trashegimia shqiptare iris pojani final - state of the art of world heritage sites in albania,...
DESCRIPTION
State of the Art of World Heritage Sites in Albania, Issues and their Managemen. Iris Pojani, National CH consultantTRANSCRIPT
“State of the Art of World Heritage Sites in Albania, Issues and their
Management”
Iris Pojani, National CH consultant
ONE UN PROJECTBuilding Capacity in Natural Risk Preparedness
for Cultural Heritage Sites in Albania
Trashegimia kulturore shqiptare ‐ konsiderata të
përgjithshme
• Trashëgimia kulturore shqiptare, po ashtu si edhe ajo e përbotshme, është
përftuar nga ruajtja në
vazhdimësi e artifakteve fizike apo
kulturës materiale dhe atributeve jomateriale
të
brezave më
të
hershëm. Kjo pasuri është
ruajtur deri në
ditet tona qoftë
si gjurmë
e evidentuar, qoftë
si
potencial i mbuluar ende dhe i pa hulumtuar.
• Kjo pasuri kulturore e së
kaluarës, sëbashku me atë
trashëgimi që
do të
vendosim të
ruajmë
si
shoqëri edhe nga aktiviteti ynë
i sotëm njerëzor, do të
duhet konservohet dhe transmetohet
edhe
për gjeneratat e ardhshme.
• Trashëgimia kulturore shqiptare përfshin pra, • ‐kulturen materiale
(si ndërtesa, monumente, peizazhe, libra, vepra arti, dhe objekte) • ‐kulturën jomateriale
(si folklori, traditat, gjuha, apo dija), si dhe • ‐trashëgiminë
natyrore
(ku përfshihen peizazhet kulturore më
sinjifikative si dhe biodiversiteti)
• Me c’farë
rreziqesh ndeshemi ne në
këtë
proces konervimi dhe transmetimi?• Si do e transmentojë
atë
brezave të
ardhshëm?• Por c’farë
ka vendosur shoqëria jonë
të
ruajë
e ruan tashmë
nga nga e kaluara
?
Periudha e parë: Shek 19‐të
‐1944• Dominohet
nga
antikuaristet,
udhëtarët
dhe
arkeologët
e huaj.
Interesi
për
TK
shqiptare
është
thuajse i njëkohshëm me atë të vendeve
të
tjera
të
Mesdheut. • 1435 ‐ Ciriaco
d’Ancona,
humanisti i njohur italian vizitoi bregdetin
shqiptar.
Ai
na
dha
edhe
njoftimet
e
para
për Lezhën,
Durrësin
dhe
Apolloninë.
Ai
përshkroi monumente,
lexoi
mbishkrime
shumica
e
të
cilave
janë shkatërruar apo humbur sot.
.Marin Barleti, në
veprën e tij “Historia e jetës dhe veprës së
Skënderbeut”
Venedik 1510, jep një
pamje të
Durrësit në kohën e tij, rrethuar nga muret bizantine.
• -Shek XIX-të, shekulli i zbulimeve gjeografike, të
gjithë
ata që
vizitonin Greqinë
kalonin në
Shqipëri, duke kërkuar të
vizitonin kolonitë
greke në
, si Apollonia dhe Dyrrahu apo të
njiheshin me gjurmët e Via Egnatia-s.
• -
William Martin Leake “Travels in Northen Greece”, (London 1935) dhe Francois Pouqueville, i cili gjithashtu botoi shënime për qytetet dhe
monumentet.
Udhetare e arkeologe
-Të
parët arkeologë
-
francezët Leon Heuzey dhe Honore Daumet, të
ngarkuar nga Napoleoni III në
vitin 1861 të
vrojtonin gjeografinë
dhe gjurmët materiale të
luftës civile midis Pompeut dhe Cezarit.
-
Paul Traeger, prehistoriani austro-hungarez, i cili gërmoi në
Koman dhe dhe kalanë
e Dalmacës në
vitet 1899 dhe
1900, i inspiruar nga Theodor Ippen, konsulli Austro- Hungarez në
Shkodër.
•Gjatë Luftës së Parë Botërore dhe gjatë pushtimit austro‐hungarez
në vitin
1916, Camillo Praschniker
gërmoi
në
Apolloni.
•Rendesi pati
botimi
i skulpturave
të
Manastirit
te Apolloninsë, disa
prej
të
cilave
ai i transportoi
në
Vjenë.
Rezultatet
e kërkimeve
te botuara në
serinë
akademike
austriake
me
titujt
“Archaeologische Forschungen
in Albanien
und
Montenegro”
1918 dhe
“Muzakhia und Malakastra”
1920.
Muret rrethuese te Apollonise
Stele funerarenga
Apollonia
ne
Kunsthistorisches Museum Vjene, cuar
aty
nga
Praschniker
Fillimet
e germimeve
ne Apolloni
nga
Leon Rey sipas
marreveshjes
midis Shqiperise dhe
Frances ne vitin
1923.
STOA dhe
17 nishet
e saj
ne fillimet
e germimeve.
Muzeu
i pare arkeologjik
ne Vlore inaguruar
ne 8 Tetor
1936
Germimet
e Luigi Ugolinit
ne Butrint
sipas
marreveshjes
midis Shqiperise dhe
Italise
ne vitin
1927.
Periudha
e dytë:
Zbulimet
arkeologjike
1947‐1999
1948 –
U organizua edhe ekspedia e parë
arkeologjike në
Apolloni. Gjithashtu sipas një
programi që
e shfrytëzonte arkeologjinë
në
funksion të
studimit të
qytetërimit shqiptar, filluan edhe gërmimet në vendbanimet dhe nekropolet ilire, në
Amantia, Vajzë
e Dropull.
Në
luginën e Matit, në
kuadrin e gërmimeve të
shpëtimit u zbuluan rreth 35 tuma. Të
tjera tuma u zbuluan në
Vajzë
në
luginën e Vjosës,
në
Vodhinë, Bodrishë
e Kakavijë.
-1958-1960 Ekspedita në Apolloni. Misioni me rusët
drejtuar nga Blavatski, S.Islami dhe tetë
arkeologë
shqiptarë.
Gjatë
tri viteve u punua në
shtatë pika të
qytetit, duke arritur
rezultate spektakolare.
-Një
pjesë
e ekspeditës u shkëput edhe për të
zbuluar Orikum,
gërmime interesante që
zbuluan teatrin e qytetit.
-Në
Dyrrah, kolonia tjetër helene, kërkimet u realizuan nga V. Toci kryesisht në
nekropolin e qytetit. 1966 filluan gërmimet në
amfiteatër
me zbulimin e galerive të
mbështetura në
faqen e kodrës.
1957-1975 –
Zbulime të
rëndësishme në
fushën e prehistorisë. Shtyllat kronologjike të
prehistorisë
u
vendosën nëpërmjet gërmimeve të
Maliqit (1961- 1966), të
zhvilluara nën drejtimin e Frano Prendit.
Ndihmuan në
këtë
proces, sidomos për periudhën e Neolitit kërkimet në
Kamnik të
Kolonjës ndërsa
për epokën e Hekurit gërmimet në
shpellën e Trenit.
Kjo periudhë
ishte e rëndësishme edhe për qytetet ilire. U gërmua stadiumi i Amantias i filluar në
1952-1953. Gjatë
1960-1975 u
gërmuan qytete ilire si Antigonea, Dimali, Lisi, Selca, Zgërdheshi, Belshi, por edhe kështjella si Irmaj, Rosuja e Prishta.
Një
ndihmë
të
madhe për kuptimin e qytetërimit mesjetar dhanë
edhe gërmimet në
Koman, Bukël, Krujë
duke dhënë
mundësinë
të
studiohej
vazhdimësia e kulturës nga Antikiteti i Vonë
në
Mesjetën e Hershme.
Në
15-21 Shtator 1972 ishte Kuvendi i Parë
i Studimeve Ilire, ishte kontak i parë
i arkeologjisë
shqiptare me shkencën evropiane.
Këtu u diskutuan cështje si etongjeneza e ilirëve, tiparet e qytetërimit antik ilir, karakteri i kulturës
mesjetare në
Shqipëri etj.
Vitet 1985-1990 u krijua Instituti Arkeologjik Shqiptar dhe shtua ndjeshëm numri i gërmimeve që
arriti rreth 30 në
vit. Kjo ishte edhe një
periudhë
reflektimi për shumë
cështje deri në
Kuvendin e Dytë
të Studimeve Ilire 1985.
Periudha e tretë:
1991
-
Kjo është
dhe periudha e bashkëpunimeve me arkeologë evropianë
e amerikanë.
Konispol –
Shpella e Konispolit, bashkëpunim me Universitetin e Texas. Gjurmët më
të
rëndësishme të
jetës u zbuluan në
një
thellësi prej 4.20m, i
përkisnin Paleolitit të
Vonë, 26 700 vjet më
parë, zbuluar me
analiza C14. Periudha e dytë ajo e Mezolitit, 12 000 vjet më parë, vegal të
imta stralli të
kuq. Neoliti ishte përfaqësuar me të
tre periudhat e tij.
Sovjan -
Gilles Touchais dhe R. Treuil dhe Frano Prendi e Petrika Lera punuan në
zbulimin e një
vendbanimi prehistorik, kodër okupuar nga
Bronzi deri në
epokën e Hekurit. Nga gjetjet –
një
thikë
bronzi e qytetërimit mikenas dhe një
maj heshte e kulturave të
Evropës
Qëndore.
MRAP Universiteti i Cincinnati dhe Instituti Arkeologjik
1992-
Ekspedita e Apollonisë
P. Cabanes dhe N.Ceka. Zgjerim i hapsirës në
Veri të
Portikut të
zbuluar nga Leon Rey si dhe një
rruge monumentale që
drejtohej për në
temenos.
Prezenca e një
tempulli mbi terracë
dëshmohet nga gjetja e pjesëve arkitektonike të
ordrit korintik.
Përmasat e kapiteleve flasin për një
datim të tempullit aty rreth shek. III pas Kr. U punua po atë
vit edhe në
nekropol nga Vangjel Dimo
në
një
nga tumat VII para kr-
VI para Kr.
1991-1996 –
Butrint N. Ceka dhe C.Hatzis. Gërmimet u përqëndruan në
akropolin e qytetit për të
sqaruar fillimet e
jetës në
këtë
qëndër të
lashtë. Shtresa më
e hershme i takonte periudhës se Hekurit, që
i korrespondon
protogjeometrikut të
Greqisë, shek. XI-X para Kr.
1994 Filloi dhe një
ekspeditë
tjetër shqiptaro-angleze nën drejtimin e R. Hodges dhe I. Gjipalit. Objekti kryesor i gërmimeve u bë
trikonka, një
pallat i madh i shek. VI-VII. E më
pas në
fushën e Vrinës, ku gërmimet vazhdojne.
vazhdojnë.
Byllis Misioni
Shqiptaro
–
Francez
Finiq –
Universiteti i Bolonjes me Institutin Arkeologjik
DRAP
Apolloni -Tempulli i Bonjakëve
Sarandë
-
Sinagoga me Universitetin e Izraelit
Legjislacioni
kombëtar
dhe ndërkombetar
ne fushen
e TK
Kronologjia
e Dokumentave
Ligjore
ShqiptareAkti
i parë
ligjor
gati
120 vjecar. I përket
vitit
1889 me emërtimin
“Rregullorja
e brendshme
për
regullimin
e muzeut
mbretëror”.
Përparja
shpalljes
së
pavarsisë, në
vitin
1912, aprovohet
“Ligji
për
Mbrojtjen
e Monumenteve”
1922 del e para
qarkore
e Ministrisë
së
Arsimit
lidhur
me ruajtjen
e dhe
mbrojtjen
e pasurive
të luajtshme
dhe
të
paluajtshme.
Në
fundin
e Luftës
së
Dytë
Botërore, Shqipëria
ishte
e privuar
nga
një
legjislacion
për
mbrojtjen e trashëgimisë
kulturore
si
dhe
pa strukturat/institucionet
përkatëse.
Ndaj
pikërisht
në
fillimet
e viteve
’20 filloi
një
lëvizje
në
dobi
të
popullarizimit
të
vlerave kulturore. Pikërisht, lind
dhe
idea për
krijimin
e një
Muzeu
Kombëtar, me qendër
në
Tiranë. I
cili
realizohet
në
vitin
1922.
Në
Maj
1944, gjatë
Kongresit
të
Përmetit, anullohen
të
gjitha
marrëveshjet
dhe
traktatet.
1948
Dekreti
568, dt. 17.03.1948 i aprovuar
menjëherë
si
më
poshtë:
24 Maj
1948 Ligji
Nr. 609, i pari
akt
normativ
që
disiplinon
“Mbi
mbrojtjen
e monumenteve
të
kulturës
dhe
i objekteve
me vlerë
të
rrallë
natyrore”
shënohet
një
hap i rëndësishëm
në
këtë
drejtim. Gazeta
Zyrtare
Nr. 72/1948
1955 Hartohet
një
tip rregullore
mbi
konservimin
dhe
mbrojtjen
e trashëgimisë
kulturore.
1971 Kompletohet
dhe
perfeksionohet
rregullorja
e 1955. Këto
dispozita ligjore jan pjesë e “kodit
të
Përgjishëm
të
Republikës
së
Shqipërisë
(1945‐1957)
1956 Ministria
e Arsimit
dhe
Kulturës
(Sot MTKRS) aprovon
rregullore
specifike
për
Muzetë Lokalë
(ku
përfshihet
kujdesi
për
konservimin, inventarizimin, kërkimin
shkencor
për
elementët
e kulturës
dhe
fondet
e arkivit.
1965
Dekreti
i Këshillit
të
Ministrave
Nr. 67, 15 Mars 1965, ku
ristrukturohen
institutet albanologjike.
1974 Merret
Vendimi
nr.229 i Këshillit
të
Ministrave
“Mbi
gjurmimin
dhe
vënien
në
mbrojtje të
ndërtimeve
popullore”. Ky
vendim
hap rrugën
e një
seri
Urdhërash
për
shpallje
në
mbrojtje
të
shtetit
të
një
serie
monumentesh
kulture
në
gjithë
territorin
e Shqipërisë
1994 Në
vitin
1994, aprovohet
Ligji
7867 dt.12.10.1994 “Për
mbrojtjen
e pasurive
kulturore
të luajtshme
dhe
të
paluajtshme”, dokument
ligjor
bazë
që
mbeti
në
fuqi
gati
për
10 vite
dhe
që
mbulonte
vetëm
fushën
e trashëgimisë
materiale.
2003
Ligji
9048 dt.07.04.2003 “Për
trashëgiminë
kulturore”
që
hap një fazë të re mjaft
të ndryshme
sidomos
për:
‐ruajtja, mbrojtja, popullarizimi
dhe
katalogimi
apo
dokumentimi
në
suporte
të
numerizuara apo
dixhitalizuara
të
trashëgimisë
kulturore. Krijohet
QKIPK me synim
krijimin
e një
banke
të
dhënash
për
trashëgiminë
kulturore
shqiptare. Ngritja e këtij institucioni
më
1995, me detyrë themelore krijimin e katalogut
informatik të
trashëgimisë
kulturore, ka pasur dhe ka synim
kryesor njohjen e vlerave të
kësaj pasurie, pavarësisht nga pronësia mbi të, dhe administrimin shkencor të
saj. Përbën një
hop cilësor në
fushën e administrimit “teorik”
të
trashëgimisë
kulturore.
Me hyrjen në
fuqi të
Ligjit 9048, dt 07.04.2003 “Për trashëgiminë
kultuore, për herë
të
parë kemi marrë
në
mbrojtje ligjore trashëgiminë
shpirtërore.
Me dy amendimet e mëtejshme të
vitit 2006 dhe 2008, ligji përmirësohet edhe më
tej sidomos me ndryshimet e fundit ku futen edhe koncepte të
reja. Krijohet ASHA dhe KKA.
Administrimi
i trashegimise
kulturore
te vendit. Skema
e dikurshme
dhe
skema
e sotme
e institucioneve
qe
administrojne
trashegiminë
kulturore
shqiptare.
Bazuar
në
legjislacionin
e sotëm
LTK 9048, sipas
Nenit
24
1.
Objekti
i trashëgimisë
kulturore
ka këto
shkallë
mbrojtjeje:a) nën
vrojtim;
b) në
mbrojtje
paraprake;c) monument kulture
të
kategorisë
II
;
ç) monument kulture
të
kategorisë
I.
2.
Objektet
në
grup
emërtohen
sipas
rastit: park arkeologjik, qytet-muze, zonë- muze, qendër
historike, zonë
arkeologjike
dhe
ansambël-muze.
3.
Heqja
e plotë
ose
e pjesshme
e mbrojtjes
nga
shteti
e një
objekti
ose
grupi objektesh
të
trashëgimisë
kulturore
është
e drejtë
ekskluzive
e organit
që
e ka
shpallur
atë.
Parqet
arkeologjike
“Park arkeologjik”
është
hapësira
me vlera
mjedisore, në
të
cilën
ruhen
rrënoja
ndërtimore, të
zbuluara
prej
gërmimeve
arkeologjike
që
mbrohen
nga
shteti
Neni
3, Pika
19
Si rrjedhojë
e ligjit
ne fuqi
MTKRS administron
sot një
numur
të
madh
parqesh
arkeologjike
si
ai
Butrintit,
Apollonisë, Bylisit, Antigonesë, Orikumit, Lezhës
e Shkodrës.
Sipas
modeleve
bashkëkohore
keto
parqe
funksionojnë
në
bazë
të
rregulloreve
të
administrimit
si
dhe
Zyrat
e Koordinimit
të
tyre. Eshte
relativisht
një
sistem
i ri, i cili
rezulton
mjaft
i suksesshëm
aty
ku
edhe
stafi
është
i tillë
dhe
anasjelltas
Informacionet
qe
ekzistojne
per qendrat
e trashegimise
kulturore
si
per qendrat
arkeologjike
asht per pasurite
e tjera
duhet
te
vendosen
ne harta
e te
dokumentohen
sipas
standarteve
me te
larta
akademike
bashkekohore.
Pa respektuar
kete
aspekt
ne punen
per evidentimin
dhe
rijetezimin
e monumenteve
kulturore
nu mund
te
realizojme
nje
plan interpretues
per to.
ANTIGONEA
Qendrat
historike
“Qendër
historike”
është
ansambli
qytetar
ose
fshatar
me vlera
historiko‐kulturore që mbrohet nga shteti. Neni
3, Pika
21
Këtu
rradhiten
qytetet
qendrat
historike
të
qyteteve
dhw
fshatrave
tona si Korca, Voskopoja, Durresi, Elbasani, Shkodra
etj. Sipas
legjislacionit
nw
qendrat
historike
nuk
mund
të
kryhet
asnjë
ndërtim
me përjashtim
të
punimeve
qw
lidhen
me rrjetit
inxhinerik.
Kemi
dhe
nocionet
“Zonë
arkeologjike”
është
sipërfaqja
në
të
cilën
gjenden
monumente
të
zbuluara
nga
gërmimet
arkeologjike
ose
është
dëshmuar
qenia
e shtresave
me përmbajtje
arkeologjike.
“Zonë‐muze”
është
njësia
territoriale brenda
qytetit, me vlera
muzeale, e cila
përbëhet
nga
një
grup
objektesh
me vlera
të
rëndësishme
kulturore.
Neni
3 pika
32
Përgjegjësia
për
ruajtjen
dhe
administrimin
i takon
jo
vetëm
MTKRS me institucionet
e varësisë
por edhe
pushtetit
vendor.
Qendra historike e Korces
5. WHS dhe
te tjera
dhe
turizmi
kulturor. Dy qytetet tona muze Gjirokastra / Berati si edhe Butrinti bëjnë pjesë në Listën e Trashëgimisë
Botërore.
Vendi ynë ka nënshkruar që në 10 Korrik, 1989 Konventën për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Natyrore Botërore, e njohur si “Konventa e trashëgimisë Botërore”.
Shpallur nga Konferenca e përgjithshme e UNESCO-s në 1972, është nënshkruar nga 187 vende. Sot “The World Heritage List” përfshin 911 emërtime, pjesë të trashëgimisë natyrore e kulturore, site të cilat Wold Heritage Committee i ka konsideruar me vlera të shquara.
Prej tyre:-704 - kulturore , -180 natural
- 27 mikse apo të përziera .
3 siteve shqiptare te shkruara në Listën e Trashëgimisë Botërore i shtohet edhe Izopolofonia shqiptare, kjo shkruar në listën e trashëgimisë jomateriale.
Dy prej tyre Gjirokastra dhe Berati janë shkruar në këtë listë në seri. Por sidoqoftë, ky është një numur relativisht i madh për një vend me sipërfaqe të vogël si Shqipëria. Psh SHBA-të kanë vetëm 20 tituj në listë. Kjo tregon gjithashtu se shteti ynë është pjesmarrës aktiv i Konventës.
Shumë shkurtimisht disa të dhëna që të gjithë ne në këtë sallë i kemi të njohura:
•Butrinti
Date e regjistrimit: 1992, Zgjerimi: 1999, Sipërfaqja e sitit : 3,980 haZona e Mbrojtur: 4,611 ha.Ky sit kulturor është
përfshirë
në “World Heritage List”
mbi bazën
e Kriterit iii. - Criterion iii : The evolution of the old natural environment. which led the inhabitants to abandon Butrinti at the end of the Middle Ages, means that this archaeological site provides valuable evidence of ancient and medieval civilizations on the territory of modem Albania.
Berat Gjirokastra
46
Qendrat
Historike
të
Beratit
dhe
Gjirokastrës
• Date of Inscription:
2005, Extension:
2008, Property :
59 ha, Buffer zone:
136 ha
• Këto
dy
qytete
janë
ruajtur
aq
mire sidomos
shtëpitë
e banimit, të cilat
janë
okupuar
prej
shumë
b reznish.
• Gjirokastra
u ndërtua
nga
latifondistë
të
medhenj. Qyteti ka një fortifikim
që
origjinën e ka në
shekullin 13th century, qyteti ka
banesa tipike të
quajtura (the Turkish
kule
) karaktersitke për rajonon e Ballkanit. Gjirokastra përmban shumë
prej syresh që
datohen në
shekullin e 18 por edhe shembuj më
të
elaboruar të shekullit 19.
• Berati është
një
qytet
i fortifkuar
por
i hapur, i banuar
nga
zejtarë
e tregëtarë. Po ashtu, qendra
urbane e tij
reflekton
shtëpi
banimi
të
traditës
ballkanase. Shembuj
të
sëcilës
datohen
në
shekullin
18 dhe 19.
• Criterion (iii)
: Berat and Gjirokastra bear outstanding testimony to the diversity of urban societies in the Balkans, and to longstanding
ways of life which have today almost vanished. The town planning and housing of Gjirokastra are those of a citadel town built by
notable landowners whose interests were directly linked to those of the central power. Berat bears the imprint of a more
independent life style, linked to its handicraft and merchant functions.
• Criterion (iv)
: Together, the two towns of Gjirokastra and Berat bear outstanding testimony to various types of monument and
vernacular urban housing during the Classical Ottoman period, in continuity with the various Medieval cultures which preceded it, and in a state of peaceful coexistence with a large Christian
minority, particularly at Berat.
• Sipas
vlerësimit
të
UNESCO‐s, integriteti
i dy
qyteteve
është
mjaft
i kënaqshëm
megjithëse
kjo
situate u lëkund
nga
zhvillimet
e viteve
’90. Megjithatë
nuk
është
prekur
ende
vërtetësia
apo
autenticiteti
i aspektit
të
tyre, megjithatë
konservimi
I mëtejsjëm
i dy
qyteteve
duhet
rreptësisht
të
ndjekë
standartet
ndërkombëtare
më
të
larta.
• Krijimi
i IMK‐së
në
vitin
1965, coi
në
një
program mirëmbajtje
dhe restaturimi
për
monumentet
e shpallura. U supervizua
nga
specilistët
e fushës
në
harmoni
me direktivat
e Kartës
së
Venecias.
• Por
c’do
të
thotë
të
jesh
në
listën
e Trashgimis Botrore te Unesco‐ s?
• Patjetër
është
“kurorë
e artë
mbi
krye”
por
njëkohësisht
edhe përgjegjësi
e madhe. Sitet
e listuara
në
Trashëgiminë
Botërore
duhet
të
jenë
model edhe
për
ato
të
listuara
vetëm
në
listën kombëtare. Kështu
është
shumë
e rëndësishme
që
të
funksionojnë
sipas
“Planeve
të
Administrimit”
Raportimi periodik• Raportimi
periodik
në
Qendrën
e Trashëgimisë
Botërore
është
një
detyrim
gjithashtu. •• Kështu
psh
Qendra
e Trashëgimisë
Botërore
kërkont
nga
sitet
shqiptare
të
nominuara•• ‐Të
dorëzonin
një
raport
në
WHC deri
1 February 2009
për
implementimin
e
masave
si
më
poshtë
vijon:• a) hartimi
I inventarit
të
ndërtimeve
ilegale
që
datojnë
nga
’90 e këtej,
sëbashku
me planin
e prishjes
së
këtyre
ndërtimeve
ilegale
together ëith a plan for the removal në
një
perspective afatmesme;
• b) përcaktimi
i treguesve të monitorimit sëbshku me intervalet
e përditësimeve.• c) propozimi
për
programin
e gërmimeve
arkeologjike, në
përputhje
me standartet
ndërkombëtare. • d) mbrojtja kundra zjarrit në
zonën historike të
banuar duhet përmirësuar;
• e) plan afatmesëm
për
zhvillimin
e kapaciteteve
të
lehtësirave
për
turistët.
Tabela
e destinacioneve
kulturore
kombetar, permbledhje
e pikave
te mundshme
te
interesit
DestinacionKulturor
Pershkrimi Renoja apo site per vizitoret Grada e interesit
Sherb imet
Berat •Kala e mirëruajtur mesjetare me lagje interesante dhe të mirëmbajtura.
•Qyteti është vecanërisht i njohur për kishat e tij mesjetare; shume prej të cilave janë zbukuruar me piktura murale nga Onufri.
••Rrënoja më të hershme të vendbanimeve Ilire dhe Romake mund të shikohen gjithashtu brenda kalasë mesjetare.
Muret mesjetare të qytetit dhe kullat.
Kalaja mesjetare.
Banesat mesjetare.
Kishat mesjetare.
Lagjet me arkitekture te tipit otoman duke përfshirë ndërtesat e zakonshme dhe dyqanet e drunjta të pazarit të vjetër.
Rrënojat e Xhamisë së Kuqe dhe të Bardhë nëkalanë mesjetare.
Xhamia e Mbretit.
Xhamia e Plumbit
Xhamia e Beqarit
Muzeu i Onufrit
*** *
ITINERARET KOMBETARE
1) Tema–
Zhvillimi
i qyteteve
ilire
dhe
influenca
e botes
greke
e romake(potencial
per projekte
cross‐border me fqinjet
e sidomos
me Kosoven)
7 ‐
14 dite
vizite,
vizitore
vendas
dhe
Kosovarea)
Shkodra
‐
Shurdhah
‐
Lezhe
‐
Zgerdhesh
‐
Durres
‐
Apollonia
‐
Vlora
‐
Nikaja/Byllis
‐
Margellic
‐
Berat.
2) Tema
–
Rruget
romake
(mundesi
projekte
cross‐border and financime
nga
KE)
“Via Egnatia
tour”
qe
zgjat
rreth: 7 dite
ne Shqiperi
shtuar
Maqedonine
e tutje.
“Via Romana
tour”
: 7 dite
ne Shqiperi
dhe
Greqi. Turiste
vendas
dhe
italiane.
a) Durres ‐
Shkembi
i Kavajes
‐
Apollonia
‐
Vlora
‐
Nikaja/Byllis
‐
Bradashesh
(Ad Quintum) ‐ Elbasan
‐
Mengël
‐
Mirakë
‐
Via Egnatia
(Librazhd‐
Qukës‐Shkumbini) ‐
Selcë
Poshtme
‐
Pogradec
‐
cross border me Maqedonine. b) Durres
‐
Apollonia
‐
Vlora
‐
[Treport] ‐
[Orikum] ‐
[Klos/Byllis] ‐
Amantia
‐
Paleokastra
‐
Gjirokastra
‐
Sofratike
‐
Finiq
‐
Saranda
‐
Butrint
–
cross border me Greqine
( drejtim
Nikopolis
‐ Preveza).
3) Tema: Perandoria
osmane
dhe
gjurmet
historike
te
saj
ne territorin
tone. Vizitore
shqiptare
dhe
te
huaj
a) Shkodra
‐
Lezhe
‐
Kruja
‐
Bashtove
‐
Vlora
‐
Tepelene
‐
Kardhiq
‐
Gjirokastra
‐
Delvina
‐ Saranda
(Lekurs).
4) Tema
–
Skenderbeu
dhe
lufta
kunder
turqve. Turizem
shqiptar, kosovare
e vizitore
italianea) Shkodra
‐
Lezhe
‐
Daula
‐
Kruja
‐
Tirana
‐
Petrela
‐
Elbasan
‐
Peqini
‐
Bashtove
‐
Durres.
5) Tema‐
zhvillimi
i arkitektures
militare
(keshtjella, fortifikime
dhe
kulla)Turizem
shqiptar
dhe
vizitore
te
huaj.
a) Shkodra
‐
Sarda
‐
Lezhe
‐
Daula
‐
Kruja
‐
Preza
‐
Durres
‐
Bashtove
‐
Kanina
‐
Vlora
‐
Porto Palermo ‐
Qeparo
‐
Borsh
‐
Saranda
(Butrint) ‐
Gjirokastra
‐
Kardhiq
‐
Tepelene
‐
Berat.
6) Tema‐
Shqiperia
dhe
historia
e bregdetit. Turiste
shqiptar
dhe
vizitore
te
huaj.a) Vlora
‐
Orikum‐Himare‐Porto
Palermo ‐
Qeparo
‐
Borsh
–
Sarande‐Butrint.
7) Tema‐
arkitektura
e kishave
dhe
dekoracioni.Turizem
shqiptar
dhe
vizitore
te
huaj.
a)Saranda
(Butrint/ Manastiri
i Demes, Mesopotam
etj.) ‐
Gjirokastra
‐
Byllis
‐
Berat
‐
Elbasan
‐ Lin ‐
Pogradec
‐
Korçe
‐
Voskopoje.
5.Risqet
te ndryshme, termete
dhe
katastrofa
te tjera.
• Po nga
kërcënohet
trashëgimia
jonë
kulturore
në
të
vërtetë?
• Disa
nga
risqet
të
cilat
janë
të
panumurta
për
pasurinë
tone kulturore, por
jo
vetëm
ato
natyrore.
• Nëse
do të
përvijonim
një
matrix të
parashikimit
të
risqeve, ashtu sic do të
duhej
për
një
Plan të
Administrimit
të
Riskut, vendin
e
pare për
trashëgiminë
tone kulturore
do e zinte
risku
ose
më
mire katastrofa
nga
zhvillimet
e padisiplinuara
urbane dhe
territoriale.
• Rezulton
se qendrat
historike
e ato
muzeale
janë
dëmtuar
jo
pak pikërisht
nga
faktori
njerezor
më
tepër
se ai
natyror. Po në
këtë
mënyrë
janë
zhdukur
apo
tjetërsuar
edhe
potencialet
që
fshihen ende
të
pazbuluara.
Rasti
i Durresit
Në
nje
qytet
si Durresi, ku
qendra
urbane aktuale
koincidon
me qytetin
historik
e antik, puna
e arkeologeve
nuk
mund
te zhvillohet
ashtu
si ne nje
qender
antike
te
abandonuar
gjendur
në
nje
peisazh
rural.
Cila
eshte
rruga
me e mire ne hartimin
e metodologjie
se arkeologjise
urbane për Durresin
sot.
Cili
do te jete
modeli
i saj? Do mundemi
ne arkeologet
të
inspirojme
zhvillimet urbane moderne sipas
renojave
te shkuares?
Apo
do te jemi
te zote
te ruajme
e ekspozojme
ne menyre
harmonike
nje monument
ne kontekstin
modern
duke
u dhene
kenaqesine
e rastin
te gjitheve
te
gezojne
trashegimine
e ketij
qyteti?
Mozaiku
ne Basiliken
e ArapajtDurres , fshehur
mes
ndertimeve
.
Eksperti
Roberto Nardi
dhe
William Cikopano
duke diskutuar…
Risk management plans for Apollonia
Internal Risks
(Risqe
nga
faktorë
të
Brendshëm)
(environmental): erosion and landslide(environmental): vegetation control(environmental): fire(environmental): Monastery landslide(environmental): Bad drainage(environmental, archaeological integrity): car circulation(environmental, archaeological integrity : Threats to sacred
temenos
(hill 104 Restaurant)(environmental, archaeological integrity): Lower Restaurant
(conservation): Monumental erosion and conservation pressure(conservation): Previous restoration collapsing(environmental): Picnic(security and safety): Visitor’s safety(security): Absence of boundary’s fences(efficiency)s: Absence of Geographical Information System(efficiency): Lack of sufficient training(safety and security): Wild camping and campering(security): modern cemetery Looting,touristic unplanned
• Internal/External Risks• (environmental, looting): surrounding
archaeological integrity
• (environmental): changing in the landscape• (environmental, looting): Physical threats to the
archaeological heritage by huge works
• (environmental): Animal and vegetation diseases• (environmental): Waste disposal•• External Risks• (environmental): nearby highway• (environmental): village expansion• (political): Loss of local identity of
archaeological heritage
• (political): Lack of funding• (environmental): Alien
species, diseases,
parasites epidemics
• (political): Overlapping of competences• (political, efficiency): Lack of
communication
Risku
sizmik, i fundit
nga
rradha
por
jo
nga
rendësia
• Epidamnos‐Dyrrachion• Termeti
i parë
dokumentohet
në
vitin
346 e.s, më
pas në
vitin
522 pak
kohë
para se Durrësi
të
zbukurohej
nga
ndërtimet
e Perandorit
Anastas. • Si pasojë
e shumë
termeteve
të
shekullit
të
13‐të
Durrësi
njohu
nje
ulje
të
numrit
të
popullsisë. • Shenohet
viti
1276 si data e termetit. Sipas
Alain Duccellier, pas
tërmeteve të mëdha te shekullit
të
13 vërehet
një
shpërngulje
e popullsisë, e cila
vazhdon
edhe
në
shekullin
14, si pasojë
e përkeqësimit
të
klimës
dhe
zgjerimit
katastrofik
të
lagunës, një nga arsyet themelore të tërmeteve.
Durres
Autoritetet
venedikase
vendosën
të
hapnin
kanal
që
vinte
lagunën
në
komunikim
me detin.
Sic lexojmë në dokumentat e kohës
(Ducellier
f.525), ky
qëllim
pohohet
në
një
tekst
të
6 majit
1393, ku
sinjalizohet
se këto
punime
duheshin
bërë
me qëllim
«
shëndetin
e qytetit
pasi
gjatë
verës, dielli
e transformonte
lagunën
në
kënetë
»
Dokumentimi
i shkarrjes
se tokes ne Spitalle, kodrat
e Durresit
Durres, Spitalle, rreshqitja
e dokumentuar
ne fund shek. IV p.e.s
Apollonia
• Apollonia, ndryshimi i shtratit
të
lumit
Aoos. • Bonjaket, rasti
i
sondazhit
Termeti Berat 1851• Në
vitin
1851 në
Berat
ra
një
tërmet
katastrofik,
nga
cili
u dëmtuan
rëndë
shumë
shtëpi,
ndërmjet
tyre
dhe
ato
të
Kalasë.• Mbas
tërmetit
të
vitit
1851, ndryshuan
mjaft
konstruksionet. Nga
mur
guri
gjithë
ndërtesa,
katet
sipër
u kthyen
me çatma. Çatitë
e
mbuluara
pjeserisht
me pllaka
guri, filluan
të
mbulohen
gjerësisht
me tjegulla, që
njëkohësisht
ndryshuan
dhe
konstruksionin
e
çatisë.
• U shtua
numri
i dritareve
si dhe
madhesia
e
tyre
duke
perfituar
nga
fasadat
me catma
te
cilat
mundesonin
ndarjen
e siperfaqes
me
shume
dritare. Dalja
erker
në
forme kaskade
zgjeroi
siperfaqet
e katit
sipërm, duke
përftuar
nje
banim
me te gjerë
dhe
komod. Gjysma
e
dyte
e shek. XIX, karakterizohet
nga
ndryshime
te medha
dhe
ne dekoracionet
si jashte
dhe
brenda
baneses.
Siti
ne bazen
militarene Oricum, Vlore
Rivitalizimi
i mbrapshte
i kalase
se Petres.
Central Albania
Guri jeshil i shpreses ne fund te kutise se Pandores