khöng aå. - Baâ cuå coân chûá? - Daå. - Àûúåc. êëy, phaãi biïët àuã nhû thïë, múái coá thïí giaäi toã hïët caã têëm

loâng mònh àûúåc. Cuå nùçm phuåc võ trûúác túâ giêëy, chöëng tay vaâo cùçm, nghiïm neát

mùåt laåi, röìi rung àuâi, cú chûâng àïí nghô. Chuáng töi ngöìi chùæp tay, yïn lùång caã, àïí khoãi laâm röëi mêët möëi vùn chûúng cuãa cuå Ngheâ.

Möåt luác, cuå ngöìi nhöím dêåy, noái: - Maâ cêìn gò phaãi cêu àöëi? Bêy giúâ nhûäng àaám ma vùn minh

ngûúâi ta coá hay duâng cêu àöëi nûäa àêu? Àïí töi nghô cho böën chûä roä hay, caác öng coá bùçng loâng khöng?

- Daå! - Àûúåc. Cuå laåi phuåc võ, cêìm buát chêëm vaâo nghiïn, xoe ngoâi cho troân röìi

viïët. Chuáng töi chêu àêìu caã vaâo àïí nhòn tay cuå. Àêìu tiïn, cuå nùæn noát viïët möåt doâng chûä vïì meá tay phaãi úã túâ

giêëy, chöî àïì niïn hiïåu: Baão Àaåi Nhêm thên niïn troång haå nhêåt.

Röìi cuå àûa phùæt tay sang meá traái túâ giêëy, viïët luön möåt doâng chûä nûäa àïì laåc khoaãn:

Tûã chêëp: Trêìn Vùn X, Trõnh Hûäu Y, Nguyïîn Maånh Z, àöìng trang vaän.

Cuå hoãi:

- Coá phaãi tïn caác öng viïët thïë khöng? Doâng bïn kia laâ àïì ngaây, thaáng, nùm àêëy.

- Daå.

- Tûã chêëp nghôa laâ haâng con, caác öng cuäng vaâo haâng con cuå êëy.

- Daå. Chöî giûäa vêîn coân àïí tröëng. Cuå laåi hoãi:


- Öng cuå coá phaãi khöng nhó? - Daå. Luác êëy cuå laåi ra daáng nghô ngúåi hún, guåc hùèn mùåt vaâo baân tay

vaâ rung chên maånh hún trûúác. Röìi ngêíng dêåy, cuå àùåt buát, chêëm vaâo mûåc, lùn maäi ngoâi vaâo nghiïn. Chuáng töi laåi phaãi im phùng phùæc, khöng daám thúã maånh àïí cuå loaån trñ, mêët chûä hay, chùm chùm con mùæt nhòn theo tay cuå.

Àöå nùm phuát sau, cuå àùåt buát xuöëng chiïëu, gaäi chên, röìi kïu nûåc, chuáng töi quaåt hêìu. Cuå cêìm buát röìi rung àuâi. Möåt chöëc, cuå laåi xoay buát, khöng rung àuâi nûäa, àùåt hùèn ngoâi trïn mùåt túâ giêëy, àûa ài àûa laåi caái quaãn, ngoaáy ngoaáy trïn khöng àïí lêëy gên, röìi dñ hùèn xuöëng, nùæn noát, viïët böën chûä neát rêåm rò to tûúáng.

Viïët xong, cuå nhöím phùæt dêåy, troã vaâo tûâng chûä maâ giaãng cho chuáng töi àûúåc hiïíu thêëu caái hay. Cuå Ngheâ giaãng rùçng:

- Haåc laâ con haåc, giaá laâ xe, tiïn laâ coäi tiïn, du laâ chúi, caác öng hiïíu chûa?

Hiïíu röìi, chuáng töi lûúâm nhau, chó súå coá anh naâo cûúâi thò chïët!...

Annam taåp chñ söë 45, 1932


Thùçng ùn cùæp

Phaãi àoân trêån naây thò noá caåch àïën giaâ! Nhûng àaáng kiïëp lùæm!

Ai thûúng? Ai baão múái nûát mùæt ra àaä ài ùn cùæp? Ngûúâi ta khaáo nhau: - Quên êëy tinh quaái lùæm! êëy, noá cûá giaã vúâ àoái khaát àïí ùn xin,

traát buân vaâo mùåt, vaâo ngûúâi, lûã thûã lûâ thûâ, laâm nhû thùçng öëm, nhûng hïî rònh nhaâ naâo vö yá, laâ thûâa cú thoá ngay, röìi lêín mêët, nhanh nhû caái cùæt!

Ngûúâi ta gúâm mùåt noá! Ngûúâi ta súå noá! Hïî noá laãng vaãng àïën, ngûúâi ta ngúâ, ngûúâi ta canh, ngûúâi ta giûä, coi noá nhû möåt con choá àoái.

Möåt höm, noá vú vêín giûäa àaám haâng baán rong.

Thêëy noá, baâ haâng rau àûáng dêåy, quêíy gaánh lïn vai, ài chöî khaác. Baâ haâng thõt súâ laåi ruöåt tûúång. Baâ haâng buán riïu nùæn laåi tuái tiïìn. Baâ haâng lï bêëm cö haâng baánh àuác. Chõ baán baánh raán söët àûa mùæt cho baác baán khoai.

Hoå thò thaâo:

- Thùçng ùn cùæp.

Tröng noá àaáng súå thêåt. Hai mùæt trùæng daä, lêëm la lêëm leát, toác thò böìng lïn nhû töí quaå. Da àen thui thuãi. Mùåt raån nhû men loå cöí.

Hai tay thoåc vaâo tuái caái aáo têy taâng, xú xaác nhû töí àóa, noá àûáng nhñch ra chöî boáng nùæng, duán dêíy cho êëm.

Noá nhòn gaánh buán riïu. Noá nhòn meåt baánh àuác. Noá nhòn röí khoai lang. Cú chûâng noá theâm. Noá theâm vò noá àoái.

Thêëy noá aám, caác baâ chùèng daám àuöíi, nhûng buång mong noá cuát ngay ài.


Noá àûáng möåt luác. Röîi quaá. Noá chòa baân tay ra xin, xin bùçng nhûäng cêu vùn saách thuöåc loâng, chûá khöng cöë lêëy gioång nùçn nò khöën naån:

- Cùæn coã laåy baâ, con àoái khaát, baâ laâm phuác thñ boã cho con àöìng cúm baát chaáo.

Thêëy noá giúã gioång, caác baâ giûä riïët ruöåt tûúång, tuái tiïìn, thûác haâng.

- Àïí bêån sau, ài maâ xin chöî khaác. Noá nhùn böå rùng trùæng nhû bêìu ra, cûúâi laáu caá. Gúám chïët! Noá cûúâi gò? Ai biïët àûúåc! Hay laâ noá chïë caác baâ lêìn naây quaá

khinh noá? Vò noá tham cú höåi maâ xin àoá thöi. Noá laâm böå, lùæc tuái cho caác baâ nghe thêëy tiïëng xu kïu loeãng

xoeãng! Ranh con thûåc! Noá laåi àûáng yïn. Noá ngùæm. Hai mùæt choâng choåc vaâo caái nöìi buán riïu khoái böëc lïn nguân nguåt, vaâo caái nöìi baánh àuác ngon laânh, vaâo caái röí khoai troân trônh nhû "Öng yã". Noá chaãy nûúác daäi. Noá theâm. Vò noá àoái thûåc.

Suöët tûâ saáng, noá chó àûúåc coá saáu àöìng trinh, vaâ möåt baát cúm nguöåi. Baát cúm êëy, chûa àuã sûác àïìn vaâo chöî nhõn chiïìu höm qua. Nhûng thöi, laâm quaái gò caái vùåt! Ùn khöng ra bûäa àaä quen tûâ thuúã beá. Noá chó thêëy àoái. Chûá khöng thêëy cöìn caâo. Noá ngöìi saán vaâo cö baán baánh àuác. Noá chòa tay ra xin möåt miïëng. Cö haâng öm khû khû lêëy meåt vaâo loâng, xua lêëy xua àïí:

- Chûa baán múã haâng àêëy! Khó aå!

Noá laåi lï dõch sang kïì nöìi buán riïu:

- Laåy baâ, con ùn maây baâ möåt baát.

- Ba mûúi saáu caái noän nûúâng! Möîi baát mêëy àöìng xu cuãa ngûúâi ta àêëy! Thöi ài! Dú!

Noá laåi moá vaâo cuã khoai lang, tuãm tóm cûúâi.

Baâ êëy vöåi hêët tay noá ra, vaâ mùæng:

- Baâ thò taát cho möåt caái bêy giúâ, àûâng laáo!

Baâ haâng lï chùæc chùèng àúâi thuúã naâo noá daám àöång àïën haâng mònh, laâ thûá xa xó phêím, àuâa noá rùçng:

- Möåt haâo möåt quaã, boã tiïìn àêy, tao baán cho.


Noá cûúâi, lùæc àêìu. Baâ êëy neám vaâo loâng noá möåt maãnh voã quyát. Noá àúä àûúåc, boã vaâo

möìm, nhai gau gaáu. Röìi nghô thïë naâo, noá àûáng dêåy. Tay noá àïëm xu trong tuái, noái vúái

baâ haâng buán riïu: - Baâ baán cho chaáu möåt baát. - Maây coá tiïìn khöng? Noá gêåt àêìu, maånh baåo. Röìi àùæc chñ, noá lùæc tuái. Baâ êëy muác cho noá

möåt baát àêìy. Noá ùn. Phuâ phuâ! Noáng! Xuyåt xoaåt! Cay! Ngon quaá. Ai cuäng yïn buång. Khöng ai àïí yá àïën noá nûäa. Hoå nghïnh xe

àaåp. Hoå nhòn ö tö. Hoå pha troâ. Hoå cûúâi ha haã. Noá vêîn ùn. Ngon quaá!

* * *

Nùm phuát... Mûúâi phuát... Böîng chöëc:

- ÖËi öng àöåi sïëp úi! Thùçng ùn cùæp! Ai àuöíi höå töi!

Boån baán haâng nhöën nhaáo. Chaåy tûá tung. Quang gaánh vûúáng. Ngûúâi ngaä. Haâng àöí. Baát vúä.

- Bùæt lêëy noá!

Thùçng êëy cùæm àêìu cùæm cöí chaåy, nhanh nhû muäi tïn.

- Giúâi úi! Noá kia kòa! Ai àuöíi höå töi!

Möåt ngûúâi qua àûúâng àuöíi theo noá. Hai ngûúâi qua àûúâng àuöíi theo noá. Röìi ba böën ngûúâi, saáu baãy ngûúâi...

- Bùæt lêëy thùçng ùn cùæp!

Röìi haâng chuåc ngûúâi. Röìi khöng àïëm àûúåc bao nhiïu ngûúâi nûäa. Hoå chaåy huyânh huyåch. Hoå laâm nhû bùæt giùåc!

Ai cuäng keáo caã ra àûúâng àïí nhòn theo. Möåt thùçng chaåy. Mêëy trùm ngûúâi àuöíi. Buåi muâ!


Baâ êëy chaåy sau röët. aáo lêëm. Khùn xöí. Toác ruä. Ngûãa mùåt lïn maâ kïu:

- ÖËi öng àöåi sïëp úi! Moåi ngûúâi hoãi nhau. - Ai mêët gò? Ngûúâi baão: - Noá cùæt àûát ruöåt tûúång cuãa ngûúâi kia. Ngûúâi baão: - Noá lêìn tuái ngûúâi ta! Chaâ thùçng oe con gúám thêåt! Röìi laåi thïm mêëy chuåc ngûúâi nûäa àuöíi theo thùçng ùn cùæp. - Thùçng ùn cùæp! Bùæt lêëy noá! öëi öng àöåi sïëp úi! Noá ùn cùæp cuãa töi! - Kòa, öng àöåi sïëp àïën thûåc. Boã meå! Öng êëy cùæm cöí, goâ lûng, bêëm chuöng liïn thanh, àaåp xe àuöíi

theo. Noá vêîn chaåy nhû khoaâng caã hai chên lïn vai. Chaåy hùng quaá! Nhûng ngûúâi àuöíi chaåy nhanh hún. Baâ êëy thò laåch baåch nhû con võt, kïu khöng ra tiïëng, möîi luác

möåt xa noá, xa noá àïën saáu baãy mûúi thûúác. - Khöí thên töi, giúâi àêët úi! Àïën ngaä tû. May quaá. Möåt öng chùèng hiïíu àêìu àuöi ra sao, nghe tiïëng kïu,

àêm böí úã trong nhaâ ra, toám ngay àûúåc cöí noá. Noá cuái xuöëng, möì höi trún, öng êëy suyát nùæm trûúåt. Nhûng liïìn vúá ngay àûúåc caánh tay noá.

Noá giùçng ra. Öng êëy khoãe nhû vêm, quêåt ngay noá xuöëng àaánh oaách, ngaä sêëp xuöëng àûúâng àaá, sêy saát caã ngûúâi, maáu mï bï bïët. Öng êëy vöì àûúåc noá.

- Noá ùn cùæp gò? - Noá giêåt khùn. ÛÁc! Möåt caái àaá vaâo maång múä. - Chaåy nûäa ài! Hûå! Möåt quaã töëng vaâo ngûåc. Noá meáo mùåt, khöng thúã àûúåc! Àaânh chõu nùçm yïn. Ngûúâi ta chaåy túái dêìn.


- Nùæm chùåt lêëy noá! Nhûng chùèng nùæm, noá cuäng chùèng chaåy àûúåc. Huyåch! Huyåch! Böëp! Böëp! - Naây chûâa naây! Ùn cùæp naây! Ai cuäng phaãi giaä cho cêín thêån, àïí boä luác chaåy mûãa mêåt bùæt noá! Noá laåy. Noá van. Nhûng ai tha? Daåi gò maâ tha thùçng ùn cùæp? Hoå caâng gheát, tuám laåi, àaánh nhû mûa. - Cho àaáng kiïëp! Noá giêåt àöi khuyïn vaâng cuãa ngûúâi ta Hoå laåi àaánh tuái buåi, khöng tiïëc tay. - Mûúâi ba mûúâi böën tuöíi àêìu, àaä daám lêìn lûng, lêëy cuãa ngûúâi ta

nùm àöìng baåc, röìi laåi àaánh ngûúâi ta! Hoå laåi tûác dûä. Laåi cho thïm möåt trêån. Noá àau quaá. Nùçm soáng soaâi, khöng noái àûúåc nûäa. Hai mùæt lûâ

àûâ, khöën naån nhû con choá bõ troái giêåt böën cùèng ra àùçng sau lûng. Hoå khaám tuái noá. Tang vêåt noá têíu ài àêu röìi? - Maây àïí àöì ùn cùæp úã àêu? - Noá coá àaãng! Noá múã mùæt ra nhòn. Hoå laåi uyåch. Hoå laåi thuåi. Hoå laåi taát. Hoå laåi

àaá. Khöng tiïëc tay. Röìi laåi hö: - Àaánh chïët noá ài! Noá cuäng gêìn chïët thûåc. Nhûäng muäi giêìy, nhûäng ngoån gên boâ, nhûäng quaã àêëm, nhûäng

nhaát gêåy, laâm noá àau ï êím caã mònh. Phen naây coá söëng cuäng thaânh têåt!

Noá cûåa. Noá nhùn. Noá öm buång. Àaám àöng caâng uân lïn. Xe phaáo tùæc tõ khöng ài àûúåc. Öng àöåi

sïëp löi tay noá dêåy: - A lï! Lïn Cêím! Noá mïìm nhû súåi buán, khöng dêåy àûúåc. - Noá giaã vúâ àêëy! Laåi mêëy caái moáng gioâ. Laåi mêëy caái taát. Àïí àúåi ngûúâi khöí chuã

coân àûúng yâ aåch chaåy theo úã àùçng xa.


Baâ êëy mïåt quaá. Khöng lï àûúåc möåt bûúác. Khöng kïu àûúåc möåt tiïëng. Cú chûâng tiïëc cuãa. Cú chûâng hïët sûác. Cú chûâng hïët húi. Khöng biïët mêët caái khùn, àöi khuyïn, hay nùm àöìng baåc? Khöng biïët bõ noá àaánh coá àau khöng? Chúâ baâ êëy àïën seä roä.

- Öng... baâ... giûä... lêëy... noá... cho... töi! - Coá thaã noá cuäng khöng chaåy àûúåc, mau lïn! Baâ êëy vêîn chaåy. Baâ êëy vêîn kïu. Baâ êëy vêîn thúã. Thaãm quaá! Voâng ngûúâi àûáng giaän ra. Baâ êëy àïën. Höín hïín thúã chùèng àûúåc. - Phaãi, noá àêy röìi. Baâ êëy vöì lêëy noá, vaã lêëy vaã àïí. Baâ êëy àaánh cûá tûúãng maånh. Noá cuäng khöng biïët àau. Noá mï lïn

röìi. Baâ êëy kiïåt sûác, öm chêìm lêëy noá, röìi ngaä soáng soaâi ngay caånh. - Giaã tao àêy!... Giaã... tao... àêy! Noá khöng thúã àûúåc. Noá nhùn. - Noá lêëy gò cuãa baâ? - Caác öng àûa... noá lïn... Cêím... höå.. töi! - Baâ mêët gò? Baâ êëy cöë traã lúâi, noái rúâi raåc nhû ngûúâi sùæp tùæt thúã: - Noá ùn cuãa töi... hai xu... buán riïu... röìi... noá quõt... noá chaåy!

Keáp Tû Bïìn. Tiïíu thuyïët thûá baãy xuêët baãn, 1935


Baáo hiïëu: traã nghôa cha

Mûa phuân. Gioá bêëc. Reát buöët àïën têån xûúng. Nhûng mûa, gioá, reát, coá hïì chi àïën bûäa tiïåc giöî öng cuå àeã ra öng

chuã hiïåu xe cao su kiïm chuã haäng ötö "Con coåp"? Búãi vò trong buöìng khaách, cûãa àoáng kñn mñt, húi lûãa loâ sûúãi xöng lïn noáng rûåc. Maâ khaách àïën chúi, öng naâo cuäng goái mònh vaâo àïën trùm thûá aáo, laåi xuâ xuâ úã cöí möåt chiïëc chùn con!

Khaách àïën dûå tiïåc toaân laâ haång öng noå öng kia, danh giaá, maâ öng chuã noái laâ chöî thên. Cho nïn cöë múâi cho kyâ àûúåc. Vò chñnh öng cuäng laâ haång tai mùæt trong phöë phûúâng. Öng laâ nhaâ tû baãn vêåy!

Vaã laåi, khöng nhên ngaây giöî böë, maâ laâm bûäa tiïåc cho thûåc linh àònh, múâi moåc cho thûåc àöng khaách, àïí toã rùçng mònh tuy nhúâ trúâi laâm ùn àaä àûúåc khaá, nhûng chùèng phaãi haång uöëng nûúác quïn nguöìn - búãi àaåo laâm con laâ phaãi baáo hiïëu cho cha meå, àïí khoãi phuå cöng sinh thaânh dûúäng duåc - thò thïë gian hoå cuäng cûúâi cho. Nghïì thïë, phuá quyá sinh lïî nghôa.

Maâ phuá quyá sinh lïî nghôa thûåc. Chùèng tin cûá nhòn caách cûã chó cuãa hai öng baâ chuã nhaâ ra àoán tiïëp khaách thò àuã roä. Hai öng baâ cuâng beáo töët, àeåp àeä. Nhêët laâ öng, caái buång phûúän ra, nêëp trong böå quêìn aáo xïëp nïëp cûáng thùèng nhû caái höåp. Toác boáng mûúåt, nhùén nhû caái gaáo lônh uáp trïn àêìu, khöng chõu keám veã àeåp vúái böå ria sûãa kheáo nhû veä. Miïång luác naâo cuäng chûåc toeá ra möåt chuöîi cûúâi. Vò ngaây höm nay, böín phêån öng laâ phaãi hay cûúâi. Maâ àaä cûúâi thò cûúâi cûåc to, öm buång maâ cûúâi, cûúâi caã tûâ cêu noái buöìn cûúâi àïën cêu noái khöng buöìn cûúâi. Nghôa laâ öng hïët sûác khoe caái cûúâi lêëy loâng, caái cûúâi thiïåp àúâi cuãa nhaâ tû baãn. Phaãi, ngûúâi ta àaä chùèng quaãn mûa, gioá, reát mûúát, maâ quaá böå àïën nhaâ àïí chiïëu cöë thò mònh phaãi lêëy laâm hên haånh, vui veã múái àûúåc. Cho nïn ai àïën, öng cuäng chùæp tay vaái chaâo


cung kñnh, röìi múâi moåc ên cêìn, quyá quyá, hoáa hoáa, ùn noái roä ra möåt nhaâ nïìn nïëp, gia giaáo.

Trong buöìng ùn, tiïåc àaä doån trïn baân, caái baân chûä nhêåt, giaãi trïn möåt têëm khùn trùæng nuöåt. Cöëc to, cöëc nhoã, chai lúán, chai con, baát sûá, àôa têy, baây la liïåt, nhûng coá thûá tûå, loáng laánh dûúái ngoån àeân trùm nïën.

Chuöng saáu giúâ vûâa dûát. Khaách àïën àaä àuã. Möåt tiïëng öng chuã múâi, thò möåt trùm böën tû chiïëc chên, vûâa chên ngûúâi vûâa chên ghïë, lï sïìn sïåt trïn nïìn gaåch têy boáng löån. Hai mûúi böën chiïëc cöëc àêìy rûúåu àuång nhau, chuã khaách bùæt àêìu cêìm àuäa.

- Xin ngaâi cho pheáp chuáng töi vaâo vö pheáp baâ chuã. Cêu noái vûâa dûát, thò àaä thêëy baâ chuã úã trong buöìng ài ra, chùæp

tay, tûúi nhû caái hoa: - Caác quan àaä coá loâng yïu chuáng töi, maâ àïën chiïëu cöë bûäa cúm

thûúâng nhaâ chuáng töi, chuáng töi xin àa taå. Xin rûúác caác quan xúi rûúåu.

- Chuáng töi chùèng daám tin laâ bûäa cúm thûúâng! Kyå cuå cöë öng maâ öng baâ laâm to thïë naây, thò chuáng töi tûå xeát mònh lêëy laâm xêëu höí vò bêët hiïëu. Thöi nhúâ baâ noái giuáp cho chuáng töi xin vö pheáp cuå cöë baâ.

- Thûa caác quan, caãm ún caác quan, cuå baâ chuáng töi úã trong nhaâ quï aå. Nhiïìu lêìn chuáng töi múâi ra úã àêy, nhûng khöng chõu ài. Cho nïn chuáng töi vêîn lêëy laâm ên hêån lùæm.

Caái lïî pheáp tùæc traách àaä laâm xong, chuã khaách ùn uöëng rêët ïm àïìm vui veã. Ïm àïìm vui veã thûåc! Sung sûúáng thay! Cuãi loâ sûúãi nöí àöm àöëp, aát caã tiïëng gioåt mûa phuân. Chuyïån noái to laâm lêëp caác tiïëng gioá bêëc thöíi. Húi rûúåu nöìng naân, ai nghô àïën reát buöët thêëu têån xûúng.

* * *

Mûa phuân. Gioá bêëc. Reát buöët thêëu têån xûúng. Ngoaâi àûúâng phöë, úã quaäng trûúác cûãa nhaâ coá bûäa tiïåc naây, coá

möåt ngûúâi àaân baâ, lûng khoaác aáo túi laá, àêìu àöåi chiïëc noán nghïå, daáng àiïåu búä ngúä. Baâ doâm hïët nhaâ noå àïën nhaâ kia, maâ laåi doâm möåt


caách ngöëc daåi. Nghôa laâ khöng nghô àïën rùçng lúä ngûúâi ta àuöíi, hay mùæng, cho laâ àõnh rònh ùn cùæp, ngûúâi ta bùæt lïn Cêím thò sao? Doâm chaán röìi laåi hoãi thùm. Maâ hoãi chó àöåc noái tröëng khöng. Khi chùèng ai hoaâi húi maâ traã lúâi, thò baâ ta cuäng khöng biïët phaân naân hoùåc sûãa laåi cêu hoãi cho nhaä nhùån thïm chuát ñt. êëy thïë röìi chõu àûáng ngoaâi àûúâng, nhû yïn trñ rùçng úã àêy cuäng nhû úã nhaâ quï, khöng coá xe phaáo qua laåi. Baâ laåi nhòn quanh quêín tûâng nhaâ möåt...

Haâng mûúâi lùm phuát, baâ ta loanh quanh, ài laåi àïën nùm saáu lûúåt. Röìi nhêån thêëy möåt caái nhaâ coá caái maái chôa ra, baâ beân àûáng laåi àïí truá mûa. Ngûúâi àaân baâ êëy traåc ngoaâi saáu mûúi, tröng roä quï muâa, àêìn ngöëc. Mùåt muäi àen àuãi, dùn deo, xêëu nhû con khó. Hai mùæt thò toeát nhoeân nhûäng dûã. Caái haâm trïn thò chòa ra nhû maái hiïn. Hai tay thò loáng coáng, gñ caái nuát buöåc giaãi yïëm vaâo têån mùæt, luáng tuáng cúãi maäi múái lêëy àûúåc möåt miïëng trêìu, boã vaâo möìm, nhai phoám pheám. Tröng laåi caâng xêëu. Caái aáo vaãi nêu dêìy cöìm cöåp, caái quêìn möåt öëng - noái nöm ra, laâ caái vaáy - luâng thuâng nhû caái böì, chöî thò ûúát, chöî thò khö. Coá leä laâ böå caánh quyá nhêët, nïn ra tónh, múái daám mùåc àïën, nay bõ ûúát thò tiïëc, nïn cöë vùæt maäi cho khoãi àêîm nûúác mûa. Röìi laåi cúãi caái khùn vuöng ra, àïí húã caái àêìu baåc troåc tïëch maâ gaäi, nhùn mùåt laåi maâ gaäi. Röìi lêëy ngay caái khùn àöåi àêìu êëy maâ lau chöî gêëu vaáy coá dñnh àêët. Gúám, sao maâ ngûúâi àêu laåi coá ngûúâi khöng biïët thïë naâo laâ bêín caã!

Reát àaä run lïn chùèng àûúåc, laåi coân cûá lêím bêím noái möåt mònh. Khöng biïët noái nhûäng gò? Tñnh cöng tñnh viïåc hay laâ than thúã, hay laâ vui thuá caái chi chi? Nhûng thïë thûåc roä laâ caái löëi ngûúâi tûâ thuúã beá chûa hïì àûúåc thêëy caái gò laâ hïí haã.

Àûúng ngöìi thò böîng àùçng sau lûng coá tiïëng cûãa múã. Ngûúâi àaân baâ nhaâ quï quay laåi, thò thêëy trong nhaâ àeân àiïån saáng trûng, löë nhöë bao nhiïu ngûúâi, hònh nhû ùn uöëng. Chó tröng thoaáng coá thïë thò thêëy cûãa laåi kheáp laåi, vaâ coá ngûúâi ài ra.

- Alï! Chaåy! Chöëc nûäa haäy àïën. Ngûúâi ta vûâa múái ùn! Noái xong ngûúâi êëy ài. Baâ laäo nhòn theo, khöng hiïíu hoå baão ai. Nhûng chûâng cuäng

àoaán rùçng ngûúâi êëy laâ böìi biïåc úã caái nhaâ naây àêy. Cho nïn, möåt laát sau, tröng thêëy ngûúâi êëy vïì, baâ laäo àûáng ngay dêåy, toan hoãi. Nhûng chûa noái àûúåc gò, àaä bõ mùæng ngay cêu nûäa:

- Alï! Khöng ài ài thò öng êëy ra bêy giúâ!


- Àêy coá phaãi nhaâ öng chuã khöng? - Öng chuã naâo? Khöng biïët! Alï! Ài! Thïë röìi cûãa laåi heá ra, röìi aáp laåi. Ngûúâi êëy vaâo trong mêët. Baâ laäo cöë liïìu, roán reán bûúác lïn bêåc thïìm cao, doâm qua cûãa

kñnh. Vò àeân saáng, nïn tröng roä lùæm. Röìi khöng biïët nghô sao, baâ lêëy tay súâ maäi vaâo cûãa àïí múã. Nhûng khöng biïët caách naâo, beân lay thònh thònh, nhû khöng súå haäi gò caã.

Möåt ngûúâi àûáng hêìu chaåy ra múã cûãa. Coá leä laâ ngûúâi ban naäy, cho nïn thêëy baâ laäo thò àêíy ra, vaâ noái:

- Ài! Chöëc nûäa...! Daå! Caánh cûãa laåi àoáng àaánh thònh. Baâ laäo nhòn theo, thò thêëy ngûúâi

hêìu êëy khoanh tay àûáng noái gò vúái möåt ngûúâi àûúng ngöìi ùn. Maâ chñnh vò àaä tröng thêëy ngûúâi ngöìi ùn êëy, nïn baâ laäo múái daám baåo daån nhû thïë. Ngûúâi ngöìi ùn êëy tûác laâ öng chuã nhaâ, chuã hiïåu xe cao su kiïm chuã haäng ö tö "Con coåp".

Öng chuã àûáng phùæt dêåy, phûúän buång ài ra múã cûãa. Baâ laäo mûâng rúä, hñp mùæt, nhùn nhoá caái mùåt àïí cûúâi vaâ noái to tûúáng:

- Thaânh ra töi ngöìi ngay úã cûãa nhaâ maâ khöng biïët! Öng chuã nhaâ cau mùåt, ra yá khöng bùçng loâng, tùåc lûúäi möåt caái.

Röìi caánh cûãa laåi àoáng êåp laåi. Baâ laäo khöng hiïíu ra sao. Hay laâ mònh tröng lêìm chùng. êëy thïë

maâ coân ngöëc quaá, baâ cöë caåy vaâ àêíy maäi cûãa. Nhûng may, khöng sao àêíy àûúåc. Nhòn theo vaâo, baâ thêëy caái nhaâ öng êëy ài tuöåt vaâo trong, maâ khi ra ngöìi vaâo baân tiïåc, thò laåi cûúâi noái nhû trûúác.

Àöå mûúâi lùm phuát sau, coá ngûúâi àêåp tay vaâo lûng. Baâ laäo quay laåi, thò ngûúâi êëy noái:

- Töi àûa baâ cuå ài vaâo cöíng àùçng naây, öng töi baão thïë. - Khöng ài àûúåc löëi naây aâ? - Öng töi àûúng coá khaách. Baâ laäo bûúác xuöëng thïìm, ài theo. Voâng hai phöë thò àïën möåt caái

cöíng húi röång. Cöíng múã, baâ bûúác vaâo, ài qua möåt caái sên, thò àïën caái nhaâ con, trong coá chiïëc ötö boáng nhoaáng. Ngûúâi êëy baão:

- Baâ cuå ngöìi taåm àêy. Baâ laäo nhòn böën bïn. Àeân tuy saáng, nhûng cuäng khöng hiïíu

mònh ngöìi taåm nhaâ ai. Maâ noái rùçng ngöìi, chûá coá caái gò àïí ngöìi àêu.


Vaã muöîi vaâ höi thöëi quaá. Nïn chó mong choáng coá ngûúâi àûa vïì, àïí lïî vaâ àïí nùçm nghó. Vò ài xe ngoát möåt giúâ àöìng höì cuäng mïåt. Baâ laäo noáng ruöåt quaá.

Nhûng may sao, möåt laát sau thêëy coá ngûúâi ài àïën. Baâ laäo nhúâ nhùæn öng chuã xuöëng cho mònh hoãi.

Àöå mûúi phuát, quaã nhiïn coá tiïëng goát giaây löåp cöåp nïån trïn sên gaåch. Baâ laäo cöë nhòn xem ai. Mûâng quaá.

Thêåt àñch laâ öng chuã. Öng chuã àûáng trûúác mùåt baâ laäo, neát mùåt hêìm hêìm, trúån mùæt,

khoanh tay vaâo ngûåc maâ gùæt: - Möåt suyát nûäa thò laâm töi ï caã mùåt! Ai baão baâ ra laâm gò?

Baâ laäo chûa kõp traã lúâi caái cêu hoãi khöng ngúâ, thò àaä bõ mùæng luön mêëy cêu nûäa:

- Töi àaä cêëm baâ khöng àûúåc ra àïën àêy kia maâ. Àaä möåt lêìn trûúác röìi, maâ khöng chûâa! Baâ khöng biïët àïí sô diïån cho töi! Àêy naây, baâ cêìm lêëy! Baâ vïì ài! Mùåc kïå baâ! Baâ phaãi vïì ngay bêy giúâ! Múái coá hún baãy giúâ, coân súám!

Noái xong, öng êën vaâo tay baâ laäo möåt caái troân troân, röìi quay goát trúã lïn, vaâ goåi rêìm rô:

- Thùçng bïëp àêu röìi! Maây àûa baâ êëy ra! Maâ maây phaãi baão chuáng noá rùçng tao cêëm, khöng àûáa naâo àûúåc keáo baâ êëy caã! Cho maâ ài böå àïí bêån sau maâ chûâa.

Baâ êëy laâ ai? Baâ êëy laâ möåt ngûúâi àaân baâ goáa. Àaä ngoaåi ba mûúi nùm nay, coá möåt àïm, baâ êëy troát daåi chiïìu chöìng, maâ tònh cúâ àeã ra àûúåc möåt àûáa con trai. Sinh àûúåc ñt lêu, trúâi bùæt töåi baâ êëy goaá buåa. Nhaâ ngheâo, laâm ùn vêët vaã, kiïëm chùèng ùn àuã, nhûng baâ êëy chùèng nhêîn têm boã àûáa beá thú ngêy traã nhaâ chöìng àïí bûúác ài bûúác nûäa maâ vui thuá vúái caái tuöíi xuên àûúng hú húá. Qua mêëy nùm khoá nhoåc, khi saâi, khi àeån, suyát chïët mêëy lêìn, thò àûáa beá àïën tuöíi ài hoåc. Röìi vò ngheâo khöí quaá, noá phaãi ra tónh kiïëm ùn theo anh em. Nhúâ àûúåc caái noá nhanh nhêíu, laáu lónh, liïìu lônh, maâ chùèng biïët noá laâm ùn ra sao, noá coá àûúåc ñt vöën, röìi lêëy àûúåc úã àêu möåt con vúå giêìu. Tûâ àoá, thùçng êëy möåt ngaây möåt khaá, buön baán phaát taâi. Nay giaâu àïën haâng mûúi vaån. Thùçng con êëy tûác laâ öng chuã hiïåu xe cao su kiïm chuã haäng ö tö "Con coåp" vêåy.


Baâ laäo lêíy bêíy, theo ngûúâi bïëp löi ra cûãa ban naäy. Àïën àûúâng, coân àûúng ngú ngú ngaác ngaác, chûa roä nïn ài löëi naâo, thò khöng biïët têm trñ àïí àêu, baâ ta lêåp cêåp, vêëp möåt caái, ngaä xoaâi ngay ra raänh cöëng. Quêìn aáo mùåt muäi lêëm bï bïët. Caái troân troân vêîn nùæm trong tay bùæn quùng ài. Baâ laäo cöë súâ soaång. Khi tòm thêëy, beân gñ vaâo mùæt àïí xem, thò caái troân troân êëy laâ àöìng haâo vaán...

Mûa àïí khoác, gioá àïí rïn. Reát àïí cùæt àûát ruöåt meå ngûúâi con maâ hoå àûúng khen laâ hiïëu tûã.

Keáp Tû Bïìn Tiïíu thuyïët thûá baãy xuêët baãn, 1935


Baáo hiïëu: traã nghôa meå

Àêy coá phaãi nhaâ öng chuã ötö "Con coåp" hay khöng? - Phaãi, öng hoãi gò? - Thûa cuå, öng chuã coá nhaâ khöng aå? - Öng êëy ài vùæng chûa vïì. - Thûa cuå, töi hoãi thïë naây khñ khöng phaãi, cuå coá phaãi laâ cuå sinh

ra öng chuã töi khöng aå? - Khöng phaãi, con vuá giaâ àêy! Ngûúâi khaách àûúng luöëng cuöëng, sûúång suâng, vò sûå mònh lêìm

con vuá giaâ vúái meå öng chuã, thò tröng thêëy möåt ngûúâi àaân baâ beáo töët vaâ treã úã nhaâ trong ài ra àïën sên. Muöën cho khoãi lêìm lêìn thûá hai, ngûúâi khaách vöåi hoãi ngay ngûúâi vuá:

- Kia coá phaãi laâ baâ chuã khöng? - Khöng phaãi, àêëy laâ meå àêëy! Cêu traã lúâi dêëm dùèn, àaáng leä laâm cho ngûúâi khaách phaãi luöëng

cuöëng sûúång suâng lêìn thûá hai, thò traái laåi, ngûúâi khaách nhêån thêëy veã mùåt uêët ûác nhûäng sûå giêån dûä cuãa baâ cuå tûå xûng laâ vuá giaâ vaâ ngûúâi àûúåc giúái thiïåu laâ meå, nïn nhanh trñ, hiïíu ngay rùçng khöng nhûäng mònh khöng lêìm lêìn thûá hai, maâ lêìn thûá nhêët mònh cuäng hoãi àuáng. Têët laâ trong gia àònh naây, àûúng coá sûå xung àöåt meå chöìng naâng dêu chi àêy.

* * *

- Töi lêëy cêåu, laâ vò aái tònh cuãa töi àöëi vúái cêåu, thò töi chó biïët coá cêåu, ngoaâi ra, töi chùèng biïët thùçng naâo con naâo úã nhaâ naây caã! Cêåu ngu lùæm, cêåu khöng biïët baão baâ êëy!


- Thöi, ngûúâi giaâ vêîn hay traái tñnh, múå nïn biïët nhõn. Múå úã vúái töi caã àúâi, chûá bêët quaá baâ êëy söëng àûúåc mêëy nûäa!

- Baâ êëy úã àêy ngaây naâo, töi ï chïå ngaây êëy. Àêëy cêåu xem, höm qua àêëy, möåt suyát nûäa maâ baâ êëy vaâo cûãa trûúác, thò coá hoåa mùåt mònh laâ mùåt mo! Cêåu chó noái döëi töi. Cêåu àuöíi baâ êëy, sao baâ êëy coân àêëy?

- Töi khöng àuöíi thò töi chïët! Múå cûá chûãi àûáa naâo noái döëi múå! Chùèng tin múå hoãi laåi thùçng bïëp maâ xem. Nhûng chùæc baâ êëy phaãi ài böå maâ vïì nïn laåc àûúâng, múái trúã laåi. Töi àaä bùæt baâ êëy mai phaãi vïì röìi.

- Àöì mùåt daây! Thïë maâ khöng biïët nhuåc! Sao noá khöng chïët ài cho ngûúâi ta nheå núå!

- Thöi, múå noái vûâa chûá. - Töi khöng noái vûâa, cêåu bïnh meå cêåu aâ! öëi giúâi úi! Àêy, cêåu giïët

töi trûúác ài! öëi haâng phöë úi! Con gaái giaâ noá haåi töi! - Töi xin múå! Töi van múå! Töi laåy múå! - Cêåu buöng töi ra. Töi khöng àïí con meå êëy yïn àïm nay àûúåc!

* * *

Saáng höm sau, úã cûãa nhaâ öng chuã xe cao su kiïm chuã haäng ö tö "Con coåp", ngûúâi ta tröng thêëy cùng caái maân àen diïìm trùæng. Maâ ài trïn heâ, ai cuäng ngûãi thêëy muâi khoái hûúng, khoái trêìm, thúm phûác.

Trong nhaâ coá àaám tang? Phaãi, baâ cuå sinh ra öng chuã múái taå thïë höìi àïm. Trong nhaâ

trong, thùçng bïëp thò thaâo hoãi con vuá: - Cuå tûác baâ, röìi cuå uêët lïn maâ chïët, phaãi khöng chõ? Con vuá nhaáy mùæt, troã tay vaâo cöí, noái: - Thùæt! Thùçng quñt nghe thêëy, bôu möi, troã vaâo möìm mònh: - Chöî naây àen nhûäng maáu, tröng ghï quaá, àñch laâ thuöëc àöåc. Uêët lïn maâ chïët? Thùæt cöí? Uöëng phaãi thuöëc àöåc? Chùèng àuáng! Chuáng noá noái laáo toeát hïët! Quên baåc thïë àêëy! Àem

cùæt lûúäi chuáng noá ài!


Ai muöën roä nguyïn nhên vò sao baâ cuå taå thïë, thò haäy àoåc túâ caáo phoá sau naây, seä biïët:

Chuáng töi lêëy laâm àau àúán, caáo phoá àïí caác Cuå, caác Quan, caác Öng, caác Baâ biïët cho rùçng thên mêîu chuáng töi laâ:

Cuå Trêìn Thõ Y Hûúãng thoå 67 tuöíi,

Chùèng may thuå bïånh, àaä taå thïë ngaây 15 thaáng giïng, nùm Quñ Dêåu, tûác laâ ngaây 9 Feávrier 1933, taåi nhaâ riïng chuáng töi, phöë P, söë 15.

Chuáng töi àõnh àïën ngaây chuã nhêåt 12 Feávrier 1933 höìi 8 giúâ saáng, seä laâm lïî an taáng taåi nghôa àõa haâng tónh.

Cö ai tûã: Nguyïîn Vùn D. Hön tûã: Nguyïîn Thõ N. Àöìng gia àùèng khêëp baái.

Lúâi caáo phoá êëy àùng lïn mûúâi túâ baáo haâng ngaây, laåi in riïng thïm möåt nghòn túâ nûäa. Thaânh ra ngoát böën vaån túâ úã nhaâ bûu àiïån bay ra nhû bûúm bûúám khùæp caác núi, khiïën caác cuå, caác quan, caác öng, caác baâ, ai thêëy caái tin àau àúán baâ cuå thuå bïånh maâ taå thïë, cuäng phaãi giêåt mònh maâ vöåi vaä àïën thùm viïëng, vaâ chia buöìn cuâng ngûúâi gùåp luác vêån haån.

* * *

Röìi àïën àuáng 8 giúâ ngaây 12 Feávrier, àaám tang cûã haânh.

Àêìu tiïn, nùm laá cúâ nguä haânh phêëp phúái theo chiïìu gioá. Röìi àïën öng Thiïn löi, baâ La saát, cao lïnh khïnh ài hai bïn. Möåt àoaân tröëng caâ ruâng, rinh tuâng rinh, ài xung quanh chiïëc tröëng caái, maâ nhûäng phu àïìu aáo nó àoã, noán dêëu sún. Kïë àïën möåt caái kiïåu long àònh sún son thïëp vaâng, thong thaã tiïën tûâng bûúác, tröng rêët uy vïå chûäng chaåc. Theo sau long àònh, laâ böën chiïëc xe nhaâ boáng nhoaáng, trïn coá böën võ sû, möîi võ ài hai loång. Röìi ûúác trùm baâ vaäi àöåi cêìu daâi dùçng dùåc, möîi baâ tay cêìm phûúán, miïång tuång kinh êìm êìm. Möåt caái minh tinh cao ngêët ngïíu ài trûúác möåt bûác trûúáng voác nhû cùng ngang àûúâng, coá böën chûä quen quen laâ Dô sún vên aám to tûúáng. Àoaån àïën haâng hai trùm cêu àöëi, caái vaâng, caái trùæng, caái àen, caái


tñm, caái xanh, caái bùçng xa tanh, caái bùçng voác, caái bùçng lûúåt, caái bùçng daå, xïëp haâng àöi, maâ treã con cêìm àûáa naâo cuäng mùåc aáo daâi trùæng. Nhûäng cêu àöëi êëy toaân chûä nho khoá àoåc caã. Duy chöî laåc khoaãn thò dïî nhêån hún. Coá chûä giöëng nhû theã baâi ngaâ cuãa cuå Thûúång. Coá chûä trïn thò rêåm rò khoá àoåc, nhûng dûúái thò laâ chûä Lêm muöën chûâng laâ Haân lêm. Coá cêu thò ngûúâi ta baão laâ cuãa cuå lúán Böë Chaánh. Coá cêu thò tröng roä ba chûä Bùæc kyâ nhên, röìi coá ba chûä cuöëi múái àïën tïn. Noái toám laåi, nhiïìu quaá, khöng ai nhúá hïët. Vò coân nhûäng cêu cuãa öng phuã, öng huyïån, öng tham, öng phaán chi chñt nhûäng chûä nho laâ chûä nho.

Sau àoaân cêu àöëi thò laâ böën nùm caái baân àöåc, rûúác àöì tam sinh vúái caác phêím vêåt. Cûá àöì mùån laåi xen àöì chay, maâ cuöëi cuâng, laâ con boâ thui to kïëch. Baân naâo baân nêëy chùçng chõt nhûäng dêy vaãi trùæng tinh.

Àûúng moãi mùæt vïì nhòn caác nghi vïå, thò khaách qua àûúâng laåi àinh tai vïì nghe àöåi keân têy thuï tûå Haâ Nöåi vïì. Hoå ùn mùåc nhû lñnh têy thöíi nhûäng baâi rêët huâng höìn, nhû muöën giuåc ngûúâi hùng haái ra trêån. Caái linh xa taám ngûúâi khïnh, thong thaã ài nöëi ngay sau phûúâng keân. Trong linh xa, khoái hûúng trêìm bay nghi nguát, giûäa coá bûác truyïìn thêìn veä sún, múái xong töëi höm trûúác, àïí kõp rûúác. Baâ cuå thò mùåc aáo gêëm vaâ ài giaây vên haâi. Naâo hoa tai, naâo höåt vaâng, naâo traáp àöìi möìi, naâo öëng nhöí sûá, ai tröng cuäng àoaán àûúåc nhaâ giaâu. Ài sau linh xa, phûúâng baát êm àûa nhûäng baâi lêm khöëc, nhû than, nhû khoác, nhû oaán, nhû húân, nó non, rïn ró, nghe buöìn chaãy nûúác mùæt àûúåc! Möåt ngûúâi khùn trùæng, thùæt lûng xanh ra ngoaâi, giú caái pheâng lïn maâ àaánh, àïí ra hiïåu cho boån khïnh cûäu. Thónh thoaãng, àïí traã lúâi tiïëng pheâng reâ, möåt höìi phaách nöíi lïn, laách caách nhû tiïëng nhaái kïu. Caái nhaâ taáng thûãa mêëy höm trúâi, thúå caã phöë laâm suöët ngaây thêu àïm múái kõp vaâ múái vûâa loâng öng chuã. Vò nghe àêu àùæt àïën trùm hai! Böën mûúi hai ngûúâi khïnh àoân cûäu, khi tiïën khi quaânh, àïìu àïìu tùm tùæp. Trong nhaâ taáng laâ quan taâi, sún son thiïëp vaâng, rêët àeåp. Ngûúâi ta baão sùæm mêët hún saáu chuåc. Trong caái phûúng du ài sau nhaâ taáng, thò hoå haâng thên thñch, chen laách maâ bûúác tûâng bûúác möåt. Tiïëng khoác than kïu gaâo thaãm thiïët, ai nghe thêëy cuäng phaãi naäo loâng. Ngûúâi ta baão laâ boån khoác mûúán, nhûng lêëy gò laâm chûáng? Röìi àïën haâng nghòn ngûúâi, caác cuå, caác quan, caác öng, caác baâ, rùåt nhûäng chöî thên thuöåc, ài theo sau. Cuöëi cuâng thò ba böën chiïëc ö


tö, sònh sõch tiïën dêìn. Vaâ hai ba chuåc chiïëc xe nhaâ, nhû nïm khuác àûúâng chêåt heåp.

Àûúåc xem caái àaám ma linh àònh uy vïå laâ thïë, thò ta nïn khen ngûúâi hiïëu chuã àaä kheáo traã nghôa meå. Maâ nhêët laâ nïëu tröng thêëy ngûúâi êëy, ta laåi caâng têm phuåc caái buång hiïëu thaão, khöng bïën khöng búâ.

Ngûúâi êëy mùåc àöì sö gai. Chûá coân buång daå naâo maâ nghô àïën aáo quêìn cho chaãi chuöët! Ài trûúác cûäu thò giêåt luâi tûâng bûúác. Luác naâo cuäng bûng miïång maâ khoác, coâng lûng xuöëng maâ khoác, àïën nöîi phaãi chöëng gêåy! Vêåy maâ coá àuã vûäng àûúåc àêu? Mêëy höm nay, vò thûúng meå quaá thaânh ra öëm yïëu, hoå haâng súå ngûúâi êëy ngaä lùn ra, cho nïn phaãi cûã ngûúâi ài keâm, vûâa che ö, vûâa öm chùåt lêëy ngang lûng cho àúä khuyåu. Ngûúâi ta laåi súå hiïëu chuã thûúng meå quaá àêåp àêìu vaâo quan taâi, lúä chïët thò hoaâi, vò luác trong buång böëi röëi vêîn hay sinh liïìu, nïn phaãi bïån caái nuân rúm àïí chñt quanh àêìu. Thò duâ coá àêåp maånh àïën àêu, cuäng khöng àïën nöîi vúä soå.

Ngûúâi con dêu múái laåi àaáng aái ngaåi nûäa chûá! Khöën naån, mêëy höm nay, ngûúâi naây kïu khaãn caã tiïëng, khoác hïët caã húi. Maâ öng trúâi àöåc àõa, cûá khùng khùng bùæt baâ cuå, hún möåt ngaây khöng úã, keám möåt ngaây khöng ài, àïí bêy giúâ dêu con khöng coá meå maâ hêìu haå. Lùæm luác laåi nhû thuâ giêån luä phi nhên àaåo, hoå cûá nhêîn têm khïnh cûäu ài, thò naâng dêu laåi nùçm lùn ra àûúâng maâ chùæn löëi, röìi laåi kïu gaâo rêìm rêìm. Luác haå huyïåt múái caâng thûúng têm. aáo quan chûa ngùæm àuáng hûúáng, ngûúâi êëy àaä nhaãy àaánh tuåp xuöëng maâ nùçm thùèng cùèng ra, öm chùåt lêëy maâ húâ, maâ khoác. Röìi quaá lùæm, àïën nöîi ngêët ài. Nïëu böën nùm ngûúâi khöng löi dêåy vaâ khöng töët khuyïn, thò coá leä ngûúâi êëy coân muöën söëng laâm gò! Thaâ ài theo meå coân hún chõu bú vú nhû chim mêët töí!

Naäo loâng thay! Baâ cuå úã dûúái suöëi vaâng, coá thiïng chùng taá? Giaá baâ cuå biïët rùçng mònh àûúåc con noá baáo hiïëu, laâm àaám ma long troång dûúâng naây, thò hùèn cuäng ngêåm cûúâi. Maâ nhêët laâ giaá baâ cuå laåi tröng thêëy trûúác rùçng con trai vaâ con dêu mònh noá thûúng mònh quaá thïë thò chùæc luác "thuå bïånh", cuäng chùèng àaânh têm maâ nhùæm mùæt!

Keáp Tû Bïìn Tiïíu thuyïët thûá baãy xuêët baãn - 1935


Vúå

Anh ba Cöëc, tûâ ngaây lêëy àûúåc vúå, thò àêm lo. Lo ngaây, lo àïm.

Sao cho choáng traã àûúåc moán núå cûúái. Khöng thò rêìy raâ to chûá chùèng chúi! Àuång vaâo nhûäng chöî hoác buáa, lùæm luác raát caã mùåt!

Vúå anh laâ con baác khaán thuã laâng trïn. Anh laâ phu tuêìn. Hai ngûúâi lêëy nhau, caã hai laâng, ai cuäng khen laâ vúå chöìng keán choån àûúåc chöî xûáng àaáng. Nhûng thûåc ra, vúå anh lêëy anh cuäng vò àöi bïn laâ chöî "thanh khñ", nghôa àen laâ beán "tiïëng" quen "húi"nhau trûúác maäi. Röìi bêët àùæc dô, baác khaán súå anh nhû nhûäng haång Súã Khanh, múái eáp anh phaãi lêëy. Söë trúâi coá khaác!

Trûúác kia, anh nghô àaä sinh ra laâm con trai, têët nhiïn laâ phaãi cûúái vúå cho húåp leä taåo hoáa. Nhûng cûúái àûúåc vúå thò töën keám quaá. Tiïìn noå, tiïìn kia, tiïìn ùn uöëng, ñt ra mêët haâng chuåc. Nghô àïën caái haâng chuåc, anh laåi lùæc àêìu, leâ lûúäi, muöën chõu thua, àaânh vö pheáp taåo hoáa laâm trai tú suöët àúâi vêåy. Vêåy maâ giaá noái cho anh biïët úã Haâ Nöåi bêy giúâ, ngûúâi ta cûúái vúå phaãi dêîn nhûäng kim cûúng, nhûäng vaâng ngoåc, duâng nhûäng aáo thïu, giaây vaá, ài nhûäng ö tö, maáy bay, töën keám àïën haâng nghòn, thò quyïët anh khöng tin, cho laâ chuyïån hoang àûúâng úã nûúác naâo, àúâi naâo kia àêëy! Lêëy vúå maâ phaãi lo àïën haâng trùm, khöng àuã meáo mùåt ra röìi aâ? Vaã vúå cuäng laâ ngûúâi, naâo phaãi caái quaái maâ laâm haåi nhiïìu nhû thïë?

Thïë nhûng, trúâi sinh ra thïë, anh ba Cöëc nghô àïën cûúái thò súå, nhûng nghô àïën vúå thò thñch. Búãi vêåy, anh múái lên la troâ chuyïån vúái chõ Ba bêy giúâ. Trûúác chuyïån to úã àaám àöng, sau chuyïån nhoã úã chöî vùæng. Röìi sau noái thêìm úã möåt núi kñn. Vò anh chõ noái thêìm kheä quaá, nïn baác khaán nghe tiïëng, bùæt anh phaãi lo cûúái cho àûúåc chõ vïì.

Búãi vêåy, anh Cöëc quyïët bùæt cheåt böë vúå, cöë mùåc caã. Sau, anh lêëy àûúåc vúå haå giaá hún ngûúâi ta, chó coá mûúâi lùm àöìng baåc.


Mûúâi lùm àöìng baåc möåt cö vúå xinh! Mûúâi lùm àöìng baåc möåt cö vúå yïu! Thñch nhó! Nïëu vaâo àõa võ chuáng mònh thò phaãi biïët laâ àaáng mûâng! Nhûng vaâo anh ba Cöëc, möåt ngûúâi caây sêu cuöëc bêîm quanh nùm, laâm ùn vêët vaã, vùæt muäi khöng àuã àuát miïång, thò àïën mûúâi lùm haâo cuäng àuã lo meáo mùåt, chûá noái gò àïën mûúâi lùm àöìng baåc! Nhûng mûúâi lùm àöìng baåc tiïu vaâo möåt viïåc böín phêån laâm ngûúâi, thöi, anh cuäng cöë vay mûúån cuãa caác baâ con thên thuöåc, noái khoá vúái ngûúâi ta, nïn àûúåc gêìn àuã.

Ngaây heån cûúái sùæp àïën. Baác khaán thuác maäi anh, anh múái lo àûúåc chùén chuåc baåc. Anh cûá àaánh liïìu àûa sang bïn nhaâ gaái cho xong chuyïån. Coân nùm àöìng, anh xin chõu laåi öng nhaåc, heån àïën muâa túái thò traã nöët.

YÁ anh àõnh röìi sau naây, khi àaä laâ böë con, anh coá thïí lêëy caãm tònh maâ xñ xoaá moán núå. Nhûng khöng àûúåc. Böë vúå anh laáu hún, bùæt anh phaãi viïët vùn tûå cêín thêån. Phaãi, thúâi buöíi kinh tïë khoá khùn, nhû thïë laâ baác khaán àaä nhên nhûúång lùæm röìi. Chûá nhû ngûúâi khaác, àöë anh coá àoán dêu nöíi ngaây höm êëy. Anh thûã lïn Haâ Nöåi, thûãa möåt thûác haâng maâ xem. Nïëu anh àùåt àûúåc ñt tiïìn trûúác, röìi khöng coá àuã àïí traã nöët, thò anh chúá hoâng mang àöì vïì. Maâ vúå cuäng laâ àöì chûá sao? Lêëy vúå maâ àûúåc "biïn böng" nhû anh, laâ may àêëy.

Nhûng röìi anh ba Cöëc lo lùæm. Cûúái àûúåc lêu ngaây bao nhiïu, thò heån traã choáng àïën bêëy nhiïu. Vuå gùåt xong, maâ anh yâ xaác ra, thò quyïët anh chùèng yïn àûúåc.

Anh àaä tñnh chaán röìi. Àïën ngaây muâa, hai vúå chöìng laâm nai lûng cêåt lûåc, chûa chùæc àaä àuã tiïìn àïí trang traãi caác moán núå öng chuã, huöëng chi laâ nùm àöìng baåc núå öng nhaåc! Anh àõnh nïëu röìi khöng cûúâi trûâ àûúåc, thò anh cuäng àaânh xin khêët laåi. Chùèng leä öng êëy laåi cheã xaác anh ra aâ? Nïëu anh bõ cheã xaác, thò con gaái öng êëy goaá chöìng, coân thiïåt bùçng mûúâi!

Nhûng úã àúâi, tñnh möåt àûúâng noá thûúâng ài möåt neão. Vúå anh khuyïn anh nïn traã caái moán nùm àöìng êëy trûúác, anh laåi chùèng nghe. Khi heån àïën ngaây, baác khaán cûá goåi anh àïën maâ àoâi nùçng nùåc. Trûúác coân ngoåt ngaâo döî daânh sau baác biïët anh chó coân böå rùng nhe ra àêëy thöi, baác liïìn àêm ra noái nùång. Khöng chõu nöíi nhûäng àiïìu àau àúán, anh àaânh lêín mùåt. Böë vúå cho goåi, anh cûá thoaái thaác cúá noå cúá kia, khöng àïën nûäa.


Mêëy lêìn baác khaán goåi anh ba Cöëc khöng àûúåc, thò tûác. Baác múái goåi chõ Ba àïën. Baác chûãi, àaánh cho möåt trêån thêåt àau, bùæt phaãi vïì àoâi chöìng cho kyâ àûúåc moán tiïìn nùm àöìng êëy.

Chõ Ba súå böë, vïì àoâi chöìng nùçng nùåc. Nhûng vúå àoâi núå chöìng thò möåt caái hön laâ àuã xñ xoaá. Vúå anh baão:

- Nïëu mònh khöng giaã àûúåc, thò öng bùæt töi vïì. Nghe cêu noái doåa vö lyá, anh chùèng súå möåt tñ naâo. Duâ böë vúå anh

coá bùæt vúå anh vïì thûåc, thò chùèng qua nhû caái löëi chuã núå bùæt àöì, cöët àïí laâm oai, khiïën anh phaãi lo cho kõp. Nhû thïë laâ daåi. Àöì vêåt thò khöng biïët ài, khöng biïët tröën, chûá àöì ngûúâi naâo phaãi vêåt vö tri vö tònh. Giûä sao nöíi? Chùèng leä baác khaán xoã chaåc vaâo muäi con gaái maâ buöåc suöët ngaây vaâo chên giûúâng, àïí nuöi cúm baáo cö maäi? Chó cho ba höm, baác xoát ruöåt laåi phaãi thaã con ra ngay. Luác êëy anh cûá chõu khoá nghe chûãi möåt trêån nûäa laâ tröi viïåc.

Nhûng anh àoaán khöng àuáng. Böë vúå anh chûa tõch kyá vúå anh, àaä aáp àaão àïën nhaâ anh maâ chûãi ruãa. Ngaây naâo têën kõch êëy cuäng diïîn ra àöå nûãa giúâ. Maâ bao giúâ anh cuäng àoáng möåt vai tuöìng cêm.

Song, giaâ neáo àûát dêy. Anh cûá thêëy öng baâ öng vaãi ngaây naâo cuäng bõ múâi lïn ùn vêåt chùèng ngon, thò anh àöång têm. Cho nïn, àïën luác baác khaán baão nïëu anh khöng traã thò baác bùæt con gaái vïì, anh àêm khuâng, liïìn àaáp laåi:

- Thò noá àêëy, öng muöën àem noá ài àêu thò àem!

Chõ ba Cöëc thêëy böë àeã vaâ chöìng xûã vúái nhau caån taâu raáo maáng, thò chó thuát thñt. Chûá bïnh bïn naâo cuäng töåi.

Höm sau, ài àêu vïì, chõ êëy noái vúái anh möåt chuyïån, nghe buöìn quaá:

- Anh úi, töi lêëy anh chöëc àaâ möåt nùm troân. Töi khöng ngúâ àêu chó vò coá nùm àöìng anh thiïëu maâ sinh chuyïån. Öng nhêët àõnh bùæt töi vïì. Anh nghô thïë naâo?

Anh Ba cau mùåt, thúã daâi:

- Öng doåa thïë, chûá öng chaã núä.

- Khöng phaãi chuyïån doåa. Nöåi nhêåt ngaây mai, nïëu anh khöng giaã àûúåc, thò öng khöng àùæn ào nûäa àêu.

- Thò nhaâ cûá taåm vïì, töi seä thu xïëp sau.


- Thu xïëp sau thò chêåm quaá. Nghe nhû öng àaä àõnh liïåu cöng viïåc caã röìi.

- Öng ài kiïån töi aâ? Lyá vêåy, nhûng coân tònh nûäa chûá? Anh ba Cöëc tin úã chûä tònh, nïn bùçng chên nhû vaåi. Phaãi, baác khaán nghô àïën tònh böë vúå con rïí, nïn khöng núä kiïån

thûa. Nhûng baác bùæt con gaái vïì, khöng cho úã vúái anh ba Cöëc nûäa. Anh ba Cöëc chúâ vúå nùm höm, laåi mûúâi höm. Röìi nûãa thaáng, àïën

möåt thaáng. Anh noáng ruöåt, nhúá vúå, long tong chaåy ngûúåc chaåy xuöi àïí vay tiïìn chuöåc. Nhûng khöng ai tin maâ cho anh mûúån nûäa. Anh beân liïìu àïën nhaâ öng nhaåc, laåy van, khoác loác. Nhûng baác khaán möåt mûåc lùæc àêìu, sai con trai àuöíi anh ra khoãi cûãa. Röìi tûâ höm sau, cêëm khöng cho anh vaâo nhaâ.

Anh àõnh àêm ò. Ò maäi, thò têët cuäng coá möåt ngaây öng nhaåc giûä vúå anh chaán, röìi cuäng höìi têm maâ nghô laåi, cho vúå chöìng anh ùn úã vúái nhau.

Nhûng trong khi àûúng thi haânh caái chûúng trònh ò, thò anh nghe tin rùçng ngûúâi baån trùm nùm cuãa anh, vò böë eáp, nïn chó trùm nùm vúái anh coá möåt nùm, coân chñn mûúi chñn nùm nûäa, thò trùm nùm vúái cuå lyá Baá dûúái cuöëi töíng, laâm vúå leä thûá baãy, àïí gaán moán núå hai chuåc baåc maâ baác khaán àaä vay cuå nùm trûúác!

PTBNS söë 5; 1-4-1937


Cuå chaánh baá mêët giaây

Phaãi hiïíu rùçng cuå chaánh Baá coá thûúng nhaâ naây thïë naâo, cuå múái

quaá böå àïën xúi rûúåu, chûá nhû nhaâ khaác, dïî maâ múâi nöíi cuå àêëy hùèn? Cuå laåi khöng mùæng cho vö söë, chûá laåi theâm ài aâ? êëy thïë maâ múái chêåp töëi, hoå àaä àïí ngay àûáa naâo noá xaâ loån mêët àöi giaây múái cuãa cuå, coá chïët khöng! ûâ thò àöng ngûúâi thò àöng chûá, nhaâ coá viïåc, nhaâ naâo chaã coá nhiïìu keã ra vaâo! Nhûng cuå ngöìi chúi têån trïn nhaâ trïn thùm thùèm, thò coân keã gian naâo daám leãn vaâo àoá? Vaã riïng mònh cuå ngöìi úã sêåp giûäa, thò coân ai ngúâ ài lêîn àûúåc giaây? Chùèng qua laâ löîi taåi chuã nhaâ khöng biïët tröng nom cêín thêån ngûúâi nhaâ ngûúâi cûãa, trong khi chuáng hêìu haå maâ thöi! Maâ àûáa naâo lêëy àöi giaây êëy cuäng to gan thûåc! Höîn vúái ai thò höîn, chûá sao àûúåc höîn ngay cuãa cuå chaánh Baá! Thûåc laâ vuöët rêu huâm!

May thay cho nhaâ chuã, laâ tûå nhiïn laåi biïët ngay rùçng cuå mêët giaây. Chûá àúåi àïën luác cuå ra vïì, hay vö phuác cuå ài giaãi, maâ tòm giêìy khöng thêëy, thò khöng biïët laâm thïë naâo? Laåi cuäng may nûäa, laâ cuå chûa biïët rùçng àöi giaây múái cuãa cuå khöng caánh maâ bay àêëy. Chûá maâ cuå biïët, thò chïët vúái cuå! Xûa nay cuå chuáa gheát nhûäng thoái gian giaão. Ngay nhû àêìy túá cuå, àûáa naâo maâ laãng vaãng ra chúå, tùæt mùæt àöì àaåc cuãa ngûúâi ta, ngûúâi ta coá bùæt àûúåc vaâ trònh cuå, thò cuå cuäng khöng tha. Cuå nhêët àõnh giûä lêëy àöì ùn cùæp, röìi sai àaánh cho möåt trêån thêåt.

Thïë cho nïn cuå chaánh Baá mêët giaây, nhaâ chuã súå xanh mùæt: - Àöi giaây cuãa cuå nhû thïë naâo, húã cêåu? - Múái nguyïn, kiïíu Gia Àõnh, àïë cúâ lïëp, mua nhûäng ngoát ba

àöìng.

* * *


Àöå möåt thaáng nay, cuå chaánh Baá bûåc mònh vò àöi giaây cuãa cuå noá moám quaá. Anh ngûúâi nhaâ noái rùçng noá múái, kiïíu Gia Àõnh, àïë cúâ lïëp, laâ anh àaä laâm möåt löëi vùn "cöí àiïín" àeåp lúâi, chûá nïëu theo gioång "taã chên" thò phaãi noái rùçng noá xêëu vaâ cuäng khöng coá chûä àïí taã nûäa!

Àöi giaây êëy, chùèng biïët cuå mua tûâ Khaãi Àõnh mêëy niïn, àïën bêy giúâ, àoáng laåi àïë laâ lêìn thûá böën, maâ noá vêîn hoaân khöng àïë. Muäi thò nûát raån vaâ vaá nhiïìu núi. Caái caá àaä àoáng thïm lûúåt nûäa, nhûng noá vêîn thuãng. Lûúåt da thò aãi vaâ bêåt dêy gêìn hïët. Boån thúå khêu giaây phaãi tröën nhû chaåch, vò lúä ra khöng nheå tay maâ choåc maånh caái duâi vaâo, laâ noá toaåc ra - vò têët noá toaåc ra - thò oan gia.

Cho nïn chiïìu höm êëy, trûúác khi ài ùn cöî, cuå àöåi khùn, mùåc aáo chónh tïì, maâ cuå ngùæm àïën àöi giaây, thò cuå phaát khuâng lïn. Cuå cêìm caái gieã, nhöí tñ nûúác daäi, lau laåi caái muäi cho àúä múâ, nhûng cuå ngùæm, cuå vêîn phaãi nhùn mùåt.

Cuå ài ài laåi laåi vaâi lûúåt, ra yá nghô ngúåi, röìi goåi anh àêìy túá thên vaâ sai rùçng:

- Àöåi khùn, ài hêìu tao. Anh àêìy túái gêíy caái baä àiïëu, lau qua caái traáp, röìi àûáng khoanh

tay chúâ lïånh. Cuå Baá nhòn vaâo àöi giaây, nghiïm sùæc mùåt laåi, gùæt: - Maây laâm tao xêëu höí vïì àöi giaây! Thêëy khñ giêån ngêìu ngêìu trïn mùåt chuã, anh naây gaäi tai khöng

daám traã lúâi. - Tao bûåc lùæm! Laâm thïë naâo bêy giúâ? Anh àêìy túá khöng biïët noái tiïëng gò hún laâ tiïëng "daå" àúä àoân.

Nhûng cuå Baá laåi gùæt: - Tao khöng thïí ài àöi giaây àûúåc nûäa. Kïå chuáng bay! Muöën laâm

thïë naâo thò laâm! Cêu gùæt khñ laå, caác ngaâi nhó! Giaá chuáng mònh laâm nuäng vúå, hay

bùæt naåt em gaái, thò duâng cêu êëy àûúåc àêëy. Nhûng bùæt àïìn ngûúâi nhaâ thò keám "logic" lùæm!

Nhûng maâ cuå chaánh Baá töi noái thûåc àêëy! Àöi giaây cuãa cuå cuä vaâ xêëu, laâ löîi taåi àêìy túá ngu. Nay cuå bùæt phaãi coá àöi khaác thay vaâo, thò khöng àûáa naâo àûúåc traái yá.

Anh àêìy túá lo lùæm. Nïëu anh bêím cuå mua giaây múái, thò khöí anh. Vò cuå cûá ûâ, nhûng khöng àûa tiïìn. Nïëu khöng coá giaây cho cuå, thò cuå àaánh àoân vïì töåi kiïåt.


Cuå àïí cho anh luöëng cuöëng möåt luác, röìi cuå múái dõu neát mùåt, khoan thai vêîy laåi gêìn, ró tai noái nhoã. Àïën cêu chûãi kïët luêån, anh ta múái tuãm tóm cûúâi, phuåc ngêìm thêìy laâ mûu cao, vaâ thêëy nheå nhaâng, àúä lo àöi chuát.

ÊËy thïë röìi hai thêìy troâ ài. Àïën núi, nhaâ chuã àoán chaâo rêët trên troång. Hoå múâi cuå lïn nhaâ

trïn, hêìu haå kñnh cêín, súå haäi. Laåi coân súå khöng quen tñnh cuå xûa nay ra sao, nïn cûá phaãi thò thaâo hoãi doâ cêåu ngûúâi nhaâ tûâng tñ. Vaâ nhúâ cêåu luön luön àûáng caånh cuå, xem thiïëu thûác gò, thò cûá viïåc sai baão tûå nhiïn.

Cuå ngöìi möåt mònh trïn sêåp giûäa, vaâ xúi riïng möåt mêm rûúåu àêìy tuá uå. Nhaâ chuã khöng daám gheáp ai ngöìi hêìu, maâ cuäng chùèng ai daám ngöìi hêìu. Vò lúä ra coá sú suêët hay thêët thöë, thò thaâ cuå cûá mùæng chûãi ngay cho laåi laâ phuác. Àùçng naây, cuå cûá im, röìi àïí buång. Thïë laâ mêët laâm ùn.

Luác chêåp töëi, trong khi coá hai thêìy troâ cuå chaánh Baá úã nhaâ trïn, thò cuå kheä gêåt tïn àêìy túá, vaâ liïëc mùæt möåt caái. Anh naây hiïíu yá, ra hiïn àûáng nhòn, röìi àïën caånh cuå, cuái xuöëng nhùåt... Röìi thu thu vaâo trong boåc. Röìi len leán ra ngoaâi ao. Röìi giú thùèng caánh tay, neám xuöëng nûúác. Toäm!...

Vò thïë cho nïn cuå chaánh Baá nhaâ töi mêët àöi giaây múái nguyïn.

* * *

Cuå chaánh Baá mêët giaây! May maâ cuå khöng biïët àêëy! Chûá giaá cuå maâ biïët, thò chïët nhaâ chuã! Vò cuå xûa nay chuáa gheát nhûäng thoái gian giaão! To gan thay, àûáa naâo daám vuöët rêu huâm!

Luác cuå xúi cúm xong, nhaâ chuã múái lïn múâi cuå àaánh töí töm. Cuå vui veã cho pheáp ngöìi, vaâ hoãi dùm ba cêu chuyïån. Nhaâ chuã ngöìi xöím úã caånh sêåp. Vaâ trong khi hêìu chuyïån, anh ta vúá lêëy caái àiïëu àïí huát. Àêëy, chñnh luác ngoån àoám lêåp loeâ dûúái gêåm, anh ta múái nom roä böën xung quanh giûúâng, khöng thêëy àöi giaây naâo caã. Anh ta taái meát mùåt, àïën nöîi chûa huát àûúåc xong húi thuöëc, thò möëi lo àaä àuân àuân àûa lïn àïën ngûåc, àïën nöîi anh ta sùåc vaâ ho suâ suå! Súå quaá! Nhûng


khöng daám noái ra, anh ta múái lùèng lùång soi khùæp nhaâ. Quaái! Khöng tòm thêëy àêu caã.

Nhaâ chuã xin pheáp cuå cho böën ngûúâi lïn hêìu baâi, röìi ài xuöëng. Luác gùåp cêåu ngûúâi nhaâ, anh ta múái hoãi kheä:

- Àöi giaây cuãa cuå, cêåu coá cêët khöng? - Khöng! Sao baác hoãi löë bõch thïë? - Vêåy thò mêët aâ? Àöi giaây cuãa cuå nhû thïë naâo, húã cêåu? - Múái nguyïn, kiïíu Gia Àõnh, àïë cúâ lïëp, mua nhûäng ngoát ba

àöìng! Hoãi xong, nhaâ chuã sai ngûúâi àöí ài soi àeân, tòm khùæp moåi núi,

sau nhaâ, búâ giêåu, xoá bïëp, ngoaâi vûúân, chuöìng trêu, cuäi choá. Nghôa laâ nhûäng chöî coá thïí ngúâ laâ keã gian giêëu àûúåc, hoùåc caác núi maâ àaân choá con moåi khi vêîn chúi àuâa.

Caâng khöng thêëy, nhaâ chuã caâng lo. Cêåu ngûúâi nhaâ thónh thoaãng laåi noái möåt cêu dêåm doåa:

- Hay laâ töi lïn trònh cuå xem nheá! Trònh cuå! Coi khöng cuå biïët thò cuå chûãi cho uãng möì! Nhaâ chuã cûá

bùæt gia nhên ài tòm maäi, nhûng vêîn chùèng hy voång gò, beân àaánh liïìu boã phñ möåt àöìng baåc àïí treo giaãi thûúãng cho ngûúâi tòm thêëy.

Nhûng coá maâ trúâi tòm! Giaá coá cao àoaán rùçng cuå àaä mêåt sai ngûúâi nhaâ cuå vûát boäm xuöëng ao röìi, maâ moâ, thò cuäng vö ñch. Vò tûâ naäy àïën giúâ, thò giúâ cuäng àuã cho àöi giaây rûäa ra vaâ tiïu hïët röìi, chûá coân gò!

Nhûng maâ mêët giaây cuå chaánh Baá! Viïåc to! Chïët!

ÊËy, úã trïn nhaâ, cuå vêîn àûúng vui veã goåi phöîng, vaâ tñnh nûúác baâi. Chûá nïëu ai maâ hoát vúái cuå rùçng àöi giaây múái cuãa cuå, coá àûáa naâo thoá mêët, thò hùèn cuå quùng baâi àoá, röìi cuå tra têën cho ra. Vò xûa nay cuå dûä nhû con huâm, kheát tiïëng trong haâng töíng laâ quyïìn haânh, haách dõch, theát ra lûãa!

Cuå theát ra lûãa thêåt hay döëi? êëy laâ taán röång thïë cho noá hay àêëy. Chûá nïëu biïët rùçng mêët giaây maâ cuå theát ra lûãa thûåc, thò chaáy tiïåt caã nhaâ, coân gò nûäa? Maâ Nhaâ nûúác thêëy cuå coá pheáp laå, thò àaä gûãi toaách cuå sang Têy tûâ àúâi naâo, àïí Viïån Haâm lêm khoa hoåc, caác öng Bouvier, Caulery, Gravier, Joubin, Marchal, Mesnil khaão cûáu. Vaâ nhû thïë thò chùæc chùæn cuå àûúåc àöi giaây têy àïí ài, chûá cuå coá coân úã


nhaâ nûäa àêu maâ mêët àöi giaây Gia Àõnh, àïë cúâ lïëp! Nhûng noái cho cuå àúä oan, laâ tûâ ngaây cuå coá chên Sú hoåc yïëu lûúåc túái nay, àûúåc àöíi ngaåch Baá höå sang Vùn giai, thò cuå cuäng hiïìn laânh hún trûúác möåt chuát. Cho nïn, giaá cuå coá biïët rùçng cuå mêët giaây, thò cuäng mùåc kïå cho nhaâ chuã tûå xûã trñ.

Tòm maäi khöng thêëy, hai vúå chöìng nhaâ chuã trúån mùæt trúån muäi, luöëng cuöëng, chó troã baân nhau. Khöng biïët laâm thïë naâo cho ïm chuyïån. Röìi thúã ngùæn than daâi, höëi maäi vò sûå tröng nom khöng cêín mêåt àïí xaãy ra sûå mêët maát àaáng tiïëc êëy.

Röìi àïën hai giúâ saáng, xong ba höåi töí töm, moåi ngûúâi múâi cuå Chaánh Baá nghó, keão mïåt. Nhaâ chuã sai àöët àuöëc àïí tiïîn cuå laåi nhaâ. Khi chó coân möåt mònh cuå úã laåi, cuå múái quaâng caái khùn vaâo caánh tay, röìi lêëy àoám soi àöi giaây dûúái àêët. Àöi giaây cuãa cuå thêåt múái, boáng nhoaáng, kiïíu Gia Àõnh, vaâ àïë cúâ lïëp, àûúåc àïí cêån thêån bïn gêåm sêåp. Cuå hiïíu yá, liïëc mùæt nhòn nhaâ chuã. Nhûng cuå laåi thêëy nhaâ chuã cuäng nhòn tröåm cuå, thò cuå laåi phaãi soi àoám xuöëng lêìn nûäa, vaâ laâm nhû ngaåc nhiïn, khöng hiïíu, nïn noái:

- ÚÁ! Khöng phaãi... Nhaâ chuã, tröëng ngûåc thònh thònh, vöåi vaâng àaáp àïí àaánh tröëng

lêëp - Daå! Bêím phaãi àêëy aå. Thïë röìi cuå laâm nhû vö têm, vaâ hay tin ngûúâi, cuå vûún vai, ngaáp,

röìi coát keát àöi giaây múái, ài vïì, lêëy laâm vûâa loâng lùæm...

PTBNS söë 5; 1-4-1937


Keáp Tû Bïìn

Caác ngaâi thñch xem haát böåi, hùèn chùèng ai laâ khöng biïët tïn keáp

Tû Bïìn. êëy anh ta chó nöíi tiïëng vïì caái taâi böng lún, lùæm luác ra sên khêëu, chùèng cêìn noái möåt cêu khöi haâi naâo, nhûng chó nhòn möåt caái àiïåu böå coãn con cuãa anh ta, caác khaán quan cuäng àuã phaãi öm buång maâ cûúâi, vöî tay àöm àöëp.

Anh úã Saâi Goân ra haát úã Haâ Nöåi àaä ba nùm nay. Vò anh coá taâi riïng maâ tñnh laåi thñch tûå do nïn anh chùèng chõu laâm chuyïn cho möåt raåp naâo. Nhûng hïî raåp naâo kheáo duâng anh möåt àöå, laâ cuäng àöng khaách. Cho nïn, töëi naâo baâ con Haâ thaânh àoåc chûúng trònh hay xem baáo, thêëy keáp Tû Bïìn àoáng vai giïîu, thò cuäng nö nûác ài xem. Lùæm ngûúâi àïën chêåm, phaãi mang tiïìn vïì khöng vaâ phaân naân rùçng raåp chêåt quaá!

Cho nïn nhûäng töëi haát coá anh giuáp, thò caác hyá viïån àïìu trûng lïn laâ buöíi haát àùåc biïåt.

Nhûng àaä hún möåt thaáng nay, anh ta khöng diïîn úã àêu caã. Vò àaä hún möåt thaáng nay, cha anh ta öëm. Àaä hún möåt thaáng nay, luác naâo trong caái gaác töëi om úã gian nhaâ ngay àêìu ngoä Sêìm Cöng, caái tiïëng rïìn rô cuãa öng cuå cuäng hoaâ lêîn vúái tiïëng rêìu rô cuãa siïu thuöëc maâ laâm anh Tû Bïìn phaãi rêìu gan naát ruöåt, chùèng thiïët àïën sûå laâm ùn. Bïånh cha anh caâng ngaây caâng nùång, thuöëc thang chûäa chaåy, naâo anh coá quaãn ngaåi gò. Nhûng caái söë tiïìn àïí daânh cuãa möåt vai keáp, dêìn dêìn noá cuäng ài baâi têíu maä, àïën nöîi anh phaãi ài vay trûúác cuãa caác öng chuã raåp haát ñt nhiïìu.

Möåt höm, öng chuã raåp Kõch trûúâng àïën nhaâ anh ta chúi. Sau möåt vaâi cêu hoãi thùm chiïëu lïå, öng ta nghiïm sùæc mùåt, nhùæc àïën moán núå:

- Sao? Caái söë tiïìn àoá, cêåu àaä coá àïí traã töi chûa?


- Thûa ngaâi, xin ngaâi haäy thû cho ñt bûäa, khi naâo thû thaã, töi seä ài laâm vaâ nöåp sau.

Öng chuã bôu möi, noái: - Thöi, biïët bao lêìn röìi! Cêåu khöng traã, töi seä àem ra toaâ àoá. Anh Tû Bïìn cûúâi laåt cho xong chuyïån, nhûng laåi thêëy öng chuã

ngoåt ngaâo döî: - Bêëy lêu cêåu nghó haát úã caác raåp, khaách nhùæc nhúã luön àêëy. Vêåy

cêåu liïåu liïåu maâ ài laâm ùn chûá? - Vêng, töi vêîn àõnh thïë... - Töi múái nhúâ möåt nhaâ vùn sô àaåi danh soaån cho möåt vúã haâi kõch

theo löëi tuöìng cöí. Vêåy cêåu ra giuáp töi vai chñnh. Vò phi cêåu, khöng coân ai xûáng àaáng.

- Diïîn vúã múái thò phaãi hoåc, thûa ngaâi? - Phaãi, phaãi hoåc vaâ têåp diïîn trong àöå nûãa thaáng. - Trong nûãa thaáng! Chaâ! Anh Tû Bïìn nhùæc laåi ba tiïëng àoá, nhû trong oác anh lêín vêín

nghô ngúåi biïët bao nhiïu àiïìu: Trong nûãa thaáng, trong mûúâi lùm höm trúâi, möîi ngaây anh phaãi xa caách cha anh mêëy tiïëng àöìng höì àïí ài hoåc diïîn. Cha anh öëm. Trong khi anh vùæng nhaâ, ai tröng nom sùn soác thay anh? Nghô vêåy anh àaáp phùæt:

- Thöi, xin löîi öng, töi bêån quaá maâ! Röìi anh troã vaâo maân vaâ noái tiïëp: - Cha töi yïëu, töi phaãi úã nhaâ. Luác êëy, úã trïn giûúâng bïånh, öng cuå ho suâ suå, röìi thoâ tay ra caái

ghïë àêíu kï úã caånh, àïí vúái lêëy caái öëng nhöí. Nhûng lêåt bêåt cêìm khöng vûäng, cuå àaánh rúi ngay xuöëng saân gaác, àúâm daäi nöíi lïình bïình.

Anh Tû Bïìn giêåt mònh, chaåy laåi àúä cha: - Sao öng khöng goåi con? Röìi anh lêëy chöíi queát chöî nûúác lïnh laáng ài, àoaån neát mùåt rêìu

raâu, anh noái. - Àoá, öng coi, vùæng töi sao àùång? - Khöng, cêåu cûá nhêån lúâi giuáp töi, töi seä sai ngûúâi àïën tröng

nom höå cêåu. - Àa taå öng, nhûng töi khöng yïn têm.


Luác êëy, trong maân coá tiïëng keng keng cuãa chiïëc àuäa àêåp vaâo baát sûá. Àoá laâ hiïåu goåi. Anh Tû Bïìn lêåt àêåt chaåy laåi gêìn cha. Gioång khaân khaân cuãa öng cuå sai anh roát cheán nûúác.

Nhên muöën gaäi caãm tònh, öng chuã raåp Kõch trûúâng laåi gêìn giûúâng, múã maân, röìi hoãi:

- Chaâo cuå, cuå coá biïët töi laâ ai khöng? Öng giaâ giûúng hai mùæt lïn. Röìi nhû àaä nhêån biïët, beân nhùn böå

rùng ra cûúâi, caái cûúâi khoá àùm àùm, vaâ gêåt gêåt mêëy caái, röìi run lêíy bêíy, giú tay ra bùæt.

Caác ngaâi àûâng tûúãng rùçng öng cuå quen chaâo löëi têy, nïn múái bùæt tay àêu. Àïën phaãi nhùn böå rùng ra cûúâi coân laâ sûå bêët àùæc dô nûäa laâ. Nay súã dô öng cuå phaãi bùæt tay, laâ vò phaãi tiïëp khaách theo löëi lõch sûå cuãa nhûäng ngûúâi maâ con mònh coá nhúâ vaã.

- Cuå cuäng khöng yïëu lùæm nhó. Sao maâ cêåu Tû Bïìn khöng nhêån lúâi cho töi?

Öng cuå hêët haâm, coá yá hoãi. - Töi sùæp cho têåp vúã haát múái, àõnh nhúâ cêåu êëy sùæm vai chñnh. Öng cuå laåi nhùn rùng ra cûúâi vaâ gêåt. Nhûng anh Tû Bïìn noái

ngay vúái cha. - Öng mïåt lùæm, con phaãi úã nhaâ. Öng cuå cau mùåt. Chó coá anh Tû Bïìn hiïíu. Búãi vò öng cuå chùèng

muöën vò mònh maâ con laâm traái loâng ngûúâi chuã núå. Öng chuã döî daânh, noái:

- Cêåu cûá cöë giuáp töi ài. Cêåu maâ nhêån lúâi, thò moán tiïìn êëy, cêåu àïí àïën bao giúâ cuäng àûúåc. Coân tiïìn hoãa höìng khi diïîn têën "Öng huyïån ba phaãi" naây, cêåu cûá lêëy caã àïí thuöëc thang cho öng cuå.

Caái sûác laâm cho anh keáp Tû Bïìn coá thïí nghô àïën sûå boã cha öëm möåt mònh laâ úã cêu noái êëy. Maâ cha anh cuäng vò cêu noái êëy maâ núã nang caã löìng xûúng ngûåc. Öng cuå cöë thúã maånh mêëy caái cho khoan khoaái trong loâng.

- Cêåu nghô sao? - Nhûng nûãa thaáng trúâi! Ai tröng nom cho cha töi? - AÂ, thöi, thïë naây thò cêåu bùçng loâng nheá. Cêåu cûá úã nhaâ maâ hoåc

vúã. Àïën höm diïîn thûã lêìn cuöëi, cêåu haäy àïën raåp cuäng àûúåc. Vò töi biïët cêåu thöng mònh vaâ coá taâi hún ngûúâi khaác. Töåi chi, coá dõp tröí taâi,


vaã laåi àïí cho thiïn haå nhúá mong lêu cuäng khöng tiïån!

Nghe cêu noái sau cuâng nhû àûúåc ùn baánh thaánh, anh Tû Bïìn coá veã nghô ngúåi. Anh nhòn cha. Öng cuå thêëy con coân ngêìn ngûâ, thò löå ra veã khöng bùçng loâng. Cuå nhùn mùåt, cöë cêët lïn caái tiïëng khaân khaân àïí gùæt:

- Nhêån lúâi ài! Noái xong, laåi ho suâ suå. Anh Tû Bïìn caãm àöång, nhòn öng chuã raåp Kõch trûúâng vaâ traã lúâi. - Vêng! Öng chuã vò chúâ caái tiïëng vêng naây mêët nhiïìu cöng quaá, nïn súå

noá khöng àûúåc chùæc chùæn. Àïën höm diïîn, maâ cha anh Tû Bïìn coá laâm sao, anh cûá vùæng mùåt úã raåp haát, thò lúä beát. Öng bùæt anh laâm giêëy giao keâo.

* * *

Baâ con sñnh xem haát, höm àoá thêëy ötö quaãng caáo chaåy röng khùæp phöë àïí thaã chûúng trònh, vaâ vaãi cùng úã caác ngaä tû, àïìu nö nûác ruã nhau ài xem buöíi diïîn àùåc biïåt, coá Tû Bïìn sùæm vai chñnh.

Töëi àïën, cûãa raåp Kõch trûúâng àeân thùæp saáng trûng nhû ban ngaây, chiïëu roä caái caãnh ngûúâi àûáng lö nhö nhû luöëng hoa trùm höìng ngaân tña, bûúám ong chúân vúân. Trïn thïìm, dûúái bêåc, giûäa àûúâng, non nghòn thiïëu niïn nam nûä tuám tuåm laåi, tòm chöî àïí àûáng ngùæm nhau cho àúä noáng ruöåt luác chúâ àúåi. Tiïëng nhaåc hoaâ trong raåp, du dûúng trêìm böíng, chûáa chan biïët bao tònh tûá aái ên, nhû cêu, nhû keáo, laâm cho ngûúâi ta quïn hùèn, maâ bêët giaác moi tuái lêëy tiïìn mua veá.

Röìi caái laân soáng ngûúâi dêìn daâ traân vaâo trong. Trïn caác haâng ghïë, chöî noå nhùæc laåi cêu böng lún cuãa keáp Tû Bïìn, chöî kia bùæt chûúác àiïåu böå cuãa keáp Tû Bïìn. Ai nêëy àïìu noáng ruöåt söët loâng, mong cho choáng àïën giúâ múã maân sên khêëu, àïí àûúåc cûúâi, àûúåc vöî tay, àûúåc hoåc thïm vaâi löëi pha troâ múái, àïí mai laâm nhïëch meáp ngûúâi yïu.

Vinh dûå thay, anh keáp Tû Bïìn! Nhûng maâ khöën naån thên anh! Ngûúâi ta biïët àêu rùçng hiïån giúâ naây, úã nhaâ, cha anh àûúng dúã


chûáng khoâ kheâ, chó chúâ tûâng phuát àïí thúã möåt húi nûäa laâ hïët núå, vaâ úã trong buöìng troâ, anh cuäng àûúng nêîu ruöåt nhêìu gan.

Thêåt vêåy, ai ngoá vaâo trong buöìng troâ múái thêëy àûúåc caái khöí têm cuãa anh Tû Bïìn. Anh ngöìi uã ruä trûúác caái gûúng, buång thò röëi beng, mùåt thò nhùn nhoá, nhûng tay vêîn phaãi súâ vaâo höåp phêën höìng àïí àaánh mùåt, quïåt vaâo àôa mûåc àïí böi nhoå caái möìm. Röìi anh laåi phaãi mùåc traái caái aáo luång thuång thïu, lêån àöi hia xanh vaâ àöåi caái muä caánh chuöìn ngûúåc. Anh àoáng vai naây, tröng ra phïët, giaâu sang sung sûúáng. Chöëc nûäa, anh coân phaãi laâm cho chuã anh bùçng loâng, caác baån anh tröng anh maâ gùæng sûác, caác khaán quan àûúåc möåt phen cûúâi vúä buång, vöî raát tay kia maâ!

Nhûng maâ cha anh Tû Bïìn sùæp chïët! Ban naäy, luác anh úã nhaâ ra ài, àaä thêëy nguy lùæm röìi. Thöi! Nhûng maâ mùåc kïå. Anh phaãi quïn ài, maâ böng, maâ àuâa, maâ pha troâ trïn sên khêëu, cho chuáng töi cûúâi, heát lïn maâ cûúâi, cûúâi àïën nöîi phaãi lùn caã ra àêët chûá?

* * *

Möåt höìi chuöng vûâa dûát. Maân keáo lïn. Möåt traâng vöî tay àöm àöëp nhû phaáo nöí àïí hoan nghïnh öng chuáa khöi haâi. Anh Tû Bïìn lûäng thûäng bûúác ra, cuái àêìu chaâo, röìi àûáng thêìn ngûúâi ra nhû phöîng àïën möåt luác. Tiïëng reo, tiïëng hoâ, tiïëng vöî tay laåi laâm dûä hún trûúác! Maâ khaán quan thêëy anh ùn mùåc ngöå nghônh, caái möìm böi nhoå nhem, thò ai maâ nhõn cûúâi àûúåc! Caâng thêëy anh àûáng yïn, hoå caâng àûúåc ngùæm, vaâ caâng cho laâ anh muöën pha troâ nhû thïë, nïn caâng cûúâi giaâ!

AÁc thêåt! Vai anh Tû Bïìn àoáng höm êëy cûá luön luön phaãi úã sên khêëu. Nhêët laâ anh phaãi laâm nhiïìu àiïåu böå hún moåi khi. Lùæm luác coân phaãi rùån ra maâ cûúâi ha haã!

Hïët caãnh àêìu. Sao maâ lêu thïë! Anh àûúåc nghó möåt chöëc, múái nhúâ ngûúâi vïì thùm xem tònh hònh cha anh ra laâm sao. Röìi anh laåi phaãi ra troâ. Anh laåi phaãi hoâ, phaãi heát, phaãi dùçn tûâng tiïëng, phaãi ngên tûâng cêu, phaãi laâm nhûäng böå àiïåu, phaãi cûúâi ha haã nhû caãnh thûá nhêët. Ngûúâi xem haát thò cûá tröng thêëy anh laâ hoå cuäng àuã cûúâi röìi. Naâo hoå coá àïí yá vaâ nhòn roä àêu àûúåc caái veã lo êu cuãa anh, noá hiïån


ra úã trûúác mùæt. Böîng khi anh àûúng phïånh phaåo trïn sên khêëu, khi ngûúâi ta àûúng vöî tay àöm àöëp, thò anh nghe thêëy coá ngûúâi úã trong phoâng noái ra:

- Nguy hún ban naäy. Àaä cêëm khêíu röìi! Cha anh cêëm khêíu röìi! Àaânh vêåy. Nhûng chñnh laâ bêy giúâ múái

nhiïìu caái vui troâ. Khaán giaã dûúái kia, haâng mêëy nghòn con mùæt, àûúng chùm chùæm vaâo anh vaâ im phùng phùæc. Hoå chó chúâ anh haá miïång laâ hoå àûúåc lùn ra cûúâi vaâ vöî tay maâ thöi.

Caãnh thûá hai cuäng lêu nhû caãnh àêìu, maäi múái hïët. Luác anh àûúng ngöìi thûâ trong buöìng troâ, thò anh laåi nhêån àûúåc möåt tin baáo nûäa, laâ hiïån nay cha anh àaä mï àùåc, chên tay laånh caã röìi.

Coân gò àau àúán hún caái tin êëy nûäa! Anh Tû Bïìn böîng ûáa hai haâng nûúác mùæt, röìi khoác nûác khoác núã:

- Cha úi! Öng chuã thêëy vêåy, súå quaá. Anh maâ boã dúã vúã kõch àûúng vui thò

nguy. Öng cöë khuyïn giaãi, vaâ cêëm khöng cho ai àûúåc baáo tin gò cho anh biïët hïët.

Sên khêëu baâi trñ àaä gêìn xong. Öng chuã bùæt anh àaánh laåi tñ phêën cho thïm xuên sùæc, vaâ sûãa laåi böå aáo muä cho coá veã ngöå nghônh hún. Öng thêëy anh vûâa thùæt daãi aáo, vûâa suåt sõt mïëu maáo, thò bùæt anh im ài, chuâi nûúác mùæt. Röìi öng àêíy anh ra sên khêëu. Anh laåi phaãi hoâ, heát, ngêm, cûúâi, muáa, nhaãy, àïí mua gûúång lêëy nhûäng traâng vöî tay.

Caái caãnh thûúng têm cuãa anh Tû Bïìn, ài àöi vúái caái böng lún, cûá diïîn ra maäi, möîi chöëc laåi caâng thûúng têm hún lïn. Maâ caâng thêëy vùæng bùåt tin nhaâ, ruöåt anh caâng nhaâu nhû dûa, xoát nhû muöëi! Caái caãnh cuöëi cuâng maâ anh cho laâ lêu túái, thò khaán giaã cho laâ choáng quaá. Cho nïn khi sùæp haå maân, anh cuái chaâo, thò caã raåp vöî tay àöm àöëp thêåt daâi, daâi maäi. Anh tûúãng phen naây quyïët hïët núå, quyïët àûúåc vïì caånh giûúâng bïånh cuãa cha àïí nhòn thêëy mùåt cha möåt lûúåt sau cuâng trûúác khi tùæt nghó, thò úã haâng ghïë haång nhêët, ngûúâi ta kïu êìm:

- Bis! Bis!

Öng chuã raåp laåi cho keáo maân lïn. Anh Tû Bïìn laåi phaãi giêëu böå mùåt rêìu rêìu maâ anh thñch - vò noá húåp vúái têm lyá anh hún, - àïí vui veã maâ diïîn laåi àoaån cuöëi möåt lûúåt nûäa.


Röìi khi baâi keân chaâo nöíi lïn, höìi vöî tay sau cuâng nhû laâm vúä raåp. Caái maân tûâ tûâ buöng xuöëng. Anh cuái àêìu thong thaã chaâo. Nhûng bao nhiïu ngûúâi, chùèng àïí chêåm thò giúâ, àaä tranh nhau chaåy lïn gêìn anh. Ngûúâi thò tùång hoa. Ngûúâi thò bùæt tay. Ngûúâi thò veáo muäi. Ngûúâi thò khen. Laâm cho anh ruöåt caâng nhû thiïu nhû àöët.

Khi khöng coân phaãi thúã daâi àïí hoan nghïnh nhûäng caái hoan nghïnh cuãa cöng chuáng, anh Tû Bïìn múái lêåt àêåt chaåy vaâo buöìng troâ, cúãi vöåi muä aáo vaâ rûãa quaâng mùåt muäi.

Luác êëy, trong khi anh àûúng röëi beng nghô àïën cha anh, khöng biïët bêy giúâ àaä laånh àïën àêu, thò möåt ngûúâi baån haát chaåy àïën, vöåi vaä êën vaâo tay anh têåp giêëy baåc cuãa öng chuã àïí sùén cho anh, vaâ noái:

- Mau maâ vïì. Anh Tû! Hoãng tûâ ban naäy mêët röìi! Khöën naån thên anh quaá!

Keáp Tû Bïìn. Tiïíu thuyïët thûá baãy xuêët baãn, 1935


Thanh! Daå!

Thanh! - Daå! Trong nhaâ höm nay têëp nêåp nhû múã höåi. Me cho pheáp caã saáu cö

ra Àöì Sún. Ngay tûâ baãy giúâ saáng, saáu chõ em àaä goåi nhau choaâng caã dêåy. Caác cö kïå cho àöi mùæt àoã gay noá böëc hoãa, caác cö tranh nhau rûãa mùåt, röìi thi nhau trang àiïím. Muâi phêën, muâi nûúác hoa thúm phûác caã nhaâ. Möîi cö choån möåt maâu aáo, röìi ngùæm hïët cho mònh, laåi ngùæm cho nhau.

Chung quy chó chïët möåt mònh con Thanh. Àaä bêån, laåi thïm tñu tñt. Múái gaánh àûúåc möåt gaánh nûúác, cö Diïîm àaä goåi giêåt:

- Thanh! - Daå! - Haäy àïí thuâng vaâo trong nhaâ, àem giêëy naây laåi àùçng cö Vên

mûúån cho tao quyïín tiïíu thuyïët àaä.

Noá nhùåt bûác thû úã baân. Thïë laâ têët taã chaåy. Loaáng möåt caái, noá àaä mang quyïín saách bòa naát nhaâu vïì.

Vûâa luác àoá, cö Tuyïët sêën laåi noá, vaâ quaát:

- Thanh! Maây laâm ùn thïë naâo maâ chaã coá gioåt nûúác naâo rûãa chên thïë! Muöën söëng ài gaánh vïì mau khöng?

Con Thanh chùèng noái chùèng rùçng, laåi àùåt àoân gaánh lïn vai.

Röìi àïën cöíng, noá quay laåi, thêëy vùæng ngûúâi, beân lêím bêím möåt mònh àïí minh oan:

- Khöën nhûng coân phaãi möí gaâ àïí nêëu chaáo.

Àïën cûãa, chûa ra thoaát, noá àaä thêëy hai chiïëc xe hoâm vûâa àöî. Möåt "àöåi" ngûúâi nhaãy xuöëng, toaân quêìn aáo têy, àêìu trêìn. Tiïëng goát giaây queân queåt, àöìng thúâi, tiïëng cûúâi noái vang vang.


- ÖÌ kòa, caác anh àaä àïën súám thïë? Möåt ngûúâi giú cöí tay, troã chiïëc àöìng höì chûä nhêåt: - Y heån. Àuáng taám giúâ. Khöng sai möåt phuát. - Thïë thò chuáng em xin löîi caác anh nheá. Chñn giúâ bùæt àêìu ài

cuäng àûúåc. Xe nhaâ, súå gò. Àûâng chï chuáng em laâ ruâa nheá. Röìi tiïëng cûúâi khanh khaách àïí nhêån rùçng cêu pha troâ êëy àêåm

àaâ. - Thanh! - Daå! Con Thanh, laåy Trúâi Phêåt, múái ài àûúåc àïën vïå heâ. Nghe goåi, noá

quay laåi, khöng thêëy ai, laåi toan ài cho xong. - Thanh! - Daå! Noá dûâng bûúác. Cö Nguyïåt ra têån heâ, chó tay vaâo mùåt noá, cong

cúán mùæng: - Con ranh ài àêu àêëy? - Con ài gaánh nûúác. - Saáng súám chùèng gaánh, hïî coá khaách laâ sùæp lêín phaãi khöng? Noá àùåt gaánh, noái: - Baâ sai con gaánh nûúác, nhûng àaä coá luác naâo ài àûúåc àêu. Cö Nguyïåt trûâng mùæt, àïí im cho noá caäi, röìi vïnh vaáo hoãi: - Nhûng baâ àang goåi rêìm maây úã dûúái bïëp êëy, maây coá biïët

khöng?

Baâ goåi rêìm! Àïën caã öng baâ öng vaãi noá úã dûúái êm phuã dïî luác naâo cuäng phaãi cöë lùæng tai àïí nghe baâ goåi vaâ nhùæc noá. Vò öng baâ öng vaãi noá muöën àûúåc yïn giêëc ngaân nùm.

Noá tùåc lûúäi, quêíy thuâng khöng vaâ vïì.

Khaách khûáa nhöën nhaáo khùæp nhaâ. Con Thanh len leán ài, cuái gêìm mùåt, traánh hïët ngûúâi naây laåi traánh ngûúâi noå. Noá khöng daám nhòn ai, cuäng khöng daám nghe ai.

- Thanh! - Daå! - Maây ài àêu?


- Daå, thûa cö, baâ sai con ài mua haåt tiïu. Böîng vaânh khùn noá xöí ra, röìi caã hai moán toác noá bõ keáo giêåt. Noá

ngêåt àêìu ngoaãnh laåi. Möåt cêåu àùæc chñ, cûúâi hïình hïåch, nùæn laåi chiïëc caâ vaåt, noái:

- Gúám, caác cö chiïu nhaâ naây kiïåt quaá, khöng cho noá àûúåc caái khùn nhung cuä. Choá gêìy höí mùåt ngûúâi nuöi!

Noá biïët laâ viïåc àuâa, hïët tröëng ngûåc, tuãm tóm cûúâi, vûâa ài vûâa quêën khùn. Nhûng vêîn khöng daám àïí tai àïën nhûäng lúâi baân taán vïì noá, sau lûng noá.

Röìi mùåt trúâi lïn cao. aánh nùæng choái loåi. Möåt maãng aáo lûng noá bïët vaâo vúái thõt. Khi trúã vïì, qua buöìng khaách noá beän leän, ngûúång nghõu. Nhûäng tiïëng noái cûúâi baân taán vêîn tranh nhau laâm loaån nhaâ.

- Thanh! - Daå! Noá vöåi quùèng àöi thuâng vúái caái àoân gaánh caånh thaåp nûúác, chaåy

ra. - Anh baão noá mua gò? Cêåu êëy chùèng àaáp, lêëy túâ baáo àïí quaåt, nghiïng àêìu ngùæm noá.

Chùèng traã lúâi cêu hoãi, cêåu êëy bôu möi, noái: - Nhûng hai tay noá bêín lùæm. - Laâm gò? - Nhaâ coá caái bõ hay caái höåp nhoã naâo khöng? - Coá. Cêåu êëy quùèng ra baân ba xu, baão noá: - Mua nûúác àaá. Nhûng khöng àûúåc moá tay vaâo nheá. Cö Nhuêån noái: - Chaåy lïn! Hïî tan hïët thò chúá chïët! Noá súå chïët, nïn ba chên böën cùèng, chaåy nhû bay. Töåi nghiïåp con beá, khi noá vïì, trïn mùåt muäi, möì höi nhoã gioåt.

Nhûng hai mùæt noá long lanh, vò vûâa laâm troân àûúåc möåt viïåc maâ khöng phaãi mùæng. Noá sung sûúáng, caái vui sûúáng cuãa nhaâ nghïå sô, nhòn hïët ngûúâi noå àïën ngûúâi kia.

Cö Nghi khen: - Thûúãng cho con Thanh caái mïì àay.


Noá sùæp tuãm tóm, thò cö Tuyïët àaä lïn gioång àanh àaá, mùæng noá: - Ài maâ gaánh nûúác. Chêåm nhû sïn! Baâ úã bïëp ra maâ khöng coá gò

rûãa tay, thò maây öëm àoân. Böîng noá nghô àïën baâ - baâ nghôa laâ nhûäng ngoån roi, nhûäng cêu

chûãi - noá súå. Nhûng cö Ngoåc, àöå mûúâi ba mûúâi böën tuöíi, úã trïn gaác, àaánh

phêën xong röìi, maâ múái xoã àûúåc möåt bïn tay aáo, àaä vöåi chaåy xuöëng, hoãi:

- Con Thanh àaä vïì àêëy aâ? - Röìi. - Thanh! - Daå! - Laâm gò àêëy? - ÖÌ! Àïí cho noá gaánh nûúác, khöng meå mùæng cho. Cö Ngoåc ngêìn ngûâ: - Nhûng maâ haäy gûúåm. Thanh! Ài quaâng lïn cho tao vêåy. Maây

ra thúå giùåt, baão noá laâ ngay cho tao chöî naây nheá. Möåt laâ con Thanh ngoan, hai laâ noá nhaát, nïn noá laåi khoaâng caã

hai cùèng maâ ài roä nhanh. Röìi noá vïì, veã mùåt lo lùæng. Noá giao heån: - Thöi, caác cö àïí con quêíy möåt gaánh nûúác, keão baâ àaánh con nheá. - ÛÂ. - Mau lïn!

- AÂ, nhûng Thanh! Tao baão. Möåt cöng àöi ba viïåc.

- Daå! - Maây ài mua cho tao ba xu ö mai. Àùçng chua êëy nheá.

Röìi cö Kim nhòn moåi ngûúâi, chïë nhaåo:

- Vûâa noái àïën ö mai chua, cêåu naâo cêåu nêëy àaä nuöët nûúác daäi!

Tiïëng cûúâi vang caã buöìng. Cö Kim múã vñ, nhùåt choån cho hïët trinh Baão Àaåi múái àïën trinh Khaãi Àõnh. Con Thanh chúâ. Noá àêåp baân chên noå vaâo baân chên kia, cho àúä söët ruöåt.

Röìi noá cêìm tiïìn, nhùæc àoân gaánh lïn vai. Vûâa ra àïën cöíng, cö Haâ cûúâi sùçng sùåc, goåi theo:


- Thanh! - Daå! Noá àûáng laåi, thúã daâi, chúâ lïånh. - Maây mua vïì, phaãi àûa cho tao. Cö Kim xua tay: - Khöng àûúåc. Möåt cêåu baão: - Thanh! Maây cûá àûa cho tao. Röìi nhao nhao möîi ngûúâi möåt àiïìu. Noá chùèng nghe ra sao caã.

Maâ hïî möåt bûúác, thò laåi bõ goåi: - Thanh! Phaãi àûa cho tao! Chúâ caác cêåu, caác cö àuâa nhau àïí mêët thò giúâ cuãa noá, noá lo lùæm.

Noá àaánh liïìu, quay bûúác ra ài. - Thanh! - Daå! - Haäy vïì tao baão! Noá laåi phaãi thuãng thùèng trúã laåi. Cö Minh noái: - Chúâ àêëy, tao lêëy tiïìn, mua thïm nùm xu nûäa. Thïë laâ öín. Röìi cö quay laåi moåi ngûúâi: - Àïí töi àoáng vai nhaâ tûâ thiïån, böë thñ ö mai cho caã moåi ngûúâi. Tiïëng vöî tay, tiïëng cûúâi vang àöång caã àïën nhaâ daäy phöë bïn kia.

Con Thanh àûáng tûåa vaâo tûúâng, chúâ cö Minh àûa tiïìn, ngùæm caái caãnh ïm àïìm, vui veã trûúác mùæt noá. Böîng möåt tiïëng goåi nhû gùæt úã dûúái bïëp àûa lïn:

- Thanh! Cö Tuyïët trúån mùæt, xua tay cho moåi ngûúâi im vaâ nhòn con

Thanh, hêët haâm baão: - Kòa! Baâ goåi gò maây. - Thanh! Tiïëng goåi nhû quaát. Con Thanh vöåi vaä: - Daå! Trïn nhaâ, caác cö caác cêåu nhòn nhau, súå haäi. Cö Ngoåc baão kheä moåi ngûúâi:


- Baâ cuå àaä nöíi tam baânh caái gò úã dûúái kia kòa. Gúám! Ai nêëy yïn lùång. Tiïëng leáo xeáo trong sên laâm moåi ngûúâi ngöìi

trïn ghïë, nhu mò vaâ trêåt tûå. Röìi cö Tuyïët roán reán doâm vaâo sên, thò thêëy meå, caái àuöi gaâ úã

àêìu khùn ngoãng ngûúåc lïn trúâi, mùåt àoã nhûâ, quïåt caái tay aáo caánh àêîm nhûäng möì höi lïn traán, tay cêìm thanh cuãi, troã vaâo thaåp nûúác, trúån troân mùæt, röìi phang vaâo àêìu, vaâo mùåt, vaâo lûng con Thanh tuái buåi, àïí àaánh nhõp vúái nhûäng tiïëng: - Lûúâi! Lûúâi! Lûúâi! Lûúâi! Lûúâi! Lûúâi! Lûúâi!...

PTBNS söë 26; 1-12-1938


Thùçng àiïn

Trúâi nùæng, caái nùæng múái, laâm cho ngûúâi ta khoá chõu, dïî sinh

giêån dûä, gùæt goãng vúái caã moåi ngûúâi. Trïn con àûúâng nhûåa Haãi Phoâng - Haâ Nöåi, àen nhû con rùæn

nùçm nhoaâi khöng cûåa quêåy, anh àô Muâi ài chúå vïì, quêíy möåt gaánh nùång nhûäng khoai lang. Ài àaä nùm cêy söë, nïn möì höi anh nhïî nhaåi, ûúát caã aáo, lêëm têëm trïn traán, trïn muäi, vaâ trïn cùçm...

Anh àang raão cùèng bûúác cho choáng hïët nöët hai cêy söë nûäa, thò tröng thêëy úã caånh àûúâng, möåt caái ötö hoâm liïåt maáy, àûáng àoá. Nhên coá boáng cêy maát, anh nghó chên, haå gaánh khoai xuöëng, ngöìi úã vïå àûúâng. Anh phanh aáo ngûåc, röìi lêëy noán, vûâa quaåt, vûâa nhòn caái xe chïët.

Àùçng muäi xe, möåt öng àöå böën mûúi tuöíi, mùåt muäi phûúng phi, aáo khùn chûäng chaåc, àûúng loay hoay, chûäa hïët maáy naây, sang maáy khaác, möì höi chaãy ra roâng roâng. Trong xe, möåt ngûúâi àaân baâ, cuäng traåc tuöíi êëy, ùn mùåc cuäng sang troång, thónh thoaãng laåi thoâ àêìu ra hoãi:

- Thïë naâo, xe coá chaåy àûúåc khöng? - Chùèng ùn thua gò. Möåt chöëc, ngûúâi àaân öng treâo lïn xe, vêîy anh àô laåi gêìn, vaâ noái: - Naây baác, töi nhúâ baác àêíy höå ài mêëy bûúác. Vöën quen tñnh giuáp àúä, anh àô chùèng quaãn cöng. Anh beân ò aåch

dun xe ài àûúåc vaâi bûúác. Nhûng ngûúâi ngöìi trïn xe thêët voång, noái: - Thöi, caãm ún baác. Röìi quay laåi noái vúái ngûúâi àaân baâ: - Thöi àaânh chõu. Hïët caách röìi. Anh àô nhòn hai vúå chöìng ngûúâi naây - vò anh chùæc laâ hai vúå

chöìng - thêëy coá yá lo lùæng, thò anh cuäng aái ngaåi thay. Àaä àûúåc dõp


laâm quen, anh múái daám toâ moâ boáp caái löëp xe, súâ vaâo mùåt kñnh, moá caác maáy moác, röìi ngoá vaâo trong xe. Anh thêëy hai caái va ly to lùæm.

Ngûúâi vúå noái: - Laâm thïë naâo vïì cho kõp àûúåc? Ngûúâi chöìng bùn khoùn, moác tuái xem àöìng höì, traã lúâi: - Phiïìn quaá! Mûúâi hai giúâ röìi. Àaânh phaãi ài böå àïën ga cho kõp

xe lûãa. Nïëu may maâ gùåp xe haâng thò lïn vêåy. - Nhûng ai coi xe cho? - Baâ úã laåi, töi vïì möåt mònh, keão lúä viïåc. - Nhûng hai va ly nùång lùæm, mang thïë naâo nöíi? Hai vúå chöìng nhòn hai caái va ly, röìi cuâng quay ra phña anh àô

Muâi, nhû trong oác cuâng naãy ra möåt yá nghô giöëng nhau vêåy. Röìi ngûúâi vúå vêîy ngûúâi chöìng laåi gêìn, gheá tai noái thêìm nhû baân

nhau möåt viïåc gò. Àoaån ngûúâi chöìng goåi anh àô: - Naây baác, baác coá thïí gaánh thuï cho töi hai caái va ly naây àïën ga

àûúåc khöng? Anh àô nhòn hai caái va ly, röìi nhòn hai thuáng khoai lang. Anh

gaäi gaáy, ra yá nghô ngúåi, röìi baão: - Coá nùång khöng, thûa öng? - Húi nùång. Nhûng gaánh thò cuäng cên.

Anh àô nhêëc thûã lïn xem, thêëy cuäng vûâa sûác. Anh gêåt àêìu:

- Àûúåc, öng àïí nhaâ chaáu gaánh giuáp.

Anh àô àùåt hai chiïëc va ly lïn hai thuáng, röìi gheá vai vaâo, gaánh ài. Ngûúâi àaân öng theo sau. Coân ngûúâi àaân baâ thò úã laåi.

Gaánh nùång. Trúâi nùæng. Anh àô mïåt thúã húi tai. Ngûúâi àaân öng ài trûúác, vûâa nûåc, vûâa nhoåc, vò tûâ thuúã beá, chûa tûâng bõ khöí nhû thïë naây bao giúâ. Nhûng thêëy anh nhaâ quï ruåt cöí, nhùn mùåt vò gaánh nùång, nïn öng ta cuäng aái ngaåi:

- Coá nùång khöng, baác?

- Bêím öng, nùång aå. Öng ài àêu? - Töi ài lïn tónh.

- Thûa thïë öng úã àêu ta? - Töi úã ngay tónh.


- Thïë thò thñch lùæm nhó. Tónh coá nhiïìu phöë vui lùæm. Ngaây trûúác, chaáu àaä àûúåc lïn tónh möåt lêìn.

Anh àô thêëy öng êëy noái chuyïån dïî daäi, nïn vò cuäng muöën quïn gaánh nùång, àûúâng xa, trúâi noáng, múái hoãi thïm:

- Ngoaâi tónh chùæc bêy giúâ vui veã hún trûúác, öng nhó? - Phaãi, höm naâo baác röîi, lïn tónh maâ chúi. - Chaáu chùèng quen ai, maâ cuäng chùèng coá viïåc gò maâ lïn. Ài möåt

mònh, nhúä laåc chïët. Thêëy baác nhaâ quï thûåc thaâ, öng kia chùèng heåp gò maâ khöng toã

hïët caái tûã tïë vúái ngûúâi giuáp mònh, beân noái: - Àûúåc, khi naâo lïn tónh, baác cûá laåi nhaâ töi chúi. Nhaâ baác úã àêu? - Nhaâ chaáu úã gêìn ga, caách möåt cêy söë. Qua laâng chaáu röìi múái

àïën ga. - Vêåy ra baác phaãi ài thïm cho töi möåt thöi àûúâng nûäa aâ? - Vêng, nhûng chùèng ngaåi. Chaáu laâm ùn vêët vaã quen ài röìi.

- Thöi àûúåc, töi seä àaäi baác hai haâo cho boä cöng.

- Öng àûâng cho, chaáu khöng lêëy àêu. Nhên thïí chuyïën gaánh, thò chaáu giuáp öng, chûá cöng saá gò.

- Baác khöng lêëy, töi khöng bùçng loâng. Baác cêìm vïì mua quaâ cho chaáu.

- Khöng. Ngûúâi ta ùn úã vúái nhau, cöët giuáp nhau lêëy tònh, chûá tiïìn maâ laâm gò?

Ngûúâi êëy thêëy anh àô noái vúái mònh möåt caách nghôa hiïåp, thò ngúåi khen maäi. Tûâ luác êëy, hai ngûúâi noái chuyïån thên mêåt nhû baån. Khi túái ga, öng ta cûá lêëy ra hai haâo àûa anh àô. Anh àô cûúâi, lùæc àêìu:

- Öng àûâng laâm thïë. Hai haâo chûá hai àöìng chaáu cuäng khöng lêëy àêu.

Öng ta laåi nùçn nò:

- Baác cûá cêìm cho töi bùçng loâng. Töi biïët laâ cöng baác to hún thïë naây kia.

- Khöng maâ, chaáu àaä noái laâ ùn úã vúái nhau cöët lêëy tònh, chûá tiïìn maâ laâm gò.

Khi xe lûãa àïën, öng ta nùæm tay anh àô, vaâ noái:


- Baác thûåc coá buång töët ñt coá. Baác laâ möåt ngûúâi àaáng quñ, khöng bao giúâ töi quïn. Khi naâo baác lïn tónh, nhúá laåi nhaâ töi chúi. Töi seä àûa ài xem phöë. Nhaâ töi úã phöë Búâ Söng, söë 36. Nhúá nheá. Thöi, chaâo baác, caãm ún baác.

- Vêng, khöng daám. Chaâo öng aå.

* * *

Möåt cêu múâi dúi. Möåt cêu hûáa vûúån. Ai ngúâ àïën cuöëi nùm êëy, anh àô Muâi coá tiïìn, lïn tónh sùæm tïët.

Mua caác khoaãn xong, anh múái ài xem caác phöë xaá. Anh nhúá ngûúâi khaách qua àûúâng, nhúá gaánh va ly mêëy thaáng trûúác, cuäng muöën tòm xem nhaâ ngûúâi êëy úã àêu. Nhûng naâo anh coá nhúá phöë vaâ söë nhaâ àïí hoãi thùm àïën.

Ài hïët phöë naây sang phöë khaác, nhaâ naâo anh cuäng ngùæm, cuäng nhêån kyä lùæm. Vò khöng mêëy khi lïn tónh, laåi àûúåc raãnh rang, nïn anh chùèng chõu lúä dõp maâ chùèng ài cho khùæp. Anh dûâng chên trûúác hiïåu cên gaåo. Anh dûâng chên trûúác xûúãng ötö. Anh xem caái cöåt àong dêìu eát xùng, chiïëc vaâng, chiïëc àoã. Röìi anh àïën phöë Búâ Söng. Anh thêëy möåt nhaâ coá haâng raâo sùæt. Nhên coá boáng cêy, anh àûáng nghó.

Anh àûa mùæt vaâo trong nhaâ àïí nhòn. Ngûúâi ài lïn ài xuöëng têëp nêåp, ngûúâi naâo ngûúâi nêëy ùn mùåc rêët lõch sûå.

Anh ngùæm nghña caác cêu àöëi, hoaânh phi, sún son thïëp vaâng. Anh nhòn caác böìn cêy, laá hoa bay túi taã.

Böîng anh thêëy úã trong nhaâ coá tiïëng gùæt toang toang, maâ àêìy túá thò chaåy cuöëng quñt. Röìi coá möåt ngûúâi àûáng úã heâ, neát mùåt hêìm hêìm. Anh thoaåt tröng ngûúâi êëy, lêëy laâm ngúâ ngúå. Nhòn kyä, thò teá ra chñnh laâ caái öng hoãng ötö àöå trûúác.

Vêåy thò anh àô Muâi quen öng êëy röìi. Anh nghô laåi caái viïåc anh àaä giuáp öng êëy, nhûäng cêu öng êëy noái chuyïån rêët tûã tïë, dïî daäi, cuâng nhûäng lúâi öng êëy khen anh vaâ múâi anh. Nay anh àaä tòm thêëy nhaâ öng êëy, khöng leä anh laåi khöng vaâo möåt tyá hay sao. Vò mêëy khi anh àaä lïn àïën tónh?


Anh àô àûáng hùèn úã giûäa cöíng àïí nhòn vaâo cho cêín thêån. Anh súå tröng lêìm chùng. Anh úã nhaâ quï quen, tröng ngûúâi trïn tónh, thûúâng thêëy ngûúâi naâo cuäng sang troång giöëng ngûúâi naâo.

Anh thêëy öng kia cuäng nhòn anh möåt luác. Nhûng quaái, sao khöng thêëy öng êëy goåi? Hay laâ höm nay anh àöåi khùn vaâ mùåc aáo daâi, nïn tröng khaác, maâ öng ta chûa nhêån ra chùng?

Anh beân giú tay ra vêîy, vaâ goåi: - Öng úi! Laå quaá, anh thêëy öng êëy quay trúã vaâo. Vaâ tiïëng gùæt mùæng laåi to

hún ban naäy. Röìi böîng coá ngûúâi àêìy túá úã trong chaåy ra, hêët haâm hoãi anh:

- Ài àêu? Vaâo àêy laâm gò? - Töi quen öng kia. Töi vaâo chúi. - Ai chúi vúái maây? Thùçng àiïn! - Töi khöng àiïn àêu. Töi quen thêåt àêëy. - Àûâng laáo! Liïåu khöng tao baáo àöåi sïëp àûa vaâo nhaâ thûúng.

Cuát ài! - Anh hoãi laåi öng êëy maâ xem. Töi khöng àiïn àêu. Töi quen öng

êëy. Öng êëy múâi töi àïën chúi thêåt àêëy maâ. - Maây àûâng giúã thoái àiïn ra àêy. Cuát ài! Ngûúâi àêìy túá vûâa noái, vûâa dùæt tay anh àô, löi ra cöíng. - Maây laâ thùçng àiïn. Chöî naây khöng phaãi laâ chöî maây àïën noái

laáo. Öng êëy baão tao àuöíi maây ài, vò maây àiïn, nghe chûa! - Töi quen thêåt. Öng êëy nhúâ töi gaánh va ly lïn ga àêëy, caái ngaây

öng êëy hoãng ötö êëy maâ. Ngûúâi àêìy túá nhòn qua neát mùåt anh àô, röìi hoãi: - Anh noái thûåc? - Töi noái döëi laâm gò? Öng êëy khöng múâi, sao tûå nhiïn töi daám

àïën. Töi khöng àiïn àêu. Öng êëy tûã tïë lùæm. Ngûúâi àêìy túá laåi nhòn anh àô möåt lûúåt nûäa, thêëy böå mùåt anh

quaá thûåc thaâ, thò thûúng haåi, nïn móm cûúâi, vöî vai anh, vaâ ön töìn giaãng:

- ÖÌ! Thïë thò anh chùèng àiïn laâ gò? Luác ngûúâi ta hoãng ö tö khaác, luác ngûúâi ta úã nhaâ tiïëp khaách khaác. Chûá anh tûúãng ngûúâi ta luác naâo cuäng nhû luác naâo aâ? Thöi, anh vïì ài laâ khön...

PTBNS söë 48; 1-12-1939


Xuêët giaá toâng phu

Traã tiïìn xe xong, ngaâi öm caái goái boåc giêëy xanh, chùçng dêy

höìng, thoùn thoùæt àïën buöìng khaách, qua buöìng ùn, ngoá vaâo nhaâ tùæm, röìi xuöëng bïëp: Su haâo, bùæp caãi, bong boáng, nêëm mûåc, coân bûâa baäi, ngöín ngang caã trïn phaãn laâm cúm. Ngaâi ngú ngaác hoãi:

- Bïëp! Baâ àêu? Anh bïëp ngú ngaác, thûa: - Bêím, baâ úã nhaâ ngoaâi. Ngaâi caâng ngú ngaác: - Khöng maâ! Röìi ngaâi tòm lûúåt nûäa: nhaâ tùæm, buöìng ùn, buöìng khaách. Ngaâi

goåi to: - Múå àêu nhó? Chùèng thêëy vúå àêu, ngaâi sûåc nghô ra. Ngaâi chaåy lïn gaác, bêåt

àeân lïn. Thò quaã nhiïn baâ nùçm trïn giûúâng, àùæp chùn kñn mñt. Mûâng rúä, ngaâi àùåt caái goái lïn baân, laåi gêìn, ngöìi caånh vúå, lêåt

chùn ra, toã yá ngaåc nhiïn: - Kòa, töi tûúãng múå sùæm sûãa xong röìi. Dêåy ài, mau! Baâ múã mùæt lim dim, keáo chùn àùæp laåi, uïí oaãi noái: - Töi nhûác àêìu quaá, maâ cúm cuáng úã nhaâ cuäng chûa sùæp sûãa àûúåc

gò caã. - Khöng cêìn. Dêåy mùåc quêìn aáo, keão khöng kõp. Noái àoaån, ngaâi lêåt caã têëm chùn ra. Baâ vúå thò cöë co laåi: - Thöi, töi nhûác àêìu nhû bõ buáa böí, vaâ choáng mùåt lùæm. Ngaâi cûúâi khanh khaách, keáo vúå ngöìi dêåy: - ÖÌ, vúâ maäi! Mùåt muäi thïë naây maâ baão rùçng nhûác àêìu. Mau ài,

keão lúä.


Röìi chùèng hay caãm vò sùæc àeåp hay muöën giúã khoa nõnh àêìm, ngaâi öm lûng vúå, hñt vaâo cöí. Nhûng baâ hêët ra, vaâ laåi cöë nùçm xuöëng, dùçn döîi:

- Töi chõu thöi. Ngaâi trúån mùæt, kinh ngaåc: - Chïët, viïåc cêìn, khöng noái thïë àûúåc. Thu xïëp xong àêu vaâo àêëy

röìi. Múå àûâng phuå cöng töi. Röìi ngoåt ngaâo, ngaâi àêåp vaâo vai vúå, troã caái goái: - Naây, tên thúâi, àeåp àaáo àïí. Dêåy maâ xem. Baâ vûâa keáo chùn toan truâm àêìu, vûâa noái: - Àiïìu khaác thò töi xin chiïìu yá cêåu ngay. Ngaâi co phùæt chùn, cuöån laåi, öm quùèng sang giûúâng bïn kia,

hïình hïåch caái möìm, cûúâi: - Múå chó ngaåi reát chûá gò? Coá reát quaái àêu! úã ngoaâi àûúâng cuäng

êëm aáp lùæm. Baâ öm àêìu: - ÚÃ nhaâ cöng viïåc coân bïì bïì ra, cêåu khöng biïët aâ? Cúm cuáng àaä

laâm àûúåc tñ naâo àêu. Ngaâi döî daânh: - Khöng cêìn! Chaã cuáng bêy giúâ thò taám giúâ, chñn giúâ, mûúâi giúâ

àïm, luác naâo múå vïì haäy hay. Maâ chùèng coá thò töi cûá trêìu nûúác múâi caác cuå vïì cuäng àûúåc, chûá àaä laâm sao? Mai nùm múái, haäy cöî baân baây veä.

Noái àoaån, ngaâi dûång vúå dêåy, cêìm hai caánh tay, keáo ra caånh giûúâng, röìi ngoeâo chên, xïëp laåi hai chiïëc guöëc cho ngay ngùæn. Baâ oùçn oaåi, ngaã ngûúâi àïí co laåi, nhùn nhoá, giùçng tay ra. Nhûng thêëy sûác yïëu quaá, nïn tûå nhiïn, baâ bêåt ra tiïëng khoác.

Àoá laâ luác chùèng nïn àuâa. Cho nïn ngaâi trúån mùæt, nghiïm chónh hoãi: - Ö hay, múå khöng ài thûåc aâ? Baâ vêîn öm mùåt, nûác núã: - Cêåu coân phaãi hoãi hay sao? - Nhûng töi àaä hûáa vúái ngûúâi ta röìi kia maâ! - Mùåc kïå cêåu. Ai baão?


- AÂ, múå khoá baão nhó! Naâo coá nhoåc nhùçn gò viïåc êëy. Töi quanh nùm laâm luång vêët vaã, möîi ngaây vuâi àêìu vaâo cöng viïåc haâng baãy taám giúâ àöìng höì. Nïëu töi quaãn cöng, thò liïåu caã gia àònh naây coá àûúåc êëm no khöng? Múå khöng biïët nghô.

- Töi hiïíu caã. Cêåu khöng cêìn noái nhiïìu. Nhûng cêåu àûâng bùæt töi thïë.

Buöng phûát vúå ra, ngaâi ngêìu ngêìu nhòn thêåt nghiïm chónh: - Thïë múå muöën àïí cho ngûúâi ta cho töi laâ àöì gò? Baâ chùæp hai tay, vaái lêëy vaái àïí: - Töi laåy cêåu, töi van cêåu, cêåu àûâng eáp töi. Töi laâ vúå cêåu... - AÂ, töi laâ vúå cêåu! Laâ vúå maâ chöìng baão khöng nghe. Luên lyá àïí

àêu? Giaáo duåc àïí àêu? Baâ laåi öm mùåt, thöín thûác. Ngaâi moác tuái, coi àöìng höì. - Thöi, dêåy sùæm sûãa maâ ài, coân coá ngoát möåt giúâ nûäa thöi. - Ngoát möåt phuát töi cuäng chõu. Nghiïm neát mùåt, ngaâi deä daâng, giaãng: - Múå phaãi hiïíu, töi khöng muöën töi phaãi eáp múå. Töi muöën múå

vui veã maâ ài. Töi giaãng nghôa trong tûâng êëy ngaây, töi tûúãng múå àaä nghe hiïíu. Thïë naây thò caáu thêåt!

Baâ nùçm laã xuöëng giûúâng, öm àêìu. Ngaâi nhòn möåt laát, böîng hêët haâm, hoãi:

- Múå coá ài hay khöng thò múå baão? - Töi cùæn rúm cùæn coã töi laåy cêåu, cêåu tha cho töi. Cêåu àûâng laâm

töi nhuåc. Ngaâi nhùn mùåt, röìi to tiïëng: - Coá ài hay khöng? Baâ cuäng nhùn mùåt: - Khöí quaá, töi laåy cêåu. Ngaâi gùæt: - Coá ài hay khöng. Múå traã lúâi möåt tiïëng. Khöng laåy van gò caã!

Coá hay khöng? Baâ khöng àaáp, nûác núã khoác. Ngaâi nùæm chùåt baân tay, àêëm maånh

xuöëng phaãn: - Noái!


Nhûng chùèng àûúåc nghe yá kiïën vúå, ngaâi xung tiïët, chaåy àïën mùæc aáo, vúá caái ba toong, khuyânh tay àûáng trûúác giûúâng, röìi giú ngoån gêåy vaâo mùåt vúå, hoãi:

- Coá hay khöng? Möåt tiïëng! Vûâa suåt suâi, baâ vûâa àaáp: - Khöng! Cêìn quyïët liïåt hún, ngaâi giú gêåy: - Thêåt múå khöng ài aâ? - Khöng! - AÂ, bûúáng! Tao khöng doåa àêu nheá. Àïí röìi möìng böën Tïët, noá

nhöí vaâo mùåt tao êëy aâ! Cûáng cöí naây! Khoá baão naây! Thïë laâ chiïëc gêåy hùng haái, cûá tûâ trïn cao giaáng xuöëng. Baâ ruá

lïn, röìi giú tay ra àúä, sêën laåi chöìng, cöë nñu lêëy caánh tay rùæn nhû sùæt. Nhûng loaáng möåt caái, ngoån gêåy giú lïn thêåt cao, quêåt maånh xuöëng, chaåm phaãi thaânh giûúâng, gêîy cùæc ra laâm àöi. Möåt mêíu quay löng löëc nhû chong choáng, bùæn lïn gêìn trêìn, röìi rúi xuöëng vaán gaác.

Àoá laâ möåt caãnh dûä döåi. - Töi van cêåu, àïí nöåi trong ba ngaây Tïët höm naâo töi ài cuäng

àûúåc. Biïët laâ sûå laâm giaâ bao giúâ cuäng hay hún, ngaâi lùæc àêìu, co giêåt

phùæt vúå xuöëng. Baâ ngaä ngöìi trïn hai chiïëc guöëc luác êëy ngöín ngang. - Phaãi ài ngay! Tao khöng hoaän möåt phuát! Àöì thên lûâa chó ûa

nùång. Baâ nhùn nhoá, khoác: - Àïí àïën mai, möìng möåt Tïët, töi ài vêåy, bêy giúâ töi coân phaãi laâm

cúm cuáng.

- Àaä baão khöng cêìn maâ. Ngûúâi ta ài trûúác Tïët, chûá ai àïí àïën tïët röìi múái ài! Àûáng ngay dêåy!

Ngaâi giêåt phùæt caái cöåt maân. Thò thònh lònh:

- ÖËi haâng phöë úi!

Baâ vûâa kïu, vûâa tuám lêëy chöìng, thúã yâ aåch.

Nhûng khoãe nhû con vêm, àûa khuyãu ra, ngaâi gaåt vúå ngaä lùn, vaâ nùæm chùåt lêëy hai cöí tay. Baâ oùçn oaåi, song yïëu quaá. Baâ duâng hai cùèng àïí cûúäng. Nhûng caã caái sûác nùång cuãa têëm thên vaåm vúä àeâ trïn


ngûåc baâ, baâ phaãi cöë cûåa caåy àïí thúã. Vêåy maâ ngaâi taát. Ngaâi taát döìn nùm saáu caái, vaâ hoãi töåi:

- Maây coá ài hay khöng? Baâ töëi tùm mùåt muäi, höín hïín thaách: - Àêy, cêåu cûá àaánh chïët töi ài. Tûác thò, nhûäng quaã thuåi kinh höìn vaâo mùåt, vaâo ngûåc vaâ vaâo

sûúân, laâm baâ kïu thêët thanh. Nhûng mùåc kïå, ngaâi vêîn hoãi coá möåt töåi:

- Maây coá ài hay khöng? Baâ kïu cha, kïu meå, kïu caã Trúâi nûäa. Nhûng ai thûa? Vñ thûã

cha meå hay caã Trúâi nûäa coá àûáng àêëy thûåc, cuäng àöë daám vaâo maâ gúä.

* * *

Viïåc gò cuäng vêåy, àaánh àau thò phaãi chûâa. Cho nïn chùèng mêëy chöëc, baâ kïu cuöëng quyát:

- Vêng! Vêng! Töi laåy cêåu! Töi xin ài. Ngaâi hung hùng, löi phùæt vúå dêåy, hêìm hêìm nhòn. Baâ ngöìi laã, chöëng tay àùçng sau, àêìu toác ruä rûúåi, thúã. - Nïëu maây àõnh ài thêåt, thò ài maâ lau mùåt. Súå quaá, baâ chùæp hai tay vaái cuöëng queo: - Vêng, vêng, töi xin ài.

- Ài ngay!

- Vêng, vêng! Töi laåy cêåu.

Noái xong, baâ lï àïën ngöìi úã ghïë.

Ngaâi nhòn ra hiïn, chaåy lêëy chiïëc khùn mùåt, àûa vúå:

- Àêy, lau mùåt ài! aáo quêìn, phêën saáp coá sùén caã röìi, coân khoá khùn gò nûäa.

Àoaån ngaâi vúá caái boåc, cúãi dêy, múã giêëy ra trûúác mùåt baâ vaâ noái:

- Khöng biïët tao hïët húi noái ngûúâi ta múái cho mûúån nhûäng thûá naây aâ? Mau, chêåm röìi.


Baâ khoác sûúát mûúát, cêìm caái lûúåc, giuä maái toác ra vaâ vûâa suyát xoa, vûâa chaãi. Ngaâi vêîn coân hung hùng:

- Reä nhû löëi chõ Tham êëy. Giêåt naãy mònh, baâ vöåi chaãi, vöåi reä, vöåi uöën eáo cho laân toác lêåt lïn,

cong xuöëng cho thêåt nïìn, röìi vûâa lau nûúác mùæt, baâ vûâa lêëy caác thûá úã boåc àïí xoa phêën trùæng, àaánh phêën höìng, vaâ keã möi son cho thùæm.

Trong khi êëy, ngaâi àûáng coi, möîi chöëc laåi giúã àöìng höì ra xem vaâ giuåc.

Trang àiïím xong, baâ thúã daâi, cöë gûúång àau àïí àûáng dêåy, lêëy caái quêìn xa tanh trùæng vaâ caái aáo nhung maâu may kiïíu múái vêîn coân gêëp goån gheä trïn baân. Baâ vêån nhûäng thûá êëy vaâo, röìi böi àêîm nûúác hoa.

Àïën bêy giúâ, dûúái aánh àeân àiïån saáng trùæng, baâ thaânh ra möåt böng höìng noän naâ, thúm tho, khïu gúåi.

Nhûng vêîn trûâng trûâng nhòn vúå, ngaâi gùæt: - Tûúi tónh lïn thò ngûúâi ta múái caãm, chûá khoá àùm àùm thïë kia,

thò noá töëng cöí vïì! Röìi ngaâi xuöëng gaác. Baâ ài theo. Ngaâi goái ñt nhêåt trònh cuä, buöåc

dêy cêín thêån, röìi àûa baâ.

- Cêìm caái naây maâ ài cho ngûúâi ta khoãi ngúâ.

Vaâ vêîn nghiïm chónh, ngaâi àe:

- Hïî noái döëi tao maâ tröën vaâo àêu thò àûâng ùn caái Tïët naây thöi!

Baâ nghiïën rùng, thúã daâi, khöng àaáp.

Ngaâi nhiïëc:

- Caái giöëng àaân baâ xûa nay vêîn thïë kia! Luác àïën thò àûâng coá luâ luâ àùçng cöíng trûúác, nghe chûa? Maâ khi naâo öng êëy cho vïì múái àûúåc vïì. Tao maâ thêëy öng êëy toã yá khöng bùçng loâng thò chúá chïët!

Nûúác mùæt chaåy quanh, baâ bûúác chên ra gêìn àïën cûãa, quay laåi, rñt lïn, noái:

- Thiïëu gò caách lïî Tïët maâ cêåu phaãi laâm töi nhuåc nhaä nhû thïë naây!

Ngaâi trúån mùæt:

- Cêm ngay! Laâm gò maâ bö bö caái möìm lïn thïë. Àöì ngu nhû lúån. Caái gò thò mua àûúåc, chûá caái naây mua àûúåc aâ?


Röìi ngaâi àûáng nhòn chiïëc xe keáo vúå ài khuêët, múái quay laåi, ra daáng yïn loâng. Ngaâi yïn loâng vò khöng phaãi theån vúái lûúng têm maâ chùæc chùæn rùçng seä àûúåc öng êëy khen laâ biïët ún vaâ tûã tïë.

PTBNS söë 61; 16-6-1940


Àaâo keáp múái

Múái àöå baãy giúâ töëi, ba ngoån àeân àiïån úã cûãa raåp tuöìng An Laåc àaä

bêåt lïn. Caái tröëng dûång nghiïng úã chên tûúâng àaä bùæt àêìu rung nhûäng höìi inh oãi.

Hiïåu tröëng êëy, cûá möåt nhõp, keáo daâi cho àïën têån taám giúâ, coá khi taám giúâ mûúâi lùm, laâ luác khai diïîn.

Thónh thoaãng, thùçng beá con vûâa nïån tuâng tuâng, vûâa uïí oaãi giuåc: - Caác öng caác baâ, lêëy veá vaâo maâ xem, gêìn àïën giúâ röìi. Àoá laâ noá múâi mêëy öng nhoã, mêëy baâ vuá em, àûúåc dõp vùæng chuã,

ra àêëy àïí "xaä giao" vúái nhau. Caác öng, öng naâo öng nêëy toác chaãi thêåt mûúåt, hoùåc gaâi caái lûúåc

bùçng dêy theáp uöën, baá vai nhau, vùæt chên cheáo khoeo, àûáng úã trûúác caái baãng quaãng caáo giêëy vaâng daán trïn mùåt liïëp, àïí têåp àaánh vêìn quöëc ngûä.

Caác baâ thò aáo caánh cöåc luåa mùåc ra ngoaâi aáo caánh cöåc vaãi, kïå cho luä treã àûáa chaåy tung tùng, àûáa boâ löím ngöím, ngöìi úã gêìn haâng nûúác, phaân naân baâ chuã nghiïåt hoùåc noái chuyïån chöìng baåc tònh.

Rêët ñt ngûúâi lêëy veá vaâo coi haát.

Tiïëng tröëng vêîn laâm àinh tai.

Trong caái buöìng heåp ngay caånh cûãa, coá löî toâ voâ beá coãn con, trûúác caái baân àïí sùén ba böën têåp veá, baâ chuã ngöìi thûâ mùåt, vuá vaåch ra cho con buá.

Khöng coân gò buöìn bùçng caãnh ïë haâng.

Trong raåp, tûâ baãy giúâ rûúäi trúã ài, ba chiïëc quaåt têy, buöåc dñu vaâo möåt dêy keáo, àaä bùæt àêìu hoaåt àöång. Ghïë caác haång, laác àaác àaä coá möåt vaâi ngûúâi ngöìi. Ngoån gioá nhên taåo khöng phêíy àûúåc túái nhûäng daäy ghïë cuöëi cuâng, cao lïu àïu, daäy ghïë haång nùm xu maâ ngûúâi


ngöìi, àïëm àûúåc gêìn böën chuåc. Trong khi chúâ, khaán giaã cûúâi to, noái lúán, nhöí bêåy, hoùåc caäi nhau.

Nhûng böîng möåt höìi chuöng rung maånh. Àeân phña trong sên khêëu bêåt lïn, laâm roä nhûäng maãnh sún bong trïn lúáp vaãi maân moãng bao nhiïu, thò laâm múâ caái phong caãnh veä ài bêëy nhiïu.

Tröëng, keân, nhõ, thanh la, tung ra nhûäng tiïëng gùæt goãng. Böîng möåt caái àêìu boáng thoâ ra ngoaâi maân sên khêëu, ngú ngaác

nhòn. Möåt nhõp cûúâi döìn úã haâng ghïë beát. Möåt höìi chuöng rung ngùæn nûäa. Chiïëc maân tûâ tûâ cuát kñt cuöën lïn tûâng nêëc: Caãnh triïìu àònh.

Ngûúâi ta suyåt. Ngûúâi ta heát im. Nhûng úã cuöëi raåp, vêîn cûúâi to, noái lúán, vêîn nhöí bêåy, caäi nhau.

Vai vua gêìy goâ, ngöìi trïn cao, trûúác caái phöng sún thuyã, vuöët böå àuöi ngûåa laâm bûác reâm möìm, nhòn hai daäy baá quan, haát nhûäng cêu khöng ai nghe roä. Baá quan nghiïm chónh, thónh thoaãng súâ naåm rêu anh em ruöåt vúái rêu cuãa vua, mùæt liïëc ngang liïëc doåc, ra veã trõnh troång.

Röìi möåt anh nhoå moäm, quêìn aáo thêm, quyâ giûäa sên khêëu, bûng trïn àêìu caái àôa baây böën chiïëc cheán khöng. Vua giú tay múâi. Baá quan saáu ngûúâi, thò böën ngûúâi àûáng dêåy, möîi ngûúâi cêìm möåt cheán, vaåch rêu, kïì tay vaâo möìm, hùæt cùån, röìi laåi ngöìi xuöëng.

Vua cûúâi kha khaã, phaán: - Giui! Giui quaá ài mêëc maâ thöi! Röìi caã boån keáp haát àûáng dêåy, ài baâi têíu maä. Tiïëng keân àûa cao,

gioång haát huâng höìn vang nhõp, ùn theo vúái àiïåu böå muáa may. úã haâng ghïë dûúái, tiïëng öìn aâo àaä húi dõu.

Böîng anh nhoå moäm ban naäy, úã trong buöìng troâ chaåy ra, húát hú húát haãi. Anh vêëp vaâo möåt vai quan, ngaä löån tuâng pheâo. Tiïëng vöî tay ran nhû traâng phaáo, àïí thûúãng cho anh keáp haát pha troâ àêåm.

Ngaä xong, anh keáp àûáng phùæt dêåy, àûáng thêåt ngay, xoeâ nùm ngoán tay lïn traán àïí chaâo kiïíu nhaâ binh. Ngûúâi ta laåi cûúâi.

Vua noái gioång Saâi Goân, phaán hoãi: - Chi maâ bay giöåi giaâng laâm giêåy, thùçng kia? - Daå, thêåm cêëp, thêåm cêëp, chñ nguy, chñ nguy! Quên nûúác Phiïn

àaä keáo àïën Lêm Truy, caách kinh kyâ coá ba ki lö meát! - AÃi! AÃi!


Vua quaát vêåy, röìi vúái chiïëc nêåm göî, àêåp chan chaát: - AÃi AÃi! Nïëu giêåy, khöí daä chêng khöí daä, nguy tai thõ nguy tai!

Cuöåc chiïëng tranh nïëu cûá keáo daâi, ta e nûäa mööåc mai dêng khöí. úá naây, baá quang!

- Daå. Röìi vua goâ lûng, lùæc àêìu, lùæc cöí, heát: - Quêng Phiïng àaä Lêm Truy keáo túái, laâm giua töi laåi gùåp buöíi

giang nang, trêîm truyïìn cho giùng gioä baá quang, xem ai coá taâi coá gang ra giuáp nûúác, haâ!

Vûâa dûát lúâi, hai anh keáp möìm nhùén thñn, ngöìi ngoaâi cuâng, ban naäy trú khêëc khöng àûúåc àaánh cheán, vöåi àûáng caã dêåy, xùæn aáo thïu, xöëc laåi muä, röìi muáa may, uöën eáo, laâm böå giûúng suáng, cûúäi ngûåa, vùån ötö, nhaãy xe àaåp. Ngûúâi xem haát cûúâi rêìm rêìm. Hai anh laåi nhaãy xe àaåp, vùån ötö, cûúäi ngûåa, giûúng suáng möåt lûúåt nûäa, àuång caã vaâo nhau, ngaä nghiïng ngûãa, cho àïën têån luác tiïëng cûúâi ngúát. Röìi trong raåp im phùng phùæc. Möåt luöìng gioá, qua chöî ài tiïíu, àûúåm muâi cöëng, loåt vaâo cûãa toâ voâ, laâm cho caã raåp thêëy thoang thoaãng luöìng khöng khñ hùng hùng. Nhûng khöng ai àïí yá àïën, ngûúâi ta chùm chuá nhòn vaâ nghe hai anh keáp àûúng phïånh phaåo giúã löëi anh huâng rúm. Anh bïn phaãi vûún cöí noái:

- Àaä coá töi phoâ taá! Anh bïn traái, ngoaác möìm tiïëp: - Laåi coá möî taá phoâ! Röìi caã hai anh àöìng thanh vûâa haát vûâa giú tay: - Xin Thaánh thûúång àûâng lo. Àoaån laåi cuâng vïnh vaáo troã vaâo ngûåc mònh: - Àaä coá töi... phoâ taá! Dûát lúâi, höìi vöî tay sao maâ vang vaâ lêu thïë!

Thùçng beá baán nûúác vaâ laåc rang laách qua caác chöî ngöìi àïí rao haâng. Trïn sên khêëu, vêîn diïîn ra nhûäng àiïåu böå vaâ nhûäng cêu pha troâ nhaãm nhñ. Hai ba öng quêìn aáo têy ngöìi trïn haång nhêët, thúã daâi, röìi àûáng dêåy ra vïì. Nhûng haâng cuöëi cuâng möîi luác möåt thïm ngûúâi, maâ cuäng chó àöng úã haång êëy.

Nhòn khu ghïë nhêët, ghïë nhò, khaách vùæng tanh tanh, öng chuã gaánh haát lo lùæng.


ÚÃ ngoaâi àûúâng, boån tòm cuöåc vui buöíi töëi vêîn ài laåi rêìm rêåp. Nhûng mêëy ai qua raåp An Laåc, nghe tiïëng keân, tiïëng nhõ, àaä chõu liïëc mùæt vaâo trong, xem àaâo keáp aáo muä rêu ria, diïîn nhûäng troâ gò.

Mêëy nùm nay, ñt ngûúâi thñch nghe haát tuöìng cöí.

* * *

Gaánh An Laåc doån ài àêu mêëy thaáng, nay laåi múái vïì, thuï úã chöî cuä.

Ngay tûâ buöíi saáng, úã cûãa raåp, ngûúâi qua àûúâng vö yá àïën àêu cuäng phaãi tröng thêëy möåt caái cöíng kïët bùçng laá dûâa, gaâi thïm nhûäng caânh nhaän caâi hoa rêm buåt. Trïn cöíng, haâng chuåc chiïëc cúâ Phaáp, Nam bay tñu tñt. Trïn tûúâng, möåt miïëng vaãi trùæng cùng thùèng, coá daán möåt doâng chûä trang kim:

Àaâo keáp múái! Baãn raåp chêën chónh! Àaâo keáp múái! Röìi àïën nùm giúâ chiïìu, luác mùåt trúâi àaä xïë, trûúác nhaâ haát, baãy

chiïëc xe cao su àaä chûåc sùén caã úã vïå àûúâng. Möåt laát, baãy chiïëc xe thong thaã bûúác möåt tiïën ài. Xe àêìu, möåt

caái biïín daán giêëy àoã, coá chûä viïët lúán: Àaåi diïîn tñch haát múái! Lûu Lïî bònh Phiïn - Baãn raåp múái chêën

chónh! Àaâo keáp múái! Ngöìi trong xe, möåt thùçng beá con giú thùèng hai caánh, nïån vaâo

mùåt chiïëc tröëng caái, vaâ möåt thùçng nûäa, àaánh thanh la, thónh thoaãng phöìng maá, thöíi baâi keân têy ra trêån.

Xe thûá nhò, böën taâi tûã, ngûúâi keáo nhõ ngöìi phïåt dûúái saân xe, hai ngûúâi thöíi keân vaâ saáo, leân nhau trïn àïåm, vaâ ngûúâi àaánh àaân ngöìi chöî mui, giang hai cùèng àïí lêëy thùng bùçng.

Xe thûá ba, möåt cö tiïíu thû mùæt toeát, mùåt trùæng, maá àoã, vúái möåt con beá toác xoaä. Hai ngûúâi cuâng aáo gêëm, giaây Taâu.

Xe thûá tû, ba öng ngöìi keåp àuâi vaâo lûng nhau, möåt öng thûúång ban, möåt öng trung ban, möåt öng haå ban, cuâng muä caánh, aáo thïu, öng thò mùåt àoã, öng thò rêu daâi, öng thò muäi hin, tai beåp.

Xe thûá nùm, thûá saáu cuäng vêåy. Cuäng nhûäng öng tröng ra phïët Thaái sû.


Xe thûá baãy, thò möåt cö xêëu, nhûng tên thúâi, mùåt phêën maá höìng, möi àoã, reä lïåch, chiïëc aáo cùng lûúân, tröng tûác anh aách, nhû möåt baâi thú thêët luêåt.

Àoaân xe quaãng caáo mûúâi lùm võ àaâo keáp múái, ài diïîu hïët phöë naây sang phöë khaác. Mùåt trúâi chûa lùån. Ngoån cêy àûáng yïn. Boáng rêm múái lêën àûúåc nûãa àûúâng bïn traái. Boån àaâo keáp phaãi phúi dûúái aánh nùæng noáng nhû thiïu. Trïn mùåt phêën möåt vaâi ngûúâi, möì höi lêëm têëm, röìi roâng roâng nhoã gioåt. Hoå lêëy quaåt che nùæng vaâ phêíy. Song, trúâi naây maâ hoå cûá muä aáo êëy, àai maäng êëy, àïí ài rong phöë, thò duâ hoå coá cöë kheáo giûä lêëy böå mùåt tûúi tónh, nhûng ai chùèng àoaán àûúåc caái caãnh àaáng thûúng cuãa kiïëp àaâo keáp haát tuöìng!

* * *

Töëi höm êëy, cuäng múái àöå baãy giúâ, saáu ngoån àeân àiïån laâm saáng trûng caã cûãa raåp An Laåc. Thùçng beá con laåi khua tröëng rêìm rêìm.

Caác öng bïëp, caác baâ vuá em vêîn xaä giao, ài laåi nhöån nhõp. Nhûng trûúác caái baãng giêëy àoã, àaä coá nhiïìu öng sang troång àûáng àoåc, vaâ qua caái löî höíng baán veá, thónh thoaãng möåt vaâi caái tay trùæng nuöåt thoâ vaâo xóa tiïìn.

Àöå taám giúâ, trong raåp àaä nhiïìu khaách. Trïn daäy ghïë haång nhêët, coá chûâng hai chuåc ngûúâi. Haång nhò àöng hún. Haång ba àöng hún nûäa. Haång nùm xu caâng àöng hún.

Ngûúâi ta thûã xem raåp An Laåc chêën chónh. Ngûúâi ta thûã xem taâi àaâo keáp múái. Ngûúâi ta thûã xem tñch haát múái.

Nhûng röìi ngûúâi ta lùæc àêìu vúái nhau. Vêîn caái maân lúã sún cuä che sên khêëu khöng àûúåc kñn. Vêîn caái àêìu boáng trûúác ngoá ra. Vaâ sau möåt höìi chuöng rung, thò caái maân êëy cuäng vêîn cuát kñt cuöën dêìn lïn tûâng nêëc: Caãnh triïìu àònh.

Sau möåt vaâi tiïëng im, tiïëng suyåt, úã haâng ghïë daâi cuöëi cuâng, cao lïu àïu, hoå vêîn cûúâi to, noái lúán, nhöí bêåy, caäi nhau.

Trûúác caái phöng sún thuãy vaá, vai vua, mùåt muäi phûúng phi, khöng àeo rêu, ngöìi trïn ngai cao, mùæt liïëc bïn phaãi bïn traái, coá veã oai vïå, àïí nhòn hai daäy baá quan, vaâ haát nhûäng cêu khöng ai nghe roä.


Röìi möåt anh moäm trùæng, quêìn aáo àoã, quyâ giûäa sên khêëu, bûng trïn àêìu caái àôa baây saáu chiïëc cheán khöng. Vua giú tay múâi. Baá quan saáu ngûúâi, thò caã saáu ngûúâi àïìu nhêëc cheán, vaåch rêu, ngûãa cöí ra àïí uöëng rûúåu bùçng khöng khñ. Anh moäm trùæng cêìm chiïëc nêåm göî, rûúái vaâo cheán möåt lûúåt rûúåu nûäa. Baá quan laåi uöëng möåt tuêìn nûäa vaâ kïu say. Luác êëy, anh moäm trùæng àûáng dêåy nhòn möåt vai quan àang laão àaão. Anh lûúát tay vaâo naåm rêu cuãa hùæn, röìi quïåt vaâo möìm mònh. Thïë laâ anh say àöí àiïn àöí cuöìng, mùæt trúån ngûúåc lïn, chïånh choaång, súâ soaång, ngaã bïn kia, giuái bïn noå, maäi múái vaâo àûúåc buöìng troâ.

Trúâi úi! Ngûúâi ta cûúâi, ngûúâi ta vöî tay, tûúãng àïën vúä raåp. Vua cûúâi kha khaã, phaán: - Giui! Giui quaá ài mêëc maâ thöi! Röìi baâi têíu maä theo gioång keân, huâng höìn vang nhõp. Böîng anh moäm trùæng ban naäy, húát hú húát haãi chaåy ra. Anh vêëp

vaâo möåt vai quan, ngaä löån tuâng pheâo. Tiïëng cûúâi laåi vang àöång. Ngaä xong, anh àûáng phùæt dêåy, ngay nhû tûúång göî, xoeâ nùm ngoán tay lïn traán àïí chaâo kiïíu nhaâ binh. Ngûúâi ta laåi cûúâi.

Vua noái gioång Saâi Goân, phaán hoãi: - Chi maâ bay giöåi giaâng laâm giêåy, thùçng kia? - Daå, thêåm cêëp, thêåm cêëp, chñ nguy, chñ nguy! Quên nûúác Phiïn

àaä keáo àïën Lêm Truy, caách kinh kyâ coá ba ki lö meát!

- AÃi! AÃi!

Vua quaát vêåy, röìi vúái chiïëc nêåm göî, àêåp chan chaát:

- AÃi AÃi! Nïëu giêåy, khöí daä chêng khöí daä, nguy tai thõ nguy tai! Cuöåc chiïëng tranh nïëu cûá keáo daâi, ta e nûäa mööåc mai dêng khöí. úá naây, baá quang!

- Daå.

Vua heát:

- Quêng Phiïng àaä Lêm Truy keáo túái, laâm giua töi laåi gùåp buöíi giang nang, trêîm truyïìn cho giùng gioä baá quang, xem ai coá taâi coá gang ra giuáp nûúác, haâ!

Hai anh keáp ngöìi ngoaâi, möåt anh mùåt àen, rêu àoã, phun pheâ pheâ tûâ thaái dûúng àïën möi, möåt anh mùåt trùæng, rêu veä bùçng mûåc,


lanh leå xùæn aáo, xöëc muä, muáa may, uöën eáo, laâm böå giûúng suáng, cûúäi ngûåa, vùån ötö, nhaãy xe àaåp. Tiïëng cûúâi laåi vang lûâng.

Anh bïn phaãi lùæc àêìu lùæc cöí, noái: - Àaä coá töi phoâ taá! Anh bïn traái vûún cöí, phuång phaåo tiïëp: - Laåi coá möî taá phoâ! Röìi caã hai anh cuâng giú tay vaâ cuâng haát: - Xin Thaánh thûúång àûâng lo. Àoaån laåi cuâng vïnh vaáo troã vaâo ngûåc mònh: - Àaä coá töi... phoâ taá! Trïn haâng ghïë àêìu, ngûúâi ta nhùn mùåt, baân taán: - Nhaãm quaá. Ta phaãi lûâa röìi. - Phaãi, hoå noái laáo, chûá chêën chónh caái coác khö gò. Vêîn àöì baâi trñ

êëy, coá àaâo keáp múái maâ vêîn haát tñch cuä, thò coá khaác trûúác tyá naâo? Möåt ngûúâi tinh mùæt, móm cûúâi, troã lïn sên khêëu noái: - Caác ngaâi thûã nhòn kyä xem boån keáp naây laâ múái hay cuä. Caái anh

lêìn trûúác ngöìi kia, thò bêy giúâ boã böå rêu ra vaâ ngöìi àêy. Caái anh ngöìi bïn naây bêy giúâ vêån muä khaác aáo khaác vaâ veä mùåt khaác. Vaã àûúåc àöå möåt vaâi thùçng keáp khöí hoùåc con àaâo ûún, maâ àaä nhùång lïn laâ múái, laâ chêën chónh, thò chuáng mònh chó mùæc möåt lêìn laâ cuâng!

Röìi cuâng thêët voång, ruã nhau ra.

* * *

Tûâ höm sau trúã ài, chiïìu naâo cuäng vêåy, cúä àöå nùm giúâ, boån àaâo keáp ban An Laåc laåi muä maäng, phêën saáp, rêu ria, ngöìi trú traáo trïn xe cao su, ài diïîu qua caác phöë àïí phúi nùæng caái àúâi haát tuöìng coân ngùæc ngoaãi.

Nhûng nhûäng ngûúâi àaä xem diïîn qua möåt töëi, hoå àïìu chaán ngaán. Nghe tiïëng tröëng keân cöí àöång êìm ô, hoå cuäng biïët rùçng gaánh haát coân söëng àoá, song, chùèng ai muöën àïí yá xem töëi nay, trong raåp, boån vua quan troâ hïì êëy hoå êåm oeå vúái nhau nhûäng troâ gò!

PTBNS söë 13; 1-12-1937


Phaânh phaåch

Nghe thêëy chiïëc àöìng höì treo thong thaã àiïím mûúâi tiïëng, baâ uïí

oaãi súâ trïn àêìu giûúâng, êën ngoán tay caái vaâo nuám quaã lï bêëm chuöng, röìi laåi uïí oaãi àùåt phõch caánh tay xuöëng. Trúâi oi bûác laâm cho ngûúâi ta mïåt nhoåc, chaán naãn vaâ lûúâi biïëng.

Mêëy höm nay, nhúâ trúâi, dên Viïåt Nam ta khöng phaãi phaân naân rùçng nûúác ta keám nûåc. Gúám ghiïëc! Noáng àêu laåi coá noáng thïë! Suöët ngaây, aánh nùæng roåi xuöëng, laâm cho àêët trùæng xoaá, neã keä, laá cêy guåc laã nhû sùæp chïët khaát. Thónh thoaãng, trêån gioá têy nöíi lïn, hùæt húi lûãa vaâo mùåt. Buöíi töëi thò im gioá, nïn khñ noáng cûá lêín quêët möåt núi. Quaåt àïën raä caánh tay, chùèng qua chó àöíi húi bûác chöî naây lêëy húi bûác chöî khaác.

Búãi vêåy, ai kia, chûá baâ thò thêëy khöí lùæm. Baâ bûát rûát, khoá chõu, nhiïìu luác muöën vûát phùng caã chên tay ài, tûúãng chûâng nhû thïë thò àúä vûúáng vñu. Baâ rûãa mùåt, lau mònh caã ngaây, maâ da vêîn noáng hêìm hêåp. Baâ búái toác ngoãng lïn têån àónh àêìu, ngöìi ngûãa buång ra, chöëng hai tay laåi àùçng sau maâ thúã. Nhiïìu luác, ngoá thêëy trúâi xanh ngùn ngùæt, baâ phõu caã àöi möi daây vaâ ûúát, cau coá noái:

- Laåy böë, thïë naây thò àïën chaãy múä ra mêët!

Buöíi töëi, baâ khöng thñch ài àïën nhûäng núi thoaáng khñ àïí hoáng maát. Phaãi vaå maâ àaánh phêën, maâ böi möi, maâ àoáng aáo daâi vaâo! Nûåc lùæm vaâ phiïìn lùæm! Vaã trúâi naây, chùæc gò kiïëm àûúåc möåt núi coá tñ gioá àïí àûáng? Chi bùçng nùçm trong buöìng, tùæt àeân ài cho noá coá veã dõu maát, múã tung hai caánh cûãa chúáp, röìi vùån quaåt maáy vuâ vuâ. Nhû thïë, may baâ coân chúåp nguã àûúåc tõ naâo chùng. Mêëy höm nay, baâ luãng cuãng suöët àïm.

Vêåy thò baâ nùçm àoá. Nhûng thoaåt tröng àöë ai daám baão laâ möåt ngûúâi. Nïëu ngûúâi ta chûa nom roä caái mùåt phõ, caái cöí ruåt, caái thên nung nuác, vaâ böën chên tay ngùæn chuân chuân, thò phaãi baão laâ möåt


àöëng hai ba caái chùn böng cuöån laåi vúái nhau, sùæp àem cêët ài. Thêåt thïë, baâ beáo lùæm, möåt caái beáo rêët huâng vô, ñt ai coá thïí tûúãng tûúång àûúåc. Muâa heâ, ai tröng thêëy baâ maâ khöng phaát ngêëy thò töi khöng phaãi laâ ngûúâi.

Baâ bêëm chuöng àïí goåi con Àoã con, vò àaä mûúâi giúâ röìi. Quaã nhiïn, con Àoã con chûa daám nguã. Noá thûác àïí chúâ baâ goåi.

Xong viïåc, noá múái àûúåc yïn thên. Noá lûâng lûäng lïn, tay phe phêíy chiïëc quaåt giêëy. Noá lïn quaåt hêìu baâ.

Baâ cùæt cho noá viïåc êëy, thêåt laâ baâ àuã loâng nhên àaåo àöëi vúái möåt con beá úã mûúâi hai, mûúâi ba tuöíi àêìu. Phaãi, coân gò nheå nhaâng cho bùçng viïåc ngöìi yïn möåt chöî, cêìm chiïëc quaåt kheä àûa ài àûa laåi. Baâ àaä vò thûúng ngûúâi maâ nuöi cúm khöng cho noá laâ töët. Chûá ngûä êëy, cúm chùèng biïët thöíi, nûúác chùèng biïët gaánh, quêìn aáo chùèng biïët giùåt, nïëu chùèng xin úã cöng khöng àïí kiïëm miïëng ùn, têët chó coá ài ùn maây. Con Àoã con, caã ngaây, chó coá viïåc bïë anh, röìi laâm phuå dûúái bïëp. Röìi àïën khi anh nguã, coá chuöng baâ goåi, thò lïn quaåt hêìu baâ. Baâ coá khiïën noá laâm viïåc gò nùång nhoåc quaá sûác noá nûäa àêu?

Con Àoã con múái àûúåc baâ nuöi ngoát möåt thaáng, nïn noá vêîn coân gêìy coâm lùæm.

Noá àïën meá tûúâng, ruát caái nuám truyïìn àiïån àïí tùæt quaåt ài. Noá thuöåc chöî vaâ laâm thaåo lùæm. Baâ daåy noá vaâ bùæt noá thûã ài thûã laåi hai ba lûúåt cho quen tay. Baâ laåi daåy noá rùçng gioá quaåt àiïån chñ àöåc, lúä ra nguã quïn úã trûúác quaåt maáy, coá khi thaânh baán thên bêët toaåi, chûá chùèng chúi àêu. Vaã baâ cuäng súå àïí lêu thò haåi quaåt vaâ töën tiïìn àiïån.

Con Àoã con cuöån dêy quaåt, àùåt lïn mùåt baân. Röìi noá kheä nêng chiïëc ghïë àêíu, àùåt thêåt nheå xuöëng gaåch, ngay bïn giûúâng baâ nùçm. Noá ngöìi lïn, vaâ múã to chiïëc quaåt giêëy, phêíy phaânh phaåch vaâo phña baâ.

Baâ nùçm sêëp, chên co, chên duöîi, uáp mùåt xuöëng, nhùæm mùæt sùén, thónh thoaãng giuåc:

- Maånh vaâo möåt tñ.

Con Àoã con ngöìi thùèng laåi nhû àïí lêëy hïët gên sûác, àïí quaåt phaânh phaåch vaâo baâ. Lûng aáo luåa cuãa baâ phöìng lïn nhû caánh buöìm. Nhûng noá thò nûåc lùæm.

Trong buöìng im phùng phùæc. aánh àeân phöë lùèng lùång chiïëu qua hai chiïëc cûãa söí coá chêën song sùæt. Ngûúâi ài ngoaâi àûúâng vaän dêìn. Sûå tônh mõch cuãa àïm khuya ru ngûúâi ta vaâo coäi möång.


Dêìn dêìn, con Àoã thêëy moãi tay vaâ buöìn nguã. Noá tûåa lûng vaâo tûúâng vaâ quaåt yïëu ài. Luác êëy, baâ cuäng àaä thiu thiu.

Nhûng böîng baâ giêåt maånh chên vaâ giaäy luön mêëy caái. Baâ kïu: - Trúâi, sao maâ noáng khöí noáng súã thïë naây! Con beá giêåt mònh, sûåc tónh. Noá lêëy hïët gên sûác àïí quaåt phaânh

phaåch. Baâ xoay nùçm ngûãa, dang caã hai tay lêîn hai chên cho thoaáng. aáo

vaâ quêìn baâ phêìn phêåt, bay nhû soáng gúån. Möåt laát, baâ thúã àïìu àïìu. Caánh tay con Àoã con àûa ài àûa laåi

möîi luác möåt yïëu. Noá gêåt giuái giuåi. Mêëy lêìn suyát ngaä. Böîng àöìng höì nöíi tiïëng chuöng. Trong luác nguã gaâ nguã võt, noá

àïëm möåt, hai ba, böën, nùm, saáu, baãy, taám, chñn, mûúâi, mûúâi möåt. Noá ngêíng àêìu dêåy, múã to mùæt ra, nhòn baâ. Noá thêëy buång baâ phêåp phöìng. Noá àöíi tay àïí quaåt cho maånh. Noá nhòn caái tuã gûúng, ngoån àeân àiïån, chiïëc quaåt maáy cho vui mùæt, àúä buöìn nguã.

Nhûng khöng buöìn nguã sao àûúåc? Ngöìi luön möåt chöî vaâ laâm möåt viïåc trong luác àïm khuya thanh vùæng laåi töëi àeân, àöë ai maâ khöng chaán, khöng mïåt, khöng buöìn nguã? Búãi thïë, con Àoã con nhû thêëy chiïëc quaåt vaâ àöi mi mùæt nùång trôu. Noá phe phêíy chêåm, chêåm dêìn... chêåm dêìn. Röìi noá ngoeåo àêìu, caánh tay laã xuöëng, khöng cûã àöång nûäa. Vêåy maâ noá vêîn mï thêëy noá quaåt luön luön.

Thêëy tiïëng baâ goåi, noá choaâng dêåy, vaâ phaânh phaåch roä maånh. Möì höi nhïî nhaåi, àêìm caã aáo noá. Baâ cûåa. Baâ nghiïng mònh, quay mùåt vaâo tûúâng, nïn thónh thoaãng noá quaåt tröåm vaâo noá möåt caái.

Àöìng höì àiïím mûúâi hai tiïëng. Con Àoã con cûåa mònh, ngöìi laåi cho àúä moãi, röìi quaåt phaânh phaåch thêåt maånh.

Noá mong maäi baâ khöng cho noá ài nguã. Nhûng baâ nûåc, baâ khöng nguã àûúåc. Baâ chó chúåp mùæt àûúåc àöå

dùm phuát laâ cuâng. Vûâa thêëy ngoån quaåt phaãy khöng àïìu tay, baâ àaä cûåa, vaâ giuåc:

- Maånh lïn, maây! Con Àoã con moãi lùæm röìi. Noá ï êím caã ngûúâi. Noá cöë múã mùæt ra,

maâ hai mñ cûá muöën cùåp dñu lêëy nhau. Tay noå àöíi tay kia, nhûng ruát cuåc hai tay cuâng raä rúâi. Noá cûá phaãi quaåt maäi.

Nhûng röìi chùèng àuã sûác àïí chöëng àûúåc giêëc nguã, noá guåc àêìu, àaánh rúi tay, àaánh rúi quaåt. Noá nguã...


Luác êëy, àang àûúåc thiu thiu, böîng baâ thêëy möì höi chaãy ra, baâ biïët con ranh con àaä nguã. Baâ ngoác dêåy, quïåt doâng nûúác daäi chaãy roâng roâng xuöëng maá, baâ nhòn vaâo têån mùåt noá. Röìi àûa tay ra, baâ giuái cho noá möåt caái thûåc maånh. Röìi laåi nùçm xuöëng. Con beá baâng hoaâng, múã mùæt, luöëng cuöëng. Noá cuái nhùåt quaåt, vöåi vaâng phaãy phaânh phaåch vaâo mùåt baâ. Baâ cúãi möåt khuy aáo ngûåc ra àïí hûúãng lêëy gioá maát.

Tiïëng gaâ xa xa gaáy theo nhau. Röìi möåt laát, àöìng höì àaánh möåt tiïëng. Noá vêîn phaãi quaåt. Chûa xong viïåc, noá chûa àûúåc nghó tay. Nhûng noá buöìn nguã lùæm röìi. Búãi vêåy, möîi khi noá thêëy sùæp nguã, noá phaãi cöë sûác tûå àaánh thûác noá, vaâ quaåt roä maånh: Phaânh phaåch! Phaânh phaåch!

Gioång mïåt nhoåc, baâ khen: - ÛÂ, con naây gioãi. Röìi baâ cûåa mònh, quay mùåt laåi noá. Baâ duöîi caánh tay àïën gêìn noá,

àïí möîi khi thêëy noá uïí oaãi, thò àêåp vaâo noá möåt caái. Hònh nhû khñ trúâi àaä bùæt àêìu dõu. Noá quaåt luön luön trong àöå mûúâi lùm phuát thêåt maånh vaâ thêåt

àïìu tay. Baâ maát, dïî chõu lùæm. Noá mïåt, khoá chõu lùæm. Baâ mú mú maâng

maâng. Lêìn naây coá leä baâ nguã àûúåc yïn. Noá cuäng mú mú maâng maâng. Lêìn naây noá khöng thïí thûác hún àûúåc nûäa. Quaã nhiïn baâ ngaáy húi to. Noá khöng biïët baâ nguã, song, tûå nhiïn tay noá àûa thong thaã dêìn, röìi nhû chiïëc àöìng höì hïët dêy, tay noá khöng phe phêíy nûäa.

Baâ nguã say, quïn caã nûåc, àaánh möåt giêëc àïën saáng. Noá cuäng thiïëp ài... Àêìu guåc, hai caánh tay àúâ ra, noá nguã ngöìi

trïn ghïë cho àïën khi aánh nùæng gay gùæt bùæt àêìu roåi vaâo buöìng.

PTBNS söë 48; 1-12-1939


Töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao (I)

Lïn khoãi bûåc thïìm vaâ qua haâng hiïn nhòn vaâo, Sinh thêëy caãnh

"chuáa vùæng nhaâ" hiïån ra trong caác buöìng giêëy. Phaãi, bao giúâ öng Sïëp khöng coá mùåt taåi súã, thò suöët caã, tûâ öng

Phaán sùæp vïì hûu cho chñ baác loong toong têåp sûå, ai nêëy tûå do taán gêîu cuâng nhau, mùåc kïå nhûäng ai coá viïåc phaãi ngêëp ngoá úã ngoaâi heâ chúâ àúåi.

Sinh thò khöng ûa caái löëi laâm viïåc giaã döëi nhû thïë. Nhêët laâ àöëi vúái öng Sïëp hay huåc hùåc naây. Tûâ ngaây àûúåc böí ài laâm túái nay, bao giúâ anh cuäng nghô túái böín phêån trûúác hïët. Anh khöng súå öng Sïëp bùçng dû luêån. Maâ khöng súå dû luêån bùçng lûúng têm. Anh muöën tûå troång, khöng chõu àïí ngûúâi trïn noái àöång àïën mònh. Ngûúâi trïn àaä khöng thïí traách mùæng anh vïì möåt leä gò, hùèn anh khöng phaãi lêëy loâng vaâ xu nõnh ai nûäa. Anh muöën laâm viïåc möåt caách thùèng thùæn, tûå do.

Búãi vêåy, öng Sïëp úã caånh anh, hay ài vùæng, anh coi cuäng thïë thöi. Cho nïn, thêëy caác baån àöìng nghiïåp cùåm cuåi - coá leä laâ vúâ - khi coá mùåt ngûúâi trïn, vaâ trêy lûúâi khi khaác, anh vêîn bó ngêìm laâ hoå thiïëu nhên caách. Anh cho laâ nhûäng caái quùæt queáo naây noá àeã ra caái quùæt queáo khaác. Noá laâ nguyïn nhên nhûäng sûå luöìn loåt, ton hoát, böi gio traát trêëu vaâo thanh danh cuãa caã möåt àoaân thïí.

Sinh ài thùèng vaâo buöìng mònh. Àöìng höì àaä chó baãy giúâ hai mûúi nhùm. Anh cúãi aáo, khoaác vaâo lûng ghïë, vaâ tòm söí saách giêëy maá höm trûúác laâm dúã.

Moåi ngaây, cuäng luác naây, baân maáy chûä buöìng caånh àaä bùæt àêìu laách taách, coá khi raâo raâo nhû mûa. Thïë maâ bêy giúâ chó nhûäng tiïëng chuyïån, tiïëng cûúâi nön nao, loaån caã oác, laâm anh khoá loâng laâm viïåc bònh tônh àûúåc.

Liïëc mùæt nhòn xung quanh, anh thêëy chöî naây, Têm vaâ Sûác ngöìi caã lïn baân, khoa chên muáa tay, noái chuyïån vúái tham Trñ. Chöî kia,


Ban mùåc aáo cöåc cùåp caái àiïëu vaâo hai àuâi, sùæp huát thuöëc; Chñnh thò lom khom chêm diïm, vaâ Bùæc thò chó rònh thöíi tùæt.

Thêëy caác baån àöìng nghiïåp àuâa nhaãm, Sinh móm cûúâi, quay ài. Böîng thònh lònh anh nghe thêëy àaánh böëp. Roä laâ tiïëng baân tay taát vaâo maá. Anh àoaán ngay laâ baác loong toong Thaão xûa nay vêîn hay coá thoái àaánh ngûúâi, vûâa ra oai vúái möåt anh dên naâo vö phuác. Anh toan àïí yá nhòn, thò chñnh Thaão àaä noái rêët to, gioång gùæt goãng:

- Muöën úã tuâ thò nheo nheáo caái möìm lïn, caác quan coân àang bêån. Chûa àïën giúâ!

Ngay luác àoá, àöìng höì buöng möåt tiïëng. Baãy giúâ rûúäi. Nhûng hiïåu baáo êëy khöng coá nghôa gò àöëi vúái trong súã khi vùæng mùåt öng Sïëp.

Böîng cûãa buöìng múã phanh ra, röìi laåi tûå àoáng. Nghôa vaâo. Àoá laâ möåt baån àöìng nghiïåp cuãa Sinh, cuâng laâm möåt buöìng giêëy.

Cuäng vò luön luön ngöìi gêìn nhau vaâ tuöíi saân saân ngang nhau, nïn Sinh thên vúái Nghôa hún vúái caác baån khaác.

Thoaåt vaâo, Nghôa àaä vui veã noái ngay: - Coá leä àïën taám chñn giúâ noá múái ra súã, töåi gò khöng hûúãng lêëy

vaâi phuát tûå do? Naây Sinh, baão caái àaä... Sinh nhïëch meáp, cûúâi lêëy loâng baån, nhûng tay vêîn cêìm buát.

Anh hoãi: - Anh baão gò? - Höm qua nhêåt trònh àùng Taâu Nhêåt àaánh nhau thïë naâo? Sinh cûúâi, khöng àaáp, hoãi laãng: - Caái giêëy töi àaánh maáy dúã, loong toong coá àïí baân bïn êëy khöng - Thöi, àöët caái chùm chó cuãa anh ài. Naây, cuöëi thaáng naây, "moá"

lûúng xong, vaâo cöí phêìn vúái àùçng naây àïí xuöëng xoám nheá. Con Nhêåt noá vêîn hoãi thùm àêëy.

Sinh vêîn cuái viïët, khöng àaáp. Nghôa chaåy laåi, giùçng buát ra, noái: - Töi khöng bùæt anh ùn cùæp àûúåc dùm phuát hay sao! Röìi choä möìm sang buöìng bïn caånh, Nghôa kïu: - ÖËi laâng nûúác úi! Sao maâ noá àiïn daåi àïën thïë. Coá ai bùæt thùçng

Sinh noái chuyïån àûúåc khöng? Nghôa cûúâi sùçng sùåc. Möåt öng giaâ cuái gêìm mùåt àïí àûa nhúän

tuyïën lïn trïn àöi kñnh trùæng, noái:


- Öng Sinh coân treã, chûa lõch duyïåt viïåc àúâi. Sinh vêîn móm cûúâi. Anh khöng muöën mêët loâng ai, nhûng cuäng

khöng muöën àïí ai ngùn trúã cöng viïåc mònh. Anh noái kheä vúái Nghôa: - Cho töi laâm xong viïåc naây àaä. Nghôa bôu möi: - Viïåc nhaâ nûúác, cêìn gò hêëp têëp. Vaã bao giúâ hïët àûúåc? Anh chó

biïët laâm viïåc nhû möåt con boâ, khöng daám nghó möåt phuát. Thò nhên noá khöng coá àêy, haäy nghe ngûúâi ta noái cêu chuyïån naây àaä naâo.

Sinh cûúâi: - Thò cûá noái ài, töi vûâa laâm vûâa nghe cuäng àûúåc maâ. - Khöng, haäy boã buát xuöëng àaä. Röìi Nghôa troã tay sang buöìng caånh: - Kòa, anh tröng, bö Haånh nguã gêåt kòa, chûâng àïm qua bö àaä buâ

khuá vúái cö hai àïën saáng. Chuáa ùn cùæp thò giúâ laâ bö Haånh àêëy. Sinh thúã daâi: - Mònh khöng laâm viïåc, hoå kïu chïët. - Ai? Anh baão hoå laâ ai? - Laâ nhûäng ngûúâi àûáng chúâ ta ngoaâi kia chûá ai? - Kïå xaác chuáng noá! Chuáng noá cêìn ta, chûá ta cêìn chuáng noá aâ? Sinh dúã àuâa dúã thêåt, àaáp: - Noái thïë naây, anh àûâng giêån nheá, chuáng noá seä baão chuáng ta laâ... Sinh ngûâng, nhòn baån. Nghôa tiïëp ngay: - Laâ ùn cùæp laâ cuâng chûá gò! Sinh phaá lïn cûúâi. Nghôa bôu möi: - Anh tñnh úã àúâi naây, thiïëu gò thùçng ùn cùæp. Maâ triïåt sao àûúåc

tñnh ùn cùæp cuãa ngûúâi ta. Anh chùèng thêëy bao nhiïu thùçng to àêìu maâ vêîn cöng nhiïn ùn cùæp aâ? Maâ suy ra cho cuâng, nïëu khöng coá nhûäng viïåc coá thïí ùn cùæp àûúåc, thò ngûúâi ta coân veä ra nhûäng sûå cöng ñch cöng lúåi àïí laâm gò? Veã khaã quan cuãa xaä höåi hiïån thúâi, chùèng laâ do nhûäng tû tûúãng muöën ùn cùæp maâ ra hay sao?

Noái àoaån, Nghôa vïì baân giêëy mònh, vaâ tiïëp: - Thöi àûúåc, anh chùèng ùn cùæp thò töi ùn cùæp vêåy. Sinh nhòn theo baån. Hai ngûúâi yïn lùång, khöng ai noái chuyïån

nûäa.


Böîng Nghôa giú hai tay lïn, ngaáp, baão Sinh: - Tao cuäng muöën bùæt chûúác maây, àaåo àûác möåt laát, nhûng Sïëp ài

vùæng maâ cûá laâm viïåc, thêåt tao khöng yïn vúái lûúng têm. Höm nay tao dêåy trûa, vöåi ài laâm, chûãa kõp ùn saáng. Sinh, maây coá ùn baánh têy chaã, tao mua cho.

Sinh lùæc àêìu: - Ùn röìi. - Thïë tao ùn möåt mònh cêëm nuöët nûúác daäi nheá! Sinh gêåt àêìu, röìi laåi cuái xuöëng, loay hoay laâm tñnh cöång. Nghôa sai loong toong ài mua thûác ùn, röìi múã to quyïín söí, vaâ àïí

loå mûåc úã trûúác mùåt. Anh cêìm buát, nhû ngûúâi àang dúã bêån viïåc vêåy. Möåt laát, baánh têy mua vïì, Nghôa cùæn möåt miïëng, röìi cêët vaâo

ngùn keáo. Vûâa thong thaã nhai, anh vûâa nhòn ra ngoaâi cûãa söí, nghô ngúåi.

Luác êëy, Sinh maãi viïåc, khöng àïí yá àïën nhûäng tiïëng àöång quanh mònh.

Böîng möåt tiïëng noái laâm Sinh ngêíng àêìu lïn. Öng Sïëp luâ luâ àûáng trûúác baân giêëy Nghôa. Sinh tröng thêëy, biïët ngay rùçng Nghôa bõ bùæt chöåp trong luác

àang ùn. Öng Sïëp, caã hai vïë àuâi, hai caánh tay, lêîn mùåt, àoã ngêìu ngêìu, hêët haâm hoãi Nghôa:

- Öng noái cho töi biïët, öng àaä laâm nhûäng gò tûâ saáng àïën giúâ? Nghôa luáng tuáng, tay cêìm buát, troã vaâo quyïín söí. Öng Sïëp gêåt

àêìu: - Öng noái döëi töi. Öng àang ùn gò? Nghôa mùåt taái xanh, chöëi: - Khöng, töi coá ùn gò àêu? Öng Sïëp caâng tûác, trûâng trûâng nhòn Nghôa: - Sao öng laåi noái döëi töi. Öng ùn caái gò giêëu úã ngùn keáo àoá? Nghôa lùæc àêìu, laâm böå ngú ngaác, ruát ngùn baân ra, àaáp: - Khöng, àêy öng xem, coá gò àêu? Öng Sïëp cuái nhòn, quaã khöng coá gò thûåc. Öng caâng giêån. Sinh

rêët khoá chõu. Anh thêëy öng Sïëp quaá sùæc mùæc, laåi thêëy baån cûá chöëi hoaâi. Hùèn laâ chñnh mùæt öng ta àaä bùæt àûúåc Nghôa àang nhai, nïn


múái daám hoãi thïë. Vaã chó nghe gioång Nghôa noái luáng buáng, cuäng coá thïí àoaán àûúåc trong miïång chûa nuöët tröi miïëng baánh.

- Öng coá ùn, töi khöng noái sai. Nghôa vêîn caäi: - Töi khöng ùn gò caã. Öng Sïëp trúån mùæt: - Coá thûåc öng khöng ùn khöng? - Phaãi, töi khöng ùn. Öng Sïëp ön töìn noái: - Vêåy öng haá möìm ra töi xem. Sinh ruâng mònh, liïëc nhòn baån. Nghôa khöng haá, nhûng rêët

luáng tuáng. Öng Sïëp laåi giuåc: - Öng baão öng khöng ùn, thò öng cûá haá möìm ra... Haá!... Öng coá

haá hay khöng? Nghôa khöng thïí laâm thïë naâo àûúåc, àaânh phaãi múã röång hai

haâm. Öng Sïëp nhòn thùèng vaâo miïång Nghôa... Öng ta nhuán vai, bôu möi. Röìi khöng noái thïm gò, öng ta chùæp tay sau lûng, lùèng lùång ài ra. Öng àaä quùèng sûå khinh bó thêëm thña vaâo mùåt ngûúâi coá löîi.

Sinh cùm tûác laå luâng. Anh nhõn thúã daâi, àïí cùæm mùåt xuöëng maãnh giêëy. Anh giêån baån àaä àïí cho ngûúâi ta laâm nhuåc. Röìi caâng nghô ngêëm nghña, anh caâng thêëy chaán naãn, lùæm luác hùng maáu, anh run bùæn ngûúâi lïn.

ÚÃ mêëy buöìng caånh, Sinh liïëc mùæt, thêëy ai nêëy cuäng laâm viïåc rêët hùng haái. Tiïëng maáy chûä, tiïëng chuöng, tiïëng gùæt goãng, tiïëng goát giêìy têy chaåy, laâm tön veã uy nghi cuãa öng Sïëp muöën uy nghi.

Trûúác mùåt mònh, Sinh laåi thêëy Nghôa khöng luác naâo rúâi tay caái quaãn buát. Anh thúã daâi. Caái cöåt tñnh cöång anh laâm tûâ saáng àïën giúâ chûa xong möåt nûãa.

* * *

Àuáng mûúâi möåt giúâ böën nhùm. Sinh khoaác aáo, àûáng dêåy. Anh àïën caånh Nghôa, àïí tay vaâo vai baån, noái dõu daâng:


- Àïën giúâ röìi, ài vïì, anh! Nghôa ngêíng caái mùåt buöìn thóu, súå sïåt, noái: - Anh cûá ài trûúác. Töi súå noá coân goåi gò töi chùng. Sinh cûúng quyïët: - Àïën giúâ thò ta vïì cêìn gò! - Nhûng töi nïn úã laåi. Sinh cûúâi thûúng haåi: - Caác buöìng kia, hoå vïì caã röìi. Nghôa ngoá cöí nhòn, röìi ruåt reâ vúái lêëy caái aáo. Anh khoaác vaâo

mònh, gaâi khuy, röìi hoãi kheä ngûúâi loong toong: - Öng êëy àêu? - Bêím vïì àaä lêu röìi aå. Nghôa yïn têm, cuâng Sinh lûäng thûäng ra cûãa. Àöi baån xuöëng

mêëy bûåc thïìm. Mêëy ngûúâi phu xe múâi vöìn vaä, kñnh cêín: - Múâi quan lïn xe aå. Sinh xua tay, baão Nghôa: - Ài böå, töi muöën hoãi anh caái naây. Khi ra cöíng, àïën ngoaâi phöë, Sinh thúã daâi, traách: - Gúám, ban naäy anh quaá lùæm. Anh àaä ùn thò anh chöëi laâm gò. Noá

giïët àûúåc anh hay sao! Nghôa cûúâi, khöng àaáp. Sinh tiïëp: - Röìi àïën khi noá bùæt anh haá möìm, sao anh khöng nhêån laâ coá ùn,

laåi cûá haá ra? Töi thêëy ï chïå quaá! Naâo caái möìm haá ra noá coá àeåp àeä gò, nhêët laâ trong àoá laåi coá miïëng baánh têy to, nhoeát nhûäng nûúác daäi. Töi tröng thûúng têm quaá.

Nghôa thúã daâi. Sinh nhùn nhoá: - Thò giaá anh khöng haá àaä laâm sao? Maâ töi khöng hiïíu anh nghô

thïë naâo anh laåi haá möìm ra cho noá xem thïë? Nghôa caãm àöång, long lanh nhòn baån nhû chúåt hiïíu caái phuát àï

tiïån. Röìi hai doâng nûúác mùæt chaãy ra, anh run run, àaáp: - ÛÂ nhó, thêåt töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao töi laåi haá ra nhû

thïë!

PTBNS söë 48, 1-12-1939.


Töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao (II)

Buöíi trûa höm êëy, ùn cúm xong, ài nùçm, Sinh trùçn troåc maäi

khöng nguã àûúåc. Luác naâo trong oác anh cuäng hiïån ra möåt caái miïång àêìy nhûäng baánh têy nhoeát nûúác daäi, haá höëc thêåt röång àïí caäi rùçng mònh khöng ùn gò. Anh cûåa bïn noå, cûåa bïn kia, röìi laåi nùçm ngûãa, vùæt tay lïn traán maâ thúã daâi.

Vúå anh möîi khi thêëy anh coá nöîi buöìn ngêëm ngêìm, thò cuäng khöng daám hoãi. Vò biïët rùçng khöng nhûäng anh khöng noái, maâ coân gùæt nûäa. Nïn cuäng nhû moåi bêån, chõ ài àûáng kheä khaâng, vaâ dùån con chúá àuâa nghõch.

Nhûng röìi Sinh cuäng nguã àûúåc, maâ nguã möåt giêëc, thiïëp ài àïën têån hai giúâ rûúäi. Luác àöìng höì àiïím möåt tiïëng chuöng, anh giêåt mònh vuâng dêåy, vöåi vaâng mùåc quêìn aáo vaâ thuï xe keáo àïën súã.

Raânh anh àïën muöån ñt ra laâ nùm phuát. Anh lo ngaåi. Nhûng nöîi tûác giêån coân chûáa chêët trong loâng, laâm anh quaá chaán naãn vïì caái kiïëp caåo giêëy laâm thuï, nïn anh àêm ra coá tû tûúãng liïìu lônh, khöng cêìn gò caã.

Bûúác chên vaâo buöìng giêëy, anh ngûúác mùæt nhòn àöìng höì. Caái kim lúán àaä troã caånh con söë taám.

Nghôa lûúâm anh, röìi vêîn cùåm cuåi vaâo túâ giêëy trïn mùåt baân, maách nhoã:

- Noá vûâa múái àïën àêy tòm anh àêëy.

Sinh húi tröëng ngûåc. Nhûng anh laånh luâng ngay. Anh móm cûúâi, ngöìi phõch xuöëng, duöîi thùèng hai cùèng, ûúän ngûúâi vaâo lûng ghïë, khöng laâm viïåc vöåi. Vúái möåt ngûúâi Sïëp daám khinh bó, laâm nhuåc ngûúâi dûúái quyïìn, anh khöng thïí vui loâng maâ têån têm vïì cöng viïåc àûúåc. Nay öng ta àaä biïët anh àïën chêåm, hùèn öng ta seä traách mùæng anh. Nhûng nïëu öng ta noái nùång lúâi, quyïët anh khöng chõu. Anh seä


cûáng coãi maâ àöëi phoá laåi. Sinh nghô vêåy. Bao nöîi húân giêån laåi laâm söi caã maåch maáu. Thò tûâ àùçng xa, löåp cöåp tiïëng giaây öng Sïëp àïën.

Sinh chúâ sùén àïí traã lúâi cêu cûå trïn neát mùåt cay nghiïåt cuãa öng Sïëp. Öng naây túái Sinh, tay cêìm quyïín söí chi thu maâ anh laâm tñnh cöång suöët caã buöíi saáng.

Oai vïå, öng Sïëp àùåt quyïín söí trûúác mùåt Sinh, vaâ noái dùçn tûâng tiïëng:

- Múâi öng thûã laåi caái tñnh naây. Àoaån öng quay lûng ài ra, khöng àaã àöång gò àïën chuyïån Sinh

àïën chêåm. Nghôa liïëc mùæt nhòn Sinh, leâ lûúäi, lùæc àêìu, röìi móm cûúâi. Sinh cêìm buát chò, troã theo tûâng chûä trïn cöåt con söë, miïång lêím

nhêím tñnh. Anh quaã thêëy coá cöång sai thûåc. Chùæc rùçng buöíi saáng, vò oác luác naâo cuäng luêín quêín bûåc mònh, nïn anh àaäng têm maâ laâm sai.

Chûäa xong, Sinh goåi loong toong àûa söí àïí àem sang buöìng öng Sïëp.

Nhûng àöå mûúâi phuát sau, öng Sïëp laåi àïën, maâ lêìn naây thò neát mùåt àaä hêìm hêìm. Öng hêët haâm hoãi Sinh:

- Öng coá chûäa hay khöng thïë? - Thûa coá. - Öng àïí yá möåt lûúåt nûäa xem. Noái xong, veã laånh luâng, öng Sïëp ra. Sinh cau mùåt nhòn haâng

tñnh cöång. Moåi khi, anh coá laâm hoãng viïåc gò bao giúâ àêu. Sao höm nay coá möåt caái tñnh khöng daâi lùæm, anh laâm àïën hai lêìn, vêîn khöng àuáng.

Anh cöë àùåt hïët caã têm trñ theo ngoån buát chò nhoån hoùæt. Anh cöång rêët thong thaã vaâ noái to àïí tñnh cho cêín thêån hún. Cuöëi cuâng, khi thûã xong, anh móm cûúâi. Anh mûâng vò àaä tòm ra mêëy chöî cöång sai.

Lêìn naây thò quyïët khöng sao lêìm lêîn àûúåc nûäa. Anh àûa loong toong quyïín söí maâ anh chùæc rùçng hoaân toaân.

Nhûng cuäng chó àöå nùm phuát sau thöi, öng Sïëp àaä àïën trûúác mùåt anh. Öng hêìm hêìm hún, àùåt maånh baãn tñnh xuöëng baân, vaâ khöng theâm noái, öng quay lûng ra.


Khöng hiïíu öng naây muöën gò, Sinh àûáng dêåy chaåy theo, hoãi bùçng möåt gioång cuäng àêìy tûác giêån:

- Öng muöën baão töi laâm gò? - Öng muöën biïët thò xin öng cöång laåi. - Cöång lûúåt thûá ba? - Phaãi, vò öng laâm àuáng lùæm! Öng muöën nhaåo töi. Öng àïën trïî,

töi àaä ngú ài. Vêåy maâ töi baão öng laâm laåi caái tñnh, öng khöng laâm. - Töi coá laâm. - Öng àûâng caäi, nïëu öng coá laâm, töi khöng phaãi mêët thò giúâ vïì

öng nhû thïë naây. - Khöng phaãi töi lûúâi chûäa maâ töi noái döëi öng. Töi khöng cêìn noái

döëi öng, búãi vò töi xeát ra laâ vö ñch. Öng xem, moåi khi, töi coá phaãi àïí öng traách töi nûãa lúâi khöng? Coá àiïìu höm nay töi laâm khöng chu àaáo, vò oác töi khöng àûúåc bònh tônh.

Gioång móa mai, öng Sïëp hoãi: - Öng öëm, öng öëm nùång? Gêåt àêìu möåt caách quaã quyïët, Sinh àaáp: - Phaãi, töi öëm. Öng Sïëp nhuán vai: - Àoá laâ caái cúá maâ töi nghe àaä rêët quen tai, khi töi thêëy möåt

ngûúâi àïën súã chêåm hoùåc laâm möåt viïåc gò hoãng. Nïëu thûåc öng öëm, töi cho öng ài lêëy giêëy àöëc túâ maâ nghó. Öng seä àûúåc yïn maâ úã nhaâ.

Noái àoaån, öng Sïëp àùåt baân tay àoã ûãng vaâ muáp nhûäng thõt vaâo traán Sinh. Sinh biïët rùçng traán mònh cuäng maát nhû traán ngûúâi khoãe maånh. Nhûng àaä vêåy, anh nhêët àõnh xin nghó, cho öng Sïëp biïët tay. Anh beân noái:

- Vêng, töi xin ài lêëy chûáng chó cuãa thêìy thuöëc.

Sinh cùæp muä, rêìm röå àïën nhaâ thûúng. Búãi anh àûúåc öng baác sô thiïån caãm, nïn khi anh noái bõa ra möåt vaâi bïånh khoá khaám, thò anh àûúåc öng naây biïn ngay mêëy doâng chûä cho anh nghó hai höm.

Thêëy mònh thùæng öng Sïëp, Sinh sung sûúáng hïët sûác. Anh nùæm túâ giêëy cuãa thêìy thuöëc nhû ngoån khñ giúái àïí traã thuâ.

Àïën súã, Sinh àõnh têm laâm böå roä khoãe khoùæn àïí àûa öng Sïëp túâ giêëy nhêån thûåc rùçng mònh öëm.


Luác êëy, öng Sïëp thêëy Sinh vïì, beân àûáng úã heâ, nhòn anh bùçng àöi mùæt voå, röìi cûúâi vaâ nhaåo:

- Töi thêëy böå daång öng öëm yïëu, töi rêët phaân naân. Thïë naâo? Öng àûúåc nghó mêëy höm?

Sinh khöng àaáp, múã röång giêëy àöëc túâ ra cho öng Sïëp coi. Öng naây taái mùåt. Ngûåc Sinh dêåy lïn möåt höìi tröëng khaãi hoaân. Nhûng öng Sïëp noái:

- Töi tûúãng öng àûúåc nghó möåt thaáng? Bûåc mònh, Sinh àaáp: - Nïëu hïët hai ngaây maâ chûa khoãi, thò coá leä töi nghó möåt thaáng

thêåt. Trûâng mùæt nhòn Sinh, öng Sïëp noái: - Öng nghó hùèn saáu thaáng, töi cuäng khöng cêìn. Töi coá mêët tiïìn

nuöi öng àêu. Öng laâm viïåc cho cöng chuáng, thò öng phaãi thêåt thaâ vúái cöng chuáng.

Thêëy hai tiïëng "thêåt thaâ" chûáa chêët àêìy nhûäng yá nghôa móa mai, Sinh noái:

- Vïì viïåc naây, chó coá öng baác sô múái thêåt thaâ hay khöng maâ thöi. - Öng bûúáng lùæm - öng Sïëp gùæt - Öng cûá laâm àún xin nghó hùèn

saáu thaáng, töi seä tû cho öng àûúåc vûâa loâng. Cûúng quyïët, Sinh àaáp: - Vêng, töi xin nghó saáu thaáng. Lùång möåt laát, öng Sïëp laåi noái: - Thaâ öng xin nghó hùèn möåt nùm, coá phaãi àúä phiïìn cho öng vaâ

àúä phiïìn cho caã Nhaâ nûúác khoãi phaãi töën tiïìn traã lûúng öng khöng. Chùèng nghô ngúåi gò, Sinh àaáp phùæt: - Vêng, töi xin nghó möåt nùm. Öng Sïëp cûúâi chua chaát, àêìu gêåt guâ: - Vêåy thò töët, öng laâm àún ngay ài. Töi cho öng nghó ngay tûâ

bêy giúâ. - Vêng! - Töi chúâ öng úã àêy.

Lêåp tûác, Sinh ngöìi vaâo baân, lêëy giêëy thaão àún xin nghó. Trong khi êëy, öng Sïëp vùæt tay ra sau, ài ài laåi laåi, thónh thoaãng liïëc nhòn anh thû kyá bûúáng bónh.


Caã mêëy buöìng giêëy àïìu im phùng phùæc. Möåt laân khöng khñ nùång trôu. Ai nêëy àïìu cuái gêìm mùåt xuöëng baân, nhûng cuâng lùæng tai nghe.

Sinh viïët rêët choáng. Luác xong, anh àûáng dêåy, vïnh vaáo laåi gêìn öng Sïëp vaâ noái:

- Àêy, nhúâ öng laâm ún cho töi. Öng Sïëp àoåc xong laá àún, röìi böîng öng khoanh tay trûúác ngûåc,

nhòn Sinh vaâ hoãi: - Öng àaä cûúng quyïët nghó möåt nùm khöng lûúng. Nhûng töi

haäy hoãi, liïåu sang nùm, öng xin ra laâm, öng coá chùæc àûúåc böí möåt caách dïî daäi hay khöng? Maâ trong khi öng chúâ, öng seä laâm gò àïí sinh nhai?

Sinh vuåt böëi röëi. Öng Sïëp noái tiïëp: - Vêåy bêy giúâ coá hai caách, möåt laâ öng cûá àïí töi cho öng àûúåc

nghó, hai laâ öng xin löîi töi, vò öng àaä bûúáng bónh vúái töi. Öng choån ngay lêëy möåt caách. Töi chúâ öng traã lúâi àêy.

Tûå nhiïn, trïn mùåt Sinh hiïån ra möåt veã khöng ngúâ, caái veã tai taái. Röìi anh nhñu àöi löng mi, mùæt àùm àùæm nhòn phña xa, ra chiïìu nghô ngúåi. Möåt laát, thúã daâi, anh àûáng thùèng ngûúâi laåi, chùæp tay, tuãm tóm gûúång cûúâi, vaâ êëp uáng noái kheä:

- Thûa öng... töi xin löîi öng.

* * *

Luác úã súã ra vïì, Nghôa vaâ Sinh lûäng thûäng cuâng ài. Hai ngûúâi àïìu ngêåm nguâi, chaán naãn.

Röìi àïën chöî vùæng, Nghôa lùæc àêìu, an uãi baån: - Caái kiïëp chuáng mònh nhû thïë. Nö lïå thò coân àêu coá nhên caách

maâ giûä. Chuáng mònh nïn àaânh chõu, chûá biïët laâm thïë naâo. - Nhûng lùæm luác tûác lùæm! Maâ hiïån nay töi rêët höëi hêån àaä khöng

cûá liïìu maâ àûa àún nghó phùng cho noá khoãi khinh mònh. - ÛÂ, töi tûúãng anh quaã quyïët lùæm, chûá khöng ngúâ laåi xin löîi noá.

Vêåy luác êëy anh nghô thïë naâo maâ laåi laâm nhû thïë?


Sinh nhòn neát mùåt thêåt thaâ cuãa baån. Anh caãm àöång, thúã daâi, àaáp bùçng möåt gioång rêët tûå nhiïn, nhûng xiïët bao ai oaán naäo nuâng:

- Khöën naån, thêåt chñnh bêy giúâ töi cuäng khöng hiïíu taåi laâm sao luác êëy töi laåi coá phuát àï tiïån àïën nhû thïë!

Truyïån ngùæn choån loåc têåp II, Nxb. Höåi Nhaâ vùn, 1985


Chiïëc quan taâi

Chiïëc quan taâi êëy àùåt trïn têëm phaãn, giûäa möåt tuáp nhaâ xiïu.

Möåt ngûúâi àaân baâ, quêìn aáo nêu baåc, ngöìi phïåt úã bïn, uáp mùåt vaâo caánh tay khoanh caånh vaán thiïn, thónh thoaãng heá vuöng vaãi nhoã múái, gheá ra ngoaâi xó muäi xuöëng nûúác. Gêìn àoá, möåt thùçng beá con, chó mùåc möåt manh aáo raách, thoâ caái gêåy tre vûâa àùén, nghõch vúái nhûäng tùm boåt suãi trïn mùåt lûúåt buân.

Böîng böën ngûúâi àoáng khöë, lûåc lûúäng, àêíy chiïëc maãng chuöëi aáp àïën heâ, röìi cuâng nhau vaâo, khoãa chên àïí rûãa, noái mêëy cêu, vaâ àûáng lïn phaãn, bùæt tay vaâo cöî vaán.

Hoå coâng lûng, ûúän ngûåc, àïí khïnh cho thùng bùçng. Song, hoå khöng thêëy nhoåc nhùçn, vò chiïëc aáo quan êëy nheå quaá. Noá bùçng göî taåp, löî chöî nhûäng vïët moåt àen, moãng vûâa möåt àöët ngoán tay. Hoå cheáp miïång, phaân naân vúái nhau, thûúng haåi anh Cu xêëu söë, khöí cho àïën luác chïët, chïët ngay vaâo àöå trúâi laâm vúä àûúâng.

Maãng chuöëi chúã chiïëc quan taâi lïình bïình theo tay böën ngûúâi àêíy ra cöíng. Chõ Cu truâm khùn lïn mùåt, khoác thaãm thiïët. Cûá caã quêìn aáo thïë, chõ löåi bò boäm, ài sau chöìng.

Giaá khöng coá maãnh vaãi trùæng che mùåt, àöë ngûúâi laå naâo baão chõ laâ ngûúâi nhaâ ngûúâi chïët. Vaâ giaá khöng coá tiïëng khoác, àöë ai àoaán laâ ngoaâi àûúâng coá àaám ma. Thùçng Cu thò chùèng biïët gò. Noá thêëy ngûúâi ta gheá lûng, baão noá öm cöí àïí coäng. Noá ngú ngaác laâm theo, hònh nhû thñch chñ vò àûúåc ài löåi.

Böën ngûúâi àêíy maãng, doâ tûâng bûúác. Ài dûúái nûúác àaä chêåm, thïë maâ àûúâng laåi trún. Nhûäng boåt nûúác toáe bùæn lïn, laâm tùæt caã hûúng. Mêëy cêy nïën cùæm trïn khuác chuöëi, bõ gioá, khöng sao chaáy àûúåc. Ngûúâi ta àaä nhiïìu lêìn thùæp laåi caã hûúng lêîn nïën, nhûng vêîn tùæt nhû thûúâng.


Xung quanh, laân nûúác àoã mïnh möng, tûâ saáng àïën bêy giúâ, möîi luác lïn möåt cao. Chõ Cu gaâo maäi nïn raát cöí. Chõ phaãi thöi khoác. Vaâ cöë bêëm àêìu ngoán chên xuöëng àêët, cho khoãi ngaä.

Mûåc nûúác chöî thêëp thò àïën beån, chöî cao thò àïën thùæt lûng hoùåc àïën ngûåc. Caã laâng chó coân coá möîi möåt núi cao nhêët, laâ khu giûäa vûúân nhaâ öng Lyá, may quaá, chûa bõ ngêåp. Cho nïn ngay tûâ khi anh Cu ngaáp caái sau cuâng, chõ Cu phaãi kiïëm cúi trêìu lïn xin vúái chuã àêët, àïí nhúâ chöî chön chöìng. Öng Lyá thûúng haåi, vui loâng nhêån lúâi, laåi khuyïn chõ nïn àûa ngay anh Cu "ra àöìng" keão chó möåt giúâ nûäa, vûúân öng cuäng traân nöët. Thêåt thïë, caã laâng, hiïån nay chó coá khu vûúân êëy laâ húã. Coân thò tûâ ngoaâi àöìng cho àïën khùæp caác xoám, chöî naâo cuäng nhûäng nûúác laâ nûúác. Noái àuáng ra, giûäa àöìng cuäng coân vaâi ba caái goâ laâ coân nöíi lïn. Nhûng nhûäng àûúâng ra àêëy, tûâ khi múái coá tin vúä àï, tuêìn àaä chùåt tre rêëp ngang löëi, vñt kñn caã laåi röìi. Chó coân möåt löî con con chui khe luyä, ngûúâi ta vêîn àaánh trêu qua àïí thaã cho noá búi àïën caác goâ, àûáng nùæng vaâ ùn beâo Nhêåt Baãn, thò löëi êëy nhoã quaá. Vaã trûâ trêu ra, ai daám búi qua nhûäng núi ruöång sêu àïën möåt con saâo.

Chiïëc maãng lïnh bïnh àöå möåt laát, thò quaâng vaâo ngoä xoám Trung. Tuy àûúâng heåp, nhûng löëi ài cao dêìn. Nûúác àïën thùæt lûng, sau àïën beån, röìi sau àïën àêìu göëi. Röìi sau cuâng, maãng chuöëi chõt laåi, mùæc caån, khöng ài àûúåc nûäa.

Ngûúâi ta gheá tay bï aáo quan. Chõ Cu vaác vöì cuöëc lïn vai, ài theo. Nûúác reä qua nhûäng cùèng chên àen thuãi, kïu raâo raâo, toáe boåt trùæng sang hai bïn.

Chõ Cu giuåc moåi ngûúâi mau tay lïn, vò chõ lo ngaåi quaá. Quaã nhiïn, múái tûâ naäy àïën giúâ, nûúác àaä laáng gêìn khùæp vûúân

nhaâ öng Lyá. Chöî àêët vûâa àaâo caách àêy àöå möåt giúâ àaä coá nhûäng doâng nûúác ngoâng ngoeâo boâ theo núi thêëp, vaâ ró vaâo, ngêåp àïën lûng huyïåt.

Böën ngûúâi raão cùèng, röìi àùåt quan taâi xuöëng. Hoå nhaãy vaâo höë, hai tay böëc nûúác, thoùn thoùæt taát ra. Nhûng vö ñch. Nûúác ra bao nhiïu, laåi vaâo bêëy nhiïu. Maâ nûúác vaâo laåi maånh hún nûúác ra. Taát cuäng khöng kõp.

Böën ngûúâi thêët voång, baão nhau khïnh böën goác cöî vaán. Hai ngûúâi tiïën, hai ngûúâi lui, röìi cuâng àûáng ngay ngùæn úã hai àêìu huyïåt. Hoå cuái lûng, àûa thêëp dêìn dêìn tay xuöëng. Chiïëc quan taâi haå tûâ tûâ. Caãnh àau àúán laâm chõ Cu àûát tûâng khuác ruöåt. Chõ muöën khoác cho hïët nûúác mùæt, gaâo cho hïët húi, àïí àûúåc chön theo chöìng. Nhûng


böîng chiïëc quan taâi àûáng sûäng laåi, khöng xuöëng àûúåc nûäa. Nûúác úã dûúái àöåi nöíi lïn. Tiïëng khoác im bùåt.

Boån ngûúâi nhòn nhau lo súå. Luáng tuáng. Laâm thïë naâo? Baân taán höìi lêu, hai ngûúâi nhaãy xuöëng, àûáng úã hai àêìu aáo quan àïí lêëy sûác nùång, thò noá múái chòm àûúåc. Nhûng nûúác vaâo huyïåt àaä nhiïìu, nïn khi ngûúâi ta vûâa nhaãy xuöëng, nûúác úã dûúái dïình lïn, traân qua vaán thiïn. Quan taâi nhû chiïëc thuyïìn àaáy phùèng, noá bêåp bïình. Hai ngûúâi mêët thùng bùçng, ngaä khuyåu, thuåt cùèng xuöëng huyïåt.

Caách êëy khöng àûúåc. yâ öåp, möîi ngûúâi noái ra möåt kïë. Chó laâm sao thùæng nöíi coá möîi möåt tñ nûúác, múái chön àûúåc dïî daâng. Chõ Cu tûúãng tûúång àïën chöìng bõ ngêm suäng, chõ thuát thñt, kïí lïí, thûúng con ngûúâi àïën chïët coân vêët vaã.

Chùèng mêëy chöëc, chiïëc quan taâi vò nheå, laåi tûå nhö lïn àïën gêìn mùåt àêët. Caã huyïåt àêìy nhûäng nûúác mêët röìi. Bêy giúâ múái laâ luác khoá khùn. Hoå vêîn luêín quêín baân baåc.

Sau hïët, ba ngûúâi phaãi lêëy lûúäi cuöëc, hïëch keä vaán cho nûúác öì vaâo thûåc nhiïìu vaâ cuâng nhau àûáng vïì möåt àêìu cho sûác nùång àuã dêån àûúåc xuöëng àêët. Möåt ngûúâi lêëy vöì chïm vaâo thaânh huyïåt, ghò chùåt lêëy. Möåt ngûúâi cuöëc àêët, vaâ chõ Cu khuên vöåi vaâng, vûát xuöëng höë. Thêëy thêy chöìng àêìu cao àêìu thêëp, chõ àau àúán lùæm. Nhûng biïët laâm thïë naâo?

Hoå leân àêët vaâo thaânh huyïët vaâ aáo quan, röìi quùèng nhûäng taãng to lïn trïn. Cho àêët àuã sûác dòm möåt àêìu quan taâi, hoå laåi àûáng sang àêìu bïn kia. Vaâ cuäng laâm nhû trûúác. Hoå thúã ò aåch, khoá nhoåc nhû möåt cuöåc vêåt löån. Khi cöî vaán àaä bõ cheân chùåt hai àêìu, hoå beân ruã nhau lïn, àïí hïët sûác àaâo àêët cho nhanh choáng maâ quùèng xuöëng. Nhûng hoå vûâa bûúác chên khoãi, cöî aáo quan àaä bïình lïn theo. Song, àûúåc caái noá khöng nöíi cao quaá. Biïët rùçng sûác phêën àêëu coá cöng hiïåu, hoå huyânh huyåch laâm möåt luác nûäa thêåt mau. Chiïëc quan taâi lêìn naây chõu nùçm gñ xuöëng têån àaáy huyïåt.

Bêy giúâ hoå àaä àúä vêët vaã. Chó coân viïåc àùæp àêët lïn cho thaânh nêëm maâ thöi. êëy thïë maâ khi ngöi maã àùæp vûâa xong, nûúác àaä laáng vaâo khùæp vûúân, khöng coân húã möåt chöî naâo nûäa.

Nhûäng con giun àêët maâu àen to bùçng ngoán tay uát nöíi lïình bïình, dêåp dïình theo àaâ soáng, tröi vúái àaám boåt raác.

* * *


Möåt giúâ, laåi möåt giúâ. Mûåc nûúác lïn cao dêìn, cao tröng thêëy. Xung quanh maã anh Cu, coá nhûäng laá tre khö baám vaâo. Röìi coá

beâo Nhêåt Baãn. Röìi coá caã boåt raác nûäa. Thûá naây baám vaâo chöëc laát, röìi bõ soáng löi ài. Thûá kia öm lêëy nhau, nhaãy nhoát, chaåm oác aách vaâo nêëm àêët múái àùæp. Nûúác dêåp dúân liïëm maäi vaâo khe nhûäng maãng àêët, laâm cho noá muãn ra. Röìi noá lúã thaânh nhûäng cuåc con con, laã taã rúi tûâng tyá möåt.

Àöå nûãa ngaây, nûúác traân qua mùåt maã. Gioá hiu hiu. Buåi tre coát keát nhû nghiïën rùng. Nhûäng laá vaâng

raâo raâo bay xuöëng, chaåy trïn mùåt nûúác nhû thuyïìn buöìm thuêån chiïìu. Luác naâo soáng cuäng dêåp dúân laâm aãi àêët maã àùæp döëi. Hoân to khöng mêëy chöëc thaânh hoân nhoã. Hoân nhoã khöng mêëy chöëc bõ cuöën ài. Nêëm möì bõ veåt dêìn. Röìi noá khöng cao hún mùåt vûúân nûäa. Röìi chùèng bao lêu, tûå nhiïn, úã dûúái, nhö lïn möåt têìng àêët múái.

Têìng àêët naây cuäng möîi luác möåt tyá, bõ soáng àaánh, bõ aãi, vaâ bõ cuöën ài. Röìi hïët lûúåt naây àïën lûúåt khaác, àêët úã dûúái cûá nhö lïn vaâ cûá bõ cuöën ài tûâng hoân nhoã cho àïën hïët. Röìi sau hïët, uåc möåt tiïëng, caã chiïëc quan taâi tûå nhiïn nöíi bïình lïn. Noá nghiïng ài, hêët taãng àêët cuöëi cuâng trïn mùåt vaán trún buân nhû múä. Taãng àêët rúi toäm xuöëng nûúác. Cöî aáo quan troâng traânh, röìi àûáng yïn trïn huyïåt nhû chiïëc thuyïìn bõ caån.

Chiïëc quan taâi nöíi theo mûåc nûúác lïn cao dêìn. Soáng bêåp bïình cûá vöî maäi vaâo thaânh noá nhû cöë àêíy noá ài. Röìi sau, noá khöng bõ vûúáng gò nûäa. Noá quay àêìu, lûâ lûâ theo chiïìu gioá vaâ chiïìu nûúác, lïnh àïnh, luác tröi ngang, luác tröi doåc.

Àöå nûãa ngaây, chiïëc quan taâi àaä tûå àïën goác vûúân, caånh búâ laåch. Àïën àêy, nûúác phña ngoaâi chaãy xiïët, huát noá baåt ngang vaâo rùång tre. Noá mùæc úã àoá. Röìi möåt beâ ngöí baám caånh noá. Röìi möåt cuåm beâo baám caånh noá. Röìi caã möåt maãng vûâa ngöí, vûâa dûâa, vûâa beâo. Caã taãng bõ nûúác àêíy ra laåch, nhûng khöng nöíi.

Chiïìu gioá àöíi laâm nhñch dêìn moåi vêåt, möîi luác möåt tyá. Nhûng cöî vaán gùåp caânh giong tûå nhiïn, ruác àêìu vaâo buåi. Röìi laái ngang, hêíy maãng beâo ra cho noá chui qua khe rùång tre vaâ theo doâng laåch tröi nhanh nhû muäi tïn. Röìi möåt mònh chiïëc quan taâi cûåa quêåy, nhû cuäng muöën tòm löëi ra chöî röång. Nhûng noá nùång nïì, nïn hïët xoay doåc laåi xoay ngang. Noá tiïën rêët chêåm chaåp, vò thónh thoaãng coá gioáng tre caãn laåi.


Nùæng gay gùæt laâm cho khö àêët bïët trïn mùåt cöî vaán vaâ cong vïnh möåt phêìn nùæp lïn. Caã ngûúâi nùçm trong, trûúng phïình ra, cuäng hònh nhû khöng chõu àûúåc chöî quaá chêåt heåp.

Chiïëc quan taâi nhû con thuyïìn khöng chuã, bêåp bïình, laách theo luäy tre. Luác noá dûâng laåi. Luác noá nhñch ài. Luác noá giuái nghiïng, laåi baåt vaâo buåi. Röìi sau hïët, noá túái möåt chöî coá khe röång. Tûå nhiïn, noá lao möåt caái, thñch hai caånh vaâo tre hai bïn, röìi àêm thùèng ra giûäa laåch chaãy xiïët. Àïën àêy, noá quay mêëy voâng, röìi lûâ lûâ, noá tröi doåc theo doâng nûúác...

Tiïíu thuyïët thûá baãy söë 180; 1937.


Àöìng haâo coá ma

Töi cûåc lûåc cöng kñch saách vïå sinh àaä daåy ta ùn uöëng phaãi saåch

seä, nïëu ta muöën àûúåc khoãe maånh, beáo töët. Thuyïët êëy sai. Trùm lêìn sai! Nghòn lêìn sai! Vò töi thêëy sûå thûåc, úã àúâi naây, bao nhiïu nhûäng anh beáo, khoãe, àïìu laâ nhûäng anh thñch ùn bêín caã. Thò àêëy, caác ngaâi cûá haäy nhòn öng huyïån Hinh, hùèn caác ngaâi phaãi chõu ngay rùçng töi khöng noái àuâa.

Chaâ! Chaâ! Beáo úi laâ beáo! Beáo àïën nöîi giaá coá thùçng dên naâo vö yá, buöåt möìm ra noái möåt cêu saáo rùçng: "Nhúâ boáng quan lúán", laâ öng tûúãng ngay noá noái xoã öng. Tûác thò, mùåt baân laâ möåt, mùåt noá laâ hai, bõ vaã àöm àöëp. Maâ röìi thùçng khöën naån êëy, öng truy cho àïën kyâ cuâng, khöng coân coá thïí laâm ùn múã maây múã mùåt ra àûúåc. Búãi vò öng coá sùén trong tay haâng múá phaáp luêåt, thò öng ngaåi gò khöng kheáp thùçng baão quan beáo vaâo töåi "laâm röëi cuöåc trõ an". Thïë laâ viïåc cöng viïåc tû, öng àïìu àûúåc troån veån. Vò khöng nhûäng öng àûúåc haã giêån, laåi coân àûúåc tiïëng mêîn caán laâ khaác nûäa.

Nhûng cúá sao tûâ ngaây xuêët chñnh túái nay, hai mûúi nùm trúâi röìi, öng vêîn coân leåt àeåt tri huyïån maäi. Caái àoá khöng quan hïå. Caác baån hoåc cuâng öng, hoå àïìu thùng àûúâng quan caã, vêîn thûúâng phaân naân hoaån löå quaá chêåm chaåp cuãa öng. Trûúác mùåt hoå, nghe cêu noái thaânh thûåc êëy, öng chùæp tay, cuái àêìu, laâm ra veã buöìn rêìu. Nhûng luác quay lûng ài, öng bôu möi, chûãi thêìm möåt cêu, buång baão daå:

- Laâm böë chaánh coá vùån xó ra maâ ùn! Lyá lõch cuãa öng huyïån Hinh cuäng xêëu thêåt. Búãi vò ngöìi huyïån

naâo, öng cuäng bõ dên kiïån. Maâ quan trïn xeát ra öng laåi trïî naãi viïåc quan. Àúâi laâm quan cuãa öng chó coá hai viïåc chñnh: àaánh baåc vaâ chúi gaái.

Nùm nay, öng àaä ngoaåi tûá tuêìn. Öng vêîn lêëy caái tuöíi cuãa öng àïí lïn mùåt tiïìn böëi, khinh nhûäng öng huyïån treã khaác, nïëu tuåi naây


daám chó coi öng laâ bêåc ngang haâng. Öng liïìn khoe thùçng Caã nhaâ öng àaä hai mûúi nhùm, röìi öng cùåp ngoán tay troã vaâ ngoán tay caái vúái nhau, vï vï trïn meáp. Trïn meáp öng, öng àaä bao cöng trònh múái cêëy àûúåc tûâng êëy rêu. Öng àïí rêu, cho khaác hùèn vúái tuåi huyïån treã nhaäi. Nguyïn caái da mùåt öng nhoã, maâ coá leä vò öng beáo quaá, nïn löî chên löng cùng ra, cùng thùèng quaá, àïën nöîi rêu khöng coá chöî naâo laách ra ngoaâi àûúåc. Àïën nöîi nùm böën mûúi tuöíi, maâ mùåt öng noá cûá nhùén thñn nhû thûúâng. Öng bûåc mònh, beân ra lïånh cêëm thúå caåo lia lûúäi dao lïn möi öng möåt dao, àïí öng nuöi rêu. Thò sau hïët, nhûäng löng tú noá cuäng daâi ra, vaâ tröng roä hún. Vaâ àïën bêy giúâ, àûáng úã hai bïn miïång öng, noá thaânh hai caái dêëu chua nghôa (...).

Buöíi hêìu saáng höm êëy. Con meå Nuöi, tay cêìm laá àún, àûáng úã sên cöng àûúâng. Noá húát

hú húát haãi qua cöíng choâi, röìi súå sïåt búä ngúä, khöng biïët quan ngöìi buöìng naâo. Böîng möåt ngûúâi mùåc aáo caánh naái nhuöåm voã giaâ chaåy xöìng xöåc àïën trûúác mùåt noá, vaâ hoãi:

- Ài àêu? Con meå biïët ngay rùçng àoá laâ cêåu lñnh lïå. Vaâ nhû hiïíu roä pheáp

vaâo quan, noá giuái àûa cêåu lïå hai haâo àaä cêìm sùén úã trong tay, röìi noái nhoã:

- Nhúâ cêåu bêím quan cho töi vaâo hêìu. Cêåu lïå tuy àaä cêìm tiïìn, nhûng laâm nhû ta khöng àïí yá àïën viïåc

nhoã nhen êëy, beân vûâa thoâ tay, vûâa noái to: - Àûa xem àún, viïåc gò?

Röìi trong khi nhaâ Nuöi kïí lïí, thò cêåu lïå àaánh vêìn àïí àoåc laá àún. Àoaån cêåu lùæc àêìu, nhùn mùåt baão:

- Vaâo kia, nhúâ baác nho Quyá baác êëy laâm höå cho. Àún naây khöng àûúåc.

Con meå taái mùåt, hoãi:

- Khöng àûúåc thïë naâo, thûa cêåu? Cêåu lïå giú hai tay ra giaãng:

- Nghôa laâ nïëu nhaâ chõ muöën viïåc choáng xong, nghe chûa?

- Thûa cêåu, cêåu cûá vaâo trònh quan höå. Chaã noái giêëu gò cêåu, nhaâ töi bõ mêët tröåm hïët saåch caã àöì àaåc lêîn tiïìn nong. Saáng nay, vay maäi múái àûúåc àöëng hai baåc, àïí ài trònh quan, cêåu laâm ún thûúng höå cho.


Cêåu lïå nhòn neát mùåt nùçn nò cuãa nhaâ Nuöi, song vêîn thaãn nhiïn: - Töi baão nhaâ chõ khöng nghe thò töi mùåc kïå. Töi thêëy nhaâ chõ

ùn mùåc thïë naây, laåi bõ luác vêån haån àen àuãi, töi laåi chùèng àöång loâng hay sao? Nhûng úã àêy, caái lïå noá thïë. Töi tûã tïë, nïn baão trûúác. Nïëu nhaâ chõ khöng theo, thò quan quúã, chúá coá traách töi àêëy.

Muöën chûáng thûåc lúâi noái cuãa mònh, meå Nuöi cúãi nuát daãi yïëm ra, röìi xóa nùm àöìng haâo àöi coân laåi lïn gan baân tay, vaâ noái:

- Àêy naây, chùèng tin, cêåu àïëm maâ xem, chó coân vûâa vùån tiïìn trònh thöi.

Cêåu lïå lùæc àêìu. Con meå vûâa buöåc laåi tiïìn, vûâa nhùn nhoá, van lún:

- Laåy cêåu, thûúng chaáu, cho chaáu àûúåc nhúâ. Cêåu cûá vaâo bêím quan höå. Hïî quan bùæt laâm laåi àún, thò chaáu xin ra nhúâ baác nho Quyá ngay.

Böîng möåt tiïëng chuöng goåi. Cêåu lïå daå giêåt möåt tiïëng, röìi uâ teá chaåy. Con meå Nuöi nhòn theo, biïët rùçng buöìng quan ngöìi úã chöî êëy. Noá àaánh liïìu tiïën àïën, vûâa tiïën, vûâa lo. Noá bûúác chên lïn thïìm, tröëng ngûåc bùæt àêìu nöíi maånh. Noá àaä tröng thêëy quan. Noá laåi súå nûäa. Vò lo súå quaá, nïn quïn àûát rùçng chñnh noá ài trònh viïåc mêët tröåm. Noá laåi tûúãng nhû noá laâ àûáa tröåm vêåy. Noá roán reán, àûáng neáp vaâo caånh cûãa, thêåp thoâ, gheá vaâo trong, vaâ lùæng tai nghe. Noá thêëy quan àang dùån cêåu lïå xuöëng baão nhaâ bïëp ninh cho thêåt dûâ caái chên gioâ.

Vaâ àïën khi cêåu lïå daå tiïëng cuöëi cuâng vaâ ài vaâo sên sau, meá cûãa trong, thò noá hiïíu ngay rùçng àaä mêët toi hai haâo cho thùçng xoã laá noá chùèng bêím cho mònh möåt tiïëng naâo.

Böîng hai con gaâ têy beáo suâ quaâng quaåc kïu úã sên trûúác. Noá thöët giêåt naãy mònh. Quan àang ngöìi, choaâng möåt caái, ngaâi àûáng dêåy, chaåy vöåi ra hiïn, àûáng ngay caånh nhaâ Nuöi, vaâ goåi vaáng:

- Coá àûáa naâo àêëy, lûâa hai con gaâ vaâo cho tao!

Tûác thò, ngûúâi ta chaåy taán loaån àïí xua gaâ, vaâ nhaâ Nuöi thò chùæp hai tay, quyâ ngay xuöëng gaåch, vaâ nêng ngang àêìu caái laá àún.

Khi àöi gaâ àaä chaåy vïì, quan beân nhòn con meå vaâ baão:

- Vaâo àêy.

Noá mûâng quaá, loáp ngoáp àûáng dêåy, vöåi vaä theo vaâo trong buöìng giêëy.


Noá àûáng úã caånh baân, run lïn bêìn bêåt. Noá liïëc nhòn quan. Ngaâi oai vïå quaá. Noá laåi súå hún nûäa. Nhûng duâ run hay súå, noá cuäng khöng quïn àûúåc viïåc vi thiïìng quan.

Nhûng tiïìn trònh diïån quan, noá laåi buöåc vaâo trong daãi yïëm. Noá cúãi ra múái lêëy àûúåc.

Noá múái luái huái ruát caái nuát buöåc ra. Noá súå quan chúâ lêu, nïn phaãi vöåi vaâng. Maâ vò vöåi vaâng, laåi lo quan gùæt, nïn noá loáng coáng. Caái nuát vûâa xöí ra, thò loeãng xoeãng, caã moán tiïìn rúi tiïåt caã xuöëng gaåch.

Nùm àöìng haâo àöi naãy lïn mêëy caái, vaâ tûâng êëy tiïëng kïu laâm noá giêåt mònh. Tûå nhiïn, noá choaáng caã ngûúâi vaâ hoa caã mùæt. Noá cuái nhòn chöî nhiïìu haâo rúi nhêët, ngay bïn caånh noá. Àöìng thò chui nùçm eåp gêìn chên noá, àöìng thò xoay tñt mêëy voâng, àöìng thò bùæn ra goác buöìng. Mêëy àöìng nûäa thò thi nhau lùn ra têån chöî xa.

Noá khöng thêëy quan noái gò, nïn cuäng húi tônh têm. Noá beân cuái xuöëng àïí nhùåt tiïìn. Möåt àöìng, hai àöìng. Àöìng thûá ba nghiïng úã meá tûúâng. Noá tòm àöìng thûá tû. Maäi noá múái thêëy úã têån gêìn chên baân giêëy cuãa quan. Noá tòm àöìng thûá nùm. Quaái, noá tòm maäi, maâ khöng thêëy àêu caã.

Noá phaãi coá nùm haâo àöi. Nùm haâo àöi múái thaânh àöìng baåc àûúåc. Vûâa ban naäy, noá giúã ra cho cêåu lïå xem, vaâ laåi buöåc cêín thêån vaâo daãi yïëm. Khöng leä àöìng haâo êëy coá ma, àaä biïën ài àêu mêët choáng thïë àûúåc. Vêåy chó quanh quêín úã trong buöìng naây maâ thöi. Nhûng noá àaä tòm kyä lùæm röìi. Maâ trònh àún taám haâo, têët noá bõ quan chûãi. Khöng biïët laâm thïë naâo àûúåc, noá têìn ngêìn chùæp hai tay, vaái:

- Laåy quan lúán aå. Röìi noá luâi luâi bûúác ra cûãa. Röìi noá ài vïì... Öng huyïån Hinh cûá ngöìi yïn sau baân giêëy àïí nhòn theo con meå

khöën naån. Röìi khi thêëy noá àaä ài khuêët, öng múái àûa mùæt xuöëng chên, dõch chiïëc giêìy ra möåt tyá. Vaâ vêîn tûå nhiïn nhû khöng, öng cuái xuöëng thoâ tay, nhùåt àöìng haâo àöi saáng loaáng, thöíi nhûäng haåt caát nhoã úã àïë giêìy baám vaâo, röìi boã toåt vaâo tuái.

Truyïån ngùæn choån loåc têåp II Nxb. Höåi nhaâ vùn, 1985


Ngêåm cûúâi

Laâng töi bêy giúâ súã dô àûúåc yïn öín, laâ nhúâ loâng can àaãm, nghôa

hiïåp cuãa anh cu Baãn, àaä liïìu mònh khaám phaá ra caái töí tröåm cûúáp úã caánh rûâng Thöng.

Saáu thaáng vïì trûúác, luön möåt daåo, nhûäng luác àïm khuya, tônh mõch, khöng coá trùng, ñt ngûúâi daám àûa mùæt ra ngoaâi sên töëi mõt. Nghe ngoån gioá rñt qua khe liïëp cuäng àuã trúån! Hïî coá tiïëng choá röì lïn suãa khan úã xoám búâ söng, laâ ngay tûâ àûáa beá lïn hai cuäng biïët giêåt mònh. Noá khoác theát lïn, öm chêìm lêëy meå... Meå noá vöî, xoa, ru khe kheä àïí lùæng tai nghe. Röìi nïëu möåt höìi tuâ vaâ dêåy lïn, thò öng giaâ vùån to ngoån àeân hoa kyâ, ngöìi nhöím dêåy, huáng hùæng ho, hoùåc huát thuöëc laâo, cho àúä veã lùång leä.

Nhûng böîng vùèng nghe úã àêu kïu cûúáp, röìi tröëng àaánh liïn thanh, tiïëng khoác nhû ri, tuâ vaâ ruác, choá suãa laåc tiïëng, liïìn liïìn nhau tûâ laâng naây àïën laâng khaác, daâi haâng mêëy cêy söë, thò ngûúâi cûáng boáng vña àïën àêu cuäng phaãi laånh run lïn, àaánh thûác caã nhau dêåy, ngöìi àïën suöët saáng.

Mûúâi töëi thò àïën böën nùm töëi kinh khuãng nhû thïë. Maâ boån cûúáp rêët taâi, ban ngaây chuáng kheáo lêín luát trong caánh rûâng Thöng. Caác nhaâ chuyïn traách mêëy lêìn cho lñnh vaâo suåc cuäng khöng bùæt àûúåc.

* * *

Luác êëy, vaâo khoaãng böën giúâ chiïìu. Chõ cu Baãn àûúng ngöìi nhùåt rau trong bïëp, thò chöìng vïì. Neát mùåt hùm húã, anh noái:

- Naây u noá, quan àaä cùæt töi röìi. Chõ ngú ngaác:


- Cùæt gò? - Cùæt ài bùæt töí cûúáp rûâng Thöng? Xaám ngùæt mùåt, chõ gùæt: - Quan bùæt thêìy noá vaâo chöî chïët maâ cuäng nghe aâ? Anh cu vïnh mùåt, kiïu cùng, àaáp: - Chó noái daåi! Viïåc gò maâ chïët. Chñnh töi tònh nguyïån vúái quan

àïí xin ài! Chõ cu oaâ lïn khoác: - Thêìy noá núä boã meå con töi chïët àoái hay sao? Khöí quaá! Töi biïët

tröng cêåy vaâo ai àûúåc? Thêìy noá àûâng ài! Ba àûáa beá, ngú ngaác nhòn cha meå, cuäng oaâ lïn khoác. Anh cu caãm àöång, an uãi vúå: - U noá cûá yïn loâng. Thïë naâo saáng mai töi cuäng vïì. Nïëu töi

khöng ra tay, röìi quên cûúáp cûá nhuäng nhiïîu maäi, vuâng naây coân ai laâm ùn gò àûúåc!

- Àaânh vêåy, nhûng lúä ra... - Thò cuäng àaânh chûá sao? Töi laâm viïåc ñch cho moåi ngûúâi maâ u

noá cuäng cûá ngùn caãn.

- Laâm ñch cho nhaâ giaâu, chûá nhûäng haång nhû mònh thò lo gò bõ cûúáp? Töi chó súå lúä ra, thò möåt naách ba con moån, töi biïët laâm thïë naâo?

- U maây àûâng dúã húi! Viïåc gò maâ lo xa nhû thïë? Töi seä àûúåc thûúãng. Quan hûáa röìi. Nïëu thaânh cöng, ta khöng phaãi vêët vaã nhû thïë naây nûäa.

- Thöi, töi van thêìy noá àûâng daåi döåt. Töi khöng àïí cho thêìy noá ài àêu.

Anh cu quùæc mùæt, noái:

- Viïåc quan naâo phaãi viïåc treã con! U noá khöng àûúåc noái thïë.

Chõ cu laåi oaâ lïn khoác, tuám chùåt lêëy aáo chöìng. Anh cu giùçng ra, mùæng:

- U noá khöng àûúåc giûä. Quan vaâ lñnh chúâ töi ngoaâi àònh kia. Àïí töi ài, keão chêåm.

- Khöng! Khöng ài! Thêìy noá haäy ùn cúm àaä, vöåi gò.


- Khöng cêìn. Àaä coá cúm cuãa quan. Töi phaãi ài ngay bêy giúâ múái kõp.

Noái àoaån anh cu nhêët àõnh dûát aáo ra ài. Anh öm ba con vaâo loâng, xoa àêìu, dùån doâ mêëy cêu, röìi ra cöíng. Chõ cu bïë con, khoác loác theo chöìng. Nhûng vêîn thaãn nhiïn, anh cu coi nheå nghôa vúå chöìng, tònh cha con. Àïën àêìu laâng, anh ró tai noái vúái khaán thuã keáo chõ cu trúã laåi.

* * *

Sûå thaânh cöng cuãa anh cu Baãn àaä laâm cho vúå anh goaá chöìng! Àïm höm àoá, nhúâ anh can àaãm, quên cûúáp luä lûúåt bõ giaãi lïn huyïån. Nhûng anh cu Baãn bõ boã maång. Thûúng thay!

Tûâ bêëy giúâ, trïn àêìu chõ möåt têëm khùn tang, keä naách chõ ba muån con moån. Àoaån trûúâng lùæm luác nghô maâ buöìn tïnh...

Caã laâng ai cuäng aái ngaåi cho chõ cu Baãn vaâ ngêåm nguâi thûúng haåi con ngûúâi troång nghôa maâ khinh thên.

Boån nhaâ giaâu àûúåc ùn no nguã yïn. Hoå möí gaâ möí choá ùn mûâng. Hoå khen quan huyïån töët vúái dên, biïët hy sinh möåt ngûúâi àïí cûáu nhiïìu ngûúâi. Hoå xui chõ cu Baãn bïë caã ba àûáa con lïn kïu quan phuå mêîu thûúng àïën tònh caãnh nheo nhoác cuãa chõ maâ cho möåt moán tiïìn böìi thûúâng.

Quan huyïån rêët tûã tïë. Ngaâi noái:

- Nhaâ chõ khöng phaãi kïu, böín phêån ta laâ phaãi bêím lïn quan trïn xeát àïën ngûúâi coá cöng. Cûá vïì maâ chúâ àúåi ñt lêu. Röìi chõ seä khöng phaãi phaân naân vïì sûå ên thûúãng àñch àaáng cuãa chöìng chõ.

* * *

Öm têëm mong moãi, chõ Cu Baãn vui veã vïì nhaâ, kïí chuyïån cho moåi ngûúâi nghe. Ai cuäng coá buång mûâng thay cho chõ.


Thûúâng khi laâm ùn vêët vaã, àûúåc bûäa nay, lo bûäa mai, chõ laåi nhúá thûúng chöìng. Nhûng chõ lêëy ngay caái hy voång ra àïí tûå an uãi. Nïëu àûúåc thûúãng, chõ duâng moán tiïìn àïí sinh lúåi, thò chùæc àûúåc àuã ùn suöët àúâi.

Nùm höm, mûúâi höm. Caái troâ mong vêîn hay thêëy lêu. Chûá chõ biïët àêu laá àún cuãa chõ coân phaãi qua toâa naây súã noå, coá khi noá ài chêåm vaâ hay nghó nhû öng cuå giaâ.

Röìi nûãa thaáng, laåi möåt thaáng. Chõ cu Baãn caâng ngaây caâng quêîn baách. Cúm chùèng àuã nuöi con. Nhaâ döåt, khöng ai gioåi höå. Sên rïu, coã moåc, chõ chùèng coá luác naâo sûãa sang. Mêëy àûáa beá bïu rïëch. Nhûng biïët laâm thïë naâo? Nïëu chõ úã nhaâ tröng nom chuáng, thò ai ài laâm luång kiïëm miïëng cho maâ ùn? Giaá chuáng lúán, àöå lïn baãy lïn taám caã, thò chõ àaä cho möåt àûáa ài úã, àïí àúä phaãi nuöi. Khöën nhûng thùçng lúán múái lïn nùm tuöíi.

Röìi nûäa, möåt thaáng, hai thaáng. Ngûúâi ta thêëy chõ cu Baãn raách rûúái. Khöng ai khöng phaân naân cho chõ. Mùåt muäi chõ höëc haác, àen àuãi, xêëu xa. Ngûúâi ta hoãi thùm, chõ àïìu traã lúâi:

- Nay mai, töi seä coá moán tiïìn thûúãng.

Thûúãng. Caái àoá khöng thïí khöng coá. Chùæc lùæm röìi. Quan àaä hûáa thïë. Nhûng höm nay chõ chûa coá gò caã. Chõ noáng ruöåt. Khöí. Nhûng, nhêët àõnh chõ chúâ caái tûúng lai.

ÚÃ ngoaâi, hoå àöìn chaán lïn àêëy. Coá ngûúâi mong chõ àûúåc thûúãng möåt nghòn baåc. Coá ngûúâi àoaán chõ àûúåc lûúng ùn suöët àúâi. Coá ngûúâi úã xa, laåi noái dûång àûáng ngay rùçng àaä gùåp chõ lïn tónh lônh hai nghòn úã kho Baåc.

Nhûng sûå thûåc chûãa coá thïë. Sûå thûåc thò chõ cu Baãn vêîn tûå an uãi bùçng caái hy voång nhûäng khi àêìu tùæt mùåt töëi, vaâ khoác thêìm nhûäng luác nhaâ vùæng àïm khuya. Chõ nhúá laåi höm chöìng hùm húã àûa quan lñnh vaâo chöî töí cûúáp. Chõ nhúá laåi luác tröng thêëy xaác chöìng nùçm co ro trïn vuäng maáu àïí tûå nhiïn chõ thaânh goáa buåa, vúái ba muån cún thú. Chõ àau àúán. Nhûng chúåt chõ nghô àïën lúâi quan huyïån hûáa, quaã quyïët seä àûúåc böìi thûúâng vïì cöng cuãa chöìng chõ. Trúâi úi, bao giúâ nhó? Bao giúâ caái àoái, caái raách, caái khöën quêîn noá tha cho chõ maâ àûâng doåa naåt chõ nhó? Böîng chõ nhòn lïn vaách. Thêëy boáng chiïëc khùn ngang, chõ caãm àöång, thuát thñt khoác.


* * *

Möåt höm, chõ cu Baãn hùm húã chaåy sang nhaâ töi. Töi khöng thêëy tay chõ cêìm chiïëc raá. Mùåt chõ cuäng khöng nhùn nhoá nhû moåi khi. Chõ giú túâ giêëy coá dêëu son àoã loeâ, nhúâ töi xem höå, vaâ hoãi:

- Öng lyá àûa töi túâ sûác, noái rùçng quan baão töi ài lônh thûúãng phaãi khöng?

Töi mûâng thêìm cho chõ. Chõ laåi hoãi: - Coá phaãi khöng? Bao nhiïu, húã cêåu? Xem xong, töi nhòn chõ, röìi kheä àaáp: - Phaãi, thûúãng, anh êëy àûúåc truy tùång cûãu phêím baá höå, chõ aå. - Chûá khöng phaãi tiïìn aâ? - Khöng! Böîng chõ cu Baãn xaám mùåt laåi. Chõ run bùæn lïn, röìi mïëu maáo

khoác. Chõ giêåt lêëy túâ giêëy, chaåy uâ ra cöíng, quïn àûát rùçng àaáng leä chõ phaãi vui veã cho chöìng chõ úã chñn suöëi àûúåc ngêåm cûúâi.

Tiïíu thuyïët thûá baãy söë 188; 1938.


Thõt ngûúâi chïët

Vò múái chïët lêìn naây laâ lêìn àêìu, nïn anh Xñch chûa coá lõch duyïåt

vïì khoaãn êëy. Thûåc vêåy, nïëu chïët úã tónh, thò ai laáu, nïn choån vaâo àïm thûá

saáu. Nhû thïë, vúå con coá vûâa vùån thò giúâ àïí caáo phoá lïn baáo. Vaâ àïën chuã nhêåt, cêët àaám, coá àuã caác cuå, caác quan, caác öng, caác baâ, thên bùçng cöë hûäu ài àûa àöng. úã nhaâ quï, nïëu chïët vò tai naån, ngûúâi khön ngoan bao giúâ cuäng traánh nhûäng ngaây chuã nhêåt hoùåc ngaây lïî, thò sûå khaám xeát, töëng taáng múái mong choáng àûúåc.

Nhûng khöën nöîi, xûa nay, khöng ai chïët àïën lêìn thûá hai àïí àûúåc baâi hoåc kinh nghiïåm vïì caách chïët. Vò vêåy, vêîn coá nhiïìu ngûúâi chïët möåt caách ngúâ nghïåch.

Nhêët laâ anh Xñch, möåt anh dên quï vö hoåc, nïn caâng ngu daåi nûäa. Anh àaä vö lyá maâ chïët àuöëi ngay vaâo àïm thûá baãy vûâa röìi.

Nguyïn cha anh, öng Cûáu, thêìu cuãa laâng caái àêìm sen ngay giaáp luyä tre. Àïën muâa naây hoa núã, öng phaãi laâm choâi nhoã úã giûäa àêìm, hai böë con cùæt lûúåt nhau ra nguã àoá àïí canh.

Chiïìu höm êëy, anh Xñch ra àaánh cheán úã àònh, say bñ tó. Àïën xêím töëi, anh vûâa vïì àïën nhaâ, àaä bõ öng Cûáu giuåc mang àiïëu vaâ göëi ra choâi.

Anh lao àao ài. Röìi khöng hiïíu sao, saáng súám höm sau, khöng thêëy vïì. Vaâ àïën àöå taám giúâ, xaác anh àaä nöíi lïn, tröi lïình bïình vaâo gêìn búâ.

Ngûúâi ta àoaán nhiïìu cúá vïì caái chïët naây. Nhûng tûåu trung, chó hai thuyïët coá thïí húåp lyá àûúåc:

Möåt laâ anh Xñch vò say quaá, loaång choaång chúã thuáng, bõ ngaä vaâo chöî sêu.


Hai laâ àûúng àïm anh nguã mï, vö yá cûåa, àïën nöîi lùn toâm xuöëng nûúác.

Chûá nhûäng tiïëng àöìn anh tûå tûã vò viïåc gia àònh, hoùåc bõ keã thuâ àaánh chïët àïìu khöng thïí tin àûúåc.

Hûúng lyá toâ moâ, hoãi doâ hai bïn haâng xoám nhaâ öng Cûáu, xem höm trûúác hai cha con coá to tiïëng gò vúái nhau khöng. Hoå cöë yá nhêån xeát rêët kyä lûúäng caái thêy ngûúâi xêëu söë. Nhûng khöng ai tòm ra àûúåc möåt chûáng cûá gò khaã nghi. Vaâ khi àûúåc tin dûä döåi con öng Cûáu bõ naån, caã laâng ra têån búâ àêìm xem. Ai cuäng phaân naân, thûúng tiïëc ngûúâi con trai tûã tïë, hiïìn laânh. Vaâ tröng caái xaác chïët coâng queo ngêm dûúái nûúác, àöë ai cêìm loâng cho àêåu.

Baâ Cûáu tru lùn treáo löån, mêëy lêìn toan nhaãy tuâm xuöëng öm lêëy con. Nhûng baâ bõ ngûúâi ta giûä laåi. Trong luác nhû àiïn nhû cuöìng, baâ chûãi caã öng lyá trûúãng khöng cho baâ vúát anh Xñch lïn, àïí àùåt trïn búâ. Búãi vò baâ mïëu maáo vaâ chùæp tay laåy lêëy laåy àïí moåi ngûúâi vaâ noái:

- Noá àau loâng lùæm, caác öng caác baâ úi! Nhûng ngûúâi ta khuyïn: - Àïí quan vïì khaám, laâm biïn baãn xong, baâ muöën laâm ma to cöî

lúán thïë naâo mùåc baâ. Chûá bêy giúâ, baâ àûâng nïn àuång àïën anh êëy. Ngöå àïí anh êëy lïn búâ, röìi mònh mêíy xêy xûúác chùèng haån, thò quan naâo cho chön? Vaã chïët àuöëi, sao nùçm trïn búâ àûúåc?

Baâ Cûáu khöng tin, gùæt: - Khöng cho chön thò quan giûä laâm gò? - Giûä àïí chúâ àöëc túâ vïì khaám. Nhû thïë, laåi lêu ra. Baâ nghe hiïíu, xó muäi, lau nûúác mùæt, vaâ ngöìi xöím caånh caái quan

taâi röîng khöng, dûúái boáng cêy, àaânh loâng chúâ àúåi. Baâ mong àûúåc pheáp chön con nhû con mong meå vïì chúå. Ngûúâi

nhaâ baâ lïn huyïån trònh quan ngay tûâ saáng, nhûng àïën bêy giúâ, khöng hiïíu taåi sao, chûa thêëy vïì. Àûúâng lïn huyïån khöng xa, chùèng roä vò sao laåi coá sûå chêåm chaåp thïë naây àûúåc.

Nhûng möåt giúâ. Laåi hai giúâ. Laåi ba giúâ. Baâ Cûáu khöng coân sûác vaâ nûúác mùæt àïí chúâ, àïí khoác nûäa. Baâ hïët

àûáng laåi ài loanh quanh, khöng daám tröng chöî con nùçm. Röìi baâ ngöìi xöím xuöëng àêët, guåc mùåt vaâo àêìu göëi àïí nghe ngoáng.

Baâ àúåi möåt hiïåu coâi ötö cuãa quan. Nhûäng luác coá tiïëng xay luáa uâ uâ, baâ khêëp khúãi lùæng tai, vaâ thúã daâi vò mûâng huåt.


* * *

Mùåt trúâi choái loåi, roåi tia lûãa xuöëng àêët. Thêy anh Xñch bùæt àêìu àöíi khaác. Chên tay co quùæp hún. Toác loãa

toãa nhû moán rïî beâo Nhêåt Baãn. Gioá hiu hiu. Laân soáng dêåp dúân liïëm vaâo thên anh kïu oác aách.

Anh rêåp rònh nhû nùçm trïn giûúâng loâ xo. Röìi tûå nhiïn, caái xaác lêåt ngûãa lïn. Con ngûúâi trûúác kia hiïìn

laânh laâ thïë, nay biïën thaânh con boâ thui: buång phïình to, maá phïình to, mùåt phïình to. Àöi mùæt hñp laåi, nhû bõ keáo daâi ra têån mang tai. Tûá chi duám doá. Ai tröng thêëy böå daång nhùn nhoá, doåa naåt cuãa ngûúâi chïët, maâ khoãi rúån toác gaáy àûúåc?

Tûâ luác êëy, ngûúâi thên thñch àïën thùm thûa dêìn. Röìi sau hïët, khöng ai daám laåi gêìn àêëy nûäa. Nhûäng khaách ài àûúâng, vò vö yá hoùåc bêët àùæc dô phaãi qua, àïìu che noán, ngêåm miïång, vaâ àïën chöî xa, ruâng mònh möåt caái múái nhöí toeân toeåt.

Öng Cûáu úã nhaâ àïí chúâ quan vïì khaám, cuäng chùèng keám noáng ruöåt. Öng nhû chïët möåt nûãa ngûúâi maâ vêîn phaãi tiïëp khaách àïën hoãi thùm möîi luác möåt àöng. Öng chó muöën àûúåc yïn, àïí nùçm nhoaâi ra maâ kïu gaâo, vêåt vaä cho haã nöîi phuå tûã tònh thêm. Öng laåi lo lùæng, khöng hiïíu vúå öng ngöìi ngoaâi búâ àêìm, coá ai canh giûä cêín thêån, hay laåi chùèng neán nöíi loâng thûúng, maâ liïìu mònh quaá, thò öng thïm möåt nöîi ên hêån nûäa suöët àúâi.

Hoå haâng chaåy àïën möîi ngûúâi giuáp möåt viïåc. Ngûúâi baây úã dûúái nhaâ ngang möåt baân thúâ coãn con, lêëp laáy coá àöi nïën trùæng. Ngûúâi lûúåc may àöì khêm liïåm vaâ xeá khùn cho luä em.

Röìi àïën khi àûúåc biïët rùçng laâ ngaây chuã nhêåt, caã buöíi hêìu saáng, quan khöng ra cöng àûúâng, vò àïm trûúác ngaâi nhaãy àêìm trïn tónh, ba böën giúâ saáng múái vïì, vaâ àïën chiïìu, cöíng huyïån àoáng, vò laâ ngaây nghó; thò úã nhaâ öng Cûáu trúån mùæt, kïu ruá lïn möåt tiïëng, vaâ úã caånh luyä tre, baâ Cûáu ngaä vêåt xuöëng àêët, ngêët ài àïën nùm phuát àöìng höì.

Caã laâng phaãi chúâ.

Hoå haâng sùæp sûãa viïåc ma chay xong, ai nêëy vïì nhaâ, àïí chúâ saáng höm sau laåi àïën laâm giuáp. Ngûúâi khöng thên thñch laåi bùæt àêìu cöng viïåc nhû cuä, chúâ luác keân tröëng nöíi lïn thò àûa anh Xñch ra àöìng.


Öng Cûáu cho ngûúâi vûåc baâ Cûáu vïì. Hai vúå chöìng giaâ nùçm chïët gñ úã hai giûúâng, chúâ cuöåc khaám xeát cuãa quan phuå mêîu. Tûã thi chúâ chön, möîi luác möåt trûúng to, dêåp dïình caånh caái quan taâi ngoaác miïång chúâ viïåc. Caãnh vêåt im aã nhû cuäng chúâ àïí nghe ngoáng tin. aánh nùæng cûá lùèng lùång roåi xuöëng. Cêy cöëi mïåt nhoåc, caâng guåc laã.

Nhûng giûäa núi yïn lùång, chòm àùæm trong sûå buöìn thaãm êëy, coá möåt chöî àêìy veã hoaåt àöång. Ngay úã quaäng tûã thi maâ ngûúâi àöìng loaåi kinh túãm khi nhòn thêëy, hoùåc ghï súå khi àïën gêìn, thò nhûäng loaâi vêåt khaác giöëng toã veã êu yïëm, thiïët tha laå luâng. Dûúái nûúác, luä caá mûúng vui veã, nö giúän vúái nhau, chui vaâo keä naách, löî tai, àúáp thêåt nhanh, röìi chaåy nhaâo biïën mêët. Röìi laåi àúáp. Röìi laåi chaåy. Trïn khöng, vo ve àaân ruöìi nhùång, ruã nhau àêåu àen kõt vaâo mùåt muäi, chên tay, maãi miïët huát chêët àöì ùn böí. Thónh thoaãng, chiïëc laá tre vaâng vùçn veâo tûâ trïn àêm böí xuöëng, laâm àöång cuöåc kiïëm ùn àang bònh yïn, thò vuâ möåt tiïëng, luä ruöìi nhùång bay taãn ài. Nhûng khoaãnh khùæc, laåi bêåu vaâo, laâm thaânh nhûäng quêìng àen trïn têëm xaác xaám ngoeåt.

Röìi buöíi chiïìu, möåt muâi nöìng nöìng, hùng hùng àaä bay thoang thoaãng àïën àûúåc chöî xa xa. Trïn ngoån tre, xaâo xaác tiïëng caánh bay, con quaå àen cöë quùåp hai chên vaâo möåt caânh eão laã, vêîy àuöi àïí giûä thùng bùçng cho vûäng chaäi, röìi chao àöi mùæt theâm thuöìng xuöëng möìi. Röìi möåt con nûäa cuåp caánh, àêåu úã caânh cêy khaác, lïn tiïëng khaân khaân goåi nhau. Chùèng mêëy chöëc, hai ba con nûäa bay laåi.

Möåt con vöî caánh, bay saâ xuöëng trûúác, àûáng lïn buång thêy ngûúâi àïí thaám hiïím. Thêëy àûúåc bònh yïn, caã luä theo nhau, möí róa tûâng núi möåt.

Nhû thïë, anh Xñch vö tònh laâ ên nhên cuãa àaân caá, ruöìi, nhùång, quaå. Chên tay vêîn co quùæp nhû doåa, mùåt muäi vêîn nhùn nhoá nhû nhaát, nhûng anh vêîn bõ róa, bõ huát, bõ àúáp nhû thûúâng.

Thõt ngûúâi chïët, ai hay cuäng laâ moán àöì ùn quyá hoáa.

* * *

Cho àïën têån chñn giúâ saáng höm sau, coâi ötö àùçng xa böîng theát vang.


Àaân quaå hïët vña, vûâa bay vûâa kïu xa xaã. Luä ruöìi nhùång, höët hoaãng, vöåi tröën cho xa. Àaân caá mûúng thêëy nguy, löån nhaâo möîi con chui vaâo möåt xoá.

Thò luác êëy, trïn búâ àêìm, quan huyïån tû phaáp laâ möåt, cuå luåc sûå laâ hai, cêåu lñnh lïå laâ ba, cuâng trõnh troång laâm viïåc, vaâ cuâng trõnh troång khaåc nhöí. Cêåu lïå cêìm gêåy, lêåt ài lêåt laåi tûã thi. Quan vaâ nha gheá mùæt xem xeát tûâng ly tûâng tñ vaâ biïn cheáp. Hûúng lyá, vúå chöìng öng Cûáu, cuâng hoå haâng, ngûúâi laâng, ai nêëy khoanh tay im lùång, nuöët àúâm, nhòn chùçm chùåp vaâo xaác chïët. Ngûúâi thúã daâi. Ngûúâi lau nûúác mùæt.

Khaám nghiïåm xong, quan truyïìn lñnh àuöíi caã ngûúâi toâ moâ ra xa. Vaâ trûúác caãnh thûúng têm, ngaâi ön töìn hoãi öng Cûáu:

- Caái àêìm naây möîi nùm anh kiïëm lúåi caã caá lêîn hoa coá àûúåc àïën dùm trùm khöng?

Thêëy quan hoãi cêu phiïëm, khöng dñnh daáng gò àïën vuå chïët àuöëi, öng Cûáu àaânh phaãi àaáp:

- Daå. - Anh cêëy hai mûúi mêëy mêîu? - Laåy quan lúán, hai mûúi hai mêîu. Quan gêåt guâ: - Thöi àûúåc, àïí cho anh biïët rùçng töi roä gia tû nhaâ anh lùæm. Coân

viïåc khaám xeát höm nay, thò töi khöng thïí cho chön ngay àûúåc. Vò töi xeát trong ngûúâi tïn Xñch, coá nhiïìu vïët khaã nghi. Töi phaãi bêím tónh xin àöëc túâ vïì khaám cho cêín thêån.

Öng Cûáu nhû seát àaánh, run cêìm cêåp, nhùn nhoá kïu: - Laåy quan lúán... Öng huyïån lùæc àêìu: - Noá bõ bûác tûã. Phaãi coá àöëc túâ möí xeã xaác noá ra múái roä àûúåc. Böîng möåt tiïëng tru lïn, baâ Cûáu öm mùåt, lanh laãnh khoác: - ÖËi con öi! Tiïëng khoác cuãa ngûúâi meå trûúác thi haâi àûáa con chïët àuöëi àaä

trûúng, laâm ai cuäng phaãi caãm àöång. Nhûng traái laåi, noá khöng laâm chuyïín neát mùåt cuãa quan tû phaáp. Àïën àêy, öng laâ àaåi biïíu cho Phaáp Luêåt. Öng àaä tûâ ngûúâi bùçng thõt bùçng xûúng biïën thaânh pho tûúång bùçng sùæt àaá laånh luâng.


Vêåy àaä laâ sùæt laâ àaá, têët khöng thïí caãm àûúåc nhûäng tiïëng khoác eão laã cuãa ngûúâi meå mêët con, hoùåc nhûäng tiïëng kïu naâi mïìm yïëu cuãa ngûúâi cha oan uöíng. Caãm àûúåc sùæt àaá, duy chó coá möåt vêåt. Vêåt êëy cöë nhiïn phaãi rùæn, tuy chùèng àûúåc rùæn bùçng sùæt, cuäng phaãi rùæn hún àaá. Maâ vêåt rùæn êëy, nhaâ öng Cûáu khöng thiïëu. Noá laâm bùçng loaâi baåc.

Thêëy öng huyïån lùång nhòn tûã thi àûúng xöng lïn möåt muâi khùæm lùçm lùåm, öng Cûá naäo ruöåt noái:

- Xin rûúác quan vïì nhaâ nghó cho àúä nùæng. Öng huyïån chùèng biïët vö tònh hay cöë yá, lêëy tay xua ruöìi, vaâ

khaåc nhöí, röìi àaáp: - ÛÂ, keão úã àêy túãm lùæm. Noá àaä trûúng to, maâ ruöìi, nhùång, caá,

quaå cûá saán vaâo. Laåi coân phaãi phúi nùæng, àúåi thêìy thuöëc möí xeã nûäa, thò biïët bao giúâ múái àûúåc chön!

Röìi vûâa ài, ngaâi vûâa baão öng luåc sûå. - Àñch laâ möåt aán maång, chûá khöng àuáng nhû nhûäng lúâi trònh

trong giêëy àêy. Öng Cûáu tiïën lïn gêìn, nhoã nheã thûa: - Laåy quan lúán, coân vong höìn con con kia. Nïëu coá thïë naâo, con

cam chõu töåi trûúác cûãa quan. Xin quan lúán cho pheáp con mai taáng, con xin hêåu taå quan lúán.

Quan quay laåi, nhòn öng Cûáu bùçng àöi mùæt dõu daâng cuãa möåt ngûúâi coá traái tim dïî caãm. Ngaâi hoãi:

- Anh àõnh taå töi bao nhiïu?

- Laåy quan lúán, con xin khêën möåt neán.

Quan cûúâi:

- Anh phaãi biïët cûá tiïìn dêìu xùng khûá höìi ötö töi vïì àêy cuäng àaáng möåt neán röìi.

Öng luåc sûå ài raão cùèng lïn, noái:

- Bêím quan lúán, viïåc naây to chûá chùèng phaãi vûâa.

Röìi öng cau mùåt, traách öng Cûáu:

- Cú nghiïåp anh nhû thïë, maâ anh muöën chön ngay con anh, anh khöng taå ún quan nöíi möåt baách hay sao?

Röìi luön möìm, öng thûa vúái öng huyïån:


- Bêím quan lúán, nghïì dên ta hoå vêîn ngu daåi laâm vêåy, muöën chaåy viïåc, laåi cûá muöën khöng mêët tiïìn.

Öng Cûáu nhùn nhoá, noái kheä vúái öng luåc: - Nhúâ cuå bêím vúái quan höå, möåt baách thò töi khöng sao lo àûúåc.

Töi xin taå möåt nûãa. Öng luåc xua tay vaâ trúån mùæt, nhû ngùn caãn möåt cêu noái daåi döåt: - Chïët! Anh noái múái dïî nghe sao! Röìi gheá tai öng Cûáu, öng thêìm thò: - Naây, chöî thên, àùçng naây cam àoan xin höå cho bùçng àûúåc.

Nhûng ñt ra anh cuäng cûá lo lêëy baát thêåp, coân thêåp nguyïn, cho àùçng naây ùn vúái chûá?

Öng Cûáu cuäng thêìm thò: - Khöën nhûng hiïån nay khöng coá àuã. - Thò haäy cûá hûáa ài, mai kia lïn taå sau cuäng àûúåc kia maâ. Àùçng

naây nhêån cho. Chûá anh àang têm àïí con anh thïë àûúåc aâ? Öng Cûáu yïn lùång, thúã daâi. Quay vïì phña sau, öng thêëy vúå öng àûúng lùn löån. Öng khöng

thïí cêìm àûúåc nûúác mùæt, vöåi vaâng mùåc caã mêëy cêu nûäa, röìi bùçng loâng khêën quan baãy mûúi àöìng.

* * *

Vaâ möåt giúâ sau, luä ruöìi, luä nhùång, luä caá, luä quaå, tiïëc ngêín ngú. Chuáng coá biïët àêu rùçng quan huyïån tû phaáp àaä tranh mêët moán

möìi ngon cuãa chuáng.

Truyïån ngùæn choån loåc - Têåp II NXB. Höåi Nhaâ vùn, 1985.


Saáu maång ngûúâi

Thöi, caái quan bùçng loâng vêåy, àïí bêån khaác töi baão chuáng noá àïën

cho. Caái quan cûá nguã laåi àêy, saáng mai haäy vïì, keão àïm àaä khuya röìi, tûâ àêy lïn chêu, ài àaä xa, laåi qua nhiïìu rûâng, töi khöng yïn têm àêu maâ.

Nghe lyá trûúãng Tûúãng thaânh thûåc nùçn nò, noái bùçng gioång keáo daâi vaâ ngö nghï nhû thïë, öng chêu Phiïn lêëy àöìng höì ra coi röìi nhòn ra ngoaâi. Rûâng, nuái vaâ trúâi lêîn löån maâu àen. Öng húi naãn loâng. Nhûng thûã xem coân hy voång gò nûäa khöng, möåt lêìn nûäa, öng laâm ra daáng giêån döîi, vöî vai lyá trûúãng vaâ noái theo löëi ngûúâi Thöí.

- Naây, caái quan khöng bùçng loâng thêìy lyá àêu nheá. Thêìy lyá khöng biïët laâm viïåc. Thêìy lyá noái döëi quan. Thêìy lyá hûáa nïëu quan àïën xem höåi thò thêìy lyá goåi cho quan nhûäng cö gò cö gò kia maâ. Thïë maâ chùèng cö naâo àïën caã. Àïí àïm khuya thïë naây, quan phaãi vïì khöng. úã vuâng xuöi, nhûäng lyá dõch àöëi vúái caác quan töët hún kòa. Nïëu laâng múâi quan nguã laåi maâ khöng goåi àûúåc cö naâo ra hêìu chuyïån, thò thêìy lyá hoùåc thêìy chaánh phaãi àem ngûúâi nhaâ thay vaâo kia àêëy.

Noái àoaån, öng chêu yïn möåt laát, àïí thò giúâ cho lyá trûúãng Tûúãng hiïíu thêëu caái phong tuåc àeåp àeä dûúái trung chêu, vaâ ngêîm nghô caái böín phêån chu àaáo cuãa nhaâ chûác dõch àöëi vúái quan phuå mêîu. Röìi öng tûúi cûúâi, hoãi nûãa àuâa nûãa thêåt:

- Quan nghe noái thêìy lyá coá em gaái maâ?

Lyá trûúãng lùæc àêìu, àaáp rêët tûå nhiïn:

- Cho noá ra tiïëp caái quan cuäng khöng laâm sao, nhûng röìi súå noá quen ài, quan aå.

Biïët rùçng khöng coân nûúác non gò, öng chêu Phiïn baão thùæng ngûåa, nhêët àõnh vïì.


Àûúâng lïn chêu lyå khuác khuyãu, qua nhûäng caánh rûâng rêåm, nhiïìu àoaån chïnh vïnh trïn khe sêu thùèm. Song, öng tin úã con ngûåa ö cuãa öng rêët khön vaâ rêët thuöåc löëi, vaâ úã hai tïn lñnh cú lûåc lûúäng, can àaãm, laåi coá àem caã suáng lêîn àaån ài theo hêìu. Tuy lêìn naây vïì Baãn Sing, öng chó coá muåc àñch xem höåi, nhûng öng cuäng àõnh töëi àïën, theo tuåc lïå, öng seä nö àuâa vúái boån con gaái dêåy thò luä lûúåt keáo nhau ra àûúâng giúän haát bïn ngoån àuöëc.

* * *

Luác bêëy giúâ, àöå mûúâi giúâ àïm, ba thêìy troâ àaä bùæt àêìu phaãi chui qua caánh rûâng rêåm. Löëi ài ban naäy coân húi lúâ múâ roä, bêy giúâ thò thêåt àen nhû mûåc. Khöng ai coá thïí tröng thêëy gò, duâ àaä quen laâm nhûäng viïåc leán luát. Ngûúâi ta coá möåt caãm giaác khoá chõu laâ bõ quêy vaâo giûäa möåt caái maân ruâng rúån, chêåt heåp, maâ tai, mùæt, chên tay hoaåt àöång möåt caách súå sïåt, song vö cöng hiïåu.

Ba con ngûåa böí moáng vaâo nhûäng phiïën àaá, kïu löåp cöåp. Thónh thoaãng, möåt chiïëc laá khö rúi, xaâo xaåc, àuång böën nùm bêån vaâo caânh. Vaâ xa xa, tiïëng tñ taách cuãa möåt doâng nûúác uïí oaãi chaãy tûâ keä àaá ra. Öng chêu, möåt tay nùæm cûúng, möåt tay vñu yïn, goâ ngûúâi vïì àùçng trûúác vaâ nhêëp nhöím theo nhõp kiïåu.

Nhûäng cuöåc ài àïm vêët vaã, öng àaä tûâng traãi nhiïìu bêån, nïn àaä quen. Laâm chûác tri chêu, öng traánh sao àûúåc núi rûâng xanh nuái àoã, nûúác àöåc, ma thiïng. Song, öng chó cöë àúåi vaâi thaáng nûäa, àïën kyâ thùng thûúãng cuöëi nùm, öng seä vêån àöång thùng tri phuã vaâ xoay vïì möåt huyïån naâo tön töët úã trung chêu. Luác bêëy giúâ, öng múái coá thïí nghô àïën chuyïån laâm giaâu vaâ sung sûúáng àûúåc. Chûá úã àêy, tiïëng laâ quan cai trõ, maâ quanh nùm, öng chùèng sú muái gò. Dên sûå hoå súå uy quyïìn lyá trûúãng hoùåc chaánh töíng ngûúâi àõa phûúng hún laâ quan phuå mêîu. Vaã úã vaâo möåt núi giaáp biïn thuyâ, cöng viïåc canh phoâng coân khoá nhoåc vaâ nguy hiïím gêëp böåi lêìn.

Rong ruöíi trong khoaãng tõch mõch, öng chêu Phiïn böîng nhúá àïën caái chûác vuå tõch mõch cuãa mònh. Möåt húi laånh thoaãng qua, laâm öng ruâng mònh. Öng moác tuái, lêëy àiïëu thuöëc laá vaâ bêåt buâi nhuâi àïí huát.


Böîng ngûåa öng àûáng dûâng laåi. Röìi lûng öng bõ àêìu con ngûåa sau huác phaãi. Öng giêåt naãy mònh, tûå nhiïn ghï rúån, nhû coá caái gò noá baáo trûúác cho öng möåt àiïìm chùèng laânh. Trong ngûúâi öng noáng ran. Öng vöåi vaâng lùæng tai vaâ giú tay trong khoaãng töëi àen, laâm hiïåu cho lñnh, vaâ kheä noái:

- Àûáng laåi. Ba con ngûåa cuâng dûâng bûúác, thúã, vêîy àuöi xoaân xoaåt, vaâ giêåm

chên xuöëng àûúâng àêët rùæn cêëc àïí àuöíi muöîi. Quan quay laåi, hoãi lñnh: - Coá ngûúâi? Tûác thò hai ngoån suáng àaä chôa ngang ra àùçng trûúác. Moåi ngûúâi yïn lùång àïí nghe ngoáng vaâ chúâ àúåi. Tiïëng xön xao

möîi luác möåt gêìn. Öng chêu ra lïånh kheä: - Naåp àaån sùén. Goát chên nïån xuöëng àêët nghe roä dêìn. Möåt ngûúâi lñnh noái thêìm: - Hoå noái tiïëng Thöí hay tiïëng khaách? Àöng àêëy. Öng chêu ngùn: - Thöi, im. Xuöëng ngûåa caã, mau! Röìi öng hoãi to: - Ai, ài àêu? Nhûäng tiïëng xön xao úã xa tûác khùæc im bùåt. Thêëy khaác yá, öng

chêu ngúâ vûåc. Trong boáng töëi, öng nhêån ra nùm saáu caái boáng àen kõt.

Möåt ngûúâi lñnh hoãi laåi: - Ai? Ài àêu? Lêëy caã theã ra àïí quan khaám! Lúâi vûâa dûát thò khöng hiïíu laâm sao, boån ngûúâi àùçng trûúác chaåy

taán loaån. Àoaán laâ viïåc nguy hiïím, öng chêu hùng haái, theát: - Bùæn! Àoaânh! Ngoån lûãa saáng loâe, tiïëng vang inh vaâo caác khe nuái, kïu

voång daâi ra. Tûác khùæc, möåt caái boáng àen ngaä vêåt xuöëng, giaäy àaânh àaåch, rïn ró.

Hai ngûúâi lñnh caâng phêën chêën, àem hïët sûác lûåc, chaåy àuöíi boån ngûúâi gian.


Laåi möåt tiïëng àoaânh, röìi tiïëng àoaânh nûäa. Öng chêu nùæm chùåt lûng ba con ngûåa, tröëng ngûåc àaä búát röån,

öng lïn tiïëng hoãi: - Thïë naâo? - Bêím truáng aå. Thêëy ngûúâi ngaä àêìu tiïn coân phò phò thúã ngay gêìn àoá, öng chêu

bêëm buâi nhuâi. Àaá lûãa bêåt ra nhûäng tia saáng loáe, roåi roä löëi ài. Öng tiïën mêëy bûúác, röìi döìn dêåp hoãi:

- Boån maây mêëy àûáa? - Àau lùæm, töi laâm gò maâ bùæn töi? Chùèng àïí vaâo tai nhûäng tiïëng noái thaãm thiïët vö ñch, öng laåi hoãi.

Tiïëng traã lúâi: - Saáu àûáa. Öng noái to, baão lñnh: - Têët caã laâ saáu àûáa!

Ngay luác êëy, möåt tiïëng suáng laåi nöí to, vang àöång caã böën phña. Röìi tiïëng reo:

- Ngaä röìi.

Mûâng rúä, öng chêu hö:

- Coân hai nûäa. Bùæt cho kyâ àûúåc!

Röìi cuái xuöëng, öng toan hoãi thïm. Song, ngûúâi khöën naån àaä ùçng ùåc giaäy, röìi nùçm im lõm.

Trúâi töëi quaá, nïn cuöåc sùn ngûúâi rêët gian nan. Búãi vêåy, trong saáu keã gian, böën ngûúâi chùèng may bõ àaån thò chõu guåc xuöëng, coân hai ngûúâi lêín luát àûúåc. Lñnh àaä hïët sûác tòm suåc moåi núi, song, khöng taâi naâo thêëy àûúåc. Thûåc ra, hoå tröën khöng khoá gò. Chó cêìn cho ngûúâi àuöíi khöng tröng thêëy huát àûúåc, laâ hoå neáp vaâo buåi rêåm naâo àoá, thïë laâ thoaát. Hoå nùçm àoá cho thêåt yïn. Búãi vêåy, hai ngûúâi lñnh àaä mêët cöng chui ruác cho àïën têån tang taãng saáng.

Nhû khi têìng laá xanh àen àaä húi nöíi ra ngoaâi nïìn trúâi maâu sûäa, thò öng chêu bùæt àêìu húi ngaåc nhiïn. Caách ngûúâi chïët nùçm khöng xa, coá nhûäng àöëng gò to luâ luâ. Muöën khoãi ngúå, öng buöåc ngûåa vaâo caânh cêy, àïën têån núi, nhòn cho kyä.


Böîng öng nhuãn ngûúâi, run lïn, mùåt taái meát. Àoá laâ nhûäng boá thuöëc laá, maâ saáu ngûúâi naây coá leä chó laâ boån buön thuöëc.

Lûúng têm ai chùèng coá? Duâ laâm quan cuäng vêåy. Thónh thoaãng, ngûúâi ta coá àöi phuát vuåt thêëy lûúng têm hiïån ra, möîi khi biïët rùçng mònh laâm bêåy. Búãi vêåy, öng chêu Phiïn höëi hêån viïåc àaä giïët oan böën maång lûúng dên.

Nhûng biïët laâm thïë naâo bêy giúâ? Öng chêu vöën laâ ngûúâi coá oác thûåc tïë. Haång ngûúâi naây ñt thiïn vïì

tònh caãm. Nïn khi möåt viïåc lúä xaãy ra, hoå khöng xoa xuyát, than tiïëc, maâ phaãi cûúng quyïët tñnh ngay àïën caách àöëi phoá sau naây. Vò vêåy, trong giêy phuát, öng lanh trñ, nghô ngay àûúåc caách laâm thïë naâo àïí traánh löîi vúái quan trïn.

Thò öng laâm thïë naây. Öng àïën têån núi tûâng ngûúâi bõ àaån àïí tra hoãi. Khi biïët àñch boån

àoá chó laâ ngûúâi Thöí ài kiïëm thuöëc laá àïí saáng súám mai baán taåi chúå Baãn Sinh, öng beân àöët theã cuãa hoå ài, vaâ bùæt lñnh troái chùåt laåi, cho khoãi coá ngûúâi naâo coân sûác lï ài vaâ tröën thoaát. Nhû vêåy, öng coá thïí kïå hoå nùçm rïn ró möåt mònh, khöng phaãi bêån vïì canh gaác nûäa.

Àoaån öng cuâng hai tïn lñnh cú, chia nhau ài caác ngaã àïí suåc nöët hai ngûúâi hiïån àûúng tröën.

Öng cao àoaán lùæm, baão lñnh:

- Chuáng noá chûa ra khoãi caánh rûâng naây. Chuáng maây cûá tröng kyä vaâo nhûäng chöî rêåm raåp. Tao seä thûúãng to cho thùçng naâo coá cöng.

Luác êëy àaä saáng roä. Ba thêìy troâ vûâa lùæng tai, vûâa tröë mùæt, doâ tûâng bûúác àïí tòm toâi. Khöng möåt buåi rêåm naâo hoå khöng khua ngoån suáng vaâo. Khöng möåt khe àaá naâo hoå khöng laách lûúäi lï vaâo. May thay, trúâi khöng phuå keã coá cöng bao gioâ. Chùèng bao lêu, chñnh öng chêu toám àûúåc möåt ngûúâi nùçm eåp nhû con nhaái beán dûúái möåt göëc cêy àöí. Vaâ möåt tïn lñnh vöì àûúåc ngûúâi nûäa, àûúng cùæm cöí chaåy baán söëng baán chïët trong khoám lau cao.

Bùæt söëng àûúåc hai ngûúâi cuöëi cuâng, maâ hai ngûúâi naây khöng coá theã, öng chêu múái thûåc mûâng. Öng sai troái gö hoå vaâo göëc cêy.

Röìi öng laâm gò?

Röìi... àoaânh! àoaânh! Öng chia cho möîi ngûúâi möåt phaát àaån, khöng hún khöng keám, àïí hoå àúä tõ vúái baån. Röìi... coân ba ngûúâi


àûúng ngùæc ngoaãi, öng cuäng sinh phuác cho thïm möîi ngûúâi möåt phaát, àïí hoå àûúåc thoaát khöí, maâ ruã nhau caã möåt lûúåt vïì suöëi vaâng.

Röìi... khi àaä laâm coã àuã saáu maång ngûúâi, öng sai cúãi dêy troái ra, vaâ phi ngûåa vïì chêu. Öng laâm túâ khêín bêím vúái quan trïn, kïí cöng laâ àaä ài tuêìn àïm, vaâ ba thêìy troâ àaä giïët nöíi möåt toaán nhûäng saáu àûáa... giùåc khaách.

Vaâ nhû thïë, öng yïn trñ rùçng vïì cöng traång trõ an oanh liïåt naây, öng seä àûúåc àùåc caách thùng tri phuã haång nhò...

Truyïån ngùæn choån loåc - Têåp II Nxb. Höåi nhaâ vùn - 1985


Con ngûåa giaâ

Hún hai mûúi nùm vïì trûúác, àaä coá thúâi kyâ töi úã huyïån Yïn Myä.

Höìi êëy, töi múái àöå chñn mûúâi tuöíi. Vò ngoaâi phöë ñt ao, vaã giïëng gaánh nûúác úã xa, nïn nhên dên, ai

tùæm giùåt, phaãi vaâo nhúâ ao trong huyïån cho tiïån. Löëi tûâ cöíng àïën ao, ài sau tû thêët cuãa quan phuå mêîu, nïn möîi khi töi vùæt böå quêìn aáo saåch lïn vai, vaâ cêìm chiïëc gaáo sùæt têy úã tay àïí ài tùæm, laâ töi laåi àûáng trûúác chuöìng ngûåa, ngùæm nghña ngûåa rêët lêu.

Öng huyïån nuöi ba con ngûåa, möåt con höìng, möåt con baåch, vaâ möåt con ö.

Trong ba con êëy, hai con kïí trïn khöng coá gò àaáng chuá yá. Nhûng coân con ngûåa ö, bao giúâ töi cuäng phaãi nhòn noá bùçng àöi mùæt kñnh phuåc. Noá cao lúán, tröng bïì ngoaâi cuäng biïët laâ sùæc mùæc, bêët kham. Nhêët laâ töi àûúåc nghe rêët nhiïìu chuyïån vïì noá.

Con ngûåa ö êëy, öng huyïån, höìi úã Yïn Duäng, àaä mua laåi cuãa öng phoá cöng sûá Bùæc Giang, sùæp vïì Têy. Vò leä àoá, noá cuäng coá tïn laâ ngûåa têy. Vaâ cuäng vò laâ ngûåa têy nïn noá khöng hiïìn laânh nhû ngûåa ta. Noá dûä, khoãe maånh vaâ hung hùng lùæm.

Àaä coá lêìn noá cùæn anh böìi ngûåa möåt miïëng vaâo tay, maáu chaãy lïnh laáng, khi anh ta àang tùæm cho noá. Anh böìi àaä laâ tay gioãi ngûåa, vêåy maâ möåt àöi khi phaãi chõu noá. Noá coá möåt tñnh laå, hïî thêëy ngûúâi àem àöì laåi gêìn àïí àoáng xe, laâ noá hñ lïn rêìm rô, vaâ àaá vung vñt. Coá bêån, ba böën ngûúâi lñnh lûåc lûúäng múái àoáng nöíi noá vaâo xe; möåt ngûúâi giûä chùåt dêy haâm thiïëc, cho noá khoãi quay laåi cùæn, hai ngûúâi beã khuyåu hai chên trûúác, àïí hïî noá àaá bùçng hai chên sau, thò noá ngaä. Luác êëy, noá múái chõu. Nhûng àöång thêëy àöi caâng xe laâm trôu dêy da quaâng lûng, laâ noá phi liïìn. Vò vêåy, ngûúâi ta phaãi àoáng àöì roä nhanh, vaâ ai ngöìi xe, phaãi lïn ngöìi sùén saâng caã trïn àïåm. Vò noá maâ àaä chaåy, thò coá trúâi ghòm nöíi!


Lêìn àêìu tiïn, anh böìi chûa biïët tñnh noá nhû thïë, nïn àïí noá àaánh àöí xe, gêîy tan mêët möåt baánh. Laåi lêìn nûäa, noá àaä cûá xe khöng, thùèng àûúâng, tïë möåt maåch cho àïën têån bïën àoâ, xeáo vung vñt caã vaâo ngûúâi úã chúå, röìi keáo thùèng xe xuöëng söng. Laåi möåt lêìn nûäa, anh böìi luáng tuáng, chûa kõp nùæm chùåt cûúng, noá àaä cuöëc. Baâ huyïån ngöìi trïn, kïu la rêìm rô. Nhûng may, khi àïën cöíng, vò noá quaânh non quaá, àêìu caâng xe vêåp vaâo búâ tûúâng, baâ huyïån ngaä löån nhaâo ra àùçng trûúác, sêy saát caã mùåt muäi. Song, nïëu khöng thïë, noá chaåy chûa biïët àïën àêu, vaâ chùæc gêy nïn tai naån coân lúán hún nhiïìu.

Khi con ngûåa ö chaåy àaä xêm xêëp möì höi, thò noá caâng hùng. Noá tïë nhanh vaâ dai sûác lùæm. Coá lêìn noá àaä phi ngang xe lûãa tûâ ga Àònh Duâ àïën Phuá Thuyå. Röìi vò taâu phaãi àöî úã Phuá Thuyå, nïn noá chaåy vûúåt lïn. Ngûúâi böìi noái rùçng höm êëy, haânh khaách xe lûãa, ai cuäng phaãi thoâ àêìu ra cûãa àïí xem cuöåc chaåy thi cuãa sûác maáy moác vaâ sûác giöëng vêåt.

Khöng nhûäng con ngûåa êëy khoãe maâ thöi, noá laåi khön nûäa. Ai laåi gêìn noá thò noá huåc hùåc, cùæn àaá, nhûng àïën öng huyïån àûáng caånh, thò noá hiïìn laânh nhû con boâ. Tha höì öng vuöët ve, thoâ tay vaânh rùng noá ra, hai tai noá vêîn cûá cuáp ra àùçng trûúác möåt caách ngoan ngoaän.

Lñnh huyïån coân ca tuång maäi caái viïåc noá cûáu chuã. Möåt àïm, öng huyïån cûúäi noá ài tuêìn. Xaãy gùåp möåt toaán àöng ngûúâi, coá khñ giúái. Khöng biïët chuáng laâ boån cûúáp, hay chuáng thuâ öng huyïån, biïët öng àïën chöî êëy, nïn àoán àûúâng àõnh haåi. Chuáng öì ra, chùån löëi ài. Bõ tai naån bêët thêìn, öng huyïån cuöëng quñt. Nhûng con ngûåa ö àaá vung vñt, giaãi vêy àûúåc, vaâ cùæm àêìu tïë möåt maåch vïì nhaâ.

Laåi möåt lêìn nûäa, trong muâa nûúác to, lyá trûúãng laâng Lûåc Àiïìn phi baáo öng huyïån khuác àï saåt böën mûúi trûúång, öng huyïån cûúäi con ngûåa ö àïën chöî xung yïëu thò àûúåc àöå nùm phuát, ötö öng sûá àïën. Öng sûá cho laâ öng huyïån chùm chó, lêëy laâm bùçng loâng lùæm. Giaá duâng con ngûåa höìng hay baåch, têët öng àïën sau öng sûá, vaâ seä bõ quúã traách laâ lûúâi biïëng viïåc quan.

Búãi thïë, duy chó coá öng huyïån laâ quyá con ngûåa ö, coân caã nhaâ coi noá nhû keã thuâ, vò gheát noá quaá. Baâ huyïån baão àem baán quaách noá ài, àïí traánh nhûäng sûå nguy hiïím. Ngûúâi böìi àöång àïën gêìn noá, laâ quêët trûúác ñt ra laâ nùm chiïëc roi gên boâ vaâo mùåt noá, àïí thõ uy. Ai coá viïåc phaãi àïën gêìn noá, cuäng tröëng ngûåc thònh thònh, cöë mau choáng àïí traánh cho xa caái haâm rùng vaâ cùèng chên ghï gúám cuãa noá.


Nhûäng àiïìu töi kïí trïn kia, laâ töi nghe ngûúâi böìi ngûåa noái laåi. Nhûng chñnh mùæt töi àaä tröng thêëy con ngûåa ö êëy chaåy nhiïìu lêìn. Möîi khi úã ngoaâi àûúâng, coá höìi nhaåc rung àïìu, laâ töi phaãi boã caã saách vúã hoùåc baát àuäa, tûác töëc ra àûáng úã heâ nhaâ, àïí duám miïång laåi maâ vûâa nhòn, vûâa súå. Con ngûåa chaåy nhû bùm, nhû böí. Caát àûúâng buåi muâ. Töi höìi höåp, nhaãy lïn chöìm chöìm maâ reo:

- Ngûåa ö cuãa quan! Maâ chùèng nhûäng möåt mònh töi múái löë bõch nhû thïë. Haâng trùm

treã con khaác coân löë bõch hún töi. Chuáng chaåy theo. Vaâ khi con ngûåa àaä vaâo àïën sên, chuáng thêåp thoâ úã ngoaâi cöíng huyïån, ngoá vaâo, nhòn con vêåt thúã ò aåch maâ baân taán vïì noá àïën trùm chuyïån!

* * *

Nhûng mêëy nùm nay, con ngûåa êëy giaâ, sûác lûåc noá yïëu ài. Noá keám hung hùng vaâ búát cùæn, àaá. Song, möîi khi ài tùæm, töi khöng thïí naâo khöng àûáng trûúác chuöìng noá maâ ngùæm nghña noá bùçng àöi mùæt kñnh phuåc.

Thïë röìi möåt höm, töi thêëy àöìn con ngûåa ö öëm. Töi ài qua chuöìng thêëy noá lûã thûã, nùçm duöîi böën cùèng möåt caách

uïí oaãi. Thuáng thoác vaâ boá laá tre àïí úã phña trong, vêîn coân nguyïn. Vaâi höm sau, möåt öng thuá y ngûúâi An Nam úã tónh vïì huyïån. Ngûúâi böìi ngûåa noái rùçng:

- Quan cho múâi quan Àöëc vïì chûäa, nhûng quan Àöëc baão noá giaâ vaâ phaãi bïånh àau ruöåt, khöng thïí chûäa àûúåc.

- Thïë noá chïët aâ? Ngûúâi böìi gêåt àêìu: - Taåi mêëy nùm trûúác noá khoãe vaâ laâm nhiïìu quaá, nïn vïì giaâ,

àöång öëm laâ nùång. Quan Àöëc baão àïën àöëc túâ têy cuäng khöng thïí cûáu àûúåc. Maâ coá khoãi, noá khöng thïí keáo xe vaâ cûúäi àûúåc nûäa!

- Con ngûåa êëy chïët thò hoaâi nhó! - Chïët thò chön! Ngûúâi böìi thaãn nhiïn noái thïë. Coân töi, khi nghe thêëy tiïëng

"chön", töi laåi chó mong cho con ngûåa ö êëy chïët thûåc, àïí àûúåc xem


àaám ma ngûåa noá ra laâm sao. Thûåc vêåy, töi tûúãng tûúång àïën möåt caái hoâm kïëch xuâ laâ quan taâi, trong coá xaác con ngûåa. Röìi vò nùång, nïn têët phaãi àïën ba böën mûúi ngûúâi khïnh trïn vai múái nöíi. Theo sau aáo quan, chùæc ngûúâi böìi dùæt con ngûåa höìng vaâ con ngûåa baåch ài theo àïí àûa ma.

Nhûng sûå thûåc khöng phaãi thïë. Saáng höm sau, khi öng thuá y vïì, böîng töi thêëy úã cöíng huyïån

möåt luä ngûúâi löi möåt caái gò nùång nïì, coá luä treã phöë àûáng xem xuám xñt. Töi liïìn chaåy ra, thò ra lñnh trong huyïån vúái con ngûåa ö.

Ngûúâi ta löi noá ài chön. Thïë laâ àaám ma ngûåa. Con ngûåa ö bõ troái böën cùèng laâm möåt, àêìu thûâng coá mûúâi ngûúâi

keáo. Cöí noá cuäng buöåc vaâo möåt dêy, nùm ngûúâi löi. Noá nùång lùæm. Mûúâi lùm ngûúâi co hïët sûác, dö ta roä àïìu, maâ nhuác nhñch àûúåc rêët chêåm. Töi len vaâo chöî treã con, àûáng laåi gêìn àïí nhòn, thò böîng töi nhuãn caã ngûúâi. Con ngûåa ö vêîn chûa chïët. Hai mùæt noá coân múã, vaâ coá leä bõ àau àúán, nïn noá múã to ra, löån caã loâng trùæng úã xung quanh. Noá thúã phò phoâ, vaâ thónh thoaãng coân cöë cûåa quêåy àïí chöëng laåi viïåc bõ chön söëng.

Nhûng hïî noá ngoác cöí, hay co chên, laâ lêåp tûác bõ nhûäng ngoån gêåy thùèng caánh giaáng xuöëng.

Ngûúâi ta hïët sûác löi xïình xïåch con ngûåa dêìn dêìn àïën àûúåc baäi coã caách huyïån àöå nùm mûúi thûúác têy. úã àêëy, àaä coá möåt caái höë múái àaâo. Ngûúâi ta keáo noá xuöëng höë.

Nhûng caái maã êëy àaâo ngùæn vaâ heåp. Khi con ngûåa nùçm, thò cùèng noá duöîi thùèng, vaâ cöí noá vûún daâi. Ngûúâi ta thûã cöë êën caã xuöëng huyïåt; nhûng khöng àûúåc. Àêìu noá vêîn ghïëch trïn mùåt baäi, böën chên noá vêîn lïu àïu choãng lïn trúâi.

- Àaâo röång thïm ra.

Möåt ngûúâi lñnh baão thïë. Nhûng ngûúâi khaác tùåc lûúäi, àaáp:

- Laâm gò coá mai coá cuöëc úã àêy. êën meå àêìu noá xuöëng.

- Phaãi àêëy.

Tûác thò, ngûúâi ta lêëy chaäo buöåc chùåt àêìu con vêåt vaâ löi goâ trúã laåi. Cöí noá nhû bõ gêåp àöi, vaâ ngûúâi ta cöë nheát caã cho vûâa vaâo huyïåt. Con ngûåa àau, thúã hûâ hûâ, lûúäi theâ ra ngoaâi miïång.


Nhûng böîng ngûúâi ta laåi noái: - Àêëy, àaä baão maâ, ài mûúån mai àaâo röång ra. Lûúâi thïë naâo àûúåc.

Coân chên noá vêîn úã trïn kia kòa. Anh böìi nhòn xung quanh, thêëy möåt ngûúâi coá con dao rûåa, vöåi

reo lïn: - Àûúåc röìi! Dûát lúâi, anh giêåt lêëy dao vaâ giú thùèng caánh, chùåt àöm àöëp vaâo

àêìu göëi con vêåt. Noá àau quaá, giaäy lïn. Nhûng àöå mûúâi phuát, böën cùèng noá luãng lùèng, röìi cuåt dêìn. Xûúng trùæng vaâ thõt àoã chöìi ra.

Song, boån lñnh àûúåc möåt troâ cûúâi nön ruöåt. Chùæc luác êëy, con ngûåa tûúãng coá thïí chaåy tröën sûå àau àúán, nïn noá duâng hïët sûác taân àïí bùm bùçng böën cùèng cuåt. Noá bùm nhanh biïën, nhû luác noá phi nûúác àaåi. Tiïëng cûúâi vaâ vöî tay gioân tan. Boån lñnh pha troâ:

- AÁI chaâ, àïën tónh röìi àêëy! Hoå laåi cûúâi êìm ô. Con ngûåa chaåy khöng nhû thïë, trûúác rêët khoãe

vaâ nhanh, sau yïëu vaâ chêåm dêìn, vaâ sau hïët, muöën chûâng kiïåt lûåc, noá khöng cûã àöång nûäa. Töi chùm chùæm nhòn troâ ngöå nghônh. Khi khöng àûúåc cûúâi nûäa, ngûúâi ta laåi böí lûúäi dao vaâo mùåt noá àïí nhùæc noá chaåy ài. Quaã nhiïn, noá laåi lùæp bùæp böën cùèng trïn khöng, vaâ tiïëng cûúâi laåi nöíi lïn rêìm rô.

Töi cûúâi, nhaãy lïn maâ cûúâi, vöî tay maâ cûúâi. Vui quaá! Röìi möîi khi con ngûåa mïåt, nùçm im, laåi coá ngûúâi cho möåt nhaát dao maånh vaâo thên noá, àïí cho noá laåi khua bùçng böën chên cuåt.

Maäi àïën möåt giúâ sau, khi troâ êëy nhùæc ài nhùæc laåi àïën nùm saáu lûúåt, khöng àûúåc ngûúâi ta hoan nghïnh nhiïåt liïåt nûäa, boån lñnh múái quùèng böën àêîn chên xuöëng höë, vaâ bùæt àêìu lêëp àêët lïn. Luác êëy, mùæt con ngûåa vêîn coân múã trûâng trûâng, vaâ buång noá vêîn coân phêåp phöìng thúã...

1938 PTBNS söë 61; 16-6-1940


Tinh thêìn thïí duåc

Coá lñnh huyïån mang traát quan vïì laâng: Quan tri huyïån huyïån X.X. Sûác hûúng lyá xaä Nguä Voång tuên cûã. Nay thûâa lïånh Tónh àûúâng, ngaây 19 Mars naây, tûác 29 thaáng

Giïng An Nam, taåi sên vêån àöång huyïån coá cuöåc àaá boáng thi, nhiïìu chiïën tûúáng àaá rêët hay, moåi nheä.

Vêåy sûác caác thêìy phaãi thöng baáo cho dên laâng biïët vaâ phaãi thên dêîn àuã möåt trùm ngûúâi, àuáng 12 giúâ trûa àïën xem, khöng àûúåc khiïëm diïån.

Nhûäng ngûúâi àaä cùæt ài dûå cuöåc khaánh thaânh sên thïí duåc thaáng trûúác, thò lêìn naây àûúåc miïîn.

Ai coá mùåt taåi sên vêån àöång cuäng phaãi ùn mùåc tûã tïë, ài àûáng nghiïm chónh, vaâ phaãi vöî tay luön luön, vò höm êëy coá nhiïìu quan khaách.

Laâng Nguä Voång laåi phaãi coá nùm laá cúâ, sùén saâng tûâ 10 giúâ saáng.

Viïåc naây tuy laâ viïåc thïí duåc, nhûng caác thêìy khöng àûúåc coi thûúâng, nïëu khöng tuên lïånh seä bõ cûäu.

Nay sûác

Lï Thùng

* * *

Anh Mõch nhùn nhoá, noái: - Laåy öng, öng laâm phuác tha cho con, mai con phaãi ài laâm trûâ

núå cho öng Nghõ, keão öng êëy àaánh chïët.


Öng lyá cau mùåt, lùæc àêìu, giú roi song to bùçng ngoán chên caái lïn trúâi, dêåm doåa:

- Kïå maây, theo lïånh quan, tao chiïëu söí àinh, thò lêìn naây àïën lûúåt maây röìi.

- Cùæn coã con laåy öng trùm nghòn múá laåy, öng maâ bùæt con ài thò öng Nghõ gheát con, caã nhaâ con khöí.

- Thò maây heån laâm ngaây khaác vúái öng êëy, khöng àûúåc aâ? - Àöëi vúái öng Nghõ, con laâ chöî àêìy túá, con súå lùæm. Con khöng

daám noái sai lúâi, vò laâ chöî con nhúâ vaã quanh nùm. Nïëu khöng, vúå con con chïët àoái.

- Chïët àoái hay chïët no, tao àêy khöng biïët, nhûng giêëy quan àaä sûác, tao cûá pheáp tao laâm, àûáa naâo khöng tuên, àïí quan gùæt, tao trònh thò ruä tuâ.

- Laåy öng, öng thûúng phêån naâo con nhúâ phêån êëy. - Mùåc kïå chuáng bay, tao thûúng chuáng bay, nhûng ai thûúng

tao. Höm êëy maây maâ khöng ài, tao sai tuêìn àïën gö cöí laåi, àûâng kïu.

* * *

Baác Phoá gaái, dõu daâng, àùåt caânh cau lïn baân, ngöìi xöím úã xoá cûãa, gaäi tai, noái vúái öng lyá:

- Laåy thêìy, nhaâ con thò chûa cêët cún, mêëy laåi súå thêìy mùæng chûãi, nïn khöng daám àïën kïu. Laåy thêìy, quyïìn pheáp trong tay thêìy, thêìy tha cho nhaâ con, àûâng bùæt nhaâ con ài xem àaá boáng vöåi.

- ÖÌ, viïåc quan khöng phaãi nhû chuyïån àaân baâ cuãa caác chõ!

- Thò laåy thêìy, thïë naây, laâng ta thò àöng, thêìy cùæt ai khöng àûúåc. Taåi nhaâ con öëm yïëu, nïn xin thêìy hoaän cho àïën lûúåt sau.

- ÖËm gêìn chïët cuäng phaãi ài. Lïånh quan nhû thïë. Ai cuäng lêëy cúá öëm yïëu maâ khöng ài, thò ngûúâi ta àaá boáng cho choá xem aâ?

- Thûa thêìy, giaá nhaâ con khoãe khoùæn, thò nhaâ con chaã daám kïu. Nhûng, thûa thêìy, tûâ àêy lïn huyïån, nhûäng chñn cêy lö mïëch, súå nhaâ con ài nùæng thò caãm, röìi phaãi laåi thò oan gia.


- Àêy khöng biïët, maâ àêy cuäng khöng nghe àêu. Vúå chöìng thu xïëp vúái nhau thïë naâo, àêy mùåc kïå!

- Thûa, hay con nghó buöíi chúå àïí ài thay nhaâ con coá àûúåc khöng aå?

- Khöng! Phaãi laâ àaân öng kia? Chûá nûä nhên ngoaåi töåc, ai kïí. Ngûúâi àaân baâ thúã daâi: - Thïë thò con biïët laâm thïë naâo àûúåc!

* * *

Baâ cuå phoá Bñnh, mùæt keâm nheâm, vûâa noái, vûâa cûúâi rêët vö duyïn:

- Thò loâng thaânh, öng lyá cûá nhêån ài cho chaáu. Chaáu höm êëy khöng bêån ài ùn cûúái thò chaáu cuäng xin vêng. Chaáu àaä thuï thùçng Sang ài thay cho chaáu cuäng thïë. Öng ngú ài laâ àûúåc.

- Thïë ngöå quan biïët, coá chïët töi khöng!

- Quan àïëm àuã àêìu ngûúâi laâ xong, chûá ai xem theã maâ öng súå.

- Töi nhêån lïî cuãa con baâ maâ töi lo lùæm. Viïåc quan naâo phaãi viïåc chúi.

- Thò cuäng nhû öng laâm phuác êëy maâ lõ.

- Nhûng thùçng Sang coá khùn aáo tûã tïë, hay laåi ùn mùåc nhû thùçng ùn maây êëy.

- Öng khöng phaãi lo viïåc êëy. Noá àaä daåm mûúån àûúåc àuã caã röìi. Chaáu mùåc caã vaâ àaä khoaán àuã vúái noá nhû thïë.

Öng lyá nhùn mùåt, nhùåt ba haâo, boã tuái:

- Laâm viïåc maâ cûá gùåp phaãi nhûäng ngûúâi nhû con baâ, thò töi àïën chïët mêët.

- Thò öng khöng cho pheáp chaáu úã nhaâ, chaáu phaãi thuï ngûúâi khaác ài thay cuäng thïë chûá gò.

- Thïë àïën gaâ gaáy höm 29, baâ phaãi baão thùçng Sang chûåc sùén úã àònh, töi dêîn ài.


- ÊËy, öng cho noá cúm nûúác thong thaã àaä chûá. Àaá boáng ñt ra ba böën giúâ chiïìu múái bùæt àêìu kia maâ. Töi tûúãng mûúâi hai giúâ úã nhaâ ài cuäng vûâa. Buöíi saáng, töi coân mûúån noá cuöëc maãnh vûúân.

- Ba böën giúâ chiïìu múái bùæt àêìu, nhûng quan bùæt àïën huyïån tûâ 12 giúâ trûa. Àïí ngaâi àiïím. Maâ quan sûác mûúâi hai giúâ, thò mònh phaãi àïën tûâ 11 giúâ cho súám suãa. Vaã laåi, töi coân phaãi mang cúâ lïn luác 10 giúâ, thò chaã ài tûâ nùm saáu giúâ thò ài vaâo luác naâo? Cho nïn, moåi ngûúâi phaãi chúâ töi úã àònh tûâ gaâ gaáy.

- Thïë thò súám quaá. Öng Lyá gùæt: - Töi khöng löi thöi. Baâ khöng bùçng loâng thïë, thò töi cûá bùæt àñch

danh con baâ. Mùåc kïå! Baâ phoá súå haäi: - Khöng, lïånh öng thò thïë naâo töi chaã phaãi nghe. Laâ töi noái

chuyïån thïë àêëy chûá. - Mêëy lõ bao nhiïu ngûúâi àïìu phaãi thïë, chûá riïng gò baâ. Baâ baão

thùçng Sang nùæm cúm tûâ chiïìu höm trûúác, chûá saáng höm êëy dêåy múái thöíi thò khöng kõp àêu.

- Vêng.

* * *

Ngay tûâ saáng túâ múâ höm 29, úã sên àònh laâng Nguä Voång, àaä coá tiïëng öng lyá quaát thaáo om soâm:

- Thiïëu nhûäng mûúâi taám thùçng kia aâ? Tuêìn àêu, àïën têån nhaâ chuáng noá, löi cöí chuáng noá ra àêy. Chûá àaä heån ài laåi coân àõnh chuöìn phoãng!

Sau tiïëng daå ran, nhûäng ngoån àuöëc linh tinh keáo ài caác ngaã. Öng lyá dùån theo, tiïëng oang oang:

- Hïî àûáa naâo laáo, cûá àaánh sùåc tiïët chuáng noá ra, töåi vaå öng chõu. Meå böë chuáng noá! Viïåc quan thïë naây chïët cha ngûúâi ta khöng! Chuáng bay gö cöí caã, giaãi cho àûúåc ra àêy cho öng!

Laåi möåt tiïëng daå nûäa, giûäa nhûäng tiïëng choá röëng dêåy. Ngoån lûãa àoã nhû nöíi lïình bïình trong biïín sûúng muâ.


Thò àaåi khaái caái caãnh diïîn ra nhû thïë naây: Hai ngûúâi tuêìn, möåt ngûúâi cêìm àuöëc, möåt ngûúâi cêìm tay thûúác,

àaåp cûãa vaâo nhaâ thùçng Coâ. Sau khi tòm suåc khùæp gian ngoaâi, buöìng trong, khöng thêëy möåt ai, hoå xuöëng bïëp, choåc tay thûúác vaâo coát gio vaâ böì trêëu. Röìi hoå luâng ra meá sau nhaâ. Cuäng vö hiïåu.

Nhûng böîng coá tiïëng treã khoác theát lïn, thò hai anh tuêìn múái khaám phaá ra chöî ngûúâi tröën: Thùçng Coâ nùçm eåp vúái con úã caånh àöëng rúm, phuã lïn mònh àêìy rúm.

Noá bõ löi ra ngoaâi. Noá van laåy: - Laåy caác baác, caác baác cho töi úã nhaâ laâm ùn. - Sao anh àaä heån vúái öng lyá, laåi khöng ài, àïí öng êëy chûãi àõa lïn

kia kòa. - Töi ài thò töi mêët caã ngaây, maâ mêët buöíi laâm thò töi vúái chaáu

nhõn àoái. - Töi khöng biïët! - Mêëy lõ töi khöng mûúån àêu àûúåc quêìn aáo. - Khöng biïët! Anh ra àònh maâ kïu vúái öng lyá. Thùçng beá con nhùæm nghiïìn mùæt, öm chùåt lêëy böë. Noá súå quaá,

khöng khoác àûúåc nûäa. Thùçng Coâ chûa kõp traã lúâi, àaä bõ löi sïình sïåch ài.

* * *

Cuöåc sùn duâ raáo riïët àïën àêu cuäng khöng sao troác àuã möåt trùm ngûúâi phaãi ài xem àaá boáng. Dùm saáu anh khön ngoan, àaä keáo àïën nguã nhúâ nhaâ khaác, hoùåc laâng khaác. Hoå laâm nhû laánh naån.

Khi thêëy àaä chêåm giúâ, öng lyá trûúãng nghiïën rùng noái: - Chuáng noá ngu nhû lúån. Ngûúâi ta cho xem àaá boáng chûá ai laâm

gò maâ cuäng phaãi bùæt. Röìi quan thêëy khöng àuã söë, laåi chûãi öng khöng têån têm.

Röìi öng ra lïånh: - Chñn mûúi tû thùçng úã àêy, xïëp haâng nùm laåi, ài cho àïìu bûúác.

Tuêìn chuáng bay phaãi keâm chung quanh giuáp tao. Àûáa naâo maâ tröën vïì thò öng baão.


Àoaån öng lo lùæng, ài cuöëi cuâng, mùæt nhanh nheån àïí coi cêín thêån nhû coi tuâ binh.

- Meå böë chuáng noá, cho ài xem àaá boáng chûá ai giïët chïët maâ phaãi tröën nhû tröën giùåc!

Tiïíu thuyïët thûá baãy, söë 251; 1939


Hai caái buång

Höm nay thò noá laã ài röìi. Tai noá uâ. Mùæt noá loaá. Noá nùçm vêåt úã lïì

àûúâng. Miïång noá haá höëc ra maâ thúã. Búãi vò, cuäng nhû höm qua, vaâ cuäng nhû höm kia, höm kòa, noá

àaä ài lang thang hïët chöî naây àïën chöî noå, maâ chùèng kiïëm àûúåc tñ chaáo lûng höì.

Noá? Noá laâ sûå àoái khaát, kinh túãm, kïët thaânh hònh. Noá coá caái soå àïëm àûúåc toác. Khöng biïët möåt thûá bïånh gò hûúng

hoãa cuãa cha meå àaä laâm cho caã da chöî êëy nhùén thñn, boáng löån, àoã àoâng àoåc nhû caái muån àûúng loeát, khiïën toác noá chó coá thïí moåc lú thú, nhû vêìng coã trïn taãng àaá cùçn.

Noá coá möåt caái mùåt - meå úi! Khöng biïët coá goåi àûúåc laâ mùåt khöng àêëy! - Mùåt gò maâ mùæt laåi thïë kia, vaâ miïång laåi vö duång thïë àûúåc. Phaãi, mùæt àêu coá thûá mùæt xung quanh laâ möåt hònh bêìu duåc, veä bùçng vaânh thõt trú àoã lêìy nhêìy, luác naâo cuäng ûáa ra möåt doâng nûúác vaâng vaâ giûäa thò lúâ àúâ möåt höåt nhaän, thûá höåt nhaän non choeân, vaâng ïînh. Coân caái miïång noá thò dö ra nhû miïång khó, hai haâm rùng to tûúáng, luác naâo cuäng cêìm cêåp huåc hùåc vúái nhau. Nhûng thïë khöng phaãi àïí nhai, maâ àïí run. Vò trúâi reát.

Nhûäng quêìn aáo noá mang vaâo ngûúâi chó coá möåt muåc àñch laâ che cho thên noá khöng kñn. Chùæc laâ nhûäng thûá gieã khûúm mûúi niïn, ngûúâi ta vûát ài, vò búåt quaá. Nhûng nay noá buöåc miïëng noå vúái miïëng kia, dñu maãnh naây vaâo maãnh khaác, vaâ vò duâng lêu ngaây, nïn cuäng daây thïm bùçng têìng möì höi, quïån vúái gheát, vaâ buåi. Àöë ai àïëm nöíi têët caã coá bao nhiïu chöî raách vaâ nhûäng chöî raách êëy hònh gò. Àöë hoåa sô naâo pha àuáng àûúåc maâu quêìn aáo êëy - vaâ nïëu coá cúãi nhûäng thûá êëy ra, àem treo lïn cho cöng chuáng àoaán - àöë ai daám noái àoá laâ àöì mùåc cuãa ngûúâi.


Vêåy thò, vúái böå quêìn aáo xú mûúáp êëy, noá biïën thaânh möåt caái buâ nhòn. Buâ nhòn laâ caái khung coá hai tay vaâ hai chên laâm bùçng öëng tre, thò noá cuäng laâ caái khung coá hai tay vaâ hai chên chùèng to hún mêëy. Buâ nhòn coá böå mùåt chùèng thaânh hònh, thò noá coá böå mùåt cuäng duám doá, xêëu xñ nhû con ma daåi.

Nhûng buâ nhòn chó laâm cho chim choác phaãi súå haäi, nhûng noá thò coá thïí laâm cho ngûúâi ta khöng daám àïën gêìn. Vò àïën gêìn noá, tröng thêëy nûúác da àen saåm, dùn deo cuãa noá, ngûúâi ta tûúãng nhû àoá laâ caái thêy ma chûa tiïu hïët hiïån vïì. Vaâ cuäng coá muâi höi thöëi xöng lïn. Vaâ cuäng coá ruöìi nhùång baám vaâo àïí huát chêët bêín.

Thêåt thïë, möåt àöëng raác, chûa àaáng súå, àaáng túãm bùçng noá. Vêåy maâ noá phaãi ài hïët chöî naây àïën chöî noå, àïí kiïëm caái nheát vaâo daå daây.

Àïí noá söëng. Vò noá chûa chïët. Noá àaä ài ùn maây. Nhûng ai cuäng àuöíi noá quêìy quêìy. Ngûúâi ta

quen cho nhûäng ngûúâi saåch seä, coá neát mùåt àaáng thûúng, coá quêìn aáo coân dñnh àöi chuát myä thuêåt. Ngûúâi ta chó böë thñ cho keã ùn xin "haång nhêët". Coân noá, noá ài àïën àêu, ngûúâi ta àoáng cûãa, ngûúâi ta chûãi, hoùåc ngûúâi ta mùåc kïå cho chúâ chaán thò phaãi cuát.

Cho nïn noá phaãi laâm lêëy maâ ùn. Noá àïën caác chúå, veát nhûäng tñ baánh coân dñnh trïn laá, vaâ gêåm nhûäng mêíu khoai vûát coâng queo trïn àêët saån. Noá laåy van àûáa ùn xin khaác búát cho noá chuát canh cùån cúm thûâa.

Nhûng mêëy höm, chó coá ngêìn êëy thûá toång vaâo buång, noá söëng laâm sao àûúåc? Noá phaãi ùn àïën thõt noá. Búãi thïë, noá gêìy hún, noá coâm hún, noá àeát laåi, khöng àuã sûác lï nöíi têëm thên àaä moân. Búãi thïë, chên tay noá luác naâo cuäng run rêíy nhû cêìy sêëy, mùæt noá giûúng to tûúáng, nhûng vêîn lúâ àúâ. Noá khöng bïånh têåt gò, song noá ngêy ngö nhû ngûúâi öëm.

Höm nay thò noá laã ài röìi. Tai noá uâ. Mùæt noá loaá. Noá nùçm vêåt úã lïì àûúâng. Miïång noá haá höëc ra vò àoái.

Noá chó theâm àûúåc ùn.

* * *


Baâ êëy thò àïën möåt thaáng nay, cûá phaãi uöëng thuöëc maäi. Àêìu tiïn, öng àöëc túâ têy ài ötö àïën nhaâ, àem àuã caác thûá àöì

duâng àïí nghe ngûåc, thûã maáu. Röìi öng boáp traán, kï caái àún, mua mêët ngoát möåt chuåc àöìng baåc thuöëc.

Nhûng uöëng thuöëc, maâ baâ êëy vêîn thêëy thïë, baâ boã dúã khöng duâng.

Coá ngûúâi maách möåt baác sô ngûúâi Nam chûäa bïånh gioãi lùæm. Baâ êëy cho múâi liïìn. Vaâ cuäng nhû bêån trûúác, thuöëc khöng cöng hiïåu.

Baâ cho laâ thuöëc têy khöng húåp vúái taång baâ. Thuöëc têy chó taâi vïì khoa cêëp cûáu. Chûá baâ phaãi duâng thuöëc bùæc. Thuöëc bùæc, tuy hiïåu nghiïåm chêåm, nhûng khi àaä ngêëm vaâo trong taång phuã ngûúâi ta, thò noá chùæc chùæn lùæm. Noá húåp vúái baâ hún.

Baâ beân múâi möåt öng lang ta. Quaã nhiïn, öng lang cuäng àöìng yá vúái baâ, baão rùçng thuöëc têy chûäa ngûúâi Nam khöng àûúåc. Vò noá chó laâm àïí cho ngûúâi Têy duâng. Vaã laåi, àöëc túâ chó hay doåa dêîm, àöång möåt tñ laâ lao, laâ àau daå daây, laâ thûúng haân, laâ àïën möåt nghòn thûá bïånh nguy hiïím khaác.

Öng lang roán hai ngoán trïn cöí tay baâ, trêìm ngêm. Öng lim dim àöi mùæt. Röìi luác toám truáng bïånh, öng lêëy buát giêëy kï àún lêåp tûác. Öng heån uöëng möåt cheán, baâ seä thêëy khaác ngay. Uöëng àïën ba cheán, baâ khöng coân möåt tñ gò khoá chõu trong ngûúâi nûäa. Luác àoá, chó cêìn dùm thang thuöëc böí, laâ baâ laåi khoãe maånh nhû thûúâng.

Baâ cho ngûúâi lïn hiïåu baâo chïë cên thuöëc. Baâ yïn trñ thuöëc coá nhiïìu võ àùæt têët laâ hay. Baâ chùèng tiïëc tiïìn, boã ra hún nùm àöìng, àöíi lêëy möåt baát nûúác saánh nhû mêåt.

Nhûng nghe ngoáng möåt höm troân, baâ chùèng thêëy bïånh chuyïín. Vêîn thïë.

Kiïn têm, baâ laåi cên cheán nûäa. Vaâ cheán nûäa. Nhûng baâ lùæc àêìu, chõu khöng thïí tin àûúåc mêëy öng lang ta chó khuyïëch khoaác caái möìm.

Röìi baâ múâi àïën öng thêìy khaách. Thêìy khoe nhaâ thêìy àaä ba àúâi laâm thuöëc úã bïn An Nam. Thêìy noái tiïëng An Nam soäi nhû ngûúâi An Nam, tuy thêìy àaä giaâ vaâ tûá àaåi àöìng àûúâng. Nhòn böå rêu baåc daâi dûúái cùçm thêìy, con bïånh tñn nhiïåm ngay. Vêåy maâ thêìy cêìn laâm khaách haâng tñn nhiïåm hún, nïn hïët gieâm pha thuöëc têy, àïën chï bai


caác öng lang An Nam. Thêìy rùçng khöng ai biïët gò hïët. Duy thêìy múái khiïën nöíi bïånh naây.

Thêìy cuäng xem maåch, vaâ xem cêín thêån lùæm. Thêìy hoãi vùån tûâng tñ, vaâ sau hïët, baão baâ cho ngûúâi nhaâ theo vïì hiïåu lêëy thuöëc. Thêìy cam àoan baâ uöëng thuöëc naây khöng phñ tiïìn.

Nhûng chaán chûa! Thuöëc êëy cuäng chùèng ùn thua gò caã. Laå quaá. Bïånh gò laåi coá bïånh thuöëc khöng trõ nöíi bao giúâ! Baâ êëy coá bïånh gò? Khöng biïët. Vò mêëy öng thêìy thuöëc khöng öng naâo noái roä. Nguyïn laâ baâ êëy beáo quaá - Gúám! Beáo àêu coá beáo laå beáo luâng thïë!

- Beáo àïën nöîi hai maá chaãy ra, cöí ruåt laåi. Beáo àïën nöîi buång sïå xuöëng. Beáo àïën nöîi tröng phaát ngêëy lïn!

Maâ baâ êëy laåi giaâu nûäa múái rêìy raâ chûá! Nhaâ, baâ êëy coá haâng daäy úã khùæp caác phöë. Ruöång, baâ êëy coá haâng trùm mêîu úã nhaâ quï. Tiïìn, caånh tûúâng buöìng nguã, caái keát khöíng löì, luác naâo cuäng chûáa haâng têåp giêëy trùm lúán.

Baâ êëy coá àuã àiïìu kiïån àïí sung sûúáng. Nhûng chó coá möåt tñ xñu maâ trúâi chùèng chiïìu cho ai àûúåc hoaân

toaân. Laâ baâ êëy yïëu daå lùæm. Baâ êëy chó phiïìn vïì möîi chöî êëy. Thïë maâ höm cuöëi thaáng trûúác, möåt baâ baån múâi baâ êëy àïën ùn cöî

cûúái con gaái. Baâ êëy àaä tñnh chöëi tûâ, song laåi súå bõ traách. Cho nïn baâ êëy phaãi dùçn loâng àïën ngöìi vaâo mêm cúm. Baâ baån gùæp tiïëp, eáp ùn nhûäng boáng, nhûäng mûåc, nhûäng long tu,

nhûäng vêy caá, vaâ àïën trùm thûá khaác nûäa. Nïí baån, baâ êëy ngùæc lïn àïën cöí. Vaâ lo quaá, vò biïët rùçng xong bûäa

cöî naây, röìi thïë naâo cuäng coá chuyïån löi thöi to àêy. Quaã nhiïn, tûâ höm êëy àïën nay, baâ êëy cûá thêëy bònh bõch caái

buång, luác naâo cuäng àêìy àêìy, khöng tiïu, khoá chõu quaá. Khöí thêåt! Thuöëc thang chõu, uöëng àïën thïë maâ baâ êëy khöng àoái

cho! Baâ êëy chó theâm ùn àûúåc.

Tiïíu thuyïët thûá baãy söë 245, 1939.


Saáng, chõ phu moã

Rûãa xong baát àôa, Saáng cêìm àeân hoa kyâ vaâo buöìng, àùåt trïn

mùåt hoâm, röìi múã maân, baão meå: - Bu úã nhaâ, con ài àùçng naây möåt tyá nheá. Baâ giaâ nhû àaä àoaán àûúåc yá con, cûåa mònh nùçm quay mùåt ra

ngoaâi, rïn ró, noái: - Thöi, con aå, khöng thuöëc thang gò nûäa àêu. Àûâng ài vay

mûúån, röìi laåi mùæc núå. Bu àaä qua cêìu êëy, bu súå lùæm. Saáng thúã daâi, súâ lïn àêìu meå, röìi nhùn nhoá, noái: - Thïë naây maâ bu cûá khöng chõu uöëng thuöëc. Bu söët nùång hún

ban trûa àêy maâ. - Taåi bu àùæp nhiïìu chùn àêëy. Cûá àïí vêåy, röìi khoãi. Bu khöng

muöën àïí núå cho con àêu. - Bu àûâng tiïëc tiïìn. Höm kòa, höm kia, bu uöëng luön hai cheán,

nïn àaä gêìn khoãi. Giaá bu cûá àïí con ài xoay xoãa, lêëy tiïìn cên hai cheán nûäa, thò chùæc höm nay cêët cún röìi.

Meå Saáng caãm àöång, lùæc àêìu, nùæm lêëy tay con:

- Bu thêëy tònh caãnh nhaâ thïë naây, bu chaã muöën thuöëc thang tñ naâo caã. Uöëng cheán naâo vaâo möìm, àeo núå cheán êëy, thò uöëng laâm gò.

- Núå thò röìi giaã, chûá coá ùn khöng uöëng khöng cuãa ai maâ bu ngaåi. Vaã laåi con giêåt taåm cuãa caác chõ êëy, chûá coá vay cuãa öng cai Nhaä àêu.

- Maây noái döëi. Bu laåi khöng roä têët caã caác phu phen laâm úã moã naây hay sao. Ai thûâa tiïu cho maây giêåt mûúån àûúåc. Thêìy maây ngaây xûa laâm úã àêy hún hai mûúi nùm, thêåt laâ ùn tiïu vùæt cöí chaây ra nûúác, thïë maâ luác bõ sêåp loâ chïët ài, coân àïí laåi moán núå, giaã maäi múái hïët.

Saáng thúã daâi, àaáp:


- Bu àïí yïn con noái cho maâ nghe. Coá phaãi con hoãi mûúån möåt ngûúâi àêu, maâ bu chùæc rùçng khöng coá. Con vay möîi chöî möåt tñ, cho nïn dïî, bu aå.

- Thïë röìi lêëy gò maâ giaã? - Röìi kyâ lûúng naây, con trang traãi thïë naâo cuäng xong. Bu cûá yïn

têm. Baâ giaâ lùæc àêìu, thûúng haåi con, höín hïín thúã: - Tao baão maây cûá khöng nghe. Vûâa trûa höm nay, tao thêëy maây

baân nhau vúái chõ Nhên laâ vay öng cai Nhaä kia maâ. Núå ai, chûá núå laäo êëy thò khöí àêëy, con aå.

- Con biïët röìi. Con àaä baão con khöng vay öng êëy àêu maâ. - Nhûng maâ cuäng khöng àûúåc vay àêu caã. Liïåu maâ nghó ngúi,

röìi ài nguã, saáng mai coân ài laâm. Röìi baâ than thúã möåt mònh: - Hai höm nay, gaåo àaä phaãi ài vay röìi, bêy giúâ laåi coân cùæt thuöëc

cho meå. Nhuåc quaá, ngheâo úi laâ ngheâo! Böîng hai doâng lïå ûáa ra, laâm ngêåp àuöi mùæt, röìi tûâ tûâ chaãy

xuöëng mang tai, baâ nùçm quay vaâo trong, thúã nhûäng húi daâi thöëng thiïët.

Saáng buöìn rêìu, noái: - Bu cûá uöëng thûã thïm hai cheán nûäa. Búãi vò, nïëu tiïëc tiïìn, röìi

söët nùång hún, thò laâm thïë naâo! Meå Saáng àêåp tay gùæt: - Àêëy, tao kïå maây. Maây khoá baão quaá! - Àûúåc, bu cûá kïå con. Noái àoaån, Saáng thu doån trong nhaâ, haå caác liïëp cûãa xuöëng, vùån

nhoã àeân laåi, röìi laách ra àûúâng.

* * *

Cuäng giúâ êëy, cai Nhaä chúâ cho caác kyá luåc trïn nhaâ giêëy vïì hïët, múái vaâo baáo cho chuã Nhò biïët tin mûâng:


- Thûa öng, töëi höm nay, xúi cúm xong, öng coá bêån viïåc gò khöng?

- Khöng, anh muöën gò? Nhaä gheá gêìn laåi, ti hñ àöi mùæt lûún, noái nhoã: - Caái con beá xûa nay öng vêîn ûúác ao, töëi nay, töi seä dùæt vaâo cho

öng. Öng chuã tûúi cûúâi, vuöët vïính böå rêu ngûúåc lïn, röìi khoanh tay

trïn baân, hêët haâm hoãi: - Con beá naâo thïë nhó? - Con beá tïn laâ Saáng, vêîn ngöìi bïn caånh baâ giaâ úã àêìu phña tay

traái nhaâ maáy êëy maâ. Chaã coá lêìn öng khen noá àeåp laâ gò. Öng chuã chúåt nghô ra, gêåt gêåt, àaáp: - Phaãi, töi nhúá ra röìi, caái con beá coá böå ngûåc to bùçng ngêìn naây êëy

chûá gò? Hai thêìy troâ nhòn nhau, cûúâi hñp mùæt. Nhaä noái: - Chñnh àêëy, töi vêîn baão noá laâ vò öng nhên tûâ, thûúng àïën ngaây

xûa cha noá chïët vïì cöng viïåc cuãa súã, nïn múái ban ún cho noá vaâo laâm. - Thïë röìi sao? - Töi xem yá noá, thò noá khöng nhû nhûäng àûáa khaác. Nghôa laâ noá

khöng nhñ nhaãnh, dïî daäi àêu.

- Thïë bêy giúâ?

- Bêy giúâ laâ töi laâm ún cho noá.

- Anh laâm ún cho noá?

- Phaãi, vò meå noá öëm. - Sao?

- Àïí töi noái hêìu öng nghe. Ban naäy noá tòm töi, hoãi vay töi mêëy àöìng baåc mua thuöëc cho meå. Xin öng biïët rùçng lêìn naây laâ lêìn àêìu maâ noá nhúâ töi vïì tiïìn nong.

- Thïë noá phong lûu aâ?

- Khöng, öng tñnh laâm phu àuã ùn laâ may lùæm, chûá coân thûâa thaäi sao àûúåc. Giaá noá khöng vò meå öëm, phaãi tiïu bêët thûúâng vaâ vay loanh quanh baån hûäu khöng àûúåc, thò chûa khi naâo noá chõu noái vúái töi.

- Àoá laâ sûå thûåc, hay noá tòm dõp àïën gêìn anh?


- Töi mong àoá laâ noá noái döëi, thò caách haânh àöång cuãa töi múái coá kïët quaã. Nhûng, thûa öng, meå noá öëm thûåc.

- Thïë anh baão noá thïë naâo? - Töi baão noá laâ töi khöng coá sùén, nhûng töi coá thïí àûa noá àïën

mûúån tiïìn öng. Noá súå öng, khöng daám ài, nhûng töi àaä cùæt nghôa cho noá nghe röìi.

Öng chuã cûúâi, khen: - Töët lùæm. - Phaãi, dõp töët àïën cho öng trong khi baâ vïì Haâ Nöåi. Töëi nay, töi

seä lïn àêy. Nhûng àiïìu cêìn nhêët, laâ öng nïn xûã trñ cho kheáo, keão con beá êëy tai quaái vaâ liïìu lônh lùæm.

- Khöng ngaåi. - Töi nïn dùån trûúác öng thïë, vò con Saáng naây khöng nhû nhûäng

con trûúác töi dùæt àïën cho öng àêu. - Àûúåc röìi. Töi caãm ún anh.

* * *

Khoaãng hún taám giúâ töëi, Saáng lo lùæng, theo cai Nhaä ài trïn con àûúâng boâ quanh sûúân àöìi, lïn nhaâ chuã. Chõ chùèng biïët viïåc vay tiïìn chuã coá kïët quaã gò khöng. Chõ liïìu maâ nghe lúâi Nhaä, theo vaâo chuã àïí vay tiïìn. Chõ chó mong meå chõ coá thuöëc uöëng. Chõ biïët Nhaä vêîn dùæt gaái àïën cho chuã, thò röìi àêy, thïë naâo chõ cuäng bõ mang tiïëng. Song, chõ chó cöët lûúng têm biïët maâ thöi.

Àïën cöíng, Nhaä tùåc lûúäi, noái:

- Nghïì thïë, chõ nghe chûa, mònh ài laâm thò phaãi chiïìu yá chuã. Töi thêëy chõ cûá khuãng khónh vúái ngûúâi trïn, nhû thïë khöng nïn.

- Thò cuå baão chaáu laâm thïë naâo? - ÖÌ, caái àoá chõ nghô thò ra chûá. Giaá nhû chõ nùng ài laåi vúái chuã,

coá phaãi lêìn naây chõ chaã phaãi nhúâ àïën töi múái vay àûúåc chuã hay khöng.

Saáng hiïíu yá, khöng àaáp. Chõ nhòn xuöëng chên àöìi, chöî töëi om, coá nhûäng maái nhaâ tranh xaám, laâ xoám thúå thuyïìn.


Túái thïìm, Nhaä baão: - Chõ chúâ àêy, töi vaâo noái trûúác àaä. Saáng àûáng laåi, thúã maånh möåt caái: - Chaâo! Mïåt! Giaá cuå lïn möåt mònh noái höå chaáu cuäng àûúåc, chaáu

àúä phaãi leo döëc. Saáng àûáng möåt mònh, ngùæm caái nhaâ cao löìng löång. Chõ laåy trúâi

cho chuã bùçng loâng cho chõ vay lûúng. Möåt laát, Nhaä vui veã ra, vêîy Saáng:

- Àûúåc röìi. Chuã baão chõ vaâo maâ kyá nhêån lêëy tiïìn. Saáng mûâng rúä, tröëng ngûåc nöíi maånh: - Thïë cuå vaâo vúái chaáu chûá? - Khöng cêìn! Saáng ngêìn ngaåi, röìi noái: - Cuå chúâ chaáu úã àêy nheá. Cai Nhaä trúån àöi mùæt trùæng daä, gùæt: - Coá mau lïn khöng, bùæt öng êëy chúâ aâ?

* * *

Saáng vûâa vaâo, öng chuã àaä laâm ngay nhû moåi bêån. Öng àïën cûãa, vùån khoáa, boã thòa vaâo tuái, vaâ nhùn nhúã cûúâi, öm thöëc lêëy ngûúâi con gaái. Khöng nïëp teã gò caã. Búãi vò öng yïn trñ laâ haång naây chó laâ nhûäng vêåt cho öng tiïu khiïín khi vùæng vúå. Hoå vúái öng caách nhau möåt trúâi möåt vûåc, thò noái chuyïån laâm gò cho mêët thò giúâ. Öng laâ chuã kia maâ, cêìn gò phaãi taán tónh löi thöi.

Nhûng lêìn naây khaác. Böîng öng bõ cûúäng kõch liïåt.

Saáng quùçn quaåi trong caánh tay öng, kïu to:

- Ö hay, öng naây múái hay chûá! Töi vay öng tiïìn mua thuöëc cho bu töi, sao öng laåi laâm thïë naây?

Öng chuã khöng hiïíu tiïëng, nïn mùåc kïå. Hai bùæp tay öng nöíi lïn, öng hïët sûác ghò chùåt lêëy Saáng, vaâ gheá möi vaâo maá chõ. Saáng caâng giaäy giuåa. Chõ giêån, mùåt àoã bûâng bûâng. Chõ hïët sûác chöëng cûå


laåi con quyã dêm duåc. Röìi biïët mònh yïëu hún, chõ nùæm àûúåc rêu öng ta, rûát maånh, vaâ kïu to hún, röìi gêìm lïn:

- ÖËi giúâi öi! Öng buöng töi ra! Nhûng àêìu toác chõ xöí ra ruä rûúåi. Maâ öng chuã vêîn noái nhûäng

àiïìu bùçng gioång döî daânh. Ngûúâi öng ta noáng ran, möì höi mûúát ra. Vaâ vò thïë, hai caánh tay trún nhû phïët múä.

Saáng thúã höìng höåc. Maáu hùng chõ söi lïn suâng suåc. Chõ quaâo mùåt öng chuã, vaâ luöìn tuöåt àûúåc àêìu ra ngoaâi. Song, nhanh nhû chúáp, öng chuã laåi vöì ngay àûúåc chõ, laâm chõ ngaä giuái xuöëng, bõ caã sûác nùång cuãa cêy thõt vaåm vúä nùçm àeâ lïn trïn.

Biïët thïë nguy, Saáng hïët sûác lùn löån möåt chêåp nûäa. Chõ àaåp chên, cûåa tay:

- Öng buöng töi ra! Öng àïíu lùæm! Töi tûå tûã bêy giúâ! Song, cuöåc vêåt löån caâng hùng haái. Gêìn àaåt àïën àñch, öng chuã

khöng tha. Àöå nùm phuát sau, khi hïët húi sûác, vaâ biïët rùçng khöng thïí

cûúäng hún àûúåc nûäa, chõ múái quyïët liïåt. Chõ àaä khöng khoãe àïí trûâ dêm thêìn, thò chõ àaânh huyã hoaåi thên chõ àïí laánh naån. Chõ beân giú mûúâi àêìu ngoán tay cêëu maånh vaâo cöí hoång. Röìi nhùn nhoá, chõ nùçm soáng soaâi, mïåt lûã.

Öng chuã thêëy têën tònh kõch biïën thaânh bi kõch, vöåi vaâng buöng ngûúâi con gaái khoá baão ra, vaâ àûáng dêåy.

Saáng thúã höín hïín röìi im lõm.

Öng ta vùæt hai tay ra sau, lùång ngùæm Saáng. Luác bêëy giúâ, öng ta coá thïí laâm gò Saáng cuäng àûúåc. Song, öng ta àûáng yïn.

Coá leä öng ta àöång têm, öng ta lau möì höi traán, giêåt khuåc tay vaâ thúã daâi.

Hònh nhû loâng nhên àaåo trúã vïì vúái öng ta.

Öng ta lùæc àêìu, veã mùåt höëi hêån, lêëy hai tay lêåt Saáng laåi. Möåt tiïëng rïn ró laâm öng ta thûúng haåi keã yïëu heân.

Trong buöìng yïn lùång.

Nghô ngúåi möåt laát, choâng choåc nhòn Saáng, böîng öng ta moác tuái, lêëy vñ. Röìi lùèng lùång, öng ta múã vñ, thoåc baân tay vaâo trong ngùn. Giú ra aánh àeân, öng tòm vaâ boác túâ giêëy baåc nùm àöìng.


Nhûng vûâa luác êëy, Saáng cûåa möåt caái, röìi ngöìi nhöím dêåy, thúã, hai tay tûåa xuöëng gaåch.

Chõ khöng chïët, maâ cuäng chùèng laâm sao caã. Öng chuã vêîn nhòn chõ. Öng àaä búát súå. Vaâ do àoá, búát thûúng haåi.

Baân tay öng ta vêîn àïí nguyïn trong ngùn vñ. Trong khi êëy, Saáng khöng daám nhòn öng. Mùåt taái xanh, chõ

quêën moán toác röëi, nhùåt chiïëc khùn rúi, röìi vöåi vaâng àûáng dêåy ra phña cûãa söí, treâo qua tûúâng vaâ nhaãy phùæt ra ngoaâi.

Vaâ cuäng trong khi êëy, öng chuã tûúi tónh, ruát baân tay ra, gêëp vñ laåi, vaâ boã vaâo tuái. Öng nhòn theo Saáng, neát mùåt mûâng rúä.

Öng mûâng rúä, chùèng phaãi thêëy Saáng vêîn laânh maånh nhû thûúâng.

Öng mûâng rúä laâ vò àúä mêët toi moán tiïìn suyát nûäa vö cúá àïìn vïët thûúng cho con beá bûúáng bónh.

Tiïíu thuyïët thûá baãy söë 263; 1939


Ngûúâi vúå leä baån töi

Caái lêìn töi àïën thùm anh Quyá úã Bùæc Ninh, vaâo höìi saáu thaáng

trûúác àêy, laâ lêìn töi thêëy anh êëy àöëi vúái töi nhaåt nheäo vaâ ngûúång nghõu nhêët.

Töi khöng ngúâ vaâ cuäng khöng àïí yá àïën thaái àöå êëy. Vò hai chuáng töi thên vúái nhau tûâ thuúã àïí choãm. Coá thïí noái theo löëi thiïëu vïå sinh nhûng àêìy thi võ, laâ "con chêëy cùæn àöi".

Vò chuáng töi àaä lêu múái gùåp nhau, nïn bao nhiïu chuyïån àïí trong buång bêëy nay, töi löi hïët ra àïí noái. Vaâ cöë nhiïn, khi chuyïån àaä hïët, töi thêëy àoái. Töi ngöìi yïn, ngaáp vùåt, àúåi cúm trong buöìng khaách tranh töëi tranh saáng. Böîng anh Quyá ngêåp ngûâng, röìi cûúâi vaâ baão:

- Naây, anh aå, caái "tröëng caâ ruâng" höìi êëy, töi múái cho vïì úã àêy. Noái xong, anh laåi cûúâi, bùçng caái cûúâi chûäa theån. Maâ töi thò sûåc

nhúá ra.

Nguyïn tûâ ngaây Quyá àöíi vïì Bùæc Ninh, anh khöng àem vúå ài theo nûäa. Anh thûúâng phaân naân úã bïn quï lùæm viïåc, maâ cha meå thò giaâ, nïn vúå anh phaãi úã laåi àïí tröng nom cûãa nhaâ vaâ àöìng aáng.

Búãi vêåy, nghïì thïë, àûúåc thaã loãng, anh àêm ra chúi búâi. Vaâ khöng hiïíu tñ toaáy thïë naâo, maâ cö àêìu Huïå coá mang vúái anh.

Höìi êëy, anh coá cho töi biïët. Vaâ trong thû, anh goåi Huïå laâ "Tröëng caâ ruâng".

Cho nïn vûâa nghe ba tiïëng "Tröëng caâ ruâng", töi vöåi noái: - Thïë aâ? Àaä àeã röìi kia aâ? Quyá thêëy töi khöng toã yá gò, cûúâi roä to, vui veã àaáp: - ÖÌ, àaä hún hai thaáng nay. - Con trai hay con gaái? - Con trai. Töi múái cho meå con noá vïì àêy höm qua.


Röìi buâi nguâi, anh tiïëp: - Búãi vò dûúái êëy, nhaâ úã thiïëu vïå sinh, mònh tröng thêëy àûáa beá

maâ khöng yïn têm chuát naâo. Gia dô, con meå chuã noá cûá doaå àuöíi. - Phaãi, laâm cö àêìu laåi coá con, thò ai ngûúâi ta nuöi baáo cö. - Khöng phaãi thïë. Tûâ ngaây noá coá mang, töi vêîn phaãi cêëp tiïìn.

Nhûng mònh thò töën keám maâ noá phaãi chõu ruác trong caái chaái nhaâ êím thêëp, töëi tùm, cûãa giaã chaã coá. Nhêët laâ tûâ ngaây noá àeã, töi caâng khöng àang têm cho thùçng beá con úã àêëy.

- Thïë chõ êëy àaä biïët tin naây chûa? Quyá thúã daâi: - Chûa. Nhûng töi giêëu sao nöíi. Nhaâ töi chùèng bùçng loâng cuäng

chùèng àûúåc. Noái àoaån, anh àûáng dêåy, ruã töi: - Anh vaâo maâ xem mùåt thùçng beá. Noá giöëng töi lùæm. Töi theo Quyá. Àïën buöìng nguã, töi nhòn vaâo trong giûúâng, nhûng

Quyá cûúâi, baão: - Huïå noá len leát, caã ngaây chùèng daám lïn nhaâ trïn. Qua sên xong, chuáng töi cuái àêìu cho khoãi àuång maái bïëp. Àûáng

trong nhaâ maâ ngoån lûãa lêåp loeâ cuãa mêëy thanh cuãi chaáy lom dom khöng àuã laâm cho àúä töëi, töi bõ khoái laâm cay caã mùæt, vaâ rêët khoá thúã.

Töi dûâng laåi àïí nhêån kyä. Caånh loâ, ngûúâi bïëp àûúng thöíi cúm, vaâ têån goác phaãn ngaã mêm, möåt ngûúâi quêìn aáo thêm àen ngoâm, ngöìi bïë con. Quyá àïën gêìn, àaánh diïm soi vaâo mùæt thùçng beá àang nguã say. Töi nhòn noá, nhên tiïån liïëc tröåm vaâo mùåt Huïå. Ngûúâi àaân baâ thêëy coá khaách laå, laåi bõ aánh saáng chiïëu gêìn, thò beän leän, cuái gêìm xuöëng, vaâ cuäng khöng daám nhïëch meáp àïí chaâo nûäa. Vò chùæc ngûúâi êëy khöng roä töi laâ baån hay hoå vúái Quyá, vaâ biïët chaâo laâ gò.

Khöng muöën àûáng àoá àïí Huïå theån lêu, töi quay goát ài lïn. Vaâ baão Quyá:

- Trong bïëp khoái quaá, thúã rêët àöåc. Anh nïn cho thùçng chaáu lïn nhaâ trïn.

Quyá chaán naãn àaáp: - Mùåc kïå, baão maäi chùèng nghe. Biïët thïë, töi khöng cho vïì àêy

laåi xong. Vò vïì àêy, maâ cûá caã ngaây chuái xuöëng bïëp, thò cuäng thïë. Töi noái nhoã:


- Thò buöíi àêìu vïì nhaâ laå, ai chaã ngûúång? - Anh baão ngûúång vúái ai? Caã nhaâ chó coá töi vúái thùçng Hûúng, vúái

thùçng bïëp, coân theån thoâ quaái gò nûäa? Viïët àïën àêy, töi cêìn ngoùåc dêëu chua nghôa àïí noái roä rùçng

thùçng Hûúng laâ con trai anh Quyá, àaä lïn nùm, vaâ ngûúâi laâm bïëp laâ chaáu hoå xa cuãa anh, theo anh gêìn mûúâi nùm nay àïí giuáp viïåc thöíi nêëu. Anh rêët tin cêín hùæn, vò hùæn thêåt thaâ coá möåt. Nöåi tiïìn nong, vaâ thòa khoáa hoâm, tuã, anh vêîn giao cho hùæn giûä. Anh coi hùæn nhû caánh tay phaãi, nhû ngûúâi nöåi tûúáng àaãm àang vêåy.

Töi hoãi: - Thùçng Hûúng àöëi vúái Huïå ra laâm sao? - Noá beá, àaä biïët quaái gò. - Thïë Huïå àöëi vúái noá? Quyá tûå àùæc àaáp: - Huïå súå caã tûâ thùçng bïëp súå ài! Vûâa luác êëy, ngûúâi bïëp doån cúm lïn baân, Quyá cûúâi, chó vaâo hùæn

vaâ noái: - Chùèng tin, anh cûá hoãi noá maâ xem. Ngûúâi bïëp vui sûúáng, khoe: - Thêåt àêëy, thûa cêåu. Cö êëy vêng caã vúái con. Con baão maäi maâ cö

êëy vêîn cûá quen möìm. Cö êëy chaã daám nhúâ con laâm viïåc gò caã. Lùæm luác con röîi, thêëy cö êëy vûâa bïë em vûâa àun nûúác pha sûäa, con tranh laâm höå, nhûng cö êëy nhêët àõnh khöng nghe. Bêët àùæc dô, muöën baão con laâm viïåc gò, thò cö êëy àïën têån núi, kheä noái: "Anh laâm phuác chõu rêìu höå töi viïåc naây, viïåc noå". Ùn cúm, cö êëy cuäng múâi con möåt caách lïî pheáp.

Töi cûúâi noái àuâa: - Phaãi, búãi vò anh laâ möåt nhên vêåt quan troång trong nhaâ naây. Bûäa ùn êëy, Huïå khöng daám ngöìi vúái chuáng töi. Ngûúâi àaân baâ

àõa võ keám coãi êëy khöng rúâi ra khoãi xoá bïëp. Vò chùæc chõ ta tûå xeát chó xûáng àaáng vúái núi thêëp heân êëy maâ thöi.

* * *


Caách àoá hai thaáng, möåt höm töi coá viïåc phaãi qua Bùæc Ninh. Nhên tiïån, töi vaâo thùm anh Quyá.

Nhûng luác êëy, caã Quyá lêîn Huïå vaâ ngûúâi bïëp cuâng khöng coá nhaâ. Töi hoãi thùçng Hûúng vïì em beá noá, thò noái noái:

- Vuá em bïë sang chúi nhaâ bïn caånh. Töi chúâ trong chöëc laát. Böîng coá chiïëc xe àöî phõch trûúác cûãa. Möåt

ngûúâi àaân baâ múã vñ tay lêëy tiïìn traã xong, thoùn thoùæt múã cûãa bûúác vaâo. Töi biïët ngay laâ Huïå, vò coân nhúá mùåt, duâ lêìn trûúác múái thoaáng tröng trong boáng töëi.

Huïå höm nay khöng phaãi laâ Huïå hai thaáng vïì trûúác. Huïå höm nay hoaân toaân laâ möåt thiïëu phuå tên thúâi, vúå öng phaán treã.

Chõ ta thêëy töi, cuái àêìu xuöëng chaâo, vaâ noái möåt caách baåo daån: - Baác múái sang chúi? Nhaâ em cuäng sùæp vïì. Àoaån Huïå vaâo buöìng nguã. Töi àïí yá, thêëy tiïëng loeãng xoeãng

chuâm thòa khoaá, vaâ tiïëng caánh cûãa tuã keåt múã vaâ àoáng àaánh sònh. Àoaån Huïå goåi bùçng tiïëng lanh laãnh:

- Vuá em úi! Khöng thêëy ai àaáp, chõ ta goåi: - Hûúng! Vuá em àêu? - Thûa dò, vuá êëy úã bïn baâ àöëc aå. - Goåi vuá êëy vïì àun nûúác baác xúi chûá? Con nhaâ, chùèng biïët gò caã? Röìi Huïå vui veã chaåy ra noái vúái töi: - Thûa baác, chuáng noá àoaãng quaá. Baác miïîn traách cho. Caã thùçng

bïëp nûäa, ài taám nhùm tröëng canh chûa vïì! Höm êëy, thêåt töi rêët ngaåc nhiïn vïì sûå thay àöíi tûâ cûã chó cho

àïën caách ùn noái cuãa Huïå. Töi khöng thêëy tùm boáng ngûúâi àaân baâ súå sïåt, len leát ngöìi dûúái bïëp nûäa. Töi chó thêëy möåt ngûúâi húåm hônh, cöë khoe taâi nöåi trúå. Ngûúâi êëy mùæng vuá em khöng coi nhaâ, sai àêìy túá quaåt than àïí laâ quêìn aáo, vaâ xuöëng bïëp laâm giuáp àöì ùn. Röìi khi ngûúâi bïëp bûng cúm ra buöìng khaách, thêëy töi, anh ta ngoá cöí vaâo trong nhaâ. Khi yïn trñ rùçng khöng coá ai, anh ta múái àûáng caånh töi, thúã daâi, bôu möi, thò thêìm than thúã:

- Àöång coá khaách laå àïën, laâ laâm ra daáng chùm chó lùæm. Coân luác khöng, caã ngaây chó nùçm ùn vaå trïn giûúâng àïí nhöí vùåt. Àïën nöîi con cuäng khöng nuöi nöíi, phaãi thuï vuá em. êëy thïë maâ coân àaâi caác, lùæm


luác mùæng vuá em nhû taát nûúác vaâo mùåt. Thûa cêåu, cêåu con bêy giúâ ùn úã khaác lùæm, khöng àûúåc nhû trûúác nûäa. Cêåu con caã nghe cö êëy lùæm, nhiïìu lêìn mùæng caã anh Hûúng lêîn con. Ngaây trûúác, noái àïën cö êëy, cêåu con vêîn goåi laâ noá, vaâ dùån con nïn tröng nom cûãa nhaâ cêín thêån, keão cêåu con khöng tin cö êëy àêu. Thïë maâ bêy giúâ àaä giao thòa khoaá tuã cho röìi. Con tñnh nay mai cêåu con àûa nöët lûúng thaáng cho cö êëy chi tiïu nûäa, laâ cûãa nhaâ tan naát.

- Thïë múå phaán àaä biïët cêåu coá vúå leä chûa? - Cuäng àaä coá ngûúâi noái àïën tai. Maâ tûâ luác cö êëy hoãi doâ, biïët múå

con hiïìn laânh, thò laåi caâng giúã ra nhiïìu caái nûåc cûúâi. Cö êëy laâm nuäng cêåu con, coá yá giûä cêåu con, chùèng muöën cho ài laåi chúi búâi vúái ai. Thónh thoaãng, àöëi vúái con, cö êëy cuäng khöng coi vaâo àêu. Tûúãng chûâng nhû cö êëy muöën coi con nhû haång àêìy túá khaác. Tûâ ngaây cö êëy vïì, cêåu con khöng tin cêåy con nhû trûúác nûäa. Maâ con laâm viïåc gò, coá cö êëy xen vaâo, con thêëy khoá chõu lùæm. Hònh nhû cö êëy tûúác caã caái tûå do cuãa con vêåy.

- Cö êëy thay àöíi choáng lùæm nhó. - Vêng. Trûúác kia ai chùèng tûúãng cö êëy chó caã ngaây loanh quanh

dûúái bïëp, súå haäi tûâ con trúã ài. Chûá coá ngúâ àêu. Nhûng àöå möåt tuêìn, cö êëy àaä mon men hay lïn nhaâ trïn. Röìi ài àûáng, noái nùng quen ài, khöng ngûúång nghõu nûäa. Vaâ àaä mêëy lêìn coá baån àïën, cö êëy tiïëp, nhûng chó thò thêìm vúái nhau trong buöìng trong. Cö êëy coá daám loá mùåt ra àïën phöë àêu. Maâ àöång thêëy coá ai laå vaâo nhaâ, laâ thuåt cho mau xuöëng bïëp. Nhûng dêìn dêìn, àöå ngoaâi möåt thaáng, thò khi vùæng cêåu con, cö êëy àaä múâi khaách ngöìi úã xa löng, noái nùng, cûúâi àuâa rêìm rêìm. Song cö êëy súå con maách, nïn noái loát, ngoåt ngaâo lùæm. Bêy giúâ thò baâ êëy cöng nhiïn múâi khaách ngöìi ghïë baânh thaã cûãa, duâ cêåu con coá nhaâ cuäng vêåy. Vaâ thónh thoaãng laåi sô diïån, quai möìm ra goåi "Bïëp úi!". Con hêìu cêåu con, chûá con viïåc gò phaãi laâm àêìy túá àöì àô êëy. Con chùèng ra gò cuäng laâ chaáu cêåu con. Con goåi cö êëy laâ cö àaä laâ quaá àaáng. Vò con súå cêåu con maâ nhêån cö êëy laâ vúå leä, chûá bêët quaá cö êëy chó ngang haâng vúái con laâ cuâng!

Bûäa cúm höm êëy, Huïå cuâng ngöìi ùn vúái chuáng töi. Naâng cûã chó lïî pheáp, khöng daám noái chuyïån, chó thónh thoaãng sùn soác cúm nûúác, sai baão ngûúâi bïëp möåt caách ngoåt ngaâo maâ thöi.

* * *


Nhûng höm nay thò khöng thïë nûäa. Höm nay, vò anh Quyá viïët giêëy múâi töi vïì Bùæc Ninh àïí anh hoãi

yá kiïën vïì chuyïån gia àònh, nïn töi àïën thùm anh. Anh nhúâ töi nuöi thùçng Hûúng àïí daåy döî noá, noái thaác rùçng noá

mïën töi, chó àoâi àûúåc úã vúái töi. Nhûng töi biïët thûâa laâ thùçng beá khöën naån àaä nhiïìu lêìn bõ vúå leä cuãa cha àaánh àêåp taân nhêîn.

Khi töi hoãi sao ngûúâi bïëp khöng úã vúái anh nûäa, thò Quyá coân tûác giêån, àaáp:

- Anh tñnh, baåc aác àïën noá laâ cuâng. Noá ài theo töi tûâng êëy nùm. Trûúác kia töi giao caã tiïìn nong cho noá, maâ coá möåt lêìn, noá núä ùn cùæp cuãa töi.

- Anh bùæt àûúåc? - Baâ cuå nhaâ töi, aâ, baâ àeã ra Huïå êëy maâ, rònh bùæt àûúåc. Chûá töi

tin noá quaá, nïn khöng ngúâ. Luác êëy, Huïå úã nhaâ trong, chaåy ra, noái xen vaâo: - Vêng, noá lêëy cuãa nhaâ töi hai chuåc, giêëu trong hoâm. Thò ra

trûúác kia, giaá nhaâ töi coá bõ noá ruát ruöåt ruát gan bao nhiïu cuäng khöng biïët.

Quyá nhòn vúå, cûúâi nhaåt, röìi noái vúái töi: - Cho nïn töi phaãi giao tiïìn nong cho nhaâ töi giûä. Mònh thò bêån,

coân coá luác naâo àïí mùæt àïën hïët moåi viïåc àûúåc. Huïå noái:

- Röìi, thûa baác, muöën chûâng biïët tûâ nay khöng thïí xú muái gò nûäa, noá múái chaán caãnh, vaâ cûá sinh sûå vúái töi. êëy, ài ùn ài úã maâ cûá höîn vúái chuã nhaâ, thò baác tñnh coân trúâi àêët naâo nûäa. Töi múái baão nhaâ töi àaánh cho möåt trêån vaâ töëng ài.

Thêëy Huïå noái gioång lïn böå quaá, töi hiïíu têët caã êín tònh. Àêìy túá trung thaânh bõ àuöíi, con rûát ruöåt phaãi xa lòa, khöng roä Quyá coá hiïíu hiïån gia àònh anh àûúng bõ möåt cuöåc ngoaåi xêm ghï gúám hay khöng? Nhûng vêîn khöng thêëy tònh thïë nghiïm troång, anh coân khoe thïm rêët tûå àùæc:

- Bêy giúâ töi nuöi thùçng beá naây, cuäng nhû thùçng bïëp trûúác, vò noá laâ ngûúâi laâng nhaâ töi àêy. Noá ngoan lùæm.

Töi cûúâi nhaåt, khöng traã lúâi.


Töi muöën noái cho Quyá roä vïì thûåc traång gia àònh anh. Muöën chûâng Huïå hiïíu yá. Cho nïn, khi ùn cúm xong, nhû moåi lêìn, töi ruã Quyá ài chúi phöë. Song, thoaáng thêëy Huïå àûa mùæt cho chöìng, thò Quyá ra yá ngêìn ngûâ, khoá chõu. Nhûng àöìng thúâi, ngûúâi thiïëu phuå kïu khoá úã, vaâo buöìng nùçm.

Quyá theo Huïå vaâo möåt laát, röìi luác ra, anh cöë tûúi cûúâi àïí lêëy loâng töi, vaâ noái:

- Nhaâ töi noá mïåt, anh cho àïën khi khaác.

* * *

Töi biïët Quyá khöng coân khi naâo àïí coá thïí ài chúi vúái töi. Vò caã àïën caái tûå do cuãa anh cuäng bõ cö vúå leä chiïëm nöët. Hùèn tûâ nay, tûå nhiïn hoaân toaân anh bõ tûúác quyïìn laâm chuã nhên öng.

Thò ra úã àúâi, möîi khi nûúác noå xêm chiïëm nûúác kia, cuöåc chinh phuåc vïì mùåt kinh tïë, vïì mùåt chñnh trõ, cuäng ài dêìn dêìn tûâng bûúác nguy hiïím nhû vêåy.

Töi àaä thêëy bao nhiïu ca thïë röìi.

PTBNS söë 48; 1-12-1939


Cöng duång cuãa caái miïång

Meå chöìng chõ cu Sûát chïët vûâa naäy. Tin êëy chùèng mêëy chöëc bay

ài khùæp laâng. ÚÃ nhaâ quï, coá viïåc gò coãn con xaãy ra maâ ngûúâi ta khöng biïët

ngay tûác khùæc? Huöëng höì meå chõ cu Sûát öëm liïåt giûúâng liïåt chiïëu àïën dùm höm nay vaâ cêëm khêíu tûâ luác gaâ gaáy.

Cho nïn, cêìn gò phaãi àùng caáo phoá trïn baáo, caác cuå, caác quan, caác öng, caác baâ cuâng thên bùçng cöë hûäu múái biïët?

Thêåt vêåy, trïn tûâ "caác cuå" lyá trûúãng, thû kyá, giûäa àïën "caác quan viïn" haâng xaä, röìi àïën "caác öng caác baâ" haâng xoám, dûúái àïën "thên bùçng cöë hûäu" cuâng àinh cuãa anh Cu ngaây xûa, chó trong möåt loaáng, miïång noå truyïìn sang miïång kia, ai nghe tin àau àúán cuäng àiïìm nhiïn vaâ cho laâ coá thïm möåt chuyïån múái àïí gùåp ngûúâi quen thò noái.

Röìi hoå toã caãm tònh vúái ngûúâi quaá cöë. "Thên bùçng cöë hûäu" thò baão nhau àïí sûãa soaån: - Naây, coá liïåu tröën ài khöng, keão chõ êëy àïën noái khoá nhúâ khïnh

àoân laåi nïí, mêët cöng maâ chùèng àûúåc gò. "Caác öng" thò phï bònh: - Giaâ maâ ngheâo, khöng coá tiïìn uöëng thuöëc, thò chó öëm möåt trêån

xoaâng cuäng àuã ngoeão. "Caác baâ" thò daâi lúâi hún. Àaåi khaái: - ÖËi giúâi öi thïë aâ? Thïë thò baâ ngöìi àêy nheá, àïí töi chaåy uâ laåi

àùçng êëy, giao heån vúái chõ cu Sûát laâ meå chõ êëy coân vay cuãa töi nùm àêëu gaåo àöå trong nùm àêëy.

Hoùåc: - Ngaây xûa, öng êëy (tûác laâ chöìng ngûúâi chïët) coá phuáng öng töi

ba haâo thêåt, nhûng luác öng êëy chïët, baâ töi àaä phuáng laåi nhûäng ba haâo vúái möåt caânh cau, cau daåo êëy àùæt. Thïë maâ khi baâ töi mêët ài, baâ


êëy laâm ùn coân khaá, töi chaã thêëy baâ êëy phuáng laåi caái gò, thò viïåc gò bêy giúâ töi phaãi phuáng giaã núå.

"Caác quan" thò nhòn nhau, lùæc àêìu möåt caách nhaåt nheäo: - Nhaâ naâo chûá nhaâ êëy thò suöng, coân coá coác khö gò maâ múâi

chuáng ta nûäa. "Caác cuå" thò tûác lùæm. Cuå lyá baão cuå kyá: - Meå kiïëp, khöng kheáo cuå laåi mêët giêëy mûåc khai baáo toi. Laâm

thû kyá maâ tûâ àêìu nùm, trong laâng chó rùåt nhûäng àaám chïët thïë naây thò lêëy gò maâ huát. Thêåt laâ quaá quùæt, cuå nhó?

* * *

Nûúác ta laâ nûúác vùn hiïën. Ai cuäng baão thïë. Búãi vêåy, nhûäng viïåc Quan, Hön, Tang, Tïë, àïìu phaãi laâm theo lïî nghi. Trong nhaâ, lúä ra coá ngûúâi chïët, àöë ai khöng múã saách ra tra, hoùåc hoãi han ngûúâi quen viïåc, xem phaãi laâm nhûäng gò.

- Chùèng may baâ chaáu nùçm xuöëng, nhúâ baác baão höå töi nïn thïë naâo.

Chõ cu, nûúác mùæt chaåy quanh, reä haâng raâo rêm buåt, hoãi baác àô Tû cêu êëy. Baác àô nghô möåt laát, röìi àaáp:

- Thöi thò tuây gia phong kiïåm, maâ tûã àùæc taáng vi vinh. Nhaâ baác chùèng coá gò, thò kiïëm böå aáo cho töët, röìi ngaây mai, rûúác cuå ra àöìng.

- Vêng, nhûng maâ töi ùn mùåc ra laâm sao. - Thò cûá phaãi xöí gêëu chûá, búãi vò öng cuå vïì trûúác baâ cuå kia maâ. - Thïë coân caác chaáu? - Thùçng cu phaãi xö gai àïí chöëng gêåy thay baác giai, vaâ cuäng phaãi

trúã ba nùm àêëy. Chaånh nhúá chöìng vaâ nghô àïën caãnh goaá buåa, chõ cu suåt sõt. Baác

àô ngùn: - ÊËy, chúá, phaãi may xong aáo, lêåp xong baân thúâ múái àûúåc khoác.

Bêy giúâ trong nhaâ cûá phaãi im phùng phùæc nhû luác baâ cuå haäy coân múái àûúåc.

* * *


Ngûúâi quan têm àïën caái chïët cuãa meå chöìng chõ cu Sûát, thò ngoaâi baác àô Tû ra, cöë nhiïn laâ coân coá cuå thû kyá.

Nghe tin baâ ta chïët, cuå thúã vùæn thúã daâi, gùæt goãng vúå con oãm toãi. Song, cuå chûa thêët voång hùèn.

Cuå chiïu möåt húáp nûúác vöëi noáng, thúã phò möåt caái, khoái thuöëc phiïån loaäng phi thùèng ra miïång. Cuå thaáo diïån têíu, vaâ, trong khi chúâ cho nguöåi àïí naåo, cuå veán quêìn lïn, gaäi àuâi söìn söåt.

- Ú hay, noá ài àaä vïì chûa, maây? Cuå hoãi vêåy. Nhûng khöng ai traã lúâi. Noáng ruöåt, cuå lêëy caái gieã àïí àïåm tay, röìi vûâa ngûúác mùæt lïn xaâ

nhaâ àïí nghô ngúåi, vûâa cêìm moác àïí naåo. Tiïëng xaái saâo saåo long, röìi àïën tiïëng sùæt queân queåt úã phña trong têíu àaä nhùén thñn. Cuå döëc miïång têíu vaâo cheán, goä vaâo diïån cöìm cöåp, röìi laåi àaánh. Cuå naåo, naåo maäi, naåo queân queåt, dïî thûúâng àïën chaãy maáu têíu.

Cuå lêåp baân tônh luác naây khñ thêët thûúâng. Moåi ngaây, cuå vêîn xúi thuöëc vaâo luác cúm xong.

Nhûng höm nay, cuå cêìn huát ngay buöíi saáng. Möåt laâ àïí khuêy khoaã sûå buöìn bûåc vïì chûác vuå: Àöå naây, sinh chaã coá, giaá thuá chaã coá, chó àöåc möåt söë tûã "choá chïët". Hai laâ coân mêëy àiïëu xaái cuãa khaách thuöëc thïët cuå chaánh töíng töëi qua, coá leä vêîn coân duâng àûúåc, cuå huát ài cho àúä phñ cuãa. Ba laâ cuå àïí cho chõ cu Sûát àïën trònh khai tûã cho meå chöìng, cuå lêëy sûå ùn tiïu xa xó ra laâm chûáng, àïí baão ngoåt chõ phaãi biïån caái lïî xûáng àaáng.

Böîng anh ngûúâi nhaâ vïì, noái: - Thûa cuå, àñch laâ chïët röìi. - Maây thêëy tiïëng khoác chûa? - Chûa. - Sao maây biïët laâ chïët? - Con hoãi thùm. - Thùm ai? - Ngay chõ cu Sûát aå. - Töët. Thïë maây khöng xui chõ ta biïån caái gò àïí ài trònh aâ? - Khöng aå. Cuå cau mùåt: - Àöì khó!


* * *

Trong tang gia àaä nöíi lïn nhûäng tiïëng khoác thaãm thiïët. Ngûúâi àaân baâ goáa xoäa toác, guåc àêìu bïn caånh caái thêy ma maâ tru

lùn treáo löån. Caái thêy ma êëy bêy giúâ àaä cûáng àúâ trong lêìn vaãi liïåm trùæng,

bïn caånh àùåt baát cúm, quaã trûáng luöåc, coá cùæm chiïëc àuäa böng vaâ dùm neán hûúng.

- ÖËi meå úi, cûåc nhuåc loâng con, meå ài àêu meå boã con bú vú nhû chim mêët töí...

Röìi nhúá àïën chöìng, chõ gaâo: - ÖËi anh úi, anh ài àêu àïí vúå con anh mêët tröng cêåy, àïí thên töi

cûåc nhuåc trùm chiïìu, anh úi laâ anh úi! Nhûng böîng möåt tiïëng quaát: - Im miïång. Chõ cu ngêíng dêåy, hïëch caái muä mêën ra àïí nom. Chõ xó muäi, lau

vaâo goát chên röìi quïåt àöi mùæt àêîm lïå: - Laåy cuå aå. Cuå thû kyá - khöng biïët àaä sùén saâng úã àoá tûâ luác naâo - mùåt hêìm

hêìm, troã ba toong vaâo mùåt chõ, hêët haâm hoãi: - Ai cho pheáp maây khoác? - Laåy cuå, meå con chïët thò con khoác. Röìi khöng nhõn àûúåc nöîi thûúng têm, chõ ti tó: - Meå úi! Hai mùæt long lïn, cuå kyá giú nùm àêìu ngoán tay: - Öng thò vaã vúä tan hoång maây ra bêy giúâ! Meå maây chïët, maây àaä

trònh baáo gò tao chûa, maâ àaä daám khoác? - ÖËi meå úi, töi coá miïång thò töi khoác, chûá öng cêëm thïë naâo àûúåc

töi. Cuå kyá caáu tiïët, hung hùng àêåp gêåy vaâo chiïëc quan taâi, coân röîng

khöng, nhòn tïn ngûúâi nhaâ, quaát: - Thùçng Xiïång, maây vaã vúä miïång noá ra cho öng. Löi noá ra àònh

kia. Khoác aâ!



Ngûúâi thûá ba

Nhûng coân ngûúâi thûá ba nûäa, cuäng quan têm àïën caái chïët cuãa

meå chöìng chõ cu Sûát, chùèng keám gò cuå thû kyá. Vêåy maâ chuáng ta cûá quïn. Suyát nûäa thò hoaâi cuãa! Nguyïn laâ chõ cu Sûát cuäng khaá thöng minh - maâ laâm gò chùèng

thöng minh, khi thêëy ngûúâi trïn beã hoåe möåt viïåc rêët vö lyá - chõ hiïíu ngay cöng duång cuãa caái miïång. Caái miïång, trûúác khi àïí khoác meå, haäy phaãi duâng àïí trònh nhaâ chûác traách biïn vaâo söí tûã cho, thò múái àuáng laâ trong nhaâ coá ngûúâi chïët. Nïëu khöng, thaânh ra mònh khoác lêåu aâ? Maâ trònh nhaâ chûác traách, àöë ai laâm nöíi viïåc êëy bùçng lúâi noái suöng. Cho nïn, vûâa bõ keáo túái thïìm nhaâ, chõ cu àaä laåy van cuå thû kyá bùçng möåt moán tiïìn. Thiïn chuáa úi, bùçng möåt moán tiïìn... hai haâo!

Tûác thò, cuå thû kyá nguöi giêån, vaâ khöng löi xïình xïåch chõ ra àònh nûäa. Chõ àûúåc "tûå do ngön luêån" trûúác caái thêy ma.

Tin êëy cuäng truyïìn ngay ài khùæp laâng. Cuå lyá gêåt guâ, khen: - Laäo ta thïë maâ àa mûu, gioãi! Nhûng cuå chaánh höåi chï: - Laäo ta thïë maâ khúâ. Phaãi tay töi, khöng nùm haâo, töi coân doåa. Coân baáo "phuå nûä" - thïë naâo caác baâ chaã bïnh vûåc quyïìn lúåi cho

àoaân thïí -uöng lúâi phï bònh bùçng nhûäng gioång vùn ñt chaãi chuöët: - Cha con àeã ra meå noá, baâ thò baâ kiïån àïën tam toaâ, chûá baâ chõu

aâ! Do sûå cöng phêîn, caác baâ xui chöìng àïën nhaâ chõ cu, möîi ngûúâi

giuáp möåt tay. Búãi thïë, chùèng mêëy chöëc, meå chöìng chõ àûúåc hoaân toaân laâ ngûúâi

chïët húåp phaáp. Baâ àûúåc ngûúâi ta khïnh nùçm trong aáo quan baây úã giûäa nhaâ, trïn thùæp hûúng nghi nguát. Baâ àûúåc möåt öng húi biïët àõa


lyá, nhanh nhêíu ài mûúån la kinh, ra baäi tha ma àêìu laâng, ngùæm hûúáng, röìi àaâo sùén huyïåt. Vaâ öng baão giúâ dêìn saáng mai, rûúác baâ cuå ra àöìng.

Ngûúâi thûá ba, tûác laâ öng quaãn löå. Chûác naây, chó coá tónh naây múái àùåt ra. Nhiïåm vuå cuãa öng quaãn löå laâ phaãi coi àûúâng laâng, tûâ ngaây xêy gaåch. Cöng viïåc êëy chùèng nheå nhaâng vaâ dïî daâng gò àêu. Hai bïn búâ àêët lúã û? Öng phaãi cho ngûúâi àùæp laåi. Mùåt àûúâng vò mûa, buân àêët phuã lïn û? Öng phaãi baão nhûäng nhaâ úã caånh àûúâng lêëy xeãng giêîy ài. Vö phuác con trêu naâo khöng ài sang hai bïn caånh, maâ beán cùèng lïn chöî gaåch laát û? Öng laâm biïn baãn. Tûác thò, chuã bõ phaåt.

Kïí trong laâng coá àùåt chûác êëy cuäng töët lùæm àêëy chûá? Àûúâng laâng luác naâo cuäng saåch, bïìn, ai chùèng muöën ngùæm?

Song, àoá laâ vïì lyá thuyïët, chûá khöng phaãi vïì thûåc haânh. Sûå thêåt, ngûúâi ta ñt àûúåc gùåp öng quaãn löå úã ngoaâi àûúâng. Búãi vêåy, àûúâng àûúåc rêët ñt hên haånh àïí saåch vaâ bïìn. Vaâ nhûäng con trêu, caã trêu cuãa öng quaãn löå nûäa, àûúåc nhiïìu hên haånh ài lïn nïìn gaåch, thónh thoaãng leåt beåt vaâo àoá nhûäng àöëng gò kha khaá to àïí laâm duyïn.

* * *

Saáng súám höm sau. Böën ngûúâi haão têm àaä sûãa soaån àoân, khïnh àïën àêìu ngoä nhaâ

chõ cu, baây sùén trïn àûúâng, vaâ vaâo trong nhaâ giuåc túái têëp. Chó tûâng êëy ngûúâi cuäng àuã nhêëc nöíi chiïëc quan taâi, vò noá moãng,

vaâ vêåt chûáa úã trong cuäng chùèng nùång nïì gò. Chó laâ möåt böå xûúng nhoã nhùæn, boåc bùçng lêìn da moãng manh. Trong phuát chuyïín cûäu, chõ cu Sûát àûát ruöåt àûát gan. Chõ goâ

lûng, cöë nñu cöî vaán laåi. Nhûng mùåc kïå, noá cûá theo taám cùèng chên, tiïën nhanh thoùn thoùæt.

Ngûúâi ta nêng àïìu tay àïí xuöëng thïìm vaâ ra ngoä. Ngûúâi ta àùåt trïn àoân, uáp maái vaâo, thùæp nïën, thùæp hûúng, röìi buöåc laåi böën chiïëc maânh böën bïn cho chùæc chùæn.

- öëi meå úi laâ meå úi, röìi àêy möåt ngaây möåt xa, biïët bao giúâ cho meå con ta laåi gùåp nhau! úái giúâi cao àêët daây úi! Giûúâng cao chiïëu saåch meå chùèng nùçm, meå ra nùçm ngoaâi giûäa àöìng, meå úi laâ meå úi!


Nhûng coá ai àïí yá àïën sûå kïí lïí thaãm thiïët êëy? - Naâo? Bùæt tay vaâo! Xong ba höìi chñn tiïëng thò anh em lïn cho

àïìu nheá. Tiïëng pheâng reâ nöíi lïn nhû run, nhû khoác. Chiïëc nhaâ taáng vûâa

nêng cao, chõ cu thûúng têm quaá, àûáng khöng vûäng, ngaä khuyåu xuöëng àêët.

Nhûng maâ: - Naây! Haäy dêåy àaä. Chõ múã mùæt ra, nhòn. Öng quaãn cöë cêìm roi mêy, phò húi rûúåu vaâo mùåt chõ, noái: - Maây dêåy àaä, khöng coá pheáp thïë. Chõ cu vûâa khoác, vûâa rïn ró: - Pheáp thïë naâo, öng úi. Öng quaãn löå cau mùåt, goä àêìu roi vaâo nhaâ taáng: - Nghôa laâ noá laâ pheáp thïë. Àûúâng laâ àûúâng laâng. Laâng cùæt töi ra

tröng nom. Chõ coá tû caách gò maâ daám àûa ma baâ cuå laåi khöng noái vúái töi möåt tiïëng? Böën ngûúâi naây khiïng aáo quan vaâo trong nhaâ giaã chõ êëy!

Chõ cu choaáng vaáng, vöåi àûáng dêåy. Chõ thêëy öng quaãn löå giêîm möåt chên lïn àêìu àoân àïí ghò xuöëng. Chõ khoác:

- Thöi, töi laåy öng, tuãi vong linh meå töi lùæm, öng úi!

Öng quaãn cöë xua tay cho maånh, cöë lùæc àêìu cho nhanh, cöë nhùn mùåt cho ra veã tûác giêån, noái:

- Chùèng coá thò töi àûa chõ lïn quan, chûá àûúâng laâ àûúâng laâng hay àûúâng riïng nhaâ chõ maâ chõ daám muåc àñch rùæc vaâng bûâa baäi ra àêy? Ai queát hêìu chõ? Maâ tûã khñ xöng lïn, ngöå ngûúâi laâng chïët lêy thò töi biïët noái sao?

Ngûúâi xuám quanh, möîi ngûúâi möåt àiïìu:

- Thöi, baác quaãn, giúâi sinh ra thïë, baác ngú cho chõ êëy, chõ êëy khöng biïët pheáp.

- Khöng àûúåc, nghôa laâ khöng biïët pheáp thò töi laâm cho biïët pheáp. Töi coá tû caách coi àûúâng laâng. Nïëu töi dïî daäi, ngöå röìi trïn caác cuå "traách nhiïåm" töi, thò ai ra chõu töåi cho töi.


Chõ cu Sûát thêëy öng quaãn löå duâng nhûäng chûä viïåc quan àïí toã ra mònh khoá tñnh vaâ hùng haái nhû vêåy, thò sûå thöng minh böîng vuåt ngay vaâo trong oác chõ.

Chõ khöng khoác nûäa, lêëy vaåt aáo chuâi àöi mùæt àoã hoe, röìi tûâ tûâ cúãi nuát giaãi yïëm.

Liïëc mùæt thêëy phaát taâi àïën núi, öng quaãn dõu mùåt: - Töi vêîn biïët chöî ngûúâi laâng ngûúâi nûúác, laâm ra sinh mêët loâng

mêët bïì nhau, nhûng nghôa laâ viïåc quan anh cûá pheáp cöng anh laâm, ai oaán thò oaán.

Noái àoaån, öng laåi liïëc mùæt lûúåt nûäa, thêëy chõ cu àaä nùæm caái gò úã trong tay. Öng biïët rùçng khöng phaãi noái thïm gò. Öng àûáng yïn, àïí nhûúâng lúâi cho chõ. Mùåt öng, luác àoá, tuy trú treän, nhûng tûúi lùæm.

Chõ nhúâ ngûúâi vaâo nhaâ lêëy caái àôa, röìi àïí àaánh caåch hai mûúi trinh vaâo, dõu daâng thûa:

- Goåi laâ thïë, coá cúi giêìu biïëu öng, thöi thò öng cho caác baác êëy khïnh baâ chaáu ra àöìng.

Öng quaãn àïí nùm àêìu ngoán tay vaâo loâng àôa, veát möåt caái rêët anh huâng, röìi gêåt àêìu, hêët roi:

- Thöi àûúåc!


truyện ngắn nguyỄn cÔng hoan

Documents