Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları SempozyumuTebliğler Kitabı

Cilt II

ISBN Takım: 978-605-85696-1-4 II. Cilt: 978-605-85696-3-8

Bu kitap, Meridyen Destek Derneği tarafından Sonpeygamber.info projesi kapsamında gerçekleştirilen Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları

Sempozyumu’nda (9-12 Nisan 2015 – İstanbul) sunulan tebliğlerin derlenmesiyle oluşturulmuştur. Tebliğlerin içeriğinden yazarları sorumludur.

© Meridyen Destek Derneği | Kasım 2016 - İstanbul

İletişim / Contact:Mimar Sinan Mah. Dr. Fahri Atabey Cad. No: 5 34672 Üsküdar – İstanbul – Türkiye

www.meridyendernegi.org – meridyen@meridyendernegi.org

Editöryal Sekreterya: Hatice Sarı TanRedaksiyon: Fatih Demir

Kapak: Salih PulcuMizanpaj: Yunus Emre Kaya

Baskı ve Cilt: Seçil Ofset

www.sonpeygamber.infowww.lastprophet.info

www.derletzteprophet.infowww.posledniyprorok.info

www.ledernierprophete.infowww.hadisvesiyer.org

www.onlinehadis.comwww.onlinesiyer.com

www.sonpeygambercocuk.infowww.seerahforkids.info

www.peygamberinizinde.infowww.hadithandsira.info

255

* Prof. Dr., Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bil-gisi Eğitimi Bölümü.

** Ar. Gör., Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı.

Ortaöğretim ‘Hz. Muhammed’in Hayatı’ Dersi Hakkında Bir Değerlendirme

Ahmet Koç*

Hayri Güzel**

Özet

Türkiye’de din eğitim ve öğretimi, 1982 Anayasası’nda din kültürü ve ahlak bil-gisi derslerinin zorunlu olması ile yeni bir statü kazanmış, bu süreçten sonra da özellikle 2012 yılında din öğretimi ile ilgili önemli yasal düzenlemeler ya-pılmış; ortaokul ve liselerde din öğretimi çerçevesinde okutulan din kültürü ve ahlak bilgisi derslerine ek olarak “Kur’an-ı Kerim”, “Hz. Muhammed’in hayatı” ve “temel dinî bilgiler” dersleri ihdas edilmiştir. Bu dersler içerisinde “Hz. Mu-hammed’in hayatı” dersi, yetişmekte olan genç kuşakların kendisiyle özdeşim kurabilmesi ve onu model alabilmesi için Hz. Peygamber’in tanıtımına önemli ölçüde imkân sağlamaktadır.

Bu çalışmada liselerde seçmeli olarak okutulan derslerden “Hz. Muhammed’in hayatı” dersi, din eğitimi bilimi açısından incelenmiştir. Bu bağlamda dersin Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu tarafından kabul edilen “Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı ile Öğretim Ma-teryalleri” değerlendirilmiştir. Ayrıca İstanbul ili evreninde dersi okutan öğret-menlere de 13 sorudan oluşan bir anket uygulanarak uygulayıcıların öğretim programı, öğretim materyali ve dersle ilgili çeşitli meseleler hakkındaki görüş ve kanaatleri de belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimler: Din Eğitimi, Siyer Öğretimi, Öğretim Programı

256

GirişÜlkemizde “din bilgisi” dersi, 1982 yılından önce ilk ve orta dereceli okullarda

‘isteğe bağlı’ olarak okutulmuştur. 1975-1974 eğitim-öğretim yılından itibaren programlara zorunlu “ahlâk” dersi ilave edilmiştir. Bu iki ders, 1982 Anayasası’nın 24. maddesi ile birlikte değerlendirilmiş ve 1983-1982 eğitim-öğretim yılında ilkokul 4. sınıftan itibaren başlangıçta “din ve ahlak bilgisi”, sonra da “din kültürü ve ahlak bilgisi” adıyla örgün eğitimde okutulan zorunlu dersler arasında yer almıştır.

Zorunlu olarak okutulmaya başlandığı tarihten itibaren bu dersin program-larda ‘zorunlu’ olarak yer almasına bazı kesimler karşı çıkmış ve konuyu çeşitli platformlarda tartışmaya açmışlardır.

Bu dersin zorunlu olmasına karşı çıkanlar, din kültürü ve ahlak bilgisi dersin-de dinin, kültürel bir olgu olarak ele alınıp bütün dinler ve inanışlar hakkında ge-nel bilgiler verilmesi gerekirken sadece tek din ve tek mezhep esas alınarak ‘doktri-ner’ bir din eğitimi yapıldığını savunmuşlardır. Hatta meseleyi sadece tartışma ve müzakere boyutunda bırakmayıp gerek ulusal gerekse uluslararası mahkemelerde çeşitli davalar açmışlardır.

Buna karşılık toplumun büyük bir kesimi, çocuklarının din eğitimi ihtiyacı-nın devlet tarafından karşılanması gerektiğini, mevcut haliyle din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin bu ihtiyacı karşılamaktan uzak olduğunu ileri sürmüşler ve Anaya-sa’nın 24. maddesinden hareketle isteğe bağlı din eğitimi imkânının sunulmasını talep etmişlerdir.

Anayasa’nın ilgili maddesinde konu şu şekilde düzenlenmektedir: “Din ve ah-lâk eğitim ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçükle-rin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır…”

Söz konusu madde, din eğitim ve öğretimi ile ilgili üç hususu öne çıkarmakta-dır. İlk olarak, din eğitimi ve öğretiminin devletin gözetim ve denetiminde olması; ikinci olarak din kültürü ve ahlâk öğretiminin ‘zorunlu’ olması ve üçüncü olarak da bu zorunluluk dışında talep edenler için isteğe bağlı din eğitimi ve öğretimine müsaade edilmesidir.

Anayasa’da din eğitimi ve öğretimini düzenleyen bu bölüm ile birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ek protokolünün 2. maddesinde belirtilen “devletin eği-tim imkânı sağlarken anne ve babaların dinî ve felsefî inançlarına saygı duyması ilkesi” dillendirilerek Türkiye’de ‘isteğe bağlı’ din eğitimi talepleri gündeme taşın-mıştır. Okullarda ‘isteğe bağlı’ din dersi verilip verilemeyeceği meselesi, 28 Şubat sürecinde (1997) ve sekiz yıllık kesintisiz eğitim tartışmaları sırasında gündeme

257

gelmiştir. Nihayet 1-5 Kasım 2010 tarihleri arasında gerçekleştirilen 18. Millî Eği-tim Şurası’nda ‘isteğe bağlı’ din eğitimi ile ilgili tartışmalar karara bağlanmıştır. Bu karar şöyledir: “Anayasa’nın 24. maddesinin (ilgili) hükmü gereğince isteyen anne ve babaların çocuklarının ahlâkî ve manevi değerlerini geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla seçmeli din eğitimi verilebilmesi için düzenlemeler yapılmalıdır.”

‘İsteğe bağlı’ din eğitimiyle ilgili oluşan yoğun talep ve bunun neticesinde Millî Eğitim Şurası’nda alınan tavsiye kararıyla birlikte Türk eğitim sistemini ye-niden yapılandırma çalışmaları kapsamında isteğe bağlı din eğitimiyle ilgili somut adımlar da atılmıştır. AK Parti Meclis Grubu tarafından 20 Şubat 2012 tarihinde TBMM Başkanlığı’na “İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” teklifi sunulmuştur. Bu çerçevede 1739 sayılı Millî Eği-tim Temel Kanunu’nun 25. maddesinde 11.04.2012 tarihinde yapılan değişiklikle ortaokullar ile imam hatip ortaokullarında, lise eğitimini destekleyecek şekilde öğrencilerin yetenek, gelişim ve tercihlerine göre seçimlik derslerin oluşturulması; ortaokul ve liselerde okutulacak seçmeli derslerden “Kur’an-ı Kerim” ve “Hz. Pey-gamber’in hayatı” derslerinin isteğe bağlı seçmeli ders olarak okutulması kararlaş-tırılmıştır. Bu iki dersin dışında bu okullarda okutulacak diğer seçmeli dersler için Bakanlıkça geniş bir havuz oluşturulması istenmiştir.

Bu kanuna uygun olarak Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu 25.06.2012 tarih ve 69 sayılı kararıyla “İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Orta-okullar) Haftalık Ders Çizelgesi”ni yayımlamıştır. Bu çizelgede ortaokullarda oku-tulacak seçmeli dersler olarak “din, ahlak ve değerler”, “dil ve anlatım”, “yabancı dil”, “fen bilimleri ve matematik”, “sanat ve spor” ve “sosyal bilimler” olarak belir-lenen altı farklı alanda 21 ders belirlenmiştir. Bu alanlardan “din, ahlak ve değer-ler” öğrenme alanında “Kur’an-ı Kerim”, “Hz. Muhammed’in hayatı” ve “temel dinî bilgiler” dersleri yer almıştır. Yine Talim Terbiye Kurulu’nun 14.08.2012 tarihli ve 124 sayılı kararı ile “Ortaöğretim Kurumları (Liseler) Haftalık Ders Çizelgesi”nin ikinci grup seçmeli dersler listesine “Kur’an-ı Kerim” ve “Hz. Muhammed’in hayatı” dersleriyle birlikte “temel dinî bilgiler” dersi ilave edilmiştir.

Derslerin seçimi ise şu şekilde olmaktadır: Öğrenci, seçmeli dersler grubun-dan aynı dersleri alabildiği gibi farklı gruplardan da dersler alabilmektedir. Öğ-rencinin ders seçiminde bu dersi daha önce alıp almadığı dikkate alınmamaktadır. Örneğin bir öğrenci 9. sınıfta Hz. Muhammed’in hayatı dersini seçmese bile 10. sınıfta bu dersi seçebilmektedir. “Kur’an-ı Kerim” ve “temel dinî bilgiler” dersi için de durum böyledir.

Cumhuriyet dönemi din eğitimi tarihinde ilk ve orta dereceli okullarda zorun-lu din kültürü ve ahlak bilgisi dersi yanında isteğe bağlı din eğitimi derslerine yer verilmesi, yeni bir uygulamadır ve bu hususta henüz yeterli geribildirimler alınma-mıştır.

258

Bu çalışmada, liselerde isteğe bağlı olarak okutulan derslerden “Hz. Muham-med’in hayatı” dersi, din eğitimi bilimi açısından incelenmiştir. Dersin niteliği ve verimliliğinde öğretim programı, ders materyalleri ve bunların sahadaki uygula-yıcıları olan öğretmenler sürecin en önemli bileşenleridir. Nitekim öğretim prog-ramı, eğitim öğretimin hazırlık aşamasından değerlendirme aşamasına kadarki bütün süreçlere rehberlik eden en önemli kılavuzdur. Programın içerisinde; hedef-ler, içerik, eğitim durumları, öğrenme-öğretme strateji, yöntem ve teknikleri ile sınama durumları yer alır.1

Bu nedenle araştırmamızda ve değerlendirmelerimizde Millî Eğitim Bakan-lığı, Talim ve Terbiye Kurulu tarafından kabul edilen “Hz. Muhammed’in Haya-tı Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı” ve “Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi Öğretim Materyalleri” esas alınmıştır. Bunların yanı sıra İstanbul evreninde dersi okutan 36 öğretmene 13 sorudan oluşan bir anketle uygulayıcıların öğretim prog-ramı, öğretim materyali ve derse ilişkin meseleler hakkındaki görüş ve kanaatleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada elde ettiğimiz veriler, çalışmanın ilgili baş-lıkları altında analiz edilerek yorumlanmış, sonuç kısmında da son değerlendirme-ler ve öneriler sunulmuştur.

Bu çalışmanın özellikle “Hz. Muhammed’in hayatı” dersine ilişkin program geliştirme süreçlerine katkı sağlaması umulmaktadır. Bunun yanı sıra meselenin paydaşları olan öğretmenler, ders kitabı yazarları, materyal ve içerik geliştirecek kişiler, kısaca siyer öğretimini konu edinen bütün faaliyetlere veri desteği sağla-ması amaçlanmaktadır.

1- Programın Temel Yaklaşımı“Hz. Muhammed’in hayatı” dersi öğretim programına bakıldığında vizyon ve

misyon ifade eden bir yaklaşım görülmemektedir. Bununla birlikte genellemelerin yer aldığı “Giriş” kısmında konuya ilişkin bazı açıklamalara yer verilmiştir.

Bu bağlamda, Hz. Muhammed’in en güzel ahlak ile donatılıp insanlara ör-nek olarak sunulduğu ve ona itaat edilmesi istendiği vurgulanmıştır. Hz. Muham-med’in kıyamete kadar insanlığın kurtuluşu için tek umut olduğuna ve onun yol göstericiliğinin iyi kavranmasının ancak bütün bir hayat için örnek alınması ile mümkün olacağına, Hz. Muhammed’in yaşı, cinsiyeti ve sosyal statüsü ne olursa olsun herkes için hayatın tamamını kuşatan, her insanın yapabileceği yalın ve ya-şanabilir ideal bir örnek olduğuna dikkat çekilmiştir. Onun örnekliğinin, Kur’an’ın esaslarını bizzat yaparak ve yaşayarak açıklayıp öğretmesi ve bu yönüyle de farklı çağ ve coğrafyadan insanlara açık, anlamlı, yalın, kapsamlı, güvenilir ve uygulana-bilir olduğu ifade edilmiştir.2

1 Veysel Sönmez, Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı, Anı Yayıncılık, Ankara, 2005, s. VI-X. 2 MEB, Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı, 2012.

259

“Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi Öğretim Programı” geliştirilirken Kur’an-ı Kerim, hadis, siyer ve tarih kaynakları esas alınmıştır. Öğretim programında Hz. Muhammed’in hayatının tematik olarak anlatımı öne çıkarılmıştır.

Bu yaklaşım programın amaçlar, muhteva ve öğrenme-öğretme süreçlerine yansıyor mu acaba? Bu sorunun cevabı, diğer başlıklar altında incelenecektir?

2- Programın YapısıOrtaöğretim Hz. Muhammed’in Hayatı Öğretim Programı’nda genel amaçlar

yanında öğrenme alanları, üniteler, konu başlıkları, her konuya ilişkin kazanımlar ve açıklamalar ile bu konuların işlenmesi için belirlenen ders saati sayıları da yer almaktadır.

Bunlar şöyle sıralanabilir:

a) Genel Amaçlar

Programda dersin genel amaçları şöyle ifade edilmiştir:

“Öğrencilerin;

• Hz. Muhammed’in hayatını ana temalarıyla tanımaları,

• İslam dininin doğru anlaşılmasında Hz. Muhammed’e olan ihtiyacı fark etmeleri,

• Hz. Muhammed’in İslam’ı yaşamada örnek olduğunu kavramaları,

• Hz. Muhammed’in hayatını bütüncül bir yaklaşımla öğrenmeleri amaçlanmak-

tadır.”

b) Öğrenme Alanları

Programda 6 tane öğrenme alanı bulunmaktadır:

• Hz. Muhammed’in Hayat Hikâyesi

• Günlük Hayatta Hz. Muhammed

• En Güzel Örnek

• Sosyal Hayatta Hz. Muhammed

• Hz. Muhammed ve Aile

• Hz. Muhammed ve Toplumsal İletişim

Bu öğrenme alanlarının muhtevasında da şunlara yer verilmiştir:

260

– Hz. Muhammed’in Hayat Hikâyesi Öğrenme Alanı

Bu öğrenme alanında tüm sınıflarda “Hz. Muhammed’in Hayat Hikâyesini Hatırlayalım” adı ile aynı ünitenin açılımı, kazanım ve açıklamaları ortak olarak yer almaktadır.

Ünite açılımının din kültürü ve ahlak bilgisi dersinde 6. sınıfta okutulan “Hz. Muhammed’in Hayatı” ünitesi ile aynı olduğu görülmektedir. Ünitede Hz. Mu-hammed’in doğduğu çevre, doğumu, gençliği, peygamber oluşu, Mekke ve Medine dönemi ile vefatı genel hatlarıyla işlenmektedir. Ünitenin, bu haliyle her yıl genel bir tekrar ile diğer ünitelere hazırlık yapma veya ara sınıflarda dersi yeni alan öğ-rencilere Hz. Muhammed’in hayatını tanıtma amacını güttüğü söylenebilir. Ancak 5. sınıftan 12. sınıfa kadar öğrencilerde büyük gelişim ve farklar mevcut olacaktır. Bu nedenle ünite açılım, kazanım ve açıklamalarının bu farkı da gözeterek düzen-lenmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

– Günlük Hayatta Hz. Muhammed Öğrenme Alanı

Bu öğrenme alanının 9. sınıf düzeyinde yer alan ünitesi “Estetik” adını taşı-maktadır. Ünite açılımlarına bakıldığında tertipli ve düzenli yaşamak, söz, dav-ranış ve işleri güzel yapmak ile güzellik ve güzelleşme konularının yer aldığı gö-rülmektedir. Ünite açıklamalarında “Güzellik ve Güzelleşme konusu ele alınırken Hz. Muhammed’in kadın ve erkeklerin, güzellik ve güzelleşme konusunda dikkat etmeleri gereken ölçülerle ilgili tavsiyelerinden örnekler verilecektir” ifadesi ile öğretmenden estetik kavramını kadın ve erkeğin güzelliği bağlamında ele almasının beklendiği anlaşılmaktadır. Ünitenin estetiği sadece ferdî boyutta ele alması, bir eksiklik ola-rak düşünülebilir. Zira estetik, sosyal ve kültürel boyutları da olan bir kavramdır.

10. sınıfta bu öğrenme alanında “Sağlık” ünitesi yer almaktadır. Ünite açıkla-malarında sağlık ve sağlığı korumanın önemi, tedavi olmak ve hastalıklara sabret-menin önemi konu edilmektedir. Ünitenin dördüncü kazanımında yer alan “Hz. Muhammed’in tedavi olmaya teşvik konusundaki söz ve davranışlarını açıklar” cümlesi yanlış tevekkül anlayışlarının ortadan kaldırılması açısından önemlidir. Ancak bu konuda öğrencinin açıklamada bulunması yeterli değildir. Bunu davra-nışa dönüştürmesi de gerekmektedir. Dolayısıyla kazanım, bu çerçevede formüle edilmelidir. Yani sadece bilişsel alanda değil, duyuşsal-durumsal alanda da kaza-nımlar eklenmelidir. ‘Bağlı olmak, takdir etmek, değer vermek, katılmak, kabul etmek, önem vermek, isteklilik göstermek, sorumluluk göstermek’ gibi iadelerle biten kazanımlar yer almalıdır.

Bu öğrenme alanında 11. sınıfta yer alan ünite “Ekonomik Hayat” ünitesidir. Ünite açılımlarında helal kazanç, alın teri, alışverişte dürüstlük, emeğin karşılığı-nı vermek, ölçü ve tartıyı doğru yapmak konularının ele alındığı görülmektedir.

261

Ünite açıklamalarında konuların günlük hayatla ilişkilendirilmesi istenmektedir. Günlük hayatta dürüstlük ve emeğe saygı konularının Hz. Muhammed’in örnek-liği açısından işlenmesi önemlidir. Kazanımlarda da Hz. Muhammed’in bu konu-lara yaklaşımının öğrenci tarafından bilişsel düzeyde öğrenilmesinin amaçlandığı görülmektedir. Öğrendiklerini davranışa dönüştürmesini amaçlayan bir kazanım bulunmamaktadır.

12. sınıfta ikinci ünitenin adı “Bilgi ve Değişim”dir. Ünite açıklamalarında bil-gi ve değişimin önemi, bireysel ve sosyal değişim, erdemli insan yetiştirmek konu-ları işlenmektedir. Üniteni açıklamalar kısmı boş bırakılmıştır.

Bu ünitenin açıklamalar kısmında Hz. Muhammed’in Medine’de özel önem verdiği Suffa’ya vurgu yapılarak bilgi ve değişim konusu bu zaviyeden ele alınsa daha etkili olabilirdi.

– En Güzel Örnek Öğrenme Alanı

9. sınıfta “Hayâ ve İffet” başlıklı ünitede hayâ ve iffetin önemi ile birlikte “Al-lah’ın huzurunda olma bilinci” konuları yer almaktadır. Ünite açıklamalarında “Bu ünite, yaşama dair olumlu bağlantılar kurularak anlatılacaktır” ifadesi ile olum-suz örneklerin ünitede kullanılmaması vurgulanmıştır. Ünitenin dördüncü kaza-nımında “Evlilik dışı ilişkilerin bireysel ve toplumsal hayata verdiği zararları anlatan sözlerini açıklar” cümlesinde eleştirilen evlilik dışı ilişki kavramının sınırının ne ol-duğunun netleştirilmesi gerekmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayım-lanan öğretim materyali (ders kitabı) incelendiğinde iffet kavramının “Fakirliğini ve zaruretini gizleyip çok muhtaç bir hâle düşmedikçe durumunu kimselere açmamaktır” şeklinde açıklandığı ve bu sınırlar üzerinde işlendiği görülmektedir.

Yukarıda bahsedilen kazanımla ilgili olarak (belki de bahsettiğimiz açıklama doğrultusunda) iffeti koruma yollarından birinin de evlenmek olduğundan bahse-dilmekte, konu bu çerçeveden dışarı çıkarılmamaktadır. Kazanımlarda, öğrencile-rin hayâlı ve iffetli olma konusunda istekli olmaları ve bunları davranışa dönüştür-meleri konusunda bir beklenti içinde olunmaması önemli bir eksikliktir.

“En güzel örnek” öğrenme alanında 10. sınıfta “Denge” ünitesi yer almaktadır. Ünite açıklamalarına bakıldığında inanç, ibadet, duygu, davranış ve harcamalar-da denge konularının işlendiği görülmektedir. Ünite açıklamalarında, duygularda denge konusunun sadece sevgi, öfke ve korku duyguları ile sınırlandırılması isten-mektedir.

Oysa ‘denge’ bu duyguların dışında; muvazene, uyum, ahenk, kıvam, insaf, adalet, istikrar, insicam, tutarlılık anlamlarına da gelmektedir. Denge, bir şeyin yaratılış amacına uygun olması, hikmetin gereğinden daha fazla veya daha eksik olmamasıdır. Dengeli olmak, aşırılıklardan, ifrat ve tefritten sakınmak, inançta

262

tutum ve davranışta ölçülü olmak, her şeyi yerli yerinde ve yeterince yapmaktır.

İslam eğitiminin insanı ulaştırmak istediği “sırât-ı müstakîm” (dosdoğru ve adil yol) hedefi, için en önemli prensip olan denge prensibinin bu şekilde sı-nırlandırılması bir eksiklik olarak gözükmektedir.

11. sınıfta yer alan “Dünya ve Ahiret Algısı” ünitesi, Hz. Muhammed’in dün-ya ve ahirete nasıl baktığı ve Müslümanların da nasıl bakması gerektiği üzerinde durmaktadır.

Ünite açılımlarında dünya ve ahiret için çalışmak konusu ile dünya ve ahiret dengesi konusu işlenmektedir. Ünite açıklamaları boş bırakılmıştır. Ünitenin birinci kazanımı, “Dünya hayatının geçici ve sınırlı olduğuna yaptığı vurguyu kavrar” cümlesidir. Bu kazanım ile ortaya çıkması muhtemel yanlış anlamaları, ikinci kazanım ortadan kaldırmayı amaçlar görünmektedir. İkinci kazanım da “Dünya nimetlerinden faydalanmak gerektiğini anlatan söz ve davranışlarına örnekler verir” şeklindedir. Bu dengeyi kurmuş bulunması, ünitenin dikkate değer bir yönüdür. Ancak kazanımlar, sanki bu konuları öğretmek için öğrenen birine hitap eder tarzda sadece bilişsel amaçlar içermektedir. Programda öğrenciden buna uygun davranışlar göstermesi ile ilgili bir hedef yoktur.

Bu öğrenme alanının 12. sınıfta yer alan ünitesi “Sevgi ve Merhamet” ünitesi-dir. Ünite açıklamalarında sevgi anlayışı, merhamet duygusu, canlılara merhamet ve merhametin yaygınlaştırılması konuları yer almaktadır. Ünite isminde sevgi ve merhamet, iki temel kavram olarak yer alırken ünite alt başlıklarının dörtte üçü-nün merhamet üzerine olması dikkat çekicidir. Sevgi konusu sadece bir başlıkta işlenmiş, geri kalan üç başlık merhamet duygusuna ayrılmıştır. Ünite açıklamala-rında “Hz. Muhammed’in merhametin yaygınlaştırılması için gösterdiği çabalara vurgu yapılacaktır” denmektedir. Bu ifadeyle merhametin kişisel boyutundan çok toplumsal boyutu üzerinde durulmasının ve merhametin yaygınlaşmasının öne-minin vurgulanmasının istendiği anlaşılmaktadır.

Ünitenin yedi kazanımı vardır. Kazanımların tamamı “açıklar”, “kavrar”, “örnekler verir” ifadeleri ile bitmekte ve bilişsel hedefler gütmektedir. Öğrencinin, sevgi ve merhametin önemini içselleştirmesine ve davranışa dönüştürmeye istekli olmasına yönelik bir kazanım bulunmamaktadır.

– Sosyal Hayatta Hz. Muhammed Öğrenme Alanı

Bu öğrenme alanında 9. sınıfta yer alan ünitenin adı “Eşitlik”tir. Ünite açık-lamalarında insanların insanlıkta, kullukta ve hukuk karşısında eşitliği ile eşitliği korumanın önemi konuları işlenmektedir. Ünitede açıklamalar bölümü boş bı-rakılmıştır. Ünitenin üçüncü kazanımında “İnsanların hukuk karşısında eşit ol-duklarını anlatan söz ve davranışlarından çıkarımlarda bulunur” ifadesi dikkat

263

çekmektedir. Zira dersin diğer ünitelerindeki kazanımlardan farklı olarak bu kaza-nımda öğrenciden analiz basamağında sonuçlar beklenmektedir.

Ünitede eşitlik kavramı yanında adalet kavramından söz edilmemesi, en azından kazanım veya açıklamalarda ifade edilmemesi bir eksiklik olarak değerlendirilebilir. Gerçi adalet kavramı, ortaokul 8. sınıfta “İnsan Hakları ve Adalet” ünitesi ile işlenmiştir ancak o ünitede eşitlik konusuna değinilmektedir. 8. sınıf ünitesinde adalet kavramı, insan hakları ifadesi ile birlikte kullanılırken bu ünitede eşitlik kavramının tek başına ünite ismi olmasının, eşitlik kavramının günümüz dünyasında daha öne çıkan bir kavram olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Oysa eşitlik ve adalet çok farklı anlamlar içerir ve bunun vurgulanması gerekir.

10. sınıfta yer alan ilgili ünitenin adı “Özgürlük”tür. Ünite açıklamalarında iş-lenmesi beklenen konular inanç ve ibadet özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü, ekonomik özgürlük ve özgürlüğün sınırları olarak sıralanmıştır. Ünitenin beşinci kazanımı, “Özgürlüğü helaller, haramlar ve başkalarının haklarını ihlal etmeme noktasında değerlendirdiğini kavrar” şeklindedir. Bu kazanımla özgürlüğün sınırsız olmadığı, başkalarının haklarını ihlal etmenin haklar kapsamına girmediği vurgusu yapılması önemlidir.

11. sınıfta yer alan ünitenin adı “Toplumsal Barış”tır. Ünite açıklamalarında toplumsal barışın önemi, toplumsal barışı sağlayan ve bozan unsurlar, toplumsal barışın aşamaları gibi başlıklar yer almaktadır. Ünite açıklamalarında Hz. Muham-med’in “Selamı aranızda yayınız” hadisinin anlamlarına vurgu yapılması istenmek-tedir. Burada “anlamları” kelimesinin kullanılması, bu hadisin ferdî ve toplumsal boyutları açısından farklı değerlendirmelerinin yapılması gerektiği şeklinde yo-rumlanabilir.

Ünite açıklamalarında ayrıca Hz. Muhammed’in Hicret sonrası Medine’de oluşturduğu toplumun kuruluş evrelerine de vurgu yapılması istenmektedir. Buradan da toplumsal barış ile bu süreç arasında doğrudan bir bağ kurulması ve oradaki süreçlerin öğrenciye örnek olarak sunulmasının amaçlandığı düşünülebilir. Ünitenin beşinci kazanımında da “Toplumsal barışı sağlamada gerçekleştirdiği yön-tem ve aşamaları kavrar” denilerek bu noktaya vurgu yapılmıştır.

“Sosyal Hayatta Hz. Muhammed” öğrenme alanında 12. sınıfta “Toplumsal Paylaşım” isimli bir ünite yer almaktadır. Ünite açılımlarına bakıldığında paylaşım kavramının duygusal ve ekonomik paylaşım ile zaman paylaşımı olarak üç boyutta ele alındığı görülmektedir. Bir diğer başlık ise “Güçsüzlere Yardım”dır. Ünite açık-lamalarında “Güçsüzlere Yardım konusu ele alınırken Hz. Muhammed’in yaşlılar, engelliler ve kimsesizler gibi ilgi ve korunmaya ihtiyacı olanlara duyduğu sevgi-ye; onlara yaptığı maddi manevi yardıma dair örnekler verilecektir” denmekte ve ünitenin dördüncü kazanımı işaret edilmektedir. Ünitenin dördüncü kazanımı ise

264

“Güçsüzlere sevgi ve ilgi gösterilmesi konusundaki söz ve davranışlarını açıklar” cümle-sidir. Bu hâliyle açıklamalar bölümündeki ifade gereksizdir. Zira kazanımı gerçek-leştirmek için zaten bunun yapılması gerekmektedir.

– Hz. Muhammed ve Aile Öğrenme Alanı

9. sınıfta “Hz. Muhammed ve Aile” öğrenme alanında yer alan ünite “Ailesiz-lere Aile” ünitesidir. Daha önceki birçok ünitede eleştiri konusu yaptığımız yapının aksine bu ünite isminde Hz. Muhammed’e atıf yer almaktadır. Ünite açıklamala-rında öksüz, yetim, kimsesiz ve mağdurlara yardım konuları işlenmektedir. Ünite açıklamalarında ünite işlenirken öksüz, yetim veya mağdur öğrencileri incitmeme konusunda hassas davranılması istenmektedir. Kazanımlarda ise Hz. Muham-med’in öksüz, yetim ve mağdurların korunması konusundaki tavsiye, özen ve ça-balarını “açıklar”, “kavrar” ve “fark eder” ifadeleri ile öğrencilere vermeyi hedefle-mektedir. Öğrenciden beklenen bir “davranışa dönüştürme” hedefi, kazanımlarda görülmemektedir.

Bu öğrenme alanında 10. sınıfta yer alan ünitenin adı “Kadın ve Erkeğe Ba-kış”tır. Ünite açılımlarında kadın ve erkeğin konumu, kadın erkeğin eşitliği ve kadın erkek ilişkileri konuları yer almaktadır. Ünitenin açıklamalar bölümü boş bırakılmıştır. Ünitenin geneline bakıldığında mutlak bir kadın erkek eşitliğinden bahsetmediği görülmektedir. Konu başlıkları bu şekilde oluşturulurken isimlen-dirmelere yeterince dikkat edilmemiş, aynı zamanda modüler program tarzına uygun olarak bilgi düzeyi/hiyerarşisi bakımından belli bir düzen yakalayamamış, zorlama başlıklar koyulduğu izlenimi vermektedir. “1. Kadının konumu ve değeri, 2. Erkeğin konumu ve değeri, 3. Kadın ve erkek eşitliği, 4. Kadın ve erkek ilişkile-ri” şeklinde başlıklandırılmıştır. Bu başlıklar altında bilgiler birbirine karışmakta, dolgu bilgilerle bir karmaşa oluşmaktadır.

Bu öğrenme alanında 11. sınıfta “Ailede Eşlerin Görevleri” ünitesi yer almakta-dır. Bu öğrenme alanında daha önce de buna benzer ünitelerin yer aldığı düşünül-se de bu ünitede eşlerin birbirine karşı olan görev ve sorumluluklarının işleniyor olması, bu üniteyi diğerlerinden farklı kılmaktadır. Ünite açıklamalarında eşleri birbirine bağlayan değerler, eşlerin sorumlulukları ve görevleri, anlaşmazlıkların çözümü konuları ele alınmaktadır. Ünitenin ikinci kazanımında “Sorumluluklarını bilen bir eş olduğunu kavrar” cümlesi ile konunun Hz. Muhammed’in aile yaşantı-sından örnekler çerçevesinde işlenmesinin beklendiği anlaşılmaktadır.

12. sınıfta bu öğrenme alanındaki ünitenin başlığı “Evlilik”tir. Bu öğrenme alanında daha önceki sınıflarda yer alan ünitelere bakıldığında evlilik konusunun 12. sınıfa bırakılmış olması dikkat çekmektedir. Zira 11. sınıfta “Ailede Eşlerin Gö-revleri” ünitesi işlenmektedir. Evlilik konusunu işleyen bu ünitenin “Ailede Eşlerin Görevleri” ünitesi ile yer değiştirmesi ve önce evlilik konusunun işlenmesi, öğren-

265

me alanının bütünselliği açısından daha faydalı olacaktır. Ünite açılımlarında ev-liliğe teşvik, eş seçimi, nişan ve nikâh ile evlilik hukuku konuları yer almaktadır. Ünite açıklamalarında ise “Bu ünite, günlük hayatla ilişki kurularak olumlu örneklerle anlatılacaktır” ifadesi dikkat çekmektedir. Buradaki olumlu örnekten kastın ne ol-duğu açıklanmalı veya bu açıklamanın yapılmaması tercih edilmelidir.

– Hz. Muhammed ve Toplumsal İletişim Öğrenme Alanı

Bu öğrenme alanının 9. sınıfta yer alan ünitesinin adı “İstişare”dir. Ünite açık-lamalarında bireysel ve toplumsal konularda istişarenin önemi ve yararları işlen-mektedir. Açıklamalar bölümü boş bırakılmıştır.

“Hz. Muhammed ve Toplumsal İletişim” öğrenme alanının 10. sınıfta yer alan ünitesi “Yönetim Anlayışı” adını taşımaktadır. Ünite açıklamalarına bakıldığında yönetici ve yönetilen olarak iki temelde oluşturulduğu görülmektedir. Yöneticinin özellikleri, görev ve sorumlukları ile yönetilenlerin görev, sorumluluk ve yönetici ile ilişkileri ünitenin temel başlıklarını oluşturmaktadır. 11. sınıfta yer alan “Bir-likte Yaşama Kültürü” ünitesinde farklı din ve kültürlere sahip insanların birlikte barış içinde yaşayabilmesine yönelik konular işlenmektedir. Ünite açılımlarında farklılıkların din ve kültür olarak iki ana temelde ele alındığı görülmektedir. Farklı din mensuplarını kabullenmek ve onlarla iletişim, farklı kültürlere bakış ve kültür-ler arası iletişim ünite açılımlarında listelenen başlıklardır.

12. sınıfın son öğrenme alanında “Uluslararası İlişkiler” ünitesi yer almakta-dır. Ünite açıklamalarında dış politikanın önemi, uluslararası anlaşmalar, İslam’a davet mektupları, savaş ve barış konuları işlenmektedir. Ünite açıklamalarında da savaş ve barış konusu işlenirken Hz. Muhammed’in din adamlarına, mabetlere do-kunmama; kadınları, yaşlıları öldürmeme; savaş esirlerine iyi muamele etme gibi

konulardaki söz ve davranışlarına yer verilmesi istenmektedir.

c) Kazanımlar

“Hz. Muhammed’in hayatı” seçmeli dersi kazanımlarına baktığımızda tüm ünite ve öğrenme alanları içinde yer alan toplam 122 kazanım (9. sınıfta 27 kaza-nım, 10. sınıfta 31 kazanım, 11. sınıfta 31 kazanım, 12. sınıfta 33 kazanım) “tanır, bilgi sahibi olur, hatırlar, kavrar, açıklar, bilir, öğrenir, örnekler verir” ifadeleri ile bilişsel alana; “anlar, fark eder, algılar” ifadeleri ile de duyuşsal alana hitap etmek-tedir. Duyuşsal alan kazanımlarının ise tamamı ilk basamak olan ‘alma’ basama-ğındadır. Özellikle tepkide bulunma ve değer vermeye yönelik bir kazanım yoktur.

İsteğe bağlı olarak öğrenci tarafından seçilen bu dersteki kazanımlarda “istekli olur, davranışlar gösterir, duyarlı olur, önem verir” gibi ifadeler yer almalı, öğrencinin Hz. Muhammed’in örnekliğini hayatına yansıtması sağlanmalıdır.

266

Lise çağındaki gençlerde kimlik oluşturma, bu bağlamda ‘özdeşim kurma’, ‘öy-künme’, ‘rol-model arama’ önemli gelişim özellikleri ve ödevleridir. Ergenlik döne-minin temel gelişimsel özelliği kimlik oluşturmaktır. Kimlik oluşumu, özdeşleşme ile başlar. Genç, çevresinde gördüğü, beğendiği, etkilendiği değerli saydığı kişi ya da kişileri model alır, onlarla özdeşleşir. Gencin özdeşleştiği kişiler öğretmeni, an-nesi, babası, arkadaşı, sevdiği sanatçılar, roman kahramanları olabilir. Genç, bu kişilerin giyim tarzlarını, konuşmalarını, tavır ve davranışlarını taklit eder, bu an-lamda onlarla özdeşleşir.3 “Hz. Muhammed’in hayatı”, isteğe bağlı bir ders olarak bu hususlarda gençler için Peygamber Efendimiz’in modellenmesi için önemli fır-satlar sunmaktadır. Model alma, bu dönemin doğal bir gereksinimidir ve sonuçta genç, özdeşleşme yoluyla kimliğini bulacaktır.

d) Etkinlikler

Programın uygulanmasına ilişkin ilke ve açıklamalar bölümünde strateji, yöntem ve tekniklerle ilgili olarak; “Öğrenme-öğretme etkinliklerinde kazanımları edinmeye uygun görsel, işitsel ve basılı materyallerden yararlanılır” ifadesi yer almak-tadır. Bunun dışında programda ya da öğretim materyallerinde herhangi bir etkin-likten bahsedilmemektedir.

e) Açıklamalar

Öğretim programlarında yer alan “açıklamalar” kısmında 24 üniteden 8 ünite ile ilgili hiçbir açıklama yer almamıştır. Bazı ünitelerde ise sadece “Bu ünite günlük hayatla ilişki kurularak anlatılacaktır” şeklinde bir açıklama yapılmıştır. Ayrıca açık-lamalar kısmında kazanımlar arasında ilişkilendirmelere, hangi değer ve becerile-rin üzerinde durulacağına dair herhangi bir yönlendirme yer almamıştır. Dersin uygulayıcılarına yardımcı olabilecek açıklamalara yeterince yer verilmemesi, bazı ünitelerde ise ya hiçbir açıklama yapılmamış ya da benzer açıklamaların tekrar edilmiş olması, öğrenme-öğretme sürecine yönelik önemli bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. Bu durum, öncelikle programın kendi kazanımları arasında, son-rasında ise din kültürü ve ahlak bilgisi ya da ilgili diğer derslerin kazanımlarıyla ilişkilendirilmesine, kazanımlarında sürekliliğin sağlanması açısından sıkıntılar ortaya çıkarabilir.

3 Adnan Kulaksızoğlu, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011, s. 34-39.

267

3- Öğrenme-Öğretme Süreçleri

a) Strateji, Yöntem ve Teknikler

Programın uygulanmasına ilişkin ilke ve açıklamalar bölümünde strateji, yön-tem ve tekniklerle ilgili olarak “Öğrenme öğretme etkinliklerinde öğrenci merkezli öğrenme ve öğretme stratejilerinin, yöntem ve teknikleri kullanılır” ifadesi yer almak-tadır. Bunun dışında programda ya da öğretim materyallerinde herhangi bir stra-teji, yöntem veya teknikten bahsedilmemektedir.

Bu durum, inisiyatifin öğretmene bırakıldığı izlenimi vermektedir. Yaptığı-mız alan araştırmasında öğretmenler, büyük oranda düz anlatım yöntemiyle ders işlediklerini ifade etmişlerdir. Oysa öğretim strateji, yöntem ve teknikleri “nasıl öğretelim?” sorusunun cevabı olması itibariyle öğrenme-öğretme sürecinde; öğ-retim etkinliklerini örgütleme, öğretim materyallerini sunma, öğrenme çevresini düzenleme ve öğrenme yaşantıları sunmada öğretmene rehberlik eden ve öğrenci için amaçlanan bilgi, duygu ve becerilerin kazandırılmasında en etkili unsurlardır.

Programda dersin yapısına uygun, öğretmenlerin de rahat uygulayabilecekleri drama, örnek olay incelemesi, istasyon, altı şapkalı düşünme, görüşme ve kolleg-yum, beyin fırtınası, problem çözme gibi işbirliğine dayalı modern öğretme yolları somut olarak ifade edilmelidir.

b) İlkeler

Programın uygulanmasına ilişkin ilke ve açıklamalar bölümünde şu açıklama-lar yer almaktadır.

“Ünite ve kazanımlar, “Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi Öğretim Programı” genel amaçlarına ulaşmayı sağlayacak şekilde, farklı öğrenme alanlarına ayrılarak belirlenmiştir.

Öğrenme öğretme etkinliklerinde öğrenci merkezli öğrenme ve öğretme strateji-lerinin, yöntem ve teknikleri kullanılır.

Her bir ünite için kullanılacak süre ve ünitelerin işleniş sırası programda belir-lenmiştir. Bununla birlikte zümre öğretmenlerince öğrenci seviyesi ve çevre şart-larına uygun planlama yapılabilir.

Öğrenme-öğretme etkinliklerinde kazanımları edinmeye uygun görsel, işitsel ve basılı materyallerden yararlanılır.

Tüm öğrenme-öğretme süreçlerinde konuların öğrencilere sevdirilerek öğretil-mesi esastır.

Üniteler ele alınırken konular günlük hayatla ilişkilendirilecektir.

268

Öğrencilerin konuyu kavramaları esas alınacak ve öğrenciler, konularda geçen ayet ve hadisleri ezberlemeye zorlanmayacaktır.

Ünite konuları ayet ve hadisler temel alınarak işlenmelidir.

Tüm sınıflarda yer alan “Hz.Muhammed’in Hayat Hikâyesini Hatırlayalım” adlı ünite, öğrencilerin gelişim düzeyleri ve sınıfları dikkate alınarak ele alınacaktır.”

Programda ilkeler bölümünde önemli hususlara işaret edilmekle birlikte, bun-ların nasıl uygulanacağı ve konuda neler yapılacağı ile ilgili programdaki açıkla-malar ve yönlendirmeler yeterli değildir. Yapmış olduğumuz alan araştırması da

uygulayıcıların bu ilkelerden haberdar olmadıkları izlenimi vermektedir.

c) Ölçme ve Değerlendirme

Öğretim programının ölçme ve değerlendirme bölümünde genel ilkelerden bahsedilmektedir. Bunlar; amaç ve kazanımlarla uyumlu olma, öğrenme-öğretme süreciyle bütünlük, ölçme araçlarında çeşitlilik, kendini değerlendirme ve bireysel farklılıklar olarak ifade edilmiştir. Mevcut din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretim programına göre çok kısa ve özet olarak verilen bu bölümde ölçme ve değerlendirmenin genel ilkeleri yer almakta, bu ders için örnek olabilecek ölçme ve değerlendirme materyalleri sunulmamaktadır.

Oysa bu derste bilişsel ve duyuşsal geniş bir hedef yelpazesi vardır. Ders, iste-ğe bağlıdır ve ergenlik dönemlerinde olan gençler için Hz. Peygamber model ola-rak sunulmaktadır. Dolayısıyla ‘süreç değerlendirmesi’ önemlidir. Bunu sağlayacak ölçme ve değerlendirme etkinliklerine ve öğrencideki gelişmeleri gözlemleyecek proje görevlerine yer verilmelidir.

İsteğe bağlı olarak seçilen “Hz. Muhammed’in hayatı” dersinin uygulamaya konulduğu ilk yıl sadece sınavları yapılmış, e-okulda dersler açılmış ve dönem so-nunda da karnelerde notlar değerlendirilmiştir.

Sonuç ve ÖnerilerŞu anda ortaöğretimde uygulanmakta olan “Hz. Peygamberin hayatı” ders

programında ‘tematik’ yaklaşım benimsenmiştir ve kanaatimizce isabetlidir. Siyer öğretiminde tematik yaklaşımın alternatifi ‘kronolojik’ yaklaşımdır. Siyer öğreti-minde kronolojik yaklaşım; Hz. Peygamber’in belli zaman ve mekânla sınırlı haya-tını, o zaman ve mekânda yaşanmış olayları tarihî bir akışla sunmayı amaçlar. Bu yaklaşım, Hz Peygamber’i ve onun günümüze yansıması gereken örnekliğini sınır-lamaktadır. Siyer öğretiminde ‘tematik’ yaklaşım ise sadece kronolojik bilgiler ile olayların anlatılmasını değil, olguların ve Hz. Peygamber’in davranışlarının ardın-daki hikmetin irdelenmesini ve onun örnek alınmasını sağlayan bir yaklaşımdır.

“Hz. Peygamberin hayatı” ders programında ‘tematik’ yaklaşımdan söz edil-

269

mekte ise de programın ve ders materyallerinin analizinde bu yaklaşıma yeterince yer verilmediği, kronolojik yaklaşımın öne çıktığı görülmektedir. Program ve ders materyalleri, tematik yaklaşıma uygun olarak geliştirilmelidir.

Bu bağlamda siyer öğretiminde kronolojik bilgi mutlaka olmalı fakat doğru bir peygamber tasavvuruna katkı sağlamalıdır. Siyer öğretimi, Hz. Muhammed’i yaşadığı zamana sıkıştırmayıp içimizde yaşayan bir peygamber olarak tanıtacak yaklaşıma sahip olmalıdır. Bireyi kişilik düzeyinde, toplumu da ahlâkî düzeyde yeniden inşa eden bir peygamber olarak tanıtmalıdır. Keza siyer öğretimi, sevgi temelli bir şekilde ve güncel hayatla bağlantısı kurulabilecek örneklerle yapılmalı-dır. Hz. Peygamber’in ve hayatının doğru anlaşılabilmesi ve öğrenmenin anlamlı olması için o dönemki nesneler, olaylar ve olgular bugünkü karşılıkları ile açıklan-malıdır. Bunun için de her şeyden önce derste kullanılan âyet ve hadisler, Kur’an’ın ve Hz. Peygamber’in evrensel mesajını ortaya koyacak biçimde sunulmalıdır.

2004 yılından itibaren ilk ve ortaöğretimdeki derslere ve özellikle de din kül-türü ve ahlak bilgisi dersine yönelik hazırlanan öğretim programlarına kıyasla “Hz. Muhammed’in hayatı” dersi öğretim programı, bir programda olması bek-lenen öğeleri içermemektedir. Sözgelimi, programın vizyon ve misyonunu ifade eden herhangi bir yaklaşıma yer verilmemiştir. İsteğe bağlı olarak seçilen bu dersin hangi temel yaklaşımı esas aldığı, temel felsefesinin ne olduğu belli değildir. Bun-lar, özellikle programın uygulayıcıları için önemli bir eksikliktir. Bu nedenle söz konusu öğretim programının vizyon, misyon ve temel felsefesi net olarak ortaya konulmalıdır.

Programda içerik; ünite ve konu başlıkları şeklinde oluşturulurken, bilgi düze-yi bakımından modüler bir sisteme dikkat edilmemiştir. Böyle olunca da konular; birbiriyle ilişkili bir seviye ve hiyerarşik bir düzen yerine, zorlama başlıklar altına sıkıştırılmış izlenimi vermektedir. Programda içerik, hem seviye hem de birbiriyle ilişkileri açısından bir sisteme kavuşturulmalıdır.

“Hz. Muhammed’in Hayat Hikâyesini Hatırlayalım” başlığı, “Hz. Muham-med’in Hayat Hikâyesi” öğrenme alanında her yıl yer almaktadır. Ünitenin açılımı, açıklamaları ve kazanımları bütün sınıflar için aynıdır. Ortaokul 5. sınıftan lise 12. sınıfa kadar aynı ifadelerle öğretim programının hazırlanmış olması, öğrenci gelişimine ve hazır bulunuşluğuna uygun değildir.

Öğretim materyalinde farklılıkların yer alması, öğretim programındaki bu problemi ortadan kaldırmamaktadır. Söz konusu ünitelerin açıklamalar bölümünde “Bu ünite ayrıntılara girilmeden genel hatlarıyla anlatılacaktır” denilmektedir. 5. sınıfta da, 12. sınıfta da aynı açıklamaların yer alması, “ayrıntıya ne zaman girilecektir?” sorusunu akla getirmektedir. Sekiz yıl bu dersi gören bir öğrencinin, Hz. Muhammed’in hayatını genel hatlarıyla öğrenmesi yeterli değildir. En azından ortaöğretim sınıflarında bu ünite kaldırılmalıdır. Bu durum, aynı

270

zamanda Hz. Muhammed’in hayatı adına öğretilecek pek de bir şey olmadığı ya da bu ders için gereğinden fazla zaman ayrıldığı şeklinde yorumlara kapı açacaktır. Oysa bu dersin, Hz. Peygamber’i ve onun şahsında İslam’ı günümüz gençliğinin felsefî ve toplumsal ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tanıtması ve sunuyor olması gerekirdi.

Ele aldığımız öğretim programında belirlenen genel amaçlar ve kazanımlar açısından bu dersi seçenlerin beklentileriyle uyuşmayan bir durum söz konusudur. Programda kazanımların tamamının ‘bilişsel’ ve ‘duyuşsal’ alana yönelik yazıldığı; daha ayrıntılı bakıldığında ise sadece bilişsel alanın ‘bilgi’ ve ‘kavrama’ basamağı ile duyuşsal alanın ‘alma’ basamağına yönelik oldukları anlaşılmaktadır. Dersin amaçları ve ünite kazanımları, Hz. Muhammed’in hayatının, çocukların ve gençle-rin dünyasına anlam katacak yönleri vurgulanarak yeniden belirlenmelidir.

Öğretim programında öğrenme-öğretme süreçlerine ve ölçme ve değerlendirme öğelerine yönelik sadece bazı temel ilkelere yer verilmiştir. Bu ilkelerin ifade edilmesi önemlidir. Ancak öğretim programında öğretmenlere yönelik olarak bunun nasıl sağlanacağına dair açıklamalar ve ayrıntılı öneriler yer almamaktadır. Bu nedenle öğrenme-öğretme süreçlerinde öğretmenin rolünün ne olacağına ya da öğretmenlerin konuları işlerken veya öğrenci kazanımlarını ölçüp değerlendirirken hangi yöntem ve teknikleri kullanabilecekleri, ne tür etkinlikler yapabilecekleri örneklerle yer almalıdır.

Öğretim programında yer alan “açıklamalar” kısmında dersin uygulayıcılarına yardımcı olabilecek açıklamalara yeterince yer verilmemiş, bazı ünitelerde ya hiç-bir açıklama yapılmamış ya da benzer açıklamalar tekrar edilmiştir. Açıklamalar kısmında kazanımlar arasında ilişkilendirmelere, hangi değer ve becerilerin üze-rinde durulacağına dair bir yönlendirme yapılmamıştır. Bu nedenle dersin kaza-nımlarında sürekliliğin sağlanması için öncelikle programların kendi kazanımları arasında, sonrasında ise din kültürü ve ahlak bilgisi ya da ilgili diğer derslerin ka-zanımlarıyla ilişkilendirilmesine yer verilmesi, öğrenme-öğretme sürecine yönelik önemli bir katkı sağlayacaktır.

İsteğe bağlı olarak seçilen bu dersin sadece dönem sonunda karnelerde yer alan notla değerlendiriliyor olması yeterli değildir. Bilişsel ve duyuşsal geniş bir hedef yelpazesi olan bu dersin süreç değerlendirmesinin de yapılması gerekmektedir.

Burada önemli bir husus ise bu dersin uygulamasının yeni olması ve elde ye-terli veri bulunmaması nedeniyle programın uygulanmasında yaşanan sorunların çok daha geniş araştırmalar ve veri toplama teknikleriyle tespit edilerek konunun paydaşlarıyla yapılacak değerlendirmelerle bu sorunları çözecek bilimsel çalışma-ların yapılmasıdır.

271

Abstract

The 1982 Constitution legislated the “Culture of Religion and Knowledge of Ethi-cs” as compulsory in school, by the way religious education and training gained a new status in Turkey. After this legal regulation, especially after 2012 there has been substantial regulations about religious education; in the existing framework of primary and secondary school curricula of “Culture of Religion and Knowledge of Ethics”, supplementary classes were added as “The Holy Quran”, “Life of Prophet Muhammed” and “Fundamental Religious Knowledge.” Among these new courses, “Life of Prophet Muhammed” creates a significant opportunity for the rising gene-rations to sustain identification with the Prophet and to imitate Him as a life role model for these generations.

The present study surveys the elective course “Life of Prophet Muhammed” (for the classes from year 9 to 12) in the secondary schools from the aspect of educati-onal science. In this regard, the curriculum and the syllabus of the course “Life of Prophet Muhammed”, which is officially certified by the “Board of Education and Discipline” under the Ministry of Education is evaluated. Additionally, in Istanbul there has been organized an inquiry composed of thirteen questions on the school teachers of this elective course. The purpose of this inquiry is to detect the thoughts and opinions of the teachers of this elective course about some practical issues and about the curriculum of the course.

Keywords: Religious Education, Siyer Teaching, Education Curricula

272

Bibliyografya

Kulaksızoğlu Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2012.

MEB, Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı, 2012.

MEB, Hz. Muhammed’in Hayatı Öğretim Materyali, 9-10-11.

Sönmez, Veysel, Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı, Anı Yayıncılık, Ankara, 2005.