Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Vell

Araştırma Merkezi

o

Araştlrm_a Dergisi Research Quarterly

c·· Autu~~ 2003/27

UKRA YNA'DAN HRİSTİYAN

TÜRKLER:

URUMLAR

VE ONLARIN FOLKLOR

ÜRÜNLERİNDEN ÖRNEKLER

Or. Erdoğan ALTINKAYNAK*

ÖZET

Bu makalede, Ukrayna'nın Azak

Deniz i kwlfarında yaşayan, Greko-Ta­

tar denilen Hristiyan Türklerden bahse­

dilmektedir. Urum/ar ve Rumeyl~r ola­

rak bilinen bu topluluklar 1780'/i yil­

/arda Krrım'dan çıkan/arak Ukray­

na'ya yerleştirilmişlerdir. Çalışmada bu

topluluk/arın tarihi ve sosyal hayatları

ile ilgili bilgi ve Urum/arın folklor

ürünlerinden örnekler verilmektedir.

ABSfRACT

.Christian Turks of Ukraine who are

named as Greco-Tatar and who /ive on

the shores of the Sea of Azav are men­

tioned in this artic/e. These communiti­

es who are known as "Urum"s and

"Rumey"s were removedfroin Crima •

and were settfed in Ukraine in 1780s.

in this stud, information about the his­

torical and social lives of these com­

munities, and examp/es of Urums' folk­

lore productiotıs are also presented.

Anahtar Kelimeler: Greko-Tatarlar,

Urum/ar, Hristiyan Türkler.

Key Words: Greco-Tatars, Urums,

Christian Turks.

1780'li yıllarda, il. Katerina döne­

minde Kırım'dan çıkarılarak önce Uk­

rayna'nın orta ve kuzey taraflarına yer­

leştirilen ve daha sonra da kendi irade

ve istekleriyle Azak Denizi kıyılarına

gelip yerleşen Hıristiyan topluluklar

vardır. Ukrayna'nın Azak Denizi kıyı­

larında, adlarına Greko-1Tatar denilen

bu insanlar kendi aralarında ikiye ayrıl­

maktadırlar: Urumlar ve Rurrıeyler.

Greko-Tatarların nüfusu . yaklaşık

olarak 120 ile 130 bin civarındadır.

Bunların % 60-65'i Urum geriye kalan­

ları ise Rumeydir. Bu hesaptan Urum

nüfusu yaklaşık olarak 70-80 bin ara­

sındadır. 1780 yılında Kırım' dan ç ıktık­

larında sadece Urum nüfusu 9600, bir

ifadeye göre 13.000 civarındadır.

Kınm Tatar ve Urum/arla Birlikte

Urumların arasına,, kendi ifadelerine göre 1821-1825 yılları arasında, Anado­lu'nun Trabzon, Giresun, Erzurum ve

Kars vilayetlerinden Gürcistan'ın Tselka bölgesine göçen ve oradan da 1981-1986 yıllarında Kırım, Donetsk ve Dni­

yepropetrovsk' a yerleşen. 2-3 bin kadar Urum da gelip katılmıştır. Bunlardan bi­ri de Kırım Muhtar Cumhuriyeti Meclisi,

Dış İlişkiler Komisyonu üyesi Malhazi

Arudov'dur. Ruslan Kalacı ve Paşa Kos­tanov'un söylediğine göre Anadolu'daki

yerleşim yerlerinden bazıları şunlar: Beş­taş, Beşköy, Tekkilise, Yedikilise, Evreni,

Kümbet, Tersun, Santa, İmira, Cinis, Ölenk, Hadit, Karakum, Parmaksız ...

Sonradan, Anadolu çıkışlı Urumların diyalektleri Kars, Erzurum diyalektinde­dir. Kırım çıkışlı Urumların diyalektleri

ise Kırım Tatar Türkçesindedir. Bir farkla ki, Kırım Tatar Türkçesi'nde ilk hece 'k'

sesi 't'ye dönüşmediği halde Urum Türk­çesinde ilk hece 'k' sesi 't' sesine dönüş­mektedir. Bazı Kırım Tatar bilim adamla­

rı veya aydınları da Urumların Hristiyan Tatarlar olduğu hususunda görüş beyan etmektedirler.

Greko-Tatarlar her sene bahar ayla-

rında çeşitli şenlikler düzenlemektedir. Bunlardan birisi de güreş şenliğidir. Gü­

reş şenliği sadece Kırım dışı Azak kıyıla­rındaki yerleşim alanlarında değil, Kı­

rım'da da yapılmaktadır.

Urumlar üzerine pek çok kişi çalış­mıştır. İlminskiy, Garkavets, Ponamero­va, Murzakeviç, Kandaraki, Nemeth, Eckman, Çarnışeva, Blau bunlar arasın­da sayılabilir. Bunların içerisinden Alek­sandır Garkavets ve İrina Ponamero­va'nın çalışmalarını yakından takip etme imkanımiz olmuştur. Her iki araştırmacı­ya göre de Greko-Tatarları oluşturan top­luluklar farklı milletlere mensuptur. Ru­meyler Helen ya da Roma bakiyeleri ol­duğu halde Urumlar Türk soylu halktır.

Aleksandır Garkavets tarafından

Urumlar üzerine yapılan ve otuz yıl ge­riye doğru giden derleme faaliyetleri ha­len makara kasetlerdedir. Garkavets'in

Urumlar hakkında yayımlanmış iki kita­bı vardır. Bunların birisi sözlük çalışma­sıdır ve Urumca-Ukraince sözlüktür. 2

İkinci çalışması ise Urumların tarih ve

folklorlarıyla ilgili çalışmadır. Her ikisi de Almaata'da bastırılmıştır.

Story Beşeva (Eski Beşev) Folklor Grubu

....__ E 2

:::ı Vi ;:: ~ il

/ c ... E:' . :; :::ı .:·; .... ~

:::ı ·;;; ~ :ı:

' ~

~ ""' .... ~ ~ ;::

..!:!!

..ı.::

~ E

-§ c:x:ı c: ;:: ~ E 2

:::ı

:§ <1J c: ;:..,.

~ ~

.·. :s : ·~

Garkavets'in Urumi Nadazovya adlı

eserinden edindiğim iz bilgiye göre Urum Türkçesiyle 18-19. asırlara ait ya­zılı belgeler de var2. Daha öncesine ait

belge ve bilgilerin varlığından rivayet olarak işitip görme imkanına kavuşama­

dığımız da olmuştur. 1861 yıllı bir dini metinden alınan ve Yunan alfabeli Urumca metin de Alman General Otto Blau ve V. j Grigoroviç tarafından yayın­

lanmıştır.

Greko-Tatar toplulukları, Mariupol şehrinde bir federasyon kurmuşlar.

Federasyon başkanı Eski Kırım'daki okul müdiresi Aleksandra İvanovna Protsenko

Piçadji'dır. Aleksandra Hanım'ın kendi okulunda Yeni Yunanca dersleri verili­

yor. Ayrıca Urum ve Rumey ayırt etmek­sizin her kasaba veya şehir okuluna Yu­nanca öğreten öğretmenlerin görevlen­dirilmesi de bu federasyon tarafından

sağlanıyor. Federasyon öğretmen ihtiya­cını Yunanistan'dan g·elen öğretmenler veya Yunanistan'a eğitilmeye gönderilen

öğrenciler tarafından karşılıyor. Pek çok fikir ve düşünce kulübü de bu çalışmaya

destek veriyor.

Kırım'dan ayrılarak Azak kıyılarına

yerleşen halk, Kırım'ı hiç unutmamış, bunların bazıları ölüm pahasına da olsa (bkz. Karadeniz Büngür Büngür Büngür­der türküsü) Kırım'ı terk etmemiştir. Terk edenler de eski köylerinin adını yeni yer­

leştikleri yerlere vererek en azından hatı­ralarını yaşatmışlardır. Aşağıda isimleri

verilen yerleşim merkezlerinin tamamını Kırım sınırlarında da bulabilmekteyiz.

Oonetsk, Japaroje ve Oniyepropet­rovsk eyaletleri ve bu eyaletlere bağlı

başta Mariupo[ şehri olmak üzere Beşev (Starobeşeva}, Manguş, Kermençik, . B~­gatır, Ulaklı, Karan (Granitne}, Laspi, Ka-: mar, Gürdji, Karakuba, Eski Kırım, And­riyivka ve Te[manova da araştırma ince­leme, tespit gezileri yapılmıştır. Eski Kı­rım'da Viktor ve Ye[ena Akritov ailesi, Polinary Nalça (Çocuk Pola}, Arakelon inna Tarasavna ve daha pek çok kişiye konuk olunmuş ve Urum folkloruna ait malzemeler derlenmiştir. Eski Beşev, Ka­mar, Bagatır, Granit, Anadol gibi yerle­şim yerlerinde derlemeler yapılmış, isim­ler tesbit edilmiş ve kayda alınmıştır.

Yapmış olduğumuz derleme, toplama ve araştırma faaliyetleri neticesinde elde et­tiğimiz ürünleri arşivimizde bulundur­maktayız.

Şair ve akademisyen Valery Kör'ün Urum Türkçesiyle yazdığı şiirleri Latin alfabesine çevirdik. Valery ile birlikte Viktor Borata cemaatin ileri gelenleri arasında sayılıyor ve Viktor Borata aka­demisyenliğinin yanı sıra eski bir milli güreşçidir.

Şehirler içinde en yoğun nüfus Ma­riupol'de olup bu şehrin belediye baş­

kanı da Urumdur. Ancak federasyon ile sıkı ilişki içerisinde gözükmektedir. Yunanca ve Urumca yayımlanmış ki­taplara çok dikkat edilmeli, çünkü; bunlar ilmi gerçeklere de aykırı kitap­lardır. Bu tür kitaplar çok hızlı bir bi­çimde de yayılabiliyor. Bu kitapların

merkezi Oonetsk şehridir.

Kamar'da Viktor Perikop, Maşa Öl­mezova'dan türküler (91 yaşında) ve 71 yaşındaki Anya Ölmezova'dan da Aşık Garip ve Arzu ile Kamber hikayesinden bölümler derledik.

Rumey Göçmenlerinin Sayısı

Nadozovya'da Kırım'daki Kırım' daki Bahçeli Kırım' dan 1782 s. Yerleşim Yerleri Köyler Evlerin Sayısı Çıkanlar Sayıları

Velikaya Novosölka 1 85 831 623 (Urumlu'larla beraber) Zamojnoye 4 61+? 405+? 514 Konstantınopol 5 164 o 543+? 523 Kremenovka 2 73+? 261+? 593 Kuybışevo 4 28 918 920 Urzuf 2 101 270 182 Sari ana 1 125 743 682 Razdolnoye 2 300 '1667 1322 Stlila 1 130 1228 484 Yafta 8 348 1364+? 743 Toplam 30 1401+? 7808+? 6000

Urum Göçmenlerinin Sayısı

Nadozovya' da Kırım'daki Kırım'daki Bahçeli Kırım' dan 1782 s. Yerleşim Yerleri Köyler Evlerin Sayısı Çıkanlar Sayıları

Bagatır 2 128 412 560 Velikaya Novosö lka 2 25+? 222+? 623 (Rumeylerle beraber)

Granıtnoye 3 140+? 741+? 624

Komar 1 100 475 464 Mariupol 6 899 4224 2968 (Rumeylerle beraber)

Pervotravanoye 1 142 773 686 Starobeşevo 1 120 686 498 Starognatiyevka 10 ? 239 595 (Rumeylerle beraber)

Starıy Krım 1 60 109 396 Starolaspa 3 99 494 369 Staromlinovka 5 165 971 686 Ufaklı 1 45 215 . 311 Toplam 32* 1923+? 9561+ 8000

Urumlara Yunanistan veya Türki­ye' den kendileri hakkında araştırma

yapmaya gelen insan ların olup olmadı­ğı yolundaki sorularımıza aldığımız ce­

vap ilginçtir. Yunanistan'dan gelenleri

anlayamadıkları, çünkü onların dilini

bilmedikleri, Türkiye'den gelenlerle de Yunanistan'dan gelenler gibi tercüman

aracılığı ile konuştukları ancak Türki­

ye'den gelenlerin bazı cümle ve keli­

melerini anlayabildikleri söylendi. Ay­rıca Yunanistan'dan çok sık araştırma­

cıların geldiği de kaynak kişilerce ifade

edilmiştir.

Türklerin kendilerini Müslüman

edeceği, Yunanlıların da Yunanlı ede­

ceği endişelerini taşıyan Urumlular,

kendilerinden sonraki nesillere sadece ve sadece seslendirebildikleri türküleri­

ni ve oyunlarını bırakacaklar.

1780 yıllarında Kırım'dan çıkarılan Urum ve Rumey nüfus oranları ve yer­

leşim alanları aşağıda verilmiştir.

Urumların kurmuş oldukları yedi

folklor grubuyla kendi dillerinde türkü­

leri seslendirmekte ve oyunlarını sergi­

lemektir. Folklor ürünlerine baktığımız­da etnografik malzemelerinin tamamının

Türkçe olduğu 'balta, tokaç, sandık, bar­

dak, sofra, dügeç, kürek, yüzbezi, fırın,

güzgü vb' ve masallarıyla halk hikayele­

rinin Anadolu'daki gibi olduğu, (Arzu ile

Kamber, Köroğlu, Tahir ile Zühre, Aşık

Garip, Hurşit ile Mahmihri), oyun ve tür­

külerinde karşılaşılan motif ve söz kalıp­larının Anadolu ile paralellik gösterdiği

görülecektir. Bu oyunlar ve türkülerin ör-

nekleri yazımızın folklor ürünlerinden örnekler bölümündedir.

URUM FOLKLOR ÜRÜNLERiNDEN ÖRNEKLER

TÜRKÜ (Cürjüden Beşeve Atlar Yetişti)

Cürjüden Beşeve atlar yetişti

O anemin yurtuna bir ateş tüştü

Beş hlZln erasma injesi edim

Anemin babemin eglenjesi edim

Taçankalar üstüne tezip yürdüm men

Kör timnernen yep içtim kör time tüştüm

Oynadım anem oynadım oynap toymadım

Ajel teldi başıma yendim duymadım

Cürjüden Beşeve atlar yetişti

O anemin yurtuna bir ateş tüştü (Yelena Akritov, 46, Eski Kırım)

Urum/ar Kırım'dan çıkarılırken bir

kız bir oğlan iki kardeş vatanlarından

çıkmak istemezler. Ölürsek de burada

öleceğiz diye kendilerini bindirildikleri

gemiden denize bırakırlar. Cesetleri

bulunamaz. Halk bunun üzerine aşağı­

daki türküyü veya ağıtı yakar.

Hara Deniz Büngür Büngür

Hara Deniz hüngür hüngür büngürder

Dalğasıylen dalğasıynen demi/eri yürütür

Hara Deniz hüngür de hüngür de hüngürdür

Büngürdeyip esti de derdim yeniler

Hara Deniz yahm olaydın yanıma

Da/aydım da yar seni deyi bulaydım

Balıhçılar aldılar benim sesimi

Bağırdım da şitmedin mi sesimi

Betim hutarırdım o benim ğarip janımı

Betim çare bulurdu harap janıma Da/aydım da hızhardaşım bulaydım

(Kosta Koca, 84, Eski Kırım,

Babasırpn arkadaşlarından)

Urğun Urğun

Dost Bağma Vardığım

Urğun urğun dost bağına vardığım

El uzatıp ğonje gülünü sardığım

Yaremilen zevhüsefa sürdüğüm

O da varsın onu/en eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağ/ey ağ/ey gözler dizden yaş olsun

Yarem oynar satrançilen merdini

Çeken bilir ağrıların derdini

Ben çekmişim üçün dördün beşini

O da vardın çeksin benim derdimi

O da varsın onu/en eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağ/ey ağ/ey gözler dizden yaş olsun

İdit odur çıhıp yoldan dönmeyen

Aşıh olup sevdalığı bilmeyen

Üç beş mal hazanıp delmeyen

O da varsın onu/en eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağ/ey ağ/ey gözler dizden yaş olsun

Osman Paşa Ahsaray da Bahçısaray Dül açılır meydanına Tör olaydı Osman Paşa Jıhtı aster baştan başa

İle olur mu bile olur mu Ev/ad babiye halır mı

()

Duna tey/er ahmam dedi Çadırımdan çıhmam dedi Yüz bin aster hırılanjaz Çadırımdan bahmam dedi

I

Pendjereden har delir o Ben sanettim yar delir o Açtım pendjereyi bahtım Osman Paşa jan veriy o

Osman Paşa (2) Hara deniz ahmam deyor Tenarımı yıhmam deyor Esmer Güzel Muhtar Paşa Edirneden teçmem deyor

Hara deniz ahar dider Tenarını yıhar diter Tör olaydı Osman Paşa Edirneyi teçer diter

Penjereden har deliyor o Ben sanettim yar deliyor o Açtım penjereyi bahtım Osman Paşa jan veriyor

Osman Paşa (3)

Kara Deniz akmam diy Ah denize bahmam diy

Kırh bin aster kırmayınjes

Çadırımdan çıhmam diy

Kara deniz ahar diter Ah denizde bahar diter K1rh bin aster k1rar diter Çadmndan çıhar diter

Öle olur mu bele olur mu Ev/ad Babayı urur mu Padişağın zulumları

Bu dünya bize halır mı

Ben Yalt.adan Taş Yükledim Ben Yaftadan taş yükledim·yemime almaya Ben Yefeden bir yar sevdim yendime almaya Del del del del alaydım seni Ender mintan olur ise saraydım seni

Ben Ya/tadan bir yüzük aldım elmazdır taşı Ben Yefeden bir yar sardım on beştir yaşı Del del del del alaydım seni Ender mintan olur ise saraydım seni

Alem Borlu suyun üstünden ağeler atımı atlattım On beş yanşa Garavil çufutun ölünü patlattım

Şaroş edim duyamadım pıçak oynattım Bir Tatarı soymajes anem yolumu da açtım

Beş yüz atlı hora/ap aldılar yene hutuldum Ederimi arhama urdum obaya jıvırdım

Alebin oğlu tutuldu deyen anesi ağledi Garip babem bağrına taş/er bağ/adi

Duşenkalar

Sarağaç boyanır mı da Varsam yar uyanır mı Gelsek garşı garşıya Ona can dayanır mı

Çal atımı da bineyim de Bulutlara sineyim Ölsem onda öleyim de Yar yüzünü göreyim

Ev ardına gül direk de Yaprağı ne tökerek Garip gönlüme göre de Allah vermiş şen yürek

. Hara haş olmayaydı da Ben seni sarmayaydım da Ben seni sarmayaydım da Gömüp de yanmayaydım .

Yavaş yavaş tahta gel Tahtalar oynamasın Gündüz gelme gece gel de Düşmanlarım duymasın

(Kasta Koca, 84, Eski Kmm, Babasının arkadaşlarından)

ÇINLAR (MANİLER) Aylan aylan jeltermem Jel turanda ey a hız Timi sarıp seveyim Sen tuğranda ey a hız

Altın da taptı yaşım Kümüş te taptı yaşım Donbastan on altıdan beri Hayıtmadı menim yaşım

A hız senin közlerin da Vermem de dünye malına Senin dibik vah yarem de Bulamam dünyalara

Köpür tüpü beş tahta Beşsi de yarım tahta

·Beni b1rahıp onu alsa Yaşasın yarım afta

Tarilkaya beş alma Yavluh ilen alınız Ben saldat ditejegim Savluh ilen halmız

~

Çete yılan sızğmy Sesi de deliy oh dibik Bırahıp ditti beni de yarem Duyna/ara yoh dibik

A hız saçın örmez/er Seni bana bermezler Tel alayım haçayım Harangılıh körmezler

A hız saçın setiz hat Tes birisin bizge sat Anan baban hay/ osa Tel bögeje bizge yat

HALK HiKAYELERi

Huş/ubek

Bir vahıtta bir dene padşah var eten, evladı yoh eten. Cünnerden bir gün diy harıya:

- Hur maa bir torva pismet,_ titeyim evlad/Jh -birini mirini a/ajah oğul ola­jah. A/Jy tayağın, torbasın çıhay titiy. Titkende çıhay bir hart ögne: .

- Anda titiysin? Diy - Titiyim bele bele, ev/ad hirlamağa.

Alajam özüme bir evlad/Jh

- Sen -diy- hayt. Vereyim men saa bir alma. Temizle alman hoy başını­zın dübüne. Saba harınnan hah/ar yer­siniz almayı, yejeginiz. Habuhların da temizlersin verirsin atına

Alıy almayı hayıtw . Hansı diy

- Sora nasın? Taptın olan?

- Taprtıadım- diy. - Bir hart bele be-le dedi: ".A bu almayı temiz/eniz. Ha­buhlarım atımza versin iz, yer. Özün de başınız dübüne hoyarsımz, saba hah­/ar yersiniz.- olur evladınız' - dedi.

t

Temizliy, nart degeni dibik I hoyay

başın dübüne almayı. Yaraylar etisi de

yiy harı-hoja. Habuhların da veriy bi­

ye. Biyeden oluy bir tay. Hannın oluy

bir oğlu ....

Hurşutbeginen Mahmerem Hurşutbegi:

Uçurdum yaremi elimden, erarım-bulmam ey Emdat ele sen Al/ağım del hıyma beni Eglen turnam eglen aber sorayım Mahmerem ne yana titti sana sorayım Eglen çoban eglen aber sorayım Mahmerem ne yana titti sana sorayım

Çoban: Mahmerem dedigin deldi de deçti oy Ben otsuz ocahsız yahtı da titti oy Bir möktüp yazı yazdı da bırahtı da titti ey Delse yarem bıraya ha/dırsın bu daşı Em ohutsun hem ahıtsın haneylen gözünün yaşını ey Delse betim bulur beni yüzbaşı handa ey

Deldi çöktü boran dibik hış dibik Kündüz eyal be yal ağa/er deje düş dibik ey

Alçahlardan yüksek yatan nelerdir ey -Gezdiğim yerlerde çöllerde buldu dert beni ey

(A. Garkavets Derleme5i, 1970)

Dayrmen Zore: (nazım kısmı)

Dayır atın ederliy Dayır atın ederliy Biliyim ditersin Merdime Af ha manet vermeye

Dittigin yollar tüz olsun Yeje/er sana gündüz olsun Benden gayn yar sever isen Eti gözün tör olsun

Köç ta ben tervan da ben Merdime varan da ben On sıra yazı yazsan versen Oayıra veren de ben

Telin misin hız m/S/n Anadan doğan hız mısın

A tatarlar tatarlar Köke hamçi atarlar Hasaplara et bitenmiş Dayın soyup satarlar

(Pola Nalça, 68, Eski Kırım)

Arzı B/en Gamber Arzu: Haşın gözün çatmışsın Ne hayğıya batmışsın

Yohsam anen döğdü mü

Yohsam baben söğdü mü

Beni anem döğmedi Beni babam sögmedi Ôgümdeki pılavum _ Anem sütün hapmışsın

Ay ilen aydaş olmaz Gün ilen gündeş olmaz Bir anadan doğmayan Süt ilen hardaş olmaz

Çeşme daşa varmışsı

Elin yüzün yumuşsu Çeşme daşın üstünden Bilezigim bulmuşsu

Çeşme daşa varmışım

Elim yüzüm yumuşum Çeşme daşnıng üstünden Bilezigin bulmadım

Hoban dağlar dağ/eri Bahçisaray evleri Şu saraylar içine Arzu yarem saraytdlf

Sıya sıya haylan Biyaz biyaz hozular Bilezigim üstüne Arzu Camber yazular

Yitersen oğrun olsun Yinjistan yolun olsun Benden iyi yar sarsan Eti gözün tör olsun

Yiterim oğrum olsun Yinjistan yolum olsun

Senden iyi yar sarsam

Eti gözüm tör olsun (Anya Ölmezova, 71, Kamar)

Töroğ/u

Ben bir Töroğ/u'yum aman

inten yezerim inten yezerim

Temir tohmah ilen başm ezerim

Horhma ustam horhma aman

Şahem eterim ey

Ben bögün içmişim aman

Tefim almışım telim almışım

Tefim bashınmıştı •

Sazım hırmıştım

Usta başı ben olayım

Çalt yap sazımı ey

Töroğ/u'nun atı aman

Deli yürektir

Yıbrışım haytenden

Yalı terektir

Gümüş altın demirden

Nalı terektir

Arangılıh yeçesine

Yarıh vermey ey

Çıhtım Arap çölüne aman

Bir sireylendim

Onda oturmuşlar

Murzur hurmuşlar

Timi Anadolu aman

Urum elliler ey

Bir harış yerdanm aman

Çifit te benleri

Bir adamın ha/pağından

İridir elleri ey

U da bana bir iş dögül

Dedi Töroğ/u ey

Hor/attım kiratım aman

Vardım üstüne Alla-alla diyen

Durdu bazdıryan Bir beşyüz altmı Saydı bazdıryan

U da bana bir iş dögü/ Dedi Törojjlu ey

Binbeşyüz altını aman U da mal olmaz

Testirsem Kıratıma Bir çift nal olfT!aZ

U da bana bir iş dögül Dedi Töroğ/u ey

Değirmenin hapusüne

Bağ/edim atım bağ/edim atım

Uçurdum elimden

Devrüş kıratım

Ya ben unu görmedim Tafir suratın ey

Dögüşe dögüşe aman

Düştüm enişe

Hı/Jçımın çeti Diydi gümüşe

Nedir derim kiçik hardeşime Dursub dögüşe ey

Etişin Evaz etiş aman Tetti hamımız tetti hamımız

Dağıstan çölüne

Çıhar janımız

Ermeninin elinden Ahar hanımız U da bana bir iş dögül

Dedi Töroğlu ey

Aşıh Garip Dele dele yolum sana dayandı İzrai/ ateşine yüregim yandı Ah jiderim al hannara boyandı ey Eğlen Era su Era su yol ver deçeyim Era suyum sana joğap efeyim Bir günnük yolum haldı didemaz mıydım Yedi yılasret/igi çekamaz mıydım Eğlen Era su Era su yol ver deçeyim Ben bir Aşıh Garip dağ/er açmışım Terdedip yurdumu köçqp titmişim Eğlen Era su Era su yol ver deçeyim Ah Al/ağım senin teremin çohtur Baharım üstüne Era su deçiti yohtur

Şahsene:

Sen didersin ben sulara aharım Çıhıp çıhıp yar yoluna baharım Em esretlik em ğurbet/ik çekerim Köz/erimden hanı yaş! er tökerim

(Anya Ôlmezova, 71, Kamar)

Körpeç Hızı (Kerem ile Asli)

Sahınmaz da benden ey nazlı bajadan Hareleri ben tiyeyim al da sizin olsun Tenarlardan ben titeyim yol da sizin olsun Titennerden ben dezeyim dül de sizin olsun Ben bögün yardan ayrıldım yaslıyım yaslı Benim de yürecigim - jiderim paslı Beni de yardan ayıran sevdili dostum Hareleri ben tiyeyim al da sizin olsun Tenarlardan ben dezeyim yol da sizin olsun Ağu/arı ben içeyim bal sizin olsun Titennerden ben dezeyim dül sizin olsun Aslı da bunun Ermeni zatı da Ermeni Reyin ateşine yahtın da yandırdın beni Yidi yidinin hızı yahtı da yandırdın beni

Yerin de çiçegi kökün de yıldızı Sen anandan dogmadın mı Körpeçin kızı Teşiş de Müsürman yahtın da yandırdın bizi El vermez de bize burada durmah Ah ne kadar müşkül şeydir yardan ayrılmah Hareleri ben tiyeyim al sizin olsun Tenarlardan ben dezeyim yol sizin olsun

Deyim Ve Atasözleri Avzundan çıhsa hoyunna tirsin Avuzna bahta ıslanmay Avzu var lifi yoh Ayahların slatmasan ba/ıh tutulmay Ağa hardaşın ölyenin de stemey onğanın da stemey Alma piş avuzma tüş Al-hatır sormağan sufraa otunna Anansa hözetip hızın alma terek Har yavğan izler örtü/yen İşten artmay dişten aıtay Karğa karğaan közün çıharmay Sana şaha mana herçek Sarımsah aşamağan avuzu sasımay Tirpi balası tirpiye yımşah görünüy Yit yite ayıtıy yit t.a huryuğuna ayıtıy

Zaman sana uymasa sen zamana uy Zendinin gönülü çıhkancas ğaribin janı çığay

Tekerleme Zaman zaman etende Baba da yoh etende Oğlu bir zaman etende Çavka çavuş etende Harğa sotnik etende Haplı hup/u baha/ar Denizdeti ba/ıhlar Tira tuthan köçmeye

O zamanı zor edi

Ama/an töre di

Hızlan pıçahçı edi

ôkmek versen yer edi

Daa da var mı der edi

Aledoz-valedoz

Baban tiitten bir post

İçinde deler

Teliy teçiy

Bal tarahtan

Kül kürekten

Ökçesi kökrekten

Vany obasına

Uf diy oturiy

Husay bir oba altın

Neni (Ninni) Dağa vardım nenem

Dağlar büyür nenem

Dağ içine huşlar büyür nenem

Çöle vardım nenem

Çöller büyür nenem

Çöl içine çiçekler büyür nenem

Eve deldim nenem

Evler büyür nenem

Ev içine balalar büyür nenem

Ayda ayda aydası

Ne vahtı deger faydası

Ne zaman ata minejek

O vahtı deger faydası

Ayda neni nenisi

Neni/erden büyüsün

Neni/emen o büyüsün

Tatiy etip yürüsün

Ayda ayda aydalar ay neni

Danğır donğır tavalar ay neni

Janğır jonğır ereze ay neni

Yeser ols°un teze/er ay neni

Ala alva parçası ay neni

Teze tezek parçası ay neni

BiLMECELER (ifapmaja) /rahtan körem appaçıh

Yanına vardım şapkaçıh

(Manter: mantar)

Biz biz biz edik

Otuz eti hız edik Biz tahta sen sıyıldıh Sabaderek joyulduh

(Tişler : dişler)

Kiçineçik odaçıh Otuz eti hudaçıh

(Abuz, Tişler)

Deve yünden töşek Onu bilmeyen eşek

(post-tiyiz)

Yırahtan körem hara hara

Yanna barım para para

(at boh)

MASAL

Zilifsiya

Bir zamanda bir padşahın üç tene

oğlu var. Üçü de avju. Titiy büyügü av­/amaa alıy yanna asterini. Yürüyler yü­

rüy/er tapmay/ar bir Şiy de. Sora çevriy,

kün batıya titiyler. Titiyler onda, az ti­

tiyler, tüşİyler bir yere çoh pek huş. Er . türlü tiyiklik . Baş/aylar patlatma. Pat­

lathanda bir dene siya bulut peyda olu­

nuy, çıhay bir siya bulut, teliy hanay

bu/arın stüne elçin de hıray öldürüy.

Bir kün teçiy yohtur ağa, eti kün te­

çiy yohtur ağa. Üçünjü kün diy ortanjı

-Titiyim ağayı hıdırayım yohsam bir

av rastetirdi te/yamay.

Titti o da. Yürüdü yürüdü kün doğu­

ya. Bişiy yoh. Çevriy kün batıya, titiy,

tapay o tiyikliy. Bu da baş/ay patlat-

maa. Yene o siya bulut teiy, bları da hı­

ray. Bu asteri de.

Teçiy bir üç-dört kün. En kiçigi:

- Nas şiy bele? Biri titti - Yoh. Biri

daa titti - yoh. Varayım ağaları hıdıra­

yım men de.

Çıhay titiy payına. Almaya ster. Va­

rıy kün doğuya - yohtur, tapmay, çev­

riy kün batıya yürüy yürüy tüşüy o ti­

yiklikcee- patlamay. Çünkü ağaların te­

rek hıdırmaa.

.Varıy tapay ağa/arnı ...

• KTÜ, Giresun Fen-Edebiyat Fakültesi

1 A. Garkavets, Urumskiy Slovnik, Al­ma-Ata 2000.

2 Garkavets, Urumi Nadazovya, Alma­Ata 1999, 23