TÓN CIÀO ÀN OÓ . Sl/THÓNG NHÀT TRONG DA DANG

Phgm Minh Tdm

Khoa Dòng phuong

Trudng DH KHXH & NV - DHQG Ha Nói

Mói mot dàn toc trén thè gidi déu ed mdt ndn vàn hoi riéng eùa minh. Nén vàn boa iy

cùng chinh là tim guong pbàn ành rò net nbat tàm hdn cùng nbu tinh thàn - ti'nh càcb eùa mdi

mot dan toc. Ddi vói nén vàn hoà Àn Dd cùng vày. Dd là ndn vàn hoà eùa mdt qude già rdng

Idn vùng Nam À (dién tfch bim 3 triéu km" - dùng Ihù bay thè gidi vói sd dàn hon 900 triéu

nguòi - dùng thù hai thè giói, sau Tmng Qude), duge thién nbién uu ài ban cho sy da dang,

phùe tap vi phong phù vd didu kién ty nhién cùng nbu vd chùng toc, ngòn ngù, vàn hgc, trièt

hgc vi dàc biét là tón giào. Àn Dò tbuòng duge thè giói bièt dèn nbu là mdt qude già eùa tdn

giào bòi le Àn Dd là què buong eùa hai trong sd nhùng tón giào lón nbit thè giói: Dao Hindu va

dao Pbàt. Àn Dò cùng là mànb dal dung chùa nhiéu Iòn giào nbat: nhOmg tón giào bàn dja (dao

Hindu, dao Pbàt, doa .Sikb, dao Jaina) va nhùng tón giào ngoai nhap (dao Hoi, dao Thién chùa.

Bài hoà giào, dao Do tbài). Tit eà nbimg tón giào ay - tu lue hinb thành boac du nhap va tdn tai

• cho dèn nay - déu dà duge diln toc Àn Dò ty nguyén dòn nhàn. Tit eà tfn dd eùa mgi tón giào

trén dit nude Àn Dò déu dà chung song ve'ti nhaii mot càcb bài hoà, kboan dung bang ngàn nàm

tu thè he này sang thè he khàe. Bài ngudn lù Ifn ngiròng dàn giim nguyén ihuy, trai qua bao

tbàng tram eùa Ijeh su, sy dung boa ay ngiiy càng Iret nén re") net va là mot trong nhùng dac diém

eùa tòn giào Àn Dò. Va diéu kbòng thè phù nhàn là tón giào Àn Dò dà eó ành buòng rat siu

róng trong mgi suy nghi vi hànb dòng eùa dòng dào bau bèi càc tàng lòp cóng ddng dàn toc Àn

Dò. Tón giào dà giù mot vai trò vò cùng to lem trong diti song tàm linh eùa mdi mot nguèti dàn

Àn Dò, tbÉun dU(;tm va chi phdi bèi thày Idi nhùng tu tirdng ehi'nh tri, nghi le, phong tue, quan

niém trièt hgc, vàn hoà ngbè thuàt...

Tón giào Àn Dò eye ky da dang va phùe tap song bang ngàn nàm qua vàn tòn tai hoà

bình duói mot mài nhà chung Àn Dò. Cho dù mói mot tón giào déu mang sàe tbài biéu hién

cùng nbu tòn chi hgc thuyèt khàc nhaii, nhung giiìa chùng déu nói bài lèn mot cdt Idi chung dua

dèn sy tbdng nhit - sy thdng nbat trong da dimg. Chfnh dàc diém này là mot trong nhùng yèu td

co bàn hun due nén mot ti'im hdn Àn Dò, mot linh thèin Àn Dò tmydn tbòng mang sic thii riéng

biét.

Nbu trén dà nói, lón giao Àn Dò thàt vò cùng phong phù va co sue song eye ky bdn bi

tbeo tbòi gian va khóng gian. Chùng eó thd hoae bièn hoà mot cich uydn ehuydn, hoàc tièp thu

tu ben ngoài dd ddng hoà - dung hoà nhuàn nhuyen, tu dd tao nén mot sire song Idn lao kbdng

thd thidu trong ddi sdng bang ngày eùa nhàn dàn Àn Dò tmydn thdng.

Trong sd eie tdn giào dang tdn lai ò Àn Dò, tmde bel phài kd dèn dao Hindu - nguyén

nghìa là: tdn giào eùa nguèti Àn Dd (dao Hindu con ggi là dao Àn). Dò là tón giào lón nhit va

ed qua trtnb bình thành làu dèti nhài, dac biét nhài eùa Àn Dò, biti nò cbinh là sy tdng hgp eùa

nhùng he thdng tdn giào, tfn nguòng, iriéi hgc va cùng là kèt qua eùa su bièn tbài uyen cbuyén

trong qui trinh hdn dung van hoà - tu ludng Àn Dd qua bang ngàn nàm Ijch su. Cd ngudn gdc

96

bình thành tu tfn nguòng dàn giim nguyén thuy va ma thuàt ed xua nhit, trai qua 3 giai doiin

phàt tridn kè tièp nhau (giai doiin Veda, giai doiin Bàlamdn va giai doiin dao Hindu chfnh thdng

hién nay), dao Hindu thire su Irò thành lón giào Me - tòn giio Irne eùa Àn Dò vói so tfn dd trai

khàp nude: chièm 83% dàn sfi Àn Dò. Nhir vày, ed Ihè nói bau bèi dàn Àn Dò iheo dao Hindu.

Dao Hindu eó nhùng hgc thuyèt, nhfmg khài niém, nhfmg càp pham Irù vi nhùng giào ly

co bàn: khài rùém At-man - Brahman (ve eiii tao vili chat), khài niém Dbaema (ve qui kiàt pbàt

trién ty nbién, xà bòi), hgc Ihiiyéi Kacman - Samsara (ngbiép bào - liiàn bòi), khài niém Moksa

(ly giài thoàt), khài niém Bhaeti (long sùng tfn)... cùng vói nhfmg nghi le tdn thd cùng tè don

giàn mang tfnb quàn chùng cao.

Tdn giào Idn thù hai eùa Àn Dd là dao Pbàt. Dd là tdn giào d i chièm ITnb pham vi qude

tè rdng Idn sudt 2.500 nàm qua. Tuy què buong eùa dao Phàt là Àn Dd, simg hién nay, tin dd

Pbàt giào trén dit Àn Dò ehi con chièm kboàng 1% dàn sd Àn Dò. Dao Pbàt dà lan toà sàng

khàp vùng Dòng A va Dòng Nam À, Irò thành mdt trong nhfmg tón giào Idn nhà't eùa loài

nguòi. Dao Phàt do Siddratha Gòlama (Biidha - Diing giàc ngó) sàng lap d thè ky 6 trirde cdng

nguyén tai Catmandu - vùng bièn gieti Àn Dò - Nepal ngày nay.

Dao Phàt truóe bèi là nhùng nguyén ly dao due hgc trong dè^ song con nguèti ma bai

tihin eùa nò là de cao long lù bi bi xà va sy bình ddng bàe ài trong còng dòng loài nguèti. Tu

tudng dao Pbàt là giao phàp Tu diéu de'" (khd, tàp, diét, dao). Dao Pbàt cùng còng nhàn thuyèt

luin bòi, ngbiép bio, tfnb nbin qua vi hue'mg teii giài thoat (nbu giào ly dao Hindu). Hai phài

Tiéu thùa va Dai tbùa là sy phàn hoà sau này trong nói bò Phàt giào, tuy khàe nhau ve pbuitng

phàp, phuong tién, song déu cùng chung nhfmg quan didm co bàn eùa giào ly Due Pbàt.

Dao Jaina xuit hién gin nbu cùng thèti ve'ti Dao Phàt va nguèti sang làp là Mahavira. Hat

nbin eùa Dao Jaina là ebù ngbia tu bimh khd hiiiih va hgc Ihiiyét Abimsa (kbòng mim bai sinh

linh) - Dao Jaian ehi hiin che Irong pham vi Àn Dò vói sd tin dd chièm 0,5% dàn sd Àn Dò.

Dao Jaina eó nhùng quan didm va dao dire hgc gidng vói dao Phàt, thè hién et khài niém Tam

Bào (3 phép quy: long tin dùng, nhàn thire dùng, hiinh kiéin dùng) va 5 diéu ran cirn (tucmg ty

"ngù gidi" eùa Dao Phiìt): kbòng sài sinh, kbòng neii ddi, kbòng tróm cip, khòng gian dàm,

kbòng giù eùa riéng). Dao Jaina con kbuyén con nguèti la se'mg tu luyén khàe khd, trànb ngbiép

bào dd tdi duge eòi giài thoàt cuoi cùng là niéi bàn.

Ve sau, dao Jaina tuy pbàn hoà Ihiinh hai phài: Phài khóng y (kbòng miie qufìn ào) va

phài Bach y (màc ào Iràng) song vàn con cùng chung nhfmg quan didm co bàn gidng nhau.

Tòn giào thù tu - dimg cuòi cùng (vd thèti gian xuiìi hién) tntng sd 4 tdn giao bàn dja Àn

Dd là Dao Sikh ma nguèti sàng lap là phàp su Nanak d vùng Tày bàe Àn Dò vào thè ky 16. Hién

nay ed kboàng 2% dàn sd Àn Dd theo duo này. Dao Sikh cùng ebù truitng kboan dung, bình

dàng giùa càc tdn giào, de cao su thidn tjnb tai tim, tón thò diing tdi cao: ehin ly, ùng bò quan

diém nghiép bio eùa dao Hindu vi buóng tdi sy giài thoàt bang ty tu luyén.

Ngoài ra, ò Àn Dd phài kd dèn 4 tdn giào ngoai nbàp khàc là: Dao Hdi, dao Thièn chùa.

Bài hoà giào va dao Do tbài. Bdn te'm giào này du nbàp Àn Dd bang nhiéu con duèmg khàe

nhau: Truyén giào hda bình, giao km buon bàn kinb tè, xàm lucte lànb thd hay tbeo chàn nhfmg

doàn di din... Bdn tdn giào này, theo qui trinh tién hoà eùa lich sir, dà dirgc dàn toc Àn Dd tièp

97

thu, ddng hoà va phàt tridn mot eàeh uydn ehuydn nhuan nhuyén trong sy giao lini bón dung

vàn hoi vói ben ngoài, ddng thè5ri dà tao nén mot bue tranh tòn giào Àn Dò eye ky da dang vi

phùe tap.

Tàm tòn giào ké trén cùng nhiéu nhành nhò pbàn ehia theo tìmg giào phai vói nhùng bình tucmg, giio ebù va nhfmg nghi le thò cùng khàc nhau. Tinh thàn kboan dung tón giio liu dcti dà làm càc tòn giào xfch lai gàn nhau mot eàeh eoi mò, cùng chung sdng tuong ddi boa thuàn vi bình ddng trén bàn dào Àn Dò ròng li'm.

Diém qua mot vài net co bàn ve 4 tón giào bàn dja Àn Dò di thày ràng: Rd ràng giùa chùng eó nhùng dàc diém còl lòi chung tao nén mefi quan he gàn bò, ành hudng qua lai làn nhau rit khang khit. Ch.àng ban nbu: nhùng khài niém luàn hdi, nghiép bào, nhàn qua, tir tu luyén de hudng tdi niém tin giài thoàt, nhùng diéu ràn day sdng ed dao due, bình dàng giùa con nguòi vói con nguòi, ebù tmitng thién tjnb lai làm... tit eà déu duge de càp dèn d dao Hindu, dao Pbàt cùng nbu dao Jaina bay dao Sikb. Nhùng quan niém ay tini chung déu kbuyén can con nguèti ta ò dèti sdng tran thè phài ed bdn phàn sdng thién, sdng trong sach l'm boa, giàn dj, bình dàng bic ài vói nhau. Céi nbu vày mói ihirc sy duge ihanh thim d kiè'p sau, kbi vd già sang thè gidi ben kia là Nidi bàn. Giào ly Dbaema eùa dao Hindu khi nói ve be'in pbàn mdi con nguèTi cùng quy djnb nhu vily. Dao Sikh cùng phù nhàn sy dge doàn, phàn biét ddng cip. Rdi 5 diéu ràn cirn eùa dao Jain cùng trùng hgp vdi "ngù giiti" trong dao Phàt. Nhùng khài niém ve dao dire eùa Dao Phit lai cùng mang nói dung nhu tnmg "Tam Bào" eùa dao Jaina. Va mot diéu ly thù là theo tmyén thuyèt, Pbàt Thfeh ea ln)ng dao Phàt lai chfnh là hoà thàn thù 9 eùa thàn Vishunu va Siva) eùa dao Hindu.

Ngoài ra, ddi vdi nhfmg tdn giào ngoai nhap, càc tdn giao bàn dja Àn Dd déu ed xu hUtJng boa hgp, tièp thu uyen ebuyen. Thf du: tièp nhiìn ành hudng eùa Hdi giào vd su bình dàng giùa chùng sinh, ành huimg eùa Thièn chùa giào vd beSn phàn phiie vii nhàn lenii. Didu dd dà tao nén sy ddng hoà, giao km nhuàn nhuyen giùa eie tón giaei, ranh gie'ti eàeh biét giùa chùng ducmg nhu bj xoà nhim de lai ca chung sèing vói nhau mòl eàeh thdng nbit, hoà bình trong ngòi nhà chung Àn Dò. Tu dò, tètn giào trò ihành mot thù kbdng thè tbièu nhu hoi thò, nude udng trong dcti sdng tàm linh con nguèti Àn Dò. Tòn giao eó vai Irò dac biét quan trgng va ehi phdi mgi màt euge si'ing dim lòe Àn Dò ngay tu thue't bình minh eùa Ijeh sir.

Hàng miy ngàn ni'un qua, tòn giào Àn Dò dà tdn tai va dà duge nang lén thành dire tin thiéng liéng th&i sàu irong màu thit eùa hem 9(K) triéu nguèti dàn Àn Dò. Tòn giio An Dò rit da dang trong bidu bièn (thf du: dao Phàt, dao Jaina chù tmitng àn ebay tjnb, dao Hdi kiéng tbjt Ign, nguèti theo dao Hindu thò Bò cài va khóng àn thit bò... va meii lón giao lai eó nhfmg ngày le bòi riéng), song lai rài thdng nhit bòi chùng eó cùng chung nói dung co bàn ve quan diém le sdng con nguòi. Dò chfnh là sy tbòng nhài tnmg da dang eùa tón giào An Dò. Diéu iy dà tnròng tdn qua bao thimg tram eùa Ijeh su Àn Dò nhu dòng se'mg Hàng "luòn luòn tròi chày nhung truóe sau luòn luòn vàn là cùng mot dòng song Hàng ay".

98