tradicia da novatoroba qartul scenografiasi -...arsebuli xelovnebis

1

iv.javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis

humanitarul mecnierebaTa fakulteti xelovnebaTmcodneobis

mimarTulebis doqtorantis

xaTuna kikvaZis

tradicia da novatoroba qarTul

scenografiaSi

(irakli gamrekelisa da mirian SveliZis scenografiis

magaliTze)

samecniero xelmZRvaneli: Tebrone uruSaZexelovnebaTmcodneobis doqtori

Tbilisi 2012 weli

2

sarCevi

Sesavali -3

Tavi I. qarTuli scenografia

qveTavi I. qarTuli Teatrisa da scenografiis

ganviTarebis etapebi -5

qveTavi II. qarTuli dazguri mxatvroba -45

qveTavi III. irakli gamrekelis dazguri da Teatraluri mxatvroba -54

qveTavi IV. samyaros konstruqtivistuli modeli

i.gamrekelis scenografiaSi -65

Tavi II. Tanamedrove qarTuli scenografia

qveTavi I. Tanamedrove scenografiis Teoriis sakiTxebi -90

qveTavi II. scenuri dro da sivrce - 100

qveTavi III. scenografiuli konfliqti -106

qveTavi IV. mirian SveliZis Semoqmedeba -112

qveTavi V. Seqspiris dramaturgia mirian SveliZis scenografiaSi -118

Tavi III. ori piesis scenografiuli interpretaciebi

erT scenur sivrceSi

qveTavi I. u.Seqspiris “hamleti” i.gamrekelisa

da m.SveliZis scenografiaSi -139

qveTavi II. gr.robaqiZis “lamara” i.gamrekelisa

da m.SveliZis scenografiaSi -159

daskvna -166

SeniSvna -192

gamoyenebuli literatura -196

3

Sesavali

qarTul Teatralur kulturas mravalsaukunovani tradicia

gaaCnia. igi momdinareobs saxalxo dResaswaulebis sanaxaobriv-

saimprovizacio Teatridan, romlis yvelaze gavrcelebuli forma

saqarTveloSi berikaoba da yeenoba iyo. berikaoba da yeenoba

niRbebis saimprovizacio Teatrs warmoadgenda da qoreografiul-

plastikuri, xmovani da mxatvruli gaformebis Ffunqcionaluri

sistema gaaCnda. man didi gavlena moaxdina qarTuli scenografiis

ganviTarebaze, romlis ZiriTadi mxatvruli principebi Teatraluri

konstruqtivizmis epoqaSi Camoyalibda. misma funqcionalizmma

scenografiaSi daabruna adreuli etapebisTvis damaxasiaTebeli

mxatvruli formebi. xolo is novatoruli ideebi, romelic maTi

axleburi gaazrebiT iyo ganpirobebuli, Zalian sainteresod da

mravalferovnad aisaxa qarTul scenografiaSi. masze didi gavlena

moaxdina qarTulma dazgurma mxatvrobam iqonia. Teatralur-

dekoraciuli xelovnebis erT-erT pirvel nimuSs 1886 wels mxatvar

aleqsandre beriZis mier TeatrisTvis sagangebod moxatuli farda

warmoadgens (am Teatrs “artistuli wre” ewodeboda, dRevandeli SoTa

rusTavelis saxelobis Teatri - v.kiknaZe). xolo scenografiis

ganviTareba saqarTveloSi, iseve rogorc qarTuli profesiuli

Teatris aRorZineba, k.marjaniSvilis saxelTanaa dakavSirebuli.

gadamwyveti roli iTamaSa k.marjaniSvilis Gmier TeatrSi mxatvrebis

d.kakabaZis, e.axvledianis, l.gudiaSvilis, i.gamrekelis, k.zdaneviCis,

e.lanseres, i.Sarlemanis, mogvianebiT p.ocxelis da sxvebis mowvevam.

yvela am mxatvris SemoqmedebaSi mkafiod aisaxa XX saukunis

dasawyisSi qarTul xelovnebaSi arsebuli modernistuli da

avangarduli mxatvruli mimdinareobebi, romlebmac erovnuli

mxatvruli formebis ZiebasTan erTad gansazRvres qarTuli saxviTi

xelovnebisa da qarTuli scenografiis mxatvruli principebi.

araerTgvarovani iyo Teatralur-dekoraciuli xelovnebis

mxatvrul formaTa evolucia qarTul scenaze. Tanamedrove qarTuli

scenografia ganuyofelia Tavisi tradiciuli safuZvlebisgan.

arsebuli xelovnebis moTxovnebis Sesabamisad mxatvrebi axal

gamomsaxvelobiT xerxebsa da Tanamedrove teqnologiebs mimarTaven

4

scenografiaSi, magram maTi SemoqmedebiTi meTodi yovelTvis

damyarebulia im mxatvrul principebze, romelic rTuli praqtikuli

muSaobis Sedegad SeimuSava qarTulma saTeatro mxatvrobam, misi

ganviTarebis pirvel etapze, 1920-30-ian wlebSi. es iyo Tamami ideebis

ganxorcielebis uaRresad nayofieri periodi. im kvleviT-

eqsperimentul xanaSi qarTvelma mxatvrebma SeZles msoflio Teatrsa

da scenografiaSi arsebuli miRwevebis gaziareba da SemoqmedebiT

praqtikaSi moaxdines scenografiul formaTa da mxatvrul ideaTa

swori seleqcia, ramac efeqturi da swrafi ganviTarebis safuZveli

Seuqmna xelovnebis am dargs qarTul xelovnebaSi.

dekoraciis aqtiuri CarTva moqmedebaSi, sagnebis qmedoba,

kostiumis mxatvrul-stilisturi gadawyveta da scenis plastikis

speqtaklis samoqmedo sivrcis plastikasTan Serwyma safuZvlad daedo

qmediTi scenografiis principebs. swored am garemoebebma ganapiroba

qarTuli scenografiis saxviTi xelovnebis damoukidebel dargad

Camoyalibeba. Tamamma novatorulma eqsperimentebma, axalma mxatvrulma

xerxebma da gamomsaxvelobiTi enis damkvidrebam gansazRvra

scenografiis mxatvruli meTodi da Teoriuli principebi. Zalian

mokle periodSi qarTul scenografiaSi safuZveli Caeyara reJisoris

koncefcias dramaturgiuli masalis interpretaciaSi, gaformebaSi

dazgurobis daZlevas da scenografiis samganzomilebian moculobiT-

plastikur formaSi gadawyvetas, mxatvrisa da reJisoris

Tanaavtorobas speqtaklis mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi.

tradicia da novatoroba qarTul scenografiaSi ganxilulia

qarTuli scenografiis erT-erTi fuZemdeblis i.gamrekelisa da

Tanamedrove scenografiis uaRresad saintereso Semoqmedis m.SveliZis

Teatraluri mxatvrobis analizis safuZvelze. maTi Semoqmedeba

gansazRvravs qarTuli scenografiis mxatvrul principebs ganviTarebis

sxvadasxva etapze, romelzec didi gavlena moaxdina im epoqaTa

xelovnebis funqciurma datvirTvam, romelSic mouxdaT cxovreba da

moRvaweoba. aseve saerTo ideologiam da mxatvruli azrovnebis

bunebrivma ganviTarebam. maTSi mkafiod gamoikveTa qarTuli

scenografiis tradiciebi, romlis efeqturobac saSualebas aZlevs

axali Taobis mxatvrebs Tamami novatoruli ideebiT gaamdidron

5

qarTuli scenografiuli ena da Seqmnan maRalmxatvruli scenuri da

saxviTi nawarmoebebi.

sadReisod scenografia ganviTarebis sruliad axal etapzea,

magram is mainc mWidrodaa dakavSirebuli warsulis tradiciebTan..

axali novatoruli Ziebebi, romelic aqtiurad mimdinareobs

Tanamedrove TeatrSi, saukuneebis ganmavlobaSi dagrovili

scenografiis warsuli miRwevebis Rrma gaazrebas emyareba. sxvadasxva

Taobis mxatvrebis erTguleba qarTuli scenografiis tradiciebisadmi

gamovlinda dekoraciis mZafr plastikaSi, dekoraciuli garemos

grZnobad aRqmaSi, speqtaklis samoqmedo garemoSi, axal

gamomsaxvelobiT enaSi, romelSic mxatvruli metafora Sinagan

organul urTierTkavSirebSi gamoisaxeba da dekoracia aRiqmeba,

rogorc cocxali organizmi. igi mudmivi ganviTarebis procesSia,

mudmiv kavSirSia mayurebelTan.

qarTuli scenografiis Teoriisa da praqtikisaTvis

mniSvnelovania ganisazRvros, msoflio scenografiis ganviTarebis

romel etapze daiwyo CvenSi saTeatro mxatvrobis ganviTareba. saWiroa

gakeTdes saxviTi xelovnebis im mxatvrul mimdinareobaTa analizi,

romlebmac uSualod iqonia gavlena qarTul Teatralur mxatvrobaze.

agreTve ra wvlili miuZRvis qarTul xalxur Teatrs, qarTuli

Teatris esTetikisa da scenografiis CamoyalibebaSi da rogor

gansazRvra man qarTuli Teatris saxviT-vizualuri forma.

Tavi I. qarTuli scenografia

qveTavi I.

qarTuli Teatrisa da scenografiis ganviTarebis etapebi

scenografia mxatvruli Semoqmedebis dargia, romelic speqtaklis

gaformebasa da Teatraluri warmodgenis saxviT-plastikuri saxis

Seqmnas emsaxureba. igi sakuTar scenur drosa da sivrceSi arsebobs.

speqtaklSi scenografia moicavs yvelafers, rac msaxiobis garSemoa:

dekoracias, materialur-sagnobriv garemos, calkeul aqsesuarebs;

aseve msaxiobis kazmulobas: kostiums, grims, niRabs,

gardasaxvisaTvis da scenuri saxis SeqmnisTvis saWiro atributebs.

scenografiis gamomsaxvelobiT saSualebebs warmoadgens yvelaferi,

6

rac bunebaSi arsebobs, sxvadasxva faqturisa da substanciis mqone

sagnebi, yvelaferi, rac SemoqmedebiT procesSi mxatvris mier aris

Seqmnili. Teatraluri mxatvroba saxviTi xelovnebis sxvadasxva

formebiTa da kanonebiT iqmneba.

xangrZlivi arsebobis ganmavlobaSi Teatris wiaRSive scenografia

xelovnebis damoukidebel dargad Camoyalibda. TiToeuli epoqa,

romelSic gansakuTrebul mxatvrul formaSi aisaxeboda sazogadoebis

ganviTarebis etapebi, myar safuZvels uqmnida axali epoqiT warmoqmnil

mxatvrul formebs. saukuneebis ganmavlobaSi damkvidrebuli xerxebiT,

gamomsaxvelobiTi formebiTa da maTi evoluciuri saxecvlilebebiT

scenografiam gansakuTrebuli mniSvneloba Tanamedrove TeatrSi da

vizualur xelovnebaTa rigSi SeiZina.

termini scenografia antikuri droidan arsebobs da igi

skenografiidan momdinareobs. (1) vitruviusis Tanaxmad skenografia -

kedlis moxatulobas niSnavs. g.likomski scenografias xazobrivi

perspeqtivis principebze agebul ferwerul gaformebas uwodebda. (2)

scenografiis sawyisi pirvelyofili sazogadoebis ritualur-

sanaxaobrivi wes-Cveulebebis gaformebis elementebSi unda veZioT. im

preistoriul xanaSi, roca jer arc Teatri arsebobda da arc

scenografia, ritualur–sanaxaobriv TamaSobebSi TandaTanobiT

yalibdeboda saTamaSo scenografia da dekoraciuli xelovneba. am

adreul etapze naTlad gamovlinda Teatralizebuli sanaxaobis

gaformebis aucilebloba. gamoikveTa scenografiis sami ZiriTadi

funqcia: personaJuli, saTamaSo da moqmedebis adgilis aRmniSvneli.

pirvel etapze scenografias mxolod personaJuli funqcia hqonda.

saTamaSo moqmedebaSi scenografiis CarTvas gulisxmobs. personaJuli

funqcia warmodgenis konteqstidan momdinareobs, mas ideur-mxatvruli

datvirTva aqvs da dramaturgiuli konfliqtis gaxsnas emsaxureba.

scenografiis saTamaSo funqcia gulisxmobs scenografiis an misi

elementebis uSualo CarTvas moqmedebaSi - kostiumis, grimis, sagnebisa

da aqsesuarebis saxiT, romelic gankuTvnilia msaxiobis gardasaxvis,

kazmulobisaTvis da masTan erTad moqmedebs scenaze. saTamaSo

scenografia sakuTriv Teatraluri dadgmis gaformebis sistemaa. igi

TeatrTan erTad gaCnda da damaxasiaTebelia antikuri epoqis, Sua

7

saukuneebis evropuli TeatrisaTvis, italiuri “komedia del

artesTvis”, Seqspirisa da lope de vegas TeatrebisaTvis da

aRmosavluri TeatrisTvisac.

im dros, rodesac Teatri mxatvruli Semoqmedebis damoukidebel

saxes iZenda, saTamaSo scenografia speqtaklebis gaformebis pirvel

mxatvrul sistemas warmoadgenda. ase iyo qarTul TeatrSic, romlis

sawyisi forma xalxuri saTamaSo-saimprovizacio Teatridan-

berikaobasa da yeenobis Teatralizebuli sanaxaobebidan modis. masSi

scenografias saTamaSo da personaJuli funqcia hqonda. Tanamedrove

qarTul scenografiaSi sruliad axleburad iqna gaazrebuli xalxuri

Teatris tradiciebi, romelic Seerwya qmediTi scenografiis mxatvrul

principebs.

arqeologiurma gaTxrebma saqarTvelos teritoriaze gamoavlina

uamravi nivTieri masala, romelic adasturebs imas, rom RvTaebrivi

kultebisadmi miZRvnil ritualebSi aqtiurad iyo warmodgenili

Teatralizirebuli sanaxaobebis msgavsi cekva-TamaSobebi. maT Soris

yvelaze adrindelia nadirobis kultis rituali, romelic “misnuri

cekvebisa da jadosnur saweso qmediTobis” (3) saxiT arsebobda. aseT

ritualur cekva-TamaSobebSi “RvTaebrivi cxovelebi” monawileobdnen

(daTvi, igive daTo, cxenkacoba, aqlemkacoba, oSangeloba, qaTmis

ferxva da sxva), romlebsac mogvebi asaxierebdnen. amis magaliTad

SeiZleba stefanwmindisa da zekaris ganZi miviCnioT, romlebic

mocekvave niRbosani adamianebis gamosaxulebebs warmoadgens. maTSi

naTlad ikiTxeba mamrobiTi sqesis nayofierebis kultis ritualuri

cekva-TamaSobebi kargad ganviTarebuli saxviT-plastikuri

gaformebis sakuTari sistemiT. RvTaebriv-sakulto ritualebis

Sesrulebam “RvTaebrivi cxovelebisa da frinvelebis”

gansasaxiereblad cxovelTa da frinvelTa niRbebis Seqmna da maTi

qmedoba-TamaSobebSi CarTvis aucilebloba ganapiroba. “saqarTveloSi

Zv.w. II aTaswleulidan moyolebuli sakulto rituals cxovelis

niRbebiT mogvebi asrulebdnen. cxovelTa gamosaxulebebian niRbebze

xisgan gamokveTili cxenis, aqlemis an daTvis Tav-kiseri iyo

gamoxatuli. ferad-feradi CiTebisgan cxovelis tans akeTebdnen,

romelsac Semdeg ritualis Semsrulebeli mogvebi kostiumebad

8

iyenebdnen. aqlemkacad, cxenkacad, daTvis niRbiT Semosili “mogvebi”

da maT mier ritualis Sesrulebisas gamoyenebuli calkeuli sagnebi

naTlad avlens im adreul epoqaSi sanaxaobis gaformebis personaJul

da saTamaSo formebis arsebobas. qarTuli Teatrisa da sanaxaobrivi

kulturis evoluciuri gza iseve principebiT viTardeba, rogorc

msoflio Teatri da misi gaformebis sistemac Sesabamisad

primitiulidan rTul scenografiul sistemebSi yalibdeba -

personaJuli, saTamaSo da moqmedebis adgilis gansazRvrebiT.

qarTuli ritualur-sanaxaobrivi wes-Cveulebebis niRbebi

scenografiul personaJebs warmoadgendnen da Tavadve iyvnen

CarTulebi sanaxaobis saTamaSo stiqiaSi. rac Seexeba moqmedebis

adgils, igi pirobiTobiT gamoirCeoda, radgan rituali sofel-sofel,

kardakar, ritualuri msvlelobis formiT xdeboda. amitomac

konkretuli moqmedebis adgili mas ar gaaCnda. rac Seexeba ritualur

kostiumebs, isini aseve CarTuli iyo moqmedebaSi da msaxiobTan erTad

saTamaSo funqcias asrulebda.” (4)

xalxur sanaxaobaTa erT-erTi yvelaze gavrcelebuli forma

saqarTveloSi berikaoba iyo. berikaoba ganayofierebisa da Svilierebis

kultis sadidebel sanaxaobas aRniSnavs da nawarmoebia saerTo

qarTveluri Ziridan “ber” (Svili). Mmisi Soreuli winapari

saqarTveloSi daTvis, mamrobiTi sqesis nayofierebis RvTaebis

“daTo” kulti iyo. Bberikaobas moTamaSe berikebi asrulebdnen.

scenarebi, romelTa safuZvelzec berikuli warmodgenebi iqmneboda,

saukuneTa ganmavlobaSi icvleboda, axali SinaarsiT mdidrdeboda da

ase gadaecemoda Taobidan Taobas.

xangrZlivi arsebobis gzaze berikaoba niRbebis saimprovizacio

Teatrad Camoyalibda. berikaobas, iseve rogorc yvela adreuli

periodis ritualur-sanaxaobriv cekva-TamaSebs, qoreografiul-

plastikuri da xmovani gaformeba Tan sdevda. misi saxieri da

mxatvruli gadawyveta personaJuli iyo da saTamaSo scenografiebis

funqciiT sruldeboda. berikaobas sadadgmo forma gaaCnda. igi

damokidebuli iyo TamaSis adgilsa da xasiaTze. gansxvavebuli iyo

kardakar moxetiale, moedanze saTamaSo da sadarbazo warmodgenebis

siuJetur-dramaturgiuli da mxatvruli gadawyvetis formac. didi

9

berikaoba, romelSic, rogorc wesi, 100-150 monawile iyo CarTuli,

specialurad SerCeul moednebsa da saTamaSo adgilebze ewyoboda.

aseT adgilebs “saberikos” uwodebdnen. patara berikaoba sami

monawiliTac ki SeiZleboda gamarTuliyo. aseT dros berikebi

warmodgenebs darbazSi marTavdnen.

berikebi niRbebiT TamaSobdnen. berikaobisTvis sagangebod

Seqmnili niRbebi sxvadasxva masalisgan keTdeboda, romelSic

gadamwyveti Tavad niRbis funqcia da mniSvneloba iyo. aseve iyo

kostiumic. masSi ar unda dakarguliyo arc niRbis funqcia, arc misi

damaxasiaTebeli atributebi, arc koloriti da a.S. niRbebi adamianis

garkveuli tipaJebis garda, cxovelTa saxeebsa da miTologiur

arsebebs warmosaxavdnen. niRabi-personaJi mkveTrad saxasiaTo da

mravlismetyveli iyo.

berikaobisTvis specialurad mravalferovani “dramaturgia”

iTxzveboda. igi siuJeturadac viTardeboda da saerTo dramaturgiuli

qargidan gamomdinare improvizaciis uzarmazar SesaZleblobebs

iZleoda.

berikaobebisgan odnav saxecvlili formiT imarTeboda yeenobebi.

yeenoba ufro masobrivi xalxuri Teatraluri sanaxaoba iyo da

gamoxatavda qarTveli xalxis brZolas dampyroblebis winaaRmdeg. es

sanaxaoba ZiriTadad omSi gamarjvebis Semdeg imarTeboda. istoriuli

wyaroebiT VIII saukuneSi daaxloebiT 730 wels, mterze gamarjvebis

aRsaniSnav erT-erT yeenobis dResaswaulze Tojinuri warmodgenac

gaumarTavT. yeenoba, rogorc didi da rTuli saxalxo sanaxaoba,

sagangebo samzadiss moiTxovda. yeenobis dResaswaulSi moqmed mTavar

niRbebSi gamoiyofoda ori: erTi Semoseuli mtris meTauris niRabi,

meore ki, qarTveli xalxis winamZRolis. mtris niRabi droTa

ganmavlobaSi icvleboda. jer iyo “keisari”, Semdeg “arabi”, Semdeg

”yaeni”, “Sahi”, “pompoliki” da a.S. yovel maTgans Tavisi

damaxasiaTebeli niRbis garda, kostiumi da saTamaSo atributebic

hqonda. yeenobis dResaswaulebSi grimsac iyenebdnen. moqmedi pirni

saxes moxatulobiTa da wverisa da ulvaSis miwebebiT icvlidnen.

amrigad, yeenobas mxatvruli gaformebis ufro garTulebuli sistema

gaaCnda, vidre berikaobas Dda igi ufro masobrivi sanaxaobiTi

10

xasiaTisa iyo. berikaobis msgavsad yeenobis monawileebic mimarTavdnen

improvizacias. amis gamo xSirad am ori saxalxo dResaswaulis

erTmaneTSi Serwymac xdeboda.

berikaobisa da yeenobis warmodgenebis mxatvruli gaformeba

scenografiis adreuli etapisTvis damaxasiaTebeli personaJuli da

saTamaSo funqciebiT xasiaTdeboda. moqmedebis adgili maTSi pirobiTi

formiT ganisazRvreboda, radgan mas ar gaaCnda sagangebod misTvis

Seqmnili, gansazRvruli saTamaSo sivrce. berikaobisa da yeenobis

gaformeba qmediTi scenografiis elementebs Seicavda.

qarTuli Teatris istoriaze XVIII saukunemde sakmaod mwiri

informacia moipoveba. SoTa rusTaveli “vefxistyaosanSi” xSirad

mimarTavda sxvadasxva Teatralur termins, misi Tanamedroveebic

axseneben am terminebs sakuTar nawerebSi. es yvelaferi ki

gvafiqrebinebs, rom saqarTveloSi garkveuli saxis Teatraluri

warmodgenebi XVIII saukunemdec imarTeboda, Tumca pirveli qarTuli

profesiuli Teatris dabadeba erekle II mefobis periods ukavSirdeba.

erekle II mier ruseTSi swavla-ganaTlebis misaRebad gagzavnilma

axalgazrdebis erTma jgufma, romelSic Sediodnen daviT batoniSvili,

erasti TurqestaniSvili, ivane orbeliani da giorgi avaliSvili

samSobloSi dabrunebisTanave, am ukanasknelis xelmZRvanelobiT, mcire

qarTuli Teatraluri dasi Seqmnes.

pirveli klasicisturi mimarTulebis Teatris dasis mier

gamarTul warmodgenebs “saxismetyvelebas” uwodebdnen; maTi

repertuari ZiriTadad sxvadasxva enidan naTargmni an

gadmoqarTulebuli piesebisagan Sedgeboda. saskolo ganaTlebis

SemoRebasTan erTad saqarTveloSi saskolo dramebic gaCnda,

magaliTad, Telavis seminariaSi ukve iswavleboda dramatuli

xelovneba da “saskolo Teatric” Camoyalibda. saqarTveloSi Teatris

daarseba, TavisTavad uwyobda xels dramatuli mwerlobis Seqmnasac.

XVIII saukunis e.w. “erekles Teatri” ori saxiT iyo warmodgenili:

liturgiul-misteriuli xasiaTis “saskolo dramiTa” da a.sumarokovis

komediebiT, Tumca am TeatrSi idgmeboda rasinis, volteris, kornelis

originaluri an gadmoqarTulebuli piesebic. savaraudod am

warmodgenebs mxatvruli gaformebis elementebic gaaCndaT, romelic

11

pirobiT samoqmedo garemos da monawile msaxiobebis gardasaxvisaTvis

saWiro atributebs Seicavda (kostiumi, niRabi, sagan-aqsesuarebi).

qarTuli Teatris ganviTarebaSi, zemoTCamoTvlil adamianTa

garda, didi wvlili miuZRviT gaioz reqtors da ereklesdroindeli

Teatris administrators, gabriel maiors. cnobilia agreTve dasis

wamyvani msaxiobi daviT maCabeli. pirveli qarTuli Teatraluri dasi

1795 wels aRa-mahmad-xanTan Setakebisas brZolis velze daeca. am

dRidan moyolebuli, daaxloebiT eqvsi aTeuli wlis ganmavlobaSi,

qarTulma profesiulma Teatrma funqcionireba Sewyvita.

XIX saukunis ormocian wlebSi TbilisSi gaixsna italiuri opera,

1845 wels ki, rusuli dramatuli Teatri. orive TeatrSi ZiriTadad

gastroliorebi gamodiodnen. daisva qarTuli Teatris aRdgenis

sakiTxic. saqarTveloSi ruseTis mefisnacvalis mixeil voroncovis

ZalisxmeviT 1850 wlis 14 ianvars klasikuri gimnaziis darbazSi

warmoadgines g.erisTavis komedia “gayra”, romliTac daiwyo qarTuli

profesiuli Teatris aRorZineba. am speqtaklis dekoraciebi mxatvar

grigol gagarins ekuTvnoda. Teatrs saTaveSi Caudga dramaturgi da

sazogado moRvawe giorgi erisTavi. repertuarSi ZiriTadad misi da

zurab antonovis piesebi idgmeboda. 1855 wels am Teatrmac Sewyvita

arseboba.

1848 wels, mefisnacvlis piradi mowveviT g.gagarini TbilisSi

Camovida. g.gagarinis mier TbilisSi gatarebuli wlebi mxatvris

SemoqmedebaSi metad saintereso da nayofieri aRmoCnda. 1847 wels

TbilisSi dRevandeli Tavisuflebis moednis teritoriaze saZirkveli

Caeyara Teatris axal Senobas, romelic italieli arqiteqtoris

jovani skudieris proeqtiT ganxorcielda. Teatris foiesa da

darbazis moxatuloba g.gagarins ekuTvnoda. manve Seqmna Teatris

fardac. Teatri 1851 wels gaixsna. 1874 wels ki, Teatris Senoba

xanZris dros ganadgurda.

1878 wels ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, dimitri yifianis, niko

nikolaZis, ivane maCablis, vaso abaSiZisa da sxva cnobil qarTvel

moRvaweTa ZalisxmeviT daarsda qarTuli dramatuli sazogadoeba,

xolo erT weliwadSi, 1879 wels barbare jorjaZis komediiT “ras

12

veZebdi da ra vipove” dafuZnda qarTuli dramatuli Teatri

(axlandeli SoTa rusTavelis saxelobis Teatri).

qarTuli dramatuli sazogadoebis garSemo gaerTiandnen niWieri

msaxiobebi, romlebmac mZlavri SemoqmedebiTi potenciis dasi Sekres.

amas daemata samwerlo asparezze gamosuli rafiel erisTavi, avksenti

cagareli, daviT erisTavi, barbare jorjaZe, valerian gunia...

TeatrisaTvis piesebs werdnen ilia WavWavaZe, akaki wereTeli,

aleqsandre yazbegi, vaJa-fSavela, daviT kldiaSvili. ilia WavWavaZis

ZalisxmeviTve daiwyo msoflio dramaturgiis Sedevrebis Targmna. ivane

maCablis mier gadmoqarTulebuli u.Seqspiris piesebi erT-erT

saukeTeso Targmanadaa miCneuli.

1901 wels TbilisSi “saartisto sazogadoebisTvis” gaixsna axali

Teatris Senoba, dRevandeli SoTa rusTavelis saxelobis Teatri,

ronlis proeqtSic rus arqiteqtor korneli tatiSCevsa da polonel

aleqsandre SimkeviCs ekuTvnoda. Senoba klasikuri Teatraluri

arqiteqturis nimuSia da mas tradiciuli evropuli yaidis scena

gaaCnia. rusTavelis Teatris scena-kolofi scenis Rrma jibeebiTa da

kulisebiT sakmaod did sasceno sivrces warmoadgens. igi Tavidanve

aRWurvili iyo moZravi wriTa da rTuli Teatraluri meqanizmebiT.

Senobis fasadi XIX saukunis bolo periodis neostilebis ekleqturi

sinTeziT gamoirCeva. mas gansakuTrebul xibls aZlebs rokokos

stilis dekoratiuli elementebi.

XIX saukunis meore naxevrisTvis evropul da rusul TeatrSi

mniSvnelova cvlilebebi daiwyo. scenografia, romelic saukuneebis

ganmavlobaSi dazguri mxatvrobis Zlier gavlenas ganicdida, axla

speqtaklis gaformebaSi realuri samganzomilebiani samoqmedo sivrcis

Seeqmnidken da Teatralur mxatvrobaSi dazgurobis daZlevisken

iswrafoda. reformatorulma moZraobam evropul da rusul TeatrSi

didi gavlena iqonia qarTuli reJisuris ganviTarebaze, romelmac

gansazrvra scenografiis arsi da misi mniSvneloba qarTul TeatrSi.

Teatris istoriaSi udidesi progresuli movlena naturalizmi

iyo. naturalizmi arsebuli realobis obieqturad gadmocemisken

iswrafvoda. Teatraluri warmodgena mowodebuli iyo “cxovrebis

nawili” warmoedgina da ara realobis mxatvruli anasaxi. igi ebrZoda

13

Stampebsa da pirobiTobas TeatrSi. naturalizmSi mTavari iyo adamiani,

mis materialur-sagnobriv sivrceSi da yoveldRiur realur yofaSi.

naturalizmi safrangeTSi gaCnda. naturalizmis filosofiur

safuZvels o.kontisa da i.tenis esTetikuri Teoriebi daedo, xolo

rogorc literaturuli mimdinareoba e.zolas SemoqmedebaSi

Camoyalibda. gansakuTrebiT didi roli iTamaSa e.zolas Semoqmedebam

naturalizmis Teatris SeqmnaSi. misi naSromi “naturalizmi TeatrSi”

evropuli Teatrs axali mimdinareobis Teoriul safuZvels

warmoadgenda. naturalizmis Teatrze didi gavlena iqonia e.zolas,

g.hauptmanis, a.strindbergis, h.ibsenis k.hamsunis da sxvaTa

Semoqmedebam.

naturalisturi Teatris ganviTarebisTvis gansakuTrebuli

mniSvneloba reJisorisa da Teoretikosis andre antuanis Semoqmedebas

hqonda. 1887 wels a.antuanma parizSi “Tavisufali Teatri” daaarsa.

antuanis Teatri mTlianad pasuxobda naturalisturi Teatris

esTetikas. reJisori moiTxovda scenaze realuri cxovrebis

“gaTamaSebas”, maqsimalur damajereblobas dramaturgisgan,

msaxiobisgan da scenografisgan. antuanis Teatralurma reformam didi

mniSvneloba iqonia samsaxiobo ostatobis ganviTarebazec. msaxiobi

scenaze iseve moqmedebda, rogorc cxovrebaSi misTvis Cveul yofiT

garemoSi. is zurgiT brundeboda mayurevlisgen da aparteze aRar

TamaSobda. TamaSis am principma “meoTxe kedlis” koncefcia warmoSva,

romelic mkveTrad gamijnavda mayurebelTa darbazs da scenas. es

uxilavi zRude, romelic scenis portaliT iyo Semofargluli,

scenaze Caketil droiT-sivrcobriv garemos qmnida. antuanis scenaze

dokumenturi da istoriuli sizustiT iyo warmodgenili adamianis

samyofeli. (magaliTad f.ikris piesis mixedviT dadgmul speqtakl

“yasabSi”, a.antuanma scenaze dakluli saqoneli Camokida.)

mogvianebiT a. antuanma uari Tqva mSral naturalizmze. ZiriTad

eqsperimentebs is ganaTebasa da Suqweraze akeTebda, riTac realuri

garemos atmosferos Seqmnas aRwevda. Teatraluri naturalizmisa da

a.antuanis skolis mimdevari qarTul TeatrSi g.jabadari iyo. man

daaarsa Teatraluri studia TbilisSi, sadac pirveli nabijebi

14

gadadges v.anjafariZem, a.vasaZem, u.CxeiZem. g.jabadarTan muSaobda

S.qiqoZec, romelic studiis mTavari mxatvari iyo.

mogvianebiT naturalizmi simbolizmma Secvala, romelSic scenuri

sivrce saganTa, ferTa da grZnobaTa simboloebiT daitvirTa.

simbolizmiT iyo gatacebuli k.marjaniSvili. man l.andreevis

simbolisturi piesis “adamianis cxovrebis” dadgmaSi, mTlianad uari

Tqva speqtaklis zedmiwevniT dekoraciul gaformebaze. dadgmis

mxatvroba mTlianad pirobiTi xasiaTis iyo. scena maudis momwvano-

monacrisfro drapirebiT iyo gaformebuli. reJisors miaCnda, rom

dekoraciis gluvi foni ufro mkafiod warmoaCenda msaxiobis Jests da

speqtaklis mizanscenur naxazs. aSkara iyo, rom k.marjaniSvili

speqtaklis mxatvrul mTlianobaSi simbolisturi piesis Sesatyvis

scenografiul gaformos Seqmnas cdilobda.

naturalizmma da simbolizmma didi gavlena iqonia XIX saukunis

meore naxevris evropuli da rusuli Teatris ganviTarebaze.

miuxedavad imisa, rom naturalizmi sinamdvilis zedmiwevniT da

detalur gadmocemasTan gaigivebuli iyo, xolo simbolizmi samyaros

iracionalur aRqmasTan, maT biZgi misces TeatrSi reformatoruli

moZraobis dasawyiss, romlis mTavari amocana scenis sivrcis axleburi

gaazreba da misi reorganizacia iyo.

reformam TeatrSi reJisuris ganviTareba da reJisoris profesiis

mniSvnelobis gazrda ganapiroba TeatrSi. yvelaze mniSvnelovani ki

iyo dramaturgiuli masalis axleburi, reJisoruli wakiTxva aRmoCnda,

ramac ganapiroba scenuri sivrcis reeorganizacia. aman dasabami daudo

TeatrSi reJisorisa da mxatvris mWidro SemoqmedebiT kavSirs.

sasceno sivrcis mxatvruli gadawyveta sul ufro rTul amocanas

warmoadgenda. “mTavari eqsperimentebi” Teatraluri sivrcis scenur

garemod gardasaxvisaTvis saxviT xelovnebaSi arsebuli sxvadasxva

dargebiTa da formebiT gaxda SesaZlebeli.

naturalizms TeatrSi daupirispirdnen Teatris reformatorebi:

Sveicarieli reJisori, mxatvari da Teoretikosi adolf apia,

ingliseli reJisori gordon kregi, germaneli maqs reinhardti da

georg fuqsi, ruseTSi ki vsevolod meierholdi da aleqsandre

Tairovi. a.apiasa da g.kregis eqsperimentebis mTavari arsi

15

dekoraciuli xelovnebis saSualebebiT scenaze ganzogadebuli,

pirobiTi, plastikuri garemos Seqmna iyo.

a.apiasTan scenuri samyaro samganzomilebiani plastikuri

dekoraciebiT iqmneboda. scena monumentur saTamaSo moednebad iyo

dayofili da msaxiobis ritmuli moZraobisTvis erTgvar podiums

warmoadgenda. reJisori cdilobda principulad aeridebina Tavi

detalizaciisTvis da scenaze gaformebaSi simbolur-ganzogadebul

garemos qmnida. AM am yvelafris saSualebiT axerxebda emociuri da

azrobrivi gamomsaxvelobisTvis mieRwia.

ingliseli reJisoris, msaxiobisa da mxatvris g.kregisaTvis didi

mniSvneloba hqonda msaxiobis fizikur SesaZleblobebs. mas miaCnda,

rom msaxiobis plastika da moZraoba scenografiis ganuyofeli

Semadgeneli nawili iyo. igi zogadad ewinaaRmdegeboda naturalizms,

rogorc msaxiobis TamaSSi, aseve dramaturgiaSi, ris gamoc sruliad

uaryofda avtoriseul remarkebs piesaSi. amitomac misi Teatraluri

eqsperimentebi remarkebis armqone u. Seqspiris piesebze ganaxorciela.

g.kregis speqtaklebis rTuli dekoraciuli wyoba msaxiobisgan

sagangebo fizikur momzadebas moiTxovda. g.kregis novatorulma

ideebma didi gavlena iqonia v.meierholdis Semoqmedebaze. mis mier

msaxiobebisTvis SemuSavebul “biomeqanikis kanonSi” rusuli Teatris

reformatori msaxiobisgan swored aseT srulyofilebas, sxeulis

flobas, xmisa da ostatobis universalurobas moiTxovda, romelic

mogvianebiT aucilebeli aRmoCnda Teatraluri konstruqtivizmis

mxatvruli principebisTvis. agreTve qarTuli Teatrisa da

scenografiis ganviTarebisTvis mniSvnelovani iyo g.kregisa da

k.marjaniSvilis Sexvedra 1911 wels moskovis samxatvro Teatris

scenaze. am yvelafers dawvrilebiT Temis momdevno TavebSi ganvixilav.

g.kregi scenur samyaros dramaturgiuli konfliqtis safuZvelze

agebda. igi adamianisadmi mtrulad ganwyobil, damTrgunvel garemos

warmoadgenda. scenis sivrceSi SekumSuli uzarmazari pilonebi,

koSkebi, kedlebi, bastionebi, romelic scenis portalis zeviT

grZeldeboda, mayurebels usasrulobis iluzias uqmnida. g.kregi

maqsimalurad zRudavda sivrces scenis masStabSi. aseTi

scenografiuli samyaro zustad esadageboda Seqspiris tragediebis

16

miseul wakiTxvas, sulis Sinagan Widils sikeTesa da borotebas Soris.

g.kregi did yuradRebas aqcevda speqtaklSi koloritsa da SuqCrdils,

magram Zunwad iyenebda fersa da ganaTebas, isic mxolod

mniSvnelovani aqcentebis gasakeTeblad. scenuri kostiumi

ganzogadebuli formis iyo, detalizaciis gareSe. kregi cdilobda

sasceno sivrcis plastika - SuqweriT gaemdidrebina. ganaTeba misTvis

saWiro iyo dekoraciebis faqturis gamosavlenad, igi dekoraciebis

Seqmnisas sxvadasxva masalas da faqturas (metali, qva, xe, jvalo)

iyenebda da ar scnobda araviTar imitacias.

g.kregis novatoruli ideebis mTavari miRweva iyo is, rom

reJisura, scenografia, msaxiobis TamaSi, aseve musika da qoreografia

speqtaklis mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi Tanabrad mniSvnelovania

a.apiam da g.kregma safuZveli Cauyares scenografiaSi scenis

plastikur-sivrcobrivi amocanebis wina mxareze wamowevas da maTi

saxviTi xelovnebis sxvadasxva formebiT gadaWras.

scenografiis ganviTarebisTvis mniSvnelovani iyo germaneli

reJisoris maqs reinhardtis moRvaweoba. igi axali Teatraluri formis

saZieblad klasikuri dramaturgiis safuZvelze Tamam eqsperimentebs

atarebda. m.reinhardti speqtaklebs sxvadasxva sivrceSi dgamda. 1919

wels berlinSi reinhardtis ZalisxmeviT didi dramatuli Teatri

aSenda. am Teatris arqiteqtura didi proskeniumiT, scena-kolofiT,

moZravi wriT, sagangebod doneebad dayofili scenis iatakiT, xels

uwyobda reinhardtis eqsperimentebis ganxorcielebas.

1907 wels miunxenSi arqiteqtorTa da mxatvarTa erTi jgufis

iniciativiT daarsda miunxenis samxatvro Teatri, romlisTvisac aSenda

sazafxulo Teatri (arqiteqtori m.litmani). maTi mizani iyo

moZvelebuli tradiciuli Teatraluri arqiteqturisa da scena-

kolofis axali sivrciT Secvla. darbazi amfiTeatris formis iyo,

xolo scena wagrZelebul araRrma sworkuTxeds warmoadgenda.

gaformebaSi dekoraciebi TiTqmis ar iyo. scena aRWurvili iyo

sagangebod SerCeuli ganaTebis sistemiT, romelic aqtiurad iyo

CarTuli speqtaklis mxatvrul gadawyvetaSi da scenis sivrcis

plastikis gamovlenas uwyobda xels. am Teatrs saTaveSi germaneli

reJisori, dramaturgi da Teoretikosi georg fuqsi edga. misi

17

naSromebi “momavlis scena” (1904 w.) da “Teatris revolucia” (1909 w.)

asaxavda g.fuqsis Teatris xedvas. mas miaCnda, rom Teatrs mxolod

daxvewili gemovnebis mqone mayureblisTvis gankuTvnili silamaze

unda eCvenebina. g.fuqsisTvis miuRebeli iyo xalxuri sawyisi

xelovnebaSi, magram cdilobda, aeRorZinebina TeatrSi “sadResaswaulo

warmodgenebi”. g.fuqsi uaryofda tradiciul persepqtivis kanonebiT

Seqmnil ferwerul dekoraciebsa da butaforiebs scenaze. g.fuqsi

TeatrSi mxatvars wamyvan figurad miiCnevda. mas evaleboda iseTi

scenuri sivrcis Seqmna, romelSic gamokveTili iqneboda msaxiobis

moqmedeba scenaze. g.fuqsis reJisorulma meTodma, gansakuTrebiT ki

sadResaswaulo sanaxaobrivi formebis dabrunebam TeatrSi didi

gavlena iqonia qarTveli reJisoris, al.axmetelis Semoqmedebaze. al.

axmeteli iswrafvoda, scenaze aeRorZinebina sanaxaobrivi Teatri,

romelic qarTuli xalxur TeatrSi ido da Tavisi funqcionalurobiT

gansazRvravda msaxiobis qmedobas scenaze.

XX saukunis pirvel naxevarSi scenografia Tanamedrove

avangardistuli da modernistuli mxatvruli mimdinareobebis Zlieri

gavleniT viTardeboda (eqspresionizmi, dadaizmi, kubizmi, futurizmi,

abstraqcionizmi, konstruqtivizmi). avangardistulma mimdinareobebma

mxatvar-scenografebs saSualeba misca, scenaze moqmedebis

mravalferovani, konkretuli Tu ganzogadebuli adgilebi da

sruliad axleburi konceftualuri samyaros modelebi SeeqmnaT.

amavdroulad, aRorZinda uZvelesi droidan arsebuli scenografiis

adreuli saTamaSo da personaJuli formebi, romlebic gaerTiandnen

erTian qmediT scenografiul sistemaSi da sruliad gansazRvres

scenografiis roli da mniSvneloba Tanamedrove TeatrSi.

ra gavlena moaxdina modernistulma mimdinareobebma XX saukunis

Teatrsa da scenografiaze?!

kubizmma speqtaklis gaformebaSi sruliad axali moqmedebis

adgilis ganzogadebuli saxe Seqmna. msgavsi midgoma scenuri

Semoqmedebis adreul etapze ritualur-sanaxaobriv warmodgenebSi

arsebobda da XX saukunis dasawyisSi gansakuTrebuli formiT

kubistur plastikaSi aRorZinda. kubizmi uaryofs optikuri realizmis

pirobiTobas, uaryofs naturas, rogorc mxatvruli Semoqmedebis

18

sagans, perspeqtivas da SuqCrdils, rogorc mxatvruli

gamomsaxvelobis xerxs. kubistebi sivrces sibrtyeebis monacvleobiT

gadmocemdnen. dekoraciuli gaformebisgan gansxvavebiT, romelic

dazguri mxatvrobis xerxiT Seqmnili dekoraciuli panoebiT

konkretul samyaros warmoadgenda scenaze, kubizzma plastikur da

arqiteqturul formaSi warmodgenili samyaros krebiTi modeli

daamkvidra. masSi koncentrirebuli iyo misTvis damaxasiaTebeli

stiluri formebi, Sesabamisi istorizmis elementebiT. amieridan

scenaze konkretuli saxli, peizaJi an interieri ki ar iyo

warmodgenili, aramed mTeli epoqis scenografiuli modeli iyo

Seqmnili.

kubizmma scenuri sivrcis plastikaSi scenis planSeti CarTo.

scenis iatakma plastikur-moculobiani datvirTva SeiZina. aman

SesaZlebeli gaxada dekoracia erTian, samganzomilebian, moculobian

formaSi gadawyveta.

futuristebi asparezze 1909 wels gamovidnen. maTi pirveli,

WeSmaritad revoluciuri amboxi italieli poetis filipo tomazo

marinetis “futurizmis manifesti” iyo. futurizmi uaryofda klasikur

kulturas da axali droisa da axali cxovrebis ideologias

qadagebda. futuristebma saxviT xelovnebaSi gamomsaxvelobiTi

xerxebi minimumamde daiyvanes. futurizmis poetika alogizmebiTa da

e.w. zaumebiT iyo gamoxatuli. xolo Teatri da scenuri sivrce

maTTvis formiseuli simboloebiT ganaxlebuli, vizualuri samyaros

mxatvruli sibrtye iyo. futuristebi Teatris ganaxlebas moqmedebis

gaaqtivebiT, masSi dekoraciuli, sagnobrivi, SuqweriTi da sxva

vizualuri gamomsaxveli saSualebebis qmediT dinamikasa da mudmivi

moZraobis gamosaxvaSi xedavdnen. “futurizmi, rogorc msoflSegrZneba

gamoisaxeba dinamikaSi da miCneulia urbanistul xelovnebad...” - werda

k.maleviCi. (5) gansakuTrebiT saintereso iyo italieli futuristebis

Teatraluri eqsperimentebi da scenografiuli novaciebi. yvelaze

mniSvnelovani, rac maT Seqmnes, mxatvris Teatri iyo. mxatvar-Semoqmeds

scenaze iseTi garemos Seqmna evaleboda, romelSic gaerTianebuli iyo

speqtaklis literaturul-dramaturgiuli da mxatvrul-plastikuri

erTiani formiseuli saxe. sityva, feri, forma, xma, moZraoba,

19

yvelaferi es speqtaklis mTliani mxatvruli saxis SeqmnisTvis iyo

aucilebeli.

1915 wels italielma futuristma mxatvarma da Teoretikosma e.

prampolinim “futuristuli scenografiis manifesti” gamoaqveyna.

masSi saubaria scenografiis axal futuristul modelze, romelSic

dekoraciebi arqiteqturul-SuqCrdilovan sivrciT konstruqciebs

warmoadgenda. ferweruloba ki, sxvadasxva feris ganaTebiT miiRweoda.

aRsaniSnavia agreTve j.balasa da f.deperos Teoriuli naSromi

“samyaros futuristuli rekostruqcia”. (1916 w.) maTi axali mxatvruli

msoflSegrZneba da plastikuri kompleqsebiT Seqmnili samyaros

rekonstruirebuli modeli unoversalur kategoriebs Seicavda. isini

gansxvavebuli masalisgan (metalis mavTulebi, badeebi, qaRaldi,

qsovilebi, sarkeebi, transparantebi, zambarebi, milebi da a.S.)

mzaddeboda. am sivrcobriv kompoziciebSi konstruqciis calkeuli

detalebi meqanikuri da eleqtromeqanikuri saSualebebiT moZraobda.

mTavari iyo dazgurobis daZleviT moZrav-qmediTi sivrcobrivi

obieqtebis Seqmna, romelic scenografiul elementebs warmoadgenda.

e.prampolinis azriT, plastikuri kompleqsebiT Seqmnili

scenografiuli obieqtebi sabolood Secvlida msaxiobs.

italieli futuristebis Teatralurma eqsperimentebma didi

gavlena iqonia XX saukunis Teatrisa da scenografiis ganviTarebaze.

sxvadasxva qveyanaSi futurizmi sxvadasxva saxiTa da formiT

warmoCinda. am mxriv aRsaniSnavia scenografiuli kubofuturizmi,

romelsac bevri uSualod rusul movlenad miiCnevs. futuristul da

kubofuturistul ideebs rusul TeatrSi a.Tairovis “kameruli

Teatris” scenaze eqsperimentebis saxiT iseTi mxatvar-novatorebi

axorcielebdnen, rogorebic iyvnen a.lentulovi, a.vensini, g.iakulovi,

a.eqsteri da sxvebi. kubofuturizmis qmediTi xasiaTi gansakuTrebiT

sainteresod scenografiaSi gamovlinda. es sruliad axleburi

plastikur-sivrcobrivi xelovneba, romelic mraval stilTa nazavs

warmoadgenda kubistebis mier SemuSavebul scenografiul modelebs

qmediT funqcionalurobas hmatebda.

avangarduli azrovnebis Camoyalibeba masSi arsebuli plastikuri

elementebiT pirdapir kavSirSi iyo nagebi formis aqtualobasTan da am

20

sityvis iseT sinonimebTan, rogoricaa struqtura da konstruqcia.

konstruqciisa da konstruirebis cneba, romlebic konstruqtivizms

daedo safuZvlad, avangarduli azrovnebis kategoriad Camoyalibda.

konstruqtivizmi aris konstruqciis, rogorc obieqtis, sagnis,

formisa da struqturis mizanSewonili organizeba. konstruqtivizmis

gamomsaxveli mxatruli formebi jer dazgur mxatvrobaSi warmoiSva.

konstruqtivizmi epoqis stilad qceuli teqnikuri da teqnologiuri

siaxleebiT axal mxatvrul formebs amkvidrebda, romlis elementebi

funqcionaluri aucileblobiT ganisazRvreboda. iseve rogorc yvela

stili, konstruqtivizmi rTul mravalkomponentian mxatvrul sistemas

warmoadgenda. mas mravalferovani gamomsaxveli xerxebi gaaCnda.

axal stils axasiaTebda formaTa mkveTri gamartiveba, unificirebac

ki, da moklebuli iyo yovelgvar dekoratiulobas.

gansakuTrebiT saintereso saxe konstruqtivizmma Teatralur

mxatvrobaSi miiRo. igi gaxda wamyvani 1920-1930-iani wlebis

scenografiaSi. swored konstruqtivizmma Semoitana TeatrSi

funqcionalizmi, rac niSnavda Teatris mxatvrisTvis iseTi dekoraciis

Seqmnis aucileblobas, romelic funqcionalurad iqneboda CarTuli

speqtaklis moqmedebaSi. konstruqtivizmma daakavSira scenografia

scenur moqmedebasTan scenografiis calkeuli elementebis moqmedebaSi

CarTviT. mxatvris mTavari amocana iyo qmediTi saSualebebiT

gaformeba daemorCilebina speqtaklis dramaturgiuli kvanZis

gaxsnisTvis. amrigad, konstruqtivistuli funqcionaluroba yvelaze

mizanSewonili da aucilebeli aRmoCnda speqtaklis mxatvruli saxis

gadawyvetaSi da is qmediT scenografias daedo safuZvlad. am

mimdinareobam scenografiaSi mTeli rigi konkretuli siaxleebi

Semoitana. konstruqtivizmma sasceno sivrce dekoraciisagan

gaaTavisufla da misi gaformebis sruliad axali xerxebi Semoitana.

axali ideis Tanaxmad, sasceno sivrceSi mocemuli iyo neitraluri

“garemo”, romelSic mxatvars unda Seeqmna axali konstruqcia, an

ganelagebina sagnebi maTi funqcionaluri saWiroebis mixedviT.

TiToeuli aseTi moqmedeba mxatvris mxridan scenaze axali samyaros

Seqmnis tolfasi iyo. mxatvars scenaze unda Seeqmna iseTi sagnobriv-

plastikuri da saxviT-sivrcobrivi garemo, romelSic SesaZlebeli

21

iqneboda ama Tu im piesis moqmedi gmirebiT “dasaxleba”.

konstruqtivistuli dekoraciuli sivrce ganzogadebuli saxisa iyo.

scenaze Seqmnili konstruqciebi speqtaklis saTamaSo stiqiaSi

erTveboda da moZraobis, msaxiobis moqmedebis, dekoraciis

plastikuri elementebis meSveobiT Tavad modioda moqmedebaSi.

Teatraluri konstruqtivizmi xels uwyobda msaxiobis emociur-

fsiqologiuri aparatis gaaqtiurebas da igi iqca im mxatvrul

formad, romelSic samyaros axali xedvis materializacia iyo

SesaZlebeli. konstruqtivizmis dekoraciebi arqiteqturuli xerxiT

agebul samyaros dekoraciul models warmoadgenda. kostruqtivizmma

scenografiaSi sxvadasxva saxviTi forma gaaerTiana.

TaviseburebebiT gamoirCeoda konstruqtivizmi rusul TeatrSi.

1922 wels v.meierholdma mxatvar l.popovasTan erTad dadga speqtakli

“didsulovani rqosani”. es speqtakli gaxda novacia Tvisobrivad axal

Teatralur esTetikasa da scenografiaSi. speqtaklis dekoracia xels

uwyobda, warmodgenis Sida ritmsa da dekoraciis plastikuri

formebis gamovlenas. speqtaklSi moxda msaxiobTa plastikis Serwyma

dekoraciis plastikur formebTan. v.meierholdis scenografiuli

reformebi 1920 wels daiwyo. reJisorma mTlianad mospo yvela

ferweruli dekoracia. scena aguris kedlamde gaaSiSvla, riTic

uformo da pirobiTi mocemuloba Seqmna. masSi konstruqciuli

xerxebiT axali Teatraluri esTetikis “mSenebloba” daiwyo.

v.meierholdisa da l.popovas mier SemuSavebuli scenografiuli

konstruqtivizmi mTlianad daemorCila Teatris qmediT stiqias. maT

gamoiyenes scenografiaSi saukuneebis ganmavlobaSidagrovili

teqnikuri Tu mxatvruli xerxebi da erTian plastikur formaSi

warmoadgines scenaze.

XIX saukunis dasasrulsa da XX saukunis dasawyisSi ruseTis

Teatralur cxovrebaSi gaCnda profesiuli daostatebis cneba. Seiqmna

moskovis samxatvro Teatri... msoflio Teatrs gauCnda iseTi

Teoretikosi, rogoric k.stanislavski iyo. reJisura daibada, rogorc

Teatraluri xelovnebis erT-erTi ZiriTadi da warmmarTveli profesia.

ruseTSi miRebuli ganaTlebiT asparezze gamoCndnen pirveli

qarTveli profesionali reJisorebi: aleqsandre wuwunava, valerian

22

SalikaSvili, mixeil qoreli, akaki faRava... am ukanasknelis

iniciativiT dramatuli studiac daarsda, romelmac dasabami misca

qarTuli Teatraluri skolis Camoyalibebas. amave periodSi

saqarTveloSi gaixsna perinis sabaleto studia, agreTve giorgi

jabadaris Teatraluri studia, romelSic ufro metad frangul

Teatralur esTetikas aswavlidnen.

XX saukunis 10-ian wlebSi, iseve rogorc qarTuli xelovnebis

sxva dargebSi, TeatrSic daiwyo ganaxleba da Zveli tradiciebis

aRorZineba. metwilad es ganapiroba saqarTveloSi profesionali

reJisorebis moRvaweobam, romelTac ganaTleba ruseTsa da evropaSi

hqondaT miRebuli. al. axmeteli peterburgis universitetis iuridiul

fakultetze swavlis drosac ki umetesad TeatriT iyo gatacebuli. is

agreTve CarTuli iyo rusul TeatrSi mimdinare uaRresad saintereso

movlenebSi. al.axmetelma SeZlo gacnoboda evropuli Teatris

reformatorebis reinhardtis, fuqsis, kregisa da rusi Teatraluri

moRvaweebis k.stanislavskis, v.nemiroviC-danCenkos, v.meierholdis

Semoqmedebas, romlebmac mniSvnelovani gavlena moaxdines momavali

reJisoris SemoqmedebiTi meTodis Camoyalibebaze. aqve unda aRiniSnos,

rom al.axmeteli Tvalyurs adevnebda amave periodSi ruseTSi moRvawe

k.marjaniSvilis Semoqmedebas. 1910 wels al.axmetelma pirvelad,

rogorc reJisorma, dadga sumbaTaSvil-iuJinis “Ralati”. cnobilia,

rom am dadgmisTvis sagangebod Seikera kostiumebi da Seiqmna

dekoraciebi. es ki imaze metyvelebs, rom al.axmetels zustad hqonda

gaazrebuli, rom misi reJisuris gamovlenisa da warmodgenis

mxatvruli mTlianobis misaRwevad speqtaklis mxatvrul gaformebaSi

yvela saxviTi da gamomsaxvelobiTi detali mniSvnelovani iyo. al.

axmeteli Tavisi pirvelive nabijebidan reJisuraSi iswrafvoda raRac

axlis Seqmnisken, rac mis novatorobaze miuTiTebs. mas ar

akmayofilebda is, rac ukve arsebobda da damkvidrebuli iyo qarTul

TeatrSi. reJisori gulisyuriT adevnebda Tvals qarTul TeatrSi

mimdinare procesebs. 1919 wels al.axmetelma dadga d.arayiSvilis

opera “Tqmuleba SoTa rusTavelze”, romelSic gamoikveTa axalgazrda

reJisoris gansxvavebuli xedva, romelic speqtaklis sivrciT-

plastikur agebaSi, kerZod ki, gansxvavebul mizanscenobriv naxazSi

23

gamovlinda, ramac saopero speqtaklebis dadgmis damkvidrebuli

tradiciuli Teatraluri forma daarRvia. speqtaklis mxatvrul

gaformebaSic iyo mniSvnelovani siaxle, rac gundis kostiumebis

qarTuli samosiT CanacvlebaSi gamoixata. amiT al.axmetelma xazi

gausva imas, rom speqtaklis TiToeuli komponenti (gundis

momRerlebis CaTvliT) mTliani speqtaklis mxatvruli kompoziciis

Semadgeneli nawilia.

Semdegi weli al.axmetelis SemoqmedebaSi aRiniSna s.SanSiaSvilis

piesa “berdo zmanias” dadgmiT. es iyo reJisoris pirveli warmodgena

qarTul dramaSi (dRevandeli SoTa rusTavelis saxelobis Teatri).

speqtaklis mxatvari v.sidamon-erisTavi iyo. es simbolisturi piesa,

romelic avtorma pirveli msoflio omis wlebSi Seqmna, Tavisi

mxatvruli metaforebisa da rTuli simboloebis eniT, al.axmetelma

sruliad axlebur saxviT-plastikur formaSi gadawyvita. 1920 wels,

rodesac qarTul xelovnebaSi didi iyo interesi saqarTvelos

gmiruli warsulisadmi, al.axmeteli, rogorc Rrmad erovnuli

suliskveTebis xelovani, zneobrivi gmiris saxes eZebda. xolo misi

brZola sikeTisaTvis Tanamedrove sazogadoebas warsulis gmirul

romantizms gaaxsenebda. yovelive aman ganapiroba is, rom speqtaklSi

mTliani mxatvruli saxe monumentur stilSi yofiliyo gadawyvetili.

axmetelma speqtaklis masobrivi scenebi aago, es ar iyo ubralod

statistTa jgufi, romelic mTavari gmirebis anturaJs warmoadgenda.

reJisori Seecada, speqtaklis dinamika statistTa, rogorc plastikur

masaTa moZraoba, speqtaklis saerTo ideuri tempo-ritmisTvis

daemorCilebina. axmetelis reJisoruli mignebebi “berdo zmaniaSi”

momavali didi reJisoris mxatvrul meTodSi aisaxa. speqtaklis

scenografia amaSi mniSvnelovan rols asrulebda. al.axmetelma

mTlianad moSala rampa da scena parterTan gaaerTiana. ganaTebis

nakadi scenaze zevidan eSveboda, rac dekoracias met siRrmesa da

sivrcobriobas aniWebda. S.afxaiZe Tavis werilSi “sandro axmeteli”

werda, rom “berdo zmania” iyo “... sruliad axali sityva Cvens

saTeatro xelovnebaSi. scena pirvelad amRerda musikiT, artistma

pirvelad igrZno Tavisi sxeuli, rogorc SemoqmedebiTi masala. am

speqtaklSi axmetelma pirvelad Seamzada niadagi sinTezuri Teatris

24

SeqmnisTvis. igi gamoCnda rogorc monumenturi Teatris ansamblis da

araindividualuri Teatris vizioneri”. (6) am SemTxvevaSi is

sinTezuroba, romelzec S.afxaiZe saubrobda, niSnavda reJisoris

speqtaklisadmi, rogorc mTliani mxatvruli nawarmoebisadmi midgomas,

rac Tanamedrove TeatrSi dargis meTodologias moicavs. “berdo

zmaniaTi” ar dawyebula qarTuli Teatris axali istoria, magram masSi

gamoikveTa axmeteli-reJisoris SemoqmedebiTi meTodisaTvis

damaxasiaTebeli saxieri da azrobrivi elementebi, rasac didad

Seuwyo xeli v.sidamon-erisTavis speqtaklis mxatvrulma gaformebam,

magram is maRali Sefaseba, romelic “berdo zmaniam”

Tanamedroveebisgan miiRo, ar niSnavda imas, rom igi reJisorulad da

mxatvrulad sanimuSo speqtakli iyo. masSi upirvelesad gamovlinda

axali Teatraluri esTetikis niSnebi, romelic damkvidrda qarTul

TeatrSi k.marjaniSvilis Camosvlis Semdeg. al.axmetelis moRvaweobis

wlebi k.marjaniSvilTan Sexvedramde axali novatoruli xelovnebis

niSnebiT iyo gamdidrebuli. magram maTi mxatvrul sistemaSi

mosayvanad saWiro iyo warsuli tradiciebisa da axali Teatraluri

enis erToblivi gaazreba. al.axmetelisTvis klasikurSi da

sayovelTaoSi erovnulis Zieba SemoqmedebiTi kredo iyo.

al.axmetelis Semoqmedebis Camoyalibebaze gavlena iqonies pirvelma

qarTvelma profesionalma reJisorebma, romlebic saqarTveloSi 1910-an

wlebSi moRvaweobdnen. maT SemoqmedebaSi gamoikveTa “reJisuris

warmoCineba da misi brZola Teatraluri azrovnebis axali formebis

damkvidrebisaTvis”. (7) magram namdvili profesiuli revolucia mTel

qarTul TeatrSi k.marjaniSvilma moaxdina.

1922 wels k.marjaniSvili saqarTveloSi dabrunda. SoTa

rusTavelis saxelobis TeatrSi am droisaTvis moRvaweobdnen:

reJisorebi m.qoreli, a.faRava, a.wuwunava, k.andronikaSvili da

aleqsandre axmeteli. rac Seexeba dekoraciul xelovnebas, iSviaTi

gamonaklisis garda, scenografia dabal mxatvrul doneze idga. 1910-

1911 wlebis sezonisaTvis moskovidan moiwvies reJisori v.SalikaSvili.

man TeatrSi speqtaklis gasaformeblad iakob nikolaZe moiwvia. marto

es faqti cxadyofs, rom Teatris moTxovnebi gamomsaxvelobiTi

problemebis gadawyvetaSi gaizarda da mxatvar-Semsruleblebis mier

25

Seqmnili trafaretuli ferweruli ukana panoebi Tu fardebi Teatrs

aRar akmayofilebda.

1912 wels, v.aleqsi-mesxiSvilma k.marjaniSvils saqarTveloSi

dabruneba sTxova. Kk.marjaniSvilma garkveuli pirobebi wamoayena. erT-

erTi TeatrSi profesionali mxatvris mowveva iyo. maSin

k.marjaniSvils saTanado pirobebi ver Seuqmnes da misi dabruneba

saqarTveloSi aTi wliT gadaido. Migi bevrs da nayofierad

moRvaweobda moskovsa da sankt-peterburgSi, ruseTis provinciebSi,

ukrainis qalaqebSi xarkovSi, kievsa da odesaSi, agreTve

latviaSic.Ddidma reJisorma ruseTSi rTuli SemoqmedebiTi gza gaiara.

XX saukunis dasawyisSi rusuli Teatri mowinave iyo mTel

evropaSi. aq mravali axali Teatri, Teatraluri studia Tu

laboratoria arsebobda: “Zveli Teatri”, “axali Teatri”, “axali

dramis amxanagoba”, “Teatri-studia”, v.meierholdis “laboratoria”,

a.Tairovis “kameruli Teatri”- yvela es SemoqmedebiTi gaerTianeba

axali mxatvruli xerxebis SemuSavebiT da novatoruli ideebiT axal

Teatralur esTetikas qmnida. swored am periodSi mouwia

k.marjaniSvils k.stanislavskisTan, v.meierholdTan, a.TairovTan,

e.vaxtangovTan, g.kregTan da sxvebTan moRvaweoba. k.marjaniSvilma

reJisuraSi gaiara gza Teatraluri naturalizmidan Teatralur

konstruqtivizmamde. rogorc reJisori k.marjaniSvili dasavluri,

klasikuri, evropuli da rusuli Teatris esTetikaze Camoyalibda.

man mniSvnelovani kvali datova rusuli Teatris ganviTarebaSic. 1910-

1911 wlebSi Kk.marjaniSvili v.nemiroviC-danCenkos miwveviT moskovis

samxatvro TeatrSi moRvaweobda, sadac metad nayofieri ori weli

dahyo. gansakuTrebiT aRsaniSnavia misi Sexvedra inglisel reJisorTan,

msaxiobTan, Teatris reformatorTan, TeoretikosTan da scenografTan

gordon kregTan. igi 1910-1911 ww. sezonSi moskovis samxatvro TeatrSi

u.Seqspiris “hamletis” dasadgmelad miiwvia k.stanislavskim. am

speqtaklze k.marjaniSvili meore reJisorad muSaobda. g.kregTan

Sexvedram didi gavlena iqonia k.marjaniSvilis reJisuris

ganviTarebaze da misi mxatvruli meTodis Camoyalibebaze, romelSic

scenografias yovelTvis gansakuTrebuli mxatvruli da

funqcionaluri mniSvneloba eniWeboda. scenografias k.marjaniSvili

26

sakuTari reJisoruli xedvis gamosavlenad da speqtaklis mTliani

mxatvruli saxis SeqmnisTvis aucilebel pirobad miiCnevda. reJisori

speqtaklis dekoraciul da sagnobriv sivrceSi gamosaxvisTvis

gansxvavebuli da mravalferovani mxatvruli xerxebis SemuSavebas

iTxovda scenografisgan. mas gansakuTrebuli SemoqmedebiTi

urTierTobebi hqonda mxatvrebTan. is dainteresebuli iyo, rom

mxatvrebs maqsimalurad metyveli da mravalferovani saxviTi garemo

SeeqmnaT scenaze. Teatraluri naturalizmi, ufro sworad scenuri

realizmi, romelic axasiaTebda k.marjaniSvilis adreul periods,

male simbolizmma Secvala. am periodis speqtaklebis scenografia

aRar iyo tradiciuli gadawyvetis, xolo alternatiuli formebis

Zieba reJisoris novatorobasa da axali Teatraluri esTetikis Ziebaze

miuTiTebda. scenuri sivrcis gadawyvetaSi k.marjaniSvili ukidures

pirobiTobasac ar erideboda. mas miaCnda, rom speqtaklis mTlianoba

dadgmis mxatvruli, musikaluri da saxviT-plastikuri formiT

miiRweoda. 1910-ian wlebSi k.marjaniSvili sakuTari SemoqmedebiT

sinTezuri Teatraluri xelovnebisken da sanaxaobrivi warmodgenebis

Seqmnisken iswrafvoda.

1913 wels marjaniSvilma (antreprenior v.suxodolskisTan erTad)

Seqmna “Tavisufali Teatri”, romelic marjaniSviliseuli sinTezuri

Teatris ideis novatoruli da meTodologiurad Zalze saintereso

eqsperimenti iyo. masSi moRvaweobdnen im dros ruseTSi

saxelganTqmuli msaxiobebi da Teatraluri mxatvrebi k.somovi,

a.arapovi, a.golovini, v.simovi. am ukanasknelTan k.marjaniSvilma

k.hamsunis “cxovrebis klanWebSi” dadga, romelSic moqmedebis adgilis

pirobiToba da Suqweris xerxiT Sesrulebuli scenis plastikuri

modelireba mTlianad reJisoruli koncefciiT iyo ganpirobebuli.

k.marjaniSvilma “Tavisufal TeatrSi” dadga f.ofenbaxis “mSvenieri

elena”. speqtaklis gaformeba kvlav v.simovs daavala. mxatvarma

operetis moqmedeba istoriulad sxvadasxva epoqebSi gadaitana: Zveli

saberZneTi, ludoviko XIV-es safrangeTi, da Tanamedrove qalaqis

bazris moedani, romelTa gamosaxva scenaze formaTa da stilTa

simravles moiTxovda, zustad iyo misadagebuli nawarmoebis mTavar

27

ideas da srulad pasuxobda sinTezuri Teatris moTxovnebs, romelic

operetis mravalsaxovnebiT iyo ganpirobebuli.

“Tavisufalma Teatrma” sul erTi weli iarseba. aq daiwyo

moRvaweoba rusuli Teatris erT-erTma reformatorma a.Tairovma.

Teatris daxurvis Semdeg k.marjaniSvili rostovSi muSaobda, 1916-17

ww. ki petrogradSi Teatr “bufs” xelmZRvanelobda.

1919 wels k.marjaniSvilma kievis TeatrSi lope de vegas “cxvris

wyaro” dadga. scenografia i.rabinoviCs ekuTvnoda.Aam speqtaklSi

gamovlinda reJisoris mxatvruli koncefcia, romelSic klasikuri

nawarmoebi kargad iyo misadagebuli imdroindel heroikul-

revoluciur paToss da naTeli idealebisTvis brZolis suliskveTebas.

am dadgmiT pirvelad gamovlinda mkafiod k.marjaniSvilis reJisoruli

meTodi, romelic dramaturgiuli masalis Tavisufal interpretaciaSi

da gansakuTrebul reJisorul wakiTxvaSi gamoCnda, risTvisac

sagangebod SeirCa klasikuri nawarmoebi.

1920 wels k.marjaniSvili saTaveSi Caudga axladdaarsebul

komikuri operis Teatrs. igi Cafiqrebuli iyo, rogorc musikalur-

eqsperimentuli Teatri, romelSic daidgmeboda komikuri operebi,

operetac da dramatuli speqtaklebic. Teatri gaixsna g.donicetis

operiT “don paskuale”. Q1921 wels Teatri daixura. xolo 1922 wels

k.marjaniSvili saqarTveloSi dabrunda.

saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damkvidrebis Semdeg

qarTuli xelovnebis ganviTarebaSi sruliad axali etapi daiwyo.

Teatri bolSevikuri ideologiiisaTvis propagandis mZlavri

saSualeba gaxda. Teatrs xalxis masebSi ideur-politikuri done unda

aemaRlebina. Teatralur-dekoraciul xelovnebaSi axali

gamomsaxvelobiTi enis Ziebisa da axali Teatraluri esTetikis

CamoyalibebisaTvis novatoruli ideebiT savse SemoqmedebiTi procesi

mimdinareobda. iyo mcdeloba erTiani mxatvruli centris Seqmnisa,

romelmac cota xans “dekorisis” saxelwodebiT iarseba. mis

funqciebSi Sedioda yvela mxatvris gaerTianeba speqtaklebis

koleqtiuri gaformebisaTvis. maT erTdroulad unda emuSavaT

sxvadasxva speqtaklze da aseve erTad unda SeesrulebinaT yvela

28

dadgmis gaformeba saqarTvelos sxvadasxva TeatrSi. amiT Cans, rom

speqtaklebis mxatvrul gaformebas meorexarisxovani mniSvneloba

hqonda da igi mSrali “ilustraciis” funqciiT Semoifargleboda.

XX saukunis 20-ani wlebisTvis scenografiam mTel msoflioSi

ganviTarebis maRalmxatvrul dones miaRwia. namdvili gardatexa

qarTul TeatrSi k.marjaniSvilis dabrunebis Semdeg daiwyo. am

droisTvis SoTa rusTavelis saxelobis TeatrSi (qarTuli drama)

mTavar mxatvrad cnobili xelovani valerian sidamon-erisTavi

muSaobda.

saqarTveloSi dabrunebisTanave k.marjaniSvilma dadga metcelis

“cvalebadi Suqi”, Cinuri piesa “yviTeli kofTa” da o.uaildis

“salomea”. am speqtaklis gasaformeblad reJisorma axalgazrda

mxatvari i.gamrekeli miiwvia mas Semdeg, rac gamofenaze mxatvris mier

o.uaildis am nawarmoebis mixedviT Seqmnili ramdenime ferweruli

ilustracia naxa.

qarTuli profesiuli scenografiis Camoyalibebisa da

ganviTarebisTvis mniSvnelovani da novatoruli aRmoCnda

k.marjaniSvilis mier TeatrSi qarTvel mxatvarTa miwveva, romlebmac

samomavlod gansazRvres qarTuli Teatraluri mxatvrobis saxe. es

mxatvrebi iyvnen: i.gamrekeli, d.kakabaZe, e.axvlediani, i.Sarlemani,

l.gudiaSvili, e.lansere, k.zdaneviCi, mogvianebiT p.ocxeli da sxvebi.

maT Tavisi uSreti fantaziiT, stilTa da formaTa mravalferovnebiT,

individualuri mxatvruli xelweriT gansazRvres qarTuli

Teatraluri mxatvrobis saxe. i.gamrekelma Tavisi Semoqmedeba

mTlianad Teatrs daukavSira. piesebi, romelic am periodSi qarTul

scenaze idgmeboda, Tematuri mravalferovnebiT gamoirCeoda.

Sesabamisad maTi gaformebis xerxebic mxatvrul mravalferovnebas

moiTxovda. 1920-iani wlebis scenografia mravali stilisturi da

mxatvruli formiT ganisazvreboda. kubisturi, kubo-futuristuli,

geometriul abstragirebamde dayvanili dekoraciuli formebi, maTTan

erTad realisturi elementebiTa da yofiTi naturalizmiT Seqmnili

dekoraciuli detalebi Tanaarsebobdnen scenur sivrceSi.

qarTul Teatralur-dekoraciul xelovnebaSi axali epoqis

dasawyisad k.marjaniSvilis mier lope de vegas “cxvris wyaros”

29

dadgma iTvleba. speqtakli 1922 wels ganxorcielda rusTavelis

Teatris scenaze. speqtaklis mxatvruli gaformeba valerian sidamon-

erisTavs ekuTvnoda, romelic am droisTvis rusTavelis Teatris

mTavari mxatvari iyo.

naxevarwriuli formis koSkebi, romelic masStaburad gazrdil

gluv cilindrebs warmoadgenda, sqematurad moniSnuli karisa da

sarkmlis RiobebiT scenis marjvena mxridan diagonalurad iWreboda

centrisken, amiT sivrcis moculobiani siRrmiseuli forma ikveTeboda.

kar-sarkmlebis moxazuloba mavritanuli stilis elementebiT

moqmedebis adgilis miniSnebas qmnida. dekoraciis konstruqcia

saSualebas iZleoba mTavari danadgaris Secvlis gareSe, scenis

siRrmeSi suraTebis mixedviT Secvliliyo dekoracia. gaformebis

koloriti mkveTri yviTlisa da lurji feris kontrastze iyo

agebuli, rasac amZafrebda speqtaklis Suqwera, romelic moqmedebisas

mizanscenobriv naxazSi azrobrivi aqcentebis gamovlenas uwyobda

xels. “cxvris wyarosTvis” Seqmnili v.sidamon-erisTavis dekoraciebi

gansazRvravda speqtaklis saerTo mxatvrul-plastikur formas da

piesis ideis gamovlenas emsaxureboda.

saqarTveloSi ganxorcielebuli pirvelive dadgmebidan

gamovlinda k.marjaniSvilis Teatraluri meTodi, rac dramaturgiuli

masalis reJisorul wakiTxvaSi, speqtaklis gansakuTrebul mxatvrul-

sivrcobriv gadawyvetasa da dadgmis mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi

gamoixateboda.

1922-24 wlebSi dadgmuli speqtaklebis scenografiaSi gamovlinda

qarTul dazgur mxatvrobaSi arsebuli modernistuli da avangarduli

xelovnebis formebi. qarTul scenaze zedized Cndeboda kubo-

futuristul, konstruqtivistul, aRmosavlur da qarTul erovnul

formebSi gadawyvetili speqtaklis dekoraciul-mxatvruli gaformeba.

daiwyo qarTuli scenografiis Camoyalibebis procesi. magram

scenografebis winaSe arsebuli rTuli mxatvrul-sivrcobrivi

amocanebis gadaWrisas ar Canda erTiani mxatvruli midgoma. scenaze

moculobiani plastikuri dekoraciis SeqmniT, scenis gaformebaSi

pirobiTi sagnebis CarTviT, scenuri sivrcis scenur garemod

gardaqmniT, formis naSenobiT, scenis iatakis horizontalis rRveviT,

30

scenografiuli saSualebebiT moqmedebis dinamikis gazrdiT, formaTa

ganzogadebiTa da pirobiTobiT speqtaklis gaformeba qmediTi

scenografiis principebisken iswrafvoda. mTavar amocanad

scenografebis winaSe dadga ara piesis Sinaarsis, aramed speqtaklis

moqmedebis gaformeba.

qarTuli Teatralur-dekoraciuli xelovnebis Camoyalibeba

Teatraluri konstruqtivizmis pirobebSi xdeboda. konstruqtivizmis

funqcionalizmma scenografiaSi qmediTi formebi wamowia wina

mxares. qmediTi scenografiis pirobebSi gaformebis TiToeuli

elementi Sinaarsis Sesabamis formas iRebda, ris gamoc xSiri iyo

mxatvrul stilTa da formaTa aRreva. qmediTi scenografia aerTianebs

gaformebis saTamaSo da personaJul funqciebs moqmedebis adgilis

pirobiTobiT. berikaobisa da yeenobis mxatvruli gaformebis

personaJuli, saTamaSo da qmediTi funqciebi Tanamedrove

scenografiis moTxovnebs pasuxobda. arsebul safuZvelze

scenografiis qmediTi principebis danergva qarTul scenaze, Zveli

tradiciebisa da axali novatoruli ideebis SerwymiT myar safuZvels

uqmnida saxviTi xelovnebis axali dargis ganviTarebas.

saetapo mniSvneloba hqonda k.marjaniSvilis mier 1925 wels

ganxorcielebuli “hamletis” dadgmas. mxatvari i.gamrekeli iyo.

u.Seqspiris am piesis scenografiul gadawyvetaSi gamovlinda

qarTuli scenografiis ZiriTadi mxatvruli principebi da swrafva

konstruqtivizmisken. am speqtakls dawvrilebiT momdevno TavebSi

mimovixilav.

1926 wels SoTa rusTavelis saxelobis Teatrs saTaveSi

al.axmeteli Caudga. misi swrafva qarTul scenaze erovnuli formebis

damkvidrebisken, romlis heroikul-romantikuli suliskveTeba

revoluciuri epoqis saerTo tendenciebs Seesatyviseboda, Teatralur

mxatvrobaSi qmediT-gamomsaxvelobiTi principebi konstruqtivizmis

funqcionalizmSi, formaTa ganzogadebasa da nagebi dekoraciebis

sistemaSi gamovlinda. am principebiT iyo Seqmnili i.gamrekelis

speqtaklebi: “zagmuki”, “rRveva”, “anzori”, “lamara”, TeTnuldi”,

“yaCaRebi”... aRniSnuli speqtaklebis mxatvrul-stilisturi analizi

Temis momdevno TavSia warmodgenili.

31

1920-30-iani wlebis qarTuli Teatralur-dekoraciuli xelovneba

uSreti fantaziiT, stilTa da formaTa mravalferovnebiTa da

individualuri mxatvruli xelweriT gamoirCeva. aseTi iyo p.ocxelis

Semoqmedeba, misi stilisTvis damaxasiaTebeli swrafviT

monumentalizmisken, formaTa ganzogadebiT, scenografiuli garemos

pirobiTi minimalisturi formebiT mkveTri eqspresiidan dekoraciul

formaTa groteskul hiperbolizaciamde. “uriel akostas” (k.guckovi,

k.marjaniSvili. mxatvari p.ocxeli, 1929 w.) gaformebaSi calkeuli

moculobiani dekoraciebi, stilizebuli savarZeli-navi, kibe, pandusi,

ukana dekoraciis ganyenebuli foni dekoraciebis skulpturulobas

amZafrebda. gansakuTrebuli mniSvneloba p.ocxelis scenografiaSi

kostiums eniWeboda. misi saxviT-plastikuri gadawyveta scenografiis

mTliani mxatvruli stilidan gamomdinare iyo da speqtaklis

sivrcobriv gadawyvetaSi plastikur maxvils warmoadgenda. speqtaklis

mizanscenebSi msaxiobTa jgufebi plastikur kompoziciebs qmnidnen da

speqtaklis statikur dekoraciebTan dapirispirebiT dadgmis

sivrcobriv dinamizms amZafrebdnen. aseTive mxatvrul-funqcionaluri

niSnebiT iyo Seqmnili dekoraciebi speqtaklebisTvis “beatriCe CenCi”,

“mSenebeli solnesi”, “yaCaRebi”, “otelo”, “aprakune WimWimeli” da sxva.

1935-37 ww. Seqmnil eskizebSi TandaTanobiT gamoikveTa ferweruli

maneris gaZliereba, naxatis realisturi gadawyvetisken da

istorizmisken swrafva, formaTa detalizacia, rac zogadad, am

periodis mxatvrobisTvis iyo damaxasiaTebeli.

saerTo mxatvruli mravalferovnebidan gamoirCeva d.kakabaZis

scenografia speqtaklisTvis “hopla, Cven vcocxlobT!” (reJisori

k.marjaniSvili, 1928 w). mxatvarma dekoracia or da samsarTuliani

interieris “kolofebisgan” aago. amgvari dekoracia saSualebas

aZlevda reJisors, sxvadasxva adgilas erTdroulad gaeSala

mizanscenebi. es erTgvari simultanuri gaformebis modifikacia iyo.

sarkeebis gamoyenebiT da ganaTebiT ucvleli dekoraciuli danadgaris

pirobebSi mxatvari martivad cvlida moqmedebis adgils. dekoraciebi

sufTa da martiv geometriul formebamde iyo dayvanili. es xels

uwyobda mayurebels, mTeli yuradReba moqmedebasa da msaxiobTa

TamaSze gadaetana.

32

gadawyvetis TvalsazrisiT sainteresoa d.kakabaZis scenografia

speqtaklisTvis “ninoSvilis guria” (S.dadiani. reJisori d.anTaZe, 1934

w.) am speqtaklSi mxatvarma Seqmna sezaniseuli plastikuri samyaros

usasrulo sivrce. muqi lurji ukana dekoracia, romelzec erTi

mkveTri da lakonuri xaziT moniSnuli iyo guriis mTiani landSafti,

scenis siRrmiseul gadawyvetas amZafrebda. scenis SuaSi dekoraciis

plastikuri detali, romlis SigniTac moCanda ukana dekoracia. es

yvelaferi erTian plastikur scenografiul garemos qmnida scenaze.

gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis d.kakabaZes qarTuli scenografiis

Teoriuli principebis gansazRvraSi, misTvis mTavaria, Seafasos

dramaturgiuli masalis mniSvneloba speqtaklis samoqmedo sivrcis

SeqmnaSi. reJisorisa da mxatvris mWidro SemoqmedebiT kavSirs

speqtklis mxatvruli mTlianobis misaRwevad is udides mniSvnelobas

aniWebda. “marTalia, reJisori arkvevs speqtasklis mTavar gezs,

mimarTulebas, magram mxatvruli formis momcemi aris mxatvari. amitom

mxatvari da reJisori muSaoben erTad –speqtaklis ideis

gamosaxvisaTvis. (d.kakabaZe, werili “qarTuli dramatuli studia”

Tbilisi, 1935 w. inaxeba mxatvris saojaxo arqivSi.

dekoraciisa da kostiumebis plastikuri formis ferweruli

Zerwva axasiaTebda e.axvledianis scenografiul namuSevrebs

speqtaklebisTvis “rogor?!”, “TeTrebi”, “SiSi”... yvela am speqtaklis

gaformeba konstruqtivizmis principebiT agebul plastikur

kompoziciebs warmoadgens. maTi ferweruloba axlos dgas mxatvris

dazgur SemoqmedebasTan, mis stilur formasTan. aRsaniSnavia

e.axvledianis scenografia speqtaklisaTvis “otelo”. mxatvarma scenaze

damatebiTi scena-danadgari aago. ukana dekoraciis neitraluri foni

sivrcis plastikas amZafrebda. Zunwad gamoyenebuli aqsesuarebi

saerTo monaxazSi moqmedebis adgils aRniSnavdnen (savarZeli, sawoli);

mdidruli oqrosferi da vercxlisferi tonebi dapirispirebiT iyo

gadawyvetili. mTeli scenis simaRleze CamoSvebuli farda-drapireba,

romelic sasceno sivrces saTamaSo sivrcesTan aerTianebda, xazs

usvamda scenaze Seqmnili garemos pirobiTobas, iluzorulad sivrces

TiTqos scenis farglebs gareT usasrulobaSi agrZelebda.

33

l.gudiaSvilis dazguri mxatvrobisaTvis damaxasiaTebeli

dekorativizmi, plastikuri monasmi da ornamentuli grafikuloba

gamovlinda mxatvris mier Seqmnil dekoraciul panoSi speqtaklisaTvis

“arsenas leqsi”. masSi mkafiod ikiTxeba qarTuli nacionaluri

koloritis xasiaTi da moqmedebis adgili. moxatuli ukana dekoracia

perspeqtivis kanonebis gamoyenebiT uzarmazar panoramul tilos

warmoadgens. masze daxatulia xalxi, mrbolavi cxenebi. es ferweruli

pano l. gudiaSvilis adreuli periodis mxatvroba, Zvel Tbilisze

Seqmnil naxatebis cikls mogvagonebs. dekoraciis gadawyvetaSi

igrZnoba Teatraluri sanaxaobis pirobiToba, xolo mxatvruli

asociaciebis Seqmnis TvalsazrisiT moqmedebis saerTo ganwyoba.

aRsaniSnavia l.gudiaSvilis mier gaformebuli speqtakli “lamara”.

(gr. robaqiZe, reJ. k.marjaniSvili, al.axmeteli, 1926 w.) dekoraciis

eskizebi, konstruqtivizmis plastikur-moculobiani formebiT Seerwya

mxatvris manerisTvis damaxasiaTebel rbil denad ornamentul formas.

igi zustad Seesatyviseboda piesis marjaniSviliseul wakiTxvas,

romelSic wina mxares lirikul-sasiyvarulo sawyisi iyo wamoweuli.

Sua saukuneebis evropuli rainduli eposebis miniaturebis

gavleniT Seqmna i.Sarlemanma dekoraciebi speqtaklisTvis ”wminda

qalwuli” (reJ.k.marjaniSvili), romelic 1928 wels daidga quTaisSi.

mxatrobaSi daculi pirobiTi istorizmi ar gulisxmobda dokumentur

sizustes, igi saerTo stilistikis ganmsazRvreli iyo. daxvewili

plastikuri da mravalferovani kostiumebi uxvad iyo gaformebuli

stilizebuli ornamentebiTa da heraldikuri motivebiT. maTi

dekorativizmi modernistul ornamentalikasTan axlos iyo, xolo

ferwerulobiT “mir iskusstvos” mxatvrobasTan stilistur siaxloves

avlenda.

1920-iani wlebis bolos qarTuli Teatrebis scenebze zedized

Seiqmna saetapo mniSvnelobis speqtaklebi. maTSi arsebuli novatorul-

reJisoruli da mxatvruli Ziebebi scenis sivrceSi saxviT-plastikuri

saSualebebiT Seqmnil samyaros mravalferovnebaSi iyo

gacocxlebuli. scenografiaSi srulad aisaxa reJisura, romelic

qarTuli sanaxaobrivi Teatris tradiciebze dayrdnobiT epoqis

mxatvrul da ideur moTxovnebs pasuxobda. Teatraluri azrovneba

34

aerTianebda Tavis TavSi qarTuli xelovnebis tradiciasa da

Tanamedroveobas.

1930-iani wlebis dasawyisSi qarTul scenografiaSi

moRvaweobdnen v. sidamon-erisTavi, i.gamrekeli, p. ocxeli, e.axvlediani,

d.kakabaZe, l.gudiaSvili, e.lansere, i.Sarlemani... maT SemoqmedebaSi

mxatvruli gamomsaxveli enis daxvewa da scenis sivrcis saxviT-

plastikuri formiseuli gadawyveta kvlav gagrZelda. scenis

gaformeba jer kidev xasiaTdeba pirobiTobiT, magram SeimCneva scenis

iluzoruli da realuri sivrcis damTxvevis tendenciebi. maTi Semdegi

Taobis mxatvrebis d.TavaZis, s.qobulaZis, i.sumbaTaSvilis

SemoqmedebaSi TandaTanobiT imata realisturma tendenciebma. am

mxatvarTa adreuli periodis namuSevrebSi jer kidev ikveTeboda

konstruqtivistuli formebi. gansakuTrebiT aRsaniSnavia s.qobulaZis

scenografia, romelSic mkvrivi konstruqciuli da skulpturuli

formebi axali elementebiT gamravalferovnda da Teatralur-

sanaxaobrivi tendenciebisken gadaixara.

aTwleulis bolos qarTul scenografiaSi, iseve rogorc saxviT

xelovnebaSi zogadad, e.w. socrealizmis mxatvruli principebi

damkvidrda. 1936 wels moskovSi gamomaval Jurnal “iskusstvos”

(xelovneba) mowinave statiaSi konstruqtivizmi, futurizmi,

abstraqcionizmi degenariis umaRlesi formad CaiTvala. Sewyda

yovelgvari novatoruli Ziebebi. Teatraluri eskizi sul ufro

daemsgavsa dazgur namuSevrebs. formalizTan brZolam, ramac

mxatvrebSi SemoqmedebiTi individualobis dakargva gamoiwvia, nulamde

daiyvana “Teatraluri realizmis” cneba. yovelgvari pirobiToba,

simboluri Tu metaforuli azrovneba xelovnebaSi miuRebeli da

mtruli iyo sabWoTa ideologiisaTvis.

1940 –iani wlebis xelovnebaSi absolutis xarisxSi ayvanilma

realisturma formam, romelic Tavad gaxda Sinaarsis matarebeli,

SezRuda SemoqmedebiTi fantazia. 1940-–iani wlebis bolosa da 1950-

iani, wlebis dasawyisis qarTuli scenografiis analizisas naTlad

Cans, rom scenografebi iswrafvodnen scenaze dokumenturi sizustiT

gadmoecaT moqmedebis adgili, istoriuli epoqa, yvela misTvis

damaxasiaTebeli stilisturi niSnebiT. am periodSi moRvaweobdnen

35

d.kakabaZe, s.virsalaZe, s.qobulaZe, d.TavaZe, T.abakelia, e.axvlediani,

f.lapiaSvili, i.sumbaTaSvili. TeatrSi repertuaric mkacrad

gansazRvruli iyo. idgmeboda an klasikuri nawarmoebebi, an

Tanamedrove sabWoTa dramaturgia. naturalisturi tendenciebi,

moqmedebis adgilis istoriuli epoqisTvis damaxasiaTebeli

mxatvruli formebi speqtaklis gaformebaSi dokumentur-ilustraciul

xasiaTSi gamovlinda. scenis sivrcis mxatvrul organizebaSi

gansakuTrebuli datvirTva ukana dekoracia-panom SeiZina. igi

moqmedebis fons qmnida. dekoracia sul ufro naklebad iyo CarTuli

moqmedebaSi da ufro metad panoramul suraTebsa da Spalerebs

emsgavseboda. adreuli epoqebisTvis damaxasiaTebelma ferwerulobam

scenografiaSi kvlav wina mxares gadmoinacvla. Sesabamisad qmediTi

scenografiis mxatvruli principebi sufTa dekoratiuli gaformebis

elementebma Secvala. amave periodis Teatraluri kostiumic epoqis

istorizmis dacviT Seqmnil mdidrul samoss warmoadgenda. masSi aRar

iyo piesis gmiri-personaJis portretuloba da sagangebod Seqmnil

formaSi gamovlenili dramaturgiuli arsi.

ferwerulobis gaZlierebam scenografiaSi dazguri mxatvrobis

principebi daabruna. speqtaklis scenografia naxati dekoraciebiT

Seqmnili Txrobis ilustracias warmoadgenda, zustad miyveboda piesis

siuJets da ar emsaxureboda misi ideis gamovlenas. scenografiaSi

gaformebis dekoraciuli forma wina mxares wamovida.

axali mxatvruli principebisa da ideuri amocanebis pirobebSi

1940-ian wlebSi qarTul TeatrSi warmatebiT moRvaweobdnen d.TavaZe,

s.virsalaZe, i.sumbaTaSvili, f.lapiaSvili da sxv. maT mxatvrobaSi

Warbobs gaformebis dekoraciuli principebi, rac moqmedebis adgilis

dakonkretebaSi, scenografiis sazeimo brwyinvalebis elferSi,

mdidrul ferTa palitraSi, rTul dekoratiul elementebSi,

butaforiulobasa da sxvadasxva qsovilebiT Seqmnili farda-

drapirebebis saSualebebiT scenuri sivrcis organizebaSi gamoixata.

es TvalSisacemi gadaWarbebuli formiseuli mravalferovneba xels

uSlida speqtaklis mizanscenobrivi naxazis gamovlenas. ukana

dekoracia-pano mkveTri feradovnebiTa da formaTa detalizaciiT wina

mxares modioda da arRvevda sivrcobriv mTlianobas scenaze.

36

gaformebis aseTi panoramuli xasiaTi hqonda ZiriTadad klasikuri

repertuaris speqtaklebs: i.sumbaTaSvilis “romeo da julietas”,

“antoniusi da kleopatras”, f.lapiaSvilis “don sezar de bazanis”

scenografias, romelSic mxatvarma SeZlo scenuri sivrcis speqtaklis

saTamaSo sivrcesTan iluzoruli damTxveva, Tumca mxatvruli

mTlianobis miRwevas scenaze gaformebis dekorativizmma da

gadaWarbebulma Teatralurobam SeuSala xeli.

rac Seexeba Tanamedrove dramaturgiaze Seqmnil scenografias,

masSi mTlianad iyo darRveuli “scenuri realizmis” principebi.

yofiTi detalebi da sagnobrivi garemo mSral naturalizmamde iyo

dayvanili da scenur sivrceSi Semotanili sagnebis ubralo fiqsacias

warmoadgenda. sagnebi sruliad iyo moklebuli yovelgvar

funqcionalurobas. dekoracia ar iyo CarTuli speqtaklis

moqmedebaSi da mxolod moqmedebis adgilisa da drois swori

asociaciis Seqmnas emsaxureboda. mkveTrad individualuri niWis mqone

Teatralurma mxatvarma s.virsalaZem mravalricxovan dramatul,

sabaleto da saopero speqtaklebisTvis Seqmnil scenografiaSi SeZlo

dekoraciis mxatvruli forma speqtaklis ideuri da ara siuJeturi

qargisTvis miesadagebina. s.virsalaZem mdidari SemoqmedebiTi

fantaziisa da daxvewili gemovnebis wyalobiT ganumeorebeli saxviTi

da metyveli scenografia Seqmna m.balanCivaZis “mTebis gulis”, a.adanis

“Jizelis”, p.Caikovskis “maknatunasa” da “gedebis tbisTvis”; saopero

dadgmebisTvis z.faliaSvilis “daisi”, j.verdis “otelo” da sxva.

baletisTvis “gedebis tba” kostiumebisa da dekoraciis gaformebaSi

s.virsalaZem Savi feris ormocdarva toni gamoiyena. balet

“maknatunaSi” (komp. p.Caikovski) naZvis xis dekoraciis zomis meqanikuri

gazrdiT, mxatvarma speqtaklSi urTulesi droiT-sivrcobrivi

problema gadaWra, riTac pirobiTi realuri scenuri dro zRaprul

droiT sivrceSi gadaiyvana (Sinaarsis Tanaxmad mojadovebuli princi

Tojinad gadaiqceva da igi saSobao naZvisxis mosarTavi saTamaSo

xdeba).

1950-iani wlebis meore naxevridan qarTul scenografiaSi

gardatexa daiwyo. scenografebi sul ufro metad iswrafvian adreuli

periodis mxatvruli principebis axleburi gaazrebisken. scenografiaSi

37

formiseuli sawyisi kvlav mxatvrul ideas daemorCila. dekoraciebis

ferweruli damuSaveba da dazguroba TandaTanobiT adgils uTmobs

etiudurobas scenografiaSi, ramac ufro cocxali da bunebrivi gaxada

mxatvrobis koloriti. mniSvnelovania, rom axleburi xedva Teatralur

mxatvrobaSi amave periodSi saxviT xelovnebaSi da dazgur

mxatvrobaSi mimdinare procesebis paralelurad mimdinareobda.

scenografiis axleburi gaazreba speqtaklis mxatvruli saxis SeqmnaSi

i.sumbaTaSvilis, d.TavaZis, f.lapiaSvilis da ufrosi Taobis sxva

mxatrebisgan daiwyo. aRsaniSnavia i.sumbaTaSvilis scenografia

speqtaklisaTvis “mokveTili” (vaJa-fSavela. a.CxartiSvili, 1956 w.),

romelSic mxatvris mier Seqmnili erTiani dekoraciul-konstruqciuli

danadgari doneebad dayofili saTamaSo sibrtyeebiT, 1920-30-iani

wlebis qarTuli scenografiis tradiciasTan erTgvar gadaZaxils

warmoadgenda. saerTod i.sumbaTaSvils scenografiaSi ferweruli

koloritisa da konstruqciis ubadlo Sexameba axasiaTebs.

scenografiis tradiciebi kargad iyo nacnobi d.TavaZisTvis,

romelic SoTa rusTavelis saxelobis TeatrSi 30-iani wlebidan

moRvaweobda. d.TavaZis “dabruneba warsulSi” gamovlinda

scenografiaSi speqtaklisTvis “aragvelebi” (S.afxaiZe. reJ.

a.CxartiSvili 1958 w.), romelSic gamoikveTa warmodgenis saerTo

mxatvrul da scenografiul gadawyvetaSi, al.axmetelisTvis

damaxasiaTebeli, masobrivi scenebiT- sanaxaobrivi warmodgenis Seqmnis

tendencia. d.TavaZem speqtakl “roca aseTi siyvarulias” (p.kohouti.

reJ. m.TumaniSvili, 1959 w.) scenografiaSi kinoproeqcia gamoiyena, ramac

moqmedebis sxvadasxva droiTi sivrceebis erTian scenur sivrceSi

gadawyveta kinokadrisa da montaJis efeqtis gamoyenebiT SeZlo.

1940-50-iani wlebis qarTuli saTeatro mxatvrobisTvis

damaxasiaTebeli ferweruloba da dazguri mxatvrobis principebi

scenografiaSi Semdgom aTwleulSi mTlianad Seicvala gaformebis

qmediTi formiTa da scenuri sivrcis mxatvrobiT. maT TiTqos

gaaTavisufles dekoracia dazgis mijaWvuli formisgan, aamoZraves da

aamoqmedes msaxiobis TamaSTan erTad speqtaklSi. moculobian-

plastikuri dekoraciis dabruneba qarTul scenaze warsuli

tradiciebis aRdgena da maTi axleburi gaazreba TandaTanobiT

38

xdeboda. axalgazrda Taobis scenografebSi interesi warsuli

aTwleulebisadmi kidev ufro didi aRmoCnda, Tumca bevr SemTxvevaSi

igi ubralo mibaZvas ufro hgavda. “am periodidan ufro mkafiod Cans

dekoraciebis aqtiuri roli speqtaklis ideur-mxatvruli struqturis

SeqmnaSi. aman Tavis mxriv ganapiroba reJisorTan mxatvris mWidro

kavSiri, marTalia, es gardatexa zogjer qarTuli Teatris 20-iani

wlebis speqtaklebis erTgvari mibaZviT aRiniSna, magram es mowmobda

scenuri sivrcis dasaufleblad iseTi axali metyveli formebis

Ziebas, romelic xels Seuwyobda speqtaklis Sinarsis gaxsnas,

mayureblis saTanado “atmosferoSi” moqcevas.” (8)

aRsaniSnavia arqiteqtorisa da mxatvris o.liTaniSvilis

scenografia speqtaklebisaTvis “me, bebia, iliko da ilarioni” da “me

vxedav mzes” (n.dumbaZe. 1960-1961 ww reJ. g.lorTqifaniZe), maTSi naTlad

Cans mxatvris interesi 1920-iani wlebis qarTuli scenografiisaTvis

damaxasiaTebeli kompaqturi, ganzogadebuli formis erTiani

dekoraciuli danadgaris principze agebuli mxatvrobisadmi. saerTo

pirobiTobaSi moqmedebis adgilis dakonkretebas o.liTaniSvili

yofiTi sagnebiT axdenda. speqtakl “me vxedav mzes” dekoraciul

formaze gavlena p.ocxelis “aprakune WimWimelis” mxatvrobam iqonia,

romlisganac mxatvarma dekoraciis samsafexuriani ficarnagis forma

aiRo. igi damatebiT saTamaSo sivrces warmoadgenda. mis Tavze

dakidebuli mzis uzarmazari diskos stilizebuli gamosaxulebiT ki

gamovlinda dramaturgiuli masalis scenografiuli xerxebiT

gaazrebis mcdeloba, rac qarTuli scenografiis tradiciebisadmi

mibrunebasa da maT axlebur gaazrebaze metyvelebda. 1920-iani wlebis

konstruqtivizmi axali mxatvruli formebiTa da gamomsaxvelobiTi

xerxebiT gamdidrda. xolo dekoraciuli mxatvrobis ferwerulobam

axali JReradoba SeiZina scenis sivrcis plastikur-moculobiT

gadawyvetaSi. sul ufro met axal gamomsaxvelobiT xerxebs

mimarTavdnen mxatvrebi scenografiaSi. am periodidan speqtaklis

gaformeba dadgmis saerTo mxatvruli koncefciidan gamomdinareobda,

romelic dramaturgiuli masalis Tavisufal wakiTxvas moiTxovda.

aman kvlav aqtualuri gaxada mxatvrisa da reJisoris mWidro

SemoqmedebiTi kavSiri speqtaklis mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi.

39

1960-iani wlebidan warsuli tradiciebis aRorZinebiTa da axali

gamomsaxvelobiTi xerxebis SemuSavebiT qarTul scenografiaSi metad

saintereso, axali etapi daiwyo. 1920-30-iani wlebis saTeatro

mxatvrobis miRwevebisa da Tanamedrove Teatris moTxovnebis

safuZvelze, SesaZlebeli gaxda qarTul scenografiis erTiani

mxatvrul sistemaSi warmoCena. amave periodSi moxerxda dargis

Teoriuli safuZvelis gansazRvrac, romlebic v.sidamon-erisTavis,

l.gudiaSvilis, i.gamrekelis, d.kakabaZis, p.ocxelis, e.axvledianisa da

sxvaTa SemoqmedebiT meTodSi arsebul Zireul principebze

dayrdnobiT moxda. tradiciebis sworma gaazrebam, maT safuZvelze

axali gamomsaxvelobiTi scenografiuli enis Ziebam ganapiroba qmediTi

scenografiis principebis dabruneba TeatrSi. swored scenografiam

moaxdina gadatrialeba qarTul TeatrSi reJisor m.TumaniSvilis

speqtakliT “WinWraqa”. g.naxucriSvilis am zRaparma da misma

reJisorulma wakiTxvam saSualeba misca “sameuls” (a.slovinski,

i.CikvaiZe, o.qoCakiZe) SeeqmnaT esTetikurad da mxatvruli formiT

sruliad gansxvavebuli scenografia. scenuri sivrcis gansxvavebuli

plastikuri forma msaxiobTa TamaSis gansxvavebul xerxs moiTxovda.

moqmedebis adgilis pirobiToba, stilizebuli naxati, gamogonili

sagan-obieqtebi, aplikaciiT Sesrulebuli farda-dekoracia da scenuri

kostiumebi zRapris feeriul TamaSs iyo morgebuli. am speqtaklSi

yvelaze naTlad gamoikveTa qarTuli xalxuri Teatris sanaxaobriv-

saimprovizacio arsi. speqtakl “WinWraqas” reJisoruli gadawyveta da

msaxiobTa TamaSi mTlianad bavSvis warmosaxviT gaTamaSebul scenur

improvizacias warmoadgenda. zRaparSi moqmedi gmirebi (tura, mela,

daTvi, mgeli) gaadamianurebuli iyvnen. maTi kazmuloba da atributebi

adamianebis xasiaTsa da fsiqologizms iyo misadagebuli. iseve,

rogorc es berikebis niRbebiTa da gardasaxvis sxva saSualebebiT

xdeboda. amitom “WinWraqas” scenografia avlenda erovnuli saxalxo

Teatris tradiciebis axlebur gaazrebas.

1960-iani wlebis dasawyisSi “sameulis” mier gaformebuli

TiToeuli speqtaklis mxatvruli gaformeba novatoruli Ziebis

magaliTs warmoadgenda. aseTi iyo scenografia speqtaklebisTvis

“seilemis procesi” (a.mileri. reJ. r.sturua, 1965 w.), romelSic

40

dekoraciis geometriuli plastika, gaformebis detalebis

ferweruli damuSavebiT xasiaTdeboda; speqtakl “mziani Ramis”

mxatvrul gadawyvetaSi “sameulma” moculobiani kubebisgan gakeTebuli

saxlebis fragmentebiT scenaze qalaqis panoramuli iersaxe Seqmnes;

“beber mezurneebSi” mxatvrebma firosmaniseul stilSi daxatuli

firniSebiT scenografiuli sivrcis organizeba moaxdines. “oidipos

mefis” scenografiaSi “sameulma” qoro erTian uzarmazar drapirebaSi

gaxveul skulpturul kompoziciad warmogvidgina. drapireba

vertikalurad eSveboda qandakebebze da erTian mkvriv plastikur

formas qmnida. qsovilis dinamikam uZravi qoro speqtaklSi aqtiur

moqmed krebiT gmirad warmoaCina. es cocxali scenografia Tavisi

eqspresiiTa da monumentalizmiT gansazRvravda speqtaklSi plastikur

formaTa dinamikas da qmediT tempo-ritms.

rogorc ukve aRiniSna, 1940-50 wlebSi, dekoraciuli mxatvroba

mTlianad ferweruli xerxiT iqmneboda. Zveli tradiciebisadmi

mibruneba, arsebuli codnisa da gamocdilebis gaTvaliswinebiT

dekoraciis qmediT xasiaTSi ferweras gansxvavebul saxviT datvirTvas

aniWebda. moqmedebis ganzogadebuli adgili, qveynis krebiTi saxe,

scenografiuli garemo, droiTi sivrce, moqmedebis dinamikis gamosaxva

scenaze, dekoraciis koloritisa da konstruqciis sruliad axali

gaazrebiT moxda. am TvalsazrisiT, Zalian saintereso SemoqmedebiTi

mignebebi hqonda n.ignatovs Tavis scenografiaSi speqtaklisaTvis

“sibrZne-sicruisa”, romelic reJisorebma T.maRalaSvilma da

n.xatiskacma 1965w. sulxan-saba orbelianis igavebis mixedviT Seqmnes.

uzarmazari ferweruli dekoracia-pano mTebiT, RrublebiT, velebiT,

ialaRebiT, cxvris fariT, soflis xedebiTa da salocavebiT, mTeli

qveynis erTian krebiT saxes warmoadgenda. mxatvris mier qveynis saxis

formiseuli ganzogadebiT Seqmnili sivrce qarTuli scenografiis

tradiciebidan momdinareobda (i.gamrekelis scenografia

speqtaklebisTvis “anzor”, “lamara”), magram saxviTi forma, romliTac

iyo gadawyvetili moqmedebis adgilis krebiTi saxe, adreuli

miRwevebis swor gamoyenebasa da mis safuZvelze axal

gamomsaxvelobiTi xerxebis danergvaze metyvelebda qarTul saTeatro

mxatvrobaSi. “sibrZne-sicruisaTvis” Seqmnil scenografiaSi

41

n.ignatovma qarTuli freskuli mxatvrobisTvis damaxasiaTebeli

naxatis kompoziciur kadrebad agebis principi gamoiyena. es novaciebi

aseve ganpirobebuli iyo dramaturgiuli masalis axleburi wakiTxviT

da axleburi saxviT-plastikuri da ferweruli gaazrebiT. ukana

dekoraciis ferweruli tilo Tavisi kolaJurobiTa da mxatvruli

masStabiT gansazRvavda speqtaklis qmediT formasa da dinamikas.

1960-iani wlebis bolos qarTul scenografiaSi 1920-30-iani wlebis

tradiciebis garda, aRorZinda qarTuli xalxuri TeatrisaTvis

esoden damaxasiaTebeli gaformebis personaJuli da saTamaSo funqcia.

qarTveli mxatvrebi aRar kmayofildebian dekoraciis ubralo

funqcionaluri datvirTviT da maT axal mxatvrul-ideur datvirTvas

aniWeben. aseTi iyo g.gunias “SuSanikis wamebis”, “mefe liris”

scenografiis qmediT dekoraciuli personaJebi. g.gunias scenografia

naxatis Zunwad SerCeuli detalebiT gamoirCeoda. mxatvris daxvewil

gemovnebaze miuTiTebda TavSekavebuli koloriti da kompoziciis

naTeli xasiaTi, romelic speqtaklis Sinaarsidan momdinareobda. mZime

Tokebze dakidebuli tyavis fardebi moZraobis saocar mravalferovan

dinamikas qmnida. amgvari stilizaciiT iyo gadawyvetili g.gunias “mefe

liris” dekoraciebi. am speqtaklis mxatvrul-dekoraciuli gadawyveta

qarTuli xalxuri Teatris tradiciebTan kavSirs avlenda,

gansakuTrebiT ki, gaformebis personaJuli formiTa da gadawyvetis

TvalsazrisiT. uzarmazari zomis mZime qsovilis drapireba, romelic

sqel bawrebze iyo Camokidebuli, speqtaklSi moqmedebis

ganviTarebasTan erTad mkveTrad icvlida formas da sruliad

gansxvavebul saxviT-plastikur saxeebs qmnida scenaze. dekoracia

u.Seqspiris tragediis ideis gamomsaxveli iyo. es iyo bedisweris

gansxeulebuli Zala, romelic mefe liris sulier Widils,

gonebaaSlili moxucis areul da gadaxlarTul fiqrebsa da gancdebs

gamoxatavda. speqtaklis finalSi farda-dekoracia mZimed eSveboda

scenaze da qveS iqcevda momakvdav gmirs. dekoraciis qmediTi forma

scenaze moqmedebis adgilis, viTarebisa da droiTi kategoriis

gamomsaxveli iyo. Tavis ideuri datvirTviT igi Seqspiris tragediis

SeTxzuli samyaros saxviT-plastikur formas warmoadgenda.

42

amave principze iyo agebuli g.gunias scenografia speqtaklisTvis

“SuSanikis wameba”. misi mTavari “dekoraciuli-personaJi” mowameobrivi

ekliani gvirgvinis stilizebuli simboluri formiT iyo gadawyvetili.

speqtaklis dasawyisSi es ekliani maxvili sazareli veeba frinveliviT

ekida scenis Tavze. moqmedebis ganviTarebasTan erTad igi eSveboda

scenaze da SuSanikis sawamebel iaraRad iqceoda, romelsac Tavisi

marwuxebiT sasikvdilo ganaCeni mohyavda moqmedebaSi. bolos, igi

mTavari gmiris eklian gvirgvinad iqceoda da ase xdeboda wmindanis

iniciacia. dekoraciis aseTi ideur-plastikuri datvirTva qarTuli

Teatris adreuli etapebis gaformebis qmediT-saTamaSo principebis

axlebur gaazrebaze miuTiTebs.

qarTuli xelovnebis mxatvruli formebis axleburi gaazreba

SeiniSneba malazonias mxatvrobaSi. “abesalom da eTerisTvis” Seqmnil

dekoraciebSi mxatvari qarTuli monumenturi ferweris formebs

iyenebda da dekoraciebs frizulad ganlagebul kompoziciaSi wyvetda.

mis mxatvrobas JReradi koloriti, erovnuli formebi, uaRresad

moxerxebuli dekoraciebi axasiaTebs, romelSic reJisors speqtaklis

mizanscenobrivi naxazis agebis sruli Tavisufleba eZleva.

aRsaniSnavia m.malazonias scenografia speqtaklisTvis “kaxaberis

xmali” (reJ. g.lorTqifaniZe. 1965w.). scenografiis aqtiur detalze

moxatul fardaze, romelzec saqarTvelos istoriuli saxe iyo

warmodgenili. masSic Canda qarTuli freskuli mxatvrobis gavlena.

1960-ian wlebSi scenografebis SemoqmedebaSi ufro metad

gamoikveTa qarTuli xalxuri sanaxaobrivi Teatris tradiciebisadmi

interesi. speqtaklebis gaformebaSi mxatvrebi uxvad iyeneben

“berikaobisa” da “yeenobis” personaJul da saTamaSo elementebs.

yeenoba da berikaoba qarTuli scenografiis erovnuli tradiciaa.

yvela xalxs aqvs Tavisi tradicia sazeimo-karnavaluri qmedebis da

aseve Teatris yvela uZvelesi da Zveli formis saTamaSo salaRobo

gaformeba. es saerTo da amouwuravi saTavea. igi dResac hkvebavs

scenografiuli xelovnebis Tanamedrove ostatebs...” (9)

qarTuli scenografiis fenomenze saubrisas scenografiis

mkvlevari v.beriozkini aRniSnavs, rom yvelaferi “1960-ian wlebSi iseTi

speqtaklebis scenografiaSi daiwyo, rogoric iyo “sameulis”

43

“WinWraqa”, n.ignatovis “sibrZne sicruisa”, m.malazonias “kaxaberis

xmali”, g.gunias ”romulus didi” da sxva. maTi Semoqmedeba saTamaSo

saimprovizacio qmediTi scenografiis brwyinvale nimuSebs

warmoadgens. ra ar iyo maT mier CarTuli msaxiobTa mxiarul TamaSSi.

sxvadasxva sagani, romlebic TamaSis stiqiidan gamomdinare icvlidnen

Sinaars da axal scenur cxovrebas iwyebdnen. maTi dekoraciebi

berikebiviT gardaisaxebodnen erTi xatebidan meoreSi, icvlidnen

substancias, formas, faqturas da speqtaklis saerTo saTamaSo

sivrcis organuli nawili xdebodnen.

Semdgomi aTwleulebi, 1970-80-ian wlebi, qarTvel scenografTa

SemoqmedebaSi gagrZelda 1960-iani monapovrisa da 1920-30-iani wlebis

Teatraluri mxatvrobis tradiciebis SejerebiT. maTi

damakavSirebelia Zveli qarTuli Teatris sanaxaobrivi da

saimpriovizacio formebi. qarTuli scenografia “ikvebeba swored

tradiciebiT da aviTarebs mis principebs. am SemTxvevaSi,

mxedvelobaSi maqvs saberikaod gadacmis, SeniRbvis, kostiumebiTa da

sagnebis gaformebis sxva elementebTan TamaSis principi”. (10) qarTul

TeatrSi moRvawe mxatvrebis (n.ignatovi, g.gunia, m.malazonia, m.WavWavaZe,

T.murvaniZe, g.aleqsi-mesxiSvili, i.gegeSiZe, a.WeliZe) “...Semoqmedeba

gamoirCeva mxatvruli mravalferovnebiT da maTSi gamovlinda mxatvar-

damdgmelis aqtiuri SemoqmedebiTi roli.” (11)

amave periodSi qarTul scenografiaze didi gavlena b.brextis

epikurma dramamac iqonia. brextiseuli Teoria, romelSic sruliad

gansxvavebuli formiT warmoCinda speqtaklis samoqmedo adgili,

“gaucxovebis efeqti” da moqmedebis TxrobiTi forma, aseTive

gansxvavebul formiseul scenografias moiTxovda. scenografiis

adreuli etapebis personaJuli da saTamaSo forma axali datvirTviT

dabrunda scenaze. brextis epikur dramaSi scenografia Txrobis

gasaaqtiureblad, movlenaTa analizisa da mxatvruli asociaciebis

Sesaqmnelad iyo saWiro. am mxatvruli principebis gaTvaliswinebiT

Seiqmna scenografia speqtaklebisaTvis “seCuaneli keTili adamiani” (b.

brexti. reJ r.sturua 1968 w.), “kavkasiuri carcis wre” (b.brexti. reJ.

r.sturua, 1975 w.) da “seCuaneli keTili adamiani” (b.brexti. reJ.

r.sturua, 1994 w.) samive speqtaklis mxatvari g.aleqsi-mesxiSvili iyo.

44

g.aleqsi-mesxiSvilis mxatvroba Tavisufali, feradi, msubuqi

monaxazebiTa da ferTa ubadlo SexamebiT gamoirCeva. mis mier

Seqmnili dekoraciebi yovelTvis dResaswauls mogvagonebs. amis

magaliTia “kavkasiuri carcis wris” scenografia. mxatvarma formaTa

da moqmedebis adgilis ganzogadebiT da mxatvrul stilTa

mravalferovnebiT b.brextis epikuri Teatris scenografiul formas

miusadaga qarTuli sanaxaobrivi Teatris gaformebis improvizaciuli

xerxebi.

gansakuTrebiT saintereso aRmoCnda 1960-70-ian wlebis qarTuli

scenografia, romelic klasikur dramaturgiul masalaze iyo

Seqmnili. igi saSualebas aZlevda mxatvrebs, meti fantaziiTa da

formaTa mravalferovnebiT, realuri Tu gamogonili sagnebis

qmedobiT gamoevlinaT dadgmis mxatvruli koncefcia, msaxiobisTvis

ukeT warmoeCina gmiri-personaJis saxe da ase moexdina mayurebelze

zemoqmedeba. am principebiT iyo Seqmnili T.murvaniZis eskizebi da

dekoraciebi “don sezar de bazanisTvis”. maTSi msubuqi naxatisa da

groteskulobis dapirispireba gaformebas saxviT xasiaTs aniWebda.

m.WavWavaZis mier speqtakl “hamletisTvis” Seqmnil kostiumebis

eskizebSi, mxatvari personaJTa xasiaTis gaxsnas swored msaxiobebis

CacmulobiT axerxebda. eqspresionistuli xerxebiT gadawyvetili

figurebi eskizebze sagangebod deformirebuli da araproporciulia.

amiT mxatvarma speqtaklis mTliani mxatvruli gaformebis ganwyoba

Seqmna.

1970-ian wlebis dasawyisSi scenografiuli formebis axleburi

gaazreba T.ninuas scenografiaSi sanaxaobriv-saTamaSo dekoraciuli

garemos Seqmnasa da scenuri kostiumis personaJis fsiqologiuri saxis

Sesabamis mxatvrul gadawyvetaSi gamovlinda. T.ninuas scenografiaSi

Tanamedrove plastikuri avangardis sivrculi formebiT xdeba

scenografiuli sivrcis organizeba. mis xelweras msubuqi

improvizacia da stilTa ganzogadeba axasiaTebs. dekoraciebis

Seqmnisas is aqtiurad iyenebs ferweras, grafikas, kolaJs,

arqiteqturul detalebs.

formaTa ekleqtizmi, kolaJuroba, dramaturgiuli masalis Rrma

codna da misi sakuTari interpretacia ganasxvavebs m.SveliZis

45

Semoqmedebas. misi specifikuri mxatvruli manera scenografias

improvizaciul elfers aniWebs. amave dros igi Rrma azrobrivi

datvirTvis matarebelia, romelic yovelTvis pasuxobs speqtaklis

zeamocanas. Tanamedrove qmediT scenografiaSi warmodgenis gaformebis

adreuli etapis saTamaSo da personaJuli saxviT-plastikuri forma

axal-axal ideur datvirTvas iZens. “aqtiurad moqmed scenografiul

personaJs mxatvrebi maSin mimarTaven, roca isini uaRresad

ganzogadebuli mniSvnelobis Temis gamoxatvis aucileblobis winaSe

aRmoCndebian, magram imisaTvis, rom amgvari personaJis gamoCena

speqtaklSi gamarTlebuli iyos, igi unda daitvirTos WeSmaritad

maRali ideuri, mxatvruli, filosofiuri SinaarsiT da piesis

adekvaturi gaxdes. amgvar scenografiul personaJebad m.SveliZis

SemoqmedebaSi gvevlineba, riCard glosteris xelSi gvirgvini,

inglisis ruka, romelSic riCardi da riCmondi qveyanas ecilebian

erTmaneTs, aseTia “makbetis” uzarmazari polieTilenis farda-

marioneti, “hamletis” SuSis moxatuli Tejirebi da sxv.

m.SveliZis Semoqmedeba vrclad calke TavSia ganxiluli.

qveTavi II.

qarTuli dazguri mxatvroba

klasikuri formiT dazguri mxatvroba saqarTveloSi XVIII

saukunis bolodan gaCnda. aRsaniSnavia, rom saqarTveloSi dazguri

mxatvroba mxolod ferweruli xatwerisa da miniaturis saxiT

gvxvdeba. saukuneebis ganmavlobaSi qveynis sxvadasxva kuTxeSi

arsebobda da viTardeboda mxatvruli skolebi, maTTvis

damaxasiaTebeli gamokveTili tradiciebiTa da ferweris Sesrulebis

mxatvruli maneriT.A iseve rogorc saxviTi xelovnebis sxva dargebi,

ferwerac CvenSi ZiriTadad ruseTidan da nawilobriv evropidan

Semovida. Tavdapirvelad dazguri mxatvrobis erTaderTi Janri

portreti iyo. qarTvel mefeTa da didgvarovanTa ojaxebis

mravalricxovan portretebs sxvadasxva mxatvrebi asrulebdnen. maT

namuSevrebSi kargad Cans mxatvris ostatoba, Sesrulebis manera da

mxatvruli done. am adreul etapze ukve gaCndnen qarTveli mxatvrebic,

romlebmac daiwyes ferweris axali teqnikis, axali saRebavebisa da

46

sxva ucnobi mxatvruli xerxebis aTviseba. maTve Cauyares safuZveli

sazeimo portretis Janris ganviTarebas saqarTveloSi.

XIX saukunis Sua wlebSi TbilisSi ferweris skola Camoyalibda.

mxatvrobis ZiriTad Tematikad kvlav portreti rCeboda. Janrobrivi

erTferovneba calkeul SemTxvevebSi jgufuri portretebiT iyo

gamdidrebuli. reprezentaciuli portretebis stili pirobiTobiT,

sibtyrobriobiT da modelis garegnuli msgavsebiT xasiaTdeboda. maTi

koloriti SedarebiT SezRuduli da TavSekavebuli iyo, Tumca

samosisa da naxatis zedapiris detalur damuSavebaSi Canda faqturis

codna da misi gadmocemis unari. am periodSi qarTuli mxatvrobis

erovnuli xasiaTi ZiriTadad nacionalur tipaJebSi, maT CacmulobaSi,

aqsesuarebsa da kazmulobis detalebSi vlindeboda.

pirveli profesionali qarTveli mxatvari g.maisuraZe (1817-1885)

iyo. man ganaTleba peterburgis samxatvro akademiaSi miiRo. mxatvari

portretul JanrSi muSaobda. Tumca swored mis SemoqmedebaSi dairRva

sazeimo portretis pirobiToba da pirvelad gaCnda realisturi

tendenciebi, romelic Semdgomi Taobis qarTvelma mxatvrebma

gaaRrmaves da ganaviTares.

dazguri mxatvrobis mniSvnelovani etapi 1880-90-ian wlebze modis.

wamyvan Janrad mxatvrobaSi umetesad portreti rCeboda, aSkaraa

Janruli mravalferovnebac. am periodSi moRvaweobdnen r.gvelesiani,

a.beriZe, g.gabaSvili, a.mrevliSvili, m.ToiZe, a.cimakuriZe da sxvebi.

realisturma Janrma srulyofil ganviTarebas g.gabaSvilis (1862-

1936) SemoqmedebaSi miaRwia. mxatvari sakuTari SemoqmedebiTi mrwamsiT

mWidrod iyo dakavSirebuli rusul da evropul realistur

mxatvrobasTan. igi ferweris yvela JanrSi muSaobda. mis SemoqmedebaSi

aisaxa saqarTvelos sxvadasxva kuTxis adaT-wesebi da yofa-cxovreba,

romelic did mxatvrul RirebulebasTan erTad utyuar eTnografiul

codnas iZleva.

qarTuli saTeatro mxatvrobis erT-erT pirvel nimuSs

warmoadgenda 1886 wels mxatvar a.beriZis mier TeatrisTvis, romelsac

“artistuli wre” ewodeboda (dRevandeli SoTa rusTavelis saxelobis

Teatri –v.kiknaZe) sagangebod moxatuli farda. igi 1914 wlamde

amSvenebda scenas, vidre xanZrisas ar ganadgurda. masze mxatvarma

47

gamosaxa romeliRac arqiteqturul ZeglTan gamarTuli saxalxo

dResaswauli. tiloze moxuci saxalxo mTqmeli msmenelebs warsul

sagmiroUistoriebs uambobda.

ferweris ganviTarebaze saqarTveloSi didi gavlena iqonies aq

moRvawe ucxoelma mxatvrebma: helen da paul fon frankenebma, Teodor

horSeltma, karl zomerma, batalistma franc rubom, peizaJistma boris

fogelma, aleqsandre zalcmanma, oskar Smerlingma. da sxvebma.

a.zalcmanma 1917-1918 wlebSi Tbilisis operisa da baletis TeatrSi

mxatvrulad gaaforma ramdenime speqtakli: p.Caikovskis opera “pikis

qali”, J.ofenbaxis “hofmanis zRaprebi”, e.napravnikis opera “dubrovski”,

d.arayiSvilis opera “Tqmuleba SoTa rusTavelze” da z.faliaSvilis

opera “abesalom da eTeri”. aRsaniSnavia rom “abesalom da eTerisTvis”

kostiumebis Seqmnisas, mxatvarma Sua saukuneebis qarTul monumentur

mxatvrobasa da miniaturebSi warmodgenili qarTuli saero samosi

gamoiyena nimuSad.

realisturi mxatvrobis ganviTarebam ganapiroba qarTvel xalxTa

yofiTa da maTi adaT-wesebiT daintereseba, romelsac Rrma erovnuli

da tradiciuli safuZveli gaaCnia. Janrul mravalferovnebaSi aisaxa

qarTveli glexkacis, saqarTvelos sxvadasxva kuTxis yofa-cxovreba.

XIX saukunis meore naxevarSi gaRvivebulma erovnulma suliskveTebam

kidev ufro gaaRrmava interesi saqarTvelos warsuli istoriisa da

kulturisadmi. XX saukunis dasawyisSi zogadad qarTul kulturaSi

axali tendencia SeimCneva, romelic xelovnebaSi qarTuli erovnuli

mxatvruli formebis Ziebis procesiT aris saintereso.

XIX-XX saukuneebis mijna xelovnebaSi formiseuli da mxatvruli

Semoqmedebis mravalferovnebiT gamoirCeoda. xelovnebis

internacionalizaciam mxatvruli da esTetikuri faseulobebis

eqsporti gamoiwvia. modernizmi, romelic axal xelovnebas niSnavda,

Zalian mokle xanSi gavrcelda mTel evropaSi. arqiteqtorebma,

mxatvrebma, grafikosebma, moqandakeebma, gamoyenebiTi xelovnebis

ostatebma, Teatris mxatvrebma xelovnebaSi axali SemoqmedebiTi

formebis kultivireba daiwyes. safrangeTSi mas art nuvo, germaniaSi

iugenstili, avstriaSi secesioni, xolo ruseTsa da saqarTveloSi

moderni ewoda. axali xelovneba Tavisi filosofiuri da

48

msoflmxedvelobiTi mravalferovnebiT daupirispirda gabatonebul

neostilebsa da Zveli tradiciebis mxatvrul faseulobebs. Tumca

modernizmi kulturaSi axal azrovnebas nergavda, mas safuZvlad

adreuli epoqebis mxatvruli stilebi da mimdinareobebi daedo.

qarTveli mxatvrebi STagonebas nacionaluri xelovnebis warsuli

formebidan iRebdnen. modernizmis gavrceleba saqarTveloSi qarTul

xelovnebaSi erovnuli mxatvruli formebis Ziebis periods daemTxva.

XX saukunis dasawyisSi saqarTvelos warsulisadmi gacxovelebulma

interesma mxatvrebSi Sua saukuneebis kedlis mxatvrobisadmi,

miniaturisadmi, qarTuli CuqurTmisadmi da plastikuri xelovnebisadmi

interesi ganapiroba. daiwyo qarTuli kulturuli memkvidreobis

aRwera, misi mecnieruli Seswavla. moewyo samecniero eqspediciebi

samxreT saqarTveloSi, istoriul tao-klarjeTSi, sadac eqvTime

TayaiSvilis xelmZRvanelobiT moxda Sua saukuneebis qarTuli

kulturis Zeglebis aRnusxva, mravalricxovani Canaxatebisa da

fotomasalis Segroveba. erovnuli formebis Ziebis procesma qarTuli

xelovnebis yvela dargi moicva. dazguri mxatvroba, arqiteqtura,

literatura. gr. robaqiZem da modernistma mwerlebma aaRorZines Zveli

qarTul zepirsityviereba, miTebi da folklori. maT axali sicocxle

STaberes Zvel qarTul eTnokulturas.

gansakuTrebuli interesi warsulis xelovnebisadmi, erTis mxriv

ewinaaRmdegeboda modernistul da ufro metad avangardistul

ideologias, romelic uaryofda yvelafers Zvels. magram swored

erovnuli formis Ziebam, romelSic bolomde SenarCunda qarTuli

xelovnebis TviTmyofadoba, xeli Seuwyo qarTuli modernistuli

xelovnebis srulyofas. “qarTveli mxatvrebis axali gza, saqveyno

dRevandel kulturasTan erTad unda mimdinareobdes adgilobrivi

qarTuli SesaZleblobebiT”. (12) germaneli mecnieri da Teologi

r.raicenStaini miiCnevda, rom eris kulturuli ganviTarebisTvis

saWiroa,“ moinaxos pirovnuloba, Zala, romliTac eri, miRebul

kulturas sakuTari arsebis mixedviT SeiTvisebs, gadaamuSavebs da

gaakeTilSobilebs”. (13) qarTulma kulturam da xelovnebam Zalian

sainteresod SeZlo modernizmisa da avangardis xelovnebis

principebis erovnul prizmaSi gaazreba. “qarTveli modernistebi

49

upiratesobas arc erT mxatvrul mimdinareobas ar aniWebdnen”. (14) maT

sakuTriv qarTuli xelovnebis formebi miusadages axali xelovnebis

moTxovnebs, romelSic mniSvnelovani iyo mxatvruli nawarmoebis

ideuri sawyisi. mrude konstruqciuli xazi, dekorativizmi, formaTa

simbolizmi, modernizmma xelovneba adamianis TviTgamovlenasTan

gaaigiva. qarTuli mxatvrobis mravalsaukunovani tradiciebis

gamoZaxilia TviTmyofadi da TviTnabadi mxatvris niko

firosmanaSvilis Semoqmedeba. misi mxatvruli manera, koloriti da

formis modelireba Zalian axlo dgas Sua saukuneebis qarTuli

kedlis mxatvrobis tradiciebTan. mxatvrobis koloriti, metyveli

xazi, konturi, TeTri Suq-Crdilebi, formis plastika da kompoziciis

frizul sibrtyeebad dayofa, romliTac firosmani formaTa

modelirebas akeTebs, genetikur kavSirSia daviT-garejis samonastro

mxatvrobasTan, damianesa Tu sxva ucnobi mxatvrebis SemoqmedebasTan.

firosmanis mxatvroba mTlianad qarTuli mxatvrobis niadagze

aRmocenebul unikalur movlenas warmoadgens. qarTul xelovnebaSi man

erovnuli mxatvruli formebis Ziebisa da avangarduli mxatvrobis

mimdinareobebis pirobebSi SeiZina gansakuTrebuli mniSvneloba,

romlis erT-erTi mimdinareobad neoprimitivizmi iTvleboda. Tumca

niko firosmanis mxatvruli manera mxolod primitivizmis niSnebiT ar

Semoifargleba da igi unikalur mxatvrul stilsa da mxatvrul

principebs avlens.

modernizmis gavrcelebam saqarTveloSi avangardistuli

xelovnebis sxvadasxva forma ganaviTara: eqspresionizmi, futurizmi

kubizmi, kubo-futurizmi, abstraqcionizmi, neoprimitivizmi da sxva.

gansakuTrebiT sainteresoa qarTuli futuristuli da kubo-

futuristuli mxatvruli stili, romelic Zmeb kirile da ilia

zdaneviCebis SemoqmedebaSia warmodgenili. Zmebma zdaneviCebma

daakavSires rusuli avangarduli xelovneba da qarTuli modernizmi.

safuZveli Cauyares futuristul mxatvrobas da poezias. maT aseve

didi wvlili miuZRviT firosmanis mxatvrobis aRmoCenasa da mis

popularizaciaSi mTel msoflioSi.

1910-ian wlebSi qarTul mxatvrobaSi axalgazrda mxatvrebi

d.kakabaZe, d.SevardnaZe, l.gudiaSvili. S.qiqoZe, e.axvlediani,

50

q.maRalaSvili, i.gamrekeli movidnen. maT axali mxatvruli da

plastikur-gamomsaxveli xerxebi Semoitanes mxatvrobaSi. isinic

TavianT SemoqmedebaSi Tanamedrove xelovnebis mxatvrul ideebsa da

erovnul mxatvrul formebs eyrdnobodnen. “axali Taobis mxatvarTa

udidesi damsaxureba zogadsakacobrio simaRleze ayvanili

ganzogadebuli, pirobiTi, erovnuli mxatvruli formebis SeqmnaSi

mdgomareobda. am Ziebebma Tavis mxriv ganapirobes specifikuri

mxatvruli amocanebis gadawyvetac” (15). axali drois moTxovnebis

Sesabamisi mxatvruli kulturisa da xelovnebis Seqmnam ganapiroba

novatorobis tradiciasTan mWidro kavSiri. mxatvarTa erTma jgufma

ganaTleba evropaSi, kerZod ki, parizSi miiRo. aman gansazRvra

qarTuli dazguri mxatvrobis ganviTarebaSi sxvadasxva mimarTulebisa

da tendenciis arseboba.

gansakuTrebuli adgili qarTuli xelovnebis ganviTarebaSi

novator da eqsperimentator xelovans daviT kakabaZes uWiravs. misi

SemoqmedebiTi diapazoni dazguri mxatvrobiT, scenografiiT, kinos

mxatvrobiTa da mecnierul-Teoriuli naSromebiT ganisazRvreba. misi

saxelosno didi moazrovnis samecniero-kvleviTi laboratoria iyo.

d.kakabaZe gansxvavebuli da TviTmyofadi mxatvruli xerxebiT

amkvidrebda qarTul xelovnebaSi avangardistuli xelovnebis

mxatvrul formebs. misi Semoqmedeba Rrma analizs emyareboda,

romelSic tradiciuli da avangardistuli formebi erwymis

erTmaneTs. mniSvnelovani etapi mxatvris SemoqmedebaSi parizs

ukavSirdeba. aq sabolood Camoyalibda didi mxatvris SemoqmedebiTi

principebi da mxatvruli meTodi.

lado gudiaSvilis SemoqmedebaSi naTlad Cans gviani Sua

saukuneebis qarTuli saero miniaturiT gataceba. mxatvris namuSevrebi

gamoirCeva aRmosavluri mxatvrobisTvis damaxasiaTebeli suraTis

sibrtyis dekoratiuli damuSavebiTa da moqnili, metyveli xaziT, rac

mxatvris manerasa da sparsuli mxatvrobis gavlenaze metyvelebs.

l.gudiaSvilis ferwera Janrobrivad da Tematurad mravalferovania.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia mxatvris mier moxatuli qaSveTis taZris

sakurTxevlis konqi, romelSic l.gudiaSvilma mTlianad Secvala

51

saukuneebis ganmavlobaSi damkvidrebuli qristianuli ikonografiis

forma da RvTismSobeli mSvenieri qarTveli qalis saxiT warmoadgina.

sainteresod ikveTeba Salva qiqoZis SemoqmedebaSi kavSiri

modernizmsa da qarTul mxatvrul tradiciebs Soris. misi

kompoziciebi sibrtyobrivia, garkveuli statikurobiT gamoirCeva,

axasiaTebs formaTa utrireba da deformacia. calkeuli sagnebisa da

figurebis damuSavebaSi mxatvari maTTvis Seusabamo fers iyenebda, rac

naxatis saerTo ganwyobis Seqmnas uwyobda xels. modernistuli da

eqspresionistuli xatvis maneris miuxedavad, mxatvrobaSi igi ar

Sordeba realistur safuZvels. S.qiqoZe muSaobda ferweraSi, wignis

ilustraciaSi, karikaturasa da scenografiaSi. moskovSi swavlis

dros S.qiqoZem Teatr-kabare “RamurasTvis” pano daxata. man ori weli

imuSava g.jabadaris “sasceno xelovnebis studiaSi”. igi am studiis

mTavari mxatvari iyo, sadac gaaforma j.jakosis piesa “viTa foTlebi”,

e.bries musikaluri drama “sarwmunoeba”. am ukanasknelisTvis mxatvarma

Seqmna kostiumebis eskizebi. g.jabadari didxans moRvaweobda

safrangeTSi, kerZod, andre antuanTan da iziarebda frangi reJisoris

naturalistur ideebs. amitom man moiTxova S.qiqoZisgan

naturalisturad da istorizmis sruli dacviT Seeqmna kostiumebi

speqtaklisaTvis. msaxiobi v.anjafariZis mogonebebidan Cans, rom

mxatvari xSirad ar eTanxmeboda reJisoris Sexedulebebs, amitom

S.qiqoZem mogvianebiT datova kidec g.jabadaris studia.

parizSi S.qiqoZe TanamSromlobda Teatr “ateliesTan”, romelsac

v.yuSitaSvili da Sarl diuleni xelmZRvanelobdnen da Teatr

“odeonTan”. am TeatrebisTvis mxatvarma ori dakveTa Seasrula.

dazustebiT cnobili ar aris, romeli speqtakli gaaforma mxatvarma.

arsebobs cnobebi mxatvris TanamSromlobis Sesaxeb parizis patara

TeatrTan, “Zveli samtrede”, romelSic v.yuSitaSvilis rekomendaciiT

iyo miwveuli.

elene axvledianis mxatvrobaSi gansakuTrebuli adgili peizaJs

ukavia, romelSic mxatvarma bolomde SeinarCuna qarTuli bunebis

xasiaTi, misi saxe, romelic sworad da gansakuTrebuli zomierebis

grZnobiT miusadaga evropuli xelovnebis mxatvrul da esTetikur

principebs. 1922 wels k.marjaniSvilma e.axvlediani TeatrSi mxatvrad

52

miiwvia. daiwyo e.axvledianis xangrZlivi scenografiuli moRvaweoba.

man gaaforma samocdaaTze meti speqtakli TbilisSi, saqarTvelosa da

sazRvargareTis sxvadasxva TeatrSi. maT Soris aRsaniSnavia “otelo”,

“sami bRenZi”, “rogor”, ”SiSi”, “TeTrebi”. saopero dadgmebi “bohema”,

“bal-maskaradi”, “abesalom da eTeri” da sxva. e.axvledians

gansakuTrebuli wvlili miuZRvis qarTuli Teatralur-dekoraciuli

xelovnebis ganviTarebaSi, wignis ilustraciasa da peizaJuri

mxatvrobis Janrul srulyofaSi.

1920-iani wlebidan saqarTveloSi profesiuli Teatraluri

mxatvrobis ganviTareba daiwyo. qarTuli scenografiis profesiul

doneze amaRlebasa da misi xelovnebis damoukidebel dargad

CamoyalibebaSi didi wvlili miuZRviT v.sidamon-erisTavs, d.kakabaZes,

S.qiqoZes, l.gudiaSvils. e.axvledians, k.zdaneviCs, i.gamrekels. qarTul

scenografiaSi srulad aisaxa dazgur mxatvrobaSi arsebuli

modernistuli da mravalferovani avangardistuli mimdinareobebi.

gansakuTrebiT sainteresoa im mxatvarTa Semoqmedeba, romlebmac Tavisi

cxovreba Teatris mxatvrobas daukavSires. maT Soris aRsaniSnavia

irakli gamrekeli, romelic aseve dazguri mxatvrobidan mivida

scenografiaSi, magram Semdeg Tavisi Semoqmedeba Teatrs daukavSira.

1930-iani wlebis bolodan qarTul sabWoTa xelovnebaSi, e.w.

socrealizmis principebi wina planze gamovida. socrealizmi

xelovnebis istoriul mniSvnelobas axali revoluciuri epoqis

miRwevebis asaxvaSi, komunisturi ideologiis gatarebaSi, xalxosani

gmirebis saxeebis SeqmnaSi xedavda. igi gamoricxavda Tavisufal

SemoqmedebiT azrovnebas, radgan moiTxovda dokumenturi sizustiT

yofiliyo asaxuli xelovnebaSi axali socialisturi realoba. amitom

forma Tavad gaxda Sinarsis matarebeli. gansxvavebuli mxatvruli

forma formalizmad gamocxadda. 1948 wels saqarTveloSi myofma

frangma mweralma andre Jidma qarTvel mxatvarTa gamofenaze

sinanuliT aRniSna, rom daTvalierebaSi monawile mxatvrebi

“formalistebi” namdvilad ar iyvnen, magram isini arc mxatvrebi ar

iyvnen”. socrealizmma saxviT xelovnebaSi da gansakuTrebiT ferweraSi

Janrebis Tanmimdevruli ganviTarebac Seaferxa. am periodSi

moRvaweobdnen i.nikolaZe, n.kandelaki, T.abakelia, e.axvlediani,

53

d.kakabaZe, l.gudiaSvili, s.qobulaZe, u.jafariZe i.ToiZe, a.baJbeuk-

melikovi, e.baRdavaZe, a.quTaTelaZe da sxvebi.

qarTuli ferweris gardatexa 1950-ian wlebis bolos daiwyo.

sabWoTa xelovnebaTmcodneobiT mecnierebaSi e.w. daTbobis periodis

xelovnebas pirobiTad “sabWoTa avangardi” uwodes. igi oficialuri

xelovnebisgan gancalkevebulad viTardeboda. qarTul xelovnebaSi

axali epoqis dasawyisi kvlav nacionaluri xelovnebisadmi, qveynis

warsulisa da adreuli epoqebis mxatvruli miRwevebisadmi interesiT

ganisazRvra. aman ferweraSi mTeli rigi Janrebis aRorZinebas Seuwyo

xeli. axali Taobis mxatvrebis - z.niJaraZis, a.varazis, e.kalandaZis,

r.Tordias, j.xundaZis, T.mirzaSvilis da sxvaTa SemoqmedebaSi. mkafiod

gamoikveTa qarTul xelovnebaSi arsebuli mTavari mxatvruli

principebi, romlebic qarTul mxatvrobas msoflio xelovnebaSi

arsebul tendenciebsa Tu mxatvrul mimdinareobebis saerTo

konteqstSi ganixilavda. gansakuTrebiT 1970-80-ian wlebSi qarTvel

mxatvarTa SemoqmedebaSi gamoikveTa XX saukunis filosofiuri

mimdinareobebisadmi interesi, romlebic gansazRvravdnen mxatvruli

Semoqmedebis ideur safuZvels da ferweris mniSvnelobas Tanamedrove

xelovnebaSi. isini TavianTi SemoqmedebiT XX saukunis dasawyisis

qarTuli modernistuli mxatvrobisa da modernistuli filosofiis

axleburi gaazrebiT sakuTar mxatvrul principebs amkvidrebdnen.

1970-80 wlebSi mxatvarTa umravlesoba gatacebuli iyo italiuri

transavangardiT, neoeqspresionizmiT, konceptualizmiT da sxva

mimdinareobebiT, romelic axlo aRmoCnda qarTuli dazguri

mxatvrobis saukeTeso tradiciebTan. 1980-ian wlebidan moRvaweoben

i.farjiani, g.guguSvili, l.WoRoSvili, q.matabeli, m.cecxlaZe,

o.durmiSiZe, o.timCenko, g.buRaZe da sxv.

XX saukunis bolo aTwleulebis postmodenistulma xelovnebam

SemoqmedebiTi saqmianobis saxe miiRo. saxviTi xelovnebis klasikuri

dargebi: ferwera, grafika, qandakeba Tanamedrove xelovnebaSi

gamoiyeneba art-obieqtebis, konstruqciebis, musikaluri,

informaciuli, mxatvruli da literaturuli “produqtebis”

Sesaqmnelad. dizaini, video-arti, kompiuteruli grafika, instalacia,

postmodernistuli hepeningebi, performansi, envairomentebi da

54

plastikuri avangardis sxva mxatvruli formebi qarTul

scenografiaSic gamovlinda. bolo ramdenime aTwleulSi qarTuli

scenografia da dazguri mxatvroba TiTqos daSorda erTmaneTs.

Teatralurma mxatvrobam, rogorc xelovnebis gancalkevebulma dargma

ganviTarebis damoukidebeli xazi SeiZina. igi mTlianad qarTuli

Teatralur-dekoraciuli da XX saukunis pirveli naxevris dazguri

Semoqmedebis tradiciebs eyrdnoba, romlebmac myari niadagi Seuqmnes

dargis ganviTarebas, misi mxatvruli meTodisa da Teoriis

safuZvlebis Camoyalibebas qarTul scenografiaSi.

qveTavi III.

irakli gamrekelis dazguri da Teatraluri mxatvroba

irakli gamrekeli qarTuli scenografiis erT-erTi fuZemdebeli,

brwyinvale fermweri, grafikosi da ilustratori TviTnaswavli

mxatvari iyo. magram swored man SeZlo mTeli epoqa Seeqmna qarTul

scenografiaSi da dazgur mxatvrobaSi. i.gamrekeli daibada 1894 wlis 6

maiss qalaq gorSi, mRvdlis ojaxSi. daaxloebiT 1906 wels

gamrekelebis ojaxi sacxovreblad TbilisSi gadavida.

1911-1917 wlebSi i.gamrekeli sasuliero seminariaSi swavlobda.

Semdeg rostovis universitetis samedicino fakultetze ganagrZo

swavla, 1918 wels Tbilisis universitetis daarsebisTanave ki

i.gamrekeli TbilisSi dabrunda da aq samedicino fakultetze

swavlobda. magram meoTxe kursis damTavrebis Semdeg swavla Sewyita

da samedicino fakultets aRar mibrunebia. Tu rodis, sad an romel

pedagogTan swavlobda mxatvrobas da vin iyo misi pedagogi, amis

Sesaxeb TiTqmis araferia cnobili. garda imisa, rom i.gamrekels

master-klasebi hqonia miunxenis akademiis profesorTan, vinme

soloviovTan. Tavad i.gamrekeli Tavis yvela biografiul CanawerSi

adasturebs amas, magram arsad ar moixseniebs profesors saxeliT.

cnobilia, rom XIX saukunis bolos TbilisSi marTlac moRvaweobda

vinme mxatvari n.soloviovi, romelmac sabavSvo Jurnal ”nobaTis”

pirveli nomris gare yda gaaforma.

i.gamrekelis Semoqmedeba ramdenime periodisgan Sedgeba. pirveli

periodis Sesaxeb (1911-1917 ww.), Zalian cota ramaa cnobili. am wlebSi

55

momavali mxatvari sasuliero seminariaSi swavlobda. rogorc mxatvar-

ilustrators gaformebuli hqonda iatakqveSeTSi gamocemuli

Jurnali ”gvirgvini”. cnobilia, rom i.gamrekeli gatacebuli iyo

g.gabaSvilis SemoqmedebiT da qarTuli realisturi mxatvrobiT.

i.gamrekelis Semoqmedeba JanrTa mravalferovnebiT gamoirCeva. igi

gatacebuli iyo eqspresionizmiT, kubizmiT, futurizmiT, asuraTebda

wignebs da Jurnalebs, xatavda plakatebs, qmnida Tematur Tu

portretul naxatebs.

1918-1922 wlebSi i.gamrekeli eqspresionizmiT dainteresda. mis

xelweras zedmeti maneruloba axasiaTebs. figuris dayeneba da misi

portretuli gadawyveta erTgvar “eqspresionistul manerizms”

mogvagonebs, gadaWarbebuli Teatraluri JestikulaciiTa da

utrirebuli mimikiT. i.gamrekelis ferweraSi Zlieri eqspresia formis

rRveva da abstragireba subieqturi gancdebis Sesatyvisi iyo.

monografiaSi “irakli gamrekeli” c.kuxianiZe aRniSnavs, rom

dekoratiuloba saerTod damaxasiaTebelia eqspresionizmisaTvis da

konkretulad i.gamrekelis eqspresionistuli ferwerisaTvis. magram

mxatvrisTvis damaxasiaTebeli dekoratiuloba, ara formiseuli

elementis gadaWarbebulobiT, aramed modernizmisTvis damaxasiaTebeli

elementebiTaa gamravalferovnebuli. i.gamrekelis eqspresionistul

mxatvrobaSi didi mniSvneloba eniWeboda naxatis fersa da saerTo

kolorits. mxatvris palitra gajerebuli iyo Tbili oqrosferi,

wiTeli, yviTeli, mwvane da lurji feris civi da mkveTri niuansebiT.

yviTlis siWarbe ki subieqturi emociisa da sulieri gancdis

aRmniSvneli iyo. feris dekoraciuloba mxatvris ferisadmi, rogorc

plastikuri erTeulisadmi damokidebulebaze metyvelebs, rac

SemdgomSi gansakuTrebul esTetikur mniSvnelobas i.gamrekelis

scenografiaSi SeiZens.

mxatvris tiloebSi gadmocemuli ambavi drosa da sivrceSi

ukiduresad SemWidrovebulia. am maradiulobadqceul wamSi samyaros

subieqturi gancda da mxatvris individualuri xedva vlindeba. mis

arc erT namuSevars: “sevdas”, “uimedobas”, “eWvianobas” da arc

romelime sxvas “saxe” ar gaaCnia. es krebiTi gancda, tkivilisa Tu

sulieri sasowarkveTis saerTo ganzogadebuli gamoxatulebaa,

56

romelic emociis ukidures zRvars gamosaxavs. mxatvari fers

laqebad anawilebs tiloze, xazis texili, zigzagiseburi dinamika

gancdis “guliscemas” gadmoscems. formis modelirebas mxatvari

konturis msuye monasmiT akeTebs. igi ar erideba formis plastikur

utrirebasa da hiperbolizacias. mis namuSevrebSi “sevda”, “uimedoba”,

“eWvianoba” “dinamika”, “qali forToxlebiT”, “kaeni da abeli”, “sami

figura”, “feeriuli Rame”, “salomeas” ilustraciebi da misi kubo-

futuristuli namuSevrebi gansaxierebuli, gapirovnebuli sulieri

arsebebia.

i.gamrekelis tiloebSi figurebs mTeli are ukaviaT. (”sevda”,

“uimedoba”, “dinamika”, “kaeni da abeli”). formis TvalsazrisiT isini

erTmaneTs hgvanan. yvelgan aqtiuria msuye konturuli xazi, aseve

texili formebi da realuri sagnebisa da sxeulis deformacia.

magram aq materialuri formis garda, naxatis droiT-sivrcobrivi

garemoc deformirebulia. dro suraTis siRrmeSi gawelilia, sevdiTa

da uimedobiTaa garinduli. mxolod “dinamikas” aqvs Tavisi dro, isic

iseTi, romelSic aTvlis wertilia dakarguli. swored amitom samive

es namuSevari moklebulia gmirTa saxeebs. es ubralod emociaa,

adamianis sxeulis formaSi gamosaxuli. “dinamika” ki gaqcevaa, rogorc

sakuTari Tavisgan, ise amaoebisgan.

gansxvavebuli plastikuri gadawyveta aqvs mxatvars kompoziciebSi

“sami figura” (“mobanave qalebi”) da “feeriuli Rame”.Ees sruliad

sizmriseuli aRqmiT Seqmnili namuSevrebi, wagrZelebuli siluetebi,

rbili konturuli xaziTaa modelirebuli. iseTi STabeWdileba iqmneba,

TiTqos yvela figura gansxvavebuli substanciisgan, raRac plastikuri

masisganaa DSeqmnili. tilos foni “sam figuraSic” da “feeriul

RameSic” mTlianad pirobiTi da fantasmagoriulia.

i.gamrekelis kubo-futuristuli namuSevrebidan aRsaniSnavia misi

avtoportreti da sxva portretuli tiloebi. upirveles yovlisa es

aris “me da cirki”, “mxatvari medicinaSi” (igive “lues”) mxatvris

megobris Salva alxazaSvilis portreti da ramdenime portreti,

romelmac Cvenamde ver moaRwia.

suraTSi “me da cirki” mxatvars Tavisi portreti realistur

JanrSi aqvs Sesrulebuli da igi Cawerilia kubisturad gaazrebul

57

garemoSi. suraTSi “me da cirki” mxatvari gansakuTrebiT kargad

iyenebs, rogorc proJeqtorebis Suqis nakads, aseve Tokis kibeebs,

cirkis arenis mrude xazs, maneJze gaqrolebuli cxenis gamosaxulebas,

romelic proJeqtorebis Suqis nakadSi gardatydeba da geometriul

figurebad iSleba. TiToeuli es figura mozaikasaviT erTian

mxatvrul kompoziciaSi ikvreba, romlis mTavari amocanaa, gvaCvenos

adamianis mravalwaxnagovani ideuri saxe. mxatvari formaTa saerTo

pirobiTobaSi, mis rRvevasa da martiv geometriul formebamde

dayvanaSi axerxebs samyaro erTian suraTSi dainaxos da ganWvritos

momavali. i.gamrekelisTvis samyaro cirkis arenaa, sadac erT wreze

trialebs adamianuri gancdebi da xSirad amaoebiT aRsavse maTi

bediswerac, radgan cirkis arena im Caketil wred da sivrced aRiqmeba,

romlisganac adamiani Tavis daRwevas ver axerxebs. gaqceuli cxenis

paralelurad cirkis gumbaTis qveS akrobatia daxatuli. mxatvris

saxis naxevars jambazis figura faravs, sinamdvileSi ki es yvelaferi

mxatvris gonebaSi datrialebuli uzarmazari da erTian moZraobaSi

mosuli samyaros arsia. rogorc WeSmarit futuristsa da kubo-

futurizmis erT-erT yvelaze TvalsaCino warmomadgenels i.gamrekels,

ase hqonda warmodgenili adamianis rTuli buneba, romelic axali

saukunis ritmsa da dinamikaSi realurisa da “zaumur” waxnagovan

koncefciaSi gamoisaxeba. suraTis kompozicia isea agebuli, rom

mxatvris portreti tilos marjvena kuTxeSia moTavsebuli. igi TiTqos

akvirdeba mis garSemo arsebul samyaros, romelsac kveTs

proJeqtorebis Suqis nakadi, cirkis arenis mrude xazebi da a.S.

suraTis saerTo emociuri ganwyoba, mxatvris sulieri gancda

miRweulia realistur xerxebTan modernistuli da kubo-futuristuli

xerxebis dapirispirebiT.

aRsaniSnavia i.gamrekelis TanamSromloba futuristul Jurnal

“H2SO4”-Tan. mxatvari am Jurnalis ilustratori iyo. es qarTuli

futuristuli gamomcemloba 1924 wels gamodioda. mis pirvelive

nomerSi daibeWda i.gamrekelis “me da cirki” da 1922 wels Seqmnili

“mxatvari medicinaSi”. am namuSevriT mxatvari erTgvarad eTxoveboda

eqimis profesias. misi namuSevrebis analiziT Cans, rom gamrekelisTvis

medicinac da mxatvrobac adamianis sulisa da sxeulis mkurnalia.

58

magram orive profesiis msaxureba mxatvrisTvis rTuli aRmoCnda da

misi arCevani xelovnebisken gadaixara.

suraTis “mxatvari medicinaSi” erT mxares SiSveli qalis

figuraa mocemuli, meore mxares ki, mamakacebis SiSveli sxeulebis

erTmaneTze miwyobil SiSveli figurebis mrude moxazulobaSi

Cawerilia mxatvris profili. suraTis azrobriv centrs warmoadgens

mxatvris aweuli xeli, romliTac is cdilobs gaarRvios mis garSemo

arsebuli avadmyofuri sisastikiTa da mankierebiT Sepyrobili samyaro.

Sav fonze gamosaxulia mxatvris kubistur maneraSi gadawyvetili

portreti, Cavardnili loyebiTa da amoSavebuli TvalebiT. Tbili

yavisferi da muqi mwvane msuye tonebi mTlianad awonasworebs

geometriul formebad daSlil sagnebs. aqa-iq wiTeli feris laqebi

koloritulad acocxlebs naxats da amZafrebs emocias. i.gamrekelis am

periodis mxatvrobisTvis Tbili, kolorituli gamaa damaxasiaTebeli:

yavisferi, wiTeli, Savi, mwvane, cisferi da yviTeli tonebi. “mxatvari

medicinaSi” mTlianad kubistur maneraSia gadawyvetili. mas aseve

axasiaTebs futuristebis gamomsaxvelobiTi elementebic, formaTa

ritmuli gameoreba, rac naxatis dinamikas aZlierebs. magram

miuxedavad i.gamrekelis didi gatacebisa kubo-futurizmiT da

formiseuli rRveva-abstragirebiT, igi bolomde mainc ar wyvets

realisturi xerxebis gamoyenebas. es formiseuli dapirispireba

mxatvris individualur maneraze miuTiTebs. Tavad i.gamrekeli naTlad

avlens sakuTar msoflmxedvelobas missave ilustrirebul Jurnal

“H2SO4”-is furclebze. ”...yoveli wuTis moulodneloba nivTs ukargavs

Zvel formas da misi gageba ganyenebulad sxva nivTTan

warmoudgenelia. iwyeba dinamiuroba axali nivTis asagebad. ingreva

yalbi forma. gadadis sxva formaSi. erTi formis xazi amtvrevs meore

formis xazulobas. xdeba ferebis Sereva da Cndeba nivTi axali

formisa da axali feris...” (16)

1922 wels i.gamrekelisa da k.marjaniSvilis Sexvedra sabediswero

aRmoCnda axalgazrda mxatvrisaTvis, romelmac sakuTari Semoqmedeba

mTlianad Teatralur mxatvrobas dauTmo da 1926-dan 1943 wlamde SoTa

rusTavelis saxelobis Teatris mTavari mxatvari iyo. swored

Teatralur mxatvrobaSi srulad gamovlinda i.gamrekelis

59

mravalferovani SemoqmedebiTi potencia, romelic Teatraluri

konstruqtivizmis pirobebSi mxatvars saSualebas aZlevda, Tavi

warmoeCina, rogorc mxatvar-dekorators, fermwers, inJiner-

konstruqtors, arqiteqtors, kostiumis mxatvars. “... gamrekeli iyo, ara

marto bunebiT dekoratori, ara marto SesaniSnavi speqtaklebis

brwyinvale gaformebis avtori. gamrekelma Seqmna Teatralur-

dekoratiuli xelovnebis garkveuli sistema...”. (17)

i.gamrekelis scenografiaSi aisaxa modernistuli da

avangarduli xelovnebis TiTqmis yvela mimdinareoba. “formaTa ritmma,

mdidarma dekoratiulma fantaziam, azris moqnilma saxierebam, rac

irakli gamrekelis grafikulsa da ferwerul namuSevrebSi iyo

gabneuli, Tavi moiyara mis scenur qmnilebebSi”. (18)

k.marjaniSvilma i.gamrekeli TeatrSi mas mere miiwvia, rac 1922

wels gamofenaze mxatvris mier dasuraTebuli o.uaildis romani

“salomeas” ilustraciebi daaTvaliera. am droisTvis k.marjaniSvils

Cafiqrebuli hqonda “salomeas” dadgma. am periodSi SoTa rusTavelis

saxelobis TeatrSi TandaTanobiT Zlierdeboda eqspresionistuli

tendenciebi, rac al. axmetelis mier s. SanSiaSvilis “berdo zmanias”

dadgmam kidev ufro gamoaaSkarava.

k.marjaniSvili saTaveSi Caudga qarTuli Teatrisa da qarTuli

Teatraluri skolis Senebas. Tavad didi reJisori aRniSnavda, rom

eqspresionizmi misTvisac axali iyo, da misi scenuri ganxorcieleba

sakmaod rTuli mxatvruli amocana iqneboda.

“qarTul TeatrSi SemoWril eqspresionistul talRas

i.gamrekelis saxiT saintereso da mdidari fantaziis ostati Sexvda”.

(20) marTlac eqspresionizmi, metadre i.gamrekelis odnav maneruli

Teatraluri eqspresionizmi da mxatvris individualuri xelwera

zustad moergo qarTuli eqspresionistuli Teatris stilistikas.

1922 wlisTvis i.gamrekelis SemoqmedebaSi kubo-futuristuli

tendenciebi iyo momZlavrebuli. miuxedavad amisa, mis mier

eqspresionizmTan mibruneba kidev ufro saintereso aRmoCnda, rogorc

SemoqmedebiTi, ise mxatvruli TvalsazrisiT. i.gamrekelis

scenografiaSi eqspresionizmi Seerwya kubistur-futuristul da

60

konstruqtivistul elementebs. maTi sinTeziT ki qarTul scenaze

axali konceftualuri xelovneba gaCnda.

i.gamrekelis scenografiis pirobiT periodizaciaSi, pirveli etapi

k.marjaniSvilTan moRvaweobaze modis. 1922-1925 wlebSi daidga

o.uaildis “salomea”, g.robaqiZis “malStremi”, “londa”,

i.gedevaniSvilis “sinaTle” da u.Seqspiris “hamleti”. es is pirveli

nabijebi iyo Teatralur mxatvrobaSi, romlebmac qarTuli

scenografiis momavali ganviTarebis gza gansazRvres.

1922 wels “axal TeatrSi” k.marjaniSvilma dadga o.uaildis

“salomea”. scenografia i.gamrekels ekuTvnoda. speqtaklis

dekoraciuli forma mxatvris suraTma “salomeas locvam” gansazRvra.

gamWvirvale cisferi zoliani farda dekoratiul fons warmoadgenda.

mis win ki mefe herodes sasaxlis masiuri kibeebi, gaSlili moednebi

da sasaxlis baRi iyo gakeTebuli. mxatvars ise hqonda agebuli

dekoracia, rom mayureblis winaSe sasaxlis monakveTi Canda. sasaxlis

kedlebi da mTliani konstruqcia TiTqos scenis portals miRma

grZeldeboda. es pirquSi arqiteqturuli garemo gamoxatavda mefe

herodes sasaxleSi gabatonebul sastik atmosferos, saidanac

salomeas ar ZaluZda Tavis daRweva. scenaze ki mxatvari ise axerxebda

saTamaSo “moednebis” gansazRvras, rom reJisorisTvis dadgmis

mizanscenobrivi naxazis ageba gaadvilebuliyo swored im rakursebis

gaTvaliswinebiT, romelSic rogorc aqtiorTa masis gadaadgileba, ise

dekoraciis plastikuri monaxazi saerTo mxatvrul-sivrcobrivi

gadawyvetis erTian saxed aRiqmeboda. g.alibegaSvili werda: “ukve am

dadgmaSi gamovlinda momavali Teatris mxatvris saxe. Zunw, lakonur

da sufTa formebSi man gadmogvca arqiteqturuli detalebi. alag-alag

es arqiteqturuli detalebi abstragirebuli iyo da Tan ubralo,

geometriul formebamdec iyo dayvanili.” (19) sasaxlis realuri, mZime

plastikuri formebi dapirispirebuli iyo haerovan da odnav burusiT

mocul cisferi fardis faqturasTan. fardis ukan ki TiTqos gaSlili

frTebiviT samkuTxa abstraqtuli formis dekoraciuli elementebi iyo

gakeTebuli. moqmedebis msvlelobisas es elementebi fers icvlida,

romlis palitra vardisferi tonidan muqi iisferi tonalobis

CamuqebiT siSavemde midioda. cnobilia, rom salomeas mfarveli

61

mTvaris RvTaeba iyo. aman ganapiroba dekoraciis kolorituli

gadawyveta.

1923-1924 wlebSi i.gamrekelma gaaforma speqtaklebi “londa” da

“malStremi”. mxatvris es ori namuSevari axlos dgas i.gamrekelis

dazgur mxatvrobasTan Sesrulebis maneriTa da mxatvruli stiliT,

romelSic naTlad ikveTeba eqspresionistuli da kubo-futuristuli

xerxebi.

“londas” eskizSi i.gamrekeli erTdroulad aRwevs formis

abstragirebas da mis kubistur-moculobian gadawyvetas. formaTa

mkveTri geometriuloba gamZafrebulia eqspresionistulad

gadawyvetili koloritis kontrastuli ganawilebiT. piesis moqmedebis

adgili mTis waxnagovan ferdobebze, rTul pirobiT landSaftSi

iSleba. wiTeli, yviTeli, Savi, mwvane, gauzavebel ferebiani palitra,

formis skulpturulobas amJRavnebs. gansakuTrebiT aRsaniSnavia ukana

dekoracia, romelic scenaze agebul sibrtyeebad diferencirebuli

dekoraciis statikur formas agrZelebs da kubisturad gadawyvetil

mkvriv plastikur, ferwerul farda-panoSi gadadis. amiT mxatvarma

SeZlo sivrcis danawevreba axlo da Sori xedebiT, ramac

scenografiul garemos sivrcis usasrulobis STabeWdileba mianiWa. es

ki piesaSi Cadebul siyvarulisa da sicocxlis maradiulobis ideas

gamoxatavda.

“malStremis” scenografiaSi mxatvarma formaTa dinamikis

misaRwevad dekoraciis elementebi iribad diagonalurad daayena

scenaze. “malStremis” eskizSi Warbobda eqspresionistuli

tendenciebi, Tumca formis TvalsazrisiT, dekoraciebi Zalian axlos

iyo mxatvris futuristul mxatvrul manerasTan. es urbanistuli

qaosi, romelic waqceuli Senobebis, estakadebis calkeuli,

safexurebiani ficarnagebiTa da dekoraciis simultanuli agebiT iyo

gakeTebuli, mxatvris dazgur namuSevars “me da cirki” mogvagonebs.

magram “malStremSi” moqmedeba ara cirkis arenaze, aramed pirobiT

gadawyvetil samyaroSi xdeba, rac formaTa daxvavebis miuxedavad

monumenturobis STabeWdilebas tovebs. kostiumebi am speqtaklisTvis

k.zdaneviCma Seqmna. piesaSi mkafiodaa gamoxatuli futuristuli

ideebi, rac k.zdaneviCis mier sainteresod iyo asaxuli kostiumebSi.

62

“malStremSi” moqmedeba pirobiT, fantasmagoriul samyaroSi

viTardeboda. amitom speqtaklis scenografiuli gadawyveta rTul da

mravelferovan dekoraciul formas moiTxovda. formaTa aRreviT erT

dekoraciaSi Cayrili Tanamedrove samyaros yvela elementi

ariTmiulobiT xasiaTdeboda. sxvadasxva doneze ganlagebuli saTamaSo

moednebi, romelic speqtaklis msvlelobisas mizanscenebSi calkeul

kompoziciebad nawildeboda, Suqweris meSveobiT gamoiyofoda saerTo

dekoraciuli fonidan. scenografiuli detalebi mozaikurad

iSleboda. magram TiToeuli saTamaSo sivrce, romelic dekoraciis

did tiloze formaTa ritmuli monacvleobiT xasiaTdeboda,

stilisturad erTiani naxatis Semadgeneli plastikuri nawili iyo.

mravalricxovani detalebi, Tu sagnebi, romlebic savaraudod

CarTuli iyo moqmedebaSi, dekoracias “sagangebod” Seqmnil ekleqtizms

aniWebda da scenografiuli konfliqtis Canasaxs warmoadgenda.

dekoracia ise iyo ganawilebuli scenis sivrceSi, TiTqos misi formebi

scenis miRmac viTardeboda. amiT iyo miRweuli samyarosa da

teqnikuri progresis usasrulobis futuristuli idea. ukana

dekoracia Savi feris fardiT iyo gakeTebuli, rac siRrmesa da

plastikurobas aniWebda dekoraciul sivrces scenaze. scenografiaSi

darRveuli iyo xazobrivi perspeqtivis principebi. mis magivrad

dekoraciis saerTo koloritiTa da formaTa ritmuli dinamikiT

iqmneboda sivrcobrivi STabeWdileba, romelic pirobiT

samganzomilebian samyaros modelSi ikveTeboda.

SedarebiT rTuli scenografiuli garemos Seqmna mouwia

i.gamrekels speqtaklSi “kaci sarkidan” (“SpigelmenSi” f.verfeli. reJ.

al.axmeteli, 1925 w). am speqtaklis mxatvrobac kubo-futuristul

maneraSi iyo gadawyvetili. realuri samyaro da cxovreba piesaSi

fantastikur samyarod irekleboda sarkeSi. moqmedebis adgilis

simravlisa da mravalferovnebis gamo maTi erTian mxatvrul

stilistikaSi moyvana rTul amocanas warmoadgenda. saWiro iyo misi

formiseulad Sejgufeba da saerTo dramaturgiuli fabulis

meSveobiT erTian TxrobaSi gadawyveta. c.kuxianiZe dekoraciebs or

jgufad hyofs: “moraluri ganwmendis mistikuri samyaro da codviani

cxovrebis mravalferovani suraTebi.” (20) magram, rogorc ar unda iyos

63

daxarisxebuli dekoraciuli suraTebi, mTavari da mniSvnelovani iyo,

rogor formaSi da ra plastikuri saSualebebiT gadawyvita

i.gamrekelma scenuri sivrce. speqtaklis gaformebaSi mniSvnelovan

elements kibe warmoadgenda. scenis planSeti ar iyo CarTuli

gaformebaSi, samagierod sxvadasxva simaRlisa da konfiguraciis

safexurebiani ficarnagebi, sxvadasxva scenaSi gansxvavebul

dekoraciul suraTebs qmnida. TiTqmis yvela eskizze foni ganyenebuli

Savi ferisaa, rac dekoracias siRrmiseuli da plastikuri aRqmisaTvis

iyo saWiro. kubebi, prizmebi, svetebi, sarkis namsxvrevebi, sferoebi

samyaros formaTa abstragirebul simboloebs warmoadgendnen.

mxatvari “SpigelmenSis” scenografiaSi erTguli darCa samyaros

mowyobis kubofuturistuli ideisa.

“qarTuli dekoraciuli xelovneba axla iwyebda Tavis

ganviTarebas. is ver iqneboda gansazRvruli mimarTulebebis

TvalsazrisiT. xasiaTiTac ar iyo Camoyalibebuli. Tumca, erTi ram

cxadi iyo - TeatrSi mosulma reJisorebma Tamamad daiwyes axali

Zalebis Semokreba TeatrSi. maT garkveuli Tavisuflebac ki miecaT

SemoqmedebiTi SesaZleblobebis gamosavlenad.” (21

1925 wels k.marjaniSvilma u.Seqspiris “hamleti” dadga.

scenografia i.gamrekels ekuTvnoda. am speqtaklis gaformeba mxatvris

SemoqmedebaSi axali etapis dasawyisi iyo. “hamletis”, “anzoris”,

“lamaras”, “TeTnuldis” scenografias dawvrilebiT Semdeg TavSi

mimovixilav.

qarTuli Teatrisa da scenografiis ganviTarebisTvis

gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda SoTa rusTavelis saxelobis

Teatris saTaveSi al. axmetelis mosvlas. 1926 wlidan Teatris mTavari

mxatvari i.gamrekeli gaxda. Teatris esTetika da mxatvroba mTlianad

daeqvemdebara Teatraluri konstruqtivizmis principebs. i.gamrekelis

mier 1926-1935 wlebSi gaformebuli speqtaklebi qarTuli Teatraluri

konstruqtivizmisa da qmediT-sanaxaobrivi scenografiis

maRalmxatvrul nimuSebs warmoadgenda. maTSi novatoruli ideebi

axali gamomsaxvelobiTi xerxebiT aisaxa, romelSic moxda qarTuli

xalxuri sanaxaobriv-saimprovizacio Teatris mxatvruli gaformebis,

qarTuli dazguri mxatvrobisa da Tanamedrove xelovnebis

64

mravalferovani mimdinareobebis organuli Serwyma Teatraluri

mxatvrobis axal gamomsaxvelobiT sistemaSi.

1930–iani wlebis meore naxevarSi qarTul-sabWoTa xelovnebaSi e.w.

socrealizmis principebi gaxda wamyvani, rac realizmis ukiduresi

formiT gamosaxvas niSnavda. scenaze dokumenturi sizustiT unda

yofiliyo gadmocemuli moqmedebis adgili istoriuli epoqis stiluri

elementebiTa da mxatvruli formebis dacviT. yovelgvari pirobiToba

da formaTa ganzogadeba dekoraciis Seqmnisas ikrZaleboda.

scenografiaSi wamyvani kvlav dekoraciuli principebi gaxda, ramac

speqtaklis gaformebaSi ferwerulobis gaZliereba ganapiroba.

1936 wels rusTavelis TeatrSi speqtakli “arsena” daidga.

(reJisori a.vasaZe) i.gamrekeli “kvlav iyenebs mravlismetyvel

monumentur xes, mTeli speqtakli sunTqavda qarTuli koloritiT”. (22)

magram dekoracia ukve aRar hgavda irakli gamrekelis adreul

namuSevrebs, radgan moqmedebis adgili ufro konkretuli gaxda. ukana

dekoraciam ferweruli fonis saxe SeiZina da sasceno sivrcis

moculobiani forma xazobriv perspeqtivaze agebulma ferwerulma

kompoziciam Secvala.

aseTive principebzea agebuli “otelos”, “giorgi saakaZis”,

“abesalom da eTeris” da “sapatarZlo afiSiT” dekoraciebi. “arsenaSi”

irakli gamrekelma ganizraxa, scenuri dazga ferweruli panoramiT

Semoerkala da am mxatvruli xerxiT dekoraciuli danadgarebi,

tansacmeli, sxvadasxva morTuloba da TviT mizanscenebic ki, erT

mTlian suraTad, erT mTlian mxatvrul, pirobiTad rom vTqvaT,

ferwerul tilod gadaeqcia... am speqtaklis gaformebisas irakli

gamrekeli gaemijna midrekilebas konstruqtivizmisken dekoraciul

xelovnebaSi....” - igonebs akaki vasaZe. (23)

qarTul scenografiaSi am periodSi Teatris mxatvrobis

dekoraciuli principebi gabatonda, i.gamrekeli sul ufro xSirad

moqmedebis konkretul adgils qmnida scenaze. interieri, bunebis wiaRi,

navsayudeli, parki... yvela es dekoracia naturalisturi xerxiTaa

Seqmnili, magram mas daxvewili formebi, calkeul SemTxvevaSi epoqebis

Rrma codna, daxvewili proporciebi, formaTa plastika, brwyinvale

koloriti da sivrcis swori gadanawileba gamoarCevda sxvaTagan.

65

mxatvari aqac ostaturad wyvetda amocanas da axla ukve realur

samyaros mTeli Tavisi plastikur-moculobiani formebiT

warmoaCenda scenaze.

qveTavi IV.

samyaros konstruqtivistuli modeli i.gamrekelis scenografiaSi

Teatraluri konstruqtivizmis funqcionalizmma saTeatro

mxatvrobaSi qmediTi scenografiis principebis damkvidreba ganapiroba.

scenografia mTlianad iyo CarTuli speqtaklis msvlelobaSi da

warmodgenis plastikur-sivrcobriv gadawyvetas karnaxobda. igi

ganapirobebda speqtaklis mizanscenobriv qargas, xolo sxva saxviTi

elementebi, dekoraciis koloriti, scenuri kostiumi, dramaturgia,

ganaTeba da Suqwera dadgmis mTliani mxatvruli saxis Seqmnis

zeamocanas emsaxureboda.

Teatraluri konstruqtivizmis mxatvrul formaSi iyo Seqmnili

i.gamrekelis scenografia speqtaklebisTvis “malStremi”, “kaci

sarkidan”, “hamleti” da sxva. magram scenuri sivrcis

konstruqtivistuli gaazreba pirvelad da mkafiod speqtaklebSi

“zagmuki”, “rRveva”, “saWe marcxniv” gamoikveTa.

1926 wels al.axmetelis mier i.gamrekelis scenografiiT

ganxorcielebuli a.glebovis piesa “ზaგmuki” sruliad axali sityva

iyo qarTul TeatrSi. “zagmukis” moqmedeba Zvel babilonSi, zagmukis

dResaswaulze momxdar monaTa ajanyebaze mogviTxrobs. mxatvruli

gaformebis TvalsazrisiT speqtakli “zagmuki” iyo damdgmeli

koleqtivis pirveli Tamami ganacxadi, romelmac SemdgomSi gansazRvra

SoTa rusTavelis saxelobis Teatris mxatvruli stili, misi esTetika

da didi xniT daamkvidra qarTul scenografiaSi Teatraluri

konstruqtivizmi. speqtakl “zagmukis” originalur scenografiaSi

xorcSesxmuli novatoruli ideebi Teatris seriozul gamarjvebad

CaiTvala.

dadgmis scenografiaმ umniSvnelovanesi amocana gadaWra. epoqis

suliskveTebisa da stilisturi niSnebis SenarCunebiT, mxatvrobaSi

66

warmodgenili unda yofiliyo Zveli samyaros legendaruli qalaqis

ganzogadebuli da krebiTi iersaxe. Tanac ise, rom erTian scenur

sivrceSi moqceuliyo babilonis mefis sasaxle, bazari, moedani,

uzenaesi RvTaebis, marduqis taZari da taZriswina moedani.

speqtaklis warmatebis erT-erTi mTavari mizezi swored misi

scenografia aRmoCnda. i.gamrekelma ise aago dekoraciebi, rom

reJisors saSualeba miსca, msaxiobTa didi masis gamoyenebiT

speqtaklis rTuli mizanscenuri naxazi Seeqmna, rac xels შეuwyobda

moqmedebis gaaqtiurebas, mis plastikur formaSi gadawyvetas.

dekoraciuli danadgarebi mTlianad moZrav wreze iyo

ganlagebuli. wris amoZravebiTa da dekoraciebis rakursis xSiri

cvliT swrafad icvleboda moqmedebis adgilic. masiuri TaRebi,

sworkuTxa pilonebi, uzarmazari geometriuli figurebi

dausruleblad gardaisaxeboda erTi formidan meoreSi: sveti TaRSi,

TaRi aivanSi, aivani moajirSi, Semdeg kibis konstruqcia Cndeboda,

romelic Suagul moedanSi Cadioda. es kuTxovan-spiraluri

plastikuri formebis denadoba, moqmedebis sxvadasxva adgils erTian

droiT sivrcეში kravda. dekoracia mTlianad iyo morgebuli scenur

moqmedebas. misi forma da wyoba karnaxobda mizanscenobriv naxazs

da Tavisi Tandayolili formaTa dinamizmiT speqtaklis saerTo tempo-

ritms qmnida.

scenaze dazgis odnavi SemobrunebiT sruliad axali dekoraciuli

garemo Cndeboda, romelic saintereso iyo arqiteqturuli da

sanaxaobrivi TvalsazrisiTac. mxatvarma gaformebaSi uxvad gamoiyena

babilonur-asuruli saxviTi xelovnebis dekoratiuli elementebi,

fantastikuri cxovelebis, Sedusa da faskunjebis stilizebuli

gamosaxulebebiT. speqtaklis kostiumebi sagangebo ekleqtikurobiT

gamoirCeoda. gansakuTrebiT sainteresod iyo gadawyvetili “zagmukis”

qalTa kostiumebi. maTSi naTlad ikveTeboda aRmosavluri stilisa da

XX saukunis 20-iani wlebis modurი tendenciebi. es yvelaferi ki

kostiumebs met gamomsaxvelobas aniWebda. scenografiulad aseve

saintereso migneba iyo moxatuli fardis gamoyeneba. farda or

moSvebul Tokze iyo damagrebuli. farda ferwerulad iyo moxatuli.

67

lomebze amxedrebuli meomrebi, mdidruli ornamentiT, uneblied

asureTis mefis aSurbanipalis sasaxlis lomebian reliefur frizs

mogagonebda.

“zagmukis” scenografiaSi gamovlinda konstruqtivizmis ZiriTadi

principebi: dekoraciis erTiani danadgari ganxorcielebuli iyo

sasceno sivrcis sxvadasxva formis sibrtyobrivi ganawilebით,

romelic mTlianad CarTuli iyo speqtaklis moqmedebaSi da Tavisi

funqcionalurobiT dadgmis plastikur-sivrcobriv gadawyvetas

gansazRvravda. aseTi dekoraciebi msaxiobebis aqtiorul da plastikur

SesaZleblobebsac mkveTrad avlenda. saerTod, konstruqtivistuli

dekoraciebis aTviseba fizikurad sagangebod momzadebul artistebs

SeeZloT. sasceno sivrceSi dekoraciebis konstruqciebze gaSlili

mizanscenobrivi wyoba, msaxiobTa kostiumi, romelic dekoraciis

plastikur gagrZelebas warmoadgenda, scenaze Seqmnili pirobiTi

samyaros Sida dinamikas uwyobda xels. speqtaklis naTeli ferebiT

Seqmnili kolorituli gama gamdidrebuli iyo SuqweriT, romelic

dadgmis xmovan-musikalur gaformebasTan erTad speqtaklis tempo-

ritms gansazRvravda.

i.gamrekelis scenografia speqtaklisaTvis “rRveva”, mxatvruli

gadawyvetis TvalsazrisiT, gansxvavebul formas moiTxovda. igi 1928

wels al. axmetelma dadga. b.lavrenevis piesa “rRveva” erTi ojaxis

magaliTze revoluciuri mZlavri qartexilebiT gamowveul WeSmarit

faseulobaTa rRvevaze mogviTxrobs. amitom mxatvars სცენაზე iseTi

scenografiuli garemo unda Seeqmna, rom samyaroTa ngreva TvalsaCino

yofiliyo mayureblisTvis. piesis mxatvrul gaformebas piesis Siga

konfliqtebis gamovlena unda moexdina. mxatvarma speqtaklis I da III

moqmedeba neoromantikul stilistur formaSi gadawyvita. dekoraciis

eskizidan moCans mSvidi, gawonasworebuli, keTilSobili ojaxis

idiliuri sacxovrebeli. interieri mkrTal, cisfer da Sindisfer

ferebSi iyo gadawyvetili. oTaxi, romelSic pirveli moqmedeba

viTardeboda, mxatvarma qsovilis drapirebiT SemosazRvra. drapirebis

vertikaluri naoWebis monotonuri denadi forma ovalurad

momrgvalebuli fardebis kalTebiT iyo gawonasworebuli. avejis

simcire scenaze sivrcis sixalvaTes usvamda xazs. mrgvali magidis

68

Tavze daSvebuli abaJuri met intimurobas aniWebda oTaxs. miuxedavad

imisa, rom i.gamrekelma moqmedebis Zalian konkretuli adgili Seqmna,

dekoraciis saerTo gadawyveta mainc krebiTi formis iyo. es intimuri

elferiT warmodgenili myudro navsayudeli speqtaklis mTavari

gmiris Sinagan amboxs amwvavebda.

speqtaklis II da IV moqmedebis dekoracia konstruqtivistuli iyo.

i.gamrekelma scenaze uzarmazari stilizebuli javSnosani kreiseri

aago. kreiseris stilizebuli dekoracia saTamaSo moednebiT iyo

diferencirebuli da erTian samoqmedo sivrces warmoadgenda.

speqtaklSi gamoyenebuli iyo Teatris yvela teqnikuri saSualeba.

dekoracia aqac moZrav wreze iyo moTavsebuli. mezRvaurTa ajanyebis

scenaSi statistTa uzarmazari masa talRisebur sinqronul

moZraobebs akeTebda, rac dekoraciis plastikur formas

mravalganzomilebian dinamikur skulpturul formad gardasaxavda.

mezRvaurTa scenebi ritmul mizanscenebze iyo agebuli, rac

SesaZlebeli gaxda mxatvris mier dekoraciis zusti da optimaluri

formis mignebiT. amiT speqtaklis ideuri da mxatvruli fოrma erT

mTლianobaSi Camoyalibda.

speqtakl “rRvevaSi” naTlad gamoikveTa reJisoris mier

konkretuli dramaturgiuli masalis individualuri wakiTxva.

warmodgenის გაფორმება mTlianad ritmul kontrastebze iyo agebuli.

I da III moqmedebebi zedmetad mSvid da yofiT garemos asaxavda.

pauzebiT garindul msaxiobTa “umoqmedo” TamaSs II da IV moqmedebebSi

mezRvaurTa ajanyebis mZafri dinamikuri scenebi cvlida. rasac xels

uwyobda speqtaklis scenografia. dadgmis temporitmis mkveTri cvla

speqtaklis saerTo moqmedebas amZafrebda. igive reJisoruli xerxi

gamoiyena al.axmetelma speqtakl “anzoris” II moqmedebaSi. i.gamrekelma

gasaocari alRoTi da mxatvruli xedviT sworad miagno dekoraciis im

formas, romelSic zustad gamovlinda al.axmetelis reJisoruli xedva

da dramaturgiis miseuli aRqma. dekoraciis formaTa saerTo

ganzogadebam da stilizaciam SesaZlebeli gaxada b.lavrenevis piesis

idea sayოvelTao mniSvnelobis gamxdariyo.

69

“irakli gamrekelis dekoraciuli Ziebani mudam mimarTuli iyo

dramatuli nawarmoebis gamWoli moqmedebis gamoCinebisa da

xorcSesxmisaken, ZiriTadis zeamowevisaken, rac mis namuSevars

yovelTvis aniWebda masStaburobasa da damajereblobas... rogorc

Teatralur mxatvars, mas maincdamainc ar ainteresebda intimSi, yofiTi

detalebis meSveobiT gadmoeca warsuli cxovrebis atmosfero,

warsulis esTetikuri Sexedulebebi da mimarTulebebi. igi speqtaklis

mTlian arqiteqturul aRnagobaze ufro zrunavda da cdilobda Tavis

mxatvrobas Tanamedrove JReradoba hqonoda ideis mimarTulebis

Tanaxmad”, aRniSnavs Tavis mogonebebSi msaxiobi a.vasaZe. (24)

“zagmuksa” da “rRvevaSi” miRweuli plastikur formaTa da

plastikur masaTa dinamikuri urTierTqmedeba “anzorSi” kidev ufro

srulyofili saxiT warmodga, რის safuZvelsac dadgmis scenografia

qmnida. i.gamrekelis mxatvrobaSi dekoraciebi umaRles xarisxSi

ayvanili ganzogadebuli mxatvruli formiT iyo Seqmnili. es erTis

mxriv, pasuxobda Teatraluri konstruqtivizmis mTavar principebs

moqmedebis ganzogadebuli adgilis SeqmnaSi. meore mxriv ki,

ganpirobebuli iyo piesis reJisoruli wakiTxviT. al.axmetelma

v.ivanovis piesa “javSnosani 14-69” mweral s.SanSiaSvils

gadmoaqarTulebina da moqmedebis adgili Soreuli cimbiris nacvlad

daRestanSi gadmoatanina. piesis revoluciur-heroikuli suliskveTeba,

s.SanSiaSvilma zustad miusadaga mTis xalxis Tavisuflebisaken

swrafvas, maT fsiqologiasa da sabrZolo mrwamss. miuxedavad formaTa

ganzogadebisa da stilizebuli dekoraciebisa, “anzoris”

scenografiaSi naTlad ikveTeboda mTis xalxis eTnokulturisTvis

damaxasiaTebeli niSan-Tvisebebi: arqiteqtura, yofa, Cacmuloba da

sxva.

al.axmeteli Tavis speqtaklebSi yovelTvis iswrafvoda erTiani

sanaxaobrivi dadgmis Seqmnisaken. miuxedavad imisa, rom mxatvarma

speqtaklis gaformebaSi calkeuli scenografiuli სამყაროები Seqmna,

maTi saerTo mxatvruli saxe zustad Seesatyviseboda piesis

moqmedebas. dadgma oTx aqtad da eqvs suraTad midioda, speqtaklis

mxatvruli gaformebis sirTulidan gamomdinare, dekoraciebze muSaoba

TiTqmis premieramde mimdinareobda, rom gaTvaliswinebuli yofiliyo

70

yvela detali da aRmofxvriliyo yvela uzustoba. speqtaklis

mxatvrul mTlianobas mniSvnelovnad ganapirobebda dadgmis teqnikuri

gamarTuloba.

yvela moqmedebaSi scenaze diferencirebuli sxvadasxva zomis

saTamaSo sibrtye iyo gakeTebuli da dekoraciis Sesabamis formas

Seesatyviseboda. yvela moqmedebaSi saerTo iyo avanscenaze scenis

iatakis ayriT gakeTebuli ficarnagebi, romelic stilizebuli mTis

kლdovan reliefs mogvagonebda. es konstruqcia speqtaklis yvela

scenis dekoraciuli gaformebisTvis ucvleli rCeboda da moqmedebis

adgilis dakonkretebasa da dekoraciebis calkeuli suraTebis

gaerTianebas uwyobda xels. avanscenaze, SuaSi gakeTebuli iyo kibe.

msaxiobebis svla scenaze saorkestrო ormodan xdeboda. igi

vizualurad adidebda da mravalganzomilebians xdida scenis sიvrces.

mxatvarma scenaze ara ubralod scenografiuli samoqmedo garemo

Seqmna, aramed pirobiTi samyaros modeli warmoadgina. es sakmaod

rTuli plastikuri konstruqcia iyo da msaxiobebisgan sagaნgebo

fizikur momzadebas moiTxovda. mxatvris mier Seqmnili scenografiuli

garemo msaxiobisTvis organuli unda yofiliyo. es gansakuTrebiT

mniSvnelovania, roca dekoracia CarTulia scenur moqmedebaSi.

”anzoris” dekoraciebi msaxiobisTvis uSualo samoqmedo sibrtyes

warmoadgenda. am mxriv gamorCeuli iyo III moqmedebis dekoracia,

TiTqos scenis planSetidan amozrdili daRეstnuri auli. mis

stilizebul banebsa da kibe-pandusebze TamaSi msaxiobebisgan fizikur

momzadebasac ki moiTxovda.

“gamrekelis yoveli dekoracia da miT umetes “anzoris”

dekoraciis aTviseba msaxiobebis mier dakavSirebuli iyo speqtaklis

saerTo saxis srulyofasTan. swored amitom iyo, rom “anzorSi”

msaxiobebi Cveulebrivad ki ar daabijebdnen scenaze, aramed TiTqos

dafrinavdnen, srialebdnen, cocavdnen; isini cekvavdnen da maTi yoveli

moZraoba cekvis romeliRac ileTs waagavda” (25)

speqtakl “anzoris” scenografia mTlianad konstuqtivizmis

principebze iyo Seqmnili. igi mxatvrisgan arqiteqturisa da inJineriis

codnas moiTxovda. oTxive aqtSi i.gamrekelma sxvadasxva dekoracia

71

Seqmna. arc erTi maTgani erTmaneTs ar hgavda, saerTo maTSi mxolod

scenis planSetis reliefuri wyoba iyo, romelic erTgvar saZirkvels

warmoadgenda yoveli axali dekoraciul-konstruqciuli garemosTvis. I

moqmedebaSi rkinis xidis uzarmazari konstruqcia ise iyo gakeTebuli,

rom konstruqciis detalebi scenis portalis miRma grZeldeboda. es

met siRrmesa da plastikurobas aniWebda dekoracias. avanscenaze

gamoweuli damreci ficarnagebi sali kldis imitacias qmnida. es

mTagoriani reliefi scenis siRრmisken miemarTeboda, saidanac xidis

uzarmazari kibe amodioda da igi rkinigzis liandagebze gadasasvlel

xids warmoadgenda. dekoraciebis stilizebuli geometriuli formebi,

kibis konstruqcia da safexurebiani gadasasvleli scenis iatakis

reliefur formas erwymoda. dekoracia muqi nacrisferi tonebis

TamaSze iyo agebuli. rkinisa da qvis faqturis xaoiani da

gaprialebuli zedapiriT is mxatvrul kontrastebs qmnida.

“anzoris” II moqmedebaSi irakli gamrekelma mcire zomis rkinigzis

sadguri aago, romelic ganaTebis palitriT mkrTal dabindul SuqSi

warmoadgina. am patara sadgurze mravali adamiani ireoda. speqtaklis

moqmedebebs Soris xelovnurad Seqmnili ritmuli kontrasti, romelic

a.axmetelma warmatebiT ganaxorciela “rRvevaSi”, “anzoris” II

moqmedebis Senelebul dinamizms Sinagani fsiqologiuri muxti SesZina.

igi TiTqos III da IV moqmedebis daZabuli tempo-ritmis winapiroba iyo.

speqtakl “anzoris” III moqmedebaSi yvelaze naTlad gamovlinda

speqtaklis ideur-plastikuri da saxviTi mxare. i.gamrekelis mier III

moqmedebisTvis Seqmnili dekoracia-danadgari qarTul saTeatro

mxatvrobaSi sruliad axali ganacxadi iyo.

mravalsafexuriani dekoracia-danadgari, romelic erTian

ganzogadebul-krebiT plastikur formaSi gadawyvetil daRestnur

auls warmoadgenda, SoTa rusTavelis Teatris scenis mTel sivrceSi

gaiSala. mTlianad daikava scena-kolofi da gamoavlina scenis

teqnikuri SesaZleblobebi. dekoracia erTmaneTze dawyobil trapeciis

formis brtyelsaxuravian sacxovrebel saxlebs warmoadgenda. isini

erTmaneTTan kibeebiTa da mravalsafexuriani pandusebiT iyo

dakavSirebuli. saxlis banebze sxvadasxva simaRleze diferencirebuli

saTamaSo moednebi iyo gakeTebuli. amis gamo dekoracia mTlianad iyo

72

CarTuli moqmedebaSi da mTis erTiani monoliTidan amozrdili

plastikuri masis STabeWdilebas tovebda. mTis kortoxebze

gaSenebuli daRestnuri auli TiTqos zevidan dahyurebda dedamiwas.

mTis soflis landSafti pirquS rux-miwisfer tonSi iyo gadawyvetili.

konstruqciis “uferuli” koloriti dekoraciis formisa da misi

faqturis gamovlenas emsaxureboda. dekoraciis zedapiris faqturuli

damuSavebiT aulis Tixatkepnili, Tu fiqali qvisgan naSen,

erTmaneTze dawyobil trapeciis formis geometriul sხeulebs hgavda.

mxatvarma meti damajereblobisTvis am saxlebs Sesasvleli kari da

sarkmlebic gaukeTa. TiToeuli dekoracia konkretuli realuri

dekoraciuli formisa da pirobiTi plastikuri formis kontrastze

iyo agebuli.

banebis aseTi stilizacia da msaxiobTa moZraoba scenaze saocar

efeqts qmnida. msaxiobTa Cacmuloba, maTi ruxi da gaxunebuli Savi

feris Coxebi kargad erwymoda scenis “kldovan” faqturas. msaxiobTa

kostiumi dekoraciis gagrZelebad iqca.

i.gamrekelis mier “anzorisTvis” Seqmnili dekoraciebis

ganzogadebul-stilizebuli forma scenografiuli TvalsazრisiT

aRmoCnda is metad mniSvnelovani novatoruli migneba, romelmac

qarTuli Teatraluri mxatvrobis saxe gansazRvra. man speqtaklis

mxatvrul gaformebaSi, formaTa ganzogadebas, dekoraciis krebiT-

plastikur formaSi gadawyvetas da scenis plastikis gansakuTrebul

sivrcobriv gaazrebas Cauyara safuZveli. i.gamrekelis konstruqciebi

maTematikuri sizustiT iyo agebuli. es erTi SexedviT sruliad

xelovnuri garemo Tavisi lakonurobiT, formis mTlianobiT

gansazRvavda speqtaklis moqmedebis mTel dinamikas. scenografiuli

TvalsazrisiT “anzori” moqmedebis gaformebis brwyinvale nimuSs

warmoadgenda, masSi naTlad Canda scenografiis sxvadasxva

funqcionaluri mxarec. “msaxiobebi dekoraciis yovel kibes, yovel

ficarnags, yovel SemaRlebas aTamaSebdnen. es iyo cocxali kavSiri

msaxiobsa da mis garemomcvel scenur pirobebs Soris”. (26)

ZiriTadi dazga, romelic auls warmoadgenda arRvevda

dekoratiul formaTa gadawyvetis Sesaxeb arsebul yvela adreul

73

Sexedulebas da sruliad axal damoukidebel da TvalsaCino gzas

hqmnida Teatralur mxatvrobaSi.

aulis maketi TerTmeti banisa da eqvsi kibisagan Sedgeboda.

TiToeul baqanze xuTi an eqvsi msaxiobisagan plastikuri mizanscena

iqmneboda. roca yvela baqani statistebiT iyo dakavebuli da erTian

qoreografiul nomerSi scenisa da msaxiobebis plastikuri moZraoba

kulminacias aRwevda, naTlad Canda, Tu ra rTuli geometriuli naxazi

iqmneboda. es naxazi dekoraciis arqiteqtonikasTan TanxvedraSi iyo

moyvanili. am SemTxvevaSi scenografia im bazas warmoadgenda, romelic

aucilebeli iyo reJisorisaTvis, rom speqtaklis teqnikururad aewyo

da misi mTavari ideisaTvis daemorCilebina.

“sasceno moedanze aRmarTuli konstruqciis texili xazebiT,

samoqmedod gamoyenebuli banebis sistemiT,moiZebna saxe, romelic

zustad asaxavda garemos da Tavisi zogadi bunebiT amarTlebda

masStabis aseT darRvevas... piriqiT, adamianTa sxeulebTan Seusabamod

mcire zomis qoxebi ufro mkveTrad aCendnen mizanscenaTa

mniSvnelobas.” (27)

i.gamrekelma “anzoris” mxatvrul gaformebaSi Tavisi novatoroba

gamoavlina scenuri sivrcis plastikis axleburi gaazrebiT. saTamaSo

sivrcis gansxvavebul modelirebam saSualeba misca reJisors,

rTuli mizanscenebis naxazi Seeqmna, romelic scenaze statistTa

didi masis erTdroul ganTavsebas uzrunvelyofda.

speqtakl ”anzoris” scenografia dadgmis zeamocanis gamovlenas

emsaxureboda. igi xels uwyobda speqtaklis moqmedebis gaaqtiurebas,

msaxiobebs ki sakuTari SesaZleblobebis ukeT gamovlenis saSualebas

aZlevda. aseTi dekoraciuli garemos SeqmniT, romelic xels

Seuwyobda aqtioruli SesaZleblobebis gamovlenas da scenaze

organul saTamaSo sivrces Seqmnida. piesa im drois saerTo

suliskveTebidan gamomdinare ideologizirebuli iyo. magram

al.axmetelisTvis mas gansakuTrebuli JReradoba gaaCnda, radgan

mTavari idea masSi TavisuflebisTvis brZola iyo. amitom SesaZlebeli

gaxda piesis gadmoqarTuleba da misi gansxvavebuli interpretacia.

speqtaklisTvis Seqmnil mTis stilizebul ferdobebze reJisorma

TavisuflebisTvis mebrZoli mTis xalxis gmiruli cekva-rokva rTuli

74

qoreografiul-plastikuri formiT gadawyvita. qarTuli xalxuri

cekvebis ileTebis gamoyenebiT, sinqronuli Jestebisa da moZraobebis

mkveTri xaziT msaxiobTa moZraoba dekoraciis xazobriv wyobas

emTxveoda da paralelur naxazSi ewyoboda. amiT kidev ufro

matulobda speqtaklis Sida ritmi da warmodgenis saerTo dinamikas

amZafrebda. aseTi muxti mTlianad gadaecemoda speqtaklis mTel

moqmedebas. es plastikuri paTetika warmoudgeneli iqneboda,

dekoraciis wyobas Sida dinamika rom ar hqonoda.

speqtaklis IV aqtis dekoracias rkinigzis depo da liandagze

Seyenebuli javSnosani matarebeli warmoadgenda. scenis siRrmisken

safexurebad Tormeti pandusi adioda da maT miRma rkinigzis

liandagis xazi mosCanda. javSanmatarebels win tyviamfrqvevi hqonda

gakeTebuli. am speqtaklis idea, romlis revoluciuri svla mxolod

momavlisken iyo mimarTuli, mxatvarma SemarTuli luliT gamoxata.

uzarmazari betonis cilindrebi wyvil-wyvilad betonis filebiTve

iyo gadaxuruli. rkina-betonSi Casmuli es scenuri samyaro, mtkice

revoluciur suliskveTebas gamoxatavda. ajanyebuli mTielebis mier

javSnosanze afrialebuli wiTeli droSa mkveTr koloritul efeqts

qmnida. amas win uswrebda i.gamrekelis mier Tamam xerxSi gadawyvetili

reJisoruli Canafiqri, romelic III moqmedebaSi zairas cekvaSi iyo

gamoyenebuli. Sinaarsis Tanaxmad, javSanmatarebeli romelime

partizans sakuTari sxeuliT unda gaeCerebina. partizanebi wreSi

idgnen. erT-erTi maTgani mSvenier zairas sacekvaod unda gamoewvia. mis

garda yvelam icoda, visac zaira gamoiwveva sacekvaod, sasikvdilod

iyo ganwiruli. zairam Tavisi Seyvarebuli axma gamoiwvia. reJisorma

tragikuli kulminaciis gamosaxatavad scena mTlianad plastikur-

qoreografiul formaSi gadawyvita. momavalSi Teatrmcodneebma zairas

cekvas “sikvdilis rokva” uwodes. scenografiuli TvalsazrisiT,

i.gamrekelmac efeqtur xerxs mimarTa. man zairas Wreli, didi

yvavilebiT moCiTuli kostiumi Caacva. cekvis epizodSi kostiumi

saocar ferwerul efeqts iZleoba da dekoraciis saerTo monoqromul

tonalobasTan mkveTr koloritul kontrasts qmnida. mxatvarma

scenuri kostiumi piesis dramaturgiuli konfliqtis gasamZafreblad

Seqmna, rac Tanamedrove scenografiaSi saTeatro mxatvrobisa da

75

scenis sivrcis plastikis damuSavebis umniSvnelovanes esTetikur

kategoriadaa miCneuli. sadReisod mas scenografiuli konfliqti

ewodeba da speqtakl “anzoris” scenografiaSi Canasaxis formiT iyo

warmodgenili.

1926-1930 wlebSi al.axmetelis mier ganxorcielebuli

speqtaklebisTvis Seqmnil scenografiaSi i.gamrekelma sruliad

axleburi novatoruli xedva gamoavlina scenis sivrcis plastikis

amocanis gadawyvetaSi. es gamoisaxa scenis sivrcis modelirebaSi,

speqtaklis gansakuTrebul mizanscenobriv agebaSi. qmediTi

scenografiis pirobebSi scenis yvela teqnikuri SesaZleblobebis

gamoyeneba, scenografiuli konfliqtisa da sxva esTetikuri

kategoriebis gansazRvra speqtaklis mxatvruli saxis Seqmnas

emsaxureba.

i.gamrekelis scenografiaSi speqtaklebisaTvis “zagmuki”, “rRveva”,

“anzori” gamovlinda mxatvris novatoroba speqtaklis samoqmedo

sivrcis SeqmnaSi. Teatraluri konstruqtivizmi Tavisi funqcionaluri

xasiaTiT scenaze iseTi dekoraciuli garemos Seqmnas moiTxovda,

romelic speqtaklis realur samoqmedo sivrces Seqmnida. igi

dramaturgiuli masalis safuZvelze dadgmis reJisoruli

koncefciiis Sesabamisi unda yofiliyo. i.gamrekelis mxatvroba

zemoaRniSnul speqtaklebSi Seesatyviseboda reJisoris Canafiqrs,

romelSic gansazRvruli iyo speqtaklis mTliani plastikuri formac.

aRsaniSnavia, rom miuxedavad mxatvrisa da reJisoris Zalian mWidro

SemoqmedebiTi TanamSromlobisa, i.gamrekelma ar dakarga

individualuri Tvisebebi da sakuTari manera. i.gamrekelis

scenografiaSi yvelgan vlindeba mxatvris mier Seqmnili TviTmyofadi

da ganumeorebeli dekoraciisa da kostiumebis saxviTi formebi. maTSi

gansakuTrebiT sainteresod gamoikveTa didi reJisoris xorcSesxmuli

novatoruli ideebi. “anzoris” scenografiaSi i.gamrekelma Seqmna

daRestnis ganzogadebuli krebiTi saxe. dekoraciebi mTlianad

moklebuli iyo yovelgvar detalizacias. speqtaklis mxatvruli

gaformeba dadgmis yvela sxva Semadgeneli formis, xmovan-musikaluris,

qoreografiul-plastikuris, moqmedebis mizanscenuri naxazis

gamaerTianebeli iyo. scenografiaSi Cadebuli formaTa dinamikuroba

76

speqtaklis saerTo dinamizms ganapirobebda da moqmedebis tempo-

ritmsac gansazRvravda.

i.gamrekelis “anzoris” scenografiis analiziTa da al.axmetelis

reJisoruli koncefciis gaazrebiT naTlad ikveTeba imdroindeli

rusTavelis Teatris esTetika, misi mxatvruli forma da stili. es

marTlac heroikul-revoluciuri Teatri iyo. aseT TeatrSi dadgmuli

speqtaklebis mxatvruli gadawyveta, ra Tqma unda, Sesatyvisi unda

yofiliyo im monumenturi stlisa, romelsac moiTxovda epoqis saerTo

suliskveTeba da qarTuli xalxuri sanaxaobrivi Teatris tradiciebi.

1920-iani wlebis qarTul scenografiaSi mimdinare scenografiis

Camoyalibebis procesi qarTuli reJisuris ganviTarebasTan

paralelurad mimdinareobda. aseve Zalian mniSvnelovania isic, rom

Teatraluri mxatvroba dazguri mxatvrobidan momdinareobda. man

ganicada XX saukunis dasawyisSi arsebuli mravalricxovani

mxatvruli stilisa da mimdinareobis gavlena, ramac saSualeba misca

qarთul scenografias mravalferovani SemoqmedebiTi eqsperimentebi

ewarmoebina, mxatvrul formaTa da maT ideur mravalferovnebaTa

gamoyenebiT.

“anzoris” dadgmam gamoavlina TeatrSi mxatvrisa da reJisoris

mWidro SemoqmedebiTi kavSiris aucilebloba. mxatvris mier Seqmnili

scenuri samyaro msaxiobebisTvis organul samoqmedo sivrced iqca.

msaxiobebi imdenad bunebrivad Seerwynen speqtaklis dekoraciul

sivrces, rom STabeWdiloeba iqmneboda, TiTqos zRvari realur da

gamogonil samyaros Soris waiSala. amgvari realizmi araviTar

kavSirSi ar aris naturalizmTan an realobis reproduqciasTan. igi

miRweulia formaTa ganzogadebiT da ideisadmi mkacri damorCilebiT.

erTi mxriv, mxatvroba mTlianad Caikarga reJisuraSi, amave dros

reJisura gamovlinda scenografiul formebSi. es ki mxolod didi

SemoqmedebiTi potencialis mqone reJisorisa da mxatvrisTvis iyo

SesaZlebeli. SemoqmedebiTi kompromisi da mTavari ideisadmi

erTguleba is gamaerTianebeli Zalaa, ramac mxatvrisa da reJisoris

speqtaklis Tanaavtoroba gansazRvra. “mxatvari ilustratori ki ar

aris reJisoris azrisa, amave dros reJisorTan erTad Slis dramatul

moqmedebas”, werda d.kakabaZe.(28) mxatvari da Teoretikosi miiCnevda,

77

rom TeatrSi mxatvris daniSnuleba iyo amoexsna piesa da speqtaklis

mTavari azri, reJisoris mier dasaxuli zeamocana da saxviTi

xelovnebis saSualebiT zemoqmedeba moexdina mayurebelze. magram

mxatvars “marto feri, moculoba, sivrce ki ar unda ainteresebdes,

aramed TviT moqmedeba- speqtaklis dinamika”. (29) Semdegi speqtaklebi:

“lamara” da “TeTnuldi” i.gamrekelisa da al.axmetelis

TanaSemoqmedebisa da SoTa rusTavelis saxelobis Teatris esTetikisa

da mxatvruli stilis srulyofilebaze metyvelebs.

1930 wels al.axmetelma gr.robaqiZis piesa “lamara” dadga. amas

TeatrSi araerTgvarovani Sefaseba moyva. Tavis droze swored

“lamara” aRmoCnda ganxeTqilebis saboloo mizezi k.marjaniSvilsa da

al.axmetels Soris, ris gamoc k.marjaniSvilma datova rusTavelis

Teatri. 1925 wlis “lamara”, romelsac k.marjaniSvili dgamda,

reJisorulad sruliad gansxvavebulad unda ganxorcielebuliyo.

speqtaklis mxatvari l.gudiaSvili iyo. mxatvars hqonda Seqmnili

mravali eskizi, romelSic mkafiod ikveTeboda Teatraluri

konstruqtivizmis saerTo principebi, Tumca l.gudiaSvilis mxatvruli

maneridan gamomdinare dekoracia ar iyo moklebuli detalebs, rac

formaTa mravalferovan dekoraciulobaSi vlindeboda. sruliad

gansxvavebuli iyo speqtaklis reJisoruli wakiTxvac, romelSic

k.marjaniSvilma ZiriTadi aqcentebi piesaSi mis lirikul JReradobaze

gaakeTa. “rogorc Cans, kote marjaniSvils piesis lirikuli motivebi

aRelvebda da dadgmis xasiaTsac swored maT umorCilebda. siuJeturad

tradiciuli sasiyvarulo intonaciebi piesisa, misTvis ganmsazRvreli

faqtori aRmoCnda...(30)

axmetelma ki piesaSi sxva Temebi aamoZrava. upirveles yovlisa, es

iyo erovnuli poziciebidan amomavali urTierTobani, romelTa

sayrdens siyvarulsa da keTilSobilebaSi xedavda...” (31) “Tu

k.marjaniSvili ufro lirikul xazs hkveTda da trfobiT gaxelebuli

vaJebis urTierTobaTa siRrmidan amomaval siyvaruls ukavSirebda

speqtaklis saerTo tonalobas da saxes; al.axmetelisTvis

sasiyvarulo gancdebi sababi Seiqna samyaros rTul movlenaTa arsSi

garkvevis, pirovnul adamianur TvisebaTa Secnobis, sazogadoebriv

urTierTobaTa axsnis procesisaTvis”. (32)

78

speqtaklis pirveli da meore moqmedeba ukve dadgmuli iyo,

rodesac k.marjaniSvilma avadmyofobis gamo speqtaklis dasruleba al.

axmetels gadaabara. al.axmetelma daamTavra speqtaklze muSaoba da

gamouSva kidec igi. magram axmetelis mier dadgmuli speqtaklis

naxevari Zireulad gansxvavdeboda k.marjaniSvilis versiisgan.

al.axmetelisTvis piesa “lamara”, upirveles yovlisa, zneobrivi

kategoriebis Semcveli heroikul-romantikuli suliskveTebis

movlenad aRiqmeboda. gr.robaqiZis piesis aseTma gansxvavebulma

interpretaciam mTlianad daukarga mxatvruli mTlianoba speqtakls

da igi ekleqturi gaxada. am speqtaklma yvelaze TvalnaTliv

gamoavlina ori reJisoris k.marjaniSvilisa da al.axmetelis sruliad

gansxvavebuli SemoqmedebiTi xedva, gansxvavebuli Teatraluri

esTetika.

speqtakl “lamaraze” saubrisas ar SeiZleba calke ar gamovyoT

misi avtori grigol robaqiZe. qarTul miTosze agebuli es piesa

yvelaze metad aRmoCnda axlos erovnul da xalxur sawyisebTan. es

miTi aRsavsea simboluri da mistikuri elementebiT da igi zRaprisa

da realobis zRvarze arsebobs.

“sicocxleSive legendad iqca grigol robaqiZe. brwyinvale

oratori, eseisti, poeti, prozaikosi, mkvlevari, filosofiurad

moazrovne jentlmeni, yvelaferi erTad erT pirovnebaSi

gaerTianebuli... TiTqos sakmarisia popularobisaTvis, magram misi

fenomenis Zala mainc erovnul stiqiaSi Zevs. aq aris genetikuri kodi,

romelic gansazRvravs robaqiZis SemoqmedebiT xasiaTs. igia saTave

misi Teatralur-esTetikuri naazrevisa”. (33)

gr.robaqiZe XX saukunis dasawyisis qarTuli kulturis im

moRvaweTa rigs ganekuTvneba, romelTaTvisac gansakuTrebiT Zvirfasi

iyo yvelaferi qarTuli da erovnuli. amitomac modernistuli

mimdinareobebis Zlier talRas gr. robaqiZem qarTuli wiaRidan

amosuli kulturuli tradiciebi daupirispira. “aqedan modis misi

nawarmoebebis miTosuri motivebic”. (34) rac Seexeba gr.robaqiZis

SemoqmedebaSi Teatris mniSvnelobas, mas yvelaze kargad sakuTari

naazrevi Camoyalibebuli aqvs moxsenebaSi “Teatri, rogorc ritmi”,

sadac is vrclad saubrobs Teatris mniSvnelobaze erebis kulturaTa

79

istoriaSi. al.axmetelisTvis gr.robaqiZis “lamara” aRmoCnda erovnuli

TviTSegnebisa da sakuTari TviTmyofadobis gamovlenis utyuari

saSualeba. am piesam samudamod daukavSira erTmaneTs reJisorisa da

dramaturgis Teatraluri esTetika. “grigol robaqiZisTvis Teatri

iyo is samyaro, sadac iqmneba qarTuli xalxis sulieri formebi”. (35)

speqtakl “lamaras” premiera 1930 wlis 25 aprils Sedga dadgmis

scenografia mTlianad konstruqtivizmis principebze iyo agebuli da

masSi moqmedebis ganzogadebuli adgili, qveynis krebiTi saxe da

pirobiT-plastikuri samoqmedo sivrce iyo Seqmnili. Tu speqtakls

“anzorSi” moqmedebis adgili scenografiulad yovel aqtSi mTlianad

icvleboda da suraTebad iyo dayofili, “lamaraSi” dekoraciis

komstruqcia erTi ZiriTadi dazgis farglebSi icvleboda, moqmedebis

adgilis meti dakonkretebisTvis. robaqiZiseuli zRaprul-simboluri

samyaro i.gamrekelma amaRlebul baqanze damreci ficarnagebiT da

stilizebuli mTis mwvervalebiT gamoZerwil samyaros modelSi asaxa.

speqtaklis amaRlebulma suliskveTebam gansazRvra mxatvris mier

Seqmnili moculobian-plastikuri dekoraciis formiseuli Sinaarsi.

“lamaras” warmodgenis moqmedeba TiTqos miwasa da cas Soris

sagangebod Seqmnil miTosur substanciaze viTardeboda.

“anzoris” scenografiaSi mignebulma formaTa ganzogadebam

logikuri gagrZeleba “lamaras” scenografiaSi hpova. dekoraciul

dazgaze saTamaSo moednebis diferenciacia, stilizebuli koSkebi da

spiralurad zeviT mimavali damreci ficarnagebi erTian

konstruqciul-plastikur formaSi iyo gadawyvetili. plastikuri

formis sirbile da mrude xazebi, erTis mxriv Seesatyviseboda

piesaSi arsebul lirikul sawyiss. amave dros xazebis denadi ritmi

arbიlebda dekoraciis erTi formis meoreSi gadasvlas, rac aCerebda

koSkebis kuTxovanebis sixistes. dekoraciis koloriti da faqtura

kldovani mTis ferdobebis asociacias qmnida.

speqtakl “lamaras” mxatvroba, miuxedavad თavisi

konstruqtivistuli, funqcionaluri da samoqmedo xasiaTisa,

kubisturi mxatvrobis elementebsac Seicavda. es ganpirobebuli iyo

piesaSi Cadebuli mravalferovani ideuri SreebiT. gr.robaqiZe werda,

rom speqtaklis mxatvroba ise unda iyos gadawyvetili (x.k.), rom

80

“...movlena mTlianad unda aiTvisebodes da ara atomisturad.” (ara

nawilobriv-xazi Cemia). igi unda mimdinareobdes garkveul xazebSi da

aseve ferebSi. uTuod xedviTi STabeWdileba unda iyves gamoZaxili

xmieri aTvisebis. ori xazi unda erTdebodes erT wertilSi, mxolod

am SemTxvevaSi aris SesaZlebeli movlenis mTlianad aTviseba. amitom

principi mxatvrobis da arqiteqturis Tanamedrove scenaze ar

SeiZleba iyos dekoratiuli. aq sxva principis momarjveba aris saWiro,

cxovrebis ritmisagan gamomdinare principis, xazebi sada swori, da

ekonomia unda daedvas safuZvlad Teatris arqiteqturas. es ki aris

principi- “konstruqtivizmi”-s. ukanasknels SeuZlebelia acdes

Tanamedrove Teatri”. (36) amrigad, naTlad Cans, rom Tanamedrove

Teatris gamomsaxvel-plastikur formad gr.robaqiZe konstruqtivizms

miiCnevda. d.kakabaZe aRniSnavda, rom speqtaklis mxatvruli

gaformebisTis saWiroa “...dramaturgs gaaCndes scenuri drois zusti

SegrZneba, raTa droSi gaSlili nawarmoebi erT mTlianobad Seikras”.

mxatvari amas “kompoziciis grZnobas uwodebda” (37) speqtakl “lamaras”

droiT sivrces ganapirobebda misi dramaturgiuli safuZveli. “lamara”

Zvel qarTul miTosze Seqmnili piesaa. amitom dro, romelSic is

viTardeba, mTlianad pirobiTia. masSi drois bunebrivi svla

speqtaklis moqmedebis saerTo tempo-ritmis Sesabamisi unda yofiliyo.

piesaSi moqmedeba xevsureTSi viTardeba. speqtaklis scenografiaSi

gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda moqmedebis adgilis konkretuli

damaxasiaTebeli detalebis gamokveTas. Tumca aqac aucilebeli iyo im

zRvaris dacva, rom gaformebis detalebi da calkeuli sagnebi

zedmetad yofiTi da naturalisturi ar yofiliyo. amave dros isini

TvalsaCino nimuSebi iyo piesis gmirebis yofa-cxovrebisa da maTi

adaT-wesebisa. aseT mocemulobaSi mTliani droiTi sivrcis ageba

scenaze did sirTules warmoadgens, radgan xevsureTi saqarTvelos im

maRalmTian kuTxes ganekuTvneba, sadac mZlavradaa gadajaWvuli

qarTuli warmarTuli kultebi qristianul religiasTan, romelsac

emateba maT gverdiT arsebuli musulmanuri kulturac. am rTul

ideologiur garemoSi Tanaarsebobas xevsuri da qisti xalxis

bunebasTan mWidro kavSiriT axerxebs. is karnaxobs adamianebs wesebs,

romelTa wyalobiT mTielebi axerxeben moargon TavianTi yovelRiuri

81

cxovreba da saqmianoba xist da xSirad saxifaTo bunebriv pirobebs.

maT realur cxovrebaSi, xSirad droTa kavSiri erTmaneTSia areuli.

aq dro usasruloba ufroa, vidre konkretuli dasawyisisa da

dasasrulis aRmniSvneli bunebrivi drois svla. amitom speqtakl

“lamaras” Teatraluri sivrce xedvis usasrulobas gulisxmobda.

speqtakli “lamara” oTx moqmedebad mimdinareobda. TiToeuli

moqmedebisTvis oTxi gansxvavebuli dekoracia-danadgari gakeTda.

aRsaniSnavia, rom “anzoris” scenografiisgan gansaxvavebiT lamaras

gaformeba meti ferwerulobiTa da kolorituli mravalferovnebiT

gamoirCeva. I moqmedebaSi dekoraciis konstruqcia xuTi erTmaneTze

gadadebuli pandusisgan Sedgeboda. pandusebi ise iyo gadanawilebuli

konstruqciis baqanze, rom mTis ferdobebze daSvebul bilikebs

mogvagonebda. dekoraciis damreci sibrtyeebi konstruqciis centrisken

moemarTeboda, romlis Ziridan mTis stilizebuli dekoraciuli

mwvervali iyo amozrdili. am mTas gverdebSezneqili trapeciis formis

prizma warmoadgenda. dekoraciis mTeli konstruqcia scenis moZrav

wreze idga. igi 5-6 metris simaRlis iyo. dekoraciis koloriti

naxevartonebiT iyo Sedgenili da mocisfro-monacrisfro tonSi iyo

gadawyvetili. dekoraciis zedapiri moCiTuli tiloTi iyo gadakruli.

ganaTebis meSveobiT da dekoraciis formaTa erTmaneTSi SeWriT

sakmaod cxovelxatuli efeqti iqmneboda. mxatvars ise hqonda

gadanawilebuli dekoraciaze damreci sibrtyeebisa da plastikur

formaTa vertikaluri maxvilebi, rom mizanscenebSi masze ganlagebuli

msaxiobebis moZraobiT damatebiTi Crdilebi Cndeboda. aRsaniSnavia

lamaras pirveli Semosvla qist qalebTan erTad speqtaklis I aqtSi.

ganaTebis iribi nakadiT dekoraciaze grZel Crdilebi ecemoda. isini

erTmaneTs kveTda da iqmneboda Suq-Crdilisa da gamonaTebuli

adgilebis dapirispireba. speqtaklis gare ganaTebiT Seqmnili

ferweruli efeqti mZafrdeboda uSualod dekoraciis plastikuri

moculobiTi formebis ganaTebiT. dekoraciis waxnagovani forma

TavisTavad qmnida gamonaTebuli da Camqrali zedapirebis faqturul

feradovnebas.

speqtaklis eskizebis naxvisas kargad Cans, Tu ramdenad faqizad

iyenebs i.gamrekeli kolorits. ZiriTadi ferebi dekoraciis

82

koloritSia sadafia daxSuli toni, iisfer-monacrisfo toni, romelic

bindisfrad Seferil ferdobebs aqvT xolme.

i.gamrekelma, iseve rogorc “anzoris” scenografiaSi, “lamaraSic”

konkretuli da amave dros ukiduresad ganzogadebuli moqmedebis

adgili Seqmna. “lamaras” dekoraciaSi mxatvarma uamravi simbolo

Caaqsova. pirvel yovlisa, dekoraciis forma ar aris ganyenebuli

piesis Sinaarsidan. TiTqos veeberTela gveli mZlavri taniT Semoxvevia

mTis mwvervalebs. es aris piesis mTavari gmiris, gvelismWameli mindias

bunebis sibrZnis simbolo. dekoraciebis geometriuli stilizacia,

maTi pandisebiani damreci saTamaSo sibrtyeebi mravalwertilian

samoqmedo sivrces qmnida. aqac al.axmeteli moxerxebulad iyenebs

dekoraciis formas masobrivi scenebis rTul mizanscenur naxazSi

gadasawyvetad, igi uzrunvelyofs scenaze erTdroulad asamde

statistisa da msaxiobis moqmedebas mizanscenebSi dadgmul

qoreografiul-plastikur kompoziciebSi.

dekoraciis konstruqcia asimetriuli formis iyo da mTlianad

ekava scenis sivrce. geometriuli stilizaciiT Seqmnili mTis

dekoraciuli formebi bunebriv landSafts iyo misadagebuli. mis

safuZvels uzarmazari ovaluri formis baqani warmoadgenda.

dekoracia mTlianad iyo CarTuli scenur moqmedebaSi. sxvadasxva

scenaSi msaxiobebi ise iyvnen gadanawilebuli mizanscenebSi, rom

awonasworebdnen dekoraciis asimetriulobas. dekoraciis formidan

gamomdinare msaxiobebi TiTqos wreze moZraobdnen. dekoraciis

plastikuri forma piesis SinaarsiT iyo nakarnaxevi. “lamaras”

scenografiaSi droiTi sivrce, romelSic mindiasa da lamaras

siyvaruliT gamowveuli tragedia sabediswero jaWvSi ikvreboda da

jadosnur Caketil wres qmnida. amitom iyo gamarTlebuli mxatvris

mier Seqmnili Caketili droiTi sivrce scenaze, saidanac piesis

gmirebs ar ZaluZT Tavis daRweva. xsna mxolod sikvdilia da isic am

jaWvis erT-erTi rgolia.

speqtaklis dinamikas gansazRvravda dekoraciis formis

usasrulod erTmaneTSi gardamavali formebi da msaxiobTa swrafi da

plastikuri moZraoba scenaze. lamaras pirveli gamosvlis Sesaxeb am

rolis Semsrulebeli, msaxiobi T.wulukiZe werda: ”sadRac maRla

83

gogonas msubuqi silueti Cndeboda... Ria mwvane grZeli samosi, TeTri

gamWvirvale TavsafriT... kldidan gamoixeda, TiTqos gairinda da mere

mTeli siCqariT daeSva mTidan mixveul-moxveuli bilikebiT. TviTonac

iseTive moqnili, swrafi, qarze gafrialebuli JRali TmiT... wamierad

gamoCnda (lamara - x.k.) da isev gaqra...” . (38)

piesis mixedviT “lamaraSi” moqmedeba Zalian swrafad viTardeba.

sul ramdenime dRis ganmavlobaSi Cven winaSe iSleba mindiasa da

lamaras igavi. movlenis amgvari SekumSva drosa da sivrceSi

speqtaklis dekoraciuli wyobiT iyo gamarTlebuli da ambavi

speqtaklSi Tavisi welTaRricxviT midioda. swrafi moZraoba damrec

ficarnagebze, mTis bunebis sisxarte, mdinareebis swrafi dineba - es

yvelaferi igZnoba dekoraciis plastikur xazebSi. mxatvarma drois

svlas dekoraciis plastikuri formebiT Seuwyo xeli da igi mxatvrul

metaforad aqcia. mTlianad ki speqtaklis scenografia metaforul-

simboluri xasiaTis gamovida.

“lamaras” gaformeba mTlianad qmediTi scenografiis principebze

iyo agebuli. dekoraciebis funqcinaluroba gankuTvnili iyo

speqtaklis rTuli qmediT-plastikuri gadawyvetisTvis. maTi saerTo

mxatvruli iersaxe, masSi kodirebuli istoriuli, miTologiuri,

eTnografiuli formebiT, mTis serpantinebiTa da mixveul-moxveuli

daklaknili bilikebiT mTis bunebis rTuli Sinagani agebulebis

simbolos matarebeli iyo. calkeul detalebSi ikveTeboda gvelis

simbolo, rogorc gmiri mindias totemisturi alegoria. “rodesac

gamrekelis mier Seqmnil sivrceSi msaxiobi Cndeboda, adamiani da

dekoraciebi, erT mTlian plastikur siuJets qmnida. sivrce Tavis

Sinagan qmediT bunebas, emociur maxsovrobas avlenda...”(39)

i.gamrekelis scenografiaSi gansakuTrebuli adgili speqtkl

“TeTnuldis” mxatvrobas ukavia. igi 1931 wels al.axmetelma

ganaxorciela SoTa rusTavelis Teatris scenaze. mxatvruli

TvalsazrisiT, Zalian saintereso scenografiul namuSevars

warmoadgens sandro axmetelis mier dadgmuli S.dadianis “TeTnuldi”,

romelSic gadawyvetilia scenuri drosa da speqtaklis realur droSi

ganviTarebis problema.

84

1930-ian wlebSi qarTul scenaze ZiriTadad revoluciuri da

samoqalaqo omis Tematikaze Seqmnili piesebi idgmeboda. axalma

sabWoTa ideologiam dramaturgiaSi fsiqologiuri dramis axali Janri

“optimisturi tragedia” gaaCina. misi novatoroba axali istoriuli

gardaqmnebis pirobebSi axali faseulobebis damkvidrebaSi

mdgomareobda, romelic axal zneobriv gmirebs warmoSobda. axlebur

Sinaarss iZenda cxovreba, romelic gansxvavebul dramatul

konfliqtebs warmoqmnida. sabWoTa tragediis gmirebi cxovrobdnen da

Tavs swiravdnen axali socialisturi samyaros SeqmnisaTvis.

iRupebodnen moralurad gamarjvebulebi. ar iRupeboda maTi monapovari

da maT saqmes Tanamoazreebi da TanamebrZolebi agrZelebdnen. amitomac

sabWoTa tragedia optimisturi iyo, radgan igi momavlisTvis iyo

gankuTvnili. yvelaze metad misTvis damaxasiaTebeli iyo heroikuli

romantizmi. (40)

optimistur tragediis JanrSi Seqmna dramaturgma S.dadianma piesa

“TeTnuldi”. piesa uZveles svanur legendaze mogviTxrobs. TeTnuldis

mwvervali ubiwo qalwulis simbolo, svanebis wminda salocavi. jer

veravin SeZlo misi dapyroba. es veragi da gasaocari silamazis

daTovlili mwvervali, sabWoTa epoqis gmirebs unda daepyroT. maT ar

esmiT ufrosi Taobis gafrTxileba, rom TeTnuldze asvla

SeuZlebelia da eqspedicia ganwirulia. magram eqspedicia mTaze

asvlas mainc gadawyvets da iRupeba kidec. es uZvelesi legenda

sabWoTa ideologiam Zvel cruwmenebTan brZolis iaraRad gamoiyena

da axal, optimistur tragediad aqcia. S.dadians Tavis piesaSi

Segnebulad ar hqonda gakeTebuli moqmedebis adgilis aRmniSvneli

remarkebi. amrigad, speqtaklis scenografiuli gadawyveta da samoqmedo

forma mTlianad reJisorisa da mxatvris fantazias iyo mindobili.

i.gamrekelma speqtakl “TeTnuldis” scenografia ukve tradiciul

konsturqtivistul formaSi gadawyvita. dekoraciuli konstruqcia

scena-kolofis mTel sivrceSi gaSlil uzarmazari svanuri koSkebisa

da TeTnuldis mTis stilizebul dekoracias warmoadgenda. mxatvroba

formaTa krebiT-ganzogadebiT gamoirCeva. magram i.gamrekelis Seqmnili

sxva scenografiuli namuSevrebisgan gansxvavebiT, “TeTnuldis”

gaformeba yvelaze axlosaa erovnul, qarTul, mxatvrul formebTan.

85

mxatvarma scenaze stilizebuli, magram mainc namdvili svanuri koSkebi

aago, riTic speqtaklis moqmedebis adgilma konkretuli saxe miiRo.

amitom masSi scenuri drois modelireba gansakuTrebul sirTules

warmoadgenda. yvelaze TvalsaCinod warsuli, awmyo da momavali,

tradicia da axali realoba gadaikveTa speqtakl “TeTnuldSi”.

scenuri konstruqcia uzarmazar, erTmaneTze Sejgufebul

paralelepipedebs warmoadgenda. es geometriuli stilizaciiT

gakeTebuli Svidi svanuri koSkisagan Semdgari konstruqcia namdvili

saTofurebiani gvirgviniT bolovdeboda. Tavisi zomebis gamo

dekoracia TiTqos gaWedili iyo scenis sivrceSi. igi sam calkeul

dazga-baqanze iyo agebuli, romelsac erTad ovaluri moyvaniloba

hqonda. dekoraciis marcxena baqani SedarebiT maRali iyo da masze

oTxi svanuri koSki iyo ganlagebuli. koSkebi erTmaneTTan viwro

kibiT iyo dakavSirebuli. dekoraciis marjvena nawili ufro metad iyo

diferencirebuli erTmaneTze awyobili pandusebiT. baqani koSkebs

gars uvlida da siRrmeSi aRmaval kibeebad iqceoda. aq SedarebiT

dabali sami koSki iyo erTmaneTTan Sejgufebuli.

“anzoris” aulisa da “lamaras” dekoraciebisgan gansxvavebiT,

“TeTnuldis” konstruqcia meqanikurad moZravi iyo. moqmedebis

Sesabamisad igi ixsneboda da iketeboda. amitom konstruqcia scenis

siRrmeSi aRwevda. gansaxvavebiT “anzorisa” da “lamaras”

dekoraciebisgan, romelzec konstruqciis plastikuri formidan

gamomdinare msaxiobTa da statistTa moZraoba erT SemTxvevaSi

qvevidan zeviT xorcieldeboda, meore SemTxvevaSi zevidan qveviT da

wriulad. “TeTnuldSi” mxatvarma scenis siRrme gaarRvia da

dekoraciis kompozicia xazobrivi perspeqtivis principebis Sesabamisad

aago. amitom msaxiobebis svla scenaze dekoraciis ukana mxridan da

gverdiTa kulisebidan xdeboda. aseve aRsaniSnavia, rom wina ori

speqtaklis scenografiaSi ukana dekoracia ganyenebuli farda-

drapirebiT iyo gakeTebuli da xels uwyobda dekoraciis

skulpturulobis gamovlenas. “TeTnuldSi” ukana sivrce mTis

stilizebul plastikur dekoracias warmoadgenda da CarTuli iyo

moqmedebaSi. ase aRwerda “TeTnuldis” avtori S.dadiani konstruqciis

ukana planze agebul TeTnuldis mTis dekoracias. “modernistuli

86

formis kubisturi xazebi mkveTrad Cans am dekoraciaSi da swored

Sida moedani Tavisi sxvadasxvagvari xaziT amTlianebs da kravs am or

damoukidebel farTobs”. (41)

svanuri koSkebi aqtiurad iyo CarTuli speqtaklis moqmedebaSi da

saTamaSo-plastikur erTeuls warmoadgenda. koSkebis saTofurebze

msaxiobebisTvis saTamaSo baqani iyo gakeTebuli. speqtaklis

mxatvroba mTlianad ganzogadebul-krebiTi saxis iyo. dekoraciis

eskizebisa da maketis Tanaxmad, dekoraciis iataki zeaRmavali

momrgvalebuli safexurebiani ficarnagebisgan iyo gakeTebuli. isini

scenis planSetis zedapiris dekoraciul formaSi moqnil da

plastikur gadasvlas akeTebda. rac Seexeba koSkebs, isini

TeTrCanarTiani Jangisfer-monacrisfro cisfer tonSi iyo

gadawyvetili. “TeTnuldis” scenografiis kolorituli gadawyveta da

dekoraciis zedapiris faqturuli damuSaveba maqsimalurad

naturalur formebTan iyo misadagebuli da qviT naSeni uZvelesi

koSkebis xaoian da xavsian zedapirs mogvagonebda.

rogorc ukve avRniSne, speqtakl “TeTnuldis” samoqmedo droiTi

sivrce mis gaformebaSi dekoraciis gamokveTili saTamaSo funqciis

miniWebiT warmodgenas gansakuTrebul dinamizms sZenda. dekoraciis

meqanikuri moZraobiT, romelic mTlianad Seesatyviseboda piesaSi

ganviTarebul moqmedebas, i.gamrekelma gadaWra saTeatro mxatvrobaSi

arsebuli erT-erTi urTulesi mxatvruli da esTetikuri amocana.

yvela speqtakli Tavis droiT-sivrcobriv formebSi arsebobs.

pirobiTi scenuri dros Seqmnas xelx uwyobs scenaze dekoraciebiT

Seqmnili scenografiuli garemo. xSirad scenuri dro ar emTxveva

realur dros. rogorc wesi, scenuri dro piesaSi ganviTarebul

movlenebs asaxvas, romelSic Cndeba Tavisi droiTi sivrce. Temis am

nawilSi iyo moyvanili d.kakabaZis citata, romelSic mxatvari piesis

avtorisgan “...scenuri drois zust SegrZnebas moiTxovs”. (42) piesa

“TeTnuldSi” dro da droTa kavSiri is umniSvnelovanesi kategoriaa,

romelic amTlianebs piesas,miuxedavad imisa, rom warsulisa da awmyos

dapirispirebazea agebuli. aseTi formis dramaturgiuli masalis

gaformebisas saWiro iyo ise saerTo droiTi niSnulis moZebna, rom

speqtaklis mxatvruli mTlianoba ar darRveuliyo. garda uSualod

87

dekoraciis qmediT-saTamaSo funqciis gazrdisa, romelic i.gamrekelma

brwyinvaled gadaWra svanuri koSkebis moZraobis ritmul dinamikaSi.

scenografia speqtaklis moqmedebis Sedegad warmoqmnili droiTi

sivrcis materializacias axdens. yvelaze rTuli iseTi droiTi

sivrcis agebaa, romelic Tavad xdeba moqmedebis Tanxvedri. scenuri

dro yovelTvis pirobiTia, speqtakli ki realur droSi midis.

speqtaklis moqmedebis agebuleba karnaxobs mxatvars dekoraciul

formebs, TuU rogor gardaiqmnea es formebi plastikur sivrcobriv

erTeulebad da ra urTierTqmedebaSi iqneba isini msaxiobTan da

dekoraciis sxva detalebTan damokidebulia speqtaklSi srulfasovani

droiTi sivrcis SeqmnasTan. i.gamrekelma “TeTnuldis” gaformebaSi

miagno martiv, magram Zalian efeqtur xerxs. warmodgenis finalSi,

rodesac mTamsvlelTa eqspedicia iRupeboda svanuri koSkebi ganze

gadioda da samgloviaro zaris ritmSi iwyebda moZraobas. mayureblis

winaSe iSleboda koSkebis kubistur-xazobrivi stilizaciiT agebuli

TeTnuldis mwvervali, romelic finalur scenaze mkveTri wiTeli

Suqis nakadiT iyo ganaTebuli. qmediTi scenografiis principebze

Seqmnilma “TeTnuldis” dekoraciulma gaformebam SesaZlebeli gaxada

warmodgenis moqmedebis scenuri droisa da realuri drois

erTmaneTTan damTxveva. scenaze ganviTarebuli ambavi, romelic

mxatvris mier Seqmnil samyaros konkretul scenografiul modelSi

ganxorcielda, gaarRvia pirobiTi droiTi sazRvrebi da realur

cxovrebaSi gaaerTiana Teatraluri realoba da cxovrebiseuli

sinamdvile. speqtaklis finalSi koSkebis ritmuli moZraoba,

azrobrivad dakavSirebuli iyo dramaturgiasTan da reJisoris mier

dasaxul speqtaklis zeamocanasTan. mxatvarma qarTuli mxatvrul-

stilisturi formebis ganzogadebiT Seqmnil dekoraciul sivrceSi,

dekoraciuli xerxebiTa da scenis teqnikuri SesaZleblobebis

gamoyenebiT, SeZlo speqtaklisgan cocxali organizmi Seeqmna.

al.axmetelisTvis speqtakli dinamikuri procesi iyo, romlis Sedegi

imdenad iyo damokidebuli procesze, ramdenadac Tavad process

gaaCnda moqmedebaSi ritmis gansazRvris unari. rogori ritmuli iyo

dekoraciebis forma al.axmetelis speqtaklSi, aseTive iyo

speqtaklebis mizanscenebis ritmuli cvalebadoba. es formaTa da

88

plastikur naxazTa kontrastuli gadawyveta mamoZravebeli muxti iyo

speqtaklis procesisa, romelic i.gamrekelis scenografiaSi ubadlod

iyo Sesisxlxorcebuli.

piesis Tanaxmad, scenaze Zveli svanuri dResaswauli lamproba

imarTeboda. es mterze gamarjvebis dResaswaulia da saimprovizacio-

sanaxaobrivi warmodgenebiT mimdinareobda. aman al.axmetels saSualeba

misca speqtaklSi vrclad gaeTamaSebina Zveli qarTuli xalxuri

sanaxobrivi-saimprovizacio warmodgena, romelsac niRbosani berikebi

da bapebi asruleben. am faqtiT reJisorma kidev ufro mkafiod

gamoxata Tavisi gansakuTrebuli damokidebuleba Zveli qarTuli

Teatris tradiciebisadmi, romlis axleburi gaazrebiTa da

tradiciuli mxatvruli formebis gaTvaliswinebiT Seqmna axali

qarTul heroikul-revoluciuri Teatri. m.TevzaZes Tavis wignSi

“scenuri sivrcis problema sandro axmetelisa da irakli gamrekelis

SemioqmedebaSi” moyvanili aqvs k.marjaniSvilis citata, romelSic

didi reJisori qarTuli xalxuri Teatris Sesaxeb werda- ”qarTulma

xalxurma sanaxaobebma SesaZloa migviyvanos iseT moulodnel

daskvnamde, romelic ara Tu dasdebs axal safuZvels, aramed

ganagrZobs sicocxlis im Zafs romelic modis dRes dakarguli, magram

odesRac arsebuli namdvili erovnuli Teatrisgan”.(43)

k.marjaniSvilis es gamonaTqvami yvelaze metad esadageba al.axmetelis

Teatralur azrovnebas.

piesaSi xalxis mZlavri masa ar moqmedebs. aq ar iyo mezRvaurebis,

an ajanyebuli daRestnelebis sabrZolo yiJina. S.dadianis piesaSi

antikuri tragediis msgavsad, qoro moqmedebda. m.TevzaZes Tavis

wignSi moyvanili aqvs S.dadianis amonaridi, romelSic piesis avtori

aRniSnavs, rom “... Cemi qoro ufro sulieri ganwyobilebebis Semqmnelia

piesaSi da ara bedis momaswavebeli an ganmmartebeli”...(44)

“TeTnuldSi” erTmaneTs miTi da realoba upirispirdeba. “TeTnuldi”

miTia, romelsac zneobriv safuZvlad mTeli svaneTis siwminde udevs.

misi SebRalvis ufleba ki aravis aqvs. yvelas, vinc amas daapirebs,

buneba STanTqavs. miTisa da realobis, warsulisa da awmyos

dakavSirebas erTmaneTTan, al.axmetelma speqtaklSi berikebis scenebiT

cdilobda.

89

gansakuTrebiT sainteresod iyo gadawyvetili berikebis scenebi II

moqmedebaSi. ZiriTadi samoqmedo sivrce dekoraciuli danadgaris

centraluri moedani iyo. bapebis scenebSi mizanscenebi ise iyo

agebuli, TiTqos berikebi qaoturad, uamocanod gadaadgildebodnen

scenaze. sinamdvileSi maTi aseTi moqmedeba erTgvar plastikur

improvizacias waagavda. yvelaze STambeWdavi lamprobis ritualuri

cekva iyo, rasac gansakuTrebul gamomsaxvelobas bapebis kostiumi-

niRbebis groteskuli saxviTi forma aniWebda. i.gamrekelma

specialurad “TeTnuldis” scenografiisTvis Seqmna berikebis

kostiumebi da niRbebi. qmediT scenografiaSi personaJuli da

saTamaSo scenografiis amoqmedeba mTlianad pasuxobda Tanamedrove

scenografiis principebs. speqtaklis gaformebis samive forma erTian

qmediT formaSi moeqca. aman kidev ufro gaamdidra speqtakli da mis

mxatvrul mTlianobaSi damatebiTi saxviT-gamomsaxveli elementi

Seitana. erT scenaze, erTi ambis garSemo, gaerTianda axali da Zveli

Teatraluri esTetika da uZvelesi Teatris formebi, romelmac

erTmaneTi Seavso da sabolood speqtaklis mTlian mxatvrul

formaSi Sejerda.

TeTnuldis legendis erovnuli suliskveTebiT gamsWvaluli

piesis dadgma, sabWoTa ideologiis kosmopolitizmis pirobebSi,

sakmaod Tamami nabiji iyo. “optimisturi tragedia” “TeTnuldis”

wyalobiT, SoTa rusTavelis Teatris scenaze sruli masStabiT

warmoCinda qarTuli Teatris warsuli da axali mxatvruli forma,

axali esTetika. igi srulad pasuxobda qarTuli saTeatro xelovnebis

im epoqis moTxovnebs, romelSic igi daidga. es iyo Teatraluri

konstruqtivizmi warmoqmnili Tanamedrove xelovnebis modernistul,

klasikur, Teatralur da xalxur sanaxaobriv xelovnebaze.

rom ara i.gamrekelis scenografia, al.axmetelis reJisoruli

meTodi, romelic sanaxaobrivi Teatrisken iswrafvoda, speqtaklebi

“anzor”, “lamara”, “TeTnuldi” srulyofil mxatvrul saxes ver

SeiZenda. grandiozuli Tavisi masStabiTa da mxatvruli zemoqmedebiT,

masobrivi scenebi, reJisors piesis mTavari ideis matarebeli gmiris

gamosavlenad sWirdeboda. es is zneobrivi gmiri iyo, romelsac

Tavisi magaliTiT SeeZlo Seecvala movlenaTa svla, aiyolia da

90

Tavad eqcia gmirad xalxi. aseTi zneobrivi gmiris ZiebaSi iyo al.

axmeteli mTeli Semoqmedebis manZilze “bedro zmaniadan” Tavis bolo

warmodgenamde.

“anzori”, “lamara” da ”TeTnuldi” rogorc tripriqi ise aRiqmeba.

masSi erTmaneTs Seerwya al.axmetelis reJisoruli meTodi da SoTa

rusTavelis Teatris esTetika, romelic qarTuli Teatris

tradiciebis gaTvaliswinebiT, axal Teatralur gamomsaxvelobiT enad

iqca. i.gamrekelis scenografiaSi gamorCuli adgili ukavia am sami

speqtaklis gaformebas. samive speqtaklSi mxatvarma gansxvavebuli

ideis da suliskveTebis matarebeli samyaros modeli Seqmna. “anzorSi”

iyo heroikul-revoluciuri, gardatexis zRvarze myofi samyaro;

“lamaraSi” samyaros mTlianobis idea, romelic adamianisadmi

siyvarulis da zneobis miTiur magaliTzea damyarebuli; da

“TeTnuldi”, romelic ganuyofelia sakuTari erovnuli

TviTSegnebisgan da warsuli tradiciebisgan. amitom TemaSi

gansakuTrebuli aqcenti al.axmetelisa da i.gamrekelis mier Seqmnil

am sam speqtaklzea gakeTebuli, radgan maTSi mkafiod gamoikveTa

qarTuli erovnuli forma da Sinaarsi.

Tavi II. Tanamedrove qarTuli scenografia

qveTavi I. Tanamedrove scenografiis Teoriis sakiTxebi

Tanamedrove TeatrSi scenografias speqtaklis mTliani

mxatvruli saxis SeqnaSi gansakuTrebuli adgili ukavia. scenografiam,

rogorc Teatraluri dadgmis sivrcobrivi gadawyvetis erTobliobam,

Tavis TavSi gaaerTiana is mravalferovani gamomsaxvelobiTi

saSualebebi, romliTac iqmneba dramaturgiis materialuri forma da

speqtaklis samoqmedo plastikur-dekoraciuli garemo. scenografiia

Semadgeneli elementebia, dekoraciuli formebiTa da sagnebiTa

gansazRvruli scenuri garemo, ganaTeba, scenis teqnikuri mowyoba da

aRWurviloba, scenuri kostiumi da grimi. yvelaferi es Tavs iyris

qmediT-saxovan sistemaSi, romelsac speqtaklis scenografiuli saxe

warmoadgens.

scenografiis ganviTareba TeatrSi reJisoris profesiis da

reJisuris, rogorc xelovnebis dargis mniSvnelobis gazrdam

91

ganapiroba. swored reJisuram yvelaze mkafiod gaiazra scenografiis

mniSvneloba Teatraluri nawarmoebis SeqmnaSi. sruliad axleburad

moxda Teatris mxatvris profesiis gaazrebac. scenografi aRar iyo

ubralod speqtaklis mxatvar-gamnformebeli. igi gaxda Teatris

teqnologi, inJiner-konstruqtori, fermweri, arqiteqtori, dizaineri.

sasceno sivrcis organizeba, speqtaklis samoqmedo garemos Seqmna,

dekoraciis azrobrivi ganTavseba scenis sivrceSi da funqcionalurad

gamarTuli scenografiuli garemos Seqmna mxatvar-scenografs evaleba.

misi Semoqmedeba axal meTodologiazea damyarebuli. Tanamedrove

TeatrSi qmediTi scenografiis arsidan gamomdinare, garTulda

scenografiis funqcionaluri datvirTvac.

scenografiis, rogorc saxviTi xelovnebis damoukidebeli dargis

ganviTarebam saWiro gaxada misi Teoriuli safuZvelis gansazRvrac.

scenografiis Teoriuli safuZvlebi Teatris ganviTarebis

aTaswleulebis manZilze dagrovil gamocdilebas da sxvadasxva

qveynebis sanaxaobrivi kulturis tradiciebs emyareba. scenografiis

Teoriis sakiTxebi, romlebic kompleqsurad moicavs scenuri

nawarmoebis sivrcobrivi gadawyvetis yvela struqturul

Taviseburebebs, Cvens droSi da Cvens Tvalwin yalibdeba. Teatri,

rogorc cocxali da mudmivad ganaxlebadi xelovneba, araerTgvarovan

mxatvrul formebs badebs. Sesabamisad misi Teoriuli safuZvelic da

meTodologiuri formac araerTgvarovania. xelovnebaTmcodne da

scenografiis mkvlevari m.etkindi aRniSnavda, rom - “xelovnebis es

dargi ver daikvexnis, Tavis monaTesave saxelovnebo dargebis msgavsad,

met-naklebad SemuSavebuli TeoriiT... Teoria aq imdenia, ramdeni

mxatvaric arsebobs” (45)

Teatrmcodneebisa da xelovnebaTmcodneebis interesi Tanamedrove

scenografiis Teoriuli sakiTxebisadmi 1970-ian wlebSi aqtualuri

gaxda. mkvlevarTa naSromebSi dekoraciuli xelovneba ganixileboda,

rogorc Teatraluri xelovnebis Semadgeneli erTeuli. scenografia

ki, rogorc speqtaklis danamati. mas saxviTi xelovnebis romelime

dargis poziciidan ganixilaven, magaliTad ferweris. saukuneebis

manZilze scenografiis ganviTareba yvelaze mWidrod ferweris

ganviTarebasTan iyo dakavSirebuli. igi gansazRvravda scenografiis

92

ZiriTad mxatvrul formas da funqciur mxares. masSi aisaxa dazguri

xelovnebis TiTqmis yvela mxatvruli mimdinareoba da stili. ase iyo

qarTul Teatralur mxatvrobaSic, romelic mTlianad dazguri

xelovnebidan amoizarda, SemdgomSi qarTuli sanaxaobrivi Teatris,

qarTuli monumenturi mxatvrobis da wignis dasuraTebis tradiciebis

axleburi gaazreba mohyva.

scenografiis kompoziciur agebulebas gansazRvravs Teatris

specifikuri Taviseburebebi (arqiteqtura, scenis forma da misi

teqnikuri maxasiaTeblebi), dramaturgiuli masalis forma da

Sinaarsi, romlidanac gamomdinareobs piesa, moqmedeba, misi

dekoraciis CarTuloba speqtaklis moqmedebaSi. arqiteqtura, rogorc

scenuri sivrcis forma gansazRvravs speqtaklis gaformebis saxes,

moicavs ra scenis teqnikur parametrebsa da maxasiaTeblebs. ferwera

Tanamedrove Teatralur mxatvrobaSi dekoraciis koloritiT da

ganaTebis palitriT ganisazRvreba. scenis dekoraciuli sivrcis

plastikuri damuSaveba ki, damokidebulia gaformebis sagnobrivi

detalebis msaxiob-personaJTan urTierTqmedebaze. msaxiobis moqmedeba

da scenografiuli garemos urTierTqmedeba scenaze, dadgmis

reJisorul koncefciazea damokidebuli.

qarTuli scenografiis Teoria da Teatris mxatvris praqtikuli

SemoqmedebiTi saqmianobis meTodologia SedarebiT naklebad

Seswavlili. CvenSi scenografiis saxviTi xelovnebis damoukidebel

dargad Camoyalibeba 1920-ian wlebSi mimdinareobda. mas ar gaaCnda

erTiani Teoriuli safuZveli, xolo saTeatro mxatvrobis

meTodologia mTlianad mxatvar-Semoqmedebis praqtikul codnasa da

gamocdilebas emyareboda. scenografiis Teoriuli principebis

gansazRvra, misi ganviTarebis adreul etapze, mravalricxovan

sarepeticio CanawerebSi, da reJisorTa naSromebsa Tu werilebSi

SeiZleba moviZioT. am TvalsazrisiT, metad mniSvnelovania didi

mxatvris, scenografis, mkvlevarisa da Teoretikosis d.kakabaZis

werili “qarTuli dramatuli studia”, romelSic avtori sakuTari

praqtikuli gamocdilebidan gansazRvravs scenografiis ZiriTad

Teoriul sakiTxebs. maTSi mkafiod ikveTeba d.kakabaZis novatoruli

93

SemoqmedebiTi azrovneba, romlis ZiriTadi Tezisebi Tanamedrove

msoflio scenografiis Teoriul safuZvlebs Seadgens.

d.kakabaZe Zalian did mniSvnelobas aniWebda mxatvris rols da

funqcias TeatrSi. mxatvris gamonaTqvamebidan aSkara xdeba, rom igi

ar ganixilavs mxatvars, rogor ubralod speqtaklis gamformebels, da

mis saqmianobas saerTo Teatralur SemoqmedebasTan aigivebs. “mxatvari

ilustratori ki ar aris reJisoris azrisa, aramed reJisorTan erTad

Slis dramatul moqmedebas. es gamonaTqvami emTxveva 1920-30-ian wlebis

qarTuli scenografiis praqtikul miRwevebs, qmediTi scenografiis

principebis gaTvaliswinebiT, romelic mimarTuli iyo scenuri

moqmedebis gaformebaze. mxatvris mier “dramatuli moqmedebis gaSlas”

Teatrmcodne n.uruSaZe ganmartavs Semdegnairad: igi miiCnevs, rom am

fraziT, mxatvari akonkretebs Tavis funqcias TeatrSi da Tavis

CarTulobas speqtaklis da gmirTa cxovrebis dinebaSi. Semdeg

d.kakabaZe vrclad saubrobs Teatris mxatvris SemoqmedebiT meTodze:

“...mxatvari muSaobs saxviTi xelovnebis saSualebiT, magram marto

feri, moculoba, sivrce ki ar unda ainteresebdes, aramed TviT

moqmedeba- speqtaklis dinamika”. mxatvris roli metad mniSvnelovania

speqtaklis ideuri Sinaarsis gamoxatulebaSi. mxatvari aucileblad

gavlenas axdens speqtaklis formaze da ideur Sinaarsze. yovel

mxatvrul nawarmoebs unda axasiaTebdes mTliani mxatvruli

gamosaxuleba. unda moiZebnos erTi ideuri Sinaarsi speqtaklisa -

amaze muSaobs reJisori, avtori, dramaturgi. speqtaklis mTlianobis

momcemi aris umetes SemTxvevaSi mxatvari”.

d.kakabaZe miiCnevs, rom mxatvari TeatrSi midis imisaTvis, rom

amoxsnas piesis da speqtaklis dedaazri da igi emociurad zemoqmedi

gaxados. mayurebelze amgvar zemoqmedebas, ganapirobebs is

Teatraluri metyveli saSualebebi, romlebsac mimarTaven scenis

xelovanebi dramaturgis nawarmoebis amosaxsnelad. es saSualebani

garkveulad unda ukavSirdebodnen erTmaneTs, qmnidnen garkveul

sistemas. maSin aRmocendeba am speqtaklis gaTamaSebis konkretuli

piroba”.(46)

speqtaklis samoqmedo sivrce aris “mxatvris SemoqmedebiTi

kategoria, romelic xsnis filosofiurad piesas da speqtakls”.

94

imisaTvis rom mxatvarma scenaze samoqmedo scenografiuli garemo

Seqmnas, saWiroa, pirvel yovlisa, “dramaturgma Camoayalibos

kompoziciur-arqiteqturul formebSi piesa. speqtaklis mxatvruli

saxis Seqmnisas xelovnebis sxvadasxva formebi erTian saxviT sistemaSi

iyrian Tavs. speqtaklis mxatvruli mTlianobis misaRwevad saWiroa

ganisazRvros speqtaklis mxatvruli gaformebis kompozicia, wyoba.

igi speqtaklis siuJetur-dramaturgiuli safuZvliT iwyeba. d.kakabaZe

dramaturgebisgan scenuri drois zust SegrZnebas moiTxovs, “raTa

droSi gaSlili nawarmoebi erT mTlianobad Sekruliyo. warmodgenis

dramaturgiuli safuZveli imgvari struqturis unda iyos, rom drois

Segneba (ara epoxalurad), aramed sivrcis gagebiT (udroo

scenacarielia) unda aigos”. (47) amas d.kakabaZe kompoziciis grZnobas

uwodebs. Tanamedrove TeatrSi speqtaklis mxatvrul formas

dramaturgiuli masalis reJisoruli wakiTxva gansazRvravs, romliTac

ikveTeba dadgmis zeamocana.

speqtaklis mxatvruli mTlianobisTvis gansakuTrebuli

mniSvneloba uSualod scenografias eniWeba. dadgmis sivrcobrivi

gadawyveta gansazRvravs speqtaklis vizualur mxares. igi moicavs ara

marto mxatvris mier Seqmnil dekoracias, kostiumsa da ganaTebis

struqturas, aramed yvelafers, rac scenis sivrceSi speqtaklis

moqmedebis gaSlas emsaxureba. speqtaklis sivrcobriv gadawyvetaSi

aseve mniSvnelovani funqcia msaxiobs da mis fizikur SesaZleblobebs

eniWeba, aseve Teatraluri scenis arqiteturul wyobas da mis teqnikur

aRWurvilobas.

d.kakabaZis azriT, scenografiuli sivrce mTlianad unda

gaiSalos Teatris scenaze, moicvas misi yvela sivrculi monakveTi:

avanscena, saxeldobr scena, kulisebi, mayurebelTa darbazic ki.

saWiroa sasceno sivrcis axleburi aTviseba. Tanamedrove Teatrs aRar

akmayofilebs Zveli Teatris teqnikuri SesaZleblobebi da masze

agebuli dramaturgiuli moqmedeba. “exla scenuri “kolofi” icvleba”.

d.kakabaZe saubrobs aratradiciul sasceno sivrcis scenografiul

aTvisebazec da scena-kolofis saTamaSo moedniT Secvlis ideas

ganixilavs. es sakiTxi gansakuTrebiT yuradsaRebia, radgan XX

saukunis dasawyisSi mTels msoflioSi scenografiuli eqsperimentebi,

95

rogorc tradiciul scena-kolofis sivrceSi, aseve alternatiuli,

araTeatralur sivrceebSi mimdinareobda. (magaliTisTvis 1907 wels

miuxenSi agebuli samxatyvro Teatris axali Senoba, arqiteqtori

m.litmani).

klasikuri scenis sivrce, anu scena-kolofi (romelsac SoTa

rusTavelis Teatris scena warmoadgens) gansazRvravs da ganapirobebs

speqtaklis scenografiis plastikur-sivrcobriv formas. klasikuri

Teatraluri sivrce sasceno sivrciTa da mayurebelTa darbaziT,

scenis portaliTaa gamijnuli. sxvadasxva epoqebSi scenis portali

gansazRvravda speqtaklis mxatvrul formas, magram is yovelTvis

pirobiTi xasiaTis iyo. naturalizmSi igi uxilavi meoTxe kedliT,

mTlianad gamijnavda mayurebels da msaxiobs. Tanamedrove TeatrSi

zRvari mayurebelTa darbazsa da scenas Soris, kidev ufro pirobiTi

gaxda, radgan igi Tavisufalia raime SezRudvebisgan. aratradiciul

sasceno sivrcis gaformebisas scenografma unda gansazRvros

plastikuri formis iseTi gadanawileba scenaze, rom dekoracia scenis

pirobiTi portalis farglebSi moeqces.

sasceno sivrcis organizebisaTvis aucilebelia ganisazRvros

scenis realuri da irealuri sivrce. scenis realuri sivrce misi

arqiteqturuli formaa. igi saSualebas aZlevs mxatvars gansazRvros

scenografiuli garemos forma, anu irealuri sivrce. igi scenis

realuri formas, mis sivrceSi agebul irealuri sivrcis konkretuli

formiseuli elementebis urTierTqmedebiT, moqmedebis specifikis,

dramaturgiuli masalis Taviseburebis, Janris, Teatris esTetikis,

epoqisa da gaformebis koncefciis Tanaxmad cvlis.

“Teatraluri sivrce aris mTavari elementi, sadac moZraobs

msaxiobi. es aris mTavari elementi speqtaklisa - mxatvris

SemoqmedebiTi kategoria, romelic xsnis filosofiurad piesas da

speqtakls”. (48) scenografiis vizualuri aRqmisaTvis saWiroa masebis

urTierTqmedeba, anu speqtaklis mizanscenobrivi naxazi, romelic

gansazRvravs scenis sivrcis plastikuri damuSavebas.

d.kakabaZe aRniSnavs, rom “mxatvarma aucileblad unda gauwios

angariSi dramaturgs, reJisors da mayurebels, magram upirveles

yovlisa, unda gauwios angariSi aqtiors”. (49) msaxiobis

96

SesaZleblobebis gamovlena da maTi gaTvaliswinebiT speqtaklis

samoqmedo garemos Seqmna, Tanamedrove scenografiis Teoriis erT-erTi

umniSvnelovanesi sakiTxia. msaxiobis moqmedeba scenaze viTardeba,

Tanac scenur sivrcesa da dekoraciul garemosTan rTul sivrcobriv

urTierTkavSirSi.

scenis sivrceSi dekoraciis plastikuri formis siRrmiseuli

gamovlena msaxiobisa da scenografiuli formebis urTierTqmedebis

Sedegad xdeba. scenuri sivrcis plastika srulad speqtaklis

mizanscenobriv naxazSi vlindeba. a.Tairovi werda- “scenuri

nawarmoebi garkveulwilad arqiteqturuli nawarmoebicaa, is kidev

ufro rTuli ramaa, vidre arqiteqtura, radgan misi elementebi, misi

masebi cocxalia, moZravia da am nagebobaSi sizustis miRweva, masaTa

swori gadanawileba erT-erT mTavari amocanaa”. (50)

speqtaklis msvlelobisas msaxiobebi calkeul azrobriv jgufebs

qmnian da rTul mizanscenobriv monaxazSi erTiandebian. am jgufebis

xazobrivi wyoba, msaxiobTa raodenoba, dekoraciuli foni, romelzec

maTi moqmedeba viTardeba, scenur sivrcesa da dekoraciul garemosTan

rTul sivrcobriv urTierTkavSirSia. amitom saWiroa speqtaklSi

scenaze msaxiobis organuli saTamaSo sivrcis Sesaqmnelad

ganisazRvros, Tu rogor garemoSi iqmneba mizanscenebSi plastikuri

jgufebi. mizanscenobrivi naxazis dinamikas dramaturgiul masalaSi

arsebuli moqmedebis xarisxi ganapirobebs. msaxiobi ganuyofelia

scenaze arsebuli sagnobrivi da dekoraciuli sivrcisgan. metic - mas,

rogorc speqtaklis moZrav plastikur da qmediT elements, moqmedebaSi

mohyavs scenur sivrceSi azrobrivad galagebuli dekoraciis

detalebi. amitomac msaxiobis samoqmedo adgili scenaze da misi

Serwyma dekoraciul sivrcesTan gadamwyvet funqcias asrulebs

scenografiuli garemos SeqmnaSi.

speqtaklis mizanscenobrivi naxazi da moqmedebis dinamizmi

al.axmetelis speqtaklebSi msaxiob-statistTa didi masis

qoreografiul-plastikur mizanscenobriv naxazSi vlindeboda. amas

xels uwyobda dekoraciis qmediTi SesaZleblolebi. diferencirebuli

saTamaSo moednebi, dekoraciis faqturuli damuSaveba, gaformebis

calkeuli detalebi da TamaSSi CarTuli sagnebi, speqtaklis

97

reJisoruli naazrevis gamovlenas emsaxureboda. d.kakabaZe wers, rom

“mxatvarma unda Seqmnas sivrcis da moculobis forma Sefardebuli

piesis ideur SinaarsTan-rom aqtioris TamaSi da piesis moqmedeba

daubrkolebliv gaSlili iqnes”. d.kakabaZe Tavis TezisebSi xazgasmiT

aRniSnavs, rom mxatvarma speqtaklis gaformebaze muSaobisas mTeli

Tavisi SemoqmewdebiTi Zalisxmeva da Canafiqri unda mimarTos

“aqtioris TamaSisTvis” da “speqtaklis mTavari moqmedebisTvis”.

Tanamedrove scenografiaSi scenografiuli xerxebiT speqtaklis

mxatvruli ideis gamosaxva sul ufro xSirad gaTamaSebuli sagan-

dekoraciebiT xdeba.

scenografia, rogorc Teatraluri nawarmoebis mxatvrul-

vizualuri forma, iTvaliswinebs Teatris specifikas, SemoqmedebiT

miswrafebebs, tradiciebze dayrdnobiT, gamomsaxvelobiTi xerxebis

axleburi gaazrebis kanonzomierebas. “Teatraluri warmodgena

sinTetikur xasiaTs unda atarebdes”, - acxadebs d.kakabaZe. mxatvris am

sityvebSi kodirebulia Teatris sinTezur-sinkretuli arsi, romelSic

martivi saxviTi formebidan warmoqmnili sinTezi speqtaklis mxatvrul

mTlianobaSi ikvreba. Tanamedrove scenografiaSi Tanabari wiliT

aris warmodgenili Teatraluri da saxviTi xelovnebis TiTqmis yvela

dargi.

Teatri sinkretul-sinTezuri xelovnebaa. pirveladi masSi aris

sinTezuri sawyisi. igi damaxasiaTebelia pirvelyofili primitiuli

formiseuli elementisaTvis, rogoricaa ritualuri wes-Cveulebebis

cekva-TamaSobebi. sinTezuroba vlindeba scenuri nawarmoebis Seqmnis

procesSi CarTul xelovnebis sxvadasxva formebis urTierTqmedebaSi

(simRera, musika, cekva, mxatvroba) misgan warmoSobili xelovnebis

martivi formebi ferwera, qandakeba, musika, literatura, Teatris

Semadgenel calkeul elementebad darCa. literatura TeatrSi

dramaturgiad iqca, mxatvruli gaformeba-dekoraciul xelovnebad,

musika-speqtaklis xmovan-musikaluri gadawyvetad, plastika-sasceno

moZraobad da qoreografiad. pirvelyofili xelovnebis formiseuli

daSliT warmoqmnili saxviTi xelovnebis martivi formebis

urTierTqmedebiT, warmoiSva rTuli sinTezuri xelovnebis sistema -

98

Teatri. igi mWidrodaa dakavSirebuli xelovnebaTa saerTo

sistemasTan.

speqtaklis Seqmnis procesSi sinTezuri elementebis Serwymas

reJisura uzrunvelyofs. misi amocanebia: dramaturgiuli masalis

wakiTxva, dadgmis zeamocanis gamovlena, mizansconebrivi naxazis ageba,

msaxiobTa SesaZleblobebis gansazRvra, maTTvis samoqmedo amocanebis

dasaxva. samoqmedo sivrcis Seqmnas, scenis sivrcis plastikur

damuSavebas, Teatraluri kostiumebis Seqmnas, speqtaklis samoqmedo

sivrceSi sagnebis swor ganawilebas, scenografia uzrunvelyofs.

speqtaklis mxatvrul-vizualuri saxis Sesaqmnelad dRes saxviTi

xelovnebis yvela dargi gamoiyeneba. scenografiis kompozicias

gansazRvravs Teatris specifikuri Taviseburebebi, dramaturgiuli

masalis forma da Sinaarsi, romlidanac gamomdinareobs piesa-

moqmedeba, dekoraciis CarTuloba speqtaklis moqmedebaSi. ferwera

Tanamedrove Teatralur mxatvrobaSi dekoraciis koloritiT da

ganaTebis specifikiT ganisazRvreba. scenis plastikuri damuSavebaSi

umTavresi funqcia, speqtaklis sagnobriv sivrces da mis msaxiob-

personaJTan urTierTqmedebas eniWeba. rac Seexeba Teatris esTetikas,

igi gansazRvravs dramaturgiuli masalis interpretacias, romelSic

vlindeba reJisoruli koncefcia da speqtaklis dekoraciuli

gadawyveta.

scenografiis, rogorc dinamikuri sistemis funqciur

TanafardobaSi Sedis scenuri garemo, Tavisi sagnobrivi sivrciT,

dekoraciis koloriti, sagnis feri, misi faqtura (qsovili, xe, tyavi,

muSamba da sxv), ganaTeba, scenuri kostiumis kolorituli gadawyveta

da grimi. speqtaklis kolorits gansazRvravs dekoraciis masalis

bunebrivi feri da faqtura, romelic SesaZloa sufTa saxiT darCes

gaformebaSi, an moxdes, maTi Tvisebebis gamoyenebiT, masalis efeqtis

gaZliereba, ramac SesaZloa Secvalos masalis pirvandeli forma. amis

magaliTad m.SveliZis “lamaraSi” sabrZolo farebis metalis

bzinvarebis efeqti xelovnuri tyavis masalis zedapiris ferweruli

damuSavebiT iyo miRweuli.

speqtaklis ganaTeba scenografiuli elementi maSinaa, roca igi

moicavs scenis saerTo ganaTebasa da misi feriT datvirTvas. igi

99

avlens scenis sivrcobriv parametrebs da moculobas. misi saSualebiT

miiRweva dekoraciuli elementebis mkafio an bundovani forma.

ganaTebis simZlavre da misi ganawileba speqtaklSi mxatvruli

gaformebis formazea damokidebuli. scenografiis koloriti srulad

speqtaklis msvlelobisas ganaTebis sistemasa da Suq-weris

palitrasTan erTad vlindeba. dekoraciis feri, faqtura da ganaTeba

sxvadasxvagvarad urTierTmoqmedeben speqtaklSi. feriT

gamdidrebuli ganaTeba moqmedebaSi azrobriv da emociur maxvilebs

akeTebs. dekoraciis plastikis gamovlenac ganaTebis xarisxzea

damokidebuli. Tanamedrove scenografiaSi scenis teqnikur

aRWurvilobidan gamomdinare, xSirad ganaTeba iTavsebs speqtaklis

feradovan-koloritul gadawyvetas.

scenografiis kompozicia scenis sivrceSi masebis ganawilebiT,

maTi plastikuri damuSavebiT, koloritisa da Suqweris

urTierTqmedebaSi iqmneba. isini moqmedebaSi mudmivad avseben erTmaneTs

da xels uwyoben scenografiuli sivrcis formirebas. yvela am

elementis damakavSirebeli aris msaxiobi, rogorc qmediTi da saxviT-

plastikuri erTeuli. misi saSualebiT xelovnebis sxvadasxva

formebis urTierTqmedebisas warmoqmnili dinamikiT speqtaklis

temporitmi iqmneba. dinamika speqtaklSi ganisazRvreba msaxiobTa

realuri gadaadgilebiT scenis sivrceSi, maTi moZraobiT

mizanscenebSi, masobrivi scenebis gadawyvetiT, koloritiTa da xmovan-

musikaluri formiT. masSi igulisxmeba msaxiobis intonacia,

speqtaklis musikaluri fonebi, bunebrivi xmebi da sxva. dadgmis

musikaluri gaformeba dakavSirebuli msaxiobis moqmedebasTan scenaze.

speqtaklis dinamika damokidebulia aseve piesis siuJetur-

dramaturgiul wyobaze, romelic gansazRvravs moqmedebas scenaze.

xolo piesis reJisorul interpretaciazea damokidebuli speqtaklis

samoqmedo sivrce. rogorc zemoT avRniSne d.kakabaZisTvis didi

mniSvneloba hqonda ramdenad iyo dramaturgiul masalaSi

gansazRvruli samoqmedo dro, Tanac ara istoriuli drois asaxvis

TvalsazrisiT, aramed scenur sivrceSi moqmedebisa da moqmed

aqtiorTa Soris warmoSobili scenuri drois.

100

qveTavi II

scenuri dro da sivrce

Teatralur scenazeE moculobiani, samganzomilebiani dekoraciis

Seqmna, XX saukunis dasawyisis xelovnebaSi realobis siRrmiseulma

gaazrebam ganapiroba. 1920-ian wlebSi TeatrSi konstruqtivizmis epoqa

dadga. misi mniSvnelovani monapovari mxatvrebis mier masalis, rogorc

scenografiis ZiriTadi gamomsaxveli saSualebis, sruliad axleburi

gaazreba aRmoCnda. masalasTan erTad faqturac, misi gamoyenebiTi

mniSvnelobiTa da gamomsaxvelobiTi SesaZleblobebiT. TandaTanobiT

gamoikveTa, rom sxvadasxva faqtura SeiZleba scenografiul formas

daedos safuZvlad. mxatvrebi dainteresdnen faqturis

mravalferovnebiT. xe, metali, tyavi, jvalo, sxvadasxva qsovili,

mxatvris xelSi scenaze Seqmnil warmosaxviT samyaros, realur da

xelSesaxeb formas aniWebda. Tanamedrove scenografiis SemoqmedebiTi

procesis erT-erTi ganuyofeli nawilia sagnis faqturaze muSaoba.

realobis siRrmiseulma gaazrebam, Teatralur mxatvrobaSi

scenuri drois cneba warmoSva. igi mWidrod aRmoCnda dakavSirebuli

scenuri sivrcis gansazRvrebis problemasTanac. miuxedavad imisa, rom

scenografia Teatris kanonebs emorCileba, mas Tavisi Sinagani

sicocxle gaaCnia. gansakuTrebiT maSin, roca scenografia moqmedebis

gaformebas emsaxureba da ara siuJetis naxatebiT ilustrirebas

axdens.

naturalizmis TeatrSi dro scenaze obieqturi movlena iyo da

asaxavda im “cxovrebis nawils”, romelic TamaSdeboda scenaze. aseTi

Caketili scenografiuli sivrce gamoricxavda realuri da scenuri

drois erT droiT sivrceSi arsebobas da mTlianad emijneboda

realur dros. miuxedavad amisa, igi mainc esTetikur kategoriad

rCeboda.

Teatralurma konstruqtivizmma scenografiaSi konkretulad da

Zalian mkafiod wamoayena scenuri da realuri drois problema

Tanamedrove TeatrSi. scenuri dro pirobiTi da irealuria. igi

SekumSulia scenis sivrceSi mocemul plastikur formaSi da mTlianad

gamijnulia realur drosTan, romelsac speqtaklis qronometraJi

warmoadgens.

101

TiTqmis yvela konstruqciuli dekoraciis problema misi

statikurobaa. igi zRudavs scenuri drois svlas. am problemis

dasaZlevad, scenaze xSirad dekoraciebis mTlianad an nawilobriv

gadaadgilebas mimarTaven, rac scenaze drois svlas asaxavs.

miuxedavad imisa, rom dekoraciis es garegnuli moZraoba

dakavSirebuli iyo scenaze moqmedebis ganviTarebasTan, is ufro

meqanikuri moZraoba iyo. mas ar SeeZlo scenis SigniT plastikuri

droiT-sivrcobrivi garemos Seqmna.

scenuri da realuri dro speqtaklSi sruliad gansxvavebul

ganzomilebebs warmoadgens. piesaSi ganviTarebuli movlena SesaZloa

asaxavdes wlebis manZilze mimdinare movlenebs, an piriqiT drois

Zalian mokle periodSi momxdar ambavs mogviTxrobdes. maSin scenuri

drois ageba Zalian rTul process warmoadgens. xdeba isec, rom

speqtaklSi mimdinare ambavi metaforul droiT sivrceSi xdeba. igi

mTlianad iracionalur safuZvlidan mimdinareobs da fantastikur an

zRaprul sivrces qmnis scenaze. aseT SemTxvevaSi, yvelaze rTul

viTarebaSi msaxiobia, radgan is TiTqos or droSi cxovrobs

erTdroulad. misTvis saTamaSod gankuTvnil droSi, romelic realur

dros warmoadgens da meore irealuri dro, romelic scenaze

mxatvris mier agebuli samyaros dros warmoadgens. Tu dekoracia ar

aris CarTuli scenur moqmedebaSi, maSin speqtaklis gaformebaSi

saaTis svlis xmas, gongs da sxva drois msvlelobasTan asocirdebul

xmovan an plastikur simboloebs mimarTaven. Tu dro aris moZraoba,

maSin dekoraciis fizikuri moZraoba scenaze drois svlis simbolod

unda aRiqmebodes. magram dekoraciis adgilis Senacvleba realur

droSi xdeba. igi arRvevs scenuri drois svlas da imorCilebs

msaxiobs, romelic scenur droSi cxovrobs. Tanamedrove TeatrSi

xSiria, rodesac Tavad msaxiobi amoZravebs dekoracias. rogorc wesi,

amgvar moqmedebas azrobrivi datvirTva aqvs. es an speqtaklis

plastikur-qoreografiuli gadawyvetisTvisaa ganpirobebuli, an

speqtaklis mizanscenobriv qargaSia moqceuli. magram aqac mTliani

scenuri dro irRveva.

rogori dekoracia unda Seqmnas mxatvrma, rom xelovnurad

Seqmnil dramaturgiul da scenur dros scenografiuli dro

102

daamTxvios? amis misaRwevad yvelaze martivia scena an datvirTo an

piriqiT maqsimalurad gantvirTo dekoraciisgan. gaformebis

elementebad erTi da igive, an msgavsi sagnebis xSiri gamoyeneba

ufro xelsayrelia, vidre sxvadasxva formisa da daniSnulebis

sagnebis gamoyeneba. radgan, rac ufro meti mravalferovnebaa scenaze,

miT ufro meti informacia moaqvs sagans mayureblamde. TiToeul

sagans Tavisi istoria da droiTi simbolo aqvs. es sagnebi epoqas,

stils, yofiT kulturas, maradiulobas an cvalebadobas aRniSnaven da

droiT erTeuls warmoadgenen. mxatvris mier scenaze Semotanil

nebismier sagans dramaturgiuli datvirTva aqvs. yoveli axali sagani

scenaze azrobriv aqcents akeTebs da drois svlas aRniSnavs.

erTgvarovani sagnebis raodenobis gazrda an Semcireba scenaze maT

azrobriv aqcentebs arbilebs da saSualebas aZlevs drois svlas

orive mimarTulebiT (win an ukan) warimarTos. magram droiTi

mravalferovnebis efeqtis miRweva, romelsac SeuZlia gamoiwvios is,

rom msaxiobis saTamaSo droiTi sivrce ar daemTxves dekoraciul

sivrces. aseT sivrceSi mTeli sagnobrivi garemo scenaze

scenografiul konfliqtSi erTveba. saganTa mravalferovneba, maTi

dekoraciebis calkeul elementebad gaSla scenaze, mocemul sivrceSi

drois daSlas gamoiwvevs.

imisaTvis rom scenuri da realuri dro daemTxves erTmaneTs

scenis sivrceSi, mxatvarma unda Seqmnas iseTi scenografiuli garemo,

romelSic Tavidanve ki ar aris droiTi mocemuloba, aramed iseTi

garemo, romelsac TviTorganizebis unari gaaCnia da igi moqmedebasTan

erTad iwyebs droiTi sivrcis agebas. Teatri Sedgeba “procesisgan” da

midis “Sedegamde”. amitom scenis sivrceSi ibadeba cocxali dro.

xelovnebaSi dro yvelaze rTuli kategoriaa. xelovnebis mTel rig

dargebSi dro SemoqmedebiT procesSi rCeba da Cven gamzadebul Sedegs

vuyurebT. TeatrSi Cven moqmedebas, process vxedavT. mxatvris mier

winaswar Seqmnili eskiziT an makeTiT agebul dekoraciebSi mayurebeli

Tavidanve gansazRvrul scenur garemos xedavs. winaswar organizebuli

scenuri sivrce ar Seesatyviseba da ewinaaRmdegeba Teatris ritualur-

sanaxaobriv sawyiss, romelSic movlenebi swori droiTi

103

TanmimdevrobiT viTardeboda. amis magaliTia qarTuli xalxuri

saimprovizacio Teatric.

speqtakli scenis fizikur sivrceSi (arqiteqturul) TamaSdeba. Tu

rogor droiT sivrceSi ganviTardeba moqmedeba scenaze, speqtaklis

siuJetze da scenografiis mxatvrul gadawyvetazea damokidebuli. igi

badebs iseT scenur dros, rogor plastikur garsSic viTardeba

moqmedeba. swored aq iwyeba saubari scenografiis umniSvnelovanes

funqciaze - Seqmnas am konkretul mocemulobaSi erTgvari

mikrosamyaro, romelSic ibadeba da viTardeba dro. speqtaklis

sivrcobriv sazRvrebs scenografia qmnis. sasceno sivrce nebismier

sagans Tavisi Tandayolili droisa da sivrcisagan erTgvar

izolaciaSi aqcevs da sul sxva sivrcobriv garemoSi gadahyavs. amiT

es sagnebi axal droiT-sivrcobriv sicocxles iwyeben. icvleba maTi

fizikuri maxasiaTeblebic. isini axal faqturas, fers, xSirad

Sinaarsac iZenen. simboloebad iqcevian. rac ufro naklebad

akonkretebs mxatvari scenaze sagans, miT ufro simboluria igi. amitom

pirobiT dekoraciul garemoSi, romelic umetesad realuri

formebisgan iqmneba, dros ufro mTlian mxatvrul datvirTvas aZlevs.

arsebobs mTeli rigi sagnebi, romelnic scenur sivrceSi moxvedrisas

mraval asociaciebs badeben. gansakuTrebiT es sxvadasxva substanciis

sagnebs emarTebaT. amorfuli da sxvadasxva substanciis mqone sagnebi

scenografias gasaocar mravalferovnebas aniWeben (wyali, qviSa,

muSamba, qsovili da sxva.) magram maT arasasurveli literaturuli

asociaciebis gamowveva SeuZliaT, rac drois dakonkretebas iwvevas. es

rom ar moxdes, saWiroa iseTi pirobiTi forma moiZebnos, rom

dekoracia mTlianad asociaciuri gaxdes. amaSi gansakuTrebul rols

sagnis faqtura asrulebs.

faqtura, romelic sagnis Semadgeneli nawilia Tavis TavSi bevr

informacias itevs da sagnis simbolosac ganasaxierebs. Tu faqtura

konkretuli sagnis aRmniSvnel formad ar darCa, maSin mas SeuZlia

Zalian mniSvnelovani roli Seasrulos dekoraciis mxatvruli saxis

SeqmnaSi. aseve sruliad sxvagvar mniSvnelobas iZens gaformebis is

elementebic, romlebic dekoraciis droiT-sivrcobrivi plastikuri

kompoziciis Seqmnisken iswrafvis. aseT SemTxevaSi faqtura ara sagnis

104

Tviseba, aramed substancia xdeba. igi pirvelad plastikur garemod

iqceva, romlisganac Semdeg Cndeba sxvadasxva saxeebi, formebi, sagnebi

da sxva. droiTi sivrcis Sesaqmnelad scenografiaSi gansakuTrebuli

mniSvneloba dekoraciis fers eniWeba, romelic ganuyofelia

ganaTebis saerTo sistemisgan da masTan jamSi aRiqmeba. sxvadasxva

SuqiT Seferil garemos SeuZlia gansxvavebuli sivrcis da drois

iluzia Seqmnas. dekoraciis feri da ganaTeba speqtaklSi

scenografiuli garemos faqturulobas avlens, xolo dekoracia,

romelic faqturas substanciad da dekoraciis Tvisebad iyenebs,

dekoraciuli garemos Seqmnas uwyobs xels da scenografiul sivrces

faqturul sivrced aqcevs. rogori damoukidebeli saxec ar unda

hqondes faqturas, igi mainc sivrcis atributia. scenaze agebuli myari

dekoraciuli konstruqcia gansazRvravs msaxiobis plastikas, mis

moZraobas mizanscenebSi da a.S. Tavad konstruqcia ki, ucvleli rCeba.

magram dekoracia, romelic mkacri formiT ar aris SezRuduli da

sxvadasxva Tvisebebisa da substanciis (sxvadasxva sirbilis, denadi,

fxvieri) masalisganaa Seqmnili kidev ufro zemoqmedebs msaxiobze,

radgan mas SeuZlia CaerTos masTan erTad TamaSSi. sagnebis

formirebiT, scenaze droiT-sivrcobrivi garemo iqmneba. faqtura,

romelsac mxatvari dekoraciuli garemos SeqmnisTvis iyenebs, sagan-

simboloebs warmoqmnis scenaze, romlebsac konkretuli

scenografiuli sivrcidan gamomdinare Tavisi droiTi simbolo gaaCnia.

aseT SemTqvevaSi faqturuli dekoracia moqmedebisas, msaxiobTan

uSualo SexebiT, axal mxatvrul saxes iZens. igi iseTive droiT

sivrceSi arsebobs, rogorSic msaxiobia.

faqturas da sagnis Tvisebebs scenaze gaformebis mxatvruli

koncefcia gansazRvravs. roca garemo faqturulia, magram ar gaaCnia

myari forma, speqtaklis gaformebaSi igi mravalferovan mxatvrul

formebs qmnis (m.SveliZis “makbetis” scenografia, romelSic amorfuli

poloeTilenis naWeri sxvadasxva formas da asociacias qmnis scenaze.

speqtaklis sxvadasxva suraTSi is garemos aRmniSvnel asociaciebs

iwvevs da moqmedebis adgilis pirobiTi garemos miniSnebas

warmoadgens). sagnis faqtura, rogori xelSesaxebi an warmosaxviTic

ar unda iyos, miT umetes Tu mas adamianisgan damoukideblad arseboba

105

SeuZlia, kidev ufro did zegavlenas axdens mayurebelze. amiT

sivrcobriv garemoSi es sagani speqtaklis moqmedebis gaaqtiurebas

uwyobs xels. moqmedebis dinamika speqtaklSi gansakuTrebul droiT

sivrces warmoSobs. msaxiobs Tavisi qmedebiT SeuZlia Secvalos

scenuri dro, raSic umeteswilad kostiumi, grimi da sagan- atributebi

exmareba. scenuri kostiumi yvelaze metad asaxavs moqmedebis adgilisa

da epoqis simbolos, radgan istorizmis elementebi yvelaze mkafiod

msaxiobis kazmulobaSi vlindeba. magram kostiums aseve SeuZlia

mTlianad simboluri da pirobiTi forma hqondes da maSin is sagan-

simbolod da damoukidebel saxviT plasatikur elementad gadaiqceva

scenografiul kompoziciaSi. misgan gamowveuli asociacia ki, scenis

SigniT warmoqmnil droiT sivrcis azrobriv aqcentebs gamokveTavs.

1920-30-iani wlebis scenografiaSi didi mniSvneloba scenis

planSetma SeiZina. scenis iataki sxvadasxva doneebad da sibrtyeebad

dayofa. mTlianad cvlida msaxiobis saTamaSo garemos. dekoraciis

aseTi diferenciacia yvelaze myar konstruqciasac ki, dinamikas

aniWebda. rac xels uwyobda droiTi plastebis gamokveTas speqtaklis

moqmedebisas. magram aseT dekoraciul sivrceSi Zalian rTulia myari

dekoraciuli konstruqciis moZraobiT, scenaze realuri drois

(romelSic formas cvlis dekoracia) scenur drosTan damTxveva. myari

dekoracia yovelTvis formiT gansazRvravs mxatvrul ideas da ara

misi faqturiT, faqtura aaqtualura manam sanam dekoracia CaerTveba

moqmedebaSi. amas kidev emateba msaxiobis fizikuri moqmedebac scenaze.

1931 wels. i.gamrekelma speqtakl “TeTnuldSi”, romelic

konstruqciuli dekoraciis moqnil da rTul plastikur formas

warmoadgenda, SeZlo scenuri droisa da sivrcis problemis Zalian

sainteresod gadawyveta. speqtaklis finalSi svanuri koSkebi, svanuri

zaris ritmSi, saaTis qanqarasaviT iwyebdnen moZraobas da eqspediciis

daRupvis ambavs auwyebdnen samyaros. dekoraciis moZraoba realur

droSi xdeboda, romelic mTlianad erwymoda scenografiul garemoSi

warmoqmnil drois Sida svlas. aseTive principiT gaimeora. m.SveliZem

1987 wels dadgmul “mefe liris” scenografiaSi mxatvruli scenuri

droiTi sivrcisa da realuri drois damTxveva, roca scenur

moqmedebasa da realur cxovrebas Soris zRvari iSleba.

106

scenaze droiTi sivrcis swor agebas xSirad xels uwyobs

gaformebis sagnobrivi samyaro, romelic Tavad aris droiTi

simboloebis matarebeli. maTi mizanmimarTuli gamoyeneba speqtqklis

moqmedebaSi Teatralur gaformebaSi arsebul scenografiis saTamaSo

funqciiT aris warmodgenili. misi saSualebiT SeiZleba ganisazRvros

scenuri drois mimdinareobac, moqmedebis dinamikac da qmediTi

konfliqti, romelic aris mTavari mamoZravebeli dramaturgiuli

moqmedebis gasaviTareblad.

qveTavi III.

scenografiuli konfliqti

scenografiis ganviTarebis Tanamedrove etapze gamoikveTa

ramdenime mniSvnelovani Teoriuli sakiTxi, romelic adreul

periodSic arsebobda, magram droTa ganmavlobaSi qmediTi da Rrma

azrobrivi datvirTva SeiZina. speqtaklis mxatvruli gaformebis

struqturul safuZvelSi Cadebuli scenografiis “qmediTi fenomenisa”

da “saTamaSo meqanizmebis” aRsaniSnavad, scenografiis Teoriasa da

praqtikaSi 1960-iani wlebis bolos gaCnda scenografiuli

konfliqtis cneba. misi arseboba ganapiroba amave periodis TeatrSi

scenografiis qmediT-saTamaSo saSualebebiT plastikur-saxieri

mxatvruli formis Seqmnisken swrafvam. Tumca scenografiuli

konfliqtis elementebi speqtaklis gaformebis adreul etapebzec

arsebobda. magram maSin mas mxolod mxatvruli efeqtis an dinamikis

gasaZliereblad iyenebdnen. es tradiciulad arsebuli elementebi

Tanamedrove scenografiul enas gansakuTrebul moqnilobasa da

sisxartes aniWebs, romlis mxatvrul-plastikuri gadawyveta axlebur

novatorul xerxebzea damyarebuli. Tanamedrove scenografiaSi ki

scenografiuli konfliqti speqtaklis mxatvruli gaformebis

plastikuri kompoziciis qmediT safuZvels warmoadgens, romelic

scenuri suraTis kompoziciuri mTlianobisTvis saWiro msaxiobi-

personaJisa da scenaze arsebuli sagnobrivi samyaros

urTierTqmedebazea agebuli. scenografiuli konfliqti piesaSi

arsebuli konfliqtis gamwvavebas da mis plastikur sivrceSi

gamovlenas emsaxureba. Sesabamisad scenuri garemo kidev ufro did

107

gavlenas axdens msaxiobze gmiri-personaJis saxis srulyofaSi da

mayureblis asociaciur zemoqmedebazea gaTvlili.

scenografiuli konfliqti gansakuTrebul saxviT da esTetikur

kategoriadaa miCneuli. igi moiTxovs iseTi gamomsaxvelobiTi

saSualebebis mizanmimarTul SerCevas, romelic scenuri moqmedebis

gasaaqtiureblad da dramaturgiuli konfliqtis gasamwvavebladaa

aucilebeli. misi gamovlena da realizeba msaxiobebisa da mayureblis

asociaciur aRqmazea damokidebuli. scenografiuli konfliqti

ganisazRvreba dramaturgiuli masalis analiziT, piesis Tavisufali

interpretaciiTa da mxatvris mier dramaturgiuli masalidan

gamomdinare Seqmnili saxieri elementebis saxviT-plastikur formebSi

gadawyvetiT. speqtaklis gaformebaSi scenografiuli konfliqtis

Seqmna dadgmis Canafiqris zeamocanas emsaxureba. igi dramaturgiul

konfliqtTan erTad Tanaarsebobs da maszea damokidebuli.

scenografiuli konfliqti speqtaklSi obieqturi movlena rom

gaxdes, igi xelSesaxebi unda iyos da dasrulebuli mxatvruli saxe

gaaCndes. amitom scenografiaSi gansakuTrebuli mniSvneloba

calkeulma sagnebma da faqturam SeiZina. gaTamaSebuli sagnebi scenis

sivrceSi arsebul Sinaarsobrivad datvirTul saxviT-plastikur

elementebs akavSireben gmir-personaJTan. xSiria, rodesac realuri

sagnebi simbolur da metaforul datvirTavs iZens. maT aseve piesis,

epoqis, moqmedebis adgilis pirobiTi an istoriul-faqtobrivi

reproduqciis gansazRvra SeuZliaT.

scenis sivrceSi dekoraciis ganTavsebisas mxatvari

gansazRvravs, rogor gavlenas moaxdens dekoraciuli garemo msaxiob-

personaJze. masze aqtiur zemoqmedebas axdens aseve scenis sagnobrivi

samyaro, kostiumi, grimi, ganaTeba, gaformebisTvis gamoyenebuli

teqnikuri saSualebebi. isini moqmedebisas cocxldeba da

dramaturgiuli konfliqtis gamovlenas uwyobs xels.

xelovnebis nebismieri nawarmoebi avtoris fantaziis nayofia.

gamogonilia aseve dramaturgiuli Tu scenografiuli konfliqtic.

amitom realuri sagnebis garda, mxatvars scenaze xSirad gamogonili

sagnebic Semoaqvs, romlebsac sxvadasxva Tvisebasa da funqcionalur

datvirTvas aniWebs..

108

scenografiuli konfliqtis agebisas realurica da gamogonili

sagnebic imgvari unda iyos, rom isini erTi mxriv, azrobrivad

dakavSirebuli iyos dramaturgiul masalasTan, Seswevdes unari

simbolod, metaforad an cnebad Camoyalibdes da qmedoba-TamaSobaSi

iyos CarTuli. magaliTad moviyvan m.SveliZis scenografias

speqtaklisaTvis “riCard III” (u.Seqspiri, reJ. r.sturua, 1979 w.)

speqtaklSi arsebuli gaTamaSebuli sagnebi: gvirgvini, ruka, sabrZolo

iaraRebi, invalidis etli, msaxiobebis kostiumebic ki, sagan-

personaJebad iqcnen. isini gansakuTrebuli ideis matareblebi iyvnen

da speqtaklis zeamocanis gamovlenas uwyobdnen xels. moqmedebisas

isini TiTqos cocxldebodnen da sagan-personaJebad iqceodnen da

msaxiobis saSualebiT, scenografiuli konfliqtis “mTavari moqmedi

gmirebi” xdebodnen.

arCeuli sagnebisa Tu elementebis Tanafardoba gaformebaSi

damokidebulia ara mxolod formaze, faqturasa da ferze, mis

materialur substanciaze, gamWvirvalobasa Tu sxva maxasiaTeblebze,

aramed, upirveles yovlisa, maT scenis plastikur sivrceSi

ganTavsebaze. misTvis iseTi adgilis moZebnaze, rom moqmedebis dros

mravalferovani transformaciis unari gaaCndeT.

scenografiuli konfliqtis Seqmna xSirad ganapirobebs

speqtaklis gaformebis kompoziciur da plastikur gadawyvetas,

romelSic gamokveTilia speqtaklis calkeuli elementebis an

sagnebis mxatvrul-azrobrivi da qmediT-funqcionaluri mniSvneloba.

xelovnebis kanonebiT viTardeba, scenaze gaTamaSebuli, realuri

cxovrebidan aRebuli ambavi. igi drosa da sivrceSia SekumSuli.

imisaTvis, rom arsebiTi da arsebuli konfliqti speqtaklSi

gaZlierdes, dro pirobiT kategoriad unda gadaiqces. realuri

cxovrebisgan gansxvavebiT Teatri pirobiTia da Tavad gvTavazobs

TamaSis pirobebs, romelic karnaxobs mxatvars scenografiuli

modelis Seqmnas. mxatvari iTvaliswinebs piesaSi, avtoriseul

remarkebSi, mocemul pirobiT niSnebs, romlebic exmareba mas

speqtaklis sivrcis modelirebasa da scenografiuli konfliqtis

SeqmnaSi. magaliTad, u.Seqspiri Tavis piesebSi TiTqmis ar akeTebs

remarkebs, rac mxatvars saSualebas aZlevs mTlianad sakuTari

109

mxatvruli koncefciiT gadawyvitos dekoraciaSi gamoyenebuli sagnis

forma, feri, faqtura da a.S. aseT dros yuradReba scenur kostiumze,

grimze, calkeuli aqsesuarebze gadadis. magram am saerTo

pirobiTobaSi, pirobiTi ar aris gmiris gancdebi da misi

fsiqologizmi, romlis “CarCoSic” moqmedebs artisti. isic erTgvari

WurWelia, romelSic garkveuli drois ganmavlobaSi viTardeba Sida

konfliqti da mas aseve konkretuli garegnuli forma gaaCnia.

Teatris qmediTi-saTamaSo arsi asociaciur azrovnebas moiTxovs

msaxiobisganac da mayureblisganac. amitom Teatris pirobiT-

asociaciur TamaSSi mxatvris mier SerCeuli dekoraciis calkeuli

elementebi asociaciur TamaSSi erTveba. Cndeba gaTamaSebuli sagani-

dekoraciebi da sagan-personaJebi, romlis mravali magaliTi arsebobs

qarTul scenografiaSi. sagnebiT TamaSi, gaformebis elementebis

gacocxleba qarTuli xalxuri Teatris mravalsaukunovani

tradiciidan momdinareobs.

scenaze arsebuli sagnebi SesaZloa realur cxovrebaSi

logikurad srulebiTac ar iyos erTmaneTTan dakavSirebuli da

erTmaneTis gamomricxavic ki iyos. magram maT aucileblad aqvT Tavisi

motivacia, Tu ratom arian aq, am konkretul mocemulobaSi. isini

mxatvruli kanonebis meSveobiT axal scenur cxovrebaSi logikur

arsebobas ganagrZoben.

speqtaklis gaformebaSi mxatvar-scenografma iseTi sagnebi unda

airCios, romlis Tviseba da daniSnuleba moqmedebisas

urTierTsapirispiro azrobriv datvirTvas SeiZenen. sagnebi, romlebsac

unari Seswevs mravalferovani transformacia ganicadon, realur

cxovrebaSi Zalian konkretuli yofiTi funqciebiT xasiaTdebian.

magaliTad, skami, romelic piesis Sinaarsidan gamomdinare SeiZleba

darCes skamad, iqces samefo taxtad, aseve gmiri-personaJis cxovrebaSi

axal ierarqiul Tu xarisxobriv safexurze amaRlebas niSnavdes da

a.S. Tundac kibe, romelic qarTul scenografiaSi gansakuTrebul

esTetikur kategoriad SeiZleba CaiTvalos, miT ufro, Tu mas

scenografiuli konfliqtis WrilSi ganvixilavT. es sagnebi umravles

SemTxvevaSi inarCuneben Tavis pirvandel formas da masalas, risganac

arian damzadebuli. speqtaklis msvlelobisas icvleba maTi

110

funqciuri daniSnuleba da azrobrivi datvirTva, ris gamoc mocemuli

sagnebi winaaRmdegobaSi modian TavianT pirdapir daniSnulebasTan.

Tu rogor funqciur da azrobriv datvirTvas SeiZenen sagnebi,

damokidebulia mxatvrisa da reJisoris dadgmis esTetikur amocanebze.

Tu scenografiis ZiriTadi elementebi ganzogadebuli sagnis an

movlenis mniSvnelobas badeben msaxiob-personaJisa da mayureblis

warmosaxvaSi, aseTi sagnebi cnebebis mniSvnelobas iZenen da

kodirebul niSnebs warmoadgenen. isini martivi formis arian, magram

amomwurav informacias Seicaven. aseTia m.SveliZis “riCard III” mefis

gvirgvini, “hamletSi” kibe-orTvala da sxva.

amrigad, konfliqti scenografiaSi unda warmovidginoT, rogorc

calkeuli elementis mxatvruli funqciis sagnis ubralo funqciasTan

Sefardebis Sedegi. scenografiuli konfliqtis struqtura

damokidebulia scenografiis ZiriTadi funqciebis programirebaze, anu

ra winapirobas udevs speqtaklis mxatvrul gadawyvetas da ra

funqcionaluri mniSvneloba eniWeba im sagnobriv-dekoraciul

samyaros, romelSic viTardeba moqmedeba. aqve gansasazRvria

gamomsaxveli elementebic, forma, konstruqcia, arqiteqtonika, sagnis

faqtura, formiseuli da Sinaarsobrivi analizis safuZvelze

miRebuli konkretuli samyaros pirobiTi modeli, Tavisi sagnobrivi

elementebiTa da maTi mxatvrul-funqcionaluri datvirTviT.

scenografiuli konfliqti SeiZleba warmoiSvas sagnis mxatvrul

funqciasa da mis pirdapir funqciebs Soris. rogorc wesi,

scenografiuli konfliqtis Seqmna mxatvrisTvis TviTmizani arasdros

ar aris. es ubralod mSrali sagnebis zedaxora iqneboda. zemoT ukve

aRvniSneT, rom scenografiuli konfliqti dramaturgiuli

konfliqtidan momdinareobs, magram SeiZleba srulad ar iyos masze

damokidebuli. scenografia Tavisi mravalfunqciurobiT,

sinTezurobiTa da Teatris sinkretuli arsidan gamomdinare,

emsaxureba im uSualo sagnebisgan Semdgari samyaros gacocxlebas,

romelic msaxiobis meSveobiT, scenaze moqmedebs. sagnis gankaceba ki

xSirad is mamoZravebeli meqanizmia, konfliqtis is zambaraa, romelsac

moqmedebaSi mohyavs mTeli scenuri samyaro. misi saSualebiT ki

myardeba kavSiri adamian-msaxiobs, adamian-mayurebelsa da im samyaros

111

modelTan, romelSic cxovroben piesis gmirebi. jorjo streleri

werda, rom dekoraciis mTavari daniSnulebaa –“... iyos mosaxerxebeli

da mravalferovani gamoyenebisas, magram umTavresi aris mainc is, rom

dekoracias unda SeeZlos “ukarnaxos” reJisors moqmedeba-moZraoba da

mizanscenebis ageba. scenas, sagans, sivrcesa da msaxiobs, sityvas,

Jestsa da moZraobas Soris arsebobs mudmivi kavSiri. dekoracia

raRacas sTavazobs msaxiobs, is ki, Tavis mxriv, acocxlebs

dekoracias”. (51)

scenografiul da dramaturgiul konfliqtebs gamomsaxvelobis

sruliad gansxvavebuli saSualebebi aqvT. scenografiuli konfliqtis

miRweva xdeba sxvadasxva sagnis urTierTqmedebiT, xolo

dramaturgiuli konfliqti literaturis meSveobiT – sityvebiT.

dramaturgiuli konfliqtis gaxsna personaJis mier sityviT da

moqmedebiT xdeba. scenografiuli konfliqti usulo sagnobrivi

samyaros elementebis urTierTqmedebiT wydeba. saerTod ki,

scenografiuli konfliqti Tanamedrove scenaze sagnobrivi samyaros

vizualur-asociaciur aRqmazea damokidebuli. rogorc cnobilia

xelovnebis TiToeul dargSi Tavisi konfliqtia kodirebuli, romelic

gansxvavebulad viTardeba da damaxasiaTebelia mxolod am konkretuli

dargisTvis. amitomac iseT sinTezur xelovnebaSi, rogoric Teatria,

sxvadasxva tipis konfliqtis arseboba kanonzomieria. aq mTavari isaa,

Tu rogor moxdeba am konfliqtebis erTi mTavari ideisTvis

damorCileba da ra gamomsaxvelobiTi saSualebebi iqneba moZiebuli

maT mTlian mxatvrul saxeSi mosaqcevad. aqve isic unda aRiniSnos, rom

speqtaklis literaturuli wyaro, Tavisi sityvieri mravalferovnebiT

mxatvars karnaxobs scenografiaSi sagnebis, maTi Tvisebebis

daniSnulebisamebr arCevas.

arsebobs kidev speqtaklis qmediTi konfliqti. Tanamedrove

TeatrSi igi reJisoris mier dramaturgiuli masalis Tavisufali

interpretaciidan gamomdinareobs. swored es ganapirobebs piesaSi

mocemul konfliqtSi aqcentebis gadanacvlebas. Cndeba Seusabamoba

piesis konfliqtsa da speqtaklis qmediT konfliqts Soris. aseT

pirobebSi scenografiuli konfliqti speqtaklis qmediTi

konfliqtis Semadgeneli nawili xdeba. magram scenografiuli

112

konfliqti ar imeorebs piesis gmirebs Soris arsebul konfliqts. igi

garkveul aqcents ukeTebs mas da speqtaklis mxatvruli koncefciidan

gamomdinare amwvavebs da asociaciur zemoqmedebas amZafrebs

mayurebelSi. amrigad, scenografiuli konfliqti calkeul SemTxvevaSi

Tavad scenografiis wiaRSive damoukidebeli funqciis matarebelic

SeiZleba gaxdes.

qveTavi IV.

mirian SveliZis Semoqmedeba

Tanamedrove qarTuli scenografia warmoudgenelia mirian

SveliZis Semoqmedebis gareSe. 40 welia, m.SveliZe SoTa rusTavelis

saxelobis TeatrSi moRvaweobs. am Teatris mxatvruli saxe da misi

esTetika didwilad swored misma mxatvrobam gansazRvra.

gansakuTrebiT ki im speqtaklebma, romelic mxatvarma reJisor r.

sturuasTan erTad Seqmna. m.SveliZem 1971 w. daamTavra Tbilisis

samxatvro akademia da 1972 wlidan SoTa rusTavelis saxelobis

TeatrSi moRvaweobs. amave wels man gaaforma (u.imerliSvilTan erTad)

r.sturuas mier dadgmuli musikaluri kompozicia “Cveni melodiebi”,

magram m.SveliZis, rogorc scenografis pirveli mniSvnelovani

namuSevari iyo speqtakli “yvaryvare” (p.kakabaZis), romelic r.sturua

1974 wels dadga.

m.SveliZis “yvaryvares” scenografiaSi gamoikveTa mxatvris

ostatoba, misi xelwera, mxatvruli manera da scenografiuli stili.

“yvaryvares” aRiarebam m.SveliZe qarTvel Teatralur mxatvarTa Soris,

erT-erT yvelaze gamorCeul da saintereso Semoqmedad warmoaCina.

speqtakli “yvaryvare” qarTul scenaze sruliad gansxvavebuli

reaJisoruli koncefciiT daidga. igi b.brextis epikuri dramisa da

misi piesis “artur uis karieris” mxatvruli principebiT dadga. amitom

speqtaklis scenografia axlos iyo brextiseuli Teatris

esTetikasTan, rac moqmedebis adgilis pirobiTobas, dekoraciuli

sivrcis sagnobriv mravalferovnebas, gaTamaSebul sagnebsa da

dekoraciis detalebs moiTxovs. formaTa pirobiToba da ekleqtizmi,

plakaturoba da kolaJuroba iyo damaxasiTebeli “yvaryvares”

113

scenografiisTvis. kostiumebi speqtaklisTvis mxatvarma

u.imerliSvilma Seqmna. isinic krebiTi da ganzogadebuli formis iyo.

m.SveliZis Teatraluri samyaro yovelTvis gansxvavebuli da

ganumeorebelia. TiToeuli speqtakli da masSi gacocxlebuli samyaro

mxolod im konkretuli speqtaklisTvisaa Seqmnili. Tumca arsebobs

erTi ram, rac saerToa mxatvris yvela scenografiuli namuSevrisTvis

- moqmedebis ganzogadebuli adgili. mxatvris mier gamogonili

samyaro, romelic formaTa mravalferovnebiTa da “sagangebo

ekleqtizmiT” imdenad individualuria, rom Tavisi mxatvruli

xerxebiTa da saerTo gadawyvetis maneriT konceftualur xelovnebas

uaxlovdeba. amave dros misi SemoqmedebiTi midgoma dramaturgiuli

masalisadmi, misi SemoqmedebiTi urTierToba reJisorTan im Rrma

tradiciebzea damyarebuli, romelsac jer kidev k.marjaniSvilma da

al.axmetelma Cauyares safuZveli.

“mirian SveliZe - mxatvari Seqmna im Teatrma, romelSic is

moRvaweobs, anu dRevandelma rusTavelis Teatrma. Teatri, romelic

cxovrobs klasikiT... Teatri, romelic seriozul piesebs dgams da

Rrmad tragikul da komizmiT aRsavse gmirTa saxeebs qmnis. rusTavelis

Teatri aRmoCnda is samWedlo, romelmac Seqmna Tavisi mxatvari,

mianiWa mas stili da Seuqmna amplua. odesRac SveliZis sadiplomo

namuSevari moridebulad Teatraluri iyo (z.antonovis “mzis dabneleba

saqarTveloSi”), magram ferTa SexamebaSi moCanda momavali mxatvris

stili. Teatrisadmi siyvaruli da azarti scenis aTvisebasTan erTad

modioda. pirveli eskizi “mzis dabnelebisa” frontaluri da

sibrtyobrivi iyo. piesis gmirebi TiTqos sagangebod SerCeul pozebSi

iyvnen gamosaxulni. eskizis did nawilze caa. moSavo-momwvano-

mowiTalo tonebSi gadawyvetili kamara, gangaSis gancdas tovebda. am

SegrZnebas amZafrebda gaSeSebuli figurebis gamosaxulebebi. meore

eskizi, romelic iseTive koloritSia Sesrulebuli, rogorc pirveli,

ufro metad Teatraluri, Tavisufali da sainteresoa. eskizebSi

sivrce arqiteqturulad ar aris gadawyvetili. yuradRebas ufro sxva

ram ipyrobs, aq mkafiod gamoCnda mxatvris unari, rom TxrobisTvis

Sesabamisi forma moeZebna, dramis moqmedebisTvis Sesabamisi

114

kolorituli garemos Seeqmna da dramaturgiis sakuTari xedvis

gadmocemiT, mayureblisganac sapasuxo reaqcia mieRo.

mirian SveliZis yvela namuSevari martivi sasceno sivrcidan

rTul scenur samyaromde aRmasvlaa. Teatri SveliZes mTeli vnebiT

uyvars. scenis gamwvavebuli aRqma ki, misi SesaZleblobebs maTematikur

formulamde ayvanaSi uwyobs xels. yovel axal namuSevarSi SveliZe

Tamamad axdens scenis sivrcis tranformirebas”. (52)

m.SveliZis Teatraluri mxatvroba xasiaTdeba formaTa

ganzogadebiT, moqmedebis adgilis pirobiTi da krebiTi saxiT.

TiToeul SemTxvevaSi amosavali wertili dramaturgiul masalaSi

devs. magram samyaro, romelsac m.SveliZe scenaze qmnis, arasdros ar

konkretdeba da ar wvrilmandeba. amitomac scenis sivrce maqsimalurad

dacarielebulia dekoraciebisgan da zedmeti detalebisgan. m.SveliZis

scenografiaSi speqtaklis samoqmedo adgili TiTqos gareT, Ria

moedanze gamoaqvs. es arc sazogadoebrivi daniSnulebis adgilia da

arc raime TavSeyris. is, rogorc wesi, ganmartoebul sivrces iyenebs.

samoqmedo sivrce mis scenografiaSi dekoraciebiT ise aris xolme

SemosazRvruli, rogorc amas bavSvebi akeTeben TamaSis dros. magram

mxatvris Seqmnili samyaros sazRvrebi meqanikuri sazRvari ar aris. am

zRudis orive mxares qveyanaa da cxovreba grZeldeba. miuxedavad aseTi

pirobiTobisa, scenaze yovelTvis aris TiTo-orola miniSneba,

romelic naTlad gvaCvenebs, sad da vis samyaroSi SemovediT, risi

gageba gvsurs. asea riCardis “bunkeri-sasaxle”, “mefe liris” samyaro,

romelic cxovrebis anarekls warmoadgens, “makbetis” mitovebuli, civi

sardafi, mefis didi sasaxlis dausrulebeli galerea, sadac

cocxldebian “hamletis” gmirebi. SedarebiT gansxvavebuli sivrce aqvs

Seqmnili m.SveliZes speqtakl “lamaras” scenografiaSi. igi

gansxvavdeba u.Seqspiris esTetikisgan da Seqspiriseuli samyarosgan.

“lamara” qarTuli miTosia, misi samyaro gansxvavebuli specifikuri

niSan-TvisebebiT xasiaTdeba. masSi Zalian bevri zRapruli elementi da

misticizmia. amitom dekoraciisa da moqmedebis adgilis pirobiToba

“lamaraSi” kidev ufro did mniSvnelobas iZens.

m.SveliZe scenografiuli sivrcis srulfasovnad gaazrebisTvis

samuSaod maketSi muSaobas amjobinebs. mxatvari iSviaTad qmnis

115

eskizebs. scenografiuli garemos Sesaqmnelad m.SveliZe mTlianad

iyenebs scenis realuri sivrces, xolo scenografiul sivrcis formas

dekoraciis wyobiT sazRvravs.

m.SveliZis Seqmnili scenografiuli sivrce xels uwyobs msaxiobs,

gamoavlinos Tavisi SesaZleblobebi. scenuri kostiumi, grimi,

calkeuli sagan-aqsesuarebi sagangebodaa SerCeuli mxatvris mier

gmiri-personaJis saxis Sesaqmnelad da msaxiobis gardasaxvisTvis.

m.SveliZis scenuri kostiumis dramaturgia piesis fabulidan da

speqtaklis zeamocanidan momdinareobs. amitom misi forma da faqtura

yovelTvis azrobrivad esadageba piesis moqmedebas.

1972 wlidan dRemde m.SveliZe SoTa rusTavelis saxelobis

TeatrSi moRvaweobs. mas dadgmuli aqvs speqtaklebi qarTvel da

ucxoel reJisorebTan erTad Tbilisis sxvadasxva TeatrSi, qveynis

SigniT Tu sazRvargareT arsebul saxelganTqmul TeatrebSi.

“profesionalizmisa da scenis Rrma codnis wyalobiT, SveliZe

speqtaklis WeSmariti Tanaavtoria. zomieri da Zunwi xerxebis

gamoyenebiT, mxatvari gamomsaxvelobis maqsimalur efeqts aRwevs.

Teatris mxatvari Tavis TavSi itevs fermweris, dizaineris,

arqiteqtoris da modelioris profesiebs, radgan is qmnis piesis

gmirebisTvis saarsebo garemos. mxatvari SveliZe, yvela wvrilmanis

gaTvaliswinebiT, srulad daeufla am profesiebs. igi brwyinvaled

grZnobs momavali speqtaklis plastikur, dinamikur da ferwerul

saxes. SveliZe piesaSi arsebuli atmosferos Seqmnis ubadlo ostatia.

is zustad im formiT qmnis samyaros, rom masSi ganviTarebuli

movlenis yvela Sre da yvela faruli mxare mTlianad

gamomJRavndes”.(53)

m.SveliZis scenografia siRrmiseulia, sagnebSi gansxeulebuli. es

sagnebi-moculobebi ara marto sakuTari kompoziciis kanonebs, aramed

”saganTa mizanscenirebasac” emorCilebian. mTeli es garemo naklebad

emTxveva (an sulac ar emTxveva) piesis siuJets. Tavisi arsiT is aris

reJisoris Canafiqris sivrcobrivi gadawyveta. “yvelaze meti r.

sturuas speqtakli maqvs gaformebuli. muSaobis procesSi sruliad

Tavisufali var. iSviaTad, roca Tavad reJisors aqvs raime

gansakuTrebuli Canafiqri, moiTxovs dekoraciis an gaformebis sxva

116

detalebis CarTvas scenografiaSi, es SeiZleba iyos kibe, dekoraciuli

danadgari. maTi gaTvaliswinebiT iwyeba speqtaklis dekoraciaze

muSaoba. magram mniSvnelovani amaSi isaa, rom r. sturua arasdros

akonkretebs rogor unda iyos mis mier SemoTavazebuli dekoraciis

forma. misi moTxovna zogadi, ganzogadebuli xasiaTisaa, dekoraciis

mxatvruli forma mTlianad gaformebis mxatvruli koncefciidanaa

gamomdinare. arseboben reJisorebi, romlebmac winaswar ician ra undaT

scenaze, rogori undaT iyos dekoracia. magram aseT viTarebaSic

mxatvari mainc Tavis mxatvruli principebis Sesabamisad qmnis

dekoracias, radgan dekoraciis agebac da da misi sasceno sivrceSi

gaSlac imden rTul teqnikur detalebs moicavs, romelic reJisorebma

arc ki ician.

r.sturuasTan yvelaze saintereso Teatralur kostiumze

muSaobaa. xSirad igi personaJis kostiumis Tavis variants mTavazobs.

es misi piesaze xangrZlivi muSaobis Sedegia. Tu erTi an ori

personaJis saxe mainc mogixaza reJisorma, mere danarCeni personaJebis

kostiumebis SeqmnisTvis konkretuli amocana gaqvs gadasawyveti.

kostiumi CemTvis mTlianad dekoraciis nawilia. aq mTavari marto is

araa, Tu rogor unda Caeweros kostiumis silueti mizanscenebSi,

mTlian ansamblSi. mTavaria kostiumi artists sakuTari

SesaZleblobebis gamovlenaSi daexmaros, raTa man srulad

warmoadginos Tavisi personaJi. raki kostiumi dekoraciis moZravi

nawilia, is aucileblad erTian kompoziciaSi unda ewerebodes.

“kostiumic zustad ise iqmneba, rogorc saerTod mTeli

dekoracia”.(54)

gansakuTrebuli saetapo mniSvnelobis iyo m.SveliZis scenografia

e.w. r.sturuas “SeqspirianasTvis”. es iyo speqtaklebi “cxovreba da

sikvdili mefe riCard III“, “mefe liri”, “makbeti”, “hamleti”. am

speqtaklebisTvis Seqmnil scenografiaSi ganisazRvra qarTuli

Teatraluri mxatvrobis ganviTareba 1970-2000-ian wlebSi. mniSvnelovani

ki isaa, rom yvela es dadgma erT TeatrSi, erT reJisorTan

TanaSemoqmedebiT moxda. Tumca m.SveliZisa da r.sturuas

TanamSromloba mxolod am speqtaklebiT ar Semoifargleba. SoTa

rusTavelis Teatris scenaze sxvadasxva dros daidga speqtaklebi:

117

“lurji cxenebi wiTel balaxze”, “variaciebi Tanamedrove Temaze”,

“mere ra, rom svelia, sveli iasamani” da sxva, romlis scenografia

m.SveliZes ekuTvnis. aseve nayofieria sxvadasxva dros r.sturuasTan

erTad ganxorcielebuli speqtaklebi. inglisis, israelis, ruseTis,

saberZneTsa da sxva qveynebis TeatrebSi.

1996 wels m.SveliZem gaaforma gr.robaqiZis “lamara”. es uZvelesi

qarTuli miTi zustad esadageboda 1990-ian wlebis istoriul

gardatexebs, sazogadoebaSi momxdar cvlilebebs, romelic dakarguli

faseulobebis dabrunebas zneobrivi gmirisa da siyvarulis Temis

aRorZinebiT Seecada. amrigad, “lamaram” sruliad axleburi JReradoba

SeiZina qarTul scenaze. m.SveliZis scenografia “lamarasTvis” Temis

calke TavSia ganxiluli.

gansxvavebuli mxatvruli stiliTa da Sesrulebis maneriT

gamoirCeva m.SveliZis dazguri mxatvroba. Tumca igi mcirericxovania,

maTSi aseve Cans mxatvrisTvis damaxasiaTebeli ekleqtizmi da

kolaJuroba. kolaJis mxatvrul maneraSi qmnis m.SveliZe seriozul

mxatvrul namuSevrebs da megobrul SarJebs.

mirian SveliZis kolaJebi Tu mini pop-artebi Zalian lamazia,

savsea moulodneli elementebiT. kompoziciebi sxartia,

mravlismetyveli da miuxedavad kolaJisaTvis damaxasiaTebeli

ekleqtizmisa, Tavis TavSi dasrulebuli mxatvruli nawarmoebebia.

ucnauri rakursebi, sxvadasxva sagnis paradoqsuloba, yvelaferi

emsaxureba kolaJis centrSi mocemuli adamianis xasiaTisa da misi

fsiqologiuri portretis Seqmnas. aq bevria iumoric da sarkazmic.

magram swored am saganTa mravalferovnebiT ikveTeba mxatvris mier

kolaJis gmiris WeSmariti miswrafebebi. sagnebi sxvadasxva sibrtyeSia

gamosaxuli, daSlili da Semdeg erT kompoziciaSi gaerTianebuli.

mxatvari aaSkaravebs am adamianebis ocnebebsa da survilebs.

mxatvris dazgur SemoqmedebaSi gansakuTrebuli adgili Zvel

Tbiliss ukavia. rogorc Tavad mxatvari ambobs, es misi monatrebaa,

sadRac mogonebaTa burusSi Cafluli Zveli, misi bavSvobisdroindeli

qalaqi, romelic ukve aRar arsebobs. rogorc mxatvari aRniSnavs,

misTvis Tbilisi ”sadRac Sors, warsulSia darCenili. amitom ferad

Tbiliss me ver vxedav”. (55) klasikuri dazguri kompoziciis koloriti

118

monoqromulobamde Zunwia. mxatvris warmosaxvaSi Zveli fotoebis

msgavsad gaxunebul-moyviTalo-oqrosfer tonSia gadawyvetili mtkvris

cicabo napirebi, Zveli saxlebiTa da eklesiebiT garinduli udroo

sivrcea warmodgenili.

“mirian SveliZe aravis ar hgavs. mis Semoqmedebasa da tradiciul

qarTul scenografias Soris paralelis gavleba erTi SexedviT

Znelia, mis scenografiaSi Cven ver davinaxavT ferTa siuxves, verc

udardel ferwerulobasa da sisxartes ver amovikiTxavT. gegoneba es

sulac ar aris qarTveli mxatvari, rom ara misi dekoraciebi

speqtaklebisaTvis, ase xSirad rom ar iyos gamosaxuli patara

mixveul-moxveuli quCebi, saxlebi, firniSebi da raRac kidev uxilavi

da gaucnobierebeli, raSic ase mkafiod ikiTxeba mxatvris sayvareli

Tbilisi. dazgur mxatvrobaSi is Zalian xSirad mimarTavs swored

Tbilisis Temas da mis koloritul saxes warmoaCens. xandaxan Zneli

warmosadgenelia, rogor axerxebs es mxatvari arafrisgan Seqmnas

Tavisi samyaro, rogor aSenebs” am sruliad ubralo detalebisgan

ganumeorebel sivrces. mirian SveliZe detalebis SeerTebiT scenaze

cocxal asociaciebs qmnis. “mirian SveliZis eskizebs saocari

damajereblobis unari aqvT, gansakuTrebiT im pirobebSi, roca maTSi

araferia naturalizmisgan”. (56)

qveTavi V.

Seqspiris dramaturgia mirian SveliZis scenografiaSi

u.Seqspiris tragedia “cxovreba da sikvdili mefe riCard III-sa”

iseT dramaturgiul nawarmoebTa rigs ganekuTvneba, romelSic mTavari

gmiri piesis absolutur kompoziciur centrs warmoadgens. mTavari

gmiris mxatvruli saxe “titanur masStabamde” gazrdili

individualizmiTa da Rrma dramatizmiT xasiaTdeba da es mas gasaocar

sicocxlisunarianobas aniWebs. xolo nawarmoebis mTavari idea,

ZalauflebisTvis brZola, damdgmeli reJisorebisTvis brwyinvale

masalas warmoadgens piesis gansxvavebuli wakiTxvisa da misi

Tavisufali interpretaciis TvalsazrisiT. 1979 wels r.sturuam

dadga “cxovreba da sikvdili mefe riCard III-sa”. speqtaklis mxatvari

m.SveliZe iyo. r.sturuas speqtakli “riCard III” dadgma reJisoruli da

119

mxatvruli gaformebis TvalsazrisiT sruliad axlebur da

novatorul formaSi iyo gadawyvetili. qarTuli Teatrisa da

scenografiis istoriaSi is erT-erTi gansakuTrebuli Teatraluri

nawarmoebia, romlis mxatvruli mTlianoba speqtaklis mTavari ideisa

da misi vizualuri formis ubadlo SerwymiT iyo miRweuli.

reJisori r.sturua qarTuli reJisuris tradiciebisa da Tavisi

SemoqmedebiTi meTodis Sesabamisad gansakuTrebul mniSvnelobas ambavs

– piesis fabulas aniWebs. xolo Txrobisa da speqtaklis moqmedebis

gasaaqtiureblad piesaSi metad mniSvnelovan aqcentebs akeTebs. man

montaJis principi gamoiyena da gadaaadgila mTeli rigi scenebi

speqtaklSi. erT-erTi moqmedi piri, riCmondi, romelic piesaSi

mxolod bolo moqmedebaSi Cndeboda, r.sturuam pirvelive aqtSi

gamoiyvana scenaze. amiT moxda am gmiris dramaturgiuli saxis

sruliad axleburi gaazreba. amas speqtaklisTvis konceptualuri

mniSvneloba hqonda. reJisoris mxridan Tamami SemoTavazeba iyo

speqtaklSi masxaras personaJis Semoyvanac, romelic Seqspirs ar hyavs

piesaSi. masxaras saxiT scenaze riCardis tragikulma farsma sastiki

groteskis saxe miiRo. xolo riCardis ganzogadebuli saxidan

r.sturuam wina planze misi yvelaze uaryofiTi, boroti tiranis

veragi Tvisebebi wamowia. pirvelive scenaSi riCardi antigmirad iyo

warmodgenili, romlis mamoZravebeli centri mis sikoWleSi, kuzian

tansa da arasrulfasovnebis kompleqsSi ido. gmiris saxis aseT

interpretaciaSi moiazreboda winapiroba, Tu sazogadod rogor

Cndebian tiranebi. scenuri movlenebisa da personaJTa xasiaTis

reJisoruli agebis logika savsebiT amarTlebda piesis mTavari gmiris

amgvar gadawyvetas. speqtaklSi ar iyo arc erTi met-naklebad dadebiTi

personaJi. aq Tavis TavSi yvela moicavda borotebas, mis erTgvar

personificikacias warmoadgenda, mTeli Tavisi mravalferovani

saxeebiTa da SesaZleblobebiT.

reJisoruli koncefciis TvalsazrisiT yvelaze sainteresod iyo

gadawyvetili riCmondis personaJi. misi scenuri sicocxle speqtaklis

pirvelive wuTebidan iwyeboda. u.Seqspiris riCmondi gmiria, tiranis

damamarcxebeli, mxsneli. r.sturuam ki igi riCardis oreulad

warmoadgina. riCardisaTvis igi sulieri pirmSoa. riCmondi riCardis

120

meSveobiT gzas ikafavs gvirgvinisaken. mas taxtis dauflebis ufro

meti ambicia gaaCnia, Tanac igi fizikurad janmrTeli da

srulyofilia. speqtaklis boloSi igi Tavad gvevlineba kidev ufro

sisxlian da borot tiranad. r.sturua am gmiris saxis axali

konceftualuri niSnebis SemotaniT TiTqos afrTxilebda

sazogadoebas samyaros mosalodnel daRupvaze, Tu “riCardebis”

marjve winsvlas ar moeReba bolo”. (57) swored am momentSi Cans

dramaturgiuli masalisgan mkveTri gadaxveva, rac Zalian mkafiod

gamoikveTa m.SveliZis scenografiaSi. mxatvarma riCmondis saxeSi

scenografiuli konfliqti Cado da amiT gaamTliana gmiris

personaJuli saxe.

mxatvruli saxis mkafio transformacia ganicada dedofal

margaretis personaJmac. igi winaswarmetyveli, bneleTis grZneuli

Zalebis gansaxierebad amodis scenaze saorkestro ormodan. mas xelSi

gaSlili wigni uWiravs. am sagans scenografiaSi didi mxatvruli

datvirTva mieniWa. bedisweris wigni dedofal margaretis xelSi sagan-

dekoraciad gadaiqca.

mZafri groteski ikiTxeboda riCardis dedis saxeSi. usicocxlo,

umimiko Tojinis grimiT igi saTamaSo iyo sakuTari Svilis xelSi.

“riCard III-is” personaJebidan yvelaze groteskuli mefe eduard

IV-a. igi mmarTveli-momxmareblis gansaxiereba iyo. mis saxeSi bevri

ramaa karikaturuli. “diad mefes” arc janmrTeloba uwyobda xels da

arc metyveleba uvargoda. mxatvarma igi sabavSvo WoWinaSi Casva. mefe

eduardis, kenterberis arqiepiskoposisa da masxaras rolebs

speqtaklSi erTi msaiobi ansaxierebda (a.maxaraZe). r.sturuas mier

warmodgenaSi axali gmiri masxara-klounis Semoiyvana mTlianad

cvlida speqtaklis ideur da mxatvrul esTetikas, xolo samsaxiobo

TamaSis TvalsazrisiT gansxvavebul formas moiTxovda. amitom

speqtaklis sxva personaJebisgan gansxvavebiT maTi scenografiuli

saxec gansxvavebul mxatvrul formaSi iyo gadawyvetili. saerTod

speqtakl “riCard III–is” yvela moqmedi gmiri mkafiod gamokveTili

personaJuli saxiTa da konkretuli samoqmedo funqciiT iyo

warmodgenili scenaze.

121

tragediis Temis ganzogadeba, romelic pativmoyvareTa

ZalauflebisaTvis brZolas ganasaxierebs, scildeba garkveuli epoqisa

da qveynis sazRvrebs, amitom speqtaklis moqmedebis adgili

pirobiTobiT xasiaTdeboda. es “aravis miwa” dedamiwis ganusazRvrel

monakveTs warmoadgenda, romelsac daRi daasva warsulma da

axlandelma drom, da raoden ucnauric ar unda iyos momavalmac.

momavali dro Zalze naTlad ikiTxeba im garemoSi, romelic mxatvarma

Seqmna scenaze.

“...scena mogvagonebs saSineli katastrofis Semdeg raRac

saswauliT gadarCenil bunkers”. (58) aluminis kedlebi TiTqos

daWmuli iyo cecxlisgan. alag-alag piridaRebuli farTo xvrelebis

miRma wyvdiadidan aCrdilebi amodiodnen. es “pirdaRebuli monstri”

STanTqavda riCardis msxverplT.

sasceno sivrce maqsimalurad ganitvirTa dekoraciisgan, magram

masSi ar iyo sicariele. iq moTamaSe sagnebi-miniSnebebSi iyo mxolod.

mxatvarma dekoraciisa da sagnebis nawils funqcionaluri mniSvneloba

daakisra. TamaSSi CarTulni, isini ideur sabrtyeSi

gadaadgildebodnen, iwyebdnen “laparaks” da “moqmedebas”. mxatvarma

mTeli yuradReba ukana da gverdiTa dekoraciaze gadaitana.

vidre speqtaklis monawileebi scenaze gamodiodnen, mayurebelTa

winaSe “TeTri dumili” iyo gamefebuli. garegnuli sterilurobis

(saavadmyofos SeTeTrebul palatis msgavsad) da mowesrigebulobis

miRma mosCanda ngrevisa da rRvevis kvali. bolomomwvari moTeTro

tilos farda TiTqos CamoRvenTili iyo aluminis kedlebze. centrSi

Camongreuli Weridan CamoZonZili qsovilis boloebi mosCanda. scenaze

aqa-iq mimobneuli sagnebi (aqsesuarebi) ganamtkicebdnen azrs drois

warmavlobis Sesaxeb. amitomac avanscenaze drodadro moZraobas

iwyebda wylis wisqvilis borbali. dekoraciuli sivrcis garSemo

aRmarTuli iyo celebi, namglebi, Subebi - omisa da sisxlis fasad

mopovebuli Zalauflebis simboloebi. Subebze, rogorc mudmiv

saguSagoze, ori yorani iyo Camomjdari. es omis Citebi yovelTvis

mzad iyvnen, daekortnaT morigi msxverpli.

scena samive mxridan farda-drapirebiT iyo SemosazRvruli. ukana

dekoraciis farda sacirko kulisebiviT ixsneboda. Weric aseve

122

drapirebis iyo. mis centrSi amoglejili Riobidan cis fragmenti

moCanda. II moqmedebaSi Werze sisxliani laqebi Cndeboda. aseTive

wiTeli feriT mxatvarma Weridan kedelze gadasvlis adgili SeReba.

avanscenas saorkestro ormo warmoadgenda. igi gaxsnili iyo da

mxatvarma masSi Casasvleli kibe gaakeTa. am qvesknelidan scenaze

amodioda dedofali margareti, ufliswulebis aCrdilebi, deda... es

iyo kibe-gza “arsaiT da arsaidan”.

sasceno sivrcis SuagulSi m.SveliZem aluminis firfitiT

Semokruli Wa moaTavsa. legendis Tanaxmad, am WaSi CaaxrCves riCardis

Zma klarensi.

scenis siRrmeSi “aluminis” kedelze mimagrebuli iyo rkinis

Zelebisagan agebuli xaraCoebi. es rkinis xaraCo meore moqmedebaSi

scenis centrSi gamodioda. xaraCoebi erTgvar gzajvaredins

warmoadgenda, romelzec riCardi da axalgazrda eduardi idgnen.

bolo moqmedebaSi xaraCoebi m.SveliZem avanscenisken gamowia, riTic

daakonkreta samoqmedo sivrce. am rkinis svetebs Soris iwyebda

borgvas riCardi aCrdilebis gamocxadebisas. epilogSi xaraCoebi

amaRlebul cariel taxtad gadaiqceoda, romelzec gvirgviniT xelSi,

gamarjvebuli riCmondi adioda. es rkinis konstruqcia aseve masxarasa

da uxilavi xalxis tribunac iyo.

simboluri mniSvneloba hqonda dazga-oTxTvalas, romelzec

dedofali elisabedi da grafi riversi isxdnen. maTi erTad Semosvla

scenaze maTive bedis ganuyrelobaze metyvelebda. magram samefo etlis

magier mxatvarma glexuri urmis msgavsi oTxTvala dadga. dedofal

elisabedisa da graf riversis moZrav dazgaze dgoma, maTi

personaJebis aramyar poziciaze metyvelebda.

aRsaniSnavia gorgolaWebiani kubos dekoracia. mas Tokze

gamobmuls bavSvis saTamaSosaviT daaTrevda riCardi. masSi rigrigobiT

esvena misi mokluli adamianebi. igi mravaljeradi gamoyenebis sagnad

iyo qceuli, radgan riCardSi arc cocxlebi da miT umetes, mkvdrebi

araviTar pativiscemas da sibraluls ar iwvevdnen.

erT-erTi yvelaze saintereso mxatvruli metafora, moqmedi sagani

gvirgvini iyo. Zalauflebis simbolo, riCardis usasrulo swrafvis

sagani. igi mas xan Sublze Camofxatuli hqonda, xan ukan gadagdebuli

123

da am dros gvirgvini rqebiviT adgas “mefistofel” riCards Tavze,

masSi gmiris orsaxovaneba ikiTxeboda. gvirgvini piesaSi mTavari

sagani-personaJia. igi is sakvanZo elementia, romlis garSemodac

ikvreboda piesis fabula. amitomac mxatvarma gvirgvini maqsimalurad

stilizebuli da martivi formiT Seqmna. igi brinjaosferi gvirgvinis

aRsaniSnavi kbilana-sartyeli iyo. es sagani – simbolo sazogadod

gvirgvinis ganmarteba iyo. igi arc imperatoris dafnis gvirgvini, arc

inglisis Tu rusi monarqis mdidruli samefo Tavsaburavi iyo.

meore mniSvnelovani gaTamaSebuli sagani dedofal margaretis

xelSi gaSlili wigni - bedisweris wigni iyo. masSia moTxrobili,

cxovreba da sikvdili mefe riCard mesamisa da mTeli kacobriobis

istoria. yoveli gmiri masSi Tavis bedisweras aRmoaCenda.

mravlismetyveli iyo gamoxunebuli, Rirsebadakarguli uvargis

WuWyian Cvrad qceuli inglisis droSa, romelic gardacvlili

CviliviT xelebze dasvenebuli lord hestingss Semohqonda scenaze.

aqtiurad moqmedi scenografiuli personaJis saxiT mxatvarma tiloze

daxatuli inglisis ruka warmoadgina. finalSi am rukaSi riCardisa da

riCmondis ukanaskneli orTabrZola imarTeboda. msaxiobis samoqmedo

plastikas damorCilebuli es gaTamaSebuli dekoracia, mayurebelze

iseT STabeWdilebas axdenda, TiTqos mTeli samyaro Sezanzarda

riCardis borotebiTa da riCmondis aRzevebiT.

speqtaklis gaformebis koloritul-plastikuri sivrce ar

gulisxmobda scenuri drois dakonkretebas. m.SveliZem pirobiTi

dekoraciuli samyaro Seqmna. mayureblis warmosaxvaSi, analiziTa da

ganWvretiT, mas misTvis misaReb droiT sivrceSi gadahyavda.

speqtaklis mizanscenuri plastikuri forma da mxatvruli

kompozicia imgvari iyo, rom yvela gmiri fasSi an anfasSi moZraobda.

moqmedeba TiTqos Wadrakis dafaze viTardeboda. piesis yvela gmirs

Tavisi gansazRvruli samoZrao sivrce hqonda. kompozicia frizebad

iyo dayofili. moZravi dazgac da rkinis danadgaric, avanscenis

paralelurad moZraobda da darbazis mimarT srul fasSi idga.

speqtaklis moqmedeba sasceno sivrcis pirvel da meore planze

viTardeboda. aq ar xdeboda siRrmeSi SeWra. am “bunkerSi” mTeli

samyaro iyo SemWidrovebuli. msaxiobTa plastikas mizanscenebSi

124

amZafrebda speqtaklis musikalur-xmovani gaformebac. kompozitor

g.yanCelis mier Seqmnili rektaimi gansazRvravda speqtaklis

plastikur tempo-ritms, romelsac zustad Seesatyviseboda m.SveliZis

mier Seqmnili scenuri kostiumebi. speqtakl “riCard III”-is kostiumTa

dramaturgia, gansazRvravs speqtaklis mxatvrul-vizualur da

sivrcobrivi gadawyvetas. saerTo pirobiTobasa da ekleqcizmSi,

kostiumebs udidesi ideuri da emociuri datvirTvaA hqonda.

mxatvari ixsenebda msaxiobebis kostiumebze muSaobis pirvel etaps.

kostiumebi Tavdapirveli eskizebis mixedviT aRar Seiqmna. stilizebul

kostiumebze gadmotanili iyo TeTri tilo-safaris elementebi. grZeli

labadebi TandaTan tilos faqturaSi gadadioda, magram dekoraciis

scenaze montirebisas kostiumisa da danarCeni gaformebis mxatvruli

mTlianoba dairRva. is sinTezi speqtaklis dekoraciul gaformebasa

da kostiumebis dramaturgias Soris, romelic gadamwyvet rols

asrulebs speqtaklis mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi, mogvianebiT

iqna miRweuli.

dekoraciisTvis TeTri safaris axdisTanave kostiumma Tavisi

azrobrivi datvirTva dakarga, gaCnda sruli disharmonia. tilos

faqtura aRar miesadaga kedlebis metalisebr bzinvarebas. kostiumebi,

romlebSic piesisaTvis damaxasiaTebeli epoqaluri istorizmi unda

yofiliyo gansazRvruli, srul butaforiebad iqcnen.

riCard III-is kostiumma Tavisi saxviT-plastikuri da mxatvruli

formiT gansakuTrebuli saTamaSo funqcia SeiZina, riTac SesaZlebeli

gaxda riCardis dramatuli saxis gaxsna. m.SveliZem msaxiob r.CxikvaZes

sagangebod patara zomis grZeli, nacrisferi, Savi gadasakeci

manJetebiT gawyobili Sineli Caacva. kostiumis patara zomam SezRuda

msaxiobis Tavisufali moZraoba da gansakuTrebuli odnav uxerxuli

plastika SesZina personaJs. riCardi mxrebSi moixara da kuziani

tirani generlis SinelSi mogvevlina. m.SveliZis mier Seqmnili

kostiumis wyalobiT, ganisazRvra msaxiobis scenaze samoZrao

plastikur-qoreografiuli saxe, gamovlinda gmiris fsiqologizmi,

misi Sinagani buneba da zraxvebi. nacrisfeli labadis Signidan

mosCanda kostiumis Savi triko da perangi. riCardis mdidruli

samxreebi, maRali rangis moxeles Seesatyviseboda.

125

kostiumze muSaobis Sesaxeb m.SveliZe aRniSnavs, rom

mniSvnelovania CaiWiro mTavari saxasiaTo elementi. erTi xazi an

umniSvnelo detalic ki sakmarisia, imisTvis, rom kostiumi moargo

artists, gadaitano scenis sivrceSi da aamoZrao moqmedebaSi. ase

moxda riCard III-is kostiumis moZebna. rogorc ki iqna mignebuli

riCardis forma, umal gaCnda scenaze erTgvari “Cinovnikebis

sammarTvelo”.

gaCnda hestingsis, lord-kancleris, didi Cinovnikis nacrisferi

Sineli. igi riCardis ZiriTadi metoqe iyo. mxatvarma hestinsgis

kostiumi da garegnuli forma ise gadawyvita, rom maqsimalurad

gamoevlina riCardsa da mas Soris axlo “naTesavuri” kavSiri.

mxatvari amas aRwevda napoleoniseuli grimis saSualebiT. kostiumi

xels uwyobda, yovelTvis mowesrigebuli ukompromiso hestinsgis saxis

gaxsnas. aseve saintereso iyo bakingemis kostiumi-rbil, Wermisfer

tonSi gadawyvetili, igi gmiris, eSmak da moqnil xasiaTs esadageboda.

klarensis kostiumi grZeli bewviT gawyobili labada, gmiris

`vaJkacur-rainduli~ saxes usvamda xazs.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia riCmondis scenuri kostiumi, romelic

scenografiuli konfliqtis esTetikuri kategoriis matarebelia.

m.SveliZem riCmondis garegnuli forma piesis saerTo dekoraciul

sivrcesTan da personaJTa saxeebTan srul kontrastSi warmoadgina.

momxiblavi Wabuki riCmondi, mdidrul samosSia gamowyobili. mas

spilos Zvlisferi TeTri, grZeli komzoli acvia, TeTri mdidruli

maqmanebiT gawyobili abreSumis perangiT, romelic Tavisi Tavisufali

TargiT, kamzolis mkacr siluets erTgvar eskizurobas da simsubuqes

aniWebs. speqtaklis dasawyisSi riCmondi damkvirvebelia, magram

tragediis moqmedebis ganviTarebisas riCmondi icvlis samoss da

riCardis msgavsad mkacr labadaSi da Sav trikoSi gamowyobili

Cndeba scenaze.

speqtaklSi moqmedi oTxi qalis kostiumi Sav ferSi iyo

gadawyvetili. isini grZneuli, mankieri arsebebi iyvnen. dedofali

margareti farTo wamosasxamiT TiTqos abnelebda naTels. mxatvarma

gmiris grimSi ZiriTadi aqcenti Tvalebze gadatana. aman ganapiroba

msaxiobis TamaSis formac, romelSic Tvalebi ufro metyveli iyo,

126

vidre sityvebi. aseve metyveli iyo riCard glosteris dedis saxe.

mxatvarma mas Tojinis grimi gaukeTa. misi saxe sruliad usicocxlo,

uemocio, TiTqos cvilisgan iyo Seqmnili. amiT mxatvarma mis

ususurobas gausva xazi. masac Savi kaba ecva.

sruliad gansxvavebul esTetikaSi hqonda gadawyvetili m.SveliZes

speqtaklSi masxaras kostiumi. r.sturuam piesis ideuri da mxatvruli

koncefciidan gamomdinare, speqtaklSi masxaras gmiri daamata da mas

“riCardis” warmodgenaSi konferansies roli miuCina. am klouni-

konferansies kostiums, (msaxiobi a.maxaraZe) brwyinvaled SerCeuli

aqsesuarebi emateboda. misi saxe da TamaSis esTetikac mTlianad

ekleqturi iyo. am “klounadaSi” CarTuli iyo, konferansies Jileti,

generlis epoletebi, napoleonis samkuTxa qudi, sagangebo grimi da

gaTamaSebuli sagan-dekoraciebi, trosti, saaTi da sxv. masxaras saxe,

misi kostiumis personaJuli da saTamaSo funqciiT mTlianad

cenografiuli konfliqtis saxviT-plastikur principebze iyo agebuli.

aseTive principiT Seqmna m.SveliZem mefe eduard IV-is da

kenterberieli arqiespiskoposis kostiumebi. Tavisi CacmulobiTa da

grimiT isini gaTamaSebuli klounadis monawileni iyvnen. maT

mxatvrul saxeSi moxda speqtaklis reJisoruli koncefciis

materializacia. sworad SerCeuli detalebiTa da sagan-aqsesuarebiT

eduardis, arqiepiskoposisa da masxaras saxeebs m.SveliZem erTiani

mxatvruli kolaJuri forma misca. maTSi bevri iyo karikaturuli.

mefis sabavSvo WoWinaSi, SiSvel sxeulze mocmuli samefo mantia da

SiSveli fexebi, samefoSi arsebul kriziss ganasaxiebs. mxiaruli

mocekvave masxara aq ufro bedis ironiaa, vidre simarTlis mTqmeli.

misi Sav-TeTri kostiumi gaferadebulia wiTeli JiletiT da grimiT.

mxolod am erTi gmiris saxeSi Cndeba wiTeli, mxolod masxara

migvaniSnebs sazarel sisxlisRvraze. masxaras qudiT pirobiTad

erTmaneTs daakavSira TeTri da alisferi vardebis omi da napoleonis

imperiis epoqa da amis saSualebiT mTeli kacobriobis istorias.

masxaras kostiumSi Cadebuli istorizmis elementebi xels uwyobs

tragediis mTavari ideis zogadsakacobrio masStabiT warmoaCinos.

simbolur niSnebze, emociur-riTmikaze agebuli mxatvruli ideis

materializacias, mxatvari garemo-samyaros pirobiT formaSi axdenda.

127

speqtakl “riCard III” scenografiuli mikrosamyaro, romlis

Riobebidan usasrulo wyvdiads hqonda gawvdili xelebi, yvela

ganzomilebasa da Sreebs Seicavda. igi Tavisi sagnobrivi garemoTi da

dekoraciuli detalebiT, konkretuli gmirebis sacxovrebels

warmoadgenda. masSi yvelaferi mTavari gmiris miswrafebebis logikas

emorCileboda.

m.SveliZis scenografia “riCard III”-is monoqromulia. mxatvari

iyenebs TeTri feris mraval tonalobas, damatebiT Savs da

nacrisfers. TeTri abreSumis da Savi mZime faqturis dapirispireba

emociur kontrasts qmnis. Tavdapirvelad koloritis asketuroba da

TavSekavebuloba speqtaklis finalSi mravali ferebiT mdidrdeboda.

m.SveliZesTan arc erTi feri ar iyo SemTxveviTi, xolo metalisa da

tilos faqturebis kontrasti, priala da gluvi zedapiris

dapirispireba dekoraciul formaTa dinamikuri urTierTqmedebiT

mTels scenografiaSi formaTa dinamikas gansazRvravda.

m.SveliZis “riCard III”-is gaformeba Tanamedrove qarTul

scenografiaSi axlebur xedvas da novatoruli ideebis axal

gamomsaxvelobiT saSualebebs sTavazobda. amave dros igi mTlianad

emorCileboda r.sturuas reJisorul koncefcias. amitomac speqtaklis

mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi m.SveliZe mniSvnelovnad

speqtaklis reJisoris da mxatvris TanaSemoqmedebas miiCnevs.

spontanurad erT amosunTqvaze warmoSobili mxatvruli efeqti,

“riCard III”-es magaliTze, metyvelebs imaze, rom qarTuli

Teatraluri mxatvrobisa da qarTuli reJisuris ZiriTadi mxatvruli

principebi sicocxlisunariani aRmoCnda da xelovnebis formaTa

sinTezi axal-axali gamomsaxvelobiTi detalebiT gamdidrda. yovelive

zemoaRniSnuli TvalsaCinod gamovlinda m.SveliZis scenografiaSi

u.Seqspiris tragediisTvis “mefe liri”.

r.sturuas “mefe lirs” Teatrmcodneebma speqtakli-ganaCeni

uwodes. Tu speqtaklebiT “riCard III” da “yvaryvare” reJisori

gvafrTxilebda samyaros mosalodneli daRupvis Sesaxeb, “liris”

tragedia apokalifsuri iyo. “... samyaro usiyvarulod, sibralulis,

samarTlianobis gareSe, urTierTgagebasa da sinazis gareSe,

urTierTTanagrZnobis gareSe, sul erTia axalgazrdaa igi Tu xnieri,

128

ganwirulia sibinZuresa da sisxlSi saTrevad, sisastikesa da sikvdils

Soris. SesaZloa mTeli Cveni planetis masStabebSi “mefe liri“ aris

piesa TaobaTa bedze, planetis bedze.” (59) es sityvebi ekuTvnis

Tanamedroveobis udides reJisors jorjo strelers.

r.sturuam u.Seqspiris piesis tragikuli Sinaarsi gamoiyena

imisaTvis, rom eCvenebina samyaros warsuli, awmyo da is momavali, rac

mosalodnelia Tu qveyanaze “araraica” gamefda da siyvarulis

magivrad Zalauflebis pativmoyvareobam daimkvidra.

r.sturuam speqtaklSi ara liris piradi adamianuri tragedia,

aramed mTeli samyaros ngreva warmoadgina. “...odesme mTeli samyaro

ase daingreva”- ambobda gonebaSeSlili liris Sesaxeb glosteri.

piesis gmiris es winaswarmetyveleba r.sturuaseuli dadgmis mTavar

fabulas warmoadgens, radgan reJisorma ganazogada liris saxeSi

moxuci da dauZlurebeli tirani mefis mier daTesili borotebis,

uxvad amozardili sisxliani monstrebi. “axalgazrdoba-ASurisZiebaa”-

h.ibsenis es sityvebi r.sturuas speqtaklis epigrafad gamodgeba.

speqtaklSi mTavari gmiris mxatvruli saxis gansxvavebuli

interpretacia mTlianad cvlida speqtaklis finals. SeqspiriTan lirs

“SiSveli bedkruloba” adamianad aqcevda, masSi sibraluli da

TanagrZnoba iRviZebda. r.sturuas liri bolomde Tavisi Tavis

erTguli iyo, agrZelebda qveSeverdomebiT TamaSs, klavda masxaras.

reJisoris koncefcia masxaras sikvdilis uxmo scenaSi gasaocari

qmediTi metaforiT gamovlinda. WeSmariteba, simamace da mzrunveloba,

romelsac masxara ganasaxierebda Seewira egoizmsa da axirebas.

r.sturuas liri TviTon angrevda Tavis samyaros.

u.Seqspiris liri kvdeba, r.sturuasi ara. “yvelasgan mitovebuli”

liri ngrevasa da wyvdiadSi gamodioda scenaze. moxuci xeliT

moaTrevda CamoxrCobil kordilias, mis mierve daRupul samyaro-

sicocxles. mas aRaraferi darCenoda garda sikvdilisa, magram bedis

ukuRmarTobam igi samudamo xetialisTvis gawira.

r.sturuas “mefe liris” tragediis amgvari wakiTxva mxatvarma

m.SveliZem uCveulo da Rrmad simbolur scenografiaSi asaxa.

aRsaniSnavia, rom “mefe liri” swored is tragediaa, romelic

ganzogadebisa da abstragirebuli qcevebisagan Sedgeba, igi

129

tradiciuli realisturi logikiT ar iyo wakiTxuli da amitom

universalur kategoriebs Seicavda. piesis universaluroba, misi

apokalifsurobiT, mkafiod gamoisaxa speqtaklis mxatvrul

gaformebaSi

mxatvarma scenaze SoTa rusTavelis saxelobis Teatris

mayurebelTa darbazi gaagrZela. scenis sivrceSi TiTqos airekla

mayurebelTa loJebi, beletaJi, aivnebi. `me SevTavaze sturuas

gagvegrZelebina darbazi scenaze. Teatric xom igive saxelmwifoa. am

samyaroSic arian lirebi, igive xdeba am qveyanaSic. SeiZleba, Cvenc

igive gvelis~. am sityvebiT m. SveliZem mkafiod Camoayaliba speqtaklis

mxatvruli gaformebis sakuTari koncefcia.

gaxsnili usaxo sofitebis win scenaze dakidebuli liandagis

Zelakebi, qanqarebiviT ganuwyvetliv moZraobda. mxolod isini amxelda,

am erTi cida miwis monakveTze, adamianze amxedrebul bunebis

arsebobas. isini drodadro metalis zarebs gamoscemda, dros iTvlida.

qariSxlis scenaSi swored maTSi iyo koncentrirebuli stiqiis mTeli

mrisxaneba, maT nel da mZime rokvaSi.

scena TiTqmis Tavisufali iyo dekoraciisgan. moqmedeba

mTelasivrceSi iSleboda. ukana dekoraciad neitraluri Savi farda

iyo gakeTebuli. scenaze agebuli mayurebelTa darbazi siRrmeSi

centrisken uxvevda da scenografiul sivrces wriul moxazulobaSi

aqcevda. dekoraciis kompozicias aguris kedeli asrulebda.

m.SveliZes scenografiuli kompozicia wriul moZrav formaSi iyo

gadawyvetili. dekoraciis ZiriTadi danadgaris naxevarwriuli

moxazuloba, sagan-dekoraciebis ganlageba scenaze wres qmnida. wre ki,

samyaros mudmivi moZraobis simbolos warmoadgen. es metafora mudam

Tanmdevia xolme aseTi tragediisaTvis, rogoric u.Seqspiris “mefe

liria”.

mxatvarma aaSena samyaro, am samyaros Tavisi idea gaaCnia, xolo am

ideis gaxsnas emsaxureba speqtaklis mTliani mxatvrul-plastikuri da

sagnobriv-sivrculi gadawyveta. mayurebelTa darbazis formis

dekoracia, e.w. direqtoris loJis garda, ganZarcvulia yovelgvari

gaformebis detalebisgan da tovebda mitovebuli dasamTavrebeli

saremonto nagebobis STabeWdilebas. aguris kedeli, romelic sofitebs

130

agrZelebda aseve gaSiSvlebuli iyo. iseTi STabeWdileba iqmneboda,

rom mas ukve aRarasodes Seexeba mSeneblis xeli. qveyana, romelmac

ganicada ayvaveba `mzis Casvla~ da -daRupva elis.

scenis planSets kveTda rkinis gza-liandagi. arsaidan momavali

da arsaiT mimavali gza-`moxetiale martoobis~ simbolo. masze

kibiti iyo gamarTuli. masiuri konstruqcia xan mefis asul gonerilis

muzas emsaxureba, rodesac igi funjiTa da palitriT “xelovnebas”

earSiyeboda. Semdeg igi im mZime xvedrs ganasaxierebda, romelic moxuc

lirs mxrebze daawva. am fardulSi aseve Tavs afarebda sabralo tomi.

es misi qoxi iyo. m.SveliZem formaTa dausruleblobasa da

pirobiTobaSi scenografiis krebiTi saxe Cado. igi metad uwyobda

xels speqtaklis ZiriTadi fabulis ganzogadebul masStabSi

gamosaxvas. formaTa universalizmi da ekleqtika kidev ufro

globalurs xdida, liris tragediis konkretul magaliTze,

Zaladobaze agebuli samyaros zneobriv da fizikur dacemas. mxatvari

TiTqos Segnebulad ar asrulebda dekoracias, mayurebeli aRiqvamda

mas im epoqis da stilis prizmaSi, romelic misTvis ufro axlo da

gasagebi iyo. igi gaTvlili iyo mayureblis inteleqtualur

ganWvretaze da piesaSi wamoWrili problemis globalur, msoflio

masStabSi aRqmaze.

scenuri dekoracia-anarekli ufro metad SegrZnebebs gamosaxavda,

vidre plastikur erTeuls. es mTlianad faqturuli sivrce

dekoraciis zedapiriT axdenda mayurebelze zegavlenas. igi, rogorc

pirobiTi mocemuloba, TandaTan, moqmedebis ganviTarebasTan erTad

iZenda jer formas, bolos ki saxes. ingreoda ara dekoracia, aramed

“myifed naSeni samyaro“. Zalian mniSvnelovania Tu rogor

ganaxorciela mxatvarma es procesi speqtaklSi - anu rogor SeiZina

dekoraciam samyaros saxieri forma. amas mxatvarma ganaTebis

partituriT, Suqis feris simboloTi datvirTviT miaRweia.

speqtaklSi pirveli scena mTlianad nislisfer, ufro sworad

mtvrisfer burusSi iyo gaxveuli. moqmedebis ganviTarebasTan erTad

TiToeuli scena da mizanscena sxvadasxva fers iZenda. civi

oqrosferi, mewamuli, iisferi, mwvane feri-ganaTebis palitras

fsiqologiur datvirTvas aZlevda moqmedebaSi gaSlil scenebs da

131

Zlier emociur zegavlenas axdenda mayurebelze. masxaras sikvdili

bneliT iyo moculi. Weqa-quxili oqrosfer, liris SeSlili goneba

wiTel ferSi iyo gadmocemuli, omis scena mwvane SuqiT. xolo finali

mTlianad bnelsa da nislSi eqceoda.

garda ferTa simbolikisa m.SveliZem uxvad gamoiyena gaformebaSi

sagani-simboloebi. scenaze idga saxrCobela, samefo taxti, galia

CitiT da sxva. saxrCobelaze maimuni, Tu qimeta iyo Semomjdari –

koSmaruli moCveneba, romelsac `gonebis Zili~ warmoSobs. igi TiTqos

dascinoda piesis gmirTa cxovelur pativmoyvareobas.

amgvari metaforebiTa da simboloebiT datvirTul ~sicarieleSi~,

gamTangveli samwuTiani pauzis Semdeg, Semodioda mefe liri. mas

xelSi kanaris Citiani galia da peplebis saWeri bade ekava.

scenografiuli formebis saerTo pirobiTobaSi mxatvarma gabedulad

Semoitana naturalisturi detali, rac formaTa ekleqtizmSi

gansxvavebul stilur elements warmoadgenda da mxatvrobas zogadad

kolaJur xasiaTs aniWebda. speqtaklSi moqmedebis ganviTarebasTan

erTad mxatvrobis stilTa urTierTdapirispireba, mTavari gmiris

saxis gaxsnas emsaxureboda. es cocxali naturalisturi formiT

warmodgenili sagnebi TviTnebobisa da Zalauflebis avbediT

simbolod gardaisaxebodnen.

gansakuTrebuli datvirTva mxatvarma scenur kostiumebze gaakeTa.

maTi dramaturgia piesis fabulidan gamomdinare gasaocari

mravalferovnebiT icvleboda scenaze. m.SveliZis kostiumebs mkveTrad

gamoxatuli personaJuli datvirTva hqonda. maTi saTamaSo funqcia

msaxiobebs xels uwyobda piesis gmirebis fsiqologiuri portretebis

SeqmnaSi. TiToeulv scenur kostiumSi Tavmoyrili iyo personaJebis

krebiTi saxeebi. isini ubralod gmirebs ki ar ganasaxierebdnen, aramed

garkveuli fsiqotips warmoadgendnen da cnebebis matareblebi iyvnen.

mefe liris kostiumi mTeli speqtaklis ganmavlobaSi ucvleli

iyo. ar icvleboda liris saxec. metamorfozebi liris gonebaSi da

grZnobad samyaroSi xdeboda. isini imdenad mniSvnelovani iyo, rom

Tavad badebdnen formas. ubralo adamianis gancdis gagebas sruliad

ar esaWiroeboda mdidruli forma, samoseli.

132

igive principiT Seqmna m.SveliZem masxaras kostiumis saxviT-

plastikuri forma. misi kostiumi krebiTi kolaJuri xasiaTis iyo.

sakoncerto hasltuxi-pepela bavSvur miamitobas, da mis ukan

simarTlis umweobas aRniSnavda. masxaras saxe WeSmaritebis simbolo

iyo, amitomac yoveli misi detali namdvils da gamougonebels hgavda.

gansakuTrebiT sainteresod iyo gadawyvetili liris qaliSvilebis

kostiumebi. maT Soris gansaxvavebuli stilis kordilias kostiumi

iyo, Savi mokle SarvliT, mozardi gogonas kikiniT. pirvel scenaSi,

sadac yvelaferi nacrisfer tonSi iyo gadawyvetili, kordilias Savi

samosi koloritul aqcents qmnida. ~aseTi norCi da aseTi marTali~

kordilia sruliad gansxvavdeboda garegnulad Tavisi debisa da

siZeebisgan, romlebic ostaturad niRbavdnen TavianT verag zraxvebs,

nacrisfer balaqonebSi. sakmarisi iyo liri Zalauflebas gandgomoda

es nacrisferi manekenebi plastikur saxes iZendnen. maTSi Zalauflebis

pativmoyvareobis ambicia iRviZebda da saocari gardasaxva xdeboda.

pirveli gardaisaxeboda edmundi. ubralo `klerki~ axal

kostiumSi demonuri plastikiT mefistofelad evlineboda

mayurebels. Sav, koWebamde CamoSvebuli kalTebiani frakidan TeTri

perangi mosCanda. edmundis plastikuri gardasaxva da kostiumis

personaJuloba xazs usvamda gmiris filosofiul kredos, `Tu RmerTi

ar arsebobs, yvelaferi nebadarTulia~, ambobda igi.

liris qaliSvilebis aRviraxsniloba mxatvarma maT

mravalferovan garegnul formaSi gamoxata. isini xan esTetebi iyvnen,

xan ZalauflebiT dauZlurebulni, xan ki damcinavi `mavne bavSvebi,~

romlebic daxuWobanas eTamaSebodnen moxuc mamas.

gonerili oqrosfer mdidrulad moqargul kimonoSi, mSvenier

haerovan sakoncerto kabaSi verag mtacebels waagavda. mxatvarma mas

sagangebod mdidruli kostiumebi Seuqmna, maqmanebiT, abreSumis

qsovilis danaoWebul drapirebiT, samkauliTa da fantastikuri

grimiT, romelic Zvirfasi niRabiviT hqonda gakeTebuli saxeze.

rigani aRmosavleli mbrZaneblis umowyalo qalbatoniviT,

ucnauri bumbulebiani mosasxamiT egzotikul frinvels hgavda.

erTdroulad mSveniersa da sazarel frinvels, romelic mzad iyo

yovel wams Tvali amokortna mtrisaTvis, rasac akeTebda kidec moxuci

133

glosteris mimarT. riganis kostiumi cecxlovan tonebSi iyo

gadawyvetili. samosis mravalferovani faqtura ki xels uwyobda

msaxiobs plastikaSi gmiris fsiqologiuri portreti mravali

emociuri niuansiT gaemdidrebina.

speqtaklis finalSi yvela Sav samoselSi iyo gamowyobili.

katastrofis momaswavebeli mZime Savi ca, romelic samyaros

ganadgurebiT emuqreboda, metyvel da plastikur metaforul formas

iZenda. am scenaSi, Sav samosSi gaxveuli piesis gmirebi scenaze

moxoxavdnen, rogorc sazareli xoWoebi an virTxebi da abnelebdnen

samyaros.

da isev gansaxvavebuli iyo kordilias kostiumi. speqtaklis bolo

moqmedebaSi igi ukve safrangeTis dedofali iyo, romelic mamis

dasaxsnelad da qveynis gadasarCenad mouZRvoda jars. amorZal

kordilias scenografma Sesabamisi samxedro aRkazmulobis detalebi

daumata. mis stilizebul Sav-TeTr kaba-frakze generlis oqrosferi

epoletebi mkveTr kontrasts qmnida scenaze gafantul “Sav

siluetebTan”.

m.SveliZem “mefe liris” scenur kostiumebSi Tamamad gamoiyena

sxvadasxva epoqebisa da stilTa elementebi. gmirTa kostiumebSi

Tanaarsebobdnen aRmosavluri, sparsuli, Cinuri, iaponuri elementebi,

aRorZinebisa da barokos Strixebi. maTSi mxatvarma liris tragediis

mTavari idea Cado, romelic speqtaklis reJisoruli da piesis

avtoriseuli remarkis Sesabamisad, gamoricxavda formaTa istorizms

da moqmedebis adgilisa da drois konkretulobas. u.Seqspirma “mefe

liris” moqmedeba Zv.w IX saukunis britaneTSi gadaitana. istoriulad

am epoqaSi ar arsebobda britaneTis samefo. amiT Tavad avtorma

“liris” tragedias globaluri mniSvneloba mianiWa.

m.SveliZem Tavis scenografiaSi sagan-miniSnebebiT TiTqos

daakavSira speqtaklis miTosuri dro realobasTan. ~mefe liris~

tragediis Tanamedroveoba, dRevandelobasTan nivTieri

kavSiriolbanisa da glosteris saTvaleSi, edgaris saCogburTo

kostiumSi, kentisa da edmundis sigaretSi gamoavlina.

“mefe liris” scenografiaSi pirvelad gamoikveTa m.SveliZis

dazguri Semoqmedebis principebi. kolaJis didostati m.SveliZe,

134

formaTa da gamomsaxvelobiTi xerxebis urTierTdapirispirebiT

aRwevda mTliani mxatvruli ideis Seqmnas scenur tiloSi. gaformebis

TiToeuli detali im samyaros Tvisebebis matarebeli iyo, romelic

universaluri da maradiuli iyo Tavisi ZalauflebisTvis brZoliT,

sikeTisa da borotebis dapirispirebiT.

aRsaniSnavia, speqtaklis mTliani mizanscenuri forma da

calkeuli ritmuli pasaJebi. edmundisa da edgaris gamosvla,

gonerilis scenidan graciozuli gacileba, omis scena, msaxiobebis

saerTo dekoraciul garemosTan srul Serwymaze metyvelebda.

scenuri dekoracia, romelic mTel moqmedebaSi ucvlelad

statikurad idga scenaze finalSi wreze brunvas iwyebda da mTlianad

ingreoda. “samyaros” ngrevis scenas scenis planSetis wris dinamikuri

triali, da mkveTri musikalur-xmovani aqcenti globaluri

kataklizmis STabeWdiolebas tovebda mayurebelze. gansakuTrebiT

mniSvnelovani iyo speqtaklis pirobiTi scenuri drois svlis da

realuri dros damTxveva, romelic dekoraciis formaTa daSlaSi da

mis realur qmedobaSi gamovlinda. rogorc ukve aRiniSna qarTul

scenoigrafiaSi scenuri da realuri drois aseTi zusti damTxveva

pirvelad i.gamrekelma speqtakl “TeTnuldSi” dekoraciis mkveTri

ritmuli moZraobiT gaakeTa. iqac dekoraciis konstruqciis moqmedeba

speqtaklis kulminacias warmoadgenda, romelSic aseve samyaros

ngrevis idea iyo Cadebuli.

am magaliTiT kidev erTxel ikveTeba tradiciisa da novatorobis

xazi qarTul scenografiaSi, romelic speqtaklis gaformebis qmediT

xasiaTSi da mTliani mxatvruli ideis plastikur- sivrcobriv formaSi

gamovlinda.

1995 wels r.sturuas mier dadgmuli u.Seqspiris tragedia

“makbeti”, Teatrmcodneebma sturuaseuli “Seqspirianis trilogiis”

bolo nawilad ganixiles. marTlac, speqtaklis saerTo mxatvruli

esTetika, reJisoruli koncefcia da scenografia axlos idga “riCard

III”-sa da “mefe liris” dadgmebTan. speqtakli mxatvrulad m.SveliZem

gaaforma. sturua-SveliZis es namuSevari, tradiciulad avlens

qarTul TeatrSi reJisorisa da mxatvris Tanaavtorobas speqtaklis

mTliani mxatvruli saxis SeqmnaSi. speqtaklSi gaformeba srulad

135

Seesatyviseba Tanamedrove scenografiis moTxovnebs, piesis

dramaturgiuli konfliqtis qmediT sivrcobriv-plastikur formaSi

gadawyvetiT.

r.sturuas interpretaciiT, makbeti da ledi makbeti erTmaneTSi

uaRresad Seyvarebuli vnebiani col-qmaria. amitomac ledi makbeti

ubiZgebs qmars Caidinos sazareli danaSauli da rogorc erTaderTi

mefobis Rirsi daeuflos gvirgvins. igi speqtaklSi avi Zalebis nebis

gamtarebelia, romlis qmedeba CixSi aqcevs makbetis yvela nabijs.

swored aseT Cixs warmoadgens scenografiuli garemo scenaze. udroo,

umoZravo, yru sivrce.

speqtakl “makbetis” moqmedebis adgili bolomde gaugebaria.

scenuri sivrce migdebuli sawyobis sardafs, Tu romeliRac qarxnis

saTavsos mogvagonebda. scenis sivrce pirobiTad Semofargluli iyo

betonis kedlebiT. ukana dekoracia gorgolaWebian ferwerul

Tejirebs warmoadgenda. dekoraciuli panoebi ganaTebis saSualebiT

sxvadasxva Seferilobas iRebdnen; laJvardisferi, mwvane, yviTeli. es

is ferebia, romlebic “makbetis” bunkerSi, sadac arasdros aRwevs

mzis Suqi, erTgvar cisa da haeris moZraobis iluzias qmnidnen. mkveTri

da rbili Suqis nakadi, ukana dekoracias, yovel jerze sxvadasxva

intonacias aZlevda. amiT mxatvari dekoraciis gadawyvetis saerTo

sixistes koloritul mdidar partituras upirispirebda, magram igi

mainc xelovnurad motanilis STabeWdilebas tovebda. m.SveliZe am

scenografiuli xerxiT amZafrebda speqtaklis moqmedebas.

“hiperrealisturi sizustiT aRdgenili iatakqveSeTi Tavisi

sakomunikacio sistemebiTa da milebiT, arafriT gansxvavdeba didi

qalaqis aseTive civi da nestiani sardaf-TavSesafrebisagan, Tu ara

alag-alag mkrTali sisxlisferi laqebi mis kedlebze. am samyaroSi

sxvis sicocxles igive fasi adevs, rac avanscenaze ormoSi Cayril

gacveTil da funqciadakargul Zvelmanebs. “lirisa” da “riCardis”

ganZarcvul samefoebSi mainc igrZnoboda warsulis odesRac mwyobri

da harmoniuli saxe. “makbetis” scena-sardafs mexsiereba ar gaaCnia...

samomavlod arafers gviqadis... (60) sulierebis yovelgvar

niSansmoklebuli Zalze cnobadi da konkretuli igi amasTanave

136

TiTqosda realobasTan momijnave, misgan uxilavi kedlebiT

Tavdaculi samTavroa. (61)

gverdiTi dekoraciebi, denisa da sxva sakomunikacio sadenebiT

daRarul betonis kedlebs warmoadgens. gadaWrili milebi,

komunikaciis Sewyvetili xazebiT udroo sivrceze miuTiTeben,

romelSic mxolod gamayruebelma siCumem daisadgura.

scena mTlianad carieli iyo dekoraciisgan. mxatvruli

gaformebis sxvadasxva sagnebi moqmedebisas scenaze Cndeboda: urika,

kasri, avzi, romelSic grZneulebi sazarel kuprs xarSavdnen,

savarZeli-taxti da sxva. yvela am elements mxatvari moqmedebis

gasaaqtiureblad da dramaturgiuli konfliqtis gasaxsnelad

gamoiyenebda. arc erTi am sagnebidan ar iyo sagangebod damuSavebuli

da speqtaklis saerTo koloritSi an stilistur formaSi moqceuli.

magram isini azrobrivad ise ebmodnen erTmaneTs, rom damatebiT

metyvel sagnobriv sivrces qmnidnen.

Tanamedrove scenografiis mniSvnelovan esTetikur kategorias da

scenografiuli konfliqtis matarebel dekoraciul formad

speqtaklSi uzarmazari polieTilenis “marioneti” iyo warmodgenili.

mas uxilavi Zala marTavda, romelic dahyurebda “makbetis” borotebas.

aqtiurad moqmedi es scenografiuli personaJi speqtaklSi qmediTi

dekoraciis saxviT-plastikur obieqts warmoadgenda. igi aqtiurad iyo

CarTuli warmodgenis moqmedebaSi da gansazRvravda scenografiuli

formebis dinamikas. haerSi gamokidebuli ”muSamba”, romelic

sacecebiani rvafexas, sazareli meduzas, mTis mwvervalebis, saukunovan

obobis qselis gasaocar formaTa da ferTa mravalferovnebas qmnida

scenaze. igi uamrav asociacias badebda mayurebelSi: xan fantastikur

cxovels, xan nagavsayrelidan amosul oxSivars, xan mTian landSafts,

xan karvebgaSlil samxedro banaks hgavda. rac ufro paradoqsaluri

iyo misgan gamowveuli asociacia, miT ufro uwyobda igi xels

scenografiis erT mTlian mxatvrul formaSi moqcevas.

dekoraciis es detali moklebuli iyo yovelgvar prozaulobasa

da yofiTobas. igi yvelasgan gancalkevebulad moqmedebda speqtaklSi

da gasulierebul scenografiul obieqts da mxatvrul metaforas

warmoadgenda. usubstancio, an piriqiT mravalsubstanciani masala,

137

sruliad amorfuli da formis warmomqmneli mTlianad aqcevda

scenografiul garemos uhaero vakuumSi. yvelaferi imaze iyo

damokidebuli gadaefareboda es safari-garsi scenas bolomde Tu ara.

scenaze Camowolili muSambis amorfuli masa irealobis SerZnebas

kidev ufro amZafrebda da ra iyo igi?- “...solarisi? adamianze

zemoqmedi kosmiuri goneba? birTvuli Rrubeli? an SeiZleba Sxamiani

anaorTqli, ”ozonis xvreli” rom gaaCina atmosferoSi? mniSvnelovania

igi ara masSi Cadebuli qveteqstiT, ara asociaciaTa uxvi kaskadiT,

romelsac Tavis droze badebda ”riCardisa” da “liris” scenografiis

yvela detali, aramed im uneblie sulieri RelviT, saidumloebasTan

Sexebisas, rom dageufleba. is mxolod alRoTia nakarnaxevi,

romelsac badebs CvenSi misi yoveli gardasaxva da feriscvaleba, misi

sasceno sivrceSi arsebobis idumali arsi, misi uxilavi kavSiri

sasceno qmedebis yvelaze mZafr da sabediswero koliziebTan. robert

sturuas speqtaklSi bedi makbetis winaSe warsdgeba ara grZneuli

bedis zRapruli saxiT, aramed swored adamianuri dakninebisa da

gadagvarebis gansaxierebiT”.(62)

speqtakl ‘makbetis” scenografia iseve xasiaTdeba ekleqtizmiT,

rogorc m.SveliZis namuSevrebi “riCard III” –sa da “mefe lirSi”.

m.SveliZem speqtaklis saerTo polistilurobaSi naturalisturi

gaTamaSebuli scenografiuli xerxic ki gamoiyena. dunsinanis

borcvisken daZruli birnamis tye, xis gafoTlili totebiT iyo

gakeTebuli, romelsac statistebi aTamaSebdnen. es plastikur-

qoreografiuli dinamikuri mizanscena scenis xelovnur samyaroSi,

TiTqos bunebis Zalebis SemoWris simbolod aRiqmeboda.

sainteresod iyo gadawyvetili piesis erT-erTi gmiris, makdufis

Svilis saxe, romelic wigniT xelSi TiTqmis mTeli speqtaklis

ganmavlobaSi dadioda scenaze. m.SveliZem gaimeora aq Tavisive

SemoTavazebuli mxatvruli metafora _ “bedisweris wignis”

gaTamaSebuli sagan-dekoracia. iseve rogorc dedofal margaretis

xelSi, aqac bedisweris wigni axsenebda piesis gmirebs

ZalauflebisTvis brZolis ukve momxdari tragediis sabediswero

Sedegebs. magram “makbetis” sagnobriv sivrceSi am wigns ufro meti

datvirTva hqonda. is xan bibliaa, xan kanonTa krebuli, xan sabavSvo

138

zRaprebis krebuli. SeiZleba masSi ukve ewera makbetis tragediis

Sesaxeb.

speqtaklis saerTo koloritul gadawyvetas ganaTebis palitra da

misi emociuri partitura ganapirobebda. erTi SexedviT speqtakli

saocrad feradi iyo. mxatvari TiTqos gatacebuli iyo speqtaklis

SuqweriTi formis ZiebiT. feradi ganaTebiT igi TiToeul scenas

axal CarCo-fons ukeTebda. yovel axal scenaSi ikveTeboda piesis

gmirTa sulieri ganwyoba da moqmedebis dinamika. mxatvarma Suqis

monacvleobiT, muSambis xmovani moZraobiT, speqtaklSi scenografiul

formaTa tempo-ritmi gansazRvra.

TiTqos “arafrisgan” Seqmnil scenur samyaros, m.SveliZem

damoukidebeli, fizikuri da emociuri plastikur-moculobiani forma

Seuqmna. speqtakl “makbetis” scenografia reJisoruli koncefciis

safuZvelze kidev ufro gamokveTilad konceptualur mxatvrul-

dekoraciul gadawyvetas warmoadgenda. scenografiis gansakuTrebuli

gamomsaxvelobiTi formis wyalobiT. dadgmis SigniT arsebuli

xarvezebic ki, gadaifara. Teatrmcodneebi msaxiobTa dasis araTanabar

TamaSs da personaJTa saxeebis Seqmnis problemebs xedavdnen.

m.SveliZis “makbetisTvis” Seqmnili scenuri kostiumebi kvlav

ekleqturi iyo. aqac mxatvarma grZeli labadebi gamoiyena. sainteresod

iyo gadawyvetili makbetis TeTri, koWebamde CamoSvebuli labada.

kostiumis es plastikuri forma m.SveliZis Seqspiris personaJebis

stilad iqca. maTi dramaturgia msaxiobTa plastikasa da

scenografiulad saTamaSo funqcias avlenda speqtaklSi. aseve

moxdenili, lakonuri da eleganturi iyo qalTa kostiumebic.

disonans qmnida mxolod grZneulebis samosi. isini mTlianad

simbolur xasiaTs atarebdnen. r. sturuam, grZneuli qalebi sagangebod

mamakac msaxiobebs aTamaSa. isini sadRac Soreuli warsulidan mosul

beber dedakacebs hgavdnen. daxeuli, gamoxunebuli maqmanebiT,

gaquculi bewvis sayeloebiT, dakuWuli SlapebiT, romelic aSkarad

kacebs axuravT. isini qaluri sikekluciT gamoirCevian da bolo asi

weli garderobi ar ganeaxlebinaT. bneleTis mociqulebi,

“naftalinidan” amoRebuli dakuWuli arsebebi, imqveyniuri avi sulebi

iyvnen. bediswerasTan SeTamaSebulebi isini cinikurad warmarTavdnen

139

makbetis tragikul qmedebas scenaze. grZneulebis kostiumis mxatvrul-

plastikuri forma mware ironiasac ganasaxierebda.

kostiumebi speqtakl “makbetSi” scenografiis damoukidebeli

plastikur-kompoziciuri erTeulebi iyo. iseve rogorc “riCard III”-Si

da “mefe lirSi” m. SveliZis kostiumebi “makbetSic” xels uwyobdnen

msaxiobebs gmiri-personaJis saxisa da maTi fsiqologizmis

gansazRvraSi.

Tavi III. ori piesis scenografiuli interpretaciebi erT scenur

sivrceSi

qveTavi I. u.Seqspiris “hamleti” i.gamrekelisa da m.SveliZis

scenografiaSi

1925 wlis 12 noembers SoTa rusTavelis saxelobis Teatrma

sezoni gaxsna u.Seqspiris tragediiT “hamleti”. msoflio dramaturgiis

Sedevris dadgma nebismieri Teatris istoriaSi movlenaa. miT umetes

iseTi TeatrisaTvis, romelmac mxolod sami sezonis ganmavlobaSi

SeZlo axali profesiuli Teatris Seqmna. speqtakli “hamleti”

saetapo aRmoCnda qarTuli scenografiis ganviTarebaSic. igi

mxatvrulad i.gamrekelma gaaforma. speqtaklma gamoavlina reJisoruli

koncefciis mniSvneloba dadgmis mxatvrul-vizualuri saxis

gansazRvraSi, sityvier, xmovan da plastikur elementTa Tanasworoba,

reJisorisa da mxatvris Tanaavtoroba speqtaklis mTliani mxatvruli

saxis SeqmnaSi. i.gamrekelis “hamletisTvis” Seqmnil mxatvrobaSi

pirvelad gamoikveTa da safuZveli Caeyara monumentur stils qarTul

scenografiaSi. speqtakls araerTgvarovani Sefasebebi mohyva

sazogadoebaSi. erTni kategoriulad ar iRebdnen mas, sxvebisTvis

“hamleti” qarTuli Teatris gamarjveba iyo. “hamleti” garkveulwilad

iyo im SemoqmedebiTi saqmianobis Sejameba, romelic Teatrma gasuli

sami sezonis ganmavlobaSi ganaxorciela. am periodSi naTlad

gamoikveTa qarTuli saTeatro, sareJisoro, mxatvrul-dekoraciuli

xelovnebis ZiriTadi principebi, romlis safuZvelze SesaZlebeli iyo

gacilebiT seriozul, namdvilad msoflio masStabis dramaturgiul

masalasTan SeWideba. gansakuTrebiT imasac avRniSnav, rom

k.marjaniSvili erTxel ukve muSaobda “hamletze” inglisel

140

reJisorTan da Teatris reformatorTan g.kregTan erTad. XIX-XX ss.

mijnaze Teatris reformatorebi, TiTqmis yovelTvis, TavianT

novatorul Tamam eqsperimentebs Seqspiris piesebis dadgmisas

axorcielebdnen. radgan Seqspiris dramaturgia iZleva

mravalricxovani Teatraluri cdebis Catarebis saSualebas.

struqturulad Seqspiris piesebi universaluria. maTSi ar aris bevri

konkretuli avtoriseuli remarka, romelic reJisors TamaSisa da

moqmedebis agebis konkretul pirobebSi aqcevs. masSi aris idea,

moqmedebis koncefcia, xolo formis TvalsazrisiT, rogor iqneba

wakiTxuli dramaturgiuli masala, mTlianad reJisoris da mxatvris

naazrevTa fantaziasaa mindobili.

“hamletis” marjaniSviliseul interpretaciaSi iyo bevri axali.

piesa xuTi aqtisa da 20 suraTisgan Sedgeba. k.marjaniSvilma montaJis

principi gamoiyena da 11 suraTi datova. maTSic gadaadgilebuli iyo

moqmedebis Tanmimdevroba. hamleti speqtaklis pirvelive suraTSi

Cndeboda da warmoTqvamda Tavis pirvel monologs. am xerxiT

k.marjaniSvilma SeZlo speqtaklis moqmedeba ufro dinamiuri gaexada.

speqtaklis eqspozicia moqmedebiTa da movlenebiT imdenad iyo

datvirTuli, rom gansazRvravda mTeli speqtaklis qmediT tempo-ritms.

saerTod k.marjaniSvilis speqtaklebs yovelTvis axasiaTebda

dinamikuroba. (63) amisTvis “... marjaniSvili winaswar awarmoebda

warmosadgeni piesis teqstis daxvewas da TviT teqstis gadaadgilebas.

amas zemoxsenebuli garemoeba moiTxovda”- werda akaki faRava. (64)

reJisoruli koncefciiT dasmulma dramaturgiulma aqcentebma

ganapirobes “hamletis” moqmedebis dinamikuri ganviTareba, aseve

gansazRvres speqtaklis mxatvrul-dekoraciuli sivrcis forma,

romlis yovel detalSi ikiTxeboda tragediis arsi da gaformebis

yvela Semadgeneli komponenti speqtakls organul mTlianobaSi kravda.

dekoraciuli konstruqciebis monumenturi, lakonuri da

mravalfunqciuri forma, uzrunvelyofda speqtaklSi moqmedebis

adgilis ganzogadebul-krebiT saxis Seqmnas. “maketze muSaobis dros

naTlad Canda, TuU ras moiTxovda am speqtaklSi reJisori. umTavresad

da ZiriTadSi dazgas, scenur dazgas msaxiobisTvis. (msaxiobebis

samoqmedo sivrces- x.k.) sxva gamomsaxveli saSualebani mimaniSnebeli

141

unda yofiliyo ama Tu im epizodis adgilmdebareobisa: sasaxlis

interieri, samlocvelo, cixe-simagris terasa, sasaxlis darbazi,

daxuruli saasparezo moedani Tu sasaflao”. (65) klavdiusis rolis

Semsruleblis msaxiob a.vasaZis am mogonebebidan gasagebi xdeba, TuU

rogori swrafi TanmimdevrobiT icvleboda scenaze dekoraciuli

garemo. imisaTvis rom speqtakli teqnikurad gamarTuli yofiliyo da

moqmedebis adgilebis simravlis gamo, speqtaklSi suraTebis

monacvleobisas warmodgenis saerTo msvleloba ar darRveuliyo, i.

gamrekelma Seqmna erTiani uzarmazari dazga-dekoracia da scenis

moZrav wreze moaTavsa. moqmedebis ganviTarebis Sesabamisad, moZravi

wre brundeboda da mayureblis winaSe axal-axali samoqmedo sivrce

Cndeboda. “moZravi, dinamikuri unda iyos dekoraciebi ara imitom, rom

axali sasceno saSualebebis gamomgoneblobiT Tavi moviwonoT, aramed

imisTvis, rom yovelmxriv xeli SevuwyoT speqtaklis moqmedebis

cocxal ganviTarebasa da yoveli moqmedebis ganwyobis TvalnaTliv

gamoxatvas.... amitom mxatvarma yvela axali teqnikuri miRweva unda

gamoiyenos TeatrSi. dekoraciuli garemos swor Seqmnas gadamwyveti

mniSvneloba aqvs speqtaklisTvis”, aRniSnavda k.marjaniSvili. (66)

amitom misTvis gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda Tu vin iqneboda

misi speqtaklebis mxatvari, radgan speqtaklis warmatebis erT-erT

pirobad, didi reJisori, dadgmis mxatvrul-vizualuri saxis Seqmnas

miiCnevda. mas yovelTvis mWidro SemoqmedebiTi kavSiri hqonda

scenografebTan. ase iyo i. gamrekelTan speqtakl “hamletze” muSaobis

drosac. “dekoratiuli mxriv, dadgma ar aris rTuli, xolo sasceno

teqnikis mxriv is urTulesi dadgmaa. iseTi mizanSewonilobiT misdevs

erTmaneTs suraTebi, iseTi Sexamebaa ferebisa da sinaTlis efeqtebis,

rom yoveli aqti Tavis Sinagan gamoxatulebas hpovebs, rogorc

musikaSi, ise dekoraciul scenebSi sruli harmonia myardeba aqtis

Sinaarssa da mis dekoratiul mocemulobaSi. rodesac ham leti musikis

ritmTan moZraobis SewyobiT eSveba uzarmazari kibiT naxevrad mkrTal

scenaze, an rodesac mefe acxadebs Tavisi daqorwinebis Sesaxeb da

farebiTa da bairaRebiT ifareba scenis nawili, romlidanac keTdeba

mTeli dekoracia axali moqmedebisTvis. es ukve saukeTeso Sezavebaa

piesis fsiko-emociuri mxarisa mis dekoraciul mxaresTan”. (67)

142

i.gamrekelma scenaze erTiani uzarmazari dekoraciuli dazga-

konstruqcia aago. speqtaklis I Mmoqmedebis I suraTSi scenaze

Tormetsafexuriani kibe, ori moedniTa da ori safexuriT amaRlebuli

dekoracia iyo warmodgenili. igi mefis uzarmazari sasaxlis sazeimo

darbazs warmoadgenda. kibis mTel gayolebaze msaxiobi-statistebi

sabrZolo farebisgan erTian dekoratiul kedels qmnidnen. farebi or

metramde simaRlis iyo da wagrZelebuli ovaluri forma hqonda. isini

Sua saukuneebis rainduli heraldikis stilizebuli gamosaxulebebiT

iyo moxatuli. dekoraciis kolorits sazeimo ganwyoba hqonda. ukana

dekoracia erTiani oqrosferi zolebiT dafarul panos warmoadgenda.

igi harmoniulad erwymoda farebis siWreles da mTlianobaSi

dekoracias medidur elfers aniWebda da mis ritmulobasac usvamda

xazs. kibis danadgaris fasadis sibrtye moxatuli iyo da masze

sasaxlis galerea-amfiladis perspeqtiuli gamosaxuleba iyo

gakeTebuli. speqtaklis dawyebisTanave scenaze Cndeboda hamleti

(piesis mixedviT is mxolod II suraTSi Cndeba), romelic eSveboda

kibeze, ris merec is saxeldaxelo kedliT scenis sivrces orad yofda.

es kedeli gamijnavda hamlets danarCeni samyarosgan da arsebul

konfliqts warmoaCenda.

i.gamrekelis mier “hamletisTvis” Seqmnil mraval eskizSi kargad

Cans, Tu rogor icvleboda speqtaklSi dekoraciis forma. TiToeul

eskizze dekoraciis saxecvlileba moqmedebis etapebis mixedviTaa

mocemuli. kibiani konstruqciis Semobrunebisas scenaze Cndeboda

kubistur-konstruqtivistul stilSi gadawyvetili saxis geometriuli

stilizaciiT agebuli mTis ferdobi. es klde-kibe grZeldeboda

elsinoris sasaxlis goTur samkuTxa koSkeraSi. “hamletis” am

dekoraciis saerTo stiluri forma axlos dgas i.gamrekelis

scenografiasTan speqtaklisaTvis “londa”, im gansxvavebiT, rom

“hamletSi” dekoraciis forma ufro mTliania da iswrafvis

monumenturobisken. “londaSi” scenis dekoraciul-plastikuri forma

erwymoda ferwerul ukana dekoracias. masSi jer kidev igrZnoboda

i.gamrekelis dazguri mxatvrobis kubo-futuristuli periodis manera,

romelic mTlianad daZleulia “hamletis” scenografiaSi i.gamrekelis

“hamleti” moklebulia yovelgvar detalizacias da formis

143

dekoratiulobas. ukana dekoracia, romelic muq lurj tonSi iyo

gadawyvetili dekoraciis saerTo skulpturulobas da moculobiT

formas gamokveTda. dekoraciis qmedoba gansazRvravda speqtaklis

saerTo dinamikasa da moqmedebis tempo-ritms.

dekoraciis plastikuri formis dinamizmi i.gamrekelma kibis

konstruqciaSi gadawyvita. ra aris kibe da ratom iyenebs mxatvari

dekoraciis ZiriTad plastikur erTeulad kibes? scenografiaSi kibes

yovelTvis gansakuTrebuli da mravalferovani ideuri, Tu simboluri

datvirTva hqonda: bibliuri kibe, sulieri aRmasvla, gza, usasruloba

sazogadoebis safexurebiani ierarqia da sxva. kibe dinamikuri

dekoraciuli formaa da scenis sivrces met plastikurobas aniWebs.

kibis dekoracia mbrunavi wris datrialebisas, daniis mefis

sasaxlis cixe-darbazis saguSagod gadaiqceoda, xan gzas xazavda.

aCrdilis epizodSi, scenaze safexurebiani kldis ferdobi iyo

warmodgenili, romelic speqtaklis ganaTebis koloritiT muqi

mewamuli feris siluetad ikiTxeboda. ukana dekoraciis lurji foni

da masze TeTri blikebi idumal da pirquS atmosferos qmnidnen

scenaze.

warmodgenis II aqtSi scenis sivrce samlocvelos ekava.

uzarmazari xati – triptiqi TejirebiT iyo gakeTebuli. Sua nawilSi

vedrebis pozaSi (RvTismSobeli “oranta”) mdgomi RvTismSoblis xati

iyo gakeTebuli. goTuri eqspresiiTa da Zlieri stilizaciiT

gadawyvetili es tilo vitraJs warmoadgenda. triptiqis marjvena da

marcxena frTebze, aseTive eqspresiul pozaSi, wmindanebi iyo

gamosaxuli. scenis marjvena mxares uzarmazari xis jvarcma idga. mis

win kaTedra idga. Tejiri-dekoraciis gadaadgilebiT mayureblis

winaSe samkiTxvelo oTaxi Cndeboda- kaTedriT, sasanTleebiTa da

savarZliT. aqac ukana dekoracia ganyenebuli lurji foni iyo.

scenaze mxatvris mier Tavisuflad ganlagebuli sagnebi, erTi-SexedviT

TiTqos ar arian erTmaneTTan kavSirSi, magram moqmedebis

ganviTarebasTan erTad, isini azrobriv da simbolur datvirTvas iZenen

da speqtaklis saerTo dekoraciul gadawyvetasa da aqtiorTa

urTierTqmedebiT amZafreben speqtaklis dinamikas. (savarZeli, kaTedra,

jvarcma, kari...). moqmedebis adgilis saerTo pirobiTobaSi calkeuli

144

nivTebi sagan-simboloebs warmoadgendnen. isini “yoveli moqmedebis

ganwyobis TvalnaTliv gamoxatvas” emsaxurebodnen. (68) scenuri droisa

da sivrcis problema i.gamrekelma dekoraciis moZraobaSi gamosaxa,

romelic Caketil pirobiT dros warmoadgenda. masSi aseve Cadebuli

iyo “saTaguris” cnobili idea. igi kravda movlenaTa ganviTarebis

jaWvs scenaze, romlis merec iwyeboda dinamikuri svla speqtaklis

finalisken.

speqtaklSi II moqmedebis II suraTSi TamaSdeboda e.w. saTaguris

scena. i.gamrekelma scenaze dadga mravalsafexuriani scena-arena

warmoadgenda. mis centrSi da scenis orive gverdidan wyvilad iyo

aRmarTuli uzarmazari svetebi. maT Soris gaWimuli iyo sxvadasxva

feris farda- drapirebebi, romliTac uzarmazari karavi ikvreboda.

misi forma uneblied Sapiros asociacias qmnida. es erTgvari Teatri

TeatrSi dinamikuri samoqmedo sivrce iyo hamletis dadgmul

“saTaguris” scenisaTvis. es scena Sinagani dinamikiTa da Zlieri tempo-

ritmiT xasiaTdeboda. kulminaciaSi, rodesac mefe klavdiusi

warmodgeniT SeSfoTebuli cdilobda gaqcevas moqmedebis adgilidan,

scenis wre iwyebda brunvas. am Caketili jadocnuri wridan,

“saTagurSi” moqculi mefe Tavis daxsnas cdilobda. msaxiobi a.vasaZe

ixsenebda, rom warmodgenam didi STabeWdileba moaxdina klavdiusze

da igi cdilobs “Tavi daaRwios situacias da gasvlas apirebs... magram

mis win hamleti aRimarTa. axla is meore kuTxes miawydeba, saidanac

horacio uTvalTvalebda. aiSala mTeli sasaxle, mefe gaiqca ukve

amoZravebul mbrunav wreze.... mefe da misi amala garbis wreze

SeuCerebliv”. (69) am scenisTvis i.gamrekelma maTematikuri sizustiT

gaTvlili dekoraciis kompozicia da misi qmediTi forma Seqmna. ukana

dekoracia aqac ganyenebuli lurji feris drapirebiT iyo Seqmnili.

xolo sam ferSi gadawyvetili iatakis gaformeba, aseve dekoraciis

plastikis gamokveTas emsaxureboda. mTeli III moqmedeba am karavi-

Sapitos win viTardeboda.

k.marjaniSvilisTvis u.Seqspiris “hamleti” im umniSvnelovanes

dramaturgiul masalas warmoadgenda, romlis axleburi wakiTxva da

misi mxatvruli interpretacia kidev ufro gausvamda xazs Temis

maradiulobas da zogadsakacobrio mniSvnelobas. am TvalsazrisiT

145

gansakuTrebiT sainteresod speqtaklSi mesaflaveebis scena iyo

gadawyvetili. speqtaklis scenografiis saerTo formaTa

ganzogadebasa da pirobiTobasTan kontrasts qmnida mxatvruli

formiT yvelaze realisturad gadawyvetili mesaflaveebis scena. misi

moqmedebac “namdvili” sasaflaos zRude-galavanis miRma, samsafexurian

baqanze viTardeboda. speqtaklis mTavari ideis gadmocemisas, arc

reJisori da arc mxatvari ar moeridnen, novatoruli da uaRresad

Tamami xerxis gamoyenebas, rogoric iyo mesaflaveebisTvis guruli

glexis kostiumis Cacma. amiT k.marjaniSvilma mayurebels mianiSna,rom

daniis samefo karze datrialebuli tragedia, brZola

ZalauflebisaTvis, romelsac ewireba zneobrivi gmiri

zogadsakacobrio, sayovelTao mniSvnelobisaa, rom Zalauflebisken

swrafvis surviliT Sepyrobili adamianebis qmedeba scildeba

erovnul, eTnikur da socialur farglebs da yvelgan erTnair mankier

formas iRebs. amitom daniis ufliswuls mesaflaveebad ubralo

qarTveli glexkacebi xvdebian. “hamletis” aseTi gabeduli

interpretacia sazogadoebis didma nawilma ubralod ar miiRo.

k.marjaniSvilis mesaflaveebis scenis axleburi gadawyveta gaxda

momaswavebeli Tanamedrove scenografiaSi, Teatraluri mxatvrobis

Teoriis erT-erT umniSvnelovanes sakiTxs, romelic scenis sivrcis

plastikur gadawyvetaSi saxviT-plastikuri formiT warmodgenil

mniSvnelovan azrobriv aqcentebs aaSkaravebs. es aris scenografiuli

konfliqti, romlis brwyinvale da srulyofil nimuSs warmoadgenda

zemoaRniSnuli scena k.marjaniSvilis “hamletSi”. “hamletis”

scenografiam gansakuTrebuli da axleburi datvirTva misca scenur

kostiums, misi dramaturgia ganuyofeli gaxda, rogorc speqtaklis

reJisorul, ase mxatvrul gadawyvetaSi. scenografiuli konfliqtis

esTetikuri kategoriis Seqmnis xelsayrel pirobebs iZleva u.Seqspiri,

rodesac piesaSi minimalurad iZleva avtoriseul remarkebs. avtori ar

zRudavs arc reJisors da arc mxatvars, moqmedebis adgilis, epoqis an

romelime sxva konkretuli mocemulobis gansazRvrisas. i.gamrekelma

speqtaklis gaformebaSi calkeuli sagan- detalebiT SeZlo

ganesazRvra moqmedebis adgili. u.Seqspirma gansazRvra “hamletis”

moqmedebis adgili qveynisa da mefis sasaxlis saxelwodebiT- dania

146

mefis sasaxle elsinori. magram rogori unda yofiliyo sasaxle, ra

formis, an romel epoqaSi xdeba moqmedeba “hamletSi”, amgvar

dakonkretebas avtori ar akeTebs. Sesabamisad, u.Seqspiris piesebis

scenuri gaformebisas mxatvari Tavisufalia gaformebis mxatvruli

formis arCevisas. igi umetesad gamomdinarea piesis reJisoruli

interpretaciidan, Teatris esTetikidan da scenografiis mxatvruli

sakoncefciidan.

k.marjaniSvili gansakuTrebul mniSvnelobas qmedebiT da emociur

dinamikaSi ganaTebas aniWebda. reJisoris mier Seqmnili “hamletis”

ganaTebis partitura misi SuqiTa da koloritiT datvirTva speqtaklSi

azrobriv aqcentebs amaxvilebda da scenografiuli garemos

moculobiT-plastikuri formebis gamovlenas emsaxureboda. Zalian

sainteresod hqonda i.gamrekels gadawyvetili hamletis mamis aCrdilis

gamoCenis scena. “hamletis mama pirvel aqtSi gvevlineboda rogorc

Suqi. figura sul ar Canda. Semdeg, rodesac scenidan Suqi qreboda,

meore Suqi horacios anaTebs Tavze. iseTi STabeWdilebaa TiTqos

horacio gaxveulia aCrdilSi, Semdeg roca aCrdili esaubreba hamlets

igi Zalian realuria. aqac irRveva Crdilis fantazia”. (70) mamis

aCrdilis aseTi gadawyveta gamomdinarea k.marjaniSvilis piesis

arsisadmi sakuTari xedviT, romliTac igi miiCnevs, rom “hamleti”,

upirveles yovlisa adamianis tragedia iyo. amitom masSi “adamianuri

inda uyos yvelaferi, aCrdilidan dawyebuli hamletamde yvelani

cocxali adamianebi unda iyvnen”. (71)

rogorc avRniSne “hamletSi” scenur kostiums gansakuTrebuli

dramaturgiuli da simboluri datvirTva hqonda. Sua saukuneebis

stiluri elementebiTa da saerTo mxatvruli stilizaciiT xasiaTdeba

i.gamrekelis mier Seqmnili kostiumebi “hamletis” personaJebisTvis.

ferTa gama aqac sakmaod mravalferovania da dekoraciis saerTo

sazeimo-mowiTalo-oqrosfer da lurj tonebs esadageba. kostiumis

gaformebis detalebi, samkauli da aqsesuarebi sagangebod iyo

gakeTebuli, raTa msaxiobs saSualeba hqonoda ukeT warmoeCina gmiri-

personaJis saxe.

hamletis kostiumis Sesaxeb Tavad avtorma izruna, rodesac

miniSnebis saxiT, igi lilisfer wamosasxamSi gamoawyo. i. gamrekelma

147

avtoriseuli remarkis gaTvaliswinebiT, hamlets TeTrsarCuliani muqi

lurji mosasxami Caacva. ferTa amgvari kontrasti met emociur da

plastikur datvirTvas aZlevda kostiums da rogorc moZravi

dekoracia, kostiumi kargad ewereboda dekoraciis saerTo

koloritul palitraSi. hamlets ecva muxlsqvemoT CamoSlili kaba

TeTri maqmanebiani saxeloebiTa da sayeloTi morTuli. TeTri

sayelo ufro mkveTrad usvamda xazs saxes, romelzec mxatvarma

msaxiobs axladamosuli wveri gaukeTa. miuxedavad TiTqos garegnuli

mouwesrigeblobisa, hamletis figura scenaze mxatvrul mTlianobaSi

aRiqmeboda.

ofelias kostiumi momwvano-moTeTro ferebSi iyo gadawyvetili.

naqargebiTa da maqmanebiT Semkuli xelebgaWrili kaba, romlis

saxeloebi majasTan ikvreboda, nazi da moxdenili siluetiT

gamoirCeoda da msaxiobs TiTqos plastikur sazRvrebSi aqcevda. aseT

kostiums unda Seesatyvisebodes msaxiobis moZraobaca da Jestic.

sigiJis scenaSi mxatvari ofelias balaxebiTa da yvavilebisagan

gakeTebuli gvirgviniT amkobda.

mkveTrad saxasiaTo iyo poloniusis kostiumi. gaiZvera da eSmaki

moxucisTvis i. gamrekelma ganier saxeloebiani da farTokalTebiani

mewamuli feris kaba Seqmna. kabis TeTr sayelos mayureblis yuradReba

poloniusis saxeze da mis mimikaze gadaaqvs. Tavze mas wiTeli feris

bereti exura. aRsaniSnavia aseve poloniusis xelSi, kverTxis msgavsi,

bunikiani joxi, romelic erTgvari damatebaa misi personaJis

xasiaTisaTvis. rogorc maRali rangis karis kaci igi am joxiT iZleva

gankargulebebs. is misi plastikis ganuyofeli nawilia.

klavdiusis kostiumis eskizi ar SemorCenila, samagierod arsebobs

a.vasaZis mogoneba, sadac igi, miuxedavad warmatebuli rolisa wers

rom, ukmayofiloa, radgan ver moirgo gmiris kostiumi. “amis mizezi

kostiumi iyo, romelic rolis Canafiqrs ar egueboda. klavdiusi

davisaxe loTobisgan gasiebuli saxiT, gaberili mucliT, metyveli

xelebiTa da iseTi wvrili fexebiT, rom maTi sigamxdre klavdiusis

mier Cadenili borotebis simZimes ver zidavda. mxatvarma ki mdidari

masalisgan Sekerili grZelkalTebiani kaba Camacva, ramac fexebi

damifara. xelebis metyvelebas ki grZelive saxeloebi uSlida.

148

Cacmulobis feric ar mijdeboda WkuaSi: mwvane da yviTeli ferebi

mxatvruli saxis Sinagan arss ar egueboda. harmoniis nacvlad

disonansi Sehqonda.” (72)

eskizebis saxiT SemorCenilia kidev ori msaxiobis kostiumis

eskizi da jariskacis kostiumi. es ukanaskneli gadawyvetilia lurj

da nacrisfer tonebSi, grZeli wamosasxamiTa da daSniT. da

Suasaukuneebis raindis javSnian samoss mogvagonebs fariTa da SubiT.

aqtiorebis kostiumebi moxetiale msaxiobebis Sesabamisi iyo. maTi

kostiumebi kontrastul da mkveTr ferebSia gadawyvetili, romlis

ferTa gama imeorebs sabrZolo farebis sazeimo ganwyobas. msaxiobebs

Tavze ganierfarfliani qudebi exuraT.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia, da amaze zemoT ukve iTqva,

mesaflaveebis kostiumebi, romlebic sruliad gansxvavebul

esTetikaSia gadawyvetili, radgan maT gansakuTrebuli azrobrivi

datvirTva gaaCniaT speqtaklSi. i. gamrekelma mesaflaveebs ubralo

guruli glexis kostiumebi Caacva, riTac dadgmis zeamocanis

Sesabamisad, tragediis zogadsakacobrio mniSvneloba warmoaCina.

speqtakl “hamletis” saerTo warmatebam cxadyo rusTavelis

Teatris maRalprofesiuli done. dadgmaSi Tanabari simZlavriT

warsdga scenografia, mizanscenuri qarga, Suqwera da ganaTeba,

musikaluri gaformeba da qoreografiul-plastikuri gadawyveta.

speqtaklis scenografiam gamoavlina misi avtoris, i.gamrekelis

SemoqmedebiTi potenciali. mxatvarma “hamletis” scenografiaSi Seqmna

iseTi scenuri samyaro, romelic konkretulad am speqtaklisTvis da

zogadad scenografiis Teoriisa da Teatris esTetikisaTvis

gansakuTrebul mxatvrul mniSvnelobas iZenda. i.gamrekelis

scenografiaSi naTlad gamoikveTa speqtaklis reJisoruli koncefcia.

mis mier Seqmnil dekoraciul-plastikur sivrceSi samyaros

mravalSreebiani modeli iyo Cadebuli, romlis ganzogadebuli forma

ufro TvalsaCinos da mniSvnelovans xdida piesis arss. es konkretuli

dramaturgiuli masala saSualebas aZlevda mxatvars gamoeyenebina

mravalferovani mxatvruli, Tu teqnikuri xerxebi speqtaklis

mxatvruli da saTamaSo sivrcis Sesaqmnelad. “hamletis” dekoraciuli

gaformebis Seqmnisas, i.gamrekelma pirvelad gamoavlina Tavi

149

xuroTmoZRvrad, fermwerad, ilustratorad, romlisTvisac “feri,

sinaTle, tansacmeli, musika, nivTi, ilustracias ki ar unda

warmoadgendes ama Tu im scenisaTvis, aramed situaciis Sinagani arsis

gamomsaxveli unda iyos, rogorc mayurebelze zemoqmedebis

“gamamdidrebeli” saSualebani. amitom mxatvarma yvela axali teqnikuri

miRweva unda gamoiyenos TeatrSi. dekoraciuli garemos swor Seqmnas

gadamwyveti mniSvneloba aqvs speqtaklisTvis”. (73) k.marjaniSvilis am

sityvebis xorcSesxma i.gamrekelma “hamletis” scenografiaSi SeZlo.

i.gamrekeli, dekoraciis moculobiani formebiT naZerwi

speqtaklis moqmedebis adgili, kostiumi da damatebiTi nivTebi

speqtaklSi mTliani mxatvruli ansamblis ganuyofeli nawili iyo, rac

yvelaze naTlad mizanscenebis agebisas gamoikveTa da saSualeba misca

reJisors TiToeul mizanscenaSi misTvis sasurveli plastikuri

monaxazi aego. k.marjaniSvilis mizanscenebi “...uSualod muSaobis

procesSi iyo Seqmnili, amitom isini yoveltvis gamoirCeodnen Tavisi

bunebrivobiT da xels uwyobdnen aqtiors mxatvruli saxisa da misi

xasiaTis sworad gaxsnaSi”, werda hamletis rolis Semsrulebeli

msaxiobi u.CxeiZe (74)

rac Seexeba Tavad Seqspiris “hamletis” k.marjaniSviliseul

dadgmas- cxadia, rom speqtaklze muSaobisas k.marjaniSvilma

i.gamrekels dawvrilebiT uambo misi g.kregTan muSaobis Sesaxeb, gaacno

mas Tavisi da ingliseli reJisoris mosazrebebi. k.marjaniSvils hqonda

speqtaklis vizualuri masalac, romlis i.gamrekelma Tavis

scenografiaSi calkeuli detalebi gamoiyena. magaliTad, uzarmazari

heraldikuri ornamentebiT moxatuli almebi speqtaklis finalSi. isini

mxatvrul-ferwerul efeqts qmnidnen da scenografiis saerTo

koloritul gadawyvetaSi dekoraciis siRmiseul plastikas

amZafrebdnen. rogorc ukve aRiniSna 1911 wels moskovis samxatvro

TeatrSi moxda k.marjaniSvilis da g.kregis Sexvedra, romelmac

garkveuli mniSvneloba iqonia k.marjaniSvilis reJisoruli meTodis

Camoyalibebaze.

scenografiis mkvlevari v.beriozkini Tavis ortomeul naSromSi

“msoflio Teatris scenografiis istoria”, scenaze speqtaklis

moqmedebis adgilis ganzogadebuli saxis Seqmnaze saubrisas aRniSnavs,

150

rom Seqspiris dramaturgiis poetika am TvalsazrisiT universaluria.

igi saSualebas iZleva gansxvavebuli, urTierTsawinaaRmdego formisa

da stilis mqone esTetikuri koncefciebis saxviT formaSi

ganxorcielebas. dekoraciul xelovnebaSi axali formebis Zieba

scenaze moqmedebis adgilis SeqmniT daiwyo. ase iyo a.apiasa da g.kregis

da sxvaTa SemoqmedebaSi. Teatris reformatorebma TavianTi

novatoruli eqsperimentebis Casatareblad u.Seqspiris dramaturgia

airCies. SeqspiriT STagonebulma g.kregma Tavis reJisorul

eqsperimentebSi SeimuSava moqmedebis adgilis iseTi ganzogadebuli

plastikur-dekoraciuli forma, romlis abstragirebuli arqiteqtura

adamianisgan maqsimalurad ganyenebuli iyo. dekoraciis didi

moculobis paralelepipedebi, monoliTuri kedlebi, koSkebi, pilonebi,

Tu svetebi, avsebdnen scenis mTel sivrces, scildebodnen scenis

portals da TiTqos usasrulobaSi grZeldebodnen. maTi damTrgunveli

sidiade adamians Seqspiris tragediebis samyaros erT patara ususur

nawilad aCenda. es metad mtruli garemo ar utovebda saSualebas Tavi

daeRwia bediswerisa da sazogadoebasTan gaucxovebis CixSi moqceul

gmirs.

k.gregi Seecada Seqspiris dramaturgiis gamoyenebiT iseTi

universaluri pirobiT-ganzogadebuli samoqmedo sivrce Seeqmna

scenaze, romelic saerTo ideis matarebelia “mTeli samyaro -

sapyrobilea”. hamletis am sityvebma ganapirobes g.kregis yvela

scenografiuli kompoziciis stilisturi forma. erTi SexedviT, is

mayurebelze subieqtur STabeWdilebas tovebda. Tumca moqmedebis

ganviTarebisas naTeli xdeboda, rom piesis gmiris dapirispireba

sazogadoebasTan obieqturi mizeziT iyo ganpirobebuli. g.kregma

u.Seqspiris tragediebisTvis Seqmnil scenografiaSi srulad

gamoavlina Tavisi reJisoruli meTodi da novatoruli ideebi.

g.kregis scenuri samyaro maradiulobis niSnebis matarebeli iyo.

TiTqos aq yovelTvis cxovrobdnen adamianebi, sanam aq “hamletis”,

“makbetis”, “mefe liris” gmirebi dasaxldebodnen. es samyaro iqneba

mudam maSinac ki, roca u.Seqspiris didi tragediis gmirebi datoveben

mas. g.kregis muSaobis Sesaxeb mis saxelosno-laboratoriaSi

k.marjaniSvili werda: “gordon kregi maketze gluvi Tejirebis

151

moqmedebis adgils SemosazRvravda. igi inglisurad kiTxulobda

“hamletis” teqsts, aanalizebda moqmed pirTa fsiqologias. Semdeg ki,

mis mierve gamoWrili xis daxvavebuli figurebisgan, romelime scenas

gaiTamaSebda. isini WeSmaritad araCveulebriv da idealur speqtaklebs

warmoadgendnen, romelic odesme minaxavs.” (75) g.kregis “hamletma”

raRa Tqma unda, gavlena moaxdina k.marjaniSvilis “hamletze”. am

speqtaklis mxatvrul da ideur gadawyvetaSi Cans k.marjaniSvilis

Camoyalibebuli reJisoruli meTodi da SemoqmedebiTi gamocdileba.

speqtakli “hamleti”, reJisoruli da saTeatro mxatvrobis

TvalsazrisiT, uamravi axali da novatoruli ideebis Canasaxs

warmoadgenda. “hamleti” yovelmxriv mxatvruli miRwevebis nimuSia,

scenis konstruqcia, mizanscenebi, eleqtroni da musika, msaxiobis

saukeTeso Semadgenlobebis demonstrirebasTan erTad srul mxatvrul

STabeWdilebas tovebs mayurebelze”. (76) i.gamrekeli (“hamletis”

scenografiaSi- x.k.) vlindeba rogorc ueWveli gemovnebisa da

mixvedris Teatraluri mxatvari. misi butaforia da dekoracia

savsebiT Seefereba dadgmis mTlianobas da mxatvrul amocanebs, Tan

Segnebul da gagebiT mosvlas amJRavnebs”. werda imdroideli presa

k.marjaniSvilis speqtakl “hamletze” da i.gamrekelis

scenografiaze.(77)

2001 wels reJisorma r.sturuam, mxatvar m.SveliZesTan erTad

SoTa rusTavelis saxelobis Teatris scenaze ganaxorciela

u.Seqspiris “hamleti”. reJisorma speqtaklis mxatvrul koncefciaSi

gansxvavebuli azrobrivi amocanebi dasaxa - ras niSnavs epoqisa da

faseulobaTa cvla “hamletSi” wamoWrili problemisaTvis? Tu es

mxolod problemaa - araferia, magram Tu es didi gakveTilia

kacobriobisaTvis da didaqtikuri nawarmoebia, maSin saqme sul sxva

ramesTan gvaqvs, acxadebs speqtaklis reJisori.

r.sturua Seqspiris paradoqsaluri interpretatoria. misi

“hamleti” tragifarsia. Seqspiris tragediis reJisoruli wakiTxva

savsea SeuTavsebelis SeTavsebiT. “hamletis” sisxlian tragediaSi

reJisori iumoris elements eZebs. amitom wina planze wamoweulia

groteski da fsiqologiuri drama, klounada da tragedia, melodrama

da farsi, ramac sruliad gaaTavisufla tragedia “hamletiseuli”

152

paTosisgan. r.sturuas reJisoruli koncefciiT yvelasaTvis kargad

nacnobi “hamleti” sruliad axal ambadaa warmodgenili. “hamletis”

yvelaze cnobili monologic ki, reJisorma moZvelebulad,

gacveTilad da dromoWmulad miiCnia. amitom monologis bolos,

hamleti sakuTari xeliT wvavs qaRaldze daweril “yofna-aryofnis”

monologs. r.sturuas hamleti Cveulebrivi cocxali da Tanamedrove

adamiania, odnavi “postmodernistuli aqcentebiT”, rasac xazs usvams

speqtaklis scenografia. speqtaklis gaformeba ukve kargad nacnob

mxatvrul principebzea Seqmnili - moqmedebis adgilis pirobiTi,

ganyenebuli garemo. masSi moqmedebis dawyebisTanave gansakuTrebuli

droiTi sivrce Cndeba, romelSic “Cayrilia” droiTi simboloebi,

sxvadasxva epoqebis, adamianebis yofis, calkeuli, realuri sagnebi,

qolgis metafizikiT, hamletis fantaziasa da warmosaxvaSi gaCenili

“daniis samyaros” gamogonili atributebiT. mayurebeli Tavisufalia

moqmedebis aRqmaSi. r.sturuas koncefciiT “hamletSi” adamianebma

sakuTari Tavi unda amoikiTxon.

scenis sivrce maqsimalurad Tavisufalia gaformebis sagnebisgan.

masze, TiTqmis simetriulad ganlagebulia kibeebi - ori maTgani kibe-

skams warmoadgens. erTi maRali kibis sazurgiT, meore - SedarebiT

patara, erTi vertikalurad mdgari kibe da bolos orTvalaze

Seyenebuli kibe. ukana dekoraciis centrSi mocemuli kibe-skami mefis

taxtia. es saxviTi metafora avlens mefe klavdiusis zraxvebs,

romelsac aRar akmayofilebs mopovebuli samefo taxtis sidiade da

ufro maRla asvlas lamobs... kibiani dekoraciebi aqtiurad aris

CarTulni moqmedebaSi da gaformebis moZrav sagan-detalebs

warmoadgens.

scenis Tavze lurji, yviTeli da wiTeli feris plastikatebia

Camokidebuli. isini hamletis “yofna-aryofnis” monologis dros

eSveba scenaze. hamleti am feradi “linzebiT” cdilobs

gansxvavebulad dainaxos mis garSemo momxdari movlenebi. Tumca

misTvis samyaro mxolod misi sulieri tkivilis feradaa SeRebili da

rogori feris “linzaSic” ar unda gaixedos, hamleti mainc Tavis

damsxvreul samyaros awydeba, romlis fragmentebi “gafantulia” mTel

scenaze. saerTod m.SveliZis “hamletis” scenografia, “misi kompozicia

153

da struqtura ganmsWvalulia mTelisa da nawilis, fragmentisa da

erTiani figuris urTierTmimarTebis TemiT”. (78) speqtakl “hamletSi”,

iseve rogorc r.sturuas “SeqspirianaSi” m.SveliZem gansxvavebuli

scenografiuli sivrce Seqmna. “hamletis” dekoracia mTlianad

kolaJuria, scenis iatakze dafenili sxvadasxva fardagebisa da

noxebis naWrebisgan Seqmnili safari erwymis ukana dekoraciis

Tejirebze daxatul moZrav suraTebs. magram es ekleqtizmi, pirvel

yovlisa, hamletis aboboqrebul sulsa da mis mousvenar bunebas

avlens, romlis Sinagani sulieri Widili samyaros fragmentul

aRqmaSia gafantuli.

speqtaklis moqmedeba pirobiTad mefis sasaxlis uzarmazar

dausruklebel derefan-galereaSi viTardeba. gansakuTrebuli

mxatvrul-plastikuri da azrobrivi datvirTva ukana dekoracias aqvs,

romelic scenis siRrmeSi, monorelsze moZravi gorgolaWebiani

Tejirebisgan gakeTebul kedels warmoadgens. Tejirebi orgminisganaa

gakeTebuli da masze TiTqos gadidebuli fotoebia instalirebuli.

kedeli moZrav plastikur sibrtyes warmoadgens.

gamWvirvale Tejirebze, Seqspirisa da dedofal elisabedis

droindeli inglisis “moqalaqeebi” arian gamosaxulni. isini epoqis

krebiT saxes qmnian. es gamWvirvale Tejiri-farebi msaxiobebs mohyavT

moqmedebaSi. minebs amofarebuli artistebi am erTgvari mozaikisgan

sxvadasxva konfiguraciis pirobiT naxatebs awyoben da moqmedebaSi

mizanscenobrivi monaxazis farglebSi, sxvadasxva plastikur ujredebs

qmnian. minaze gakeTebuli “mxatvruli fotoebi” TiTqos Segnebuladaa

daWrili. am mozaikis calkeul fragmentebs, simboluri datvirTva

aqvT. iseTi STabeWdilebaa TiTqos Seqspiris droindeli dekoraciuli

tiloebi gacocxldnen scenaze. vin icis iqneb swored ase

gamoiyurebodnen artistebi, romlebmac pirvelebma warmoadgines

“hamleti” scenaze?

ramdenime fragmentze dasrulebuli portretebia mocemuli,

danarCenze ki, naxevar-naxevari taniT qalis da mamakacis

gamosaxulebebia. isini isea ganlagebuli scenaze, rom amoWrili

suraTebisgan gakeTebul kolaJur panos mogvagoneben. Seqspiris epoqis

anarekli m.SveliZis scenografiaSi SemTxveviTi ar aris. istoriulad

154

dedofali elisabedi xSirad yofili SeTqmulebis monawilec da

Tavadac yofila SeTqmulebis obieqti. u.SeqspirisTvis es yvelaferi

cnobili iqneboda da hamletsac realuri prototipic eyoleboda. r.

sturuam azrobrivi paralelebi gaavlo Seqspiris mier daniis samefoSi

datrialebul tragediasa da imave epoqis inglisis samefo karis

cxovrebas Soris.

TiToeuli gamosaxuleba dekoraciaze avtoris sxvadasxva

tragediis mniSvnelovan azrobriv da sakvanZo detalebs Seicavs. amis

magaliTia mamakacis xelSi cxvirsaxoci; siamis tyupiviT gamosaxuli

qali da mamakaci, romlebic uneblied makbetsa da ledi makbets

mogagoneben. scenaze Tavad Seqspiric ki aris. scenis ukana

dekoraciaze warmodgenili samyaros fragmentebi, rogorc cocxali

mowmeebic “hamletis” tragediis, misi sigiJisa da areuli sizmrebis

mowmeebi arian. maTi aCrdilebi arasdros toveben scenas. suraTebze

gamosaxuli didgvarovani adamianebis mdidruli samosi, samkauliTa da

maqmanebiT gawyobili, simdidrisa da fufunebis iers uqmnis “mefis

sasaxles”. maTi stili da forma xels uwyobs moqmedebis, ara adgilis,

aramed epoqis suraTis Seqmnas.

“hamletis” epoqis reproduqciul gadawyvetasTan srul

kontrastSia “hamletis” gmirTa kostiumebi, saTamaSo atributebi,

calkeuli sagan-dekoraciebi, romelTa ekleqturoba arsebul

naturalistur detalebs erTian mxatvrul mTlianobaSi aqcevs.

avanscenaze ayrili ficarnagidan moCans luki, romelSic

orgminis naWerze daxatuli qalis portretis fragmentia

warmodgenili. am “saflavSi” wesiT mefis masxara, hamletis gamzrdeli

“sabralo ioriki” ganisvenebs. rogori iyo ioriki Cven ar viciT,

SesaZloa is qalis samosSic ki dadioda gamowyobili. rogorc Cans

mxatvari qalis saxis, qali-dedis, qali-meuRlis, qali-dedoflis

krebiTi saxis miwasTan gaTelil simbolos gviCvenebs. scenaze

mocemuli sagnebidan aRsaniSnavia, niCabi, kasri da saflavis

trafareti.

ukana dekoracia-kedeli, romelic i.gamrekelma 1925 wels

“hamletSi” sabrZolo farebisgan aago, scenaze daxurul sivrces

qmnida. igi mkveTrad mijnavda hamletis samyaros danarCeni daniisgan.

155

m.SveliZis moZravi Tejirebis kedeli, miuxedavad imisa, rom naxevrad

gamWvirvalea, kidev ufro Caketil sivrces qmnis, radgan is

mojadovebuli wresaviTaa, romelic xan giSvebs, xan zRudesaviT

moemarTeba mTavari gmirisken. misgan gaRweva aseve SeuZlebelia, radgan

kedlis miRma “mTeli qveyana da misi mosaxleoba” dgas. “hamletis”

tragediis uxilavi da xiluli damkvirveblebi. kedlis win, scenis

siRrmeSi. adamianis fituli zis. mas gazeTi aqvs gadaSlili. es

“adamiani” elsinoris sasaxleSi datrialebuli tragediis

TvalTmaqcobiT gamasxaravebuli danieli xalxis krebiT saxes

warmoadgens. amitomac mas Tavze pomponiani CaCi aqvs am simboloSi

naTlad Cans, rom qveynis mosaxleobas arc raimis Tqma SeuZlia da arc

arara icis, radgan axla ecnoba “presiT” Tu ra xdeba maTTan da

saerTod am qveynad.

speqtakl “hamletis” moqmedebaSi aqtiur sagan-dekoracias kibe

warmoadgens. dadgmis mizanscenuri naxazis Sesabamisad, piesis

personaJebi scenaze yvela mxridan gamodian, scenis lukebidanac ki.

iqmneba iseTi STabeWdileba, rom yvela mimarTulebidan adamianebi

daniis samefo sasaxleSi moxvedras lamoben. TiToeuli maTganis

pativmoyvareoba aiZulebT maT, kidev ufro meti simaRlisken

iswrafvodnen da kibe-dekoraciebze cocvas iwyeben. m.SveliZesTan kibe

damxmare plastikuri elementia. simbolurad orive SemTxvevaSi kibe

aRmavlobisa da daRmavlobis simboloa. i.gamrekelica da m.SveliZec

“hamletis scenografiaSi ideur-plastikur datvirTvas kibes aniWebs,

magram orive mxatvarTan kibe sruliad gansxvavebuli formisaa.

i.gamrekelis mxatvrobaSi kibe monumentur mTas da elsinoris

sasaxlis postaments, mefis sasaxlis sazeimo kibes warmoadgens.

m.SveliZis “hamletis” scenografiaSi kibe sacxovrebel saxlebze

mimagrebul saxanZro kibes hgavs. igi gacilebiT ufro saxifaTo da

cicaboa, vidre i.gamrekelis kibe-postamenti. m.SveliZis kibe scenaze

tragediis gmirebis zraxvebis gansaxorcieleblad ufro rTuli da

saxifaTo TamaSis pirobebs uqmnis. gansakuTrebiT sainteresoa kibe-

orTvcala scenis marcxena kuTxeSi. m.SveliZem kibe moZrav, aramyar

substanciad aqcia. igi mxolod erT epizodSi erTveba moqmedebaSi,

rogorc plastikur-sivrcobrivi dekoraciuli saxe.

156

i.gamrekelis “hamletis” scenografiaSi gansakuTrebiT saintereso

iyo xati-triptiqis saxviT-plastikuri forma. igi i.gamrekelma

dekoracia-personaJis funqciiT datvirTa. speqtaklis II moqmedebaSi es

dekoracia mTlianad cvlida speqtaklis ritmul wyobas da

maqsimalurad uwyobda xels tragediis pirobebis gamovlenas. mis

winaSe aRsarebas ambobda klavdiusi, monologs kiTxulobda hamleti.

xatis ukan idgnen daniis axali mefe da dedofali, hamletis deda

hertruda. moCvenebiT keTilSobilebas amofarebuli es veragi

adamianebi TavianT mliqvnelobasa da tyuils malaven, xalxisTvis ki

isini RvTismosavni arian da mTeli guliT undaT rom codvebisgan

ganiwmindon.

m.SveliZis scenografiaSic elsinoris sasaxlis derefani-galereis

fanjrebs amofarebuli, maRali sazogadoebis warmomadgenlebis saxeebi

moCans. maTi krebiTi saxe m.SveliZem damsxvreuli vitraJis

fragmentebSi gadawyvita. m.SveliZem es xati-triptiqis sagangebod

damsxvreuli samyaros simbolod Seqmna, romlis winaSe verc

aRsarebas ityvi da verc sulier ganwmendas miiReb. radgan TiToeuli

gamosaxuleba Tavisi formiseuli dausruleblobiT. kidev ufro met

SekiTxvas badebs, vidre pasuxisken gibiZgebs. “hamtelis” sturuaseuli

didaqtikac swored esaa. piesis avtorma miuxedavad imisa, rom TiTqos

yvelafers Tavisi adgili miuCina tragediaSi, mas miRma aTasi

amouxsneli gamocana da SekiTxva gaaCina. speqtakl “hamletis”

mxatvruli gaformebis koncefciis es amosavali forma dasaSvebs xdis

“hamletis” tragi-farsis scenur-plastikur wyobaSi formaTa

utrirebas, gamomgoneblobas, maT daxvavebas, xSirad paradoqsulobasac

ki. m.SveliZis am scenur tipSi yvelaze mkafiod mxatvris dazguri

Semoqmedebis, misi kolaJebis saxe gamovlinda.

m.SveliZis xatebebi scenaze Tanamedrove xelovnebisa da

Tanamedrove postmodernistul filosofiis elfers atarebs. “sturua

ramdenime scenas “sarkis” principiT awyobs, rodesac ori personaJi

erTmaneTis moZraobas imeorebs, TiTqos igi sarkeSi airekleba”.(79)

mizanscenis amgvari wyoba im saxieri TamaSisTvisaa saWiro,romelSic

dekoraciis gaTamaSeba ara pirdapiri misi moqmedebaSi CarTviT, aramed

dekoraciis suraTebis gacocxlebiT xdeba. es gamoixateba imaSi, rom

157

minaze gadatanil “naxatebSi”, romelTac personaJuli saxe aqvT

miniWebuli scenografiaSi hamleti ver axerxebs Tavis Tavis amocnobas.

mas surs dainaxos Tavisi Tavi da igi igonebs sarkes, romelSic ukeT

dainaxavs mis mierve wamowyebuli TamaSis anarekls. “hamletis”

dekoracia gacocxlebul naxatebad iqceva da scenis sivrceSi iwyebs

moqmedebas. isini plastikiTa da JestiT acocxleben mxatvrobis

detalebs da amiT uzrunvelyofen maT CarTulobas speqtaklis

moqmedebaSi.

“platons da aristoteles miaCndaT, rom xelovneba cxovrebis

sarkea. platoni mis “realuri” metafizikuri samyaros miseul asaxvad,

Crdilad, WeSmaritebis ori safexuriT daSorebul anareklad

miiCnevda. aristotele mxatvrul asaxvas, asaxvis sxva saxeebTan erTad

Semecnebis saSualebad aRiqvamda. Tavad azrovnebac xom asaxviTi

moqmedebaa. xolo adamianis suli arsebulis sarke”. “hamletis”

scenografia da misi struqtura gansWvalulia mTelisa da nawilis

fragmentisa da erTiani figuris urTierTmimarTebis TemiT”. (80)

r.sturuas “hamletis” interpretaciaSi piesis personaJebis

fsiqologiuri portretebis Seqmnisas reJisorma, pirvel yovlisa, isini

cocxal adamianebad gamosaxa. k.marjaniSvili werda, rom misTvis

“hamletSi” – yvelaferi adamianuri unda iyos... yvelaferi... aCrdilidan

dawyebuli hamletamde, yvelani cocxali adamianebi unda iyvnen”.

speqtaklis reJisoruli koncefciis saerTo pirobiTobaSi “hamletis”

marjaniSviliseuli ganmarteba gamoisaxa imaSi, rom r. sturuasTan

hamletis mamis aCrdili “gacocxlebulia” da realuri gmiria, romlis

aRsarebac “hamletis” istoriis Carxs daatrialebs. igi gansazRvravs

hamletis beds da piesaSi ganviTarebul moqmedebas. misi saxis

realisturi gadawyveta kidev ufro amZafrebs brZolas hamletsa da

klavdiuss Soris, hamletis realur da irealur samyaroSi. daniis

mefis aCrdilis pirveli gamoCeniT iqmneba STabeWdileba, TiTqos didi

hamleti ZaliT gamoiyvanes scenaze, raTa mis mier moTxrobili Tavisi

mkvlelobis istoria, ufro damajerebeli gamxdariyo. mamis aCrdilis

kostiumi mewamuli ferisaa, gaformebuli oqros farCis saxelos

manJetebiT da stilizebuli samxreebiT, romelzec rainduli

heraldikis elementebia datanebuli. hamletis mamis tyavis labadas

158

Ria yavisferi tyavisve muzaradi amkobs. aCrdilis kostiumis mowiTalo

oqrosferi mkveTri toni miuTiTebs imaze, rom mkvlelobisas misi

samosi sisxlisfrad SeiReba.

saerTod m.SveliZis kostiumebi speqtaklisTvis ekleqturia da

gaformebis saerTo kolaJurobas inarCunebs. hamleti xan Sav

labadaSia, xan maRalyelian tlanq CeqmaSi da TeTr perangze oxrisfer

Jiletsa da SarvalSia gamowyobili. mis Tavisufal maneraSi

Sesrulebuli kostiumi msaxiobs saSualebas aZlevs yovelgvari

dasrulebuli formiseuli CarCosgan gaTavisufldes da misi Sinagani

moCvenebiTi sigiJe da elsinoris sasaxlis mcxovrebTaTvis iseve

gaurkvevel-bundovani gaxados, rogorc Tavad misi qcevaa. hamletis es

kostiumi Zalian kargad erwymis mowveul msaxiobTa kostumirebul

speqtaklsda isic aseve erTveba “gonzagos sikvdilis” warmodgenaSi.

“hamletis” sxva personaJebis kostiumebi aseve krebiTi saxisaa da

maTi dramaturgia moqmedebis specifikidan gamomdinarea da saerTo

ekleqtizmiT xasiaTdeba. Savi grZeli labadebi, Savi da TeTri feris

kontrasti, calkeuli aqsesuarebi, rogorebicaa qudi, xelTaTmani,

qolga, yelsaxvevi, konkretuli personaJis gardasaxvisTvis aucilebel

saxovan elements Seicavs. yvelaze metad “usaxuria” poloniusis

gmiris kostiumi, radgan mxatvarma masSi am personaJis uprincipoba da

meryevi xasiaTi gamosaxa. dedoflis kostiumebSi ekleqturoba

gamoixateba maT SeusabamobaSi piesaSi ganviTarebvul movlenebTan.

misTvis kostiumi misi ganwyobis Sesabamisia da mxolod mas

akmayofilebs. klavdiusi zedmetad “gapranWul” kostiumSia, romelic

cdiloba samosis aqsesuarebTan “TamaSiT” damalos Tavisi daZabuloba.

“hamletis” tragifarsis formaSi gadawyvetam scenografs saSualeba

misca ufro Tavisufali yofiliyo personaJTa kostiumebis

gadawuyvetaSi. erTi-SexedviT SemTxveviTi atributi kostiumisa an misi

mTliani stiluri forma Zalian Rrmad gaanalizebuli da nafiqria,

radgan yvela gmiri saxis krebiT elementebs Seicavs. gansakuTrebuli

sisadaviT ofelias kostiumi gamoirCeva. es sagangebo ubraloeba

speqtaklis moqmedebisas imgvar metaforas qmnis, rom masze yvelas

SeuZlia moirgos is Sesabamisi samosi, ra xarisxiTac SeZlebs mis

gadabirebas. amitom igi dausrulebelis mTlianobas moklebul

159

STabeWdilebas tovebs, Tumca bolomde ar kargavs sisufTaves da

gmiris saxis individualobas.

speqtaklis ganaTebis partitura aseve mkveTri da bundovani Suqis

nakadis kontrastul partiturazea agebuli, rac moqmedebis saerTo

dinamikas amZafrebs da speqtaklis tempo-ritms stokatosebr ritmikas

aniWebs. ukana dekoraciisa da scenis saerTo “kolaJis”

feradovnebasTan erTad, speqtaklis Suqwera, piesis ZiriTadi fabulis

azrobriv aqcentebs emTxveva. amas exmareba dadgmis qoreografiul-

plastikuri gadawyvetac, romelSic TiToeuli gmiri gansxvavebuli

plastikiT moZraobs scenaze. Tavad hamletis garda, danarCeni

personaJebi Tavisi plastikiT sulisa da sxeulis erTgvari Sinagani

dapirispirebiT uxerxulad moZraoben scenaze.

m.SveliZis scenografia speqtakl “hamletisTvis” r.sturuas mier

SoTa rusTavelis scenaze dadgmuli Seqspiris tragediebis erTgvari

Sejamebaa. misi saxviTi groteski da qmediTi farsi umetesad Seqspiris

ara konkretuli tragediidanaa Seqmnili, aramed iseve rogorc

m.SveliZe qmnis Tavis dazgur naxatebs, didi ingliseli dramaturgis

mTeli Semoqmedebidan amokiTxuli qveteqstebiTaa STagonebuli.

qveTavi II.

gr.robaqiZis “lamara” i.gamrekelisa da m.SveliZis scenografiaSi

gr.robaqiZis piesa “lamara”, is iSviaTi qarTuli dramaturgiuli

nawarmoebia, romelic XX saukuneSi, sxvadasxva periodSi

gansakuTrebuli aqtualoba da zogadsakacobrio mniSvneloba SeiZina.

yovel axal epoqalur movlenaTa gamoZaxils, qarTvelma reJisorebma

k.marjaniSvilma, al.axmetelma, r.sturuam speqtakl “lamaraTi”

upasuxes. piesis arsi qarTuli xalxuri sawyisidan momdinareobs. mas

qarTuli miTosi udevs safuZvlad da igi genetikur kavSirSia

qarTveli adamianis bunebasTan da mis msoflaRqmasTan.

pirvelad qarTul scenaze “lamaras” dadgma k.marjaniSvilma

ganizraxa. mas am piesaSi lirikuli motivebi aRelvebda. misTvis

mTavari iyo, zneobrivi da eTikuri faseulobebis rRvevis pirobebSi,

ra bedi eweoda ori spetaki sulis adamianis siyvaruls.

al.axmetelisTvis, “lamaraSi” sul sxva Tema aRmoCnda mniSvnelovani.

160

misTvis erovnuli poziciebidan amomavali urTierTobebi iyo mTavari.

siyvaruli da keTilSobileba, swored am urTierTobebis sayrdens

warmoadgenda. axmetelisTvis “lamara” is ideuri safuZveli aRmoCnda,

romlis wyalobiTac reJisorma qarTuli Teatris nacionaluri

formebi warmoaCina. rogorc Teatrmcodne v.kiknaZe aRniSnavs, “grigol

robaqiZis Teatri iyo is samyaro, sadac iqmneboda qarTveli xalxis

sulieri formebi.” (81)

1996 wels rusTavelis TeatrSi kvlav daidga gr.robaqiZis

“lamara”. speqtaklis mxatvruli gaformeba scenograf mxatvar

m.SveliZes ekuTvnoda.

XX saukunis bolo aTwleulSi “lamaras” sturuaseuli wakiTxva

sruliad gansxvavebuli iyo k.marjaniSvilisa da al.axmetelis

reJisoruli koncefciebisgan. “lamaraSi” reJisorma istoriuli

qartexilebis pirobebSi, adamianebis TviTgadarCenis, maTi pirovnebis

TviTgamorkvevis da erovnuli TviTSegnebis idea wina planze

wamoswia. “lamaras” tragedia saqarTveloSi 1990-ian wlebSi

ganviTarebuli movlenebis gadmoZaxili iyo. amitomac SoTa

rusTavelis Teatris scenaze “lamaras” tragikuli misteria gaTamaSda.

Zvel qarTul legendaSi gvelismWamel mindiaze qarTveli xalxis

erovnuli sibrZne, misi adaTi, religiuri mrwamsi iyo Cadebuli.

xevsuri xalxisTvis mTa, cxovrebis wess gansazRavs. maT religiur

warmodgenebSi dRemde cocxalia warmarTuli kultebi, gansakuTrebiT

mzis kulti. romelic gaigivebuli aqvT qristianul sarwmunoebasTan.

isini ”mzis Svilebi” arian. qarTvelisTvis mze samyaros da misi

mowyobis centria. amitom, speqtakl “lamaras” mxatvrul gaformebaSi

mzes gansakuTrebuli simboluri datvirTva hqonda. k.marjaniSvili

ambobda, rom qarTuli Teatri mziuri unda iyoso. ”Cven gvaqvs

sakuTari mziuri poezia, Semdeg ki gangebis wyalobiT, Cven gveqneba

mziuri Teatri”. swored aseTma mziuri Teatris Ziebam miiyvana

qarTuli Teatri gr. robaqiZesTan. “...Tu ar yofiliyvnen udidesi

mzis qveynebi, ar iqneboda msoflio xelovneba”.(82)

“lamaras” tragikuli misteriis mxatvruli gadawyveta, avlens

piesis reJisoruli interpretaciis Taviseburebebs. r.sturua

speqtaklis didaqtika miTosur sibrtyeSi gadaiyvana. amitom speqtaklis

161

scenografiiT scenaze ganyenebuli, ganzogadebuli da fantastikuri

elementebisgan Semdgari samyaro Seqmna m.SveliZem. magram mxatvari,

iseve rogorc Tavis yvela namuSevarSi, piesis ZiriTadi ideidan

gamodis. misi mxatvruli gaformeba dramaturgiuli masalis

pirvelwyaros da piesis reJisoruli koncefciis Sesabamisi iyo da

xels uwyobda moqmedebis ganviTarebas scenaze. piesaze muSaobisas

reJisorma r.sturuam montaJis principi gamoiyena. teqstis nacvlad man

mxatvars saxviTi simboloebis Seqmna mosTxova scenaze.

m.SveliZis “lamaraSi” ar iyo, rogorc es i.gamrekels hqonda,

qveynis krebiTi plastikur-dekoraciuli saxe Seqmnili. r.sturuas

“lamaraSi” mxatvarma yvelas qveyana, mzisqveSeTi gamosaxa da misi

yvela ganzomileba erT sivrceSi moaqcia. mze, mTis mwvervalebi, mTis

ferdobebi, miwa, miwisqveSeTi da veeba gveli, romelic qarTul

warmarTul warmodgenebSi qvesknelis simboloa. samyaros

gamaerTianebeli ki aq adamiania, romlis bunebasTan iniciacia

RmerTTan daaxlovebas niSnavs. Tu i.gamrekelis dekoracia

speqtaklisaTvis “lamara” specialurad Seqmnil msaxiobTa samoqmedo

sivrces warmoadgenda, m.SveliZis dekoracia Tavad moqmedebda

speqtaklSi.

m.SveliZem “lamaras” Temis ganzogadebis saWiroebidan gamomdinare,

speqtaklis dekoraciul gaformebaSi, aqtiurad moqmedi

scenografiuli obieqti warmoadgina. es iyo ukana dekoracia-pano,

romelic mzis simbolur saxes warmoadgenda. pano uZravad ekida

scenaze da fizikurad ar erTveboda speqtaklis moqmedebaSi. mis

saxviT-plastikur da ideur formas mxatvari ganaTebis meSveobiT

aRwevda. dekoracias saTamaSo funqciis gamovlena, speqtaklis

ganaTebis patrituriT xdeboda da igi moqmedebis saerTo atmosferos

qmnida. speqtaklis scenografias “axlavs Cinebuli ganaTeba. sadac

dila, SuadRe, saRamo, Ramiseuli zmanebebi, amaRlebuli da

damdablebuli, yvelaferi ikiTxeba da moWarbebuli silamazis

siuxviTaa warmodgenili“. (83) speqtaklis sxvadasxva miznscenebSi mze

sxvadasxva Seferilobis iyo da gansxvavebuli feriT Rebavda

“dedamiwas”. “lamaras” miTosuri safuZveli mxatvars saSualebas

aZlevda ganzogadebuli, fantastikuri elementebisgan Semdgari

162

samyaro Seeqmna scenaze. “lamaras” gaformebis ferwerul-

plastikuri gadawyveta dekoraciis zedapiris faqturuli damuSavebiT

gamoirCeva. mxatvrobis koloriti mzis kaSkaSa tonalobebSi iyo

gadawyvetili.

ukana dekoracias mxatvrul-plastikuri forma uzarmazari

ferwerul tilos jvalos uxeSi qsovilisgan iyo gakeTebuli. mis

SuaSi qsovili wriulad iyo amoWrili, saidanac mze mosCanda. jvalos

zedapiri brinjaosa da spilenZis ferebis kontrastuli tonebiT iyo

damuSavebuli. speqtaklSi mxatvroba ferisa da faqturis

dapirispirebiT arnaxul mxatvrul efeqts aRwevda. dekoraciaSi

gansxeulebuli piesis Sinaarsi, abstragirebuli plastikis enaze

ametyvelebuli buneba da mze, romelic speqtaklis moqmedi gmiria,

erTian gamogonil mxatvrul samyaroSi iyo gaerTianebuli. m.SveliZem

Zalian Zunwi da lakonuri xerxebiT, scenaze yvelaferi formiseul

mTlian sawyisSi gaaerTiana.

mTel scenaze ganlagebuli iyo sabrZolo farebisgan Sekruli

dekoraciuli detalebi. maTi priala metalisebri vercxlisferi

bzinvareba ukana dekoraciisa da Suqweris mkveTr Tbil kolorits

upirispirdeboda. scenis siRrmeSi sabrZolo farebiT gakeTebuli ori

uswormasworo formis Tejiri idga. es Tejirebi mTis ferdobebis

stilizebul naxats qmnida. maT gagrZelebas avanscenaze dafenili

aseTive farebisgan Sekruli ficarnagi warmoadgenda, romelic

pirobiTad scenis dekoraciul gaformebas erTian kompoziciaSi kravda.

scenis Sua nawili dekoraciisgan mTlianad carieli iyo. scenaze

Seqmnili mTis peizaJi Tavisi alegoriulobiT mTlianad mayureblis

asociaciur warmosaxvaze iyo mindobili. is xan mTis mwvervalebis, xan

Rrublebis, xan, sabrZolo abjris xan ki gvelis qerclian perangs

warmoadgens.

m.SveliZis TqmiT, stilizebuli sabrZolo farebisgan gakeTebuli

dekoraciis qercliani formiT Seqmna, mas SemTxveviT quCaSi nanaxma

damwvarma manqanam ubiZga. im manqanas feri aRar SerCenoda, xolo

Zaraze alag-alag gaWvartluli metalis sipriale mosCanda. es is

wlebi iyo, roca samoqalaqo dapirispirebis Sedegad gadamwvar

TbilisSi uamravi amgvari “nagavi” eyara. “lamaraSi” ZmaTa Soris

163

sisxlianma dapirispirebam da kaeniseuli codvis arsebobam “omis Tema”

gaaCina. amitomac es speqtakli saqarTveloSi ganviTarebuli

movlenebis gamoZaxili gaxda.

mxatvari sruliad gansxvavebul masalas iyenebda da metalis

sipriales dekoraciis zedapiris ferwerul-faqturuli damuSavebiT

aRwevda. sabrZolo farebi, uxeSi xelovnuri tyavisgan iyo gakeTebuli.

pirvandeli saxedakarguli zedapiris metalis elvareba

TvalismomWrel ferwerul-plastikur efeqts qmnida scenaze. igi

uzarmazari gvelis amoZravebul sxeuls moagonebda mayurebels da

erTi SexedviT, brtyeli dekoraciis zedapirs skulpturulobas

aniWebda.

speqtaklis gmirebi miwasa da cas, mzesa da mTis mwvervalebs

Soris cxovroben. isini iZulebulni iyvnen xist bunebriv pirobebSi

garemosTan harmoniul kavSirSi ecxovraT, radgan Tavad buneba

gansazRvravda maT fsiqologias, cxovrebis wess. amitomacaa, rom

piesis gmirebi ase gvanan erTmaneTs xasiaTiTa da sicocxlisadmi

damokidebulebiT. sabrZolo farebis ucnauri forma uswormasworo

mTis mwvervalebs imeorebda.

legendis Tanaxmad, mindia bunebasTan ziarebiT saswaulmoqmed

mkurnalad gadaiqca. misi saidumlo - samyaros Semecnebaa. samyaros

sawyisi ki - bunebaa. swored amitom ambobda gr. robaqiZe mindiaze, rom

“Semecneba qmnis siyvaruls - siyvaruli qmnis Semecnebas.” (84)

cxovrebis SemecnebiTaa STagonebuli r.sturuas speqtaklis

scenografia. romelic zemoT aRniSnuli gaazrebis erTgvar plastikur

gardasaxvad iqca. mindias samyaros mze dahyurebs. xan wiTlad anaTebs,

xan ki vaeba Savi xvreliviT dastrialebs Tavze adamianebs... igi

axelebs sisxls, aRvivebs vnebebs, da amave dros TiTqos monawileobs

dramaSi...” (85) mindia kavSiria miwasa da cas Soris. amitomac es miTi

miwieria Tavis warmomavlobiT da zeciuri Tavisi suliskveTebiT.

Sesabamisad, mirian SveliZe scenografiaSi miwasac gamosaxavs da

casac, darajad ki mze hyavs warmodgenili.

bunebis sibrZnis simbolo speqtaklSi mindiaa, bunebis silamazis

simbolo ki lamara. reJisorma gansakuTrebiT gaamaxvila yuradReba

lamaras pirvel gamoCenaze. kaSkaSa wiTeli cecxlovani zeciuri

164

etliT eSveba lamara miwaze. personaJis aseTi gamosvla scenaze

imTaviTve gansakuTrebul mxatvrul-plastikur maxvils ukeTebs mis

saxes. “mzis Svili” mzeTunaxavi lamara mravali simboloebis

matarebeli iyo. “simboloebiT azrovneba speqtaklis yovel

komponentSi warmoCinda. iqneba es warmodgenis saerTo gadawyveta,

msaxiobTa scenuri qmedeba, moZraoba, plastika, metyveleba da raRa

Tqma unda, m.SveliZis scenografia. gansakuTrebiT speqtqklis

mxatvrul gadawyvetaSi aRsaniSnavia ganaTebis mravalferovani

partitura. isic ferTa simbolikiT iyo datvirTuli da ubadlo

gemovnebiTa da koloritis SegrZnebiT iyo gadanawilebuli speqtaklSi

moqmedebis Sesabamisad”. (86) lamaras saxis simboluri elementebiT

gamdidreba arc piesis avtorisTvisaa ucxo. simboloebiT azrovnebs

da qmnis scenur samyaros m.SveliZec. speqtaklis mxatvrul

gadawyvetaSi simboluri motivi Canda scenur moqmedebaSic, msaxiobTa

kostumebSic, maT plastikaSic, rac gansakuTrebiT mizanscenebSi

vlindeboda... scenuri qmedeba daZabul ritmze iyo agebuli. mas

erTvoda abrialebuli mzec, romelic udides Zalas aCenda speqtaklSi.

TvalismomWrelad elavda javSnad aRmarTuli liTonis mTebi. gvelis

qercliviT mbzinavi da sofitebiT ganaTebuli foladis kedeli.

“sinaTlem feri daamkvidra. sinaTle Tavadaa feri.”(87)

miwisa da mzis SexvedriT daibada samyaros mSveniereba, gvelis

perangSemovlebuli mTebi mindias gankacebis mowmeni gaxdnen. “lamaras”

tragedia isaa, rom zneobrivi gmiri dapirispirebul sazogadoebaSi

aravis sWirdeba. xolo zneobrivi magaliTis Zalas da mniSvnelobas,

momxdari tragediis Semdeg afaseben.

mxatvars scenis SuaSi miwisferi iataki hqonda dagebuli. swored

scenis planSeti iyo yvelaze myari konstruqcia scenaze, radgan arc

stilizebul mTebs, arc avanscenaze gamotanil mTis pirobiTi kalTebs

da arc mzes myari forma ar gaaCndaT. isini ganaTebis wyalobiT, yovel

scenaSi icvlidnen konfiguracias. es mxatvruli efeqti ganaTebis

umdidresi palitriT Seqmna mxatvarma. kolorituli efeqtiT Seiqmna

azrobrivi, plastikuri da mizanscenobrivi maxvilebic. faqturaTa

TamaSi da maTTvis funqcionalur-emociuri datvirTvis miniWeba

speqtaklis mTlian mxatvrul gadawyvetas emsaxureboda.

165

speqtaklis mizanscenuri wyoba, msaxiobTa calkeuli jgufebis

plastikur dinamikaze da aqtiur ritmul TamaSze iyo agebuli.

speqtaklSi ritmuli muxtis mqone epizodebs swrafad cvlida,

lirikuli scenebi. gansakuTrebiT aRsaniSnavia mindiasa da lamaras

erTi scena, romelic “mzis oqrosferi kaSkaSa SuqiT iyo ganaTebuli”.

SuqweriT miRweuli emociuri maxvilebi gansakuTrebul dinamizms

aniWebs lamaras Zmis, murTazis dakrZalvis scenas. musulmanuri

adaTiT Sesrulebuli dakrZalvis cekva, ritualur -sanaxaobrivi

Teatris tradiciul formaSi iyo gadawyvetili. masSi sabrZolo

xelovnebis elementebi iyo gaerTianebuli. scenis plastikur

figurul wyobas, kargad esadageboda mTieTa Savi samxedro forma,

sabrZolo aRWurvilobiT.

mxatvruli TvalsazrisiT, m.SveliZe speqtaklis gaformebas erTian

wreSi aqcevs, romelic miiRweva dekoraciis detalebis ganawilebiT,

avanscenidan scenis sivrceSi. es pirobiTi dekoraciuli wre aris

scenaze proeqcirebuli mzis diskos wre. es wreebi emociurad

urTierTsapirispiro mimarTulebiT moZraoben scenaze da mkveTr

ritmul maxvilebs qmnian mizanscenebSi. amitom lamaras scenaze

daSveba da Semdeg isev zecaSi asvla kravs movlenaTa jaWvsac da

scenografiasac mTlian kompoziciaSi. speqtaklSi mizanscenebi TiTqos

gangeb scenis wina planzea gamotanili. maTi diagonaluri ganlageba

urTierTgadamkveT xazebs qmnis da scenaze sxivian naxazSi lagdeba. am

yvelafris gamovlena speqtaklis ganaTebiTa da Suqweris palitriT

xdeboda. mTeli speqtaklis ganmmavlobaSi dekoracia ucvlelad idga

scenaze. maT dinamikur qmedobas ganaTebis mkveTri da zedmiwevniT

simboluri partitura axorcielebda. gansakuTrebiT aRsaniSnavia ukana

dekoraciis, mzis ferweruli panos feriT datvirTva, romlis

kontrastuli ferTa wyoba, speqtaklis mizanscenur ritmikasTan

paralelur “ferwerul” kompozicias qmnida. ganaTebis saSualebiTve

xdeboda scenis plastikis gamovlenac. sxvadasxva rakursiTa da feriT

gamovlenili, TiTqos sruliad uformo dekoracia-Tejirebi

mayurebelSi mravalferovan asociaciebs badebda da emociurad scenis

mravalwaxnagianobas qmnida.

166

Tuki m.SveliZis dekoracia mTlianad erTian stilSi iyo

gadawyvetili, mxatvrisTvis damaxasiaTebelma ekleqtizmma msaxiobTa

kostiumebSi iCina Tavi. Tumca maT araviTari disonansi ar Sehqonda

gaformebis saerTo stilistikaSi. yvelaze metad gaformebis

eTnografiuli elementebi lamarasa da qalTa kostiumebSi iyo.

mindias, TorRvas, murTazis, iCos da sxva personaJebis kostiumebis

ekleqturoba, mamakacebis tradiciuli, xevsuruli da qisturi samosi

(cxvris tyavis labadebi, perangebi, Ceqmebi da sxv.) sxvadasxva

epoqebidan amokrebil formaTa SexamebiT iyo gakeTebuli.

mxatvarma m.SveliZem scenografiaSi qarTuli warmarTuli

simbolika gamoiyena. mzis da mTvaris samyaros mudmivi wrebrunvisa da

sxva saxviTi simboloebi, da maTi scenuri metyveleba ufro realursa

da xelSesaxebs xdis scenaze gaTamaSebul misterias. i.gamrekelis

speqtakl “lamaras” gaformebis simbolika ufro xelSesaxebi da

mkvrivi plastikuri formis matarebeli iyo. m.SveliZis mxatvruli

simbolo da metafora, scenur moqmedebaSi mayureblis aqtiurobas

CarTulobas moiTxovda. mayureblis mier swori poziciiT gaazrebuli

speqtaklis moqmedebas mihyavs igi im simboloTa swor amoxsnamde,

romliTac erTmaneTSi iqsoveba “lamaras” ideuri zeamocana

speqtaklSi.

daskvna

“...aris xolme periodi, rodesac TeatrSi araferi xdeba da arc

araferia imis momaswavebeli, rom erT mSvenier dRes uecrad

gamoCndeba msaxiobTa mTeli dasi, mwerliTa da reJisoriT da yvelani

erTad isini Teatralur epoqas Seqmnian. Semdeg Cndebian didi

adamianebis saqmis gamgrZeleblebi. isini gaiazreben am tradicias

axali TaobebisTvis gadasacemad. magram tradicia Wirveulia, igi

meterlinkis lurji frinveliviT gardaisaxeba da xelobad iqceva

xolme. mxolod misi yvelaze mciredi nawili rCeba axali Teatris

aRorZinebamde. is Tavis mxriv iRebs am memkvidreobad darCenil diad

marcvals da mas Tavisas umatebs. Tavis mxriv, maTac miaqvT axali

TaobebisTvis dagrovili codna da ase manam, sanam is mciredi

msoflio xelovnebis saganZurSi ar moxvdeba..” (88)

167

XX saukunis dasawyisSi msoflio masStabis politikurma

kataklizmebma adamianis gonebaze, mis sulier da fizikur

mdgomareobaze gansakuTrebuli gavlena iqonies. evoluciuri

procesebis revoluciurma gardaqmnebma sazogadoebaSi Zireuli

cvlilebebi gamoiwvia. verc saqarTvelo ver gadaurCa samyaros am

“gadakeTebis” process, romelmac ganapiroba qveynis bedi, misi

politikuri mowyoba, ekonomika, ideologia, romlis msaxuric gaxda

xelovneba, gansakuTrebiT ki - Teatri.

rogorc ukve aRiniSna profesiuli Teatris ganviTareba

saqarTveloSi 1920-iani wlebidan daiwyo. igi axali sazogadoebriv-

politikuri formaciis Camoyalibebis periods daemTxva. gasuli

saukunis pirveli aTwleulebSi qarTul saxviT xelovnebaSi

modernistuli da avangarduli xelovnebis mravali mimdinareobebis

paralelurad, erovnuli mxatvruli formebis Ziebis procesi

mimdinareobda. qarTulma Teatrma, romelic rusuli da evropuli

Teatris esTetikas iziarebda, aaRorZina erovnuli, xalxuri

sanaxaobriv-saimprovizacio Teatris tradiciebic.

erovnuli TviTSegnebis zrdam da didma SemoqmedebiTma

potencialma qarTuli kultura, msoflio kulturuli sivrceSi

daabruna da kvlav misi saganZuris nawilad gaxada. “... qarTuli eri

Tavisi kulturiT pirvel erTa Soris ar CaiTvleba, magram mas

ueWvelad am pirvelTa erTa Soris Tavisi kulturiT meore adgili

ukavia. msoflio kulturis ganviTarebaSi qarTveli eri momwodebeli

ar iyo. magram igi am kulturis erTi pirveli mimRebTagani iyo.-

kulturis miReba da Tavis sakuTar erovnul SegnebaSi misi moneleba

da gadamuSaveba kulturis mimReobis unari da misi gaerovnebis niWi

yvela ers ar axasiaTebs, da Tu qarTveli eri am SemTxvevaSi msoflio

kulturis mimyoli iyo da aris dResac-es misi maRali erovnuli

unarianobis nayofia”,- werda viqtor nozaZe. (89)

1910-30-ian wlebSi qarTuli xelovneba sul ufro mravalferovani

mxatvruli saxeebis SeqmniTa da axali gamomsaxvelobiTi xerxebiT

anviTarebda Tanamedrove qarTul xelovnebas da masSi arsebul

mimdinareobebs. TeatrSic daiwyo ganaxlebis procesi. k.

marjaniSvilma radikalurad Secvala reJisurisadmi damokidebuleba

168

da reJisoris profesiam Teatris ganviTarebisaTvis sasicocxlo

funqcia SeiZina. ukve bevri iTqva imaze, Tu ra mniSvneloba hqonda

scenografiis ganviTarebisTvis k.marjaniSvilis mier mxatvrebis

miwvevas TeatrSi. qarTuli saTeatro mxatvrobis ganviTareba

ganuyofelia dazguri xelovnebis ganviTarebisgan. d.kakabaZe, S.qiqoZe,

l.gudiaSvili, i.gamrekeli, k.zdaneviCi, e.axvlediani, mogvianebiT

p.ocxeli gansxvavebuli SemoqmedebiTi stilis mqone mxatvrebi iyvnen.

saerTo maT SemoqmedebaSi iyo qarTuli xelovnebis mxatvruli

formebis ganviTareba modernistuli gamomsaxveli formebis

meSveobiT. qarTuli xelovnebis TviTgamorkvevis procesma TeatrSi

aaRorZina qarTuli erovnuli xalxuri sanaxaobrivi Teatris

tradiciebi da safuZvlad daudo qarTuli scenografiis ganviTarebas,

romelic Tavisi qmediTi xasiaTiT, kargad Seerwya Teatraluri

konstruqtivizmis qmediT formas. sul male im mxatvarTa didi

jgufidan gamoikveTa ramdenime ostati, romelTa Semoqmedebam

gansazRvra qarTuli scenografiis ZiriTadi mxatvruli principebi,

mTlian qmediT sistemaSi moaqcia saukunovani Teatraluri tradiciebi

saqarTveloSi da aqtiuri praqtikuli muSaobiT SeimuSava ZiriTadi

Teoriul-esTetikuri kategoriebi, romelic myar safuZvlad daedo

qarTul Teatralur-dekoraciul xelovnebas safuZvlad.

magram qarTuli scenografiis Camoyalibebis procesi mainc mraval

sirTuleebTan iyo dakavSirebuli. scenografia gansxvavebiT dazguri

Semoqmedebisgan moiTxovda sruliad axlebur mxatvrul azrovnebas.

scenografia aris sivrcis mxatvroba, amitom Zalze mniSvnelovani iyo

Tu rogor moaxerxebdnen qarTveli mxatvrebi dazgurobis daZlevas

speqtaklis gaformebaSi da mravalganzomilebian saxviT-plastikuri

scenografiuli sivrcis Seqmnas scenaze.

k.marjaniSvilis SemoqmedebiT meTodSi gansakuTrebuli

mniSvneloba dramaturgiuli masalis reJisorul wakiTxvas eniWeboda.

amis gamo igi yovelTvis gansakuTrebul moTxovnebs uyenebda

Teatris mxatvrebs, romlebsac speqtaklis iseTi samoqmedo sivrce

unda SeeqmnaT, romelic srulad asaxavda saxviT-dekoraciul formebSi

piesis dramaturgiul konfliqts da gmirTa saxeebs.

169

scenografiis Teoriuli safuZvlebis gansazRvra aucilebelia

saxviTi xelovnebis am dargis warmosaCenad, rogorc Teatralur

xelovnebaSi, aseve mTlianad xelovnebaTa sistemebTan mimarTebaSi.

qarTuli scenografiis ZiriTadi mxatvruli da esTetikuri principebis

Camoyalibeba Teatris mxatvrebis praqtikuli muSaobis procesSi

xdeboda,ise rom maT ar gaaCndaT raime Teoriuli safuZveli.

yvelaferi, rasac mxatvrebi scenaze qmnidnen, maTi sakuTari mxatvruli

koncefciis, reJisoris mier dramaturgiuli masalis interpretaciaze

da Teatralur xelovnebaSi arsebuli procesebis Sesabamisi iyo. maTSi

gaTvaliswinebuli iyo agreTve msaxiobTa dasis SesaZleblobebi,

mayureblis mxatvruli kulturis done da mxatvr-scenografis

profesionalizmi.

droTa ganmavlobaSi praqtikulma codnam safuZveli Cauyara

scenografiis, rogorc saxviTi xelovnebis damoukidebeli dargis

mecnierul-Teoriul safuZvels. Tumca qarTuli scenografiis Teoria

ar aris Camoyalibebuli erTiani swavlebis formiT, is mainc

ganapirobebs am dargis evolucias 1920-iani wlebidan dRemde.

ganapirobebs iseTi mxatvruli nawarmoebebis Seqmnas, romlebic

srulad pasuxoben axali Tu Zveli, tradiciuli Tu Tamami da

novatoruli gamomsaxvelobiTi formebiT, im moTxovnebis

dakmayofilebas, romelsac dro uyenebs xelovnebas, romlis mciredi

cvalebadobac ki- yvelaze mkafiod TeatrSi aisaxeba.

Teatri cocxali da mudmivad cvalebadi xelovnebaa. maradiuli

masSi aris sityva da moqmedeba. TuU rogor aris miwodebuli

mayureblamde sityva scenidan damokidebulia reJisorze. xolo piesis

mTavari ideis saxviTi formebiT gaformeba Teatris mxatvarze. am

TvalsazrisiT, gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo qarTuli

scenografiis ganviTarebisTvis Teatraluri konstruqtivizmi

mxatvruli principebis gaziareba. wina planze gaformebaSi qmediT-

funqcionaluri elementiebi wamoiwia. maT gansazRvres scenografiis

gamomsaxvelobiTi iseTi forma, romelic ara piesis siuJetis aramed

warmodgenis moqmedebis gaformebas emsaxureboda. Teatraluri

warmoadgens aseTi sanaxaobrivi da saTamaSo forma Cadebuli aris

xalxur sanaxaobriv-saimprovizacio berikaoba-yeenobis TeatrSi.

170

swored Zveli tradiciebisa da axali gamomsaxvelobiTi formebis

moTxovnebis urTierTgaziarebiTa da axleburi gaazrebiT qarTul

sasceno sivrcis reorganizacia daiwyo.

qarTul TeatrSi scenuri sivrcis reorganizacia scenografiaSi

dazgurobis daZleviT daiwyo, rac gansakuTrebulad mniSvnbelovani

iyo im mxatvrebisTvis, romlebic TeatrSi dazguri xelovnebidan

movidnen. isini sruliad axal xelovnebas qmnidnen - scenografias,

romelic sivrcis mxatvrobas niSnavs.

Teatris arsebobis yvela etapze da gansakuTrebiT Tanamedrove

TeatrSi, speqtaklis sivrcobrivi gadawyvetis mTlianobas didi

mniSvneloba eniWeba. masSi ganisazRvreba Teatris, rogorc xelovnebis

sistemis kanonzomierebebi da struqturuli Taviseburebebi.

scenografia xelovnebis ori mimarTulebis scenuri da

vizualuri xelovnebis gadakveTaze arsebobs. masSi Sedis agreTve

saxviTi xelovnebis TiTqmis yvela dargi da Tanamedrove

teqnologiebiT warmoqmnili audio-vizualuri xelovnebis formebi.

scenografiis STagonebis wyaros aseve kacobriobis istoriul

warsulSi arsebuli xelovnebis formebi da saxviTi elementebi

warmoadgens. mravali maTgani axlac cocxlobs folklorSi

sxvadasxva xalxTa kulturaSi. swored xelovnebis am Zveli formebis

aRorZinebam, gaamdidra realuri samganzomilebiani scenuri sivrce da

axali gamomsaxveli plastikuri saSualebebis gamoyenebiT, qmediT

obieqtad gadaaqcia Teatraluri warmoadgenis mxatvruli gaformeba.

ase moxda qarTul scenografiaSic, romlis qmediTi forma

Teatralurma konstruqtivizmma da tradiciulma xalxurma

Teatralurma kulturam gansazRvres.

qarTuli scenografiis Taviseburebebi, qarTuli Teatris

specifikidan momdinareobs, romlis TviTmyofadoba qarTuli xalxuri

sanaxaobrivi Teatrisa da tradiciuli evropuli da rusuli

klasikuri Teatris Serwymam gansazRvres. qarTuli scenografia

mWidrod iyo da aris dakavSirebuli qarTuli saxviTi xelovnebis

ganviTarebasTan. mis Camoyalibebaze gavlena iqonia XX saukunis

pirvel aTwleulebSi, zogadad Teatralur xelovnebaSi mimdinare

procesebma. a.antuanis, g.kregis, m.fuqsis, v.meoerholdis, k.

171

stanislavskis, a.Tairovis, reJisorulma meTodma da Teatralurma

reformebma, romelTac isini aviTarebdnen scenaze. maT sabolood

gansazRvres Teatralur-dekoraciuli xelovnebis mniSvneloba

speqtaklis mxatvrul mTlianobaSi. xolo TiToeulma garkveuli

gavlena iqonies qarTuli reJisurisa da Teatraluri mxatvrobis

Camoyalibebaze.

TemisaTvis sagangebod SerCeuli scenografiuli namuSevrebi

ramdenime kategoriad SeiZleba daiyos. pirvel kategoriaSi Sedis is

speqtaklebi, romlis scenografiaSic naTlad gamoikveTa Teatraluri

kostruqtivizmis ZiriTadi mxatvrul-esTetikuri principebi, Tavisi

funcionalurobiTa da qmediTi formebiT. maT Soris aris scenografia

speqtaklebisaTvis “zagmuki”, “rRveva”, “anzor”, “lamara”, “TeTnuldi”.

maTSi mxatvarma pirvelad gamoiyena erTiani dekoraciuli danadgari,

romlis mxatvrul-plastikuri da arqiteqturul-konstruqciuli forma

gansazRvravda speqtaklis samoqmedo sivrces, dadgmis mizanscenur

naxazs, msaxiobTa plastikas da dekoraciul formaTa dinamikas

speqtaklSi. i.gamrekelis scenografia speqtaklebisTvis “anzor”,

“lamara” da “TeTnuldi”, romelSic mxatvarma scenaze Seqmna

konkretuli qveynis ganzogadebuli da pirobiT-krebiTi saxe da

gansazRvra moqmedeba speqtaklSi saSualeba misca reJisor

al.axmetels piesis mTavari idea ganezogadebina zogadsakacobrio

masStabamde. erovnuli mxatvruli formebi, romlebic scenaze qarTul

qoreografiaSi, sanaxaobrivi warmodgeni formaSi gamovlinda, aRmoCnda

is umniSvnelovanesi safuZveli romelmac gansazRvra SoTa rusTavelis

saxelobis Teatris esTetika, romelic qarTuli saxviTi xelovnebis

msgavsad zogadad, Zvelisa da axlis gadakveTaze Seiqmna. man

xelovnebis sxvadasxva formaTa organuli sinkretizmisgan, saxviT-

plastikuri da scenuri formebis mizanmimarTuli sinTezuri

mxatvruli sistema Seqmna. amis saintereso magaliTs warmoadgens Zveli

svanuri ritualis “lamprobis” dResaswaulis berikaobis saxviT

formaSi aRorZineba qarTul scenaze, ramac organulad daakavSira

tradiciuli qarTuli Teatri, xelovnebis axal gamomsaxvel

formebTan. es iyo qarTuli Teatraluri kulturis damkvidrebisTvis

unikaluri saSualeba. al.axmetelis reJisoruli meTodi, TeatrSi

172

erovnuli formebis ZiebiT daiwyo. man sruliad axleburi esTetikuri

formiTa da gmirul-romantikuli suliskveTebiT gaacocxla

qarTuli Teatris tradiciebi da Seufarda isini Teatralur

konstruqtivizmis moTxovnebs.

am TemaSi ar moxvda i.gamrekelis iseTi mniSvnelovani namuSevrebi,

rogorebicaa 1924-25 wlebSi Seqmnili scenografia speqtaklebisTvis

“londa”, “sinaTle”, “latavra”, “saqmiani kaci”, “qarTa qalaqi”, “saWe

marcxniv” da 1930-iani wlebis bolos ganxorcielebuli dadgmebi

“arsena”, “otelo”, “giorgi saakaZe”, “sapatarZlo afiSiT”. rac Seexeba

f. Sileris piesisTvis “yaCaRebi” Seqmnili scenografia, es speqtakli,

mxatvruli gaformebis TvalsazrisiT, mniSvnelovnad gansxvavdeba, sxva

klasikuri dramaturgiuli nawarmoebebisgan, piesis struqturisa da

speqtaklis Sesatyvisi samoqmedo plastikur-dekoraciuli sivrcis

kompoziciuri formiT.

gansakuTrebuli adgili mxatvar m.SveliZis SemoqmedebaSi

u.Seqspiris dramaturgiisTvis Seqmnil scenografiul namuSevrebs

ukavia. 1970-80-iani wlebis qarTuli scenografiam, romelSic moxda

Zveli tradiciebis axleburi gaazreba, saSualeba misca m.SveliZes

axali gamomsaxvelobiTi formebi da novatoruli reJisoruli ideebi,

Tanamedrove xelovnebis Sesatyvis formaSi warmoeCina scenaze.

reJisor r.sturuasa da mxatvar m.SveliZis mier Seqmnil

speqtaklebSi, mkafiod gamoikveTa gaformebis axali meTodologia,

romelic tradiciebis wyalobiT damkvidrebuli qarTuli scenografiis

Teoriuli safuZvelis arsebobiT gaxda SesaZlebeli. Tanamedrove

xelovnebis postmodernistuli saxviTi formebi da plastikuri

avangardi, romelic dazguri mxatvrobidan TeatrSi qmediT

xelovnebamde gaizarda, ganapiroba speqtaklis vizualizaciaSi

sanaxaobrivi elementebis momZlavreba. m.SveliZis saTeatro mxatvrobam

gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZina scenuri moqmedebis gadawyvetaSi.

misi SemoqmedebiTi meTodi saSualebas iZleva speqtaklis reJisoris

mier piesis Tavisufali interpretaciisas wina planze wamoweuli

azrobrivi aqcentebi saxier, qmediT-plastikur formebSi gacocxldes

scenaze.

173

Tanamedrove scenografiaSi scenuri sivrcis plastikur formas

reJisorebis mier piesis gansxvavebuli interpretacia gansazRvravs.

qarTul scenografiaSi tradiciebsa da novatorobaze saubrisas

gansakuTrebiT unda aRiniSnos reJisoris mier dramaturgiuli

masalis individualuri wakiTxvis tradiciis Sesaxeb. k.marjaniSvili,

al.axmeteli da r.sturuac piesaze muSaobisas mimarTavdnen montaJis

princips. maT speqtaklebSi dramaturgiul masalaSi arsebuli ideebi,

qveteqstebic ki, axal qmediT datvirTvas iZenen. isini ZiriTadad

moqmedebis gasaaqtiureblad, speqtaklSi axleburi azrobrivi

aqcentebis dasasmelad gamoiyeneboda da qarTuli Teatris esTetikur

da mxatvrul principebTan SesabamisobaSi iyo xolme moyvanili. amis

magaliTebia k.marjaniSvilis zemoaRniSnuli speqtakli “hamleti”,

al.axmetelis mier dadgmuli speqtakli “anzor”, romelic v.ivanovis

piesa “javSnosaxi 14-69”-is gadmoqarTulebuli varianti iyo

(a.SanSiaSvili), agreTve speqtaklSi “TeTnuldi” reJisoris mier

damatebuli bapebis scenebi da sxva.

montaJis princips mimarTavs TiTqmis yvela Tavis speqtaklSi

reJisori r.sturua. igi miCneulia u.Seqspiris piesebis brwyinvale

interpretatorad. amis magaliTebia speqtaklSi “riCard III”, riCmondis

saxis gadawyveta, jambazi-masxaras damatebuli personaJi speqtaklSi,

ramac dadgmas sastiki tragifarsis saxe SesZina, masxaras sikvdili

speqtaklSi “mefe liri”, hamletis mamis aCrdilis gacocxleba

speqtaklSi “hamleti”.

dramaturgiuli nawarmoebis reJisoruli wakiTxva yovelTvis

ganapirobebs speqtaklis gaformebis gansakuTrebul formas.

i.gamrekelisa da m.SveliZis scenografiuli nawarmoebebis analizisas

aSkarad ikveTeba mxatvrebis saerTo midgoma piesisTvis sagangebo

samoqmedo sivrcis SeqmnaSi, romelic scenografiis ganviTarebis

sxvadasxva etapebze gansxvavebul gamomsaxvelobiT saSualebebs

moiTxovda scenografisgan.

k.marjaniSvilma Tavisi novatoruli ideebiT qarTul saTeatro

mxatvrobaSi, Tanamedrove scenografiis ZiriTadi mxatvrul-esTetikuri

kategoria Semoitana, romelsac scenografiuli konfliqti ewodeba.

speqtaklis gaformebaSi scenografiuli konfliqti dadgmis

174

zeamocanis gadasaWrelad, aucilebeli gamomsaxvelobiTi saSualebebis

swor da mizanmimarTul SerCevas moiTxovs. speqtakl “hamletis”

scenografiul gadawyvetaSi es aRmoCnda mesaflaveebisTvis guruli

glexkacis tansacmelSi gamowyoba. am saxviT-plastikuri detaliT

k.marjaniSvilma da i.gamrekelma “hamletSi” ZalauflebisTvis

brZolasa da masTan dapirispirebuli zneobrivi gmiris tragedia

zogadsakacobrio mniSvnelobamde aiyvanes da yvelas daanaxes, rom

daniis samefoSi datrialebuli tragedia yvelgan SeiZleba gaTamaSdes,

maT Soris saqarTveloSic. am konkretuli faqtis safuZvelze SeiZleba

TvalsaCinod ganisazRvros Tu ras warmoadgens scenografiuli

konfliqti da ra mniSvneloba aqvs mas scenuri sivrcis qmediTobaSi.

i.gamrekelma Teatralur kostiums gansakuTrebuli ideuri datvirTva

SesZina. scenuri kostiumis dramaturgias qarTul TeatrSi

mravalsaukunovani tradicia gaaCnia da igi berikaoba-yeenobis

kostiumebis samoqmedo funqciidan da gamomsaxvelobiT formidan aris

gamomdinare. tradiciis es axleburi gaazreba Tanamedrove qarTuli

scenismetyvelebis erT-erT mniSvnelovan esTetikur kategorias

Seicavs.

scenografiuli konfliqti speqtaklSi dramaturgiuli

nawarmoebis analiziT ganisazRvreba. ase iyo r.sturuas mier dadgmul

speqtaklSi “riCard III”, riCmondis personaJis gadawyveta, romelic

reJisorma pirvelive aqtSi gamoiyvana scenaze. xolo misi gmiris

dramaturgia, gansaxvavebul scenur kostiumSi gadaawyvetina mxatvar

m.SveliZes. misi saxviT-plastikuri forma, romelic srul kontrastSi

iyo scenis saerTo mxatvrul gadawyvetasTan, speqtaklis moqmedebas

met Sinagan dinamizms aniWebda.

i.gamrekelisa da m.SveliZis scenuri kostiumebi mraval saxviTi

detalebs Seicaven da krebiTi SinaarsiT gamoirCevian. maTi

umravlesoba qmediT scenografiaSi personaJuli da saTamaSo funqciiT

xasiaTdebian da Tavisi qmedobiT speqtaklis zeamocanis gadaWras

emsaxurebian.

“kostiumi CemTvis mTlianad dekoraciis nawilia. aq mTavari

marto is ar aris, Tu rogor unda Caeweros kostiumis silueti

mizanscenebSi, mTlian ansamblSi. mTavaria kostiumi artists sakuTari

175

SesaZleblobebis gamovlenaSi daexmaros, raTa man srulad

warmoadginos Tavisi personaJi. raki kostiumi dekoraciis moZravi

nawilia, is aucileblad erTian kompoziciaSi unda ewerebodes.

kostiumic zustad ise iqmneba, rogorc saerTod mTeli dekoracia”,

aRniSnavs mxatvari m.SveliZe. (90)

scenografiuli konfliqtis esTetikuri kategoriis, reJisoruli

da scenografiuli novaciebis saxiT damkvidrebaze qarTul scenaze

wina TavebSi iyo saubari. amitom dawvrilebiT amaze aRar SevCerdebi.

magram erTi ram unda aRiniSnos, rom speqtaklis mxatvrul

gaformebaSi moqmedebis gasaaqtiureblad gamoyenebuli sxvadasxva

saxviTi formebi da saxeebi qarTul sasceno mxatvrobaSi ZiriTad

gamomsaxvelobiT formad aris damkvidrebuli da gamoiyeneba

mxatvrebis mier yovel axal konceptualur scenur nawarmoebSi.

Tanamedrove qarTul scenografiul nawarmoebebSi, romlebic

mxatvar m.SveliZis mier aris Seqmnili speqtaklebisTvis “riCard III”,

“mefe liri”, “makbeti”, “hamleti” avlens mxatvris Camoyalibebul

SemoqmedebiT meTods da im ZiriTad Teoriul principebs, romlebic

Tanamedrove scenografiaSi scenuri sivrcis plastikis amocanebis

gadasaWreladaa aucilebeli. dekoraciuli formebiTa da gaformebis

sxva elementebiT azrovneba, scenaze Seqmnili sagnobrivi samyaro da

scenografiuli garemo msaxiobisTvis organul samoqmedo sivrces

qmnis. m.SveliZe saxviT formaTa “daxvavebaSi”, romelic miuxedavad

Tavisi polistilurobisa mkacrad emorCileba speqtaklis ideur

zeamocanas, scenografias ganzogadebul krebiT kolaJad warmoadgens.

masSi Tanaarsebobs warsuli, awmyoc da momavalic, keTilica da

borotic, individebi da mTeli kacorbrioba erTad. am

mravaganzomilebian, marvalferovan, mravalformian samyaroSi piesis

idea yovelTvis gansazRvavs Tu rogor gacocxldeba scenografia

moqmedebi, ganviTarebasTan erTad.

al. axmeteli mxatvrisgan dekoraciisTvis yovelTvis makets

iTxovda. dekoraciis modelze igi saTamaSo figurebiT awyobda

speqtaklis mizanscenur naxazs. amitom i.gamrekelis mier Seqmnili

dekoraciuli konstruqciebi scenaze maqsimalurad qmediTi

xasiaTisiyo da gansazRvravdnen speqtaklis samoqmedo formas.

176

m.SveliZe Tavad muSaobs maketSi. misTvis dekoraciis yvela detali

scenografiuli sivrcis nawilia da maTi azrobrivi ganTavseba scenaze

gansazRvravs dekoraciul formaTa saerTo plastikur

urTierTqmedebas, romelSic msaxiobis kostiumi aris damoukidebeli

saxviT-plastikuri kompozicia da xSirad aris damakavSirebeli rgoli

piesis sityvis qmedobasa da dekoraciuli detalebis saTamaSo

qmedobasTan.

i.gamrekeli da m.SveliZe arasdros asuraTeben piesis siuJets.

maTi mxatvroba cocxali scenografiuli formebiT iqmneba. scenaze

agebuli “samyaro” iseTive unikaluria, rogorc ToToeuli

mayureblis mxatvruli aRqma. amitom i.gamrekelsa da m.SveliZisTvis

Zalian mniSvnelovania scenaze formaTa iseTi ganzogadebis miRweva,

romelic ufro gasagebi da misaRebi iqneba mayureblisTvis. am ori

mxatvris scenografiaze gavlena maTma dazgurma Semoqmedebamac iqonia.

i.gamrekelis eqspresionistul periodSi Seqmnili naxatebi “sevda”,

“uimedoba” da sxva formaTa iseT ganzogadebas Seicavs, rom

mxatvruli nawarmoebis Sinaarsi cnebebad gvevlineba. m.SveliZis

dazgur namuSevrebSi, gansakuTrebiT ki, mis kolaJebSi formaTa

simravle TiTqosimaze migvaniSnebs, ramdenad mravalferovania

adamianis Sinagali samyaro, romlis gamovlinebad paradoqsalurad

Seusabamo formebi ufro mkafiod warmoaCenen personaJis saxes.

i.gamrekelic da m.SveliZec mkacrad misdeven reJisuris mier piesis

Tavisufal wakiTxavs. amitom forma da Sinaarsi qarTul

scenografiaSi yovelTvis Semoqmedis individualobidan

gamomdinareobs. amas emateba msaxiobebis urTierToba mxatvrebTan,

romelTaTvisac scenografebi sagangebod qmnian kostiumebs, grims,

saTamaSo sagan-aqsesuarebs. mxatvris mier sworad SerCeuli scenuri

kostiumi Tu aqsesuari, gansazRvravs speqtaklSi dekoraciul

formasTan dinamikas da mis urTierTqmedebas gaformebis detalebTan.

TandaTanobiT qarTul scenografiaSi gansakuTrebuli

mniSvneloba gaformebis calkeul sagnebs eniWeba. maTi gaTamaSeba

azrobriv aqcentebs qmnian speqtaklSi da gaformebis saerTo

pirobiTobaSi samyaros realuri aRqmisaTvis mravlismetyvel sagan-

dekoraciebad gadaiqcevian xolme. qmediTi scenografiis pirobebSi,

177

gaformebis TiToeuli elementi Sinaarsis Sesabamis formas iRebs, ris

gamoc xSiria mxatvrul stilTa da formaTa aRreva scenografiaSi.

m.SveliZis scenografiuli “Seqspiriana” gajerebulia

mravalferovani sagan-obieqtebiT: saxrCobela, Subebi, skamebi,

orTvala, muSambisgan gakeTebuli marioneti-dekoracia, moduri

aqsesuarebi, msaxiobebis gardasaxvisTvis sagangebod Seqmnili

gaformebis detalebi. yvelaferi es moqmedebis gaaqtiurebas da

speqtaklis saerTo tempo-ritmis Seqmnas emsaxureba.

gansaxvavebiT i. gamrekelis mTliani dekoraciuli konstruqciuli

danadgarisa, m.SveliZis gaformebaSi mTliani konstruqciuli forma

TiTqmis ar arsebobs. scenuri sivrce da msaxiobTa samoqmedo sivrce

dekoraciis detalebiT aris SemosazRvruli. amitom moqmedeba umetesad

gaxsnil, TiTqmis cariel sivrceSi viTardeba. xolo scenaze Seqmnili

pirobiTi “samyaros” sazRvrebs ufro metad azrobrivi datvirTva

aqvs. amitom igi usasrulobis gancdas badebs, Tumca gaformebis

kompozicia dausrulebelis STabeWdilebas ar tovebs.

i.gamrekelis scenografiaSi “samyaro” Tavisi ganzomilebebiT

mTlianNdekoraciul formaSia SekumSuli. rac ufro mWidrodaa

dekoraciuli elementebi erTmaneTTan dakavSirebuli, miT ufro

eqspresiuli da plastikuria dekoracia. mxatvris mier Seqmnil scenur

samyaroSi yvelaferi Tvalwinaa, xolo scenaze agebuli dekoracia-

danadgari Tavadaa am “samyaros” centri. mis garSemo trialebs da

viTardeba piesis moqmedeba. aseT scenur garemoSi dro mTlianad

pirobiTia. igi amave sivrceSi ibadeba da mTlianad dekoraciis

plastikur-ritmuli formebiT dinamikis, mozanscenebSi plastikuri

jgufebis gadaadgilebiT, speqtaklis kolorituli da xmovan-

musikaluri ritmis xarjze cocxlobs scenaze.

xelovnebis yvela dargebs Soris, mxolod Teatrs aqvs unari

scenur nawarmoebSi cocxali da qmediTi droiTi kategoria Seqmnas.

mxatvruli nawarmoebis Seqmnis procesi mayureblis TvalisTvis

uxilavia da Cven mxolod Sedegs vxedavT. speqtakli Tavad aris

procesi. amitomac igi droiTi kategoriis matarebelia. magram yvelaze

rTuli mxatvruli amocana scenografis winaSe dgeba maSin, rodesac

scenaze agebuli pirobiTi samyaro da masSi ganviTarebuli movlena

178

arRvevs Caketil scenur droiT sivrces da realur droSi agrZelebs

ganviTarebas. aseT dros scenaze ganviTarebul moqmedebas

gansakuTrebuli zemoqmedebis unari gaaCnia mayurebelze da pirobiTi

formidan speqtakli realuri ambis damajereblobas iZens. ase iyo

i.gamrekelis mier dekoraciis qmedobiT Seqmnili gaxsnili droiTi

sivrce speqtaklSi “TeTnuldi” da m.SveliZis mier dekoraciis

“dangreviT” miRweuli “samyaros” ngrevis mxatvrul-ideuri saxis Seqmna

speqtaklSi “mefe liri”.

scenuri droisa da sivrcis problema aseve Zalian sainteresod

gadaWra scenografma s.virsalaZem p.Caikovskis balet “maknatunas”

mxatvrul gaformebaSi. scenaze siuJetis Tanaxmad, ufliswulis

mojadoveba xdeba da igi saSobao naZvisxis mosarTav saTamaSod

gadaiqceva. es jadosnuri gardasaxva s.virsalaZem saSobao naZvis xis

dekoraciis fizikuri zomis gazrdiT gadawyvita da pirobiT scenur

droiT sivrceSi kidev ufro zRapruli da pirobiTi samyaro

warmoaCina, ris Sedegadac scenaze ormagi droiTi sivrce gaCnda.

samive magaliTidan naTlad Cans, rom scenografebma i.gamrekelma,

s.virsalaZem da m.SveliZem dekoracias iseTi forma mouZebnes, ramac

saSualeba misca scenuri realizmi, konkretuli saxviTi formiT

gamoesaxa scenaze.

i.gamrekelis mier qarTul scenografiaSi moZebnili scenuri

droisa da sivrcis gadawyvetis efeqturi formula da misi

gadawyvetis ZiriTadi principebi, erT-erT uryev tradiciad damkvidrda

qarTul saTeatro mxatvrobaSi. mTavari aris is, rom mxatvarTa

aRqmaSi ar Seicvleba samyaros aRqmis mTavari piroba, romelSic

zustadaa gawerili samyaros “droiT-sivrcobrivi” kanonzomiereba.

m.SveliZesTan scenuri dro ufro plastikuria, vidre pirobiTi,

TiTqos gansxvavebuli substanciisgan Semdgari. amitom misi realuri

scenuri cxovreba gansakuTrebul droiT ritmikaze aris xolme

agebuli. magaliTad rkinis qanqarebi “mefe lirSi”, muSambisgan

gakeTebuli, gaTamaSebuli giganturi marioneti “makbetis”

scenografiaSi, istoriuli droisa da epoqis amsaxveli mozaikis

namsxvrevebi speqtakl “hamletis” scenografiaSi.

179

m.SveliZis da i.gamrekelis scenografia speqtaklisTvis “lamara”

sruliad gansxvavebuli ori mxatvruli nawarmoebia. es ganapiroba

reJisorebis mier dramaturgiuli masalis gansxvavebulma

interpretaciam. al.axmetelma speqtakli “lamara” gmirul-romantikuli

suliskveTebis sanaxaobriv formaSi gadawyvita. samocdaaTi wlis

Semdeg, r.sturuam “lamaraSi” tragikuli misteria dainaxa, romelic

CvenSi 1990-ian wlebis movlenebis gamoZaxili iyo. orive mxatvarma

scenaze moqmedebis pirobiTi da ganzogadebuli adgili Seqmna.

i.gamrekelisa da m.SveliZis scenografiis analizis safuZvelze

speqtaklisTvis “lamara” cxadhyofs i.gamrekelisa da m.SveliZis

interess scenaze pirobiTi da formiseulad ganzogadebuli

dekoraciuli sivrcis Seqmnas. Tumca orive speqtaklSi

gamomsaxvelobiTi formebi, dekoraciis plastika da scenografiuli

sivrce, sruliad gansxvavebuli mxatvruli xerxebiT miiRweva.

i.gamrekelis dekoracia mkvriv plastikur konstruqciul danadgars

warmoadgens. masSi da masze ikrebs Tavs yvela dekoraciuli forma,

romelic gansazRvravs saTamaSo formas speqtaklSi. i.gamrekelma Tavis

dekoracieul formebSi qveynis krebiTi mxatvruli saxe Seqmna.

m.SveliZem ki mTeli samyaro, pirobTad “mzisqveSeTi”, riTic kidev

ufro ganazogada gr.robaqiZis gadamuSavebuli qarTuli miTis

zogadsakacobrio mniSvneloba.

orive speqtakli rTul mizanscenobriv da plastikur-

qoreografiul formaSi iyo gadawyvetili. mizanscenebis dinamika

msaxiobTa moZraoba plastikur jgufebSi i.gamrekelis mier Seqmnilma

scenis dekoraciulma formam ganapiroba. dekoraciis skulpturuloba

reJisorma masobrivi scenebis ritmul naxazSi gamokveTa. dekoraciis

forma iyo konstruqciuli da Tavisi saxviTi formiT mTlianad

gamosaxavda piesis arss. m.SveliZe ar ganmartavs piesis scenografiul

sazRvrebs da mxolod kompoziciis saerTo konturiT farglavs

samoqmedo sivrces.

i.gamrekelma dekoraciuli formis arqiteqturul skulpturuli

modelirebiT moqmedebis adgili rTul konstruqciul sibrtyeebze

gaSala. m.SveliZis dekoracia formis destruqcias Seicavs. igi

daSlilia da fragmentulad aris gadanawilebuli scenis mTel

180

sivrceSi, avanscenis CaTvliT. magram orive mxatvris mier Seqmnili

dekoraciuli sivrce sagangebod Seqmnil saZirkvelze dgas. ufro

gamokveTilia es forma i.gamrekelTan da mTeli dekoracia

postamentzea Seyenebuli. m.SveliZis dekoraciuli baza pirobiTad

wriul formaSi ikvreba. wre ki, warmarTul miTosur warmodgenebSi

samyaros models ganasaxierebs. aseTi Sexebis wertilebi erTi da igive

piesis mxatvrul-sivrcobriv gadawyvetaSi scenaze mTlianad momdinarea

dramaturgiul masalaSi Cadebul metyvel simboloebSi. am simboloTa

gamomsaxveli formebi droSi daSorebul or scenografiul

nawarmoebSi gamosaxulia gansxvavebuli plastikuri eniT. magram

safuZveli maT erTi aqvT. orive mxatvari scenaze konkretul, magram

krebiT formaSi Sekrebil moqmedebis adgils gamosaxavs. stilizebuli

mTebis damreci ferdobebi gvelis taniviT iyo Semoxveuli mTis

waxnagovan mwvervalze. m.SveliZem gvelis qercliani perangiviT

laplapa TejirebiT moxaza “scenografiuli kadri” scenaze, romlis

zedapirze aTamaSebuli ganaTeba da Suqwera uzarmazar mTis

landSafts xatavda.

i.gamrekelis mxatvrobaSi speqtaklisTvis “lamara” garda

samoqmedo sivrcis gansazRvrebisa speqtaklis dekoraciuli forma

Tavad iyo scenografiuli obieqti, radgan aqtiurad iyo CarTuli

moqmedebaSi. m.SveliZesTan aqtiurad moqmed scenografiul obieqts

ukana dekoracia-pano warmoadgenda, romlis SuqweriTi da

kolorituli partitura samoqmedo atmosferos gansazRvravda

warmoadgenaSi.

sagangebod unda aRiniSnos, rom i.gamrekelTan da gansakuTrebiT

m.SveliZis scenografiaSi speqtaklisTvis “lamara” Zalian cotaa

yofiTi detalebi da realuri sagnebi, romelic msaxiobs exmareba

scenuri moqmedebis gaaqtiurebasa da gmiri-personaJis saxis

gamovlenaSi. rogorc Teatralur mxatvars mas maincdamainc ar

ainteresebda intimSi, yofiTi detalebis meSveobiT gadmoeca warsuli

cxovrebis atmosfero, warsulis esTetikuri Sexedulebebi da

mimarTulebebi. igi speqtaklis mTlian arqiteqturul aRnagobaze ufro

zrunavda da cdilobda Tavis mxatvrobas Tanamedrove JReradoba

181

hqonoda ideis mimarTulebis Tanaxmad...”-aRniSnavs Tavis mogonebebSi

msaxiobi akaki vasaZe. (91)

m.SveliZe, romlis scenografiul sivrceSi uxvad aris xolme

gaTamaSebuli sagnebi da yofiTi detalebi, “lamaraSi” Zalian

frTxilad iSveliebs realuri cxovrebis niSnebs scenaze. amitom

m.SveliZis “lamaras” dekoraciuli forma yvelaze ufro pirobiTi

xasiaTiT gamoirCeva mxatvris SemoqmedebaSi.

scenuri kostiumis ganviTareba qarTul scenografiaSi

ganuyofeli im tradiciuli formisa da Sinaarsisgan, romelic

akavSirebs maT berikaoba-yeenobis qmediT mxatvrul formasTan.

miuxedavad imisa, rom ganviTarebis adreul etapze scenur kostiums

realuri samosis pirobiTi formebi gaaCnda, isini mainc

damoukidebel esTetikur kategorias warmoadgenda. g. jabadari Tavis

studiaSi, franguli Teatraluri naturalizmis principebis

Sesabamisad, kostiumSi istorizmis srul dacvas moiTxovda.

simbolizmi qarTul TeatrSi kostiums mravali saxviT-plastikuri

detalebi SesZina, rac naTlad gamoikveTa v.sidamon-erisTavis scenur

kostiumebSi al.axmetelis speqtaklisTvis “berdo zmania”.

i.gamrekelisa da m.SveliZis scenografiaSi scenuri kostiumi

speqtaklis saerTo gaformebis rTul saxviT-plastikur da qmediT

dekoraciul kompozicias warmoadgens.

i.gamrekeli scenuri kostiumebis Seqmnisas mravalferovani

saxviTi xerxebis gamoyenebiT, plastikuri ideebis gamosaxvas

axerxebda. misi kostiumebis dramaturgia viTardeboda gaformebis

sagnobriv detalebTan urTierTqmedebisas da saTamaSo sivrcis

saerTo plastikaSi piesis zeamocanis gadaWras exmareboda. ase iyo

Seqmnili mxatvris kostiumebi speqtaklebisTvis “salomea”, “zagmuki” da

sxva. zemoT ukve aRiniSna scenuri plastikis iseTi mniSvnelovani

sakiTxis gadawyvetis magaliTi qarTul scenografiaSi rogoric iyo

k.marjaniSvilis speqtakli “hamleti”. agreTve aRsaniSnavia i.gamrekelis

mier Seqmnili bapebis niRbebi da kostiumebi speqtaklisTvis

“TeTnuldi”, riTac moxda xalxuri Teatris tradiciuli kostiumis

axleburi gaazreba.

182

Tanamedrove Teatraluri kostiumis istoriuli pirvelwyaro

plastikuri formis transformacias ganicdis. masSi

gaerTiandaAPpersonaJuli, saTamaSo da mTavari gmiris kostiumis

funqcionaluri elementebi. m.SveliZis scenuri kostiumebi xSirad

ekleqturia, kolaJuri da pirobiTi. magram formaTa da stilTa am

daxvavebaSi m.SveliZe axerxebs miaRwios mxatvrul mTlianobas,

m.SveliZesTan kostiumis istorizmi, ara epoqis, aramed movlenis

Sesabamisia da maT ufro personaJuli datvirTva aqvT. amis magaliTebi

moyvanili iyo Temis wina TavebSi.

rogorc ukve aRiniSna, i.gamrekelisa da m.SveliZis scenografiaSi

Teatraluri kostiumi dekoraciis ganuyofeli nawilia. mas scenaze

qmediT-funqcionaluri datvirTva aqvT da gamomdinarea piesis

reJisoruli wakiTxvidan da gaformebis saerTo koncefciidan. qarTul

scenografiaSi Teatraluri kostiumi gaformebis dasrulebuli

mxatvruli erTeulia, romelic uSualo kavSirSia msaxiobTan. is

erTgvari WurWelia, romelSic yalibdeba piesis personaJis

fsiqologiuri tipaJi. yovelive es kargad exmianeba qarTul xalxur

saimprovizacio TeatrSi msaxiobis kostiumis saxviT formas da mis

gardasaxvis tradiciul funqcias warmodgenaSi.

qarTul scenografiaSi Ziebebis periodSi erT-erT novaciad

gaCnda gaTamaSebuli sagani-dekoracia. im periodSi es sagnebi pirobiT

scenur garemos realur samyarosTan akavSirebdnen da msaxiobTa

kazmulobis, an gardasaxvisaTvis iyo gamoyenebuli. droTa

ganmavlobaSi, TeatrSi “scenuri realizmis” dabrunebasTan erTad

saganma Rrma ideuri da metaforuli daniSnuleba SeiZina. m.SveliZis

mxatvrobaSi arsebobs saganTa mravalferovneba, romlebic

speqtaklidan speqtaklSi gadadis. isini erTnairi arasdros aris da

formiT gansxvavebulia. magram erTi da igive sagnebia. es aris

saxrCobela, kibe, skami, jvari, sabrZolo Subebi, xmlebi, wigni,

gvirgvini, xeljoxi da sxva. zogierTi maTgani scenaze ubralod

gaformebis elementia da moqmedebaSi ar erTveba, zogi ki saTamaSo

scenografiis funqcias atarebs. isini msaxiobs gmiris saxis gaxsnaSic

exmareba da speqtaklis ideuri azris gaxsnasac emsaxureba.

183

saerTod dekoraciis sagnobrivi mravalferovneba aseve

konstruqtivizmma Semoitana scenografiaSi, magram am sagnebs mkveTrad

gamorCeuli funqcionaluri mniSvneloba hqonda. 1930-40-ian wlebSi

dekoracia scenaze sul ufro metad daitvirTa sagnebiT. cxovrebis

realisturi reproduqcia scenaze, misTvis damaxasiaTebel sagan-

atributebis saWiroebas qmnida. yofiTi sagnebi speqtaklis gaformebis

ganuyofeli nawili gaxda. Semdgom periodSi, rodesac qarTuli Teatri

kvlav daubrunda scenaze pirobiTi da ganzogadebuli samyaros

warmodgenas, arsebuli sagnebi scenidan ki ar gaqra, aramed

azrobrivad ufro daitvirTa, Tumca sagnis raodenoba Semcirda da

erTma saganma ramdenimes funqcia SeiTavsa, rogorc fizikuri, ase

azrobrivic.

i.gamrekelis da m.SveliZis scenografiaSi gansakuTrebuli

mxatvrul-ideuri datvirTva aqvs iseT dekoraciul-plastikur

elementebs rogorebicaa kibe, skami, sabrZolo iaraRebi, gzis

simboluri gamosaxva. aseTia speqtakl “hamletis” scenografiaSi

uzarmazari kibis konstruqcia. agreTve kibis struqtura devs mxatvris

scenografiul formaSi speqtaklebisTvis “anzori” da “lamara”. kibis

dekoracia-konstruqcia mxatvars saSualebas aZlevs dekoraciis

dinamikur-plastikuri formiT xeli Seuwyos scenuri moqmedebis

dinamizms. magram sruliad gansxvavebul datvirTvas aniWerbs kibes

m.SveliZe misi “hamletisTvis” Seqmnil gaformebaSi. kibe SveliZesTan

ar aris konstruqciuli formis. mas simboluri datvirTva aqvs da

mxolod moqmedebis ganviTarebisas iZens im Sinagan dinamikas, romelic

piesis ara moqmedebis, aramed ideis gasaaqtiureblad gamoiyeneba.

speqtakl “hamletSi” kibes metaforuli datvirTva aqvs. skamis kibiani

sazurge Zalauflebisken “cocvis” simbolos ganasaxierebs scenaze.

magram rogoric ar unda iyos dekoracia i.gamrekelTanac da

m.SveliZesTanac speqtaklis gaformebis sagnobrivi garemo

msaxiobisTvis organul samoqmedo sivrces warmoadgens. aq Cndeba

urTierTqmediTi procesi, rodesac dekoraciuli sivrce zemoqmedebs

msaxiobze, xolo msaxiobs TamaSisas moqmedebaSi mohyavs dekoraciis

calkeuli elementebi, raTa ufro metyveli da mravalferovani iyos

184

gmirTa saxeebi da maTi buneba scenaze. es ki xelovnebis sinTezis

umaRlesi gamovlenaa.

qarTuli scenografia ganviTarebis pirvelive wlebidan dRemde

mWidrod aris dakavSirebuli dazgur mxatvrobasTan. scenografiaSi

Tanamedrove dazgur SemoqmedebaSi arsebuli plastikuri avangardis

principebis Sesatyvisma formebma Teatralur mxatvrobaSi qmediTi

elementebi Semoitana, ramac speqtaklis vizualizaciaSi sanaxaobrivi

elementebis momZlavreba ganapiroba. msgavsma procesma scenografiis

ganviTarebis adreul etapze xelovnebis sxvadasxva formebis

organuli sinkretizmisgan, saxviT-plastikuri da scenuri formebis

mizanmimarTuli sinTezuri forma Seqmna. ase iyo qarTul

scenografiaSi 1970-80-ian wlebSi, rodesac moxda Zveli scenografiis

tradiciuli konstruqciuli formebis ferweruli damuSaveba. am

periodSi dazgurobis daZleva scenografiaSi gacilebiT advili iyo

vidre 1920-ian wlebSi.

i.gamrekelis scenografiis koloriti yovelTvis gamorCeuli iyo.

garkveul etapze igi mxatvris dazguri Semoqmedebis gavlenas

ganicdida. misi eqspresionistuli, kubo-futuristuli namuSevrebi

gansakuTrebuli da simboluri feradovnebiT gamoirCeva. mxatvari fers

kompoziciis modelirebisa da naxatis ideis gamosaxvisTvis iyenebda.

is qmnida formas da ganwyobas tiloze. es gansakuTrebiT naTlad

gamovlinda mis gaformebaSi speqtaklebisTvis “salomea”, “londa”,

“latavra”.

TandaTanobiT i.gamrekelis scenografiaSi feri naxevartonebiT

gamdidrda da wina planze zedapiris faqturuloba gamoikveTa.

gadamwyveti mniSvneloba scenografiis koloritSi im masalas

gamosaxvam miiRo, romlisganac iyo Seqmnili dekoraciul-plastikuri

sivrce speqtaklSi. mxatvris damuSavebuli dekoraciis zedapiri ar

kargavda Tavis pirvandel struqturas, xolo misi faqtura moqmedebis

adgilis ganmsazRvreli iyo. i.gamrekelis scenografiis koloriti

srulyofil gamovlinebas speqtaklis ganaTebis partiturisa da

SuqweriT datvirTvisas iRebda. Suqi-sinaTle speqtaklSi plastikur-

sivrcobrivi erTeuli iyo. misi ideuri materializacia, speqtaklis

mizanscenebSi, speqtaklis mxatvruli koncefciis gamovlenas uwyobda

185

xels. amis magaliTia speqtakl “hamletSi” mamis aCrdilis gamoCenis

scenis ganaTebis mkveTri xaziT gadawyveta. feri scenur mxatvrobaSi

plastikuri unda iyo, ufro moqnili, dinamikuri da emociuri. misgan

areklil sxivs unda SeeZlos Seferos dekoracia, haeri... datvirTos

igi emociurad, rogorc es SveliZis “lamaraSia”, - aRniSnavda

Teatrmcodne e. guguSvili.

qarTuli scenografiis ganviTarebis garkveul etapze

ferwerulobas speqtaklis dekoraciul gadawyvetaSi gansakuTrebuli

mniSvneloba eniWeboda. garda dekoraciis feriT datvirTvisa 1940-50-

iani wlebSi scenis dekoraciuli forma farda-drapirebebiTa da

mravalferovani qsovilebis gamoyenebiT plastikur formas iZenda.

isini xazobrivi perspeqtivis struqturul formaSi Seqmnil

sivrcobriv kompoziciebs warmoadgendnen scenaze. magram aseT sivrces

konkretuli da gansazRvruli CarCoebi gaaCnda. Warbi ferweruloba

dabalansebuli iyo dekoracia-butaforiebis masStaburi zomebiT, rac

scenografias zogadad sazeimo monumentur xasiaTs aniWebda. scenis

sivrceSi pirobiTi da plastikuri dekoraciis formis dabrunebam 1960-

iani wlebidan dekoraciis konstruqcia da struqturul formas-

kolorituli mravalferovneba SesZina. masSi mniSvnelovani gaxda

dekoraciuli sagnis zedapiris ferwerul-faqturuli damuSaveba,

romelic ufro met simbolur datvirTvas aniWebda Tavad sagans. masSi

gaerTianebuli iyo, rogorc dekoraciis masalis faqturuli

struqtura, ase misi mxatvruli damuSaveba, romelic gaformebis

saerTo mxatvruli formidan iyo gamomdinare. swored aseTi

mniSvneloba aqvs m.SveliZis mxatvrobaSi fers da gaformebis saerTo

kolorits. mxatvari fers, rogorc plastikur erTeuls ise ganixilavs

da da mas gansxvavebul faqturebSi gamosaxavs. igi mTlianad pirobiTia

da saerTo scenur atmosferos qmnis. agreTve dekoraciis zedapiris

faqturuli damuSavebiT cvlis dekoraciis masalis sawyisi fers da

mas sruliad gansxvavebul plastikur JReradobas aniWebas. ase iyo

damuSavebuli speqtakl “lamaras” scenografiaSi xelovnuri tyavis

masalisgan gakeTebuli vercxlisferi mbzinvare farebisgan Sekruli

dekoraciis zedapiri. speqtaklis saerTo zeamocanidan da reJisoruli

koncefciidan gamomdinare m.SveliZem “mefe lirSi” scenaze mTlianad

186

faqturuli dekoraciuli garemo Seqmna. mTeli kolorituli

datvirTva speqtaklis ganaTebam itvirTa. “mefe lirSi” scena

feraddeboda mizanscenebisa da moqmedebis calkeuli suraTebis

mixedviT, rac xels uwyobda statikuri dekoracia-konstruqciis

sivrcobrivi formis gamovlenas. scenografiis kolorits speqtaklSi

“makbeti” qmediTi xasiaTi hqonda. pirvel yovlisa igi uzarmazari

polieTilenis dekoracia-marionetis feriT datvirTvaSi gamovlinda,

xolo mxatvris mier Seqmnil uhaero garemoSi scenaze, gare

samyarosTan kavSiri ukana dekoraciis moZravi Tejirebis ganaTebis

palitriT xdeboda.

gansakuTrebiT axlos dgas mxatvris dazguri namuSevrebis

koloritul gadawyvetasTan scenografiis feriT datvirTva

speqtaklisTvis “hamleti”. igi Zalian hgavs mxatvris kolaJebs,

romelSic feri mxatvruli kompoziciis mozaikurobaSi da naxatis

fragmentul struqturaSi formaTa da ferTa kontarstzea agebuli.

Tanamedrove scenografiaSi speqtaklis koloritul gadawyvetaSi

ganaTebas orgvari datvirTva aqvs. pirveli aris dekoraciis

feradovan-kolorituli gadawyveta da meore speqtaklis moqmedebis

kolorituli gaformeba.

i.gamrekelis speqtaklebis gaformebaSi, dekoraciis plastikuri

geometrizacia sagnis sxvadasxva rakursebis zedapiridan areklili

SuqiT rTul Suq-Crdilebis mxatvrul “TamaSs” qmnida scenaze.

speqtakl “lamaras” sarepeticio Canawerebidan irkveva, rom mxatvari

ganaTebis nakads irib mimarTulebas aZlevda, ris gamoc msaxiobebi da

dekoraciebi jvaredinad gadamkveT Crdilebs qmnidnen saTamaSo

moednebze. maTi gadakveTa mkveTri da mkrTali Crdilebis

monacvleoba, dekoraciis zedapirs grafikul-ferwerulobas aniWebda.

Crdilebis gadakveTa pirobiTad mzis uxilav moZraobas ganasaxierebda,

romelic TiTqos iyo da arc iyo speqtaklis gaformebaSi.

m.SveliZis “lamaraSi” ki, mze xilulia da gansazRvavs scenuri

moqmedebis koloritul formas. mziT “naTdeba” speqtaklis

warmosaxviTi mTagoriani peizaJi. ukana dekoraciis-mzis panos

scenografiul obieqatad gadaqcevas speqtaklSi sworad SerCeuli da

moqmedebis Tanmimdevrulad awyobili ganaTebis mdidari partitura

187

qmnis. misi metaforuli datvirTva amJRavnebs speqtaklis mxatvris

unars mayureblamde sworad da mizanmimarTulad miitanos reJisoruli

naazrevi, romelmac moqmedebisas scenuri sicocxle unda SeiZinos.

erT scenur sivrceSi sxvadasxva periodSi da sxvadasxva

moTxovnebis pirobebSi qarTveli scenografebi ar Ralatoben

moqmedebis adgilis pirobiT-ganzogadebuli formis Seqmnas, rac

Teatris arsSi, mis pirobiTobaSi Zevs.

moqmedebis adgilis gansazRvreba qarTul scenaze, “samyaros”

scenografiuli modelis Seqmnis gansxvavebul formebiT xdeba.

rogorc araerTxel aRiniSna qarTuli scenografiis Camoyalibeba

Teatraluri konstruqtivizmis periodSi daiwyo. formaTa naSenoba,

dekoraciebis mravalganzomilebiani struqtura da ganzogadebul-

krebiTi formebis Seqmna, mxatvrisgan xelovnebis dargebis specifikis

codnas moiTxovda. i.gamrekelma gamoavlina arqiteqturis da inJiner-

konstruqtoris gasaocari niWi, mis mier Seqmnil dekoraciul

konstruqciebSi. garda dekoraciebis sakuTriv dinamikuri formisa,

isini moZravi iyo da mTlianad iyo gaazrebuli im scena-kolofis

sivrcobriv parametrebSi, romelsac SoTa rusTavelis saxelobis

Teatris scenis arqiteqturuli forma warmoadgens.

m.SveliZis dekoraciuli sivrcec rusTavelis Teatris scenis

sivrcobriv parametrebSi Tavsdeba, radgan rusTavelis Teatris

teqnikuri maxasiaTeblebi ar Secvlila. amitom scenis forma,

romelSic mxatvrebi scenografiul sivrces aTavseben, teqnikurad maT

erTnair pirobebSi svams. Sesabamisad, scenis arqiteqtura

gansxvavebul gavlenas ar axdens mxatvrobaze dekoraciis struqturis

Seqmnisas.

rac Seexeba uSualod moqmedebis adgils, misi forma speqtaklis

mTliani mxatvruli koncefciis Sesatyvisia yoveli axali

speqtaklisTvis.

qarTul scenografias ar gauvlia is evoluciuri gza, romelic

dasavlurma Teatrma da scenografiam aTaswleulebis manZilze gaiara.

amitom scenografiouli formebisa da gamomsaxvelobiTi xerxebis

aTviseba scenaze gamoxSirvis principiT mimdinareobda. yvelaferi is,

rac mxatvars zedmetad miaCnda gaformebisTvis, scenamde veRar

188

aRwevda.es ganapirobebda scenografiis krebiT-ganzogadebul formas.

magram speqtaklis mxatvruli gaformebis es principi Teatris

pirobioTi xasiaTis Sesabamisi iyo da formaTa Sejerebis prioncipebiT

qarTuli xalxuri Teatris kardakar moxetiale, Tu sadarbazo formis

krebiTobasTan axlos iyo.

adamianebis istoriulad Camoyalibebuli sacxovreblisa Tu

bunebrivi yofis krebiT formaSi gamosaxva umaRles xarisxSi ayvanili

formaTa ganzogadebiT aris SesaZlebeli. i.gamrekelis dekoraciebis

TiToeul detalSi ikiTxeboda piesis ZiriTadi fabula, romelic

karnaxobda mxatvars dramaturgiuli nawarmoebis iseTi Sesabamisi

materialuri formis Seqmnas scenaze.

speqtaklis mxatvruli gaformebis yvela calkeuli detali

m.SveliZis scenografiaSi piesis teqstidan amokrebili formebis

Sesatyvisia. zedmeti detalizaciisgan Tavi rom daaRwios m.SveliZe

speqtaklebSi moqmedebis adgils gaxsnil Ria sivrceSi akeTebs.

mxatvari saxviTi xelovnebis “leqsikoniT” wers Tavis dekoraciul

“ambavs”. es ki mxolod sworad moZebnili SemoqmedebiTi meTodis

wyalobiT aris SesaZlebeli, rac gamoarCevs zogadad qarTul

TeatrSi scenografiis mniSvnelobas.

Tanamedrove scenografia speqtaklis moqmedebis gaformebas

emsaxureba. amrigad scenografiuli forma gansazRvavs dadgmis

dinamikas da moqmedebis tempo-ritms.

gamrekelis scenografia speqtaklebisTvis “hamleti, “anzor”,

“lamara”, “TeTnuldi” da sxva msaxiobebs karnaxobdnen TamaSis saxviT-

plastikur maneras. iseTi rTuli konstruqciuli dekoraciebi,

rogoric hqonda Seqmnili i.gamrekels msaxiobisgan sagangebo fizikur

momzadebas moiTxovda.

m.SveliZis scenografia aseve gansazRvravs msaxiobTa TamaSs

scenaze. masSi yvelaze mTavari scenuri kostiumi da speqtaklis

musikalur-qoreografiuli gadawyvetaa. es gansakuTrebiT kargad Cans

m.SveliZis “scenografiul SeqspirianaSi”, romlisTvis sagangebod

Seqmnili musikaluri Temebis ritmika (kompozitori g.yanCeli), srulad

Seesatyviseboda msaxiobTa kostiumebisa da dekoraciul formaTa

kompoziciebis ritmikas.

189

Semdegi mniSvelovani etapi speqtaklis mxatvrul-plastikuri

gadawyvetis sakiTxSi aris dekoraciebis ganlageba scenis sivrceSi.

i.gamrekelis dekoraciebi mTlianad aTvisebuli iyo moqmedebis

msvlelobisas msaxiobebis mier. Sesabamisad mizanscenebic dekoraciis

saTamaSo moednebze iyo dadgmuli. mizanscenobrivi naxazi yovel

jerze sxvadasxva rakursiT iyo aRqmuli mayureblis mier da msaxiobTa

plastikuri jgufebis ritmuli moZraoba erT mTlianobaSi kravda

dekoraciul sivrces scenaze. es gansakuTrebiT advili iyo, radgan

i.gamrekelis dekoracia speqtaklebisTvis “anzori”, “lamara”,

“TeTnuldi”... msaxiobTa moZraobas erT dekoraciul sivrceSi

iTvaliswinebda. mniSvneloba ar hqonda icvleboda Tu ara dekoracia

speqtaklis moqmedebebis an suraTebis mixedviT. TiToeuli dekoracia

msaxiobTa ganTavsebis erTnair principze iyo Seqmnili. gansxvavebuli

iyo i.gamrekelis scenografia “hamletisTvis”. igi reJisoruli da

mxatvruli koncefciis Sesabamisad, gansxvavebul scenografiul

suraTebs qmnida.

m.SveliZe yovelTvis moqmedebis gansakuTrebul adgils qmnis

scenaze. igi umetesad Tavisufalia dekoraciebisgan, amitom m.SveliZis

scenografiaSi sagangebo mniSvneloba eniWeba ukana dekoracias,

pirobiTad Wers da gverdiTa dekoraciebs eniWebaT. aseT garemoSi

scenis sivrcis plastikis gamovlena, mTlianad msaxiobTa

gadaadgileba da mizanscenebi maT moqmedebazea damokidebuli. aseve

didi mniSvneloba aqvs msaxiobis xelSi gaTamaSebul dekoraciul

detalebs, romelic sagangebodaa morgebuli speqtaklis TiToeul

mizanscenas da dekoraciuli sivrcis calkeuli monakveTebis

sivrcobriv formas ufro TvalsaCinos xdis. xSirad aseTi mizanscena

sulac erTi msaxiobisa da sagnis urTierTobaze iyo agebuli

al.axmetelis speqtaklebSi dadgmis mizanscenuri qarga mTlianad

msaxiobTa masisa da dekoraciuli formebis urTierTqmedebiT

iqmneboda. Tanac ise, rom masSi zustad iyo gamokveTili dekoraciis

plastikuri forma. msaxiobTa moZraoba diferencirebul baqnebze

speqtaklSi “anzor” dekoraciis formis paralelurad iyo

qoreografiulad awyobili.

190

qarTuli Teatraluri xelovnebis tradiciisamebr reJisorebi,

Tavisi SemoqmedebiTi meTodidan da dadgmis koncefciidan

gamomdinare, mxatvars garkveuli scenografiuli sivrcis Seqmnis

pirobebs uqmnidnen. k.marjaniSvilma, al.axmetelma da r.sturuamac

zustad ician ra undaT mxatvrisgan. mxatvrebi, Tavis mxriv, maT

scenografiuli xerxebiT iseT sivrces uqmnian, romelSic mkafiod

vlindeba TiToeuli reJisoris dadgmis koncefcia. mniSvnelovani aq

is aris, rom droTa ganmavlobaSi da gansxvavebul epoqebSi, rogoric

1920-30-iani da XX saukunis bolo aTwleulebi iyo, aris igive

scenografiuli xerxebis axal saxviT formebSi gamosaxva.

qarTuli scenografiisa da saerTod qarTuli Teatris

SemoqmedebiTi procesis ganuyofeli nawilia, speqtaklis Seqmnisas,

mxatvrisa da reJisoris urTierToba. am TemaSi araerTxel iTqva imis

Sesaxeb, rom reJisoris da mxatvris Tanaavtorobam TeatrSi Sedegad

brwyinvale speqtaklebi dagvitova. magram es ubralo mSrali

Tanaavtoroba rodia, igi emyareba mxatvrisa da reJisoris SemoqmedebiT

meTods, maT inteleqtsa da intuicias. am konkretul TemaSi reJisorisa

da mxatvris Tanaavtoroba gamrekeli-marjaniSvili, gamrekeli-

axmetelis da SveliZe-sturuas Semoqmedebis magaliTzea ganxiluli.

rac Seexeba saerTod qarTul TeatrSi amgvari mxatvrisa da reJisoris

kavSirs, TiTqmis yvela SemTxvevaSi es kavSiri arsebobs da SemoqmedTa

uSret fantaziasa da gamomsaxvelobiT xerxebs avlens.

qarTuli scenografiis tradiciebis aRorZineba da ganaxlebis

procesi scenaze qarTul saxviT xelovnebaSi momxdari cvlilebebis

Sedegad pirvelad Teatralur mxatvrobaSi aisaxa. ase iyo “sameulis”

mier gaformebul zRapar “WinWraqas” dadgmaSi. aqac gadamwyveti

mniSvneloba hqonda speqtaklis mxatvruli gaformebis koncefciis

speqtaklis reJisorul formasTan, romliTac m.TumaniSvilma scenaze

daabruna pirobiT saimprovizacio samsaxiobo TamaSis forma. Teatris

mxatvrisa da reJisoris mWidro SemoqmedebiTi kavSiris tradicia,

romelsac safuZveli k.marjaniSvilma Cauyara, qarTul scenaze

gansazRvra rogorc Teatris ganviTareba, aseve scenografiis,

xelovnebis damoukidebeli dargis ganviTarebac.

191

Tema minda davasrulo didi artistis akaki vasaZis citatiT,

romelSic mkafiod aris axsnili qarTuli Teatris ganvitarebis

ZiriTadi xazi, romelic SoTa rusTavelis saxelobis TeatrSi 1920-iani

wlebidan dRemde mimdinareobs. im rTuli da winaaRmdegobebiT aRsavse

gzaze romelic qarTulma Teatrma da scenografiam gamoiares 1940-50-

ian wlebSi. aq aseve kargad Cans, rom tradiciebis SenarCuneba SoTa

rusTavelis saxelobis Teatrma rogorc scenografiaSi, asev

reJisurasa da Teratris esTetikaSi SeZles im myari safuZvelis

wyalobiT romelic qartuli profesiuli Teatris damaarseblebma

k.marjaniSvilma da al.axmetelma Cauyares qarTul saTeatro

xelovnebas, rogorc xelovnebaTa sinTezis rTul mxatvrul sistemas.

“...Tanamedrove Teatri verc marjaniSvilis da verc axmetelis xazs

gverds ver auvlis, radgan maTi Semonaqmedi dReisTvis mdidar

tradicias, myar safuZvels warmoadgens Teatraluri xelovnebis

ganviTarebisTvis. aseT safuZvels, aseT tradicias warmoadgens maTi

Semoqmedeba CemTvisac, da mec, rogorc Teatris xelmZRvaneli,

vcdilobdi, maT mier datovebul tradiciaSi damenaxa da gamomeyenebina

misgan is saukeTeso, rac Cems bunebas Seesabameboda da romlis

gamoyenebasac SevZlebdi momdevno periodSi, SeiZleba iTqvas ukve

didad Secvlis politikur-sazogadoebriv viTarebaSi. maT monapovarTa

gaTvaliswinebiT, me raRac unificirebuli scenuri hibridi ki ar unda

gamomeyvana rusTavelis Teatris scenaze, aramed warsulis

gamocdileba gamomeyenebina iseTi realisturi scenuri tilos

Sesaqmnelad, romelic aRmocenebuli iqneboda msaxiobis SemoqmedebiTi

gamocdilebidan da monacemebidan. axali dro da TviT xelovnebis

ganviTarebac moiTxovdnen esTetizmisa da formalizmis uaryofas,

realisturi xelovnebis poziciebze myar dadgomas da, me vcdilobdi,

socialisturi realizmis gzaze, SemenarCunebina qarTuli TeatrisTvis

sisxlxorceuli, misi Sinagani suliskveTebidan gamomdinare

romantikul-heroikuli mimarTeba”, igonebs akaki vasaZe. (92)

192

SeniSvna:

1. skenografia -berZnuli skenegraphia- scenis ferweruli

gaformeba. Zvel berZlul TeatrSi logeonis ukana vertikaluri

kedlis ferweruli gaformebas, romelic Zv. w. 460-420 ww

gamoigona xazobrivi perspeqtiva da igi speqtaklis gaformebis

ferwerul xerxSi gamoiyena. vitruvius skenografias “kedlis

moxatvas uwodebs, romelSic xazobrivi perspeqtivis

principebzea agebuli. (“aTi wigni arqiteqturis Sesaxeb”)

2. g.k. lukomski “ Zveleburi Teatrebi” t. I sanqt-peterburgi 1913

w. gv 125-130.

3. d. janeliZe “qarTuli Teatris istoria” Tbilisi 1981 w. gv 4-6

4. ixileT iqve

5. k. maleviCi “kubizmidan da futurizmidan subprematizmamde”

moskovi 1916 w. gv 19.

6. S. afxaiZe “sandro axmeteli” 1958 w. gv 12

7. kr. “aleqsandre axmeteli” redaqtori- v. kiknaZe Tbilisi 1978 w.

t. I gv. 18

8. g.alibegaSvili. ”qarTuli Teatraluri mxatvrobis

dRevandeloba” “Jur. sabWoTa xelovneba”, #2, gv. 4

9. v. beriozkini “speqtaklis gaformebis xwlovneba”.BA“qarTuli

Teatris fenomeni” moskovi 1986 w. gv 67

10. v.beriozkini “speqtaklis gaformebis xwlovneba”. “qarTuli

scenografiis fenomeni” sabWoTa xelovneba” # 10 1986 w. gv 68

11. g. alibegaSvili “qarTuli Teatraluri mxatvrobis

dRevandeloba” sabWoTa xelovneba #4 Tbilisi, 1979 w.

12. qarTuli modernizmi 1910-1930 m. ciciSvili n. WoRoSvili. statia

“qarTuli modernisuli mxatvroba evropul konteqstSi” gv 123-

128

13. d. kakabaZe “xelovenba da sivrce” parizi 1926w.


“qarTuli modernisuli mxatvroba evropul konteqstSi” gv 123-

128


“qarTuli modernistuli mxatvroba evropul konteqstSi” gv 123-

128

193

16. s. sigua “H2SO4”-dan memarcxeneobamde” “ciskari” #10 1986 w.

17. c. kuxianiZe “irakli gamrekeli” Tbilisi 1981 w. gv 69

18. m. giJimyreli. “irakli gamrekeli da sandro axmeteli” “sabWoTa

xelovneba” #3 gv 16. 1967 w.

19. g. alibegaSvili “S. rusTavelisa da k. marjaniSvilis saxelobis

Teatrebis dadgmebis gaformeba 1922-1966 wlebSi” ” Ars Georgika

(“qarTuli xelovneba”) seria b #7 1974 w. gv.27

20. c. kuxianiZe “i. gamrekeli” Tbilisi 1981 w. gv. 56

21. g. alibegaSvili “SoTa rusTavelisa da k. marjaniSvilis

saxelobis Teatrebis dadgmebis gaformeba 1922-1966 wlebSi” ” Ars

Georgika (“qarTuli xelovneba”) seria b #7 1974 w. gv.34

22. akaki vasaZe “mogonebebi, fiqrebi” t.2 Tbilisi 2010 w. gv. 38



25. m. TevzaZe “scenuri sivrcis problema sandro axmetelisa da

irakli gamrekelis SemoqmedebaSi.” Tbilisi 2001 w. gv 46



27. ixileT iqve

28. n. uruSaZe -albomi “daviT kakabaZe TeatrSi”. Sesavali. Tbilisi

saqarTvelos Teatraluri sazogadoeba 1982 w.

29. ixileT iqve



31. ixileT iqve

32. ixileT iqve

33. v. kiknaZe “grigol robaqiZis Teatraluri samyaro”. “sabWoTa

xelovneba”. #7 1987 w. gv 73-74

34. gr. robaqiZe “Teatri, rogorc ritmi”. gaz. “rubikoni” 1924 w.

35. v. kiknaZe “grigol robaqiZis Teatraluri samyaro”. “sabWoTa

xelovneba”. #7 1987 w. gv 73-74



194

37. n. uruSaZe albomi “daviT kakabaZe TeatrSi” . Sesavali. Tbilisi

saqarTvelos Teatraluri sazogadoebs 1982 w.

38. T. wulukiZe “ mxolod erTi sicocxle” Tbilisi 1983 w. gv----


irakli gamrekelis SemoqmedebaSi.” Tbilisi 2001 w. gv 83.

40. n. uruSaZe “Salva dadianis TeTnuldis Sesaxeb” “sabWoTa

xelovneba” #3 1973 w.

41. ixileT iqve



43. m. TevzaZe scenuri sivrcis problema sando axmetelisa da

irakli ganerkelis SemioqmedebaSi”. gv 97. gazeTi “kavkasioni”

1924 w.


irakli gamrekelis SemoqmedebaSi.” Tbilisi 2001 w. 94

45. m.g. etkindi “ritmi siv rce da dro literaturasa da

xelovnebaSi” leningradi 1974 w. gv. 211



47. ixileT iqve

48. ixileT iqve

49. ixileT iqve

50. v.i. Sepovalovi “scenografia, rogorc speqtaklis sivrcobrivi

gadawyveta”. seminaris “scenuri kostiumis teqnologia”

masalidan.

51. j. streleri “Teatri adamianebisTvis” moskovi “raduga” 1974 w

gv. 127

52. s. druJinini, e. kuznecovi Jurnali “teatr“ “mirian SveliZe da

Teimuraz ninua” №11 1980 г.

53. ixileT iqve

54. x. kikvaZe “mxatvars misi Teatri qmnis” interviu m.

SveliZesTanJurnali “scena” 2008 w. #1

195

55. x. kikvaZe “scenaze firosmanis Tbilisi” “literatura da

xelovneba” #5 2011 w.

56. s. druJinini, e. kuznecovi Jurnali “teatr“ “mirian SveliZe da

Teimuraz ninua” №11 1980 г.

57. n. yiasaSvili “u.Seqspiris tragediebi” Sesavali werili da

komentarebi. “sabWoTa xelovneba”. Tbilisi 1986 w.]

58. p. uruSaZe “riCard III” “Teatraluri moambe”. 1979. #2 gv.12

59. j. streleri “Seqspieis “mefe liri” “Teatris adamianebisTvis”

m. “raduga” 1984w. gv 269.

60. p. uruSaZe “robert sturuas “makbeti”. “xelovneba” #3-4 2001w. gv.

34

61. e. gorfunlekli “plius minus brexti” (makbeti rusTavelis

TeatrSi). “moskovski nabliudateli” # 5. 6 seqtemberi 1995w.

62. p. uruSaZe “makbeti rusTavelis TeatrSi”. “Teatri da cxovcreba”

1996 w. #1-2

63. a. vasaZis “mogonebebSi, fiqrebi” t.I Tbilisi 2010 w. gv. 218).

64. a. faRava “Teatraluri institutis Teatris istoriis kaTedris

samecniero naSromebi”. 1960/61 w. @#23

65. a. vasaZe “mogonebebi fiqrebi” wigni I Tbilisi 2010w gv 217.

66. a. vasaZe “mogonebebi fiqrebi” wigni I Tbilisi 2010w gv 218.

67. s. amaRlobeli “hamlet” gazeTi “xelovneba” @#26 1926w.

68. a. vasaZis “mogonebebSi, fiqrebi” t.I Tbilisi 2010 w. gv. 218.

69. ixileT iqve

70. kote marjaniSvili, krebuli “xelovneba” 1961 gv 90.

71. a. vasaZis “mogonebebSi, fiqrebi” t.I Tbilisi 2010 w. gv. 219

72. ixileT iqve

73. a. vasaZis “mogonebebSi, fiqrebi” t.I Tbilisi 2010 w. gv. 220

74. kote marjaniSvili “krebuli” u.CxeiZe “kote marjaniSvili

reJisori da xelmZRvaneli “xelovneba Tbilisi 1961 w. gv 96

75. kote marjaniSvili, krebuli “xelovneba” 1961 gv 78.

76. “hamleti” gaz. “komunisti” 1926 w. 5/1

77. gaz. “muSa” 1926. 20. 11 w

78. T. bokuCava “hamleti” “Teatri da cxovreba” #1 2002 w.

79. ixileT iqve

196

80. m. gegeWkori “hamleti SoTa rusTavelis scenbaze” gaz. “epoqa”

2001 #22

81. v. kiknaZe - grigol robaqiZis Teatraluri samyaro. “sabWoTa

xelovneba”, 1989 w. gv 31.

82. gr. robaqiZe “Svilebi mzisa da misi qurumi”. “mnaTobi” 1924 w

83. “aTas weliwadSi erTxel. gazeTi “muza” #1 (9) 1997 w.

84. n. gurabaniZe “tragikuli misteria” literaturuli saqarTvelo

#1 1997 w.

85. ixileT iqve

86. e. guguSvili “lamara” “qarTuli Teatris dRe” 14 ianvari 1997w.

87. T bokuCava “grigol robaqiZis lamara rustavelisd Teatris

scenaze” gaz. “kavkasioni” 12-18 dekemberi 1996 w.

88. k. stanislavcski “Cemi cxovreba xelovnebaSi” moskovi 1980w. gv 37

89. viqtor nozaZe “vefxistyaosnis gankiTxvani”, “vefxistyaosnis

ferTametyveleba”. buenos-airesi 1954 weli gv.4

90. samuSao interviu m. SveliZesTan 06. 06 .2001 w



gamoyenebuli literatura:

1. axmeteli krebuli 2-tomad . saqarTvelos Teatris moRvaweTa

kavSiri. Tbilisi 1987 w.

2. beriozkini v. “speqtaklis gaformebis xelovneba” sabWoTa

xelovneba” #10 1986w

3. beriZe v. “mxatvris samyaro” komunisti #86 13 aprili 1979 w

4. bokuCava T. “grigol robaqiZis “lamara” rusTavelis Teatris

scenaze” kavkasioni 12-18 dekemberi 1996 w

5. buxrikiZe d. “wminda Teatri”... grZnobaTa alqimiiT” “7 dRe” 29

noemberi-54 dekemberi 1996w

6. giJimyreli m. “irakli gamrekeli da sandro axmeteli” “sabWoTa

xelovneba” 1969w.

7. guguSvili e. “lamara” qarTuli Teatris dRe 14 ianvari 1997w.

8. gurabaniZe n. “epoqis sunTqva “sabWoTa xelovneba” #3 1977w

197

9. gurabaniZe n. “tragikuli misteia” “literaturuli saqarTvelo”

3-19 ianvari 1997w

10. gurabaniZe n. “mirian SveliZis impovizaciebi” xelovneba #3-4

1992 w

11. gurabaniZe n. “reJisori da misi koncefcia” “Tbilisi” #64 19

marti 1979w

12. dadiani S. “TeTnuldi” Tbilisi 1961 w.

13. TevzaZe m. “sasceno sivrcis problema sandro axnetelisa da

irakli gamrekelis SemoqmedebaSi” Tbilisi 2001 w

14. TevzaZe m. “Teatris idumaleba (Strixebi mirian SveliZis

portretisaTvis) ” literatura da xelovneba” 2006 w`

15. kiknaZe v. “grigol robaqiZis Teatraluri samyaro” “sabWoTa

xelovneba” 1988w

16. kiknaZe v. “saubrebi qarTul Teatrze” Tbilisi 1985w.

17. kinwuraSvili q. “misabaZi da STamagonebeli” literaturuli

saqarTvelo 11 oqtomberi 1985 w

18. kuxianiZe c. i. gamrekeli Tbilisi 1981 w.

19. lomTaTiZe l. “irakli gamrekeli” Tbilisi 1984 w.

20. marjaniSvili k. krebuli Tbilisi 1961w

21. maWavariani n. “sulieri faseulobebis ZiebaSi (“lamara”

rusTavelis scenaze”) Teatri da cxoveba 1997w.

22. robaqiZe gr. “lamara” “ciskari” #2 1989w.

23. robaqiZe gr. “Teatri, rogorc ritmi “sabWoTa xelovneba” #3

1987w.

24. sigua s. “H2SO4”-dan memarcxeneobamde” ciskari #10 1986 w.



26. uruSaZe n. “amzor” Tbilisi 1984w.

27. uruSaZe p. “riCard III” Teatraluri moambe #2 1979w

28. qiqoZe n. “Salva dadianis “TeTnuldis” Sesaxeb” sabWoTa

xelovneba #3 1973 w.

29. Seqspiri u. 5 tomad redaqtori n. yiasaSuvlis Tbilisi 1987w.

30. SalutaSvili al. “Cveni epoqis Tvalsawieridan” “komunisti # 64

16 marti 1979 w

198

31. janeliZe d. “qarTuli Teatris istoria” Tbilisi 1983 w.

32.janeliZe d. “saxioba” Tbilisi 1980 w.

33. Алибегашвили Г. «Грузинское театрально-декорационное искусство» Т. 1977

34. Алибегашвили Г. “Оформление постановок театра имени Ш. Руставели и К.

Марджанишвили 1922-1966 годов” Ars Georgika (“qarTuli xelovneba”) серия б

#7 Тбилиси 1974 г.

35. Бачелис А. «Пространственное мышление в театре ХХ века» М. 1994

36. Бояджев Г. «От Софокла до Брехта за сорок театральных вечеров» М. 1988 г.

37. Березкин В «Молодые художники грузинского театра» «Искусство» №1 1967г.

38. Березкин В. «Искусство оформления спектаклей» М. 1986

39. Березкин В «История сценографии мирового театра» т.1 т.2

40. Березкин В «Своеобразное художественное мышление» «Заря востока» №25

1977г

41. Беридзе В. Езерская Н. «Искусство советской Грузии 1921-1970гг» М. 1975г

42. Витрувий М.П. «Десять книг об анхитектуре» М. 1936г.

43. Гугушвили Э.Н. «Коте Марджанишвили» М. 1979г.

44. Дружинин С. Н.Кузнецов «Мириан Швелидзе и Теймураз Нинуа» Театр №11

1980г.

45. История зарубежного тетра М.1981т.1

46. История заподноевропейского театра М. 1957

47. История заподноевропейского театра 1-8 тома Москва 1984г.

48. Каландаришвили М. «Проблема режиссуры Сандро Ахметели». Т. 1987г.

49. Кандинский В. «О духовном в искусстве» Ленинград 1989г.

50. Кандинский В. «О сценической композиции»

www.ashtray.ru/main/.../Kand_Scen_compose.ht... -

51. Коваленко Г. «Художники грузинского театра» «Декорационное искусство» М.

1978г.

52. Куликова И. С. «Философия и искусство модернизма» М. 1974г.

53. Лукомский Г.К. «Старинные театры» С-Пб 1913 г

54. «Модернизм» Сборник статей М. 1987г.

55. Орджиникидзе Г. «Прочтение Шекспира» Литературная Грузия №2 1984г.

56. Пожарская М.Н. «Русское театрально-декорационное искусство конца ХIХ –

начала ХХ века» М.1980

57. Вера Моури Робертс «На сцене история театра» (Об Н. Акимове и И.Гамрекели)

Нью-Йорк 1962 г.

199

58. Станиславский К.С. « Моя жизнь в искусстве» М 1980г.

59. Стрелер Джорджо «Театр для Людей» М. 1984г

60. «Сцена» Журнал №1 и №4 2008г.

61. Таиров А.Я. «Записки режиссера, статьи,беседы, речи, письма» М. 1970г

62. Театр и революция. «Мы создаем героический театр» К 100-летию рождения

Сандро Ахметели. Театр №4 1987г

63. Фаворский В.А. О композиции «Творчество» №1-2 1967г.

64. Френкель М. «Пластика сценического пространства» Киев «Мистецтво» 1987 г.

65. Френкель М. «Современная сценография» Киев «Мистецтво» 1980 г

66. Хидекель Р. «Драматургия сценического костюма» Театр №1 1989г.

67. Художник и сцена (сборник стате й ) М. 1978г

68. Церетели В. «Начало пути» 25 августа 1979г Вечерний Тбилиси

69. Цулукидзе Т. «Всего одна жизнь» Тбилиси 1983г.

70. Шах-Азизова Т. «Конец игры» «Советская культура» №67 4 июнь 1987г.

«Вновь Шекспир» «Труд» №66 18 март 1979г.

71. Шеповалов В.М. «Сценография в театральном искусстве» Материал семинара

по технологии сценического костюма 13.01.03 г.

72. Эткинд.М.Г. «Ритм пространство и время в литературе и искусстве». Ленинград

1974г.

tradicia da novatoroba qartul scenografiasi -...arsebuli xelovnebis

Documents