TOPLUMSAL ·BiRLiGiN •• • • •

.GU~LENDIRILMESINDE

DiNI S0YLEMiN 0NEMi

Tarh§mali hmt Toplanh

16 -18 Ekim 2015

Gaziantep Universitesi Kongre ve Kiiltiir Merkezi

Kampiis I Gaziantep

istanbul 2016

8. TEBLiG

TOPLUMSAL BARI~! TEHDiT EDEN UNSURLARA KAR~I .

DiN EGiTiMiNiN GUCU ve i~LEvi

Hiiseyin YILMAZ•

A. Girl§

Toplumsal bir varh.k olan insarun hayab.ru bar1§ i~erisinde siir­diirmesC btri/insaru bir ihtiya~. Tarih boyunca yeme, i9Ile, giyin­me ve barmma gibi dogal ihtiya9ariru kar§tlama miicadelesi veren toplumlarm ayru zamcinda ban§ i~erisinde ya§amaya ~ah§hgi bilin­mektedir. <;iinkii bar1§, bireyin diger haklaru:u kullanarak huzur i~erisinde ya§amasuun en temel §arb.drr. Ban§m olmadigi yerde ya­§ama, barmma, ekonomik faaliyette bulunma, ozgfuce dii§iirune, inandigi gibi ya§ama gibi temel insan haklarmdan soz edilemez. Dolayis1yla toplumsal bar1§1 saglayip kararhhkla devam ettirmek, birlikte ya§amarun en temel §arb.drr.

Tarihte oldugu gibi giiniimiizde de toplumda bar1§ ve giiven­ligi saglamarun kolay olmachguu soyleyebiliriz. Gerek iilkemizde ve gerekse diger diinya illkelerinde milli gelirin biiyiik brr bOliimii sa­vunmaya aynlmaktadrr. Ekonomik biiyiimenin neredeyse tek hedef olarak kabul edilmesiyle birlikte her ge~en giin bir yenisi geli§tirilen mekanik, kimyasal ve niikleer silahlar, bir anda biitiin diinyayi sar­sacak durumdadrr. Etnik aynmo.ltl< siyasal kutupla§ma ve.ideoloFk kampla§ma gibi unsurlar iirkiitiicii boyutlara ula§rm§b.r. Bunun ya­runda psikolojik rahatsizh.k, uyu§turuCU ticareti, rii§vet, soygun, yol-

•prof. Dr., Cumhuriyet Universitesi ilaruyat Fakilltesi Din Egitimi Anabilim Dali Ogretim Uyesi, hyilmaz@cumhuriyet.edu.tr

248 TOPLUMSAL BiRLiGiN GUQ.ENDiRiI.MESiNDE DOO SOYLEMiN ONEMi

suzluk, i§kence, i§sizlik, adalet sistemindeki aksakhklar, organize su~ar, hakk:uu elde etmek ii;in kanun yerine §iddete ba§vurma gibi nedenler toplumsal bar1§1 tehdit etmeye devam etmektedir .

. Bart§ kar§1h eylemler ve ozellikle de §iddeti onlemede insan

unsurunu dikkate almayan <;6ziim onerileri tek ba§ma yeterli degil­dir. Bireylerini bar1§sever olarak yeti§tiremeyen toplumlarda huzuru saglamak zordur. insanh.k tecriibesi, bart§l saglama ya da saglanan har1§1 koruma yoniindeki <;abalardan en onemli ve en etkilisinin egi­

tim oldugunu gostermektedir. Bu konuda egitimin en gii~ii yarchm­as1 da din egitimidir. Din egitimiyle bireylere tarutilacak olan islarn'm b~1 saglamaya yonelik c;oziim onerileri, diger yontemlere nazaran daha kokli.i ve kaha bir ozellige sahip olmakla birlikte eko­nomik maliyeti de son derece dii§iiktiir.

Ulkemiz tarihSel ge~i, cografi ozellikleri ve jeopolitik ko­numu itibariyle diinyanm onemli i.ilkelerinden biridir. iklim ozelligi, zengin bitki ortilsi.i, gen<; ve dinamik ni.ifusu, yeralh zenginlikleri,

killtiirel <;e§itliligi, uluslararas1 alandaki etkinligi, islam iilkeleri ile Bah arasmda ula§IID, ticaret ve siyaset a<;ismdan koprii ollliju, gide­rek artan ekonomik giici.i, egitim, saghk ve ula§un alanmda ger<;ek­le§tirilen yenilikler i.ilkemizin onemini daha da artrrmaktadrr.

Olduk<;a zengin ozelliklere sahip olan iilkernizde son ytllarda siyaset, ekonomi ve egitim alanlarmda onemli a§amalar kaydedil­mesine ragmen toplum bari§rm tehdit eden §iddet ve teror eylemle­rinin devam ettigi de bir ger<;ektir. Toplumu olu§turan degi§ik etnik, dini, killti.irel ve siyasal gruplar arasmda saghkh bir vatanda§hk bi­

lincinin, insanlar arasmda ho§gori.i killti.iriiniin yeterince geli§tirildi­gi soylenemez. Sosyal hayatm aki§rm kin, nefret, hakaret, ho§gorii­siizli.ik, giivensizlik, karga§a, kutupla§ma, §iddet ve teror endi§esin­den uzak bir §ekilde siirdiirmede gii~iik <;ekilmektedir. Soz konusu sorunlarm, illkemizin kendi vatanda§lari. ve di§ diinya nezdindeki itibarma golge dii§iirdi.igu soylenebilir. .

Bu tebligde toplumsal bari§m saglanmasmi zorla§hran dirU, killtiirel, ekonomik ve siyasal sorunlar ayrmbh bir §ekilde incelen-

Toplumsal Ban§1 Tehdit Eden Unsurlara I<ar§1 Din Egiti.minin Giicii ve i§levi 249

mekte ve bu sorunlar kar§1Smda toplum bireylerirUn bir arada b~ i<;erisinde ya§amalanru kolayla§hracak baz1 oneriler sunulmaktadrr.

Toplums~ bar1§1 saglama, sadece illkemizin degil, pek <;ok iil­kenin de sorunudur. Dolayis1yla iiretilecek <;oziim onerileri yoresel ya da bolgesel ozellik ta§Imarun otesinde, evre~el nitelikte olmak durumundadrr.

B. Toplumsal Ban§

Toplumsal barz§, toplumda fiziksel §iddetin ve silahh miicade­lenin olmamas1, <;e§itli nedenlerle insanlar arasmda ba§ gosteren <;eki§me, anla§mazhk, kin, nefret, §iddet, dii§manhk ve bozgunculuk gibi durumlarm anla§ma ve uzla§ma yoluyla giderildigi bir killtiiriin olu§tur~as1 halidir. Bir diger ifadeyle topluinsal bar1§, toplumdaki farkh rrk, din, mezhep, parti, grup ve cemaat gibi sosyal unsurlarm kendi ozgiinliiklerini koruyarak kar§illkh anlayi:;; ve ahenk i<;erisinde y<l§ayabilmeleridir.

-Toplumsal bar1:;;m hedefi, insanlara sevgi, saygi ve ho:;;gorii 61-

<;iileri i<;erisinde davraruldigi,· insanlar ar~smda adfilete dayah saghk­h ili§kilerin kuruldugu, karga§a ve anla§mazhklarm mederu ol<;iller i<;erisinde <;6ziildiigu, ki§inin kom§usuyla, <;evresiyle ve farkh d ii­:;;iince ve aidiyetlere sahip diger insanlarla birlikte bar1:;; i<;erisinde diyalog kurabildigi bir ortarn olu§turmaktrr.

C. Toplumsal Ban§m Temel Sorunlan

1. Dini Nitelikli Sorunlar

Toplumsal bari:;;m saglarunasmda etkili olan unsurlardan birisi dindir. Dinin toplumda gii<;lenmesiyle birlikte <;e§itli inan<;lar, deger­ler ve davrani§ modelleri geli§ir. islam killtiiriine bagh olarak geli§en ahlfil<, edebiyat, sanat, inan<; ve semboller etrafmda olu§turulan bir­liktelik sayesinde ortak payda olu:;;ur. Ancak bir toplumda birbirin­den farkh dinlerin, dinler i<;erisinde degi§ik yorumlarm ve bu yo­ru.mlardan kaynaklanan mezhep, tarikat ve cemaat gibi unsurlarm varhgi da bir ger<;ektir. Sosyal ili§kilerin §ekillenmesinde etkili olan

250 TOPLUMSAL BiRLiGiN GUQ.ENDiRiLMESiNDE DiNi SOYLEMiN 6NEMi

soz konusu farkhhl<lar, cehalet ve daha ba§ka nedenlerin de etkisiyle bazen.bar1§1 tehdit edici bir nitelige doni.i§ebilmektedir. Dinin kendi­si birlik, beraberlik ve huzur i<;erisinde devam etmesi gereken bir toplumsal hayat onerdigi halde, siyasal, sosyal, ki.ilti.irel ve ekono­mik nedenlerle Mi.isliimanlar arasmda olu§an mezhep, tarikat ·ve cemaat gibi aidiyetler islam karde§ligini golgede brrakacak §ekilde one <;lkrru§hr. Birlik §Uurunu zedeleyen bu durum, zaman ic;erisinde ba§ka unsurlarm da etkisiyle toplum ban;aru olumsuz etkileyen bir boyut kazanrru§br.

Toplumsal bar1§1 tehdit eden dinl nitelikli sorunlan; dinin yan­h§ yorumlanmas1, dirU taassup ve mezhep ayrrmcillgr olmak iizere ii<; temel ba§hk altmda incelemek mi.imktindiir.

a. Dinin Yanli§ Y 9rumlanmasi

islam, Allah'm insanliga gonderdigi ilfilll mesajm adidrr. Bu mesaj, insanlarm zihin yap1sma, egitim ve ki.ilti.ir durumuna gore farkh §ekillerde anla§tlabilir. Dinin dogru anla§tlmasrm engelleyen etkenler arasmda ideolojik saplanttlar, ekonomik kaygtlar, siyasal c;ikarlar ve bilgisizlik onemli rol oynar. Din, ashndan sapbrilip hura­felere biirtindiigunde, toplumsal bar1§ ac;ismdan zararh hale gelebi­Iir. Nitekim dinde adalet, ozgiirhik, insan haklarma saygi, bar1§ ve ho§gorii gibi esaslarm te§vik edilmesine ragmen, bizzat dinin kendl.­si dayanak gosterilerek bazen bu. esaslarm fulfil edildigi bir gerc;ektir. Ozelikle yorum farkhhgrndan kaynaklanan dirU grupla§malar, gide­rek islam'm birlik ilkesini zedeleyici boyutlara ula§maktadrr.

Toplumda dinsel ho§goriiniin saglanabilmesi, dinle ilgili anla­Y1§ farkhhl<lar1 kar§1smda bilinc;Ienmeyle miirnkiindiir. Boylesi bir ortamda dinin dogru anla§tlmas1 giic;le§tigi i<;in dinde yozla§ma ve gruplar arasmda ho§goriisiizli.ik kac;irulmaz hale gelmekte ve top­lum bar1§1 bundan zarar gormektedir. Bu duruma kar§1 Allah Tefila Miisliiman toplumu §U sozlerle uyarmaktadrr: "Allah' a yonelerek yii.­zilnuzii hak dine revirin, O'na kar§i gelmekten sakzmn, namazi dosdogru ·--

Toplumsal Ban§l Tehdit Eden Unsurlara Kar§I Din Egitiminin Giicii ve i§levi 251

kzlzn ve dinlerini par9a par9a edip gruplara ayrzlan mii§riklerden olmaym. Onlardan her bir grup kendi din anlayt§Z ile ovuniip bobiirlenmektedir. "1

Din bireysel yargtlardan ve tarafh yorumlardan armdmlchgi-.. oJ¢de kehdisinden beklenen barI§l saglama fonksiyonunu yerine getirebilir. Aksi halde, §ahs1 tarumlamalarla kendi oz niteligini kay­beden din, yo:rumcularm ve bu yorumlar1 mutlak dogru olarak da­yatanlarm elinde digerlerine kar§1 bir bask! aracr haline donii§ebilir.

b. Dinz Taassup

<;arplk din anlayi§mm sonu9.armdan biri olan taassup, a§m ta­raftarllk, yanh§ta israr etme, bir inanca, bir fikre korii koriine bag-

. lanma 2 §eklinde tarumlanmaktachr. Ho§goriiniin z1dch olarak da dii§iinillebilen taassup; kuralcr bir anlayi§la olgu ve olaylara dar <;er<;eveden bakmak, tek bir dii§iince bi<;imine saplarup onun ch§m­dakileri yanh§ olarak nitelendirmektir. Dinl taassup ise kendi din anlayi§Im digerlerine dayatma istegi Ve otekine kar§I ho§goriisiiz­}fil<te bulunrna egilimi §eklinde tarumlanabilir .. Dini taassupta diger dirU dii§iince mensuplarrm otekile§tirme, hakaret ve s~chrganllk soz konusudur.

Bir inanc1 zorla kabul ettirme giri§imi §eklinde beliren taassup, islfuniyet' te 'dinde zorlama yoktur'3 emri ile yasaklanmi§hr. Kur' an' da; "Eger Rabbin dileseydi yeryiiziinde bulunanlarm hepsi elbette zman ederdi. Durum boyle ikeri insanlarz inanmaya sen mi zorlayacaksm?"4 "Sen bir uyarzczsm; onlar iizerinde zorlayzcz degilsin. "5 "Sana sa.dece teblig etmek dil§er. "6 "Biz insana dogru yolu gosterdik, isterse §iikreder, isterse nankor

1 Rum 30/31-32. 2 Bkz: Necati Oner, Felsefe Yolunda Du§unceler, MEB Yaymlan, istanbul, 1995, s. 73. 3 Bakara 2/256. 4 Yunus 10/99. s Ka£ 50/45. 6Rad 13/40.

252 TOPLUMSAL BiRLiGiN GU<;I.ENDiniLMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

olur. "7 "De ki, Sizin dininiz size, benim dinim de banadzr. "8 buyrularak, taassup egilim:ine kar91 Milsliimanlar uyartlmaktadrr.

c. Mezhep Aynmczlzgz

Tarih boyunca dinin sosyal, siyasal, ki.iltiirel ve daha ba9ka nedenlerle farkh yorumlanmas1 sonucunda c;e9itli clirU ekoller ve anlayi§ bi9rnleri ortaya c;tlaru9trr. Bu dirU anlaY1§ ve ekollerin ba§m­da mezhepler gelmektedir.

Arap~a bir kavram olan Mezhep, takip edilen ve gidilen yol an­larruna gelir. Terim olarak mezhep iman, ibadet, ahlfil< ve muamelat­la ilgili konularda c;oziimler iiretmek ic;in ortaya pkan dirU di.i§iince ekollerini ifade eder. Ancak dilimizde siyas!, itikadl ve hkhl ekolle­rin tiimiine birden mezhep denmektedir. Omegm Haricilik, $iilik, Mutezile ve Vahhabilik siyas!/itikadl mezheplerei Hanefilik, $afiilik, Malikilik, Hambelilik ve Caferilik ise hkhl mezheplere omek gosteri­lebilir.9

Mezhep kavrarm islfun ki.iltiiriine hied i.i¢ncii asrrdan itibaren girmeye ba9larm9trr. Dolay151yla bireyin herhangi bir mezhebe men­sup olmas1, §irke ve kiifre girmedikc;e onun Miisliimanhgmda belir­l~yici bir unsur olarak goriilemez.

Ba9langic;ta mezhep ve tarikatlar dinin temel ilkelerine uygun en dogru yoiumu bulmak10 ve din konusunda a§m boliiruneyi on­lemek amaoyla olumlu kar§llanml§trr. Ancak Miisliimanlarm za­manla belli ekoller ve isimler ach alb.Ilda kendilerini farkh gormeleri aynmoligi koriiklemi9 ve inane; birligini zedeleyici bir boyut ka­zarunJ§trr. islfun'm ilk ytllarmda olc;ii kabul edilen Miisliimanlzk ilst kimliginin yerini daha sonralar1 mezhep kimligi~ dinin temel kaynak-

7 insan 76/3. s Kafirun 109/6. 9 Ge~ bilgi ic;in bkz: Ethem Ruhl F1glab, Mezhepler Arasmdaki Fnrklar, is­tanbul 1991. 10 Beyza Bilgin, "Mezhepler ve Dinleraras1 Egitim ve 4birligi", A.U. hahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt: 39, Ankara, 1999, s. 1.

Toplumsal Ban§I Tehdit Eden Unsurlara l<ar§1 Din Egitiminin Giicii ve i§levi 253

lanrun yerini de-mezhepsel gorii$ ve dii§iinceler almi§tJr. Bu degi­§imde, en c;ok siyasi miicadelelerin etkisi olmu§tur. Baz1 siyasi olay­larm din1 alana c;ekilmesiyle birlikte, siyasi dii§iinceler bir anlamda clinselle§tirilmi§tir.

Mezhep aynmcillguun nedeni, daha ziyade siyasi ve ideolojik­ti.I. Ba§langic;ta halifelik se<;imindeki gorii§ farkhhgma dayah olarak ortaya c;Ikan grupla§malar11 tarihsel siirec; ic;erisinde birc;ok olayla beslenerek canhhgmi korumu§tur. Hz. Peygamber'in vefatmdan sonra ya§anan siyasal olaylar Miisliimanlarm Haricilik; $ia, Ehl-i Siinnet ve Vahhabllik gibi siyas!/dinl akrmlara boliinmesine neden olmU§tur. Miisliimanhgi sonraki donemlerde kabul eden toplumlar da bu akimlarm gorii§ ve dii§iincelerinden etkilenmi§tir.

M~zhep farkhhguun toplumsal ban§ a¢smdan bir engel te§kil · etmemesi i<;in. toplum bireylerinin din konusunda dogru bilgilenme­

leri gerekir. Bireylere v~rilecek egitimde killtiirden ve gelenekten kaynaklanan yanh§ dii§iincelerin diiZeltilmesi son derece onemlidir. Tiirkler de dfilril pek c;ok toplumun heniiz isl~yet'i din olarak ka­bul etmesinden asrrlar once sosyal, siyasal _ve killtiirel nedenlerle meydana gelen mezheple§menin dinin aslmda yer almadigi bilinme­lidir. Mezhep mensuplar1 birbirlefr aleyhine uydurulmu§ dayanagi olmayan dedikodulardan, dii§manca sozlerden ve yersiz endi§eler­den uzak durarak kar§Ilikh giiven telkin edeb_ilmelidirler. Aynhgm dinin oziinden degil de, ·dinle ilgili yorum farkliligmdan kaynaklan­d1gi anla§tldigiTlda, bu farkhliklarm saygi ve ho§goriiyle kar§tlanma­sr kolayla§acaktJr.

u Bkz: Amiran Kurtkan Bilgiseven, Tilrkiye'de Mill! Birligi Bazan Ayrzlik (Alevz-Siinnz Ayrzlzgz), Tiirk Diinyas1 Ar~hrmalan Vakfi Yaymlan, istanbul, 1991, s. 7; Abdulbaki Golpmarh, Tilrkiye'de Mezhepler ve Tarikatler, inktlap Yaymlan, istanbul, Tsz., s. 25-26; Ethem Ruhl F1glah, <;agzmzzda itikadz islam Mezhepleri, Sel~ Yaymlan, 8. Baski, istanbul, 1996, s. 118. .

254 TOPLUMSAL BiRLiGiN GO<;LENDiRh.MESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

Irkphk (Etnik A ynmctlik)

Toplumsal ban§ ac;ismdan sorun ol~turan problemlerden biri, hatta en onemlisi rrkc;ihktrr. Irkc;ihk ya da etnik ayrunctlik, mensubu bulunulan rrkm, ailenin ve milletin hayali olarak biiyliti.ilmesi12, ba§­ka rrklarm hor ve hakir gorillmesi, insanlar aras1 ili§kilerde rrk fakto­riine gore davrantlmaSI, kendi rrkmdan olmayanlara iyi gozle ba­ktlmamas1 anlamma gelir.

J?.ntropologlarm ve genetik9Jerin yap1:1gi gozlemler ve ara§­tmnalar, insanhgm tek bir biyolojik ailenin iiyesi oldugunu goster­mektedir. Belli rrklara ait belirgin ozelliklerin varhgma ragmen, in­sanlar arasmda ortak ve benzer yonler, farkhltl<larla kiyaslanamaya­cak kadar fazlachr. Ancak pek c;ok insan grubunun boy, renk ve vii­cut yaplSl gibi baz1 ozellikler baklilUildan. degi§ik goriinti§te oldugu da bir gerc;ektir. Bu gibi dogal ozellikler, toplumlar arasmda oldugu kadar ayru toplumun hatta ayru ailenin tiyeleri arasmda da gorillebi­lir. Baz1 fiziksel ozellikler, belli cografyalarda ya§ayan toplumlarda daha belirgindir. i§te bu tiir benzerliklerin yogunla§ngi bolgelerdeki insan topluluklannm ortak adma zrk denmektedir.13 Sosyal gruplann baz1 kahtsal ozellikler nedeniyle farkltla§ngmi ve bu farkhhklann onlar arasrnda statti ve deger tisttinltigune yol ac;ngmi ileri sfuen di.i§iinCe akrmlar1 da zrk~zlik olarak nitelendirilmektedir.14

Etnik kavramma gelince; bu kavram, genel anlamda bir sosyal grubun rrk, dil, din, kiiltiir gibi alt kimliklerini ifade eder. Yunanca ethnos kavrami kabile veya rrk demektir. Sosyal bilimlerde bu kav­ram toplumun biyolojik ve genetik ozelliklerinin dt§ma c;ikarak bir

12 Hayati Hokelekli, Din Psikolojisi, Diyanet Yaymlan, Ankara, 1993, s. 180. 13 Bozkurt Gilven~, insan ve KUltiir, 7. Baski, Remzi Kitabevi, istanbul, 1996,

s. 41-42. 1~ Bkz: Recep $entiirk ve Kadir Canatan, "Irk<;llik", islam Ansiklopedisi, TDV Yaymlan, istanbul, tsz., c. 19, s. 124.

Toplumsal Ban§l Tehdit Eden Unsurlara Kar§l Din Egitiminin Giicii ve i§levi 255

kavmin veya sosyal bir kurumun kehdine has .ozellikleri anlarrunda kullarulmaktachr.15

insanlarla saghkh ileti§im kurmayi olumsuz yonde etkil~yen rrk9hk ya da etnik aynmctlik, gec;mi§ten gtinfuniize pek c;ok top­lumda hak ve yi.ikiimli.ilill<leri belirlemede aymo bir unsur olmu§­tur. Irkc;ihk, sosyal haklar yoni.ip.den e§itligi engelleyici boyutlara ula9b.gmda, teror faaliyetlerine zemin olu§turmaktachr.

lrkc;ihk ve buna bagh olarak geli§en etnik ayrrmcilik Kur' an' da §U ayetlerle ele§tirilmektedir: "O (Allah), insan.z sudan yaratan ve ondan soy, sop ve hzszmlzk met;dana getirendir. "16 "Ey insanlar! Sizi bir tek can­dan yaratan, ondan e§ini ve o ikisinden de nice erkek ve kadzm yaratan Rabbinizden sakznzn." 17 "Goklerin ve yerin yaratzlmasz, dillerinizin ve renklerinizin farklz olnzasz O'nun ayetlerindendir .. :"18 "Ey insanlar! Biz sizi bir erkek ve bir di$iden yarattzk, birbirinizle tanz$asmzz diye fe$itli mil­let ve kabilelere ayirdzk. Allah katmda en faziletli olan.znzz, O'ndan en fOk sakmanznzzdzr. "19

Irkc;ihk, Hz. Peygamber'in hadislerinde de kmanmi§b.r. "Kim zrkfzlzga (asabiyete) fagzrarak yahut zrkmdan .dolnyz bir ba$kaszna kzzarak gayesi belli olmayan bir gruba katzlzrsa, on.un oli.imu cahiliye oliimu uzeri­nedir. 1120 buyuran Peygamber (s.a.v.), yarab.h§ ve temel haklar itiba­riyle insanlarm e§it oldugunu Veda Hutbesinde de §U sozleriyle dile getirmi§tir:

" ... Ey insanlar! Rabbiniz tek, babanzz birdir. Hepiniz Adem'in fO­cuklansznzz. Adem ise topraktandzr. Ne Arabzn Arab olmayana, ne de Arab

15 M. M. Tumin, "Ethnic Group" maddesi, A Dictionary of thi Social Sciences, J. Gould ve W. Kolb (ed.), The Free Press, New York, 1964, s. 244. 16 Furkan 25/54. 17 Nisa 4/1. A ynca bkz: Hucurat 49/13. 1s Rfun 30/22. 19 Hucurat 49/13. 20 Miislim, imare 57; Nesfil, Tahrim 28; i.bn Mace, Fiten 7.

256 TOPLUMSAL BiRLiGiN GUQ.ENDiRiLMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

olmm1anm Araba; ne siyah derilinin beiJaz deriliye, ne de beyaz derilinin. siyah deriliye bir usffinliigii yoktur. Ustiinlilk sadece takva ile olur ... "21

A yet v~ hadislerde de goriildiigu gibi, ayru biyolojik kanunla yarattlan insanlarm c;e§itli irk, inane; ve ki.iltiire sahip olmalar1, Al­lah~m kudretinin delili ve d~iinenler ic;in bir ibret vesilesi olarak degerlendirilmi§, bu farkhltl<lan oviinc; sebebi sayanlar ise kmaruru§­l:lr.22 C::iinkii iimmet, millet, kabile, a§iret, soy ve aile gibi sosyal grup­lar, ilaru kaderin insalli ve sosyal §artlarla ortii§mesinin dogal sonu­

cu olarak meydana ge~tir. Dola}'1S1yla insanlarm kendi iradeleri

di§uida sahip olduklan ozellikleri oviinc; vesilesi yapmalan dogru

degildir.

2. Siyasi Dii§iince Aynmciligi

Siyaset, toplunrhalinde ya§ayan insanlarm sahip oldugu temel haklardan biridir. insanlar bu hakki kullarurken dogal olarak siyasal tercihlerini de belli ederler. Demokratik toplumlarda siyasal d~iin­

ce farklillgt normal kar§tlanmas1 gereken bir durum olmakla birlikte, zaman zaman siyasal tercihlerinden dolayi insanlarm ch§lanchgi go­riilmektedir.

Toplumda kutupla§malarm olu§masma zemin hazirlayan bu durum ka!§lSl!lda yaptlmaSl gereken Oncelikli i§, siyasi gOrU§ farkh­ligiru zenginlik ve alternatii c;oziim onerileri olarak degerlendirebile­cek bir anlayt§tn toplum killtiiriine donti§mesidir.

Temel hak ve ozgiirliil<lerin korunmas1, bir anlamda siyaset ozgiirliigiine baghdir. Siyasal haklarm engellenmesi, bireylerin top­lumda savunmasiz duruma dii§mesi demektir.23 D1§laruru§hk psiko­lojisinin etkisiyle, toplumda savunmasiz kalan bireylerin kin, nefret ve §iddet duygulan kabaracak, aynmahgi ya§atanlara kar§t §iddet

11 ibn Hanbel, Miisned, V, 411. 22 Tekasiir 102/1-8. 23 Bkz: Fahrudclin Malik, "islfim'da insan Haklan", insan Haklan, <;ev: Tanju Yunt, Akabe Yaymlan, istanbul, 1987, s. 94-95.

Toplumsal Ban§l Tehdit Eden Unsurlara Kar§l Din Egitiminin Giicii ve i§levi 257

egilirni artacaktrr. Siyasette a.ma<;, aynm yapmadan toplumun ta­marruna hizmet etmektir. Oyleyse yoneticiler adalete, hukuka ve kamu yonetim esaslanna uygun davranmak durumundadrr. <;tinkii saghkh bir siyaset anlaNirun geli§tirilememesi d,urumunda toplum-sal ban§la ilgili sorunlar devam edecektir. ·

Siyasal giiciin baskI arao olarak kullamlmas1 kar§1smda top­lum bireylerinde saghkh bir siyaset bilind geli§tirmek gerekir. Bu bilincin geli§tirilmesi <;abalarma, dinin sosyal ili§kilerle ilgili prensip­leri l§Ik tutacaktrr. <;iinkii din egitimiyle bireylere ogretilecek olan islfu:n' da birlik ve beraberligm onemi U.zerinde d~ulmakta, toplum­da ahengin bozulmas1 tehlikesine kar§l insanlar §U ayetlerle uyanl­maktadrr: "Birbirinizle feki§nzeyin, sonra i9in.ize korku dii§er ve kuvveti­niz dagzlzr. "24

Islam dini, siyasal haklarm korunmasma buyi.il< onem vermek­tedir. Hz. Peygamber devlet ba§kanhgma atandigmda kadin-erkek, kole-efendi, zengin-fakir, inanan-inanmayan aynmi yapmaksizm her kesiminin destegini (biatini) almaya <;ali§rm§b.r. Toplum bireylerine, illke ~arlarmi korumalan §artiyla siyaset hakkI tanmmi§b.r. O'nun liderligmde Medine' de kurulan site devleti, Mftsliimanlarla birlikte Yahudi ve Hrristiyanlarm da aktif kattlmuyla orgiitlenmi§tir. Bu uy­gulamaya daha sonraki donemlerde de devam edilmi§, ehil olmalan halinde gayr-i muslim vatanda§lardan vezirlik, ogretmenlik ve me­murluk gibi rnesleklere atamalar yaptlnu§llr. 25

Siyasetin toplumu ayr1§llran bir unsura donti§memesi i~ si­yaset<;ilerin birle§tirici bir dil kullanmalar1 gerekmektedir. Siyaset<;i, illke yonetimine talip olan, sorunlarla ilgili alternatif <;oziimler fue­ten, yetkili bir konuma geldigmde toplumun maddi ve ·manevi refa­hi ic;in <;ah§an insan demektir. Siyaset<;i yonetimle ilgili gorii§lerini

24 Enfal 8/46. 25 Bkz: Muhammed Hamidullah, islam'a Giri§, Terc: Kemal Ku~s;u, 3. Baski, irfan Yaymlan, Istanbul, 1973, s. 228-233. ·

258 TOPLUMSAL BiRIJGiN GUO,ENDiRiLMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

dill iyi kullanarak aktarmah, topluma kar§1 sorumlulugunu yerine getirirken diiriist ve samimi davrarunahchr.

Toplumun rol modellerinden saytlan siyaset91erin rakiplerini aamasizca kotiileyen soz ve yakla§unlar1, bireyler arasmda hakaret, kin, nefret, <;ab§ma ve kampla§mayi olaganla§hrmaktachr. Oyleyse siyaset91er, aynmahgi koriikleyici bir iislup ve yakla§rm ye;rine, toplumun tamanuru kucaklayicr, birlik ve beraberligi gi.i~endirici ifadelere agrrhk vermeli, kar§ihkh saygi ve ho§gor~ye dayah bir re­

kabet ortammda birbirlerinin politikalanru seviyeli bir iislupla ele§­tirmelidirler. Kalch ki politik yan§ sadece ele§tiriden ibaret de degil­dir. Rakip partilerin olumlu hizmetleri muhalefet tarafmdan takdir edilmeli, eksil<l.ikler iyi niyet ve yap1cr bir iislupla tenkit edilmeli, boylece toplumda ho§gori.i ve bar1§ ki.i1tiiriiniin geli§mesine katkida bulunulmahchr.

4. Terorizm

Sosyal ban§t tehdit eden en biiyiil< sorun §iiphesiz terordfu. Teror; sozliikte ytldrrma, korkutma ve deh§et sa<;ma anlam1arma gelmektedir.26 Terorizm ise, siyasal bir amaca ula§mak ic;in devlete ya da bireylere kar§1 §iddet gosterilmesidir. Ba§ka bir ifadeyle tero­rizrn, bir siyasl dii§i.inceyi gi.i<; kullanarak zorla kabul ettirmeye c;a­h§mak veya toplumun bir kesirnini sfuekli korku ic;erisinde tutrnak­trr.21 Adam kac;irmaktan cinayete kadar uzanan teror eylemleri kar§1-smdaki duygusal tepkiye ve bunlarm insanlar iizerindeki baskisma da teror sureci denir.28

Terorizmin amacr, bir ideolojiye ya da siyasal anla§mazhga dikkat c;ekmek, toplumda karga§a c;tkartarak korku ve deh§et havas1

26 TUrk~e Siizliik, Tiirk Dil Kurumu Yaymlan, .Ankara, 1988, II, 1459; Dogu Ergil, Tiirkiye'de Teriir ve $iddet, Turhan Kitabevi, Ankara 1980, s. 1. 21 Bkz: Ahmet Akbulut, "Teror ve Din", Wuslararasz Din Egitimi Sempozyu­mu, (20-21 Kas1111 1997), Ankara, 1997, s. 16. · 28 Ergil, Tiirkiye'de Teriir ve $iddet, s. 1.

Toplumsal Ban§l Tehdit Eden Unsurlara Kar§l Din Egitiminin Giicii ve i§levi 259

olu§turmak, sosyal ve siyasal diiienin arkasmdaki halk destegini zayiflab.p devlete ve topluma olan giiveni zedelemeye c;ah§makbr.

Terorizm, §iddeti uygulayan taraf itibariyle iki kisma .aynl­maktadrr. Bunlardan biri, siyasal otoritenin halk iizerinde baski kurmas1 §eklinde kendini gosteren yukarzdan teror; digeri ise, §iddetin iktidar di§1 bir giic;ten kaynaklandigi a§agzdan terordiir.29 ister siyasal otoriteden isterse toplum tabanmdan gelsin, teroriin en belirgin ozel­ligi, ozgiirliikleri hedef almas1 ve yontem olarak §iddeti sec;mesidir.

Bir insanhk suc;u olan teror pek c;ok masum insanm ol iimiine, ocaklarm sonmesine, c;ocuklarm yeti.m kalmasma, toplumda kin, nefret ve giivensizlik duygulanrun yaytlmasma ve ciddi boyutlara varan ekonomik kayiplara neden olmaktadrr. Milli gelirin biiyiik bir boliimii savunma sanayine ayrtlmakta, c;ok sayida insanm zamaru, enerjisi ve i.l.rnl birikimi bu ugurda heba edilmektedir.

Teroristler, eylemlerini halk nezdinde me§ru gosterebilmek, kendilerine yanda§ ve madcli manevi destek sagiamak amacryla top­lumda devam eden etnik aynmcrhk, ekonomik yetersizlik, somiiri.i, dengesiz gelir dagtluru, siyas1 baski, srmf aynmahgi ve ozgiirlilkle­rin kis1tlanmas1 gibi hususlan kullanrrlar.

islfun dii:unin terori.i engellemeye yonelik onlemleri kisaca; ye­ti§mekte olan neslin insan sevgisine dayah degerler I§Igmda egiti.1-mesi, toplumda adaletin; giivenligm, dayaru§marun ve ekonomik kal.kmmanm gii9endirilmesi ve haksiz yere toplum di.izenini boz­maya kalki§anlann cezalandmlmas1 §eklinde ozetlenebilir.

Kur' an'm di.inya ve ahirette uygulanmak i.izere ongordi.igu en agrr ceza teror eylemlerine kab.lanlar ic;indir. ilgili ayetlerden baztla­nnda §U ifadeler yer almaktadrr: " ... Kim bir k~iyi bir ki~iye ya da yer­yiiziinde bozgunculuga kar§zlzk olmaksizm oldiiriirse, biitiin insanlarz ol­diirmii~ gibi olur. Kim de onu diriltirse, biitiin insanlan dirilt:mi§ gibi

29 Ergil, Tiirkiye'de Teror ve $iddet, s. 39.

260 TOPLUMSAL BiRLiGiN GUc;LENDiRiLMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

olur. "30 " ••• Yen;iiziinde fesat r;zkaranlar lanetlenenlerdir. Yurdun kotUsi.i. ( cehennem) de onlaradzr. " 31

D. Toplumsal Ban~1 Saglamada Din Egitimi Kurumlanrun Onemi

Din egitiminin verildigi egitim kurumlan; aile, camiler, Kur' an kurslarz, ilk ve ortaogretim kurumlan, ilahiyat fakulteleri §eklinde ozetle­nebilir. Bu kurumlann toplumsal bar!§a katkis1 ac;1Slndan degerlen­dirilmesinde yarar vardrr.

1. Aile

Tarih ic;erisinde bilinen en koklii ve en temel sosyal yap1· aile­dir. Ailenin diizeni ve saglamhgr, toplwnun iizerine bD:ta edildigi en onernli temellerden birinin kuvvetli olu§u anlanuna gelmektedir. Sosyal yaprrun temeli olan aile, bireyin toplwnuyla uyum saglama­smda onernli bir ogretim fonksiyonu icra etmektedir.

Toplumsal deger hiikiimleri, hayat gori.i§leri, orf ve adetler on­celikle ailenin araahgr ile bireye intikal eder. Toplumun dogru­yanh§, iyi-kotii gibi deger yargtlar1 c;ogu zaman farkinda olrnadan aile araahgryla c;ocugun idrakine ula§maktadrr. Boylece aile, c;ocu­gun sosyalle§mesinde en onernli fonksiyonlan yerine getirmekte ve onun sosyal c;evreyle olan ili§kilerinin temelini olU§turmaktadrr. Ai­lede edinilen ah§kanliklarm sonraki ytllarda de~mesi imkansiz olmamakla birlikte zordur.

<;ocuklarm biiyiidiil<le~de sosyal ya§anttlannda sevgiyi, ba­n§I ve ho§g6riiyii ilke edinmeleri, her §eyden once bu ilkeler dogrul­tusunda yeti§tirilmelerine baghdrr. islfun, pek c;ok konuda oldugu gibi, c;ocuk egitiminde de temeli sevgi ve §efkate dayah bir yakla§rm onermektedir. Aile ortami, biiyill<lerden kii¢klere dogru sevgi, §ef­kat ve merhametin; kii<;iil<lerden de biiyill<lere saygi ve itaatin yo-

JO Bkz: Mfilde 5/32. 31 Ra' d 13/25.

Toplumsal Ban§I Tehdit Eden Unsurlara Kar§l Din Egitiminin Giicii ve i§levi 261

gun olarak belirdigi dogal bir ortarridrr. Hz. Peygamber, c;ocu.klarla ili§kilerde sevgi ve ho§gorii yanlis1 bir tutumu onermi§, onlara sev­gisini operek gostermeyen babalan 'kalbinden merhamet sokUlmu?

kimseler'32 olarak nitelendir~tir. Aile ortanun~a sevgiyle yeii§en c;ocuklarm, diger insanlarla olumlu ili§kiler kurmada gi.ic;liik c;ekme­dikleri; tedirgin, istikrarsiz ve karma§ik bir ortamda biiyiiyen c;ocuk­larm ise sue; i§lemeye daha egilirrili olduklar1 bir gerc;ektir.

c;ocugun soz ve davraru§lar1 mekanik bir ozellik ta§rmaktadrr. Bi.iyiiklerin iyilik, dogrwuk, temizlik ve yardnnseverlik gibi duygu ve davraru§lar1, ya da bunlarm z1dd.i olan kin, nefret, ho§goriisi.izliik, kavga ve §iddet gibi olumsuzluklar ba§langic;ta c;ocuklar tara.fmdan taklit edilip ic;selle§tirilir. Sosyal ya§anttlarmda uyumlu bir ki§ilik sergileyen ailelerin c;ocuklarmm da uyumlu; davram§larmda §iddet, kavga ve karga§a hfil<im olan ailelere mensup c;ocuklarm ise genel­likle kavgac1 ve gec;imsiz olmas1 bu yi.izdendir.

Aile .bireylerinin zuli.im, haksizlik, gec;imsizlik, uyu§turucu, kumar, hrrsizlik ve yalan gibi sosyal ban§I zedeleyici da vraru§ ve ali§kanliklar1 yeti§mekte olan c;ocugun geli§imini olumsuz yonde etkilemekte, bu tfu olumsuzluklar onun n.ih di.inyasma ki§ilik olarak yansrmaktadrr. Bu durum, c;ocugun bi.iyiidi.igi.inde bar1§sever olma­srm zorla§trracaktrr. Ancak. c;ocuk, c;evresindeki insanlarm olumsuz davram§lardan c;ekindiklerini, koti.ili.iklerden ho§lanmadiklanru, c;evreyle iyi gec;indikleri¢ gori.irse kendisi de olumlu davraru§larda bulurunaktan zevk alacak ve ba§kalarma kar§I hep iyi duygular bes­leyecektir.

Aile ortammdaki yersiz tarh§malar, bu esnada sarf edilen koti.i sozler, kiifiirli.i konu§malar, c;evredeki insanlar aleyhinde yaptlan dedikodular c;ocugun ruh di.inyasmda derin etkiler brrakmakta ve onun ba§kalarma kar§1 olumsuz duygu ve d. ii§i.inceler ta§lffiasma sebep olmaktadrr. Yine, aile biiyiikleri tara.fmdan c;ocuklara veya ba§kalarma suc;larmdan oti.irii kiztld1gmda diger rrk, mezhep, kiiltfu

Bkz: Buhar1, Edep 18; Miislim, Fedfill. 64.

262 TOPLUMSAL BiRLiGiN GO<;LENDiRitMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

ve fuan<;tan insanlann ad.I veya kimligi sifat yaptlarak soylenen soz­ler, bunlan duyan <;ocugun bilin<;altma yer etmekte ve daha sonraki ya§ammda onun bu farkh insan suuflanna kar§l olumsuz duygu ve d~celer fa§Jillasma neden olmaktadrr. Kii¢k ya§lardan itibaren onyargill bir §ekilde yeti§en <;ocugun ileriki ya§larda ban9sever bir ki§ilik kazanmas1 olduk<;a zordur. Bir diger iladeyle, erken ya§lar­dan itibaren dii§manca duygularla beslenen ve ezell dii§man ninni­leriyle biiyiitiilen <;ocuklarm gelecegin ban§ toplumunu kurabilme

§ailSI yoktur.

Ban§sever bir ki9iligin kazarulmasmda <;ocugun oyuncaklar1-run da onemli bir yeri vard.Ir. Aile biiyiikleri tarafmdan <;ocuga a11-nan tabanca, tiifek, tank, b1<;ak gibi maket oyuncaklar yerine, oldiir­me dii§iincesi uyand.Irmayan, zeka geli§tirici oyuncaklar tercih edilmelidir. Televizyon, video ve sinema filmlerinde de ayru hassa­

siyetin gosterilmesinde ve <;ocuklarm sava9, d6vii§, kavga sahnele­rinden miimkiin olduk<;a uzak tutuJmasmda fayda vardrr. ~iiphesiz

dii§manla sava§mak hayatm gen;eklerindendir. Ancak savunma ya da fitneyi onleme amaciyla ba§lattlacak sava§lara kattlmarun onemi onlara daha ileriki yaglarda ogretilmelidir.

2. Camiler

Kurulu§undan itibaren Miisliimanlarm bireysel ya da topluca ibadet ettikleri mekanlar olan cami ve mescitler, dini bir merkez ola­rak islfun killtiir ve medeniyetinin olu§masmda ve geli§mesinde rol oynayan onemli kurumlardrr. Hz. Peygamber, hicretten sorua ilk i§ olarak bir mescit in§a etmi§ ve bu mescidin bir boliim.iinii de 'sriffe' ad.I verilen egitim-ogretim yerine ayrrrm§hr. Hz. Peygamber zama­runda pek <;ok siyasi, idar1 ve sosyal ama<;lara hizmet eden mescitler ve daha soma in9a edilen camiler, ba§ta ibadet olmak iizere din egi­timinin de yaptld.Igt onemli bir kurumdur.

islfun'm ilk ytllarmdan itibaren geli§erek bir okul gibi i9lev go­ren camilerde devrin Miisliimanlarca bilinen biitiin ilirnleri okutul­

mu§tur. Kur' an, Hadis, Flklh, Kelfun gibi dini ilirnler~ yarunda Fel-

Topiumsal Bail§l Tehdit Eden Unsurlara Kar§1 Din Egitiminin Giicii ve i§levi 263

sefe, Tip ve Astronomi gibi sosyal ve tabii ilimler de buralarda ogre­tilmi§tir. Zaman ic;erisinde her ya§tan insanlann bu ilim halkalarma ilgisi artrru§, birc;ok mescitte birden fazla ders halkas1 olu§m~tur.33

islam inanc:uun ve islam killtiiriiniin merkeZi olan camiler, sa­dece din duygusunun geli§mesine degil; ayru zamanda, insanlar arasmda sevgi, saygi ve ho§g6ri.i duygularmm kuvvetlenmesine, birlik, beraberlik ve sosyal bar1§m saglanmasma da onemli katktlar saglamaktadrr. <;iinki.i camilerde sunulan hutbe ve vaazlarla insan­lar yarchmla§maya, iyilige, dogruluga, sevgi ve ho§goriiye davet edilmekte; kotiiliiklerden sakmmaya, sosyal biitiinli.ige zarar veren davraru§lardan uzak durmaya c;agrtlmaktadrr.

Cami ve mescitlere devam etmek, Hz. Peygamber ve islam biiyiikleri tarafmdan devamh te§vik edilmi§,· boylece, toplu halde ibadet eden her ya§ ve konumdaki insanlar arasmda kayna§manm olu§mas1 hedeflenmi§tir. Ozellikle cuma ve bayram giinlerinde mil­yonlarca insana hitap eden hutbeler, vaazlar ve diger dirU bilgiler goz oniinde bulunduruldugunda, camilerin tdpluma hizmet eden yaygm din egitimi kurumlarmm ba§mda geldigini soylemek miim­kiindiir. Modem hayatm ve medeniyet:iri beraberinde getirdigi baz1 psikolojik problemlerden bunalan pek c;ok insan, huzuru camilerin · manevi ortarrunda aramaktadrrlar.

Din gorevlilerinin toplumdaki etkisi bilinmektedir. Diyanet i§­leri Ba§kanhgt'na bagh olarak din hizmetinin verildigi cami ve mes­citlerde miiftii, vaiz, Kur'an kursu ogreticisi, imam-hatip ve miiez­zinler birer egitimci olarak gorev yapmaktadirlar. Bu gorevlilerin cuma ve bayram giinlerinde yaptiklan vaaz ve hutbeleri sii.kUnetle dinleyenler, belli bir suuf, mevki ve makam gozetilmeden, her ya§ ve killtiir diizeyindeki insanlarm olu§turdugu bir topluluktur. Miislii­man toplumda camilerin varhgi, bunlarm c;ogunda bir din gorevlisi-

33 M. Farul< Bayraktar, "Yayg111 Egitimde Din Ogretimi", TUrkiye'de Dill Egiti­mi ve Ogretimi (Izmir 4-6 Araltk 1998 Sempozyumu), Tiirk Yurdu Yaymlar1, Ankara 1999, s. 349.

264 TOPLUMSAL BiRLiGiN GO<;LENDiRiLMESiNDE DOO SOYLEMiN ONEMi

nin bulunmas1 ve bir konunun ayru gi.inde biitiin iilkeye duyurula­bilme imkaru, islfun'm ban~ mesajlanru.n toplum bireylerine iletilme­si ai;1smda.n onemli bir avantajdrr.

Carnlleri.n ban§a katlo. baglammdaki fonksiyonlanru yeri.ne ge­tirebilmesinde en onemli sorumluluk din gorevlilerine dii§mektedir. Cami ve mescitlerde gorev yapan bir din gorevlisi, egiticiligm ya­ru.nda insanlara rehber alma konumundadrr. Bu yiizden gorevlilerin itici, kmcr bir iislup yeri.ne; sevdirici, i;ekici., birle§tirici. ve biitiinle§ti­

rici. bir iislubu benimsemeleri gerekir.

Din gorevlilerini.n sorumlulugu sadece cami cemaatiyle smrrh degildir. Onlar camiye gelmeyen i.nsanlar tarafmda.n da dikkatle izlenmekte, dogal olarak kar§ihkh bir etkile§im gen;ekle9mekt~dir. Siyasi dii§iince ve di.nle ilgili ayrmblar konusundaki gorii9 farklihk­lari nedeniyle kimseye kin beslememesi gereken din gorevlileri.ni.n degi.9ik din yorumlanru da ho9g6riiyle kar9tlamalar1 onemlidir. Oavraru9larda sevgi, saygi ve ii;tenlik, iyi bir ileti9im siireci ba§la t­mak ve bunu devam ettirmek i9.n gereklidir. Zira Allah, Kur'an'da Hz. Peygamber'e hitaben 96yle buyurmaktadrr: "Allah'tan. bir rahmet olarak onlara kar$l yumu§ak davrandm. Eger knba ve kntz yurekli olsaydm., onlar senin etrnftndan dagill1' giderlerdi ... "34

Ayette de ifade edildigi gibi, sert ve kmo konu9malar 9iddet ve nefret dogurur. Din gorevlisine dii§en, soz ve davraI1.1§larmda miisamahah olmak, taassuptan sakmmak, insanlarla iyi bir diyalog kurabilmek ve bu hususta hitap ettigi kitleye de omek olmaktrr. in­sanlarla iyi get;i.nen, <;evresiyle iyi diyalog kurabilen, dii9kiin ve yok­sullari ziyaret ederek onlara sevgi ve §efkat gosteren, kavgah ve dargin olanlarm aralarmi bulmaya ~ah§an bir din gorevlisi, toplum­da adeta bar1§m simgesi durumundadrr. Baz1 din gorevlileri tarafm­dan camiye gelen cemaati adeta kovarcasma yaptlan konu9malar, sergilenen tavrrlar ve cemaati azarlayicr s.ozler, islfun'm egitim anla­

yi9ma terstir.

Al-i imran 3/159.

Toplumsal Ban§I Tehdit Eden Unsurlara Kar§I Din Egitiminin Giicii ve i§levi 265

3. Kur' an Kurslan

Toplumsal hayaturuzda onernli fonksiyonlan olan Kur'an kurslan, Diyanet i§leri Ba§kanhgt'run kurulu§ 've gorevleri hakkm­daki 633 sayili kanunun 7/d ftlcras1 geregmce a9lan ve ilgili yonet­melik hiikiimlerine gore yiiriitiilen din egitimi kurumlandrr. Kur' an kurslanrun gayesi, 'isteyen vatanda§lara dogru bir §ekilde Kur'an okumasrm ogretmek ya da ezberletmek, ogretilen metinlerin mealle­rini okutmak, Hz. Peygamber'in hayatrm ve ornek ahlfil<uu tarutmak, islfun dininin inan~, ibadet ve ahlfil< esaslan dogrultusunda kursa kattlanlar1 aydmlatmak ve bir Miisliimarun giinliik hayahyla ilgili gerekli bilgileri vermek'35 §eklinde ozetleneb~.

Kur' an kurslanyla ilgili programm a~amalar lasrrunda top­lurnsal bar!§ ac;1smdan onemli olan §U ifadelere yer verilmi§tir: "Dini bilgilerin, milli birlik ve beraberligi saglay10; kar§Ihkh sevgi, saygi, karde§lik, arkada§hk ve ·dostluk baglarrm giic;lendirici; vatan, millet, bayrak, sancak, §ehitlik ve gazilik gibi yiice kavramlar1 sevdirici ve benimsetici bir tarzda verilmesine ozen gosterilecektir."36

Kur' an k'urslar1, toplumsal ban§ ac;ismdan onemli fonksiyonlar kra etmi§tir. Anayasal bir hak olan din egitimi ihtiyacrrun toplumun bir kesimi tarafmdan Kur' an kurslan vas1tas1yla kar§tlanmas1, din egitimi alarunda biiyiik bir bo§lugu dold~rmu§ ve tercihlerini bu yonde yapan vatanda§lar anayasal haklarrm kullanmarun huzurunu ya§arm§lardrr.

Cami ve mescitlerde yaz aylarmda diizenlenen kurslarm da onernli bir sosyal hizmet oldugun~ soylemek miimkiindiir. Degi§ik okul ve aile c;evrelerinden gelen ~ocuklar, cami ortarrunda 'Kur' an ve

35 Bkz: Ay§e Sucu, "Kur' an Kurslarmda Din Egitimi ve Ogretimi", Tiirkiye'de Din Egitimi ve Ogretimi (jzmir 4-6 Aralik 1998 Sempozyumu), Tiirk Ytirdu Yaymlan, Ankara 1999, s. 437. 36 Bkz: Silleyman Hayri Bolay ve Mi.imtaz'er Tiirkone, Din Egitimi Raporu,

Ankara 1995, s. 124-125.

266 TOPLUMSAL BiRLiGiN GU<;LENDiRiLMESiNDE Di:Nt SOYLEMiN ONEMi

d:inl bilgiler ogrenme' amaa etrafmda birbirleriyle kayna§makta, gern;ligm erken doneminde birlik ve beraberlik 6rnekleri sergilemek­tedirler.

4. ilk ve Oitaogretim Okullan

ilk ve ortaogretim okullannda din egitimi 'Din Kiiltiiru ve Ahlilk Bilgisi' dersi ve imam-hatip okullan aractligtyla yap11.maktadrr. Bu ders, 1982 ytlmda yaptlan Anayasa degi§ikligi ile ilk ve orta ogre­tim kurumlarmda zorunlu hale getirilmi§tir.

ilkogretim donemi, 6-14 ya§ grubundaki c;ocuklarm egitim­ogretirnini kapsamaktadrr. Bu ogretim doneminde, ogrencilerin Milli Egitim Temel Yasasi'nm genel amac; ve temel ilkelerine uygun, ilgi ve yetenekleri dogrultusunda iyi insan, milli ahlfil< anlayi§ma sahip yurtta§ olarak hayata hazrrlanmalar1 ic;in gerekli olan bilgi, tavrr, tutum ve davraru§lar1 ka.Zanmalar1 amac;laninaktadrr.37

Ortaogretime gelince; bu donem, ogrencilerin beden, zihin ve duygu geli§imleri bakimmdan egitime en c;ok ihtiyac; duyduklar1 hassas bir donemdir. ilkogretimden sonra en az ii<; ytlhk genel, mes­lekl ve teknik ogretim kurumlarmda okuyan ogrenciler, akil-balig olup beden ve ruh bakimmdan olgunla§arak c;ocukluktan farkh bir yap1ya sahip olurlar. (ocuklugun oyun c;agiru geride brrakan ve artlk hayattaki gerc;ek roliinii oynamaya hazrrlanmas1 gerektigini anlamaya ba§layan liseli gene;, ba§kalarmm yonlendirmelerine kulak asmakslZln, sahip oldugu giic; ve bilgiyle kendi ayaklar1 iizerinde durmaya c;ah§maktadrr. ·

Ortaogretim donemi, hayatla ilgili bocalamalarrn, fikrl buna­hm ve c;eli§kilerin ya§andigi silinttl.J. bir donemdir. Bedensel ve zi­hinsel geli§imin hizlandigi ve hayabn yoniinii tayin etmeye yonelik 6nemli kararlarm ahnmaya ba§landigi bu hassas donemde din egi­timi, dengeli bir ki§ilik edinmelerinde ogrencilerin en biiyi.ik yar-dimcrs1 olacaktrr. ·

37 Bkz: Cumhuriyetin 75. Yilmda Geli§meler ve Hedejler, MEB Yaymlan, Anka­ra 1998, s. 6.

Toplumsal Ban§1 Tehdit Eden Unsurla.ra Kar§1 Din Egitiminin Giicii ve i§levi 267

Ortaogretim donemi ogrencilerinde biiyi.ik bir dirU potansiye­lin varhgi hlssedilmekle birlikte, ergenlik c;aginda baz1 diizensizlik­lerin bulundugu da bir gerc;ektir. Bilinc;li dirU uyaru§, geleneksei dirU degerleri tenkit ve sorgulama, dinle ilgili §iiphe, ge9ci olarak <linden uzi:t.kla§ma, donemin sonlanna dogru yeniden ctiite don~ ve kararh olarak bir dine baglanma gibi egilimler, bu c;agin ba§hca ozellikleri olarak saytlabilir.38 Bu donemde ogrenciler, geleneksel dirU kahplar1 tenkit9 bir yakla§mtla yeniden degerlendirip kendi din anla}'l{>lariru olu§tururken, degi§ik dirU dii§iincelere de ilgi duymaktadular. Bu durum, genc;lerin barl§Sever yeti§melerinde ogretmenlerin roliinii artrrmaktadu.

5. Universiteler

Universitelerde . din egitimi genellikle ilfilriyat fakilltelerinde verilmektedir. Universite ortarru, illkenin pek c;ok bolgesinden gelen ogrencilerin gelenek ve dirU kanaatlerini bir arada banndrrmakta ve bu yoniiyle zengin bir killtfuel ic;erige sahip bulunmaktadu. Bilinc;li ogrenme c;agina rastlayan iiniversite donemi, genc;Ierin hayatla ilgili gorii§lerinin ve d~iince yaptlarirun belli kistaslara gore olu§maya ve olgunla§maya ba§ladigi bir ara}'l{> sfuecidir. Onceki bilgi ve dii­§iincelerin ele§tirilerek yeniden gozden ge9rildigi bu sfuec;te ogren­ciler, degi§ik .fikrl, dirU ve ideolojik yayrnlara ilgi duymaya ba§larlar. Sempozyum, seminer, panel ve konferans gibi ilmi toplanttlara iini­versite genc;liginin yogun · ilgi gostermesi, din konusunda saghkh bilgi arayi§mdan kaynak.lanmaktachr.

ilahiyat fakillteleri illkede ve di§ d~yada ya§anan §iddet, te­ror, yoksulluk, adaletsizlik, goc; ve killtfuel uyumsuzluk gibi sorun­lara kayitsiz kalmamah, dinimizin temel ilkeleri dogrultusunda fue­tilecek bilgi birikimiyle soz konusu sorunlann c;oziimiine katki s~n­mahdu. Ozellikle yeti§en ogrencilere illke sevgisi yanmda evrensel sorumluluk anlayi.§1 da kazandmlmahdu. Ba§ka illkelerdeki ilahlyat fakiilteleriyle birlikte sempozyum, konferans ve kongre ba§hgi al-

3s Bkz: Hokelekli, Din Psikolojisi, s. 58, 270, 271.

268 TOPLUMSAL BiRLiGiN GU<;LENDiRiLMESiNDE DiNi SOYLEMiN ONEMi

b.nda ortak programlar diizenlenmeli, dinin ba§ta ban§ olmak iizere diger toplumsal sorunlara saglayacagi katkr iizerinde durulmahchr.

Sonu~

Toplumsal barI§, insanlara sevgi, saygi ve ho§goriiyle davra­ruldJ.gi, bireyler aras1 ili§kilerin adaletle yiiriitiildiigu, karga§a ve anla§mazhl<larm medeni 61¢1er ic;erisinde c;oziildiigu bir huzur or­tamuun saglanmas1 ic;in gerekli §artlann olu§turulmas1drr. Bar1§1Il saglandJ.gr ortamda farkh rrk, dil, inane; ve dii9iince yaptlarma sahip

insanlar aynz toplumda ya§zyor alma ortak paydasmdan hareketle, belli idealler etrafmda saglam bir-yap1 olu§turmayi ba§arabilirler.

Toplumsal bar1§1 kuvvetlendirmeye yonelik <;abalar ekon_omik, siyas!, asker! ve hukukl alanlan kapsamakla birlikte, bu konuda en etkili 've en kallCI oicµ-t egitsel faaliyetlerdir. Ozellikle din egitimi, bizzat bar1§1 saglayacak olan insarun yeti§tirilmesini ve ondaki iyi duygularm geli§tirilinesini hedef alarak konuya temelden yakla§rr. Vicdanlar1 etkileme giiciine sahip bulunan din egitimi, toplum birey­

lerine bilin<;li davranma ah§kanligi kazanchran onemli bir gii<;tiir. '

'Ban§' kavrarmyla ayru kokten gelen ve esenligi, kurtulu§u, huzur ve emniyeti temin ic;in gonderilmi§ olan islam, tarihte oldugu gibi giiniimiizde de milletimizin fertlerini birbiriyl~ kayna§tlran en etkili unsurdur. islfun'rn inane; ve degerleri, milletimizin biiyi.ik c;o­guhlugunun ortak paydasrm olU§turmaktadrr. Ancak bu inanc;larm bazen dinin gonderili§ amaCIIla uymayan niyetlerle ve yanh§ yon­temlerle ogrenilmesi yiiziinden, din, birle§tirici olmak yerine ayma olabilmektedir. Bu durum, dinin toplumsal bar!§ ac;isrndan sorgu­lanmasrna neden olmaktadrr. Dolayis1yla Miisliiman toplumlarda zaman zaman ba§ gosteren §iddet, ta§kmhk ve ho§goriisiizliik or­neklerinin islam'dan degil, insanlarm bilinc;siz yakla§Imlarmdan kaynaklandJ.gi bilinmelidir. ·

Toplum bar1§mm oniindeki en biiyiik engel §iiphesiz terordiir. Teroriin sadece giic; kullantlarak onlenemeyecegi bilinmeli ve tero­rizmle miicadelede yeni yontemler geli§tirilmelidir. Terorii bir yon-

Toplumsal Ban§l Tehclit Eden Unsurlara Kar§1 Din Egitiminin Giicii ve i§levi 269

tern olarak be~seyenlerin propaganda malzemesi olarak kullan­dtl<lan ozgiirliiklerin kis1tlanmas1, adaletsizlik, dengesiz gelir dag1-lmu, dinl ve etnik aynmct.hk gibi sorunlarm egitsel, siyasal ve yasal yontemlerle <;oziime kavu§turulmas1 gerekir. Aynca terorizmle mii­cadelede sonu<;lardan ziyade nedenler iizerinde durulmas1 ve bu konuda siyasal, kurumsal ve toplumsal birlikteligm saglanmas1 onemlidir.

Toplumsal bar1§la ilgili sorunlarm <;oziimiinde hukuk, siyaset, ekonomi, din, medya ve egitim ile ilgili kurulu§lar kendine du§eni yapmalidrr. Belediyeler, milli egitim miidiirliikleri, miiftiilill<ler, hall< egitim merkezleri ve si~ toplum kurulu§lan aile seminerleri diizenlemeli, toplumun bilin<;lendirilmesinde herkes kendisine d ii-§en sorumlulugu yerine getirmelidir. ·

Bai1§sever bireyler yeti§tirmek, uzun bir egitim siireci gerek­tirmektedir. Bu yiizden, aileden itibaten dinin ogretildigi biitiin egi­tim kurumlarmda barz~ egitimine onem verilmelidir. c;iinku din egi­timi yoluyla bireylere taruttlacak olan islam'm sosyal bar1§1 sag:Ia­maya yonelik <;oziim onerileri kisa vadeli olmayabilir. Ancak, yUklii ekonomik harcamalar gerektirmeyen bu oneriler, diger yontemlere nazaran daha koklii ve kalia bir ozellige sahiptir.