1  

Tijdbalk  Republiek  &  Verenigde  Staten  examenstof  1477:  Bourgondische  tijd  voorbij,  nu  in  handen  van  de  Habsburgers  (Maria  v.  Bourgondië  x  Maximiliaan  v.  Habsburg).  Karel  de  Stoute  stierf  zonder  zoon,  dus  trouwde  zij  met  Maximiliaan.  1517:  Begin  Reformatie.  Erasmusà  Luther,  Calvijn.  1521:  Inquisitie  (vervolging  ketters).  1534:  Frans  I  niet  meer  tolerant  tegenover  protestanten  (aanplakbiljet).  1536:  Anglicaanse  kerk  staatskerk  (Hendrik  VIII).  1555:  Filips  II  landsheer  v/d  Nederlanden  &  Vrede  v.  Augsburg.  1558:  Elisabeth  I  wordt  koningin.  1566:  Smeekschrift  &  Beeldenstorm.  1567:  Komst  van  Alva,  vanwege  opstand  tegen  Filips  II  o.l.v.  Willem  v.  Oranje.  10e  penning.  1568:  Calvinistisch  verzet  leidt  tot  Nederlandse  Opstand.  1572:  Bloedbruiloft  (Margaretha  v.  Valois  x  Hendrik  v.  Navarra).  1576:  Pacificatie  van  Gent.  1579:  Unie  v.  Atrecht;  Unie  v.  Utrecht.  1580:  Willem  v.  Oranje  vogelvrij.  1581:  Plakkaat  van  Verlatinghe  .  1584:  Willem  v.  Oranje  dood.  1585:  Val  van  Antwerpen  à  sluiting  v/d  Schelde,  Amsterdam  centrum  v/d  wereldhandel.    Maurits  v.  Oranje  stadhouder.  Amsterdam  centrum  v/d  handel.  1586:  Johan  v.  Oldenbarnevelt  raadspensionaris.  1587:  Deductie  v.  Francken.  Na  Anjou+Leicester;  1588:  ontstaan  v/d  Republiek  der  7  Nederlanden  &  Filips  II  stuurt  Spaanse  Armana  à  Engeland.  1589:  Hendrik  v.  Navarra  koning  v.  Frankrijk  (bekeren!).  1596:  Drievoudig  Verbond.  1598:  Edict  v.  Nantes  (Hendrik  v.  Navarra).  1600:  oprichting  EIC.  1602:  Oprichting  VOC  als  opvolger  van  private  voorscompagnieën,  monopolie  handen  in  Azië.    ‘Mare  Liberum’  rechtvaardigde  dit.  1609:  Twaalfjarig  bestand,  wapenstilstand  GEEN  vrede!  Tot  1621.  +  Wisselbank  @  A’dam  1611:  koopmansbeurs  @  A’dam.  1617:  Scherpe  Resolutie,  J.  V.  Barneveld.  1619:  Onthoofding  van  Oldenbarneveldà  rol  v/d  raadspensionaris  kleiner,  rol  v/d  stadhouder  wordt  versterkt  (Frederik  Hendrik).  1618:  30-­‐jarige  oorlog  in  het  Duitse  Rijk.  1621:  Oprichting  WICà  3-­‐hoekshandel,  kaapvaart  tegen  Spanje  (zilvervloot).  1625:  Frederik  Hendrik  stadhouder,  grote  delen  v/d  latere  Generaliteitslanden  veroverd.  1642:  Karel  I  ßà  Oliver  Cromwell  (burgeroorlog)  tot  1645.  1648:  Vrede  van  Munster  (einde  80-­‐jarige  oorlog)  en  vrede  van  Westfalen  (einde  30-­‐jarige  oorlog)  machtevenwicht:  republiek  ßà  Engeland  &  Frankrijk.  1649:  Karel  I  onthoofd,  Cromwell  wordt  Lord  Protector  =  republiek.  1650:  Eerste  Stadhouderloze  tijdperk  à  NL.  Oranjegezinden  ßà  staatsgezinden  tot  1672.  1651:  Akte  v.  Navigatie  (mercantilisme)  1652:  Eerste  Engelse  Zeeoorlog  tot  1654.  1660:  Restauratie,  koning  Karel  II  (afhankelijk  van  parlement.)  1661:  Lodewijk  XIV  koning,  l’etat,  c’est  moi,  zonnekoning,  absolutisme,  droit  divin,  mercantilisme,  intrekken  Edict  v.  Nantes.  1665:  Tweede  Engelse  Zeeoorlog  tot  1667.  1672:  Machtsevenwicht  veranderd:  Republiek  &  Engeland  ßà  Frankrijk  Rampjaar!  

 

Sterre  Boessen  

  2  

1773  Boston  Tea  party  1776  Onafhankelijkheidsverklaring    (declaration  of  independence)  1776  Onafhankelijkheidsoorlog  tot  1783  1787    Amerikaanse  grondwet  1791  Bill  Of  Rights  1800  democratische  revoluties  door  verlichting  en  Franse  revolutie  1823  Monroe  doctrine  1830  Manifest  Destiny  1861-­‐1865  Amerikaanse  burgeroorlog  1865-­‐1877  Reconstructie  1865  Oprichting  Ku  Klux  Klan,  afschaffing  slavernij  +  moord  Lincoln,  economisch  liberalisme  +  Reconstructie  tot  1877  1866  zwarten  krijgen  burgerrechten  1869  Eerste  transcontinentale  spoorweg  gereed  1883    Congres  besluit  tot  bouw  moderne  oorlogsvloot,  1883-­‐1925  imperialisme  1886  Oprichting  American  Federal  of  Labor  (AFL)  1891  Oprichting  Peoples  Party  1896  Hooggerechtshof  staat  Jim-­‐Crow  wetten  toe  1898  Spaans  -­‐  Amerikaanse  oorlog:  Cuba  wordt  Amerikaans  protectoraat,  Filipijnen  worden  Amerikaanse  kolonie  1900  Kleine  bedrijfjes  weggeconcurreerd  door  corporaties/kartels/trust  1901-­‐1908    President  Theodore  Roosevelt  1903-­‐1914  Bouw  Panama  kanaal  1909  Oprichting  NAACP  1913-­‐1921  President  Wilson  1917  VS  nemen  deel  aan  WOI  1919-­‐1920  Red  Scare  1919  Vrede  van  Versailles,  oprichting  Volkenbond  1929  Beurskrach  op  Wall  Street  1933  Begin  New  Deal  1933-­‐1945  President  Franklin  D  Roosevelt  1935  1e  Neutraliteitswet  1940  Roosevelt  3e  keer  president  1941  Lend  Lease  Act,  Atlantisch  handvest,  aanval  Pearl  Harbour,  VS  doet  mee  aan  WOII,  G.I  Bill  1945  Conferentie  Jalta,  oprichting  VN,  conferentie  Potsdam  1945-­‐1953  Truman  president  1947  Begin  Marshallhulp  en  containmentpolitiek  1948  Berlijncrisis  1949  Oprichting  NAVO,  Sovjet-­‐Unie  krijgt  atoombom,  China  wordt  communistisch      1950-­‐1953  Korea-­‐oorlog  1950  McCarthy  begint  anticommunistische  heksenjacht  1953-­‐1961  Eisenhower  president  1955  Busboycot  onder  leiding  van  Martin  Luther  King  1957  rellen  Little  Rock  1961-­‐1963  Kennedy  president  1961  Bouw  van  de  Berlijnse  Muur  1962  Cubacrisis  1963  Moord  op  Kennedy  1963-­‐1969  Johnson  president  1964  Tonkinresolutie,  begin  van  de  Vietnamoorlog  1964  Civil  Rights  Act  aangenomen  1965  Voting  Rights  Act  aangenomen  

  3  

       Belangrijke  symbolen  Ezel  –  Democraten  Uncle  Sam  –  VS  Witte  Huis  –  President  Capitol  –  Congres  Olifant  -­‐  Republikeinen  Visarend  -­‐  VS  Hooggerechtshof  -­‐  rechterlijke  macht    Presidenten  en  hun  beleid/kenmerken  Theodore  Roosevelt:  Progressive  Movement,  Trust  buster,  Pure  Food  and  Drug  Act  (wet  op  de  zuiverheid  van  voedings-­‐  en  geneesmiddelen)  Nationale  parken,  ‘speak  softly  but  carry  a  big  stick’,  Panama  kanaal,  krachtige  overheid.  Woodrow  Wilson:  Progressive  Movement,  Veertien  Punten,  FDA  (Food  and  Drug  Administration),  oprichting  Volkenbond,  War  Industries  Board,  1917  oorlogseconomie,  Vredesverdrag  van  Versailles  ß  werd  nietig  verklaard  door  congres.  Warren  G.  Harding  &  Calvin  Coolidge:  vrije  marktmechanisme,  Big  Business,  verhoging  invoerrechten,  weinig  overheidsingrijpen.  Roaring  twenties.  Herbert  Hoover:    Tijdens  Grote  Depressie,  invoerrechten,  sluitende  begroting,  leningen  aan  banken  en  boeren,  economisch  liberalisme,  New  Capitalism.  Franklin  Delano  Roosevelt:  New  Deal=  relief,  recovery,reform,  Broad  Executive  Power,  Good  Neighbor  Policy,  ‘the  only  thing  we  have  to  fear  is  fear  itself’,  alfabet  wetten,  Lend  Lease  Act,  Atlantisch  Handvest.  Harry  Truman:  Fair  Deal,  einde  WOII,  begin  Koude  oorlog,  Korea  oorlog,  Truman  doctrine,  Marshallplan.  Dwight  David  "Ike"  Eisenhower:  New  en  Fair  deal  blijven  bestaan  maar  worden  niet  uitgebreid,  waarschuwde  voor  groei-­‐militair-­‐industrieel-­‐complex,  Little  Rock  (Brown  vs.  Board  of  Education  Topeka),  McCarthyisme,  Burgers  moeten  minder  afhankelijk  zijn  van  overheidsorganisaties→    einde  aan  loon-­‐  en  prijscontrole  door  federale  overheid  +  minder  subsidies  voor  boeren.  John  Fitzgerald  Kennedy:  Galbraith’s  ideeën,  doel:  stilstand→  vooruitgang,  activeren  ‘oude’  pioniersgeest,  Investeren  in  ruimtevaartprogramma/  onderwijs,  meer  sociale  welvaart,  actieve  rol  overheid,  Cubacrisis,  Invasie  op  de  varkensbaai,  Berlijnse  muur  werd  gebouwd  onder  leiding  van  Nikita  Chroesjtsjov.    Lyndon  Baines  Johnson:  krijgt  ideeen  van  Kennedy  doorgeloodst  zoals  Civil  Rights  Act,  Voting  Rights  Act,  Civil  Rights  Bill    (hij  was  zelf  Texaan  en  iedereen  was  nog  gechoqueerd  van  Kennedy’s  dood)  Great  Society  en  ‘war  on  poverty’  viel  tegen  i.v.m.  geld  naar  Vietnamoorlog  en  Tonkin  Resolutie.  Civil  Rights  Movement,  long  hot  summers,  kritiek  op  consumptiemaatschappij  en  Vietnam.    

  4  

Doel   New  Deal  FDR  -­‐ reorganisatie  v/d  

banken  -­‐ nationale  

economische  planning  

-­‐ actieve  rol  overheid  -­‐ boeren  kregen  

subsidie  (overprod.)  -­‐ tegengaan  

overproductie  slechte  werkomstandigheden  +  werkeloosheid  

-­‐ alfabetwetten  -­‐ versterken  

vakbonden    

Hooggerechtshof  keurt  sommige  NW-­‐wetten  af,  hooggerechtshof  ßà  FDR  

Fair  Deal  truman  -­‐ uitbreiding  ND  -­‐ sociale  

wetgeving,  onderwijs  en  burgerrechten  

-­‐ veel  verworpen  door  Congres  

-­‐ Uitbreiding  burgerrechten  (  behalve  in  het  leger)  

-­‐ verhoging  minimumloon,  betere  sociale  wetgeving,  betere  huisvesting  allerarmsten  

-­‐ de  zwarte  bevolking  beschermen  

-­‐ steun  geven  aan  zwarten  en  blanken  voor  gelijke  rechten  (double  v,  great  migration)    

De  conservatieve  meerderheid  in  het  congres  blijft  nieuw  beleid  tegenwerken    

New  Frontier  JFK  -­‐ actieve  rol  overheid  -­‐ doel:  stilstand→  

vooruitgang  -­‐ activeren  ‘oude’  

pioniersgeest  -­‐ Investeren  in  

ruimtevaartprogramma/  onderwijs  

-­‐ Bestrijden  armoede  -­‐ Meer  sociale  

welvaart  -­‐ Geïnspireerd  op  

Galbraith’s  ideeën            Meeste  voorstellen  van  Kennedy  worden  geblokkeerd  door  een  in  meerderheid  conservatief  congres  

Great  Society  Joh  -­‐  “war  on  poverty”  -­‐  uitbreiding  gezondheidszorg  voor  bejaarden,    -­‐  voedselbonnen  voor  de  armen,  Model  Cities  Act  (ivm  sloppenwijken),  milieuwetten  -­‐  1964:  Voting  Rights  Act    Great  Society  loopt  vast  door  bezuinigingen  +  Vietnam  oorlog