türkİye taŞkömürü kurumu anİ gaz ve kömür · pdf file4...

1

TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İş Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı

‘‘TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU

ANİ GAZ VE KÖMÜR PÜSKÜRMESİ

(DEGAJ) OLAYLARINA KARŞI

ALINACAK EMNİYET TEDBİRLERİ

YÖNERGESİ’’

Onay:15.12.2009 tarih 404 sayılı Yönetim Kurulu Kararı

2


YER ALTI OCAKLARINDA ANİ GAZ VE KÖMÜR PÜSKÜRMELERİNE KARŞI

ALINACAK EMNİYET TEDBİRLERİ HAKKINDA YÖNERGE

İÇİNDEKİLER

1. Genel

2. Kömür Püskürmeli gaz Degajları

Degaj Tehlikesinin Belirlenmesi

Gaz İçeriği Tespiti

Yazıcılı CH4 – İzleme Sistemi

V30 – Değerinin Belirlenmesi

Ayrıcalıklı Formasyon Gerilimlerinin Göz Önünde Tutulması

Araştırma Sondajları

Desorpsiyon Katsayısının Belirlenmesi

Degaj Tehlikesinin Bertaraf Edilmesi

Planlı Önlemler

Rahatlatma Sondajları

Diğer Rahatlatma Yöntemleri

3. Diğer Gaz Degajları

Kaya Püskürmeli Gaz Degajları



Tabandan Gelen Gaz Degajları



Aniden Açığa Çıkan Büyük Gaz Olayları

4. Gaz Degajlarının Çıkması Halinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Genel Korunma Tedbirleri

Baş yukarı çıkılması Esnasında Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Delik Delerken Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Lağım Atarken Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Elektrik Tesislerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri

5. Uzman ve Bilirkişinin Katılımı ve Olayların Bildirilmesi

6. Nezaret ve Çalıştırılan Personel

7. Planlama ve Değerlendirme Belgeleri

3

EKLER

Ek- 1

BİR GAZ/KÖMÜR DEGAJI TEHLİKESİNİN BELİRLENMESİ VE

BERTARAF EDİLMESİNDE İZLENECEK YOL

Ek- 2

GAZ İÇERİĞİNİ TAHMİN ETME YÖNTEMİ

Ek- 3 DESORPSİYON DEĞERLERİ DELTA ΔP 0-60 VE KT’ NİN

BELİRLENMESİ

Ek- 4

NUMUNE ALMA PLANI

Ek- 5

ELEKTRİK TEÇHİZATININ CH4 ÖLÇÜ ALETLERİ VASITASI İLE

ELEKTRİK DEVRESİ KESME ŞEMASI

Ek- 6 V30 DEĞERİNİN BELİRLENMESİ

Ek- 7 SONDAJ EKİPLERİ İÇİN ÇALIŞMA TALİMATNAMESİ

Ek- 8 ŞEKİLLER

Ek- 9 KRİTİK İŞLER TALİMATI

4


YER ALTI OCAKLARINDA ANİ GAZ VE KÖMÜR PÜSKÜRMELERİNE KARŞI

ALINACAK EMNİYET TEDBİRLERİ HAKKINDA YÖNERGE

1- AMAÇ

Bu yönerge, TTK yer altı ocaklarında jeolojik ve tektonik nedenlerle basınç altında bulunan

gazların ve kömür katmanlarının aniden açığa çıkarak püskürmelerine karşı alınacak emniyet

tedbirlerini kapsar.

2- KAPSAM

TTK yeraltı ocaklarını ve personelini kapsar.

3- GENEL

Gaz; kömür veya kayacın bünyesine yerleşmiş olarak veya gözenek ve diğer boşluklarda

serbest olarak bulunur. Yüksek basınç altında bulunan gaz yeterli topuğun bulunmaması

durumunda aniden ocak açıklıklarına yayılır. Bazen gaz, bazen kömür bazende gaz ve kömür

püskürmeleri şeklinde görülür. Çoğu kez bu tür olaylarda patlayabilir gaz karışımları (grizu)

ve/veya oksijen azalması meydana gelir, gaz veya kömür tozu ile boğulma tehlikesi ortaya

çıkar.

Degajlar ve kaya püskürmeleri birbirlerine yakın, benzerdir, ama farklılıklar arz eder. Kayaç

püskürmeleri ile gaz püskürmelerini bir birinden ayırmak gerekir Gaz püskürmelerinin çoğu

tektonik arızalar, eski imalat topukları ve benzerleri ile bağlantılıdır. Kaya püskürmeleri ise

derin kotlarda yüksek arazi basıncı sonucu meydana gelen püskürmelerdir.

4- TANIMLAR

Ani Püskürme: Yer altı kömür ocaklarında hazırlık ve üretim çalışmaları esnasında;

jeolojik ve tektonik nedenlerle basınç altında sıkışmış olarak bulunan gazların ani

olarak (birden) ocak açıklıklarına kömürle veya kayaçla beraber püskürerek açığa

çıkması halidir.

Ani Püskürme Şüphesi: Aniden yüksek miktarda ocak gazlarının açığa çıkma

ihtimalinin bulunduğu şüpheli durumlardır.

Ani Püskürme Tehlikesi: Aniden yüksek miktarda ocak gazlarının açığa çıkma

ihtimalinin olduğu durumlara denir.

Ateşleme: Yer altı işyerlerinde patlayıcı madde kullanılması işlemidir.

Alarmlı metanometre: Metan alarm seviyesi ayarlanan belli bir yüzdenin üzerine

çıktığında sesli ve ışıklı olarak ikaz veren metan ölçme cihazıdır.

Araştırma (Kontrol) Sondaj Delikleri : Püskürme şüphesi olan;

Galeri (taşta) ilerlemelerde, lağım deliklerinden en az 5 m fazla delinen deliklere;

Düz ve eğimli kömür damarlarında, lağım deliklerinden en az 7 m fazla delinen

deliklere;

Ayaklarda, en fazla 15 m aralıklarla ve arına dik lağım deliklerinden en az 7 m fazla

delinen deliklere denir.

Basınçlı Hava Teneffüs İstasyonu: Ani püskürme olasılığı bulunan iş yerlerinde

ocağın basınçlı hava şebekesinden faydalanılarak kurulan ve gazlı bir ortamda belirli

bir süre yaşamayı devam ettirecek teneffüs tesisidir.

5

Desorbe edilebilir Gaz İçeriği: Toplam Gaz İçeriğinden, kömürün 1 bar basınca

maruz bırakıldıktan sonra bünyesinde kalan gaz içeriğinin çıkartılmasından meydana

gelen farka denir (m3/t).

Diğer Gaz Püskürmeleri:Aniden çok miktarda ocak gazlarının açığa çıkmasına

neden olan gaz püskürmelerinin hepsi diğer gaz püskürmeleri olarak adlandırılır.

Gaz/Kömür Püskürmesi: Aniden çok miktarda ocak gazının kömürle beraber açığa

çıkması olayıdır.

Gaz/Kaya Püskürmesi: Aniden çok miktarda ocak gazının kayaçla beraber açığa

çıkması olayıdır.

Gaz İçeriği : Gaz İçeriği, kömürün bünyesindeki gözeneklerde biriken kömür

kitlesine bağlı hacimsel gaz miktarıdır (m3/t).

İş Güvenliği Uzmanı: İşletmenin iş güvenliğinden sorumlu ve yetkili maden

mühendisi.

Koruyucu damar : Gaz degajı tehlikesi bilinen bir damarın, gazın açığa çıkmasının

sağlanması amacı ile damarına tavanında ve tabanında mevcut daha düşük gaz

içeriğine haiz damarın çalışılması ile yapılacak korunma çalışması.

kt – Değeri: Metan desorbsiyon akışına özgü süreci (zamanı) tarif eder (boyutsuz,

birimsiz sayı olarak verilir).

Oksijenli Ferdi Kurtarıcı: Acil durumlarda kaçma kurtulma için kullanılan, dış

ortamdan bağımsız kapalı devre kendiliğinden oksijen üreten tip ferdi kurtarma

cihazıdır.

Pilot Sondaj Delikleri: Taşta ve/veya kömürde yürütülen çalışmalarda püskürme

ihtimaline bakılmaksızın eski imalat, arıza zonu yönlerinde yapılan en az 25 m

uzunluğunda delinen deliklere denir.

Rahatlatma Sondaj Delikleri: Püskürme tehlikesi tespit edilen ve tehlikeyi yok

etmeyi amaçlayan 90-140 mm çapında uçlarla, dönerek ilerleyen (jackpit) helezon

burgularla yapılan sondajlardır. Bu çapta yapılan araştırma sondajları da rahatlatma

sondajı olarak geçerlidir.

Toplam Gaz İçeriği: Kömürün iç yüzeylerine yapışık olan metan gazı ile kömür

bünyesindeki gözeneklerde serbest olarak bulunan metan gazının toplamıdır (m3/t).

Taban Gaz Püskürmesi: Üretim alanlarında ocak gazının aniden tabandan açığa

çıkmasıdır.

V30 - Değeri: Bir patlayıcı madde ateşlenmesinden sonra meydana gelen kömür

postasından 30 dakika içinde açığa çıkan metan gazının, çıkan postaya bölünmesiyle

hesaplanan değer (m3/t).

Yazıcılı CH4-İzleme Cihazı: Hava akımı içindeki gaz değerlerinin yazıcılı bir CH4 –

ölçü aletiyle izlenmesidir.

6

KÖMÜRLÜ GAZ DEGAJLARI

Kömürlü gaz degajlarında (gaz/kömür püskürmeleri) damarın gaz içeriği, gazın basıncı,

kömürün karakteristiği gibi kriterler gazın hızlı bir şekilde aniden açığa çıkmasına neden olur.

Kömür veya kayacın bünyesinde yüksek basın altında bulunan gazın basıncı ve gazın

basıncına karşı duran kömür kalınlığının direncinden fazla olması halinde ani püskürme

(degaj) olur.

5.1- Degaj Tehlikesinin Belirlenmesi

Kömür madenlerinde ki tüm kömür damarlarında, veya sınırlı bölgesel kesimlerde degaj

tehlikesi olabilir. Degaj tehlikesinin tespiti ve berteraf edilmesinde izlenecek yol Ek-1’de

verilmiştir.

5.1.1-Gaz içeriği tespiti

Gaz/kömür degajının meydana gelmesinde en büyük etkenlerden biri, kömür damarının gaz

içeriğidir. Bu nedenle önce kömür damarlarının desorbe edilebilir gaz içeriği tespit edilerek,

kömür damarları desorbe edilebilir gaz içeriği değerlerine göre sınıflandırılacaktır.

Gaz İçeriği 8 m3/t altında olan damarlarda püskürme ihtimali olmadığı;

Gaz İçeriği 8 m3/t üstünde olan damarlarda püskürme olasılığına yer verilecektir.

Desorbe edilebilir gaz içeriğinin tespiti Ek-2’ de tarif edilen yöntemle tahmin edilebilir.

Şüpheli durumlarda desorbe edilebilir gaz içeriği, uzman kişilerin onaylayacağı bir yöntemle

belirlenecektir. Şayet uzman kişiler gaz/kömür degajına ihtimal vermiyorlarsa, gaz içeriği

tespitinden vazgeçilebilir.

5.1.2 –CH4-İzlemesi

Gaz içeriği sonuçlarına göre gaz/kömür degajı ihtimali varsa, hava akışı bir yazıcılı CH4 –

ölçü cihazı ile izlenecektir. Kayıt edilen değerler doğrultusunda bilhassa lağım deliği

delerken, arın ilerlerken, üretim yapılırken, özellikle patlayıcı madde atılırken açığa çıkan

gazın seyri takip edilecektir. Değerler yüksek çıktığında, değerlerin kayıt edildiği belgelerin

üzerine zaman ve yer not edilecektir.

CH4 – intişarı, yazıcılı ölçü aletlerinin göstergeleri ve çıktıları yardımıyla, normal değerlerden

sapan temayüllere dikkat edilecektir. Sapmalar tespit edildiğinde uzmanların katkısı talep

edilmelidir. CH4 – içeriği, genel temayüllerin üzerinde artış veya düşüş gösterirse, işletme

akış programından bağımsız seyreden dalgalanmaların ve kaynağı tahmin edilen verilerin

çıkış yerlerine yönelik nedenleri araştırılmalıdır (Programlanabilir hesap makinesi ile ölçü

sonuçlarını değerlendirilmesi hedef alınmalıdır).

İlerlemelerde, gazın arın tarafından veya geride kalan taraflardan açığa çıkıp çıkmadığını

belirlemek için en az iki CH4 – ölçü aleti gerekli olup, ölçü yerinin biri mümkün mertebe

arına yakın, gazın hava ile karıştığı vantüp ağzının yanında, diğeri ise arka tarafta belirlenen

uygun bir yerde olacaktır. Arın yakınındaki ölçü aletinin bir göstergesi de Rahatlatma Sondaj

makinesinin yanında bulunacaktır.

7

5.1.3 – V30 - Değerinin Belirlenmesi

Patlayıcı madde atımıyla gevşetilen kömürden açığa çıkan gazlar, damar gaz miktarı

hakkında sağlıklı bir yorum yapma imkanı verir. Patlayıcı maddeler ateşlendikten hemen

sonra, 30 dakika süresince açığa çıkan CH4, gazı ölçü aleti ile ölçülerek kayıt edilecek, sonra

kayıtlardan ve havalandırmadan metan gazı geliri hesaplanacaktır. Bu hacimsel değer lağım

atımından sonra gevşetilen kömür miktarına bölünerek, m3/t ve V30 – Değeri olarak

hesaplanacaktır. Her lağım atımının yer ve zamanı, hava miktarı, gevşetilen kömür miktarı ve

V30 – Değeri, yazıcılı CH4-ölçü aleti izleme kağıdı üzerine not edilecektir (Ek- 3).

V30 – Değeri ile lağım atılan arının yeri bir damar planı üzerinde (1:100 ile 1:500 arasındaki)

tablo şeklinde tutulacaktır. Eğer V30 – Değeri, desorbe edilebilir gaz içeriği değeri %40

üzerinde ise, damar riskli olup, 5.1.5 ve 5.1.6’ ya göre önlemler alınacaktır.

Gaz içeriği 5.1.1’ e göre sınır değerlerin üzerinde olan damarlarda Başyukarı (baca)

çalışmalarında V30 – Değerinin belirlenmesi için lağım atarak ilerleme diğer yöntemlere göre

tercih edilmelidir. V30 – Değerinin belirlenmesi basit bir yöntem olup, normal çalışma

koşulları çerçevesinde degaj şüphesi için ipuçları verir.

5.1.4 – Kaya Tabakalarının Ağırlığından Kaynaklanan Zorlanmalar

Formasyon zorlamalı alanlarda kömürün bünyesi normal görüntüsünden uzaklaşabilir.

Örneğin; büyük baskı altında parçalanmış, ezilmiş (milonlaşmış) kömür bünyesinden metan

gazı hızla açığa çıkar ve bu da yüksek oranda gaz birikmesine dolayısıyla degaj için önemli

neden oluşturur. Formasyon rahatlamaları da gaz püskürmelerine neden olabilir.

Kömür püskürtmeli gaz degajları ile kaya püskürmeleri (damar patlamaları) çoğu kez

birbirlerine benzer veya birbirleriyle kesişen olaylar şeklinde görünür. Olayların akışından,

dejaj olayından önce gaz basıncının veya formasyon gerilmesinin hakim olduğu görülür.

Öyle ki bir gaz degajı genelde kendisini bir kaç saniyeden birkaç dakikalık süre içinde

parçalanmış kömürün püskürmesi şeklinde gösterir. Buna karşın kaya püskürmelerinde, geniş

ölçüde kömür arının tamamı birdenbire yerinden boşalır ve yerle bir olur.

Genelde kaya püskürmeleri çoğu kez aşağıdaki oluşumlarda meydana gelir:

a) Tektonik arızalar (ataklar, itmeler, üst üste gelmeler, kaymalar vs), damar eğiminde

büyük değişmeler, dar senklinaller ve dar antiklinaller, damardaki sıkmalar ve

kalınlaşmalar ve çıkıntılar,

b) Tavanda ve/veya tabanda üretim topukları veya ramble kenarları,

c) Üretim damarında ilave basınçları artıran imalat, ramble- veya diğer kısımlar,

d) Göçük tarafında tavan taşının askıda kalması (düşmemesi)

Planlama aşamasında madencilik açısından tektonik arızalar projeksiyon altına yatırılmalıdır.

Fevkalade aşırı formasyon zorlamalarının tanınması için tektonik arızalar planlara

işlenmelidir. Bir veya birden fazla oluşumların görüldüğü alanlarda ve bu alandaki

damarlarda desorbe edilebilir gaz içeriği 5.1.1’ e göre sınır değerin üzerinde ise, bu

damarlarda degaj şüphesi olabilir. Nezaretçiler eğitilerek etkin şekilde görev almaları

sağlanmalı ve tesbit edilen kaya zorlamaları bildirilmelidir. İlerlemeler patlayıcı madde

kullanarak yapılmalı, V30 – Değerleri belirlenmeli ve kayıt edilmelidir. Her hangi bir

nedenle V30 – Değerleri belirlenemiyorsa, bilirkişi tarafından 5.1.5’e göre araştırma

sondajının yapılması ve 5.1.6’ya göre desorpsiyon değerinin belirlenmesi zorunludur.

8

5.1.5 Araştırma Sondajları ve Kırıntı Geliri

Taşta sürülen galerilerde, degaj ihtimali olan bölgeye yaklaşıldığında sondaj delikleri lağım

deliklerinden en az 5 m daha fazla ileride olacak şekilde delinecektir.

Rekuplarda, kömür damarının kesilmesine en az 5 m kaldığında ilerleme durdurulacak,

aynaya kadar gerekli tahkimat yapıldıktan sonra, değişik doğrultuda, kömür damarını kesip

geçen en az 3 adet sondaj deliği delinecektir.

Kömürde; püskürme ihtimali olan alanlardaki damar içi çalışmalarda; baş yukarı

çalışmalarında, kömür damarındaki taban yollarında, baş aşağı veya baş yukarı ilerleme

istikametinde, kenarlara yakın noktalardan cidarlara paralele yakın olacak şekilde iki adet ve

kenarlara diyagonal olacak şekilde iki adet olmak üzere toplam dört adet araştırma sondajı

yapılacaktır. Sondajlar düz ve eğimli damarlarda alının ilerleme istikametinde ve yanlarda

en az 7 m topuk yelpazesi kalacak şekilde delinecektir. Bu sondaj deliklerinin arasında farklı

boylarda başka deliklerde gerekli olabilir (Ek-4).

Ayaklarda, sondaj delikleri arına dik, günlük ayak ilerlemesinden en az 7 m ileride olacak ve

delikler arasındaki mesafe 15 m’yi geçmeyecektir. Yeni sondaj delikleri eski deliklerden 7 m

mesafelerle şeş beş gelecek şekilde delinecektir. Ayak-taban yolu girişlerinde iki sondaj

deliği arasındaki mesafe 10 metreyi geçmeyecektir.

Damarlarda veya damarların etrafında ki tektonik arızalarda gaz degajı olabilir, bu tür

arızaların erken belirlenmesi için uzun sondaj delikleri açılmalıdır, öyleki arıza zonu

belirlenene kadar arın önünde en az 15 m uzunluğunda ön delikler açılarak tespit edilmiş bir

alan oluşturulmalıdır. Tektonik arızalı alanlarda ayaktaki sondaj deliklerinin boyları her

konumda ayak arının en az 15 m önünde olacak şekilde yapılacaktır ( 5.2.1).

Yüksek gerilimli alanlarda, tektonik arızaların bulunduğu yerlerde (Baş yukarı, Baca)

açılmayacak veya yalnız özel, durumlarda tespit edilmiş ilave emniyet önlemleri ile açıklıklar

(Lağım, galeri, taban yolu, baş yukarı, baca gibi) açılacaktır.

Kömürde yapılacak araştırma sondajlarında dönerek ilerleyen dış yüzeyinde çıkan postayı

(kırıntıları) dışarıya taşıyan yiv ve setleri olan (jackpit) helezon burgular kullanılacaktır.

Delik çapları en az 50 mm ve tij boyları 1 m olacaktır. Sondaj delikleri açılırken delikten

(her bir metreden) çıkan kırıntı geliri (posta) ölçekli bir kabın içine doldurularak kırıntı

miktarı tespit edilecektir.

Sondaj deliği çapı 76 mm geçmeyecektir. Ayaklarda bu çap 50 mm’ye indirilebilir. Sondaj

deliğinden gelen posta miktarı, litre/metre (delinen her bir metre delikten çıkan kömür

postasının litre olarak hesaplanması), yapılacak postanın özelliği (ince veya kalın) ve diğer

önemli izlenimler yazılı olarak kayıt edilecektir. Delikler kuru hazırlanacaktır. Buradan farklı

olarak deliklerin sulu delinmesine müsaade edilir, ancak ilave uygun bir teçhizatla posta

miktarı litre olarak belirlenmelidir. Delik delerken açığa çıkan gaz miktarı Yazıcılı CH4-

ölçme cihazı ile takip edilecektir.

a) Sondaj deliğinden kömürlü gazın üfleyerek açığa çıkması,

b) Sondaj deliğinden aşağıdaki değerlerden fazla posta çıkması halinde;

50 mm’lik sondaj deliğinden 8 lt/m,

95 mm’lik sondaj deliğinden 50 lt/m,

140 mm’lik sondaj deliğinden 90 lt/m

9

aynı zamanda yüksek gerilimin varlığını gösteren rahatlama seslerinin

(‘‘kütlemeler’’) duyulması,

burgunun üzerine çarpmaların veya vurmaların anlaşılması,

burguların deliğin içine doğru çekilmesi,

kalın postanın artması,

burgunun sıkışması.

Vbg. emarelerin tespiti halinde olay yeri uzman kişilere tetkik ettirilecek, alınacak önlemler

belirlenecektir.

5.1.6 Desorpsiyon Değerlerinin Belirlenmesi

Desorpsiyon Değerinin belirlenmesinde Delta ΔP ve kt verileri gereklidir. Delta ΔP ve kt

verilerin belirlenmesi Ek-3’e göre yapılacaktır.

Delta ΔP ve kt – verilerinin belirlenmesi için gerekli kömür numuneleri ilerleme istikametinde

3 m’lik sondaj deliklerinden ve/veya araştırma sondaj deliklerinin en uç noktasından

alınacaktır. Numune alınacak sondaj delikleri arasındaki mesafe 2,5 – 3 m olacaktır.

Numuneler; taban yolları, baş yukarı veya baş aşağılarda ve benzer yerlerde ortada bir ve

yanlarda da birer delik olmak üzere toplam üç delikten alınacaktır. Ayak içinden alınacak

numuneler alına dik araştırma sondaj deliklerinin en uç noktalarından alınacak ve numune

delikleri arasındaki mesafe en fazla 15 m olacaktır. Araştırma sondaj deliklerinin en uç

noktalarından alınan kömür numuneleri damarın püskürme özellikleri ve püskürmenin erken

teşhisi ve tespiti hakkında ip uçları verir. Kömür numuneleri; açılan her lağım, araştırma ve

rahatlatma sondaj deliklerinden alınabilir. Ancak alınan numunelerin önceden belirlenmiş

noktalardan olduğuna dikkat edilmelidir.

Damarın karakteristiğine ve damar stampına bağlı oluşum ve değişmeler hakkında yorum

getirebilmek için ayak boyunca alın yüzeyinden de numune alınması tavsiye edilir. Ayrıca

lağım atımlarında 5.1.3’e göre V30 – Değerinin belirlenmesine devam edilecektir. Muhtelif

etkenlerden (örneğin maden yatakları, gaz içeriği) dolayı sınır değerlerinin aşılması halinde,

bir püskürme tehlikesinin varlığı farklı da olsa kabul edilmelidir.

Genelde bir alanda tespit edilen değerler aşağıdaki gibi sınır değerlerin üzerinde ise, bu

alanlar püskürme tehlikesi olan alanlar olarak sınıflandırılacaktır.

V30 – Değeri, desorbe edilebilir gaz içeriğinin %60 üzerinde olması,

Delta P0-60 - değerinin 15 mm Hg (20 mbar) üzerinde olması,

Kt – değerinin 0,75 olması.

Münferit hadiselerde TTK konuyla ilgili bir uzman kişileri davet eder ve başka sınır değerleri

belirlenebilir. Sınır değerler aşıldığı taktirde 5.2’ye göre hangi tedbirlerin uygulanacağı,

uzman kişiler vasıtasıyla tespit edilir.

10

5.2 – Degaj Tehlikesinin Önlenmesi

5.2.1- Planlar İle Alınacak Tedbirler

Ocaklar üretime hazırlanırken gaz püskürmeleri için riskli koşulların varlığı plan ve kesitler

üzerinde işlenecektir.

Tetkikler sonucunda bir damar da gaz püskürmesi için riskli koşulların varlığı tespit edilmiş

ise, geniş bir alanın desorbe edilebilir gaz değerini aşağı çekmek için başka bir damar

(koruyucu damar) ‘ın kömürü alınmalıdır. Koruyucu damar üretimi, gaz degajı tehlikesi

bilinen bir damarın, tavanında ve tabanında yapılacak korunma çalışması ile gazın açığa

çıkması sağlanarak, gaz degajı tehlikesi tamamen bertaraf edilebilir veya oldukça aşağı

çekilebilir. Sadece Üretim ayaklarında değil, hatta gaz degajı tehlikesi arz eden damarlar da

baş yukarı gibi ocak açıklıkları da, tavan da veya taban da yapılmış korunma çalışmalarının

çevresinde başlatılmalıdır. Tavanda veya tabanda gaz degajı tehlikesine karşı bir korunma

çalışması yapılmamışsa, ocak açıklıkları (hava yolu bağlantıları gibi) taşta yapılmalıdır.

Korunmuş alan ve kayaç içindeki ocak açıklıkları ile gaz degajı tehlikesi arz eden damar

arasındaki mesafe uzmanlar tarafından belirlenecektir.

Galeriler (lağımlar) en kısa yoldan geçilecek şekilde planlanmalıdır. Veya, imkanlar dahilinde

ilave gerilimlerin arttığı alanlardan kaçınılmalıdır. Büyük faylara en az 15 m emniyet topuğu

bırakılmalıdır.

İlave basınç altında olan damar içi ocak açıklıklarında arın ilerlemelerinden kaçınılmalıdır. Bu

özellikle ilave basınç altında olan ve eski imalatlara paralel sürülmesi planlanan galeriler,

taban yolları, baş aşağı ve baş yukarılar için geçerlidir. Taban yolu - ayak arını açısı 72

derece ile sınırlandırılacak ve açının bunun altına düşmesinden kaçınılacaktır.

Damar içi hazırlıklarında başyukarı baş yukarı sürülmesi yerine baş aşağı inilmesi

(desandreler) tercih edilmelidir. Zira gaz/kömür püskürmelerinde etkili olan yerçekimi güçleri

kömür arınında olayı tetikleyebilir ve olayın boyutunu etkileyebilir. Şayet 5.2.2 veya 5.2.3’ e

göre tedbir gerekmiyorsa, en azından ilave basınçla yüklenmiş yüksek basınçlı zonlara,

faylara, eski imalatlara ve aynı damardaki üretim noktalarına yaklaşırken söz konusu yerlere

en az 15 m topuk bırakılacaktır.

Gaz püskürmelerine neden olabilecek arın yakınlarındaki aşırı yüksek ve düzensiz kaya

gerilimleri, üretim ve arın ilerleme hızının düşürülmesiyle (sabanla üretimle ve göçertmeli

üretim yöntemiyle) aksi tesir yaratılarak düşürülebilir.

5.2.2 - Rahatlatma Sondajları

Rahatlatma sondajları, 90 – 140 mm çapındaki uçlarla dönerek ilerleyen sondajlardır. Bakir

kömür damarlarındaki hazırlıklarda, taban yollarında, baş yukarı ve baş aşağılarda, arın

çevresinde kademeli üç ile yedi delik delinecektir. Delikler öyle düzenlenecek ki, her hazırlık

aşamasında ocak açıklığının çevresinde en az 7 m uzunluğunda delikler delinmiş olacak, her

bir deliğin delik arını ile bir sonraki delik arasındaki mesafe 3 m ile 5 m arasında olacaktır.

Taşta ilerlerken degaj tehlikesi arz eden kömüre yaklaşılması bekleniyorsa, atılacak lağım

deliklerinden en az 5 m ileriye kömüre doğru, gerektiğinde kömürün içinde delikler

açılacaktır. Tektonik arızalı alanlarda delik uzunlukları, günlük baca veya üretim

ilerlemelerinden en az 15 m ileride olacaktır.

11

Kömür damarında rahatlatma delikleri 90 – 140 mm çapındaki uçlar (Jackpit) ve dönerek

ilerleyen dış yüzeyinde çıkan postayı dışarıya taşıyan yiv ve setleri olan en az 90 mm dış çaplı

helezon burgularla açılacaktır. Bu çapta yapılan araştırma sondajları da rahatlatma sondajları

olarak geçerlidir. Delme esnasında çıkan posta her metrede çıkan posta miktarı litre olarak,

çıkan postanın özelliği (ince veya kalın) ve diğer tespitler yazılarak kayıt edilecektir. Delikler

kuru (susuz) açılacaktır. Farklı olarak sulu delmeye de müsaade edileblir, ancak uygun aletle

posta miktarı tespit edilebilmelidir. Delikler açılırken çıkan gazın miktarı yazıcılı bir metan

dedektörü ile takip edilecektir.

Şayet kayıt edilecek miktarda delikten kömür tozlu gaz üflemesi veya posta artışı ve farklı

olağan dışı emareler (5.1.5’te adı geçen emareler) görülürse, emareler yok oluncaya kadar

uygun mesafede ilave delikler açmaya devam edilecektir. Lağım atımlarında V30 – Değerleri

tespitine devam edilecek ve bu değerler üzerinden rahatlatma sondajlarının sonuçları

hakkında açıklama yapılacaktır.

Ayak içinde delikler birbirlerinden en fazla 3-5 m arayla arına dik ve ayak – taban yolu

geçişlerinde ayak arınına dik, her an 7 m delik uzunluğu olacak şekilde hazırlanacaktır.

Rahatlatma sondaj programı, rahatlatma sondajının gerilimi az olan bölgeden başlayıp

sırasıyla delikten deliğe gerilimin yoğunlaştığı alana doğru ilerleyerek yapılmasına, bu arada

sıranın bozulmamasına, delikler açılırken meydana gelebilecek arızalardan dolayı (Burguların

sıkışması, burgu kırılmaları gibi) çalışmaların yarım bırakılmamasına, hemen yanına istikamet

değiştirmeden yeni bir deliğin sonuna kadar açılmasına özen gösterilmelidir. Rahatlatma

sondajlarında, sondaj ekibinin korunması için koruma önlemlerinin artırılması, yani küçük

çaplı sondajla başlayıp çapları büyüterek öngörülen çapta sondaj deliklerinin açılması

gerekebilir. Zorunlu rahatlatma çalışmalarında tespit edilen verilerde sadece sınır değerlere

değil, temayüllere de dikkat edilecektir.

Rahatlatma sondajı programı çerçevesinde hedef alınan A+ 7m (A= lağım atımı) sondaj

uzunluğu, arın ile bölge arasında yer alan mesafe yoğun posta geliri (delerken açığa çıkan

burgu kırıntıları) nedeniyle büyütülemiyorsa, baş yukarı çalışmalarına devam etmeden önce

alınacak tedbirler hakkında uzmana başvurulacaktır.

Rahatlatma sondajları yapılırken, basıçlı hava ile çalışan aydınlatıcıların kullanılmasına

müsaade edilmez. Kendinden emniyetli olmayan enerji kaynaklı ışıkları (Madenci Lambaları)

sadece kişiler üzerlerinde taşıyabilirler. Özellikle gaz degajı tehlikesi arz eden bölgelerde

kullanılmasına müsaade edilmiş kendinden emniyetli elektrikli tesislerin dışında, rahatlatma

sondajlarında kendinden emniyetli ışık, uzaktan izleme cihazları veya benzerleri otomatik

devre kesici haricinde kumanda kabininde birde el ile enerjiyi kesen acil anahtar

bulunuyorsa, kendinden emniyetli olmayan kısımları kumanda kabininde veya muhtemel gaz

degajı mahallinden uzak kumanda kabini tarafına yerleştirilebilir .

5.2.3 – Diğer Rahatlatma Yöntemleri

Lağım atımları ve kömüre su enjeksiyonu yöntemi, gaz püskürmesi tehlikesini bertaraf

etmeye uygun yöntemlerdir. Ocak açıklıklarında özellikle lağım atma yöntemi ile püskürme

tehlikesini bertaraf etmek mümkün olmaktadır.

12

6 – DİĞER GAZ DEGAJLARI

6.1 - Kaya Püskürmeli Gaz Degajları

Kaya Püskürmeli Gaz Degajlarında, genelde kumtaşı gaz/kömür degajlarında ki benzer

mekanizmaya maruz kalmaktadır. Gaz/Kaya Püskürmeleri hem lağım atımı sonrası, hem

kayaçların tambur kesicili köstebek makinaları ile kesim çalışmalarında meydana gelmiştir.

6.1.1 - Degaj Tehlikesinin Belirlenmesi

Lağım atımı esnasında gaz değerlerinin pik yapması ve kayaç postasının ufalanmış kırıntı

şeklindeki yapısı, kaya püskürmesi tehlikesi ihtiva eden bir alanın varlığının işaretidir. Kaya

püskürmesi tehlikesi arz eden kumtaşında boşluklar açılırken çoğunlukla boşluğa doğru

konkav kavlaklar oluşur ve hatta son aşamada ince tabakalar haline veya ince sıva kırıntıları

meydan gelir. Bu emareler iyi şekilde karotlarda, lağımlarda ve kuyularda görülür. Bu tür

emareler görünen ve gaz/kaya püskürmeleri beklenen alanlarda 5.1.2’ye göre bir yazıcılı gaz

(CH4-) izleme sistemleri kurulmalıdır. Şüpheli durumlarda karotlu sondaj yapılarak tetkik

edilmelidir.

6.1.2 - Degaj Tehlikesinin Önlenmesi

Gaz/kayaç püskürmeleri bugüne kadar edinilen bilgilere göre çoğu durumlarda lağım atımları

ile veya koşullara göre bir koruyucu kömür damarının üretimi ile önlenmiştir.

Gaz/kayaç püskürmeleri beklenen alanlarda, kazı çalışmaları patlayıcı madde atımları

yapılarak yürütülmelidir. Planlanmış kesitin üzerine çıkılması halinde özel bir önlemle

(örneğin küçük bir orta çekmenin patlatılmasıyla ters etki yaratılarak) tehlike bertaraf

edilebilir.

Rekup lağımlarında veya taban yollarında degaj şüpheli kumtaşı tabakasında kum taşı

zedelenmemeli, çatlatılmamalıdır. İlerletimli üretim yöntemiyle çalışan bir ocakta ayak

ilerleme yönünde ilerleyen taban yolu söz konusu ise, taban yolu arını ile ayak arasındaki

mesafe 30 m den az olmamalıdır.

6.2 – Taban Gaz Degajları

Sağlam ve sızdırmazlığa yakın tabakaların altında yüksek miktarda gaz ihtiva eden ve gaz

ileten tabakalar varsa, tabanda ki tabakaların birden kırılarak oluşan çatlak ve yarıklardan

gazın püskürmesi olayı taban gaz degajı olarak adlandırılır. Bu görüntü, bir beton içindeki

basınçlı hava borusunun aniden patlamasında olduğu gibi tabanın aniden patlaması şeklinde

tezahhür eder. Bu sırada kayaç ve kömür püskürmeleri meydana gelmez.

6.2.1 – Gaz Degajı Tehlikesinin Belirlenmesi

Şuana kadar Gaz Degajı Tehlikesinin Belirlenmesinde uygulanabilir bir yöntem ile ilgili kesin

bir şey bilinmemekle birlikte geçmişten edinilen bilgilere bakıldığında; taban gaz degajı için

5.2’ye göre koşullar mevcutsa, taban 70 m derinliğe kadar tetkik edilmelidir. Bugüne kadar

meydana gelmiş degajlarda tabanda kalın kumtaşı tabakaları bulunuyordu.

Sağlam taban tabakaların birden kırılmasına formasyondaki zayıf zonlar ve ilave gerilmeler

neden olur. Böyle bölgelerin 5.1.4’teki koşullara uygunluğu araştırılmalıdır. Özellikle

ayakların başlangıç aşamasında ve adı geçen bölgelere yaklaşırken sağlam taban

tabakalarının birden parçalanabileceği çok iyi bilinmelidir. Şayet taban degajları ile

karşılaşılması bekleniyorsa 5.2.2’deki önlemler uygulanacaktır.

13

6.2.2 - Degaj Tehlikesinin Önlenmesi

Degaj tehlikesinin önlenmesi için tabandaki gaz taşıyıcı tabakalara gaz drenaj delikleri açılır.

Drenaj deliklerinin birbirlerine ve ayaktan olan mesafeleri ile delik yönleri işyeri koşullarına

bağlıdır. Ocak Gazlarının Drenajında Kullanılacak Tesis, Teçhizat ve Ekipmanların

Kurulması, İşletilmesi ve İzlenmesi için gerekli şartlar dikkate alınmalıdır.

Gaz drenajı delikleri nizami olarak alt taban ve üst taban yollarından açılacaktır. Anormal

değişiklikleri tespit etmek için drenaj deliklerin gaz basıncı ve debisi sürekli izlenecektir.

İzleme sonuçlarına göre uzmanlar devreye girer ve gerektiğinde ilave delikler delinir.

6.3 –Aniden Açığa Çıkan Diğer Gaz Olayları

Genelde; tektonik olaylar sonucu faylar, ataklar oluşur. Fay zonlarında kayaç yapısı

milonlaşmış bir yapı gösterir. Jeolojik zaman içinde tektonik olaylar sonucu çatlaklar, üretim

alanları (Weber boşlukları) oluşur. Veya ocakların açılmasıyla veya kapanmasıyla boşluklar

meydana gelir ve bu boşluklar zamanla gazla dolar.

Kayaçlarda gerilimlerin yer değiştirmesi, fay zonlarında yeterli topuk kalmaması veya imalat

sonucu oluşan boşluklarda ana tavan taşının oturması sonucu boşluklarda basınç altında

biriken gazlar, buralardan ocak açıklıklarına yayılır.

Atmosferik basınç değişimleri (düşüşü) sonucu, kömür damarı içinde serbest halde bulunan

gazlar, birden ocak açıklıklarına yayılır. Gerilimlerin yer değiştirmesiyle büyük miktarda gaz

açığa çıkabileceğinden, bu olayların meydana gelmemesi için göçük kenarlarına, üretim

kenarlarına, topuklara, arızalara ve benzerlerine özel dikkat gösterilmelidir. Bu koşullar

altında gaz ihtiva eden alanlar bulunuyorsa, buralardaki gaz problemi zamanında ve amacına

uygun olarak drene edilmelidir (5.2.2).

Atmosferik basınç değişikliklerinden kaynaklanabilecek ani gaz boşalmalarına karşı

havalandırma tekniklerine uygun tedbirler alınmalıdır (örneğin eski imalat barajlarında

sızdırmazlığın sağlanması, hava basıncının dengelenmesi vbg).

7 – GAZ DEGAJI HALİNDE DEGAJDAN KORUNMA TEDBİRLERİ

Gaz degajından dolayı tehlikeye maruz kalabilecek personel mekanik etkenlere, boğulmaya

ve infilak tehlikesine karşı korunacaktır. Korunma tedbirleri sadece tespit edilmiş gaz degajı

tehlikesinde değil, bilhassasa özellikle henüz gaz degajı şüphesi aşamasında alınacaktır. Şayet

gaz degajı tehlikesi bulunmuyorsa, bu tür münferit hadiselerde iş güvenliği uzmanın onayı

ile önlemlerden vazgeçilebilir.

En iyi korunma yolu, tehlike arz eden yerlerde çalışan personelin karşılaşacakları tehlikelere

karşı doğru davranış tarzını öğretilmesidir. Fevkalade İşlerle görevlendirilen personele

(amirlere) “ Kritik İşler Talimatı ” verilir ( Ek 9).

7.1 – Genel Korunma Tedbirleri

Degaja müsait galeri, taban ve baş yukarılarda sondajlı ilerleme yapılacaktır.

Degaja müsait alanlarda pano hazırlıkları üretim başlamadan önce yapılacaktır. Kömür

damarı içine veya tavan taşına 15-20 m aralıklarla 120-150 m boyunda sondajlar yapılarak

tavan taşı delinerek kırılacak, gazın bu boşluklarda toplanması, ve daha sonra gazın drene

14

edilmesi (emilmesi) ile rahatlaması sağlanacaktır. Panolar hazırlık işleri tamalandıktan sonra

pano üretime verilecektir.

Personel, kömür arınına yapılacak kapaklarla, koruyucu direklerle, koruyucu kalkanlarla

mekanik etkilere karşı korunacaktır. Kömür arının sarsılma ihtimali olabilecek yerlerde

çalışma sırasında (örneğin üretim, su enjeksiyonu) arına emniyetli bir mesafede durulacaktır.

Degaja müsait kazı arınlarında martopikör ile kazı yapılmasına müsaade edilmez. Gerek kazı

esnasında ve kazıyı müteakip bekleme esnasında kazı alanında ve hava dönüş yolu üzerindeki

güzergahta kimse bulundurulmayacaktır.

Gaz degajını müteakip ocak açıklıklarında oksijen azalması meydana gelebileceğinden yeri

işaretlenmiş, göze çarpan, kolay ulaşılabilir yeterli sayıda basınçlı hava (bhti) teneffüs

istasyonu yapılacaktır. Bu teneffüs istasyonları başyukarı ve ayak içinde en fazla 10 m

aralıklarla, taban ve lağımlarda 20 m ve kaçış yolları üzerinde en fazla 30 m aralıklarla gaz

degajı mahallinden itibaren hava dönüş yolu üzerinde temiz hava ile birleştiği, yeterli oksijen

gelirinin olduğu noktaya kadar bhti bulundurulacaktır.

Grizu diğer gazlar ve kömür katmanlarının ani boşalma olasılığı bulunan işyerlerinde emniyet

lambası kullanılmayacaktır. Degaj tehlikesi veya şüphesi olan bölgeye en yakın yere dönüş

havası üzerine yazıcılı bir CH4-ölçme cihazı yerleştirilecek ve CH4-sürekli izlenecektir. Bu

ölçme cihazı, müsaade edilen CH4 sınır değerlerin aşılması halinde 6.4’de açıklanan

çerçevede elektrik enerjisini otomatik olarak kesecek, cihaz hem akustik hem optik uyarı

sinyalleri vererek çevredeki çalışanları uyaracak bir alarm sistemi ile donatılacaktır.

CH4-Ölçü aletlerinin teknik hatalarından dolayı enerjinin otomatik olarak kesilememe ihtimali

de göz önünde tutularak, arın çevresinde veya ayak konveyörleri ve kazı makineleri tahrik

motorlarının bulunduğu, uygun yerlerde acil durdurma anahtarları yerleştirilecek ve ekipler

çalıştığı müddetçe buraya tecrübeli bir eleman tertip edilerek, gaz degajı emarelerinin

(örneğin çatırdama sesleri, basınçlı hava darbesi) hissedilmesi (görülmesi, duyulması) halinde

zamanın da enerjiyi elle kesme imkanı sağlanacaktır. Gaz degajını tetikleme tehlikesi arz

eden elektrikli ekipmanın enerjisi, çalışma başlamadan önce kesilecektir (örneğin ayak

ışıklandırması vbg).

CH4- ölçü ve hava hızı ölçü aletleri elektrik kesintilerinden sonra da ölçmeye devam

edecektir. Bu ölçü aletleri, yüksek konsantrasyon CH4- değerlerini ölçecek ve sınır değerin

aşılması halinde sesli ve ışıklı uyarı sinyalleri verecek aygıtlarla donatılacaktır. Dönüş hava

yolu üzerinde CH4-gaz konsantrasyonu Merkezi Gaz İzleme Sistemi (MGI), ile takip

edilecektir.

Kaçış yolu boyunca güzergah üzerine yerleştirilen basınçlı hava teneffüs istasyonları

dışında kullanıma hazır vaziyette oksijenli ferdi kurtarıcılar bulunacaktır. Çalışanların OFK

sürekli yanlarında taşımaları hedef alınacaktır. Personelin taşıdığı ferdi kurtarıcılarla

oksijeni teneffüs ederek bir sonraki basınçlı hava teneffüs istasyonuna veya korunmuş bir

alana ulaşılması sağlanacaktır.

Olası bir gaz degajında oksijen azalması veya patlayabilir gaz karışımları beklenen yer altı iş

yerlerinde bulunan personelin uyarılması ve tahliyesi için kendinden emniyetli hoparlör veya

Acil Tahliye İkaz Sistemi (ATİS) bulunacaktır. Gaz degajı halinde Acil Durum Planları

(Alarm, Kaçış, Kurtarma, Tahliye ve Barajla kapatma planları) hazır bulunacaktır.

15

Degaja müsait yerlerde çalışanlar karşılaşacakları tehlikelere karşı eğitilecekler ve oksijenli

tip ferdi kurtarıcılar ile donatılacaktır. Kaçış yolları, degaj tehlikeli bölgenin hava dönüş yolu

mümkün mertebe temiz havanın geldiği güzergaha yakın tutulacaktır. Kaçış yolları tespit

edilecek, bu alanda çalışan personel bilgilendirilecek uyarı levhaları ile işaretlenecektir.

7.2 – Başyukarı Sürülmesi Sırasında Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Başyukarı sürülmesi esnasında TTK Başyukarı veya baca sürülme talimatı uygulanacaktır.

Degaj olasılığı bulunan alınlarda her vardiya en az iki defa gaz kontrolu yapılacak ve mutlaka

alarmlı tip metan dedektörü bulundurulacaktır. Degaj olasığı yüksek alanlarda başyukarı

çıkılması yerine baş aşağı inilmesi tercih edilecektir.

Bunun mümkün olmadığı durumlarda (uygun ekipman temin edilerek), baş yukarı çıkılacak

dip ve baş taban yolu arası sondajla delinerek baş yukarı çıkılması esnasında

karşılaşılabilecek tehlikeler önceden tespit edilecektir.

Degaja müsait galeri, taban ve baş yukarılarda sondajlı ilerleme yapılacaktır. Galeri arınından

değişik doğrultuda en az 15 m. boyunda 3 adet pilot sondaj deliği delinecek, delik boyları 7

metre kalınca sondajlar tekrarlanacaktır. Sondaj tijlerinden su akışı sağlanmadan delik

delmeye başlanmayacak ve tijler döndüğü müddetçe su sirkülasyonu sağlanacaktır. Sondaj

deliğinde burgularda gaz sıkışması meydana geldiği takdirde, arında ki her m2’ye bir adet

sondaj düşecek tarzda gaz boşaltma (rahatlatma) sondajları yapılarak arın rahatlatılacaktır.

Kömürde helezon burgularla sondaj yapılacaktır. Burguların sıkışması halinde, çalışma

durdurulacak ve sıkışma sebepleri araştırılacak, gerekirse baca tahliye edilecektir. Bu tür

sondajlarda su ile çalışma şartı aranmayacaktır.

Başyukarılar, taban ve galeriler, müstakil üfleyici tali havalandırma hattı ile havalandırılacak,

hiçbir şekilde pervanenin enerjisi kesilmeyecektir. Herhangi bir nedenle istop olan pervaneye

uzman kişilerin nezaretinde gaz boşaltma talimatına uygun olarak yol verilecek, gaz

temizlenmeden hiçbir elektrikli cihaz çalıştırılmayacaktır.

Tali havalandırma pervanesi temiz hava yolu üzerine öyle bir mesafeye kurulacak ki, geriye

doğru muhtemel bir gaz birikimine maruz kalmayacak dolayısıyla pervane bir gaz degajından

sonra da çalışmaya devam edebilecektir.

Baş yukarılar başyukarı çalışma talimatnamesi doğrultusunda sürülecek adam, posta ve hava

yolu ayrılacak, adam yolunda şeş beş yarım kapaklar yapılacaktır. Baca arına ve geriye,

lüzumlu emniyet kapakları yapılacaktır. Gerekli durumlarda arında çift kapak ve göbekli

ilerleme yapılacaktır. Darbeli delik delme, yalnız taşta yapılacaktır. Martopikör kati surette

kullanılamayacaktır.

Degajlar genellikle fay zonları ve degaj zonu tabir edilen zonlarda sık meydana geldiğinden

bu gibi yerlerde çalışmalara özen gösterilecek ve arızaya en az damar kalınlığının iki katı

topuk bırakılacaktır.

Damar içi hazırlıkları yapılırken baş yukarı çalışmalarında korunma alanını güçlendirmek

için kömür arını uygun gerdirme teçhizatlı kapak tertibatı ile desteklenecektir. Gerdirme

(sıkılaştırma) teçhizatı, başlayan bir degajın kendinden bir barajın oluşması ile durdurulmasını

aynı zamanda gazın rahatlıkla açığa çıkmasını sağlayacaktır.

16

Delik boyları ve sayıları aynı vardiyada ve bir seferde ateşlenecek şekilde saptanacaktır.

Baca arınında çatlaklar oluştuğu, sondaj deliklerinden önce yavaş sonra kuvvetli bir biçimde

gaz üflemesi veya sondaj tijlerinde sıkışma meydana geldiği durumlarda veya arından kömür

parçaları atıldığı veya damarda ani daralma ve genişleme meydana geldiği, baş yukarılarda

kömür bir atımla genellikle tavana atıldığı, arında gevşeme olduğu, bir damara yaklaşılmakta

olduğu durumlarda degaj olaylarının meydana gelebileceği dikkate alınarak, bu gibi baca arını

tahliye edilerek gazın boşalması beklenecektir.

7.3 – Delik Delme Esnasında Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Delik delme esnasında gaz veya kömür degajı olasılığından şüpheleniliyorsa, (örneğin

rahatlatma sondajlarında) sondaj makinesi sabitleştirilmiş ve uzaktan kumandalı olacaktır.

Sondaj makinesi ile rahatlatma delikleri delinirken en az 20 m çapındaki alanda kimse

bulunmayacaktır. Sondaj ekibi, arına yapılacak emniyet kapağı, emniyet direği, koruma

platformu, basınçlı hava fisketeli kabinler gibi ilave önlemlerle korunacaktır

Sondaj esnasında işyerlerinde (örneğin rahatlatma sondajlarında) sadece sondaj ekibi

bulunacaktır. Bu sondaj ekibi için sondaj mevkiinde basınçlı hava fisketeli kabinler veya

bhti’ler hazır tutulacaktır. Sondaj yerlerinin aralarındaki mesafe 50 m’den fazla olacak ve

iletişimi sağlayacak kendinden emniyetli telefon veya megafon gibi haberleşme techizatı

bulunacaktır. Bu iletişim teçhizatı ile ekipler birbirlerini karşılıklı olarak iş akışından ve gaz

olaylarından haberdar edeceklerdir.

Rahatlatma sondajları esnasında etki alanına giren diğer ocak açıklıklarındaki çalışmalar

durdurulacaktır.

Sondaj tijlerinden su akışı sağlanmadan delik delmeye başlanmayacak ve tijler döndüğü

müddetçe su sirkülasyonu sağlanacaktır. Sondaj deliğinde burgularda sıkışma meydana

geldiği takdirde her m2’ye bir adet sondaj düşecek tarzda rahatlatma sondajları yapılarak arın

dinlendirilecektir. Kuru delmelerde, sürtünme ısısıyla deliklerden çıkan gazın

ateşlenmemesine dikkat edilecektir.

Drenaj deliklerinin delinmesinde kullanılacak teçhizat, yüksek basınç altında ve aynı

zamanda çıkan gazı drene edebilecek özellikte ve kapasitede olacaktır.

Sondaj yapılırken, alında ayarlı ve ses ve ışıklı ikaz veren metan dedektörü bulundurulacaktır.

Sondaj ekibinin korunması için sondaj delikleri açılırken arın ile ekibin bulunduğu kumanda

araçları arasında yeterli güvenlik mesafesi olmalıdır. Edinilen tecrübeler ve şu anki işletme

imkanları ışığı altında galeri baş yukarı çalışmalarında emniyet mesafesi 40 m ön

görülmektedir. Ayaklarda şimdilik emniyet mesafesi olarak 30 m işletmece kazı makinesi

saban için emniyetli bir mesafedir. Bu mesafeler, burgu değişimleri ve uzaktan kumandalı

veya otomatik olarak posta miktarı belirlendiği taktirde uygulanabilir. Sondaj aşamalarının

izlenmesi için koşullara bağlı olarak televizyon kamerası ve mikrofon kullandırılabilir.

Sondaj teçhizatı kumanda kabini, degaj malzemesinin sondaj ekibini tehlikeye maruz

bırakmayacak, yeterli güvenli bir şekilde ilave koruyucu tedbirler ile donatılacaktır.

İlerlemelerde 7.2. maddesine göre bölüm de istisna olarak, sondaj ekibi hariç en az 200 m

uzunluğundaki mesafede ve kısa mesafede yer alan iç içe girmiş komşu ocak açıklıklarında

başka bir personelin bulunmasına müsaade edilmeyecektir.

17

7.4 – Dinamit Ateşlemelerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Emniyetli tip dinamitler kullanılacak, ateşlemelerde vardiya sonuna getirilecek, mümkün

mertebe tek kademede ateşleme yapılacaktır. Uygun miktarda patlayıcı madde kullanılacak

ve sıkılama ağıza kadar iyice yapılmalıdır.

Ateşlemeden önce, ateşleme yapılan yerin hava dönüş yolları üzerindeki elektrik enerjisi

genel nefeslik yollarına kadar kesilecektir.

Lağım atımında aniden oksijen azalması veya patlama tehlikeli gaz oluşumu arz eden

yerlerde, hiçbir kimse bulunmayacaktır.

Lağım atımı sırasında tertip edilmiş ocakların birbirlerine olan mesafeleri bir boşaltma ve

kapama planına işlenecektir. Boşaltma ve kapama planı patlayıcı madde kullanımından ve iş

güvenliğinden sorumlu yetkililere dağıtılacaktır.

Lağım atımından sorumlu kişi, lağım atılacak bölümün boşaltılmasından ve nöbetçiler

vasıtasıyla geçişlerin engellenmesinden emin olduktan sonra lağım atım çalışmalarına

başlayayacaktır.

Ateşleme işleminde 3 kişiden fazla kimse bulundurulmayacaktır. Ateşleme yeri, galeriyi

havalandıran tali pervanenin bulunduğu tarafta, arından en az 200 m. uzakta olacaktır.

Ateşleme yerinde: Telefon, Basınçlı Hava Teneffüs İstasyonu, Ateşleme yerini gösteren

Tabela ve Ateşleme Sığınağı bulunacaktır.

Ateşleme sonrası hava dönüş güzergahındaki bütün personelin çekilmesini ve elektrik

enerjisinin kesilmesini sağlayacak ve bu durumlardan bateşçiyi haberdar edecek sorumlu,

yetkili bir eleman bulunacaktır. Bu eleman, lağımlar ateşleninceye ve ateşlemeden sonraki

netice kendisine ulaştırılıncaya kadar o iş yerinden ayrılmayacaktır.

Patlayıcı maddeler arına yerleştirildikten sonra temiz hava tarafından veya hava dönüş yolu

üzerindeki yüksek basınç odasından ateşlenecektir. Ateşlemeden en az 30 dakika sonra

barutçu, bir elemanla birlikte ateşleme yapılan yere en az 50 m.’lik aralıklarla gaz kontrolu

yaparak gidecektir.

Şayet lağım delikleri doldurulduktan sonra CH4- sınır değerlerinin aşılmasından dolayı

elektrikler kesilmişse, kesinlikle ateşleme yapılmayacaktır. Dinamit atılmadan önce galeriye

su spreyi ile ıslatılacak veya taş tozu serpilecek, patlamaların yayılmasına karşı su ve taş tozu

barajları hazır olacaktır.

7.5 - Elektrik Tesislerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri

Gaz degajı tehlikesi veya gaz degajı şüphesi arz eden ocaklarda ve dönüş havası üzerinde

elektrik tesislerinin kurulması zorunlu olduğu hallerde, elektrikli aygıtlar Alevsızdırmaz

(ALSz) özellikte olacaklardır.

Delik delme veya lağım atımı esnasında gaz patlamalarından korkuluyorsa, kendinden

emniyetli elektrikli aygıtlar hariç, bu tür çalışmalarda bu bölgede ki elektrikli aygıtların

elektriği el ile kesilecektir.

CH4-İzleme tesislerine bağlı otomatik devre kesiciler vasıtasıyla elektrik kesildiğinde 7.1’e

uygun kendinden emniyetli hoparlör, ATİS gibi uyarı tesisleri çalışmaya devam edecektir.

18

İçinde patlayabilir gaz karışımı ihtiva eden havalandırma güzergahında, kendinden emniyetli

olmayan şebeke veya enerji kaynağına bağlanmış olan CH4-gazının ve hava hızının

izlenmesinde kullanılan ölçü aletleri (otomatik devre kesiciler vasıtasıyla) diğer elektrikli

aygıtlar ile beraber devre dışı bırakılacaktır. Bu noktalarda elektrikli tali pervaneler yerine

basınçlı hava ile çalışan pervaneler kullanılması tercih edilecektir.

Normal şartların, tehlikesiz bir ortamın oluşmasından emin olduktan sonra yetkili bir

elemanın talimatı ile elektrikli aygıtlara elektrik verilecektir.

Hiçbir şekilde elektrikli pervanelerin enerjisi kesilmeyecek, diğer elektrikli cihazlarla birlikte

aynı elektrik kesme devresine bağlanmayacaktır. CH4 konsantrasyonu yükselmesi veya

herhangi bir elektrik arızası nedeni ile elektrikli pervanenin elektriğinin kesilmesi durumunda

arında CH4 gazı birikebileceğinden; gaz boşaltma çalışmaları, çıkan havadaki metan gazı

%1’i geçmeyecek ve diğer elektrikli cihazlarda patlamalara neden olmayacak şekilde bu

konuda tecrübeli mühendis nezaretinde yapılacaktır.

İlerleme çalışmalarında bir gaz degajında arına sabitleştirilmiş yazıcılı CH4 – ölçü

teçhizatına bağlı otomatik devre kesiciler için aşağıdakiler geçerlidir:

8. – UZMAN VE BİLİRKİŞİLERİN KATILIMI

Tüm degaj olayları 5. bölümde yazılanlara istinaden,

Diğer gaz degajları ve gaz degajı görüntüsünde olaylar, 6. bölümdeki koşullar

bulunuyorsa, tedbirlerin belirlenmesinde veya bir degaj tehlikesi arz eden durumun

bertaraf edilmesi için,

Alınacak gerekli tedbirlerin çelişkili olduğu durumlarda olaylar uzmankişiler

tarafından tekrar incelenecektir.

Gerekli tedbirler ve buna bağlı olarak numunelerin alınması, testlerin yapılması, ölçüm

metotlarının belirlenmesi, sonuçların değerlendirilmesi ile ilgili konular uzmanlar ve

bilirkişiler tarafından birlikte araştırılacaktır.

Türkiye Taş Kömürü Kurumu Genel Müdürlüğü İş Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı

personeli ve diğer uzmanlar görevlendirilebilir. Kurum, bilirkişi olarak Üniversitelerden konu

ile ilgili öğretim görevlilerini talep edebilir.

Gaz degajları dışında, degaj tehlikesi veya kaya patlaması tehlikesi emareleri taşıyan olaylar

Genel Müdürlüğe bildirilecektir. Şayet degajlar ile ilgili koşullar mevcut ise, olay bilirkişilere

inceletilerek araştırma raporları Genel Müdürlüğe gönderilecektir.

Her münferit durumda gaz degajlarına karşı alınacak önlemler Maden Dairesinin bu gibi

durumlar için onayladığı Bilirkişilerin de katılımıyla tespit edilecektir.

Gaz Degajı yönergesinin 6. maddesi gereği uzman ve bilirkişilerle birlikte Çalışma

Talimatnamesi hazırlanacaktır. (Örnek; Sondaj Ekibleri için Çalışma Talimatnamesi).

19

9. - NEZARET VE ÇALIŞTIRILAN PERSONEL

Grizu, diğer gazlar ve kömür katmanlarının ani boşalma olasılığı bulunan işyerlerinde

çalıştırılacak işçi ve nezaretçiler ani degajlara karşı alınacak tedbirler, birikmiş gazın tahliyesi

ve ferdi kurtarıcı kullanmak konusunda özel olarak eğitilecektir.

Degaja müsait yerlerde çalışanlar oksijenli tip ferdi kurtarıcılar (OFK) ile donatılacaktır.

Şayet bir gaz degajı tehlikesinin tespiti veya önlenmesi için tedbirler gerekli ise, bu tedbirlerin

alınması için uzman görevlendirilecektir. Bu uzman Müessese Müdürüne bağlı olarak görev

yapacak, müdüre tedbirlerin alınması ve takip edilmesinde destek olacaktır.

Müdür görevli uzmana tedbirlerin yerine getirilmesinde gerekli teknik eleman, ekipman,

nezaretçi ve teçhizatı hizmet için sunacaktır. Bir gaz degajı tehlikesi tespit edildiğinde, bu

uzman başka bir işle meşgul edilemez, istisnalara Makam onayı gerekir.

Gaz degajı tehlikesinin tespit edilmesi ve bertaraf edilmesi için uzmanlar, TTK Genel

Müdürlüğü uzmanları, Genel Maden İşçileri Sendikası ve TMMOB Maden Mühendisleri

Odası Temsilcisi ve Üniversite Öğretim üyelerinin birlikte ortak hazırladığı bir plana göre

hareket edecek ve gerek görüldüğünde personeli eğitim ve kurslardan geçirecektir.

Gaz degajı ve kaya patlaması aynı anda meydana gelirse, tedbirler için Kurum bilirkişinin

katılımını talep edebilir.

Tedbirlerin uygulanması için tertip edilecek nezaretçiler ve ekipler bu görevler için eğitilmiş

ve hatta tekamül kurslarından geçmiş olacaklardır.

Tedbirlerin uygulanmasında kesene usulü işçi tertip edilemez, çalıştırılamaz.

10 – PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME BELGELERİ

Tüm gaz degajları ile ilgili belgeler, iş sahalarına ait bilgiler, kömür damarlarına ve üretim

noktalarına göre bilgiler bir arada toplanacaktır.

Planlama Belgeleri;

o Özellikle formasyon gerilimleri beklenen bölgelerin ocak planları;

o Öngörülen sondajlar, alınan numuneler, testler ve ölçümlerle ilgili bilgiler;

o Olası gaz degajlarına karşı alınan koruma tedbirlerine bağlı olarak hazırlanan

Alarm,

o Kaçış, Kurtarma, Boşaltma ve Kapatma Planları;

Değerlendirme Belgeleri;

o Özellikle formasyon gerilimli bölgelere bağlantısı kurulmuş ve meydana gelmiş

gaz degajlarını içeren ocak planları;

20

o Mevcut Durum Planları, Üzerinde sondaj delikleri, Numune alınan yerleri, Test ve

ölçüm sonuçlarını gösteren Tablolar ve Diyagramlar;

o Yazıcılı ölçü aletlerinin çıktıları;

o Diğer şekiller, grafikler bir arada tutulacaktır.

Tüm belgeler okunacak şekilde yer ve zamana göre sıralanacak ve günü birlik veriler bunlara

işlenecektir.

Belgeler işletmece kullanılmasa dahi muhafaza edilecek ve Genel Müdürlüğe gönderilecektir.

İş bu yönerge; Kuzey Ren Westfalia Eyalet Maden Yüksek Dairesince 13.8.1981 tarihinde

yayınlanan ve 23.07.1987 tarihinde güncellenen “Aniden büyük miktarda açığa çıkabilecek

ve beraberinde kömür veya kaya püskürmeli veya püskürmesiz ocak gazlarda degajlara karşı

alınacak tedbirler yönergesi ve 31/5/1978 tarihinde 8037 sayı ile Enerji Bakanlığı tarafından

onaylanarak 16302 sayılı Resmi gazetede yayınlanan “Ani Grizu Diğer Gaz ve Kömür

Katmalarının Boşalması Yönetmeliği esas alınarak hazırlanmıştır ( 10.04.2009)

Mesut ÖZTÜRK Ramazan KARASALAN Fazlı UNCU

Birol KASAPOĞLU Vedat KÜÇÜKBÜKRÜCÜ Beytül ASLAN

21

Ek – 1

BİR GAZ/KÖMÜR DEGAJI TEHLİKESİNİN TESPİT EDİLMESİ VE BERTARAF

EDİLMESİ İÇİN İZLENECEK YOL

Resim 1:Gaz Degajı Şüphesi ve Gaz Degajı Tehlikesinin Tespitinde İzlenecek Yol

GAZ DEGAJI

TEHLİKESİNİ

TESPİT

ETMEK

(İleri manada

yönergeye

göre)

ÖN TESTLER

GAZ DEGAJI

ŞÜPHESİ

?

TESPİT ETMEK (DAR ANLAMDA)

GAZ DEGAJI

TEHLİKESİ

?

YÖNERGENİN

BÖLÜMLERİ

Gaz İçeriği Tespiti

Yazıcılı CH4-İzleme

V30-Belirlemek

Formasyon Gerilimlerini

Göz önünde tutmak

ARAŞTIRMA

SONDAJLARI

Desorbsiyon Değerlerinin

Belirlenmesi

MÜCADELE

Gazın Boşaltılmasıyla Tehlikenin Bertaraf

Edilmesi Veya

Amacına Uygun Gaz Degajını Tetiklemek

PLANLI

ÖNLEMLER

Rahatlatma Sondajları

Diğer

Rahatlatma Yöntemleri

22

Ek – 2

DAMAR GAZ İÇERİĞİNİ TAHMİN ETME YÖNTEMİ

İlgili ocağın günlük satılabilir üretiminin bilinmesi gerekir. Günlük satılabilir miktarı bir

haftalık üretim ortalamasından hesaplanarak çıkartılacaktır.

1. Üretime Hazırlanacak Damarın Taban veya Tavan da ki Damarın Önceden Üretimi

Koruyucu damar için mevct damarın 60 metre altında (tabanda) veya 30 metre üzerinde

(tavanda) üretim yapılmış, üretime veya diğer ocak açıklıkları için hazırlanması ön görülen bir

damarın desorbe edilebilir gaz içeriğinin 8 m3/t’ dan az olabileceğinden yola çıkılmalıdır.

2. Dönüş Havasında % 0,5’ e kadar Metan Gazı İhtiva Eden Üretim Noktaları

Taban yolunun sonunda hava dönüş yolu üzerinde el tipi metan dedektörüyle veya yazıcılı

CH4 – ölçü sistemiyle yapılan ölçümlerden ortalama gaz konsantrasyonu hesaplanır.

Gaz konsantrasyonun C (%) ile hava debisinin V (m3/dak) çarpımından, metan debisi VCH4

(m3/dak) ortaya çıkar;

VCH4 = C* V /100 (m3/dak) (1)

Metan debisi ve günlük satılabilir kömür miktarı ile açığa çıkan gaz miktarı q (m3/t)

hesaplanır.

q = 1440 * VCH4 / Fsatılabilir (m3/t) (2)

Hesaplanan gaz miktarı 8 m3/t’ dan az ise, desorbe edilebilir gaz miktarı da aynı şekilde 9

m3/t’ un altında kabul edilir. Bu ocaklarda metan drene edilecekse, gaz miktarının

belirlenmesi, 3. bölüme göre yapılacaktır

3. Dönüş Havasında % 0,5’ in Üzerinde Metan Gazı İhtiva Eden Üretim Noktaları

Dönüş havasında % 0,5’ in üzerinde metan konsantrasyonu olan üretim noktalarında, metan

konsantrasyonu dönüş havasının geçtiği taban yolunda veya ayak çıkışında ölçülecektir.

3.1. Dönüş Havasının Taban Yolu Sonunda Ölçülmesi

Taban yolu sonuna yerleştirilmiş yazıcılı CH4 – ölçü sistemi bir haftalık çıktılardan ortalama

CH4 – konsantrasyonu çıkarılacak ve formül (1) ve (2)’ ye göre gaz miktarı hesaplanırken

üretim noktalarından drene edilen metan debileri de eklenecektir. Gaz gelirleri üretimi yapılan

damara, tavan ve taban damarlarına Winter ön hesaplama yöntemine göre dağıtılacaktır.

Bu şekilde üretim yapılacak damar için hesaplanan gaz geliri 5 m3/t’ dan az ise, desorbe

edilebilir gaz miktarı 8 m3/t’ un altında kabul edilir.

23

3.2. Dönüş Havasının Ayak Çıkışında CH4- Ölçülmesi

Metan konsantrasyonu 2. haftanın ortasında üretim vardiyasında dönüş havasının ayak

çıkışından 10 m ayak içinde kesit üzerinde belirlenecek dokuz noktada yapılacak ölçümlerle

CH4 tespit edilecektir. Metan debisi, gaz miktarı ile üretim ayağından geçen hava miktarı

formül (1)’ e göre, gaz geliri formül (2)’ ye göre hesaplanacaktır.

Hesaplanan gaz gelirinden %50 çıkarılacak. Çıkarılan bu kısımda aşağıda ki etkenler göz

önünde tutulacaktır:

1. Hafta boyunca açığa çıkan gayri muntazam gaz miktarı,

2. Damara yakın yan kayaçlardan açığa çıkan gaz miktarı,

3. Havalandırmanın önceden gaza maruz kalması,

4. Ayak içinde azaltılmış hava debisi.

Bu şekilde hesaplanan gaz geliri 5 m3/t’ dan az ise, desorbe edilebilir gaz miktarı 8 m

3/t’ un

altında kabul edilir.

4. Bakir Damarda Baş Yukarı (Baca) Çalışmaları

Bakir damardaki baş yukarı ve patlayıcı madde ile yapılan kazı çalışmalarında en az 5, en

fazla 20 lağım atımından (serisinden) sonra ortalama V30- değeri tespit edilecektir. Birbirini

takip eden serilerde ≤ 1,5 m3/t ve münferit atımlarda >2,5 m

3/t ise, gaz içeriği

belirlemesinden vaz geçilebilir.

5. Hesaplamaların 2. ve 3. Maddeye Göre Tekrar Edilmesi

Açığa çıkan gaz değerlerinde önemli değişiklikler ortaya çıkar veya böyle bir değişiklik

bekleniyorsa, hesaplamalar tekrar edilecektir.

24

Ek – 3

DESORPSİYON DEĞERİ DELTA P 0-60 VE KT - DEĞERİNİN BELİRLENMESİ

Desorpsiyon değerleri (Delta ΔP 0-60 ve kt ), bir kömür numunesinden ayrılacak metan

gazının, özellikle degaj formunda olan kömürlerde yüksek seyreden, ayrılma hızına işaret

eder. Metanın ayrılma hızıyla kömürün özelliği, bilhassa gaz geçirgenliği tarif edilir.

Kömürün gaz geçirgenliği ne kadar yüksekse, Delta P 0-60 ve kt – değerleri o kadar yüksek

olur. Delta P 0-60 ve kt – değerlerinin ölçülmesinde, gazın kömürden önceden ayrılması veya

ayrılmaması önem arz etmez.

Delta P 0-60 – Değerinin Belirlenmesi

Delta P 0-60 – değerlerine ait en hassas ölçümler, laboratuarlarda 3 gr. ağırlığında, 0,25 ile

0,50 mm tane büyüklüğündeki (Antrasit kömüründe 2 ile 3 mm) kömür numuneleri ile yapılır.

Numuneler önce ölçü aleti içinde (90 dakika) gazı boşaltılır, sonra 10 dakika boyunca

Helyum gazına maruz bırakılır ve temel değer ΔP0 değeri tespit edilir. Gaz tekrar

boşaltıldıktan sonra numuneler 90 dakika boyunca atmosferik basınç altında metan gazı

akışına maruz bırakılır. Yaklaşık 26 cm3

hacimli Delta P-ölçü aletinin boşaltılmış ölçü

kısmında numuneden açığa çıkan metanın ürettiği basınç yükselişi 10 saniye sonra (ΔP10) ve

60 saniye sonra ( P60 ) tespit edilir. ΔP0 ve ΔP60 – değerlerinin farkı Delta P 0-60 – değerini

verir.

kt – Değerinin Belirlenmesi

Desorpsiyon zamanına bağlı olarak bir kömür numunesinin Metan desorbsiyonu aşağıdaki

üstel fonksiyon ile anlatılır:

v2 = v1 * (t2 / t1 ) – kt

v2 = Metan desorpsiyon debisi cm3/dak * g desorpsiyon süresine t2 olarak dak,

v1 = Metan desorpsiyon debisi cm

3/dak * g desorpsiyon süresine t1 olarak dak,

kt = Metan desorpsiyon süresinin üst sayısı

Desorbsiyon değeri kt birimsiz sadece bir sayıdır. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi çift

logaritmik fonksiyon sistemi içinde metan desorpsiyon gelirinin zaman içinde akışından

meydana gelen doğrunun oluşturduğu açının tanjantıdır.

25

1986 Gaz Degajı Yönergesi

log v1 - log v2

kt = tanα = ----------------------

log t2 - log t1

Metan Desorpsiyon Değerinin kt –Değeri ölçü aleti (sabit basınçta Desorbemetre) yardımıyla

bulunur.Gazlı kömürlerde, Kömür numunelerinin desorpsiyon değerleri doğrudan damar

arının delinmesinden sonra veya uzun müddet açıkta kalmış dolayısıyla gazı alınmış kömür

numunelerinde bir emme teçhizatı yardımıyla yaklaşık 6 bar’lık bir alçak basınçla gaz

emilerek test edilebilir.Kömür numunelerinin damar arınından delinerek alınması esnasında

kömür (burgu) kırıntıları önce bir numune kabına (elektrik süpürgesine benzer) emici bir

aletle alınacak sonra test edilecek tane büyüklüğüne kadar elenecek ve desorbe metre

hücresine doldurulacaktır. Hücre test cihazına bağlandıktan sonra desorpsiyon süresine bağlı

olarak açığa çıkan gaz miktarı ölçülecektir. Uzun müddet beklemiş ve gazı uçmuş kömür alını

yüzeyinden, her kesiminden yaklaşık 5 gramlık kömür numuneleri bir sorpsiyon aletinin

hücrelerine ayrı ayrı doldurulur ve bu numuneler belirli bir basınç altında metan gazına maruz

bırakılarak gazın kömür numunelerine yerleşmesi sağlanır. Sorpsiyon dengeleme işlemi

tamamlandıktan sonra numuneler teker teker sorpsiyon basıncından serbest bırakılır ve

desorbemetre yardımıyla zaman bağlı metanın açığa çıkışı ölçülür.

26

Ek - 4

NUMUNE ALMA PLANI

BAŞ YUKARI (BACA) ÇALIŞMALARINDAN NUMUNE ALMA

x NUMUNE ALINACAK NOKTALAR

2,5 – 3,0 m

İLERLEME İSTİKAMETİ NUMUNE

DELİĞİ

2,5 – 3,0 m

A

Y

A

K

A

R

I

N

I

KAZI İSTİKAMETİ

2,5-3 m

AYAK İÇİNDEN NUMUNE ALMA

2,5-3 m

15 m

15 m

15 m

15 m

27

EK: 5

Geriye

Doğru Gaz Birikimi Sınırı

Temiz hava kuyusu

M1

M

M

M

4

M 3

M2

M

M

M2 M2 M3

M4 M1

Elektrik Teçhizatlarının

CH4 Sensörleri

Vasıtasıyla

Elektrik Devresi Kesme Şeması

Gaz Degajı

28

Elektrik Teçhizatlarının CH4 Ölçü Aletleri Vasıtasıyla

Elektrik Devresinin Kesilmesi

Bir ölçü değeri vericisi mümkün mertebe arına en yakın noktada (M1) olacaktır (Ek-Devre

Kesiciler Planı). Ölçüm tekniklerinden kaynaklanabilecek gecikmelerden dolayı elektrik

tesislerinin arından uzaklıkları öyle seçilecek ki, gaz bulutu elektrikli aygıtlara ulaşmadan

önce enerjisi otomatik kesilsin, bu mümkün değilse, çalışmalar süresince acil durdurma

anahtarının başında sürekli bir kişi bulundurulacaktır.

Ölçü değeri vericisi M1 kendinden emniyetli olmayan portakal renkli alanın içinde bulunan

elektrik devrelerin tamamını (dönüş havası güzergahı üzerinde yer üstüne kadar) elektriğini,

şayet ilave bir ölçü değeri vericisine bağlı özel seçkin bir devre kesici yerleştirilmemişse,

otomatik kesecektir.

Ölçü değeri vericisi M1 vasıtasıyla tali havalandırılan alanın elektriği kesildiği taktirde,

Otomatik olarak Ölçü değeri vericisi M2 bağlı olduğu M2 alanının elektriğini, Ölçü değeri

vericisi M3 bağlı olduğu M3 alanının elektriğini, Ölçü değeri vericisi M4’de bağlı olduğu

M4 alanının elektriğini keser (Ek-Devre Kesici Planı).

Geriye doğru gaz birikimine, M2 alanındaki devre kesicilerin temiz hava güzergahı üzerinde

olmalarına rağmen, dikkat edilmelidir. Yeşil boyanmış Ölçü değeri vericisiyle yeşil boyalı

temiz hava güzergahının da elektriği kesilir, bir sonraki çıkış havası güzergahı üzerindeki

diğer Ölçü değeri vericisiyle elektrik kesimleri devam eder.

Her ölçü değeri vericisi öyle yerleştirilecek ki, gaz bulutu bağlı olduğu enerji dağıtım alanına

gelmeden önce enerjisini kesecektir. Kullanılan mevcut CH4 – ölçü aletleri hala kendinden

emniyetli olmayan uzaktan beslemeli enerji kaynağı ile besleniyorsa, dağıtım şebekesi

alanına yerleştirilmiş olan gösterge ve enerji ünitesinin de elektrikleri kesilecektir. Bu gaz

birikme alanına giren temiz hava tarafı içinde geçerlidir. Ölçü değeri vericisi ile gösterge ve

besleme ünitesi arasındaki kendinden emniyetli enerji şebekesi zamanında otomatik kesmeyi

engellememesi için mümkün mertebe kısa tutulacaktır. Elektrik kesiminden sonra da

ölçümlere ve kayıtlara devam eden cihazlar degajdan açığa çıkan gazın temiz hava ile

karıştığı hava akımının geçtiği noktalara yerleştirilecektir.

Arında delik delmeden ve lağım atmadan önce el ile elektrik kesimim için aşağıdakiler

geçerlidir:

Birden patlama tehlikesi arz eden gaz konsantrasyonlarının meydana gelmesinden korkulan

alanlarda cihazların elektriği kesilecektir. Diğer alanlardaki cihazların elektrik enerjilerinin

otomatik olarak kesileceği güvence altına alınmış olacağından tali havalandırılan alanın,

sadece kısa görülmesi ilave alanların genişletilmesi Örneğin tesisten sonraki (M2) dağıtım

alanı, el ile elektrik kesimi sınırlı tutulabilir.

29

EK: 6

KÖMÜRÜN GAZ İÇERİĞİNİN TESPİT EDİLMESİ VE DESORBE EDİLEBİLİR

GAZ İÇERİĞİ TESPİTİ İÇİN V30 SINIR DEĞERLERİN HESAPLANMASI

Geçmiş yıllarda Kömürün ülke koşullarının el verdiği imkanlar dahilinde Gaz İçeriğinin

Tespit edilmesinde ki yöntemler incelemeler sonucunda iyileştirilmiş ve standartlaştırılmıştır.

Gaz degajları Yönergesinin 5.1.1 maddesine göre uzmanların belirlediği yöntemler,

sayısında tavsiye niteliğinde yayınlanmıştır.

Bundan böyle kömürün gaz içeriğinin belirlenmesinde; Gaz Degajları Yönergesinin Ek 2’ ye

göre tahmini hesaplamalar veya desorbemetre kullanımı yeterli olmazsa, bu yöntem

uygulanacaktır.

30

V30 – DEĞERİNİN BELİRLENMESİ İLE PÜSKÜRME TEHLİKESİNİN

TESPİT EDİLMESİ

1

Müessese / İşletme

Ölçüm Yeri

Damarın Adı

Ölçüm Yeri Kotu

Ölçüm Tarihi

2 Damar Kalınlığı Kd = m

3 Taban Genişliği G = m

4 Lağım Deliği Uzunluğu Du = m

5 Açığa Çıkan Posta Miktarı Pm = Kd G Du 1.7

(*) =

t/atım

6 Ateşleme Öncesi CH4-Miktarı GAÖ = % CH4

7

Ateşleme Sonrası CH4-Miktarı (Birebir Yapılan Ölçümler) GAS

t

(dak)

GAS

(%CH4)

t

(dak)

GAS

( % CH4 )

t

(dak)

GAS

( % CH4 )

1. 11. 21.

2. 12. 22.

3. 13. 23.

4. 14. 24.

5. 15. 25.

6. 16. 26.

7. 17. 27.

8. 18. 28.

9. 19. 29.

10. 20. 30.

%GAS = Σ %GAS / 30 CH4

8 HAVA MİKTARI V = m3/dak

9 V30 – DEĞERİ m

AÖAS

30P100

V30)G%G(%V

..........100

........30%......)(%......30

mPV ......%CH4

1

0

(Degaj Riski) DR= CH4

m3/t

Gİ

(**)

30

RD

100VD

........

100.%...................%CH

4

1

1

Ölçümleri yapanın:

Adı, Soyadı : İmzası (*)

Taşkömürü yoğunluğu (YK)= 1,4 m3/t ; Kabarma katsayısı (KKK) = 0,82

Kazılmış Kömür Yoğunluğu = 7,182,0

4,1 m

3/t ;

(**)DGİ : Damarın önceden tespit edilmiş gaz içeriği

Not: V30 değerleri vardiya nezaretçisi veya mühendisi tarafından ölçülecek, ocak mühendisi tarafından takip

edilecek, standart değerlerinden sapmalar işletme müdürüne bildirilecektir.

31

EK -7

GAZ DEGAJLARI YÖNERGESİNE GÖRE

SONDAJ EKİPLERİ İÇİN

ÇALIŞMA TALİMATNAMESİ

32

GAZ DEGAJLARI YÖNERGESİNE GÖRE

SONDAJ EKİPLERİ İÇİN ÇALIŞMA TALİMATNAMESİ

İÇİNDEKİLER

1. 1. Araştırma Sondajları

1.1 Genel

1.2 Taban yollarında ve bacalarda araştırma sondajları

1.3 Ayaklarda Araştırma Sondajları

2. 2. Rahatlatma Sondajları

2.1 Genel

2.2 Taban yollarında ve bacalarda Rahatlatma sondajları

2.3 Ayaklardan Rahatlatma Sondajları

33

1. ARAŞTIRMA SONDAJLARI

1.1 GENEL

Araştırma sondajları öndeki çalışma sahasının araştırılmasına hizmet eder. Gaz

degajı tehlikesi ihtimali olan bölgelerde zamanında ip uçlarını yakalamak için

uygulanır.

Araştırma sondajlarının uygulamasında sadece bu konuda eğitim görmüş ve sondaj

ekipleri için hizmet talimatnamesi almış personel çalıştırılacaktır.

Bir iş yeri için araştırma sondajları müsaadesi alınmış, buna göre hazırlanmış

araştırma sondaj programı uygulanacaktır.

1.2 TABAN YOLLARINDA VE BACALARDA ARAŞTIRMA SONDAJLARI

1.2.1 Sondaj Çalışmalarına Hazırlık

Kavlak kontrolü yapılacak gerekirse arın emniyete alınacaktır.

Kullanıma hazır yeterli miktarda basınçlı hava teneffüs (bhti) istasyonu

bulunacaktır.

Yaya (kaçış) yolu açık tutulacaktır.

Delikler delinirken çıkan posta (kırıntılarını) tespit etmek için uygun bir kab hazır

bulundurulacaktır.

Sondaj makine ve ilave teçhizatın kontrolleri yapılacak, gözden geçirilecektir.

Sondaj makinesi amacına uygun sağlam şekilde kurulacak ve sabitleştirilecektir.

1.2.2 Sondaj Çalışmaları

Sondaj delikleri kuru delinecektir. Sondaj delikleri için en fazla 76 mm çapında uçlar

(jackpit) kullanılacaktır. Başlama noktası, eğimi, yönü vs önceden hazırlanmış

araştırma sondaj programında yer alacaktır.

Sondaj delikleri delinirken burgulara ve arına burguların sürekli verimli devirli

dönmesini sağlayacak seviyede bir basınç uygulanacaktır. Devir sayısı düştüğünde

burgular hemen geri çekilecektir.

34

1.2.3 Ölçmek Ve Kayıt Etmek

Burgu ile delik delerken her bir metrede açığa çıkan kırıntı (posta) miktarı mümkün

mertebe litre olarak ölçülecektir.

Gerilimlere işaret eden tüm bulgular (kütleme, arının oturması, ani CH4- gazının

açığa çıkması vbg) sondaj protokolüne kayıt edilecektir.

1.2.4 İstisna Hadiseler

Kömürde delme şemasına göre delikler açılırken jeolojik istikrarsızlıktan, kayaçlara

rastlandığında söz edilebilir. Olayın açıklığa kavuşturulması için sondaj

tekrarlanmalıdır.

Kömürde yüksek gerilim emareleri;

a) Sondaj deliğinden kömür tozlu gazın üflemesi (püskürmesi),

b) Her bir metrede açığa çıkan kırıntı miktarı 8 litrenin üzerine çıkması ve aynı

zamanda alttaki emareler;

Rahatlama kütlemeleri

Burgulara darbe veya çarpmalar

Burguların deliğin içine doğru çekilmesi

Burguların sıkışması

İri taneli kırıntılar

yüksek gerilimin işaretlerini verirler.

Yukarıda sözü geçen emarelerin tespitinde sondaj çalışmaları durdurulacak ve

derhal bir yetkiliye haber verilecektir.

2. RAHATLATMA SONDAJLARI

2.1 .1 GENEL

Rahatlatma sondajları gaz degajı tehlikesi arz eden basınç altındaki bölgeleri

rahatlatmak amacı ile yapılır.

Rahatlatma sondajlarının uygulamasında sadece bu konuda eğitim görmüş ve çalışma

talimatnamesi almış personel çalıştırılacaktır.

Bir iş yeri için rahatlatma sondajları müsaadesi alınmış buna göre hazırlanmış

Rahatlatma sondaj programı uygulanacaktır.

Rahatlatma sondaj programı, sondajın cinsini, sayısını, derinliğini, aralıklarını,

başlama noktalarını, istikametlerini, eğimlerini, zamanlarını ve tehlikeli bölgenin

tecrit edilmesi ile ilgili talimatı ihtiva edecektir.

Bu talimata harfiyen uyulacaktır.

Rahatlatma sondajları sadece bir nezaretçinin nezaretinde uygulanacaktır.

35

2.2 TABAN YOLLARINDA VE BACALARDA RAHATLATMA SONDAJLARI

2.2.1 Rahatlatma Sondaj Çalışmalarına Hazırlık

Arında Kavlak kontrolü yapılacaktır.

Patlayıcı madde ile ilerleme yapılan arınlar da arın kendine özel araçlarla

emniyete alınacaktır.

Kullanıma hazır yeterli miktarda basınçlı hava teneffüs istasyonu (bhti)

bulundurulacaktır.

Yaya (kaçış) yolu açık tutulacaktır.

Ekibe kaçış güzergahı hakkında bilgi verilecektir.

Delikler delinirken çıkan postayı (kırıntıları) tespit edebilecek uygun bir kap

hazır bulundurulacaktır.

Sondaj makine ve ilave teçhizatların kontrolleri yapılacak, gözden

geçirilecektir.

Sondaj makinesini amacına uygun ve sağlam şekilde kurulacak ve

sabitleştirilecektir.

Kumanda panosu ön görülen 40 m mesafeye kurulacaktır.

Delik açarken delik delme hızını gösteren ölçme aleti kurulacak ve

burgusuz denenecektir.

Basınçlı hava ile sürekli çalışan aletler durdurulacaktır.

Tehlikeli bölge, Rahatlatma sondaj programına uygun şekilde tecrit edilecek,

nöbetçilerle kapatılacaktır.

Nöbetçilerle tecrit edilemeyen bölgenin girişlerine üzerinde sondaj ekibinin

telefon numarası bulunan uyarı levhaları asılı bariyerler kurulacaktır.

Sondaj yeri işi olmayanlardan arındırılacaktır.

Merkezi gaz izleme rahatlatma sondaj çalışmalarından haberdar

edilecektir.

Oksijenli ferdi kurtarıcılar kullanıma hazır tutulacaktır.

36


Sondaj delikleri kuru açılacaktır. Rahatlatma sondajları için 95 mm çapındaki

uçlar (jack pit) kullanılacaktır.

Başlama noktası, eğimi, yönü vs önceden hazırlanmış rahatlatma sondaj

programlarında yer alacaktır.



burgular hemen geri çekilecektir.

2.2.3 Ölçmek ve Kayıt Etmek

Delik delerken her bir metrede (burgu) açığa çıkan kırıntı (posta) miktarı mümkün



açığa çıkması), sondaj protokolüne kayıt edilecektir.

Sondaj sonucu eksiksiz olarak sondaj protokolüne kayıt edilecektir.

Rahatlatma tedbirlerinin sona erdiği rahatlatma sondaj programına işlenecektir..

2.2.4 Bariyerlerin Kaldırılması

Sondaj aralarında (molalarda) ve sondaj çalışmaları sonunda bariyerler (tecritler)

kaldırılabilir.

Elektrik tesislerine yol verilmesi tehlike arz etmiyorsa, yetkili bir görevlinin talimatı

ile tesislere enerji verilir.

2.3 AYAKLARDAN RAHATLATMA SONDAJLARI

2.3.1 Rahatlatma Sondaj Çalışmalarına Hazırlık

Mümkün mertebe sondaj yeri ile sondaj kumanda panosu arasındaki

yürüyen tahkimatlar arın tarafına çekilmeyecektir.

Sondaj yeri ile sondaj kumanda panosu arasındaki yaya yolu tamamen

boşaltılacak, her türlü malzemeden arındırılacaktır.

Arın, gevşek kömür kitlelerinden temizlenecek, sondaj yeri uygun

malzemelerle ilave tahkimatla desteklenecek ve arına hasır teli çekerek

veya kapak yaparak emniyete alınacaktır.

37

Kullanıma hazır yeterli miktarda basınçlı hava teneffüs istasyonu (bhti)

bulunacaktır.

Delikler delinirken çıkan postayı (kırıntıları) tespit edebilecek uygun bir

kap hazır bulunacaktır.

Sondaj makine ve ilave teçhizatların kontrolleri yapılacak gözden

geçirilecektir.

Sondaj makinesi emniyetli şekilde sabitleştirilecektir.

Kumanda panosu ön görülen 30 m mesafeye temiz hava tarafına

kurulacak

Sondaj ekibi hariç aşağıda belirtilen bölgeler boşaltılacaktır.

a) ayak bölgesi hava dönüş güzergahının tamamı,

b) sondaj yeri ile sondaj kumanda panosu arası,

hava dönüş güzergahı üzerindeki taban arını ve taban yolunun ayak

çıkışından itibaren 200 metrelik bölümü boşaltılacaktır.

Tehlikeli bölge, rahatlatma sondaj programına uygun şekilde tecrit

edilecek ve uyarı levhaları asılı bariyerler ile kapatılacaktır.

Yetkili nezaretçiyle zaman ayarlaması açısından mutabık kalındıktan

sonra elektrik tesislerinin enerjisi kesilecektir

Merkezi gaz izleme rahatlatma sondaj çalışmalarından haberdar

edilecektir.


Sondaj delikleri kuru açılacaktır. Rahatlatma sondajları için 95 mm çapındaki

uçlar (jack pit) kullanılacaktır.

Başlama noktası, eğimi, yönü vs önceden hazırlanmış rahatlatma sondaj programında

yer alacaktır.



burgular hemen geri çekilecektir

38

2.3.3 Ölçmek ve Kayıt Etmek

Burgu ile delik delerken her bir metrede açığa çıkan kırıntı (posta) miktarı mümkün



açığa çıkması), sondaj protokolüne kayıt edilecektir.

Sondaj sonucu eksiksiz olarak bir sondaj protokolüne kayıt edilecektir.

Rahatlatma tedbirlerinin sona erdiği rahatlatma sondaj programına işlenecektir.

2.3.4 Bariyerlerin Kaldırılması

Sondaj aralarında (molalarda) ve sondaj çalışmaları sonunda bariyerler (tecritler)

kaldırılabilir.

Elektrik tesislerine yol verilmesi tehlike arz etmiyorsa, yetkili bir görevlinin talimatı

ile tesislere enerji verilecektir.

39

Ek: 8 - ŞEKİLLER

Şekil 2- 3:Sondaj İstikametleri Ve Topuk Miktarları

35

25

30

20

15

7m

Şekil 1: Milonlaşmış (yapısı bozulmuş) ve normal kömür

10

15

20

75

25

30

7m

3

4

1 5

2

2 1

3 4 5

7m 7m

7m

Başyukarı Emniyet Topuğu

Emniyet Topuğu

1 2

7m

7m

7m

2

1

10

40

Emniyet Topuğu

7m

SONDAJ PLANLARI

Her gün sondaj

Her 4 günde Bir sondaj

Sondaj uzunluğu 15 m Başyukarı ilerleme hızı 10 m/gün

Sondaj uzunluğu 25 m Başyukarı ilerleme hızı 5 m/gün

40

Not : 1- Başyukarılarda damarın konumu ve delik düzeni kazı kesitinde gösterilecektir.

2- Kırıntı geliri takibi, vardiya nezaretçisi veya mühendisi tarafından takip edilecektir. Kırıntı gelirinde

değişmeler ocak ve işletme müdürüne bildirilecektir.

Şekil 4: Sondaj Kırıntı Geliri Takip Formu

SONDAJ KIRINTI TAKİP FORMU

Rapor tarihi :…………….(gün/ay/yıl)

Damar Adı :………………. Başyukarı no:………

Başyukarı ……… metresi Nezaretçi:………………

1:500 Planına bakınız

Sondaj Delik no :…….. Sondaj uzunluğu:……….m

Sondaj çapı : Ø……..mm

Damar Eğimi :……….. º Sondaj delik eğimi:…….. º

Sondaj Başlama saati:………. Bitirme saati:………..

Sondaj deliğinin başyukarı ekseninden uzaklığı:…m

Sondaj deliğinin başyukarı eksenine açısı (ά):……… º

Kırıntı büyüklüğü : ince □, orta □, kalın □

Formasyonda basınç………………..

Sondaj öncesi CH4: %......., Sondaj sonrası CH4:%......

Kırıntı geliri (miktarı)sınır değerleri litre/metre (lt/m)

Sondaj Delik çapı….mm (Ø 50 mm, 8lt/m; Ø 95 mm 50 lt/m)

Kırıntı geliri (miktarı) her bir metre uzunluğundaki burgudan çıkan sondaj kırıntısını ifade

etmektedir.

Sondaj uzunluğu

metre (m)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Kırıntı geliri

Litre (lt)

Sondaj uzunluğu

metre (m)

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

Kırıntı geliri

Litre (lt)

DÜŞÜNCELER:

Nezaretçinin Adı, Soyadı :………………………. İmzası:……………..

Yetkili Amirin Adı Soyadı :………………………. İmzası :…………….

3

5

4

2

1

7m

7m

ά

ά

Başyukarı

ekseni

41

Şekil 5: Taban yolu ve galeri arında yapılan sondajlar

İşletme kod nosu : 915 İş yeri . Başyukarı 15/16 Doğu İstikameti, Damar: S4

Sondaj delik nosu: 5

Tarih :18.08.1982 Saat : 7.35- 11.00

Başyukarının 63. m, Ø : 95mm

S. Uzunluğu: 28 m, damar/ delik eğimi : 0º

İstikamet : Başyukarı ilerleme yönünde

CH4 sondaj öncesi : % 0,5

CH4 sondaj esnasında : % 0.8

Sondaj kırıntısı : ince orta kalın

Formasyonda basınç: az

Sondaj nezaretçi : Simon

Sondaj uzunluğu (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 23 14 15

Sondaj kırıntı geliri (lt) 20 25 40 60 65 50 65 65 35 40 45 40 40 45 40


Sondaj kırıntı geliri (lt) 40 40 45 40

Sondaj delik nosu: 6

Tarih :18.08.1982 Saat : 14.15- 15.45

Başyukarının 63. m, Ø : 95mm

S. Uzunluğu: 21 m, damar/ delik eğimi : 0º

İstikamet : 1,5 m kuzey cidardan kuzeye

CH4 sondaj öncesi : % 0,5

CH4 sondaj esnasında : % 0.9

Sondaj kırıntısı : ince orta kalın

Formasyonda basınç: işitiliyor

Sondaj nezaretçi : Besgen


Sondaj kırıntı geliri (lt) 15 20 40 30 40 50 55 65 65 75 60 70 70 70


Sondaj kırıntı geliri (lt) Degaj tehlikesi 6 nolu sondajla kırıntı geliri ile tespit edilmiştir.

5

6

28 m

14 m

6 m

22-23.07.1982

10.5 m

28-29.07.1982

22 m

3-4.08.1982

16.5 m

31.07.1982

37 m

10.08.1982

50 m

13.08.1982

63m

18.08.1982

GÜNEY

KUZEY

42

Şekil 6: Taban yollarından sondaj ve drenaj sonrası üretime hazır pano

Şekil 7: Bir panonun degajlara karşı sondajlarla taranması (yeşil renk sondajlar)

43

Şekil 8- Bir panonun degajlara karşı sondajlarla taranması (yeşil renk sondajlar)

44

Ek- 9

KRİTİK İŞLER TALİMATI

1. AMAÇ: Bu talimat, Kurumumuza bağlı yerüstü ve yer altı iş yerlerinde kritik işlerin

yapılması, veya çeşitli kritik ekipmanın kullanılması, esnasında uygulanacak

yöntemi belirler.

2. SORUMLULUK: Bu prosedürü bilmek ve gereklerini yerine getirmekten tüm

personel sorumludur.

3. GEREKLİ KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMAN: Maske, gözlük, eldiven, iş elbisesi,

tozluk, gibi yeraltı personeli için gerekli olan asgari ekipmanlar.

4. GEREKLİ EKİPMAN: Grizu metre, anemometre, sondaj makinesi, alarmlı

metanometre ve çalışma araçları

5. ÇEVRESEL ETKİLER: Kritik işlerin yapılması sırasında ortaya çıkabilecek her türlü

çevresel etkilerin talimatlara uygun olarak temizlenmesi ve yok edilmesi gerekir.

6. YETKİ: Kritik işlerde görev alan tüm elemanlar, bu işlerde görev almaya yetkin ve

gerekli ehliyete sahip olacaklardır.

7. PROSEDÜR

1. Kritik işler mevcut prosedüre göre yürütülecektir. 2. Kritik işler 4 ana başlık altında yürütülecektir. Bunlar;

I. Bölüm : İzin Çıkarma

II. Bölüm : Amir Kontrol Listesinin Hazırlanması

III. Bölüm : Özel Talimatlar

IV. Bölüm : İzin Bitmesi

3. Kritik işler tarif edilecek ve bu işler için izin formu tanzim edilecektir.

4. Kritik işlerin yapımına izin almak için işin yapılacağı yer, yapılan işin türü,

geçerlilik süresi ve tarihi saati belirtilecektir.

5. Kritik işin güvenli bir şekilde yürütülmesine yönelik olarak Amir kontrol

listesi hazırlanacaktır. İşle ilgili kritik sorular sorulacaktır.

6. Amir kontrol listesindeki sorular amirler tarafından cevaplandırılacaktır.

7. Kritik işin kimin tarafından yapılacağı belirtilecektir.

8. İşyeri amiri kritik işle ilgili özel talimatlar hazırlayacaktır.

9. İş yeri amiri tarafından kritik yapılacağı yerin teftişi yapılacaktır.

10. Kritik işin yapılması için gerekli tedbirler alınmış ise kritik işin

başlayabilmesi için izin Amir tarafından çalışma izni verilecektir.

11. İşin tamamlanmasını müteakip izin bitimi ile ilgili form izin veren ve izin

alan tarafından doldurularak iş tamamlanacaktır.

türkİye taŞkömürü kurumu anİ gaz ve kömür · pdf file4...

Documents