i

DEPARTAMENTI I S DREJTS CIVILE

TRASHGIMIA N T DREJTN NDRKOMBTARE PRIVATE

DISERTACION

PR MBROJTJEN E GRADS SHKENCORE

DOKTOR

Kandidati: Udhheqsi Shkencor:

MND. Laura VORPSI Prof. Dr. Kudret ELA

Tiran, 2015

ii

Mirnjohje!

As Dielli nuk mund ta arrij Hnn e as nata nuk mund tia kaloj dits;

t gjitha lundrojn n orbitat e veta. (J Sn; 36: 40)

M vjen vrtet mir q n kt hapsir t vogl do t mundem t falnderoj dhe t

shpreh mirnjohjen, trsisht t ndjer dhe t sinqert, kundrejt atyre personave pa t

cilt ky punim do t ishte thuajse i pamundur.

S pari, dshiroj t falnderoj udhheqsin tim, njeriun e thjesht dhe t prkushtuar

Prof. Dr. Kudret ela, pr t gjitha sugjerimet, vrejtjet dhe do or t kohs s tij e

shpenzuar pr finalizimin e ktij punimi.

S dyti, dshiroj t shpreh mirnjohje per Prof. Asoc Dr. Zhaklina Peto, per

mbshtetjen, kshillat dhe gatishmrin e saj gjat t gjith programit tim doktoral.

S treti, dshiroj t falnderoj pr ndihmn e pakursyer n materiale akademike dhe

jo vetm, kolegen e dashur, Prof. Asoc. Nada Dollani.

Nuk harroj asnj rast, se si n do takim n ambientet e Fakultetit t Drejtsis,

shum i dashuri pr mua, Prof. Dr Paskal Haxhi nuk harroi asnjher t m nxiste me

kshillat e vyera dhe fjalt e mira pr prgatitjen time akademike dhe prfundimin e

ktij punimi.

Nj falnderim i sinqert shkon pr mikun tim t mir, Lorenc Vila, i cili nuk rreshti

asnj dit t programit tim doktoral t m mbshtes nprmjet praktiks evropiane t

Gjykats Evropiane te drejtsis.

S fundmi, por jo nga rndsia, falnderoj familjen time dhe Zotin pr gjithka q m

ka dhn.

iii

Familjes sime!

iv

Parathnie

Ky punim ka pr qllim dhnien e nj informacioni doktrinar n kushtet e

mungess pothuajse totale t doktrins shqiptare por pjesrisht edhe asaj t huaj n

lidhje me t drejtn trashgimore dhe mnyrn e rregullimit t saj n hapsirn

evropiane, n nivel ndrkombtar dhe m gjer. Pr kt arsye, trajtimi i

parashikimeve m t fundit evropiane prsa i prket fushs s trashgimis e cila

duket qart q prmban element tepr delikat dhe n kuadr t prafrimit dhe

harmonizimit t legjislacionit shqiptar me at evropian, si shtet tashm kandidat pr

n Bashkimin Evropian, paraqet interes t veant jo vetm pr aspektin shkencor,

doktrinar dhe gjyqsor por edhe prsa i prket njohjes q shtetasit shqiptar, juristt,

studentt dhe akademiket e fushes do tiu duhet te perballen ne nje te ardhme te afert.

Megjithse kjo tematik trajton element t shumllojshm, si at ekonomik dhe

social, n kt punim fokusi prqendrohet n aspektin juridik dhe gjyqsor.

N kt punim, jemi prpjekur t paraqesim se si shtetet antare t Bashkimit

Evropian jan duke u prpjekur q t aplikojn n mnyr konkrete, parashikimet e

normativs s re evropiane e cila rregullon marrdhnien trashgimore n mnyr t

njtrajtshme pr t gjith shtetet antare. N kt mnyr, shpresojm t paraqesim

gjithashtu edhe disa nga metodat integruese q do t ndrmerren detyrimisht nga ana

e Shqipris.

Duke gjykuar se marrdhnia e trashgimis prbn nj ndr institutet m t

rndsishme t s drejts qoft n nivel kombtar ashtu edhe n nivel ndrkombtar,

studimi i thelluar i ksaj tematike sjell jo vetm njohuri ne nivelin akademik por edhe

n at praktik, ka do t thot se do t jet n shrbim t do personi q nn ligjin

zbaton dhe mbart detyra q prkojn me aplikimin praktik t s drejts n prgjithsi

dhe t drejts trashgimore n veanti.

Kuptohet q e drejta e Bashkimit Evropian n prpjekjet e saj pr t harmonizuar

sistemet e t drejtave kombtare, i lejon ktyre t fundit nj hapsir t caktuar

autonome veprimi, e cila rezulton n mnyra t ndryshme t pranimit t direktivave

dhe dispozitave t saj. N kt punim jemi prpjekur t paraqesim ato zgjedhje t cilat

kan qen m t suksesshme ose kan shkaktuar interes m t madh n fushn juridike

n nivel ndrkombtar dhe q kan filluar t trajtohen tashm si element studimi n

universitetet dhe institucionet akademike thuajse n t gjith vendet antare t

Bashkimit Evropian.

Fillimisht, kemi vendosur t flasim pr t drejtn trashgimore n aspektet e saj t

prgjithshme duke shpjeguar shkurtimisht se far trajton kjo e drejt, elementt e saj

thelbsor dhe rndsin q mbart n jetn juridike.

N kuadr t hyrjes n fuqi t ksaj rregullore e cila sht miratuar n vitin 2012 por

qe do te filloje zbatimin e saj ne mesin e vitit 2015, urojme qe ky punim ti sherbeje jo

vetm do personi t interesuar pr kt fush dhe juristve shqiptar por veanrisht

edhe vet organeve juridike shtetror, si pararoj e rrugs sa t gjat aq edhe t

shkurtr, n harmonizimin dhe prshtatjen e legjislacionit shqiptar me at evropian.

v

Tabela e Prmbajtjes

Mirnjohje!...................................................................................................................ii

Parathnie.....................................................................................................................iv

Tabela e prmbajtjes ....................................................................................................v

Metodologjia................................................................................................................ix

Hyrje ...........................................................................................................................xi

Nj vshtrim i shkurtr mbi punimin..........................................................................xii

KREU I

Kuptimi dhe rndsia e trashgimis

1.1 Kuptimi i institutit t trashgimis.......................................................................19

1.2 Rndsia e institutit t trashgimis.....................................................................20

2. Kuptimi i t drejts ndrkombtare private..........................................................21

2.1 E drejta ndrkombtare private dhe trashgimia..................................................23

KREU II

Zhvillimi historik i s drejts trashgimore

2.1 Lindja e largt ................................................................................................27 2.1.1 Trashgimia n antikitetin grek .................................................................28 2.1.2 E drejta Romake ........................................................................................30 2.1.3 Periudha mesjetare.....................................................................................32 2.1.4 Nga shek.XI deri n procesin e kodifikimit...............................................33

2.2 Instituti i trashgimis prgjat zhvillimeve historike t shtetit shqiptar (1912-2011)...............................................34

KREU III

Rruga drejt rregullimit t njtrajtshm

t institutit t trashgimis n hapsirn evropiane

3.1 Procedura e hartimit t Rregullores Nr. 650/2012.............................................40 3.2 Objekti dhe gjeneza e rregullores Nr.650/2012.................................................44 3.3 Pengesat q burojn nga unifikimi i normave

t s drejts trashgimore dhe arsyeja e nisms

evropiane pr nj rregullim t ri........................................................................46

3.4 Unifikimi i trashgimis dhe ndryshimet tradicionale t Forum e Ius..............................................................................49

3.5 Rndsia dhe vlerat e integrimit evropian n kuadrin e rregullores......................................................................................52

3.6 Rregullorja Nr.650/2012 dhe gjuha e s drejts ndrkombtare private e Bashkimit Evropian................................55

KREU IV

Fusha e zbatimit t Rregullores Nr. 650/2012

4.1 Parashikimet e normativs lidhur me fushn e zbatimit dhe prjashtimet............................................................58

4.2 Nocioni i trashgimis pr shkak vdekje n t drejtn evropiane...............59 4.3 Raporti me konventat ndrkombtare

dhe ndryshimet me Konventn e Hags t vitit 1961......................................61

vi

4.4 Ndryshimet me Rregulloren ROMA I..........................................................62 4.5 Prjashtimi i t drejtave reale nga fusha e zbatimit t Rregullores..................63 4.6 Prjashtimi nga fusha e zbatimit t statusit t personave fizike.......................65 4.7 Raporti me Rregulloren Nr. 4/2009 dhe

me propozimet e ngjashme mbi raportet

patrimoniale mes familjarve dhe

efektet trashigimore te bashkimeve te regjistruara..67

4.8 Fusha e zbatimit personal t rregullores..69 4.9 Zbatimi i Rregullores Nr. 650/2012 (ligjit)

n koh dhe dispozitat kalimtare.....................................................................71

KREU V

Juridiksioni n Rregulloren e Bashkimit Evropian mbi trashgimin

mortis causa

5.1 Gjykata e shtetit t vendqndrimi t prhershm t de cuius-it.....73

5.2 Mnyra e caktimit t juridiksionit t gjykats s shtetsis dhe marrveshjet pr zgjedhjen e gjykats....75

5.3 Juridiksioni subsidiar (mbshtets)....77 5.4 Gjykata e trashgimtarit, ose e legatarit ........78 5.5 Forum Necessitatis...79 5.6 Bashkrendimi ndrmjet organeve gjyqsore........81

KREU VI

Kriteret e lidhjes q parashikohen nga Rregullorja Nr. 650/2012

6.1 Kriteri i lidhjes s vendqndrimit te prhershm

t t ndjerit n momentin e vdekjes.......84

6.2 Referimi.........88 6.3 Zgjedhja e ligjit, n favor t lig