türkiye’de İktisadi Çıkarsama Üzerine bir açımlama...

Türkiye’de İktisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama:

Sürprizler Gerçekten Kaçınılmaz mı?

Hazırlayan ve Sunan: Eren Ocakverdi*

[email protected]

Boğaziçi Üniversitesi Finans Mühendisliği26 Ekim 2013

*Yapı Kredi Bankası Analitik Modelleme ve Makroekonomik Araştırma Bölümü Kıdemli Müdürü

Politika yapıcı için sürpriz

26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 2

Kaynak: TÜİK, TCMB

İnandırıcılığın yitirilmesi

Piyasa için sürpriz


Para politikası-TCMB


Kaynak: TCMB Enflasyon Raporu, Temmuz 2013.

Enflasyon hedefinden sapma

Çıktı açığıEnflasyonReelFaiz

NominalFaiz

? ?

Para politikası ve sürprizler


Kaynak: TCMB Enflasyon Raporları: Ocak, Nisan, Temmuz, Ekim, 2012.

2012-I

2012-III 2012-IV

2012-II

Bilmediğimizi bilmediklerimiz


2011 yıl başı tahmini

2011 yıl sonu gerçekleşme

Varsayım ve Gerçekleşme

V G

Gıda (%) 7,5 12,2

İthalat fiyat (%) 10,9 15,7

Petrol ($) 95 111

2011 yılında enflasyon %10,45 olarak gerçekleşti.

Tütün ürünleri, hazır giyim vb. vergi artışları.

Gıda fiyatlarının oynaklığı. Küresel risk iştahındaki

artışa paralel döviz kuru yükselişleri.

Büyük ölçüde TCMB’nin para politikasının etki alanı dışındaki unsurlar.

Hesaplanabilir belirsizlik


2012 yıl başı tahmini

2012 yıl sonu gerçekleşme

Varsayım ve Gerçekleşme

V G

Gıda (%) 7,5 3,9

İthalat fiyat (%) -0,3 -2,3

Petrol ($) 110 112

2012 yılında enflasyon %6,2 olarak gerçekleşti.

Vergi artışları ve enerji fiyat ayarlamaları yine enflasyona ek yük getirdi.

Gıda fiyatlarının oynaklığı bu sefer lehte gerçekleşti.

Talep daralması enflasyonda düşüş yönündeki ana eğilimi olumlu etkiledi.

HATIRLAYALIM!

H0 önsavı doğruysa HA önsavı doğruysa

Sınamanın Gücü

Kritik eşik

II. Tip Hata I. Tip Hata

Sınama kabul

Sınama red

Önsav doğru

I.TipHata

Önsav yanlış

II. Tip Hata

Sınamanın Gücü


Türkiye ekonomisinin VUCA’sı


• İktisadi göstergeler arasındaki ilişkinin boyutu, biçimi.

• İktisadi göstergelerdeki anlam karmaşası. Analizlerdeki kavram karışıklıkları.

• İktisadi göstergenin veya parametrenin mevcut veya gelecekteki durumuyla ilgili olarak sınırlı bilgi sahibi olmak.

• İktisadi göstergede zaman içerisinde oluşan değişkenliğin bir ölçütü.

OynaklıkV

BelirsizlikU

KarmaşıklıkC

MuğlaklıkA

Basitlik – Yalınlık İkilemi

26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi

Gelir

Tüketimİstihdam

İşsizlik

Ücret

Fiyat düzeyi

Tasarruflar

Vergiler

Kamu Harcamaları İhracat

İthalatYatırım

Reel faiz

Nominal Para Arzı

Reel Para Arzı

Nominal Döviz Kuru

Reel Döviz Kuru

+++ -

-

+

+-

+

-

+

-

+

-

++

+

+

+

++

-

+

Kaynak: Valentino Piana, www.economicswebinstitute.org

Sayfa 10

Zorunlu karmaşıklık


Kaynak: Kara, H. ve Öğünç, F. (2011), «Döviz Kuru ve ithalat Fiyatlarının Enflasyona Etkisi», TCMB Ekonomi Notları, No. 11/14.,

Özyinelemeli VAR Modeli Zamana Göre Değişen Parametre Modeli

Talep

Kur

İthal fiyat

Üretici fiyat

Tüketici fiyat

Faiz

Tanımlamadaki güçlükler


Kavramsal Tanım

Bir kavramın başka kavramlar yardımı ile

açıklanması

Enflasyon: mal ve hizmet fiyatlarının genel

düzeyinde belli bir zaman dilimi içerisinde meydana

gelen artış

Mal ve hizmet fiyatlarının genel düzeyi ise, enflasyon biçiminde olacaktır.

İşlevsel Tanım

Kavramın uygulamada nasıl ölçüleceğinin

açıklanması

Hanehalkı tüketimine konu olan seçilmiş mal ve hizmet ürünlerinin

fiyatlarının ağırlıklandırılmasıyla

oluşturulan fiyat endeksinin değerindeki değişim.

Ancak, fiyatlar genel düzeyinin ölçümü hata

içerecektir:

Tanımlamadaki güçlükler (devam)


TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)Veri kaynağı Aylık anket

Endeksin türü Zincirleme Laspeyres formülü

Temel yıl 2003

Örnek büyüklüğü 27.500 işyeri, 375.000 fiyat değeri

Madde sayısı 444 ürün, 1.169 ürün çeşidi

Ağırlıklandırma yöntemiHanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, idari kayıtlar vs. elde edilen harcama bilgileri.

, ,

,

Baz yılı için endeks hesabı

Sonraki dönemler için zincirleme endeks hesabı

i = Ay (1,2,...,12) s = Madde (1,2,...,444)

Kaynak: TÜİK

Ölçüm Problemleri

26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi

Ölçme hatası, % ( , / , , / )

Korelasyon, r( , ) (Doğrusal model)

Korelasyon, r( , ) (Doğrusal olmayan model)

0 0,68 0,77 20 0,57 0,65 40 0,49 0,55 60 0,43 0,49 80 0,38 0,43 100 0,34 0,39

* Gözlem sayısı 100, tekrar sayısı 10,000 olarak belirlenmiştir. Doğrusal olmayan model kalıbı olarak düzgün geçişli lojistik fonksiyon tercih edilmiştir. Sistematik hata olmadığı varsayılmış ve ölçme hatası varyansların oranı olarak ele alınmıştır.

İç →

İç ğ →

ğ ö → Ü

Sayfa 14

HATIRLAYALIM!


Geçerlilik

Ölçme yönteminin/aracının gerçekten de ölçmeyi

amaçladığı kavrama ilişkin bilgi sunup sunmadığının bir

göstergesidir.Doğrulukla yakından ilintilidir.

Güvenilirlik

Ölçümlerin veya kullanılan ölçme araçlarının

tutarlılığının göstergesidir.Hassaslık ve kesinlikle

yakından ilintilidir.

Geçerlilik Güvenilirlik




Beklenmedik oynaklık


Kaynak: Öğünç, F. (2010), «Türkiye’de İşlenmemiş Gıda Enflasyonunda Oynaklık: Durum Tespiti», TCMB Ekonomi Notları, No. 10/05.

Yapısal kırılma


Birim Reel Ücret Endeksi (2005=100)

Kaynak: TÜİK

Yapısal kırılma (devam)


Birim Reel Ücret Endeksi (2005=100)

HATIRLAYALIM!


Nokta uç değer• Etkisi hemen bir sonraki

dönemde ortadan kalkar.• Örnek: 2008 yılı Eylül

ayı Cari denge

Geçici değişim• Etkisi zamanla ortadan

kalkar ve değişken belli bir süre sonra şok öncesindeki gidişatına geri döner.

• Örnek: 2008 krizinden sonra reel GSYH.

Yapısal kırılma• Etkisi kalıcıdır ve değişkenin

seviyesinde kayma yaratır.• Örnek: Ekim 2008 ve Mart

2010’dan sonra KKO.

Dışadüşen Sorunu


Klasik En Kucuk Kareler (KEKK):

Dayanikli En Kucuk Kareler (DEKK):

Y = -0.188327 + 1.10351*X

Y = -1.77278 + 1.50415*X

RMSE = 2.21375

RMSE = 1.43663

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0

2

4

6

8

10

12

X

Y

KEKKDEKK

Zaman serisi bileşenleri


EğilimAna gidişatı gösteren bileşendir. Uzun dönemli bir göstergedir.

Döngüselİktisadi çevrimlerle ilgilidir. Belli bir periyodu yoktur, ancak tekrarlıdır.

MevsimselBir yıldan kısa süreli olarak meydana gelen ve belli bir periyotta tekrar eden bileşendir.

DüzensizPeriyodu yoktur ve tekrarlı değildir. Diğer bileşenler tarafından açıklanamayan kısımdır.

Zaman serisi ayrıştırması


Ayrıştırma analizinde ideal olan, tüm bileşenlerin eş anlı olarak çözümlenmesidir.

Zaman serisi ayrıştırması (devam)


Zaman serisi ayrıştırması (devam)


80

90

100

110

120

130

140

150

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Örneklem sonu hassasiyeti


Muğlaklık


gt

ptt

gt

ptt

yt

ptt

rerere

rfrfrf

yy

g

p

g

p

ret

gt

gt

gt

ret

pt

pt

pt

pt

pt

rft

gt

gt

gt

rft

pt

pt

pt

pt

pt

tpt

pttt

pt

rerere

rere

rerere

rfrfrf

rfrf

rfrfrf

dumrerfpky

2211

1

11

2211

1

11

3210

**

**

*)(**

Geçiş denklemleri (gözlenemeyen kısım)

Ölçüm denklemleri (gözlenebilen kısım) Değişken Açıklama

ty Çıktı (Sabit fiyatlarla GSYH) pty Potansiyel Çıktı trf İşgücünün nüfusa oranı p

trf İşgücünün nüfusa oranı (potansiyel) g

trf İşgücünün nüfusa oranı (açık) tre İstihdamın işgücüne oranı p

tre İstihdamın işgücüne oranı (potansiyel) gtre İstihdamın işgücüne oranı (açık) tk Üretken sermaye stoku tp Nüfus

tdum Eğilim (2001-D1 = 1) ..t Hata terim(ler)i Fark işlemcisi

Bütün değişkenlerin logaritması alınmış ve gerekli hallerde mevsimsellikten arındırılmıştır.

Neden-Sonuç


Nedensellik

Korelasyon

• Birbirine bağlı iki olgu arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak ve bunu sayısal olarak ölçebilmektir.

• Örnek: Petrol fiyatlarındaki %10’luk bir artış enflasyonda %1,5 oranında bir yükselişe neden olur.

• Anlamlı bir nedensel ilişki var ise ilişkinin gücü korelasyon ile ölçülebilir.

• İki değişken arasındaki ilişkinin istatistiki bir ölçüsüdür.

• Örnek: Petrol fiyatları artıyor, enflasyon da yükseliyor.

• -1 ila 1 arasında değerler alır ve ilişkinin gücü arttıkça -1’e veya +1’e doğru yaklaşır.

• Korelasyonun varlığı nedensel ilişkinin de var olduğu anlamına gelmez!

HATIRLAYALIM!

Yaş, Tansiyon, Sigara

KellikKalp sorunu


İki boyutlu analizin sakıncası

26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 29Kaynak: TÜİK, TCMB

İki boyutlu analizin sakıncası (devam)

26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 30Kaynak: TÜİK, TCMB

İddialı varsayımlara sahip yöntemler


• Açıklayıcı değişkenlerde ölçme hatası yoktur.

• Birbirleriyle ilişkisizdirler.• Hata terimiyle

ilişkisizdirler.

Bağımsız değişkenler

• Hatalar birbiriyle ilişkisizdir.

• Varyans örneklem boyunca sabittir.

• Normal dağılmıştır.

Hata terimi (kalıntılar)

HATIRLAYALIM!


SONUÇ


EK: Nobel Ödülleri ve Ekonometri


Tarih Kazanan Konu

1969 Ragnar Frisch, Jan Tinbergenİktisadi süreçlerin analizinde kullanılan dinamik ekonometrik modellerin geliştirilmesi

1980 Lawrence R. Kleinİktisadi dalgalanmaların ve politikaların analizinde kullanılan ekonometrik modellerin geliştirilmesi

1989 Trygve HaavelmoEkonometride olasılık teorisinin temellerinin netleştirilmesi ve eş anlı iktisadi yapıların analizi

2000 James J. HeckmanSeçilmiş örneklemlerin analiz edilmesinde kullanılan teori ve yöntemlerin geliştirilmesi

2000 Daniel L. McFaddenAyrık (Kesikli) Seçim modellerinin analizinde kullanılan teori ve yöntemlerin geliştirilmesi

2003 Robert F. EngleZaman-değişken oynaklığa sahip zaman serilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi

EK (devam):Nobel Ödülleri ve Ekonometri


Tarih Kazanan Konu

2003 Clive W. J. GrangerOrtak eğilime sahip iktisadi zaman serilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi

2011 Thomas J. SargentBeklentilerin aktif rol oynadığı yapısal makroekonomik modelleringeliştirilmesi

2011 Christopher Sims

İktisadi politikalarda veya diğer etmenlerde meydana gelen geçici değişimlerin/şokların ekonomi üzerindeki etkilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi.

türkiye’de İktisadi Çıkarsama Üzerine bir açımlama...

Documents