Hazırlayan: Mehmet Ali ORAN

TÜRKİYE-FAS STA VE ETKİLERİ (STA’nın Yürürlüğe Giriş Tarihi: 1 Ocak 2006)

1.FAS GENEL EKONOMİK VE TİCARİ BİLGİLERİ

1.1. Fas Hakkında Genel Ekonomik Bilgiler

Nüfus, Kişi (2017) 35.739.580

GSYH Cari Fiyatlarla, Bin$ (2017) 109.708.728

Kişi Baş.Düşen Milli Gelir, $ (2017) 2.860

Tarım Ort.Güm.Ver. (2018) %27,6

Sanayi Ort.Güm.Ver. (2018) %8,8

İhracat, Milyon $, (2017) 25.606

İthalat, Milyon $, (2017) 45.083

Hizmet İhracatı, Milyon$, (2017) 16.524

Hizmet İthalatı, Milyon$, (2017) 8.686

İhracatımız, Milyon $, (2018) 1.989

İthalatımız, Milyon $, (2018) 715

Diğer Ülkelerle STA'ları EFTA, AB, PAFTA*, Türkiye, ABD

* Pan Arab Free Trade Area

1

1.2. Yıllar İtibariyle Fas’ın Dış Ticaretinin Gelişimi

FAS’IN DIŞ TİCARETİNİN GELİŞİMİ2015

(Bin Dolar)2016

(Bin Dolar)2017

(Bin Dolar)2018

(Bin Dolar)İhracat 22,036,820 22,858,289 25,606,854 29,330,296İthalat 37,545,666 41,696,102 45,083,310 51,251,406Hacim 59,582,486 64,554,391 70,670,164 80,581,702Denge -15,508,846 -18,837,813 -19,476,456 -21,921,110

Kaynak: TradeMapFAS’IN DIŞ TİCARETİ

2015 2016 2017 2018

-40,000,000

-20,000,000

0

20,000,000

40,000,000

60,000,000

80,000,000

100,000,000

Fas Dış Ticareti bin$

İhracat İthalat Hacim Denge

1.2.1 Yıllar İtibariyle Fas’ın Dış Ticaretinde Başlıca Ürünler *

Fas’ın İhracatındaki İlk 10 ÜrünNo GTİP Ürün 2016

(bin$)2017 (bin$)

2018 (bin$)

Toplam TÜM ÜRÜNLER 22,858,289 25,606,854 29,330,2961 8703 Otomobiller 2,947,098 3,197,707 3,578,8462 8544 Yalıtılmış tel kablo 2,459,477 2,782,037 3,304,9543 3105 Nitrojen, fosfor ve potasyum

karışımı gübreler 1,827,332 2,276,375 2,807,668

4 2809 Difosfor, Pentoksit 1,138,951 1,097,124 1,473,3405 6204 Kadın takımları, elbiseleri,

ceketleri ve etekleri 1,003,861 1,108,105 1,212,105

6 2510 Tabii Alüminyum-Kalsiyum Fosfatlar - Öğütülmemiş 756,299 863,822 883,011

7 0307 Yumuşakçalar 752,140 823,615 838,6318 8803 Hava ve Uzay Aracı Parçaları 435,861 571,364 792,6209 1604 Hazır ve korunmuş balık ve

havyar 627,850 677,450 744,436

10 0702 Domates, taze veya dondurulmuş 512,007 578,154 686,784

* 2018 yılı sıralı

2

Kaynak: TradeMap

3

Fas’ın İthalatındaki İlk 10 ÜrünNo GTİP Ürün 2016

(bin$)2017 (bin$)

2018 (bin$)

Toplam TÜM ÜRÜNLER 41,696,102 45,083,310 51,251,4061 2710 Petrol yağları 3,546,382 4,625,957 5,764,8632 8703 Otomobiller 1,983,087 2,199,727 2,382,2943 2711 Petrol gazı 1,132,864 1,421,871 1,660,6934 8544 Yalıtılmış tel kablo 1,113,750 1,231,121 1,303,6895 8708 Motorlu kara taşıtları

aksamları 602,279 1,044,123 1,158,705

6 1001 Buğday ve tahıllar 1,304,339 846,948 977,6697

2503Süblimleşmemiş,

çökelmemiş ve koloidal olmayan sülfür

455,236 521,072 854,583

8 8803 Hava ve uzay aracı parçaları 335,285 561,343 821,189

9 2701 Kömür ve kömürden üretilen katı yakıtlar 449,692 468,651 743,788

10 8517 Telefon setleri 488,594 649,347 740,665

Kaynak: TradeMap

1.2.2. Yıllar İtibariyle Fas’ın Başlıca Ticaret Ortakları

Fas’ın İhracatındaki İlk 10 Ülke (bin $)(*)

No Ülkeler 2016(bin$)

2017(bin$)

2018(bin$) Pay(%)

# Toplam 22,858,289 25,606,854 29,330,296 100

1 İspanya 5,336,411 6,062,450 6,926,562 23.6

2 Fransa 4,827,951 5,856,471 6,387,735 21.8

3 ABD 795,396 1,009,722 1,378,494 4.7

4 İtalya 1,062,473 1,178,481 1,255,807 4.3

5 Hindistan 758,469 664,754 1,097,731 3.7

6 Almanya 629,383 722,489 928,923 3.2

7 Birleşik Krallık 669,922 604,867 830,353 2.8

8 Brezilya 590,198 756,621 764,847 2.6

9 Hollanda 502,832 554,400 660,268 2.3

10 Türkiye 758,202 706,822 591,772 2(*) Sıralama 2018 yılına göre yapılmıştırKaynak: TradeMap

4

İspanya16%

Fransa12%

Çin10%

ABD8%

İtalya6%

Almanya5%

Türkiye5%

Rusya Federasyonu3%

Portekiz3%

Suudi Arabistan2%

Diğer31%

Fas'ın Başlıca İhracat Ortakları

İspanya Fransa Çin ABDİtalya Almanya Türkiye Rusya FederasyonuPortekiz Suudi Arabistan Diğer

Fas’ın İthalatındaki İlk 10 Ülke (bin $)(*)

No Ülkeler 2016(bin $)

2017(bin $)

2018(bin $) Pay%

# Toplam 41,696,102 45,083,310 51,251,406 1001 İspanya 6,553,541 7,608,748 8,109,269 15.82 Fransa 5,513,787 5,364,152 6,089,286 11.93 Çin 3,804,066 4,082,507 5,039,863 9.84 ABD 2,659,314 3,087,055 4,067,059 7.95 İtalya 2,264,123 2,621,582 2,864,186 5.66 Almanya 2,452,468 2,719,289 2,498,127 4.97 Türkiye 1,849,358 1,983,139 2,294,342 4.58 Rusya Federasyonu 1,020,936 963,650 1,763,866 3.49 Portekiz 1,226,097 1,387,773 1,325,895 2.610 Suudi Arabistan 799,423 876,243 1,169,519 2.3

Kaynak: TradeMap (*) Sıralama 2018 yılına göre yapılmıştır.

5

İspanya16%

Fransa12%

Çin10%

ABD8%

İtalya6%

Almanya5%

Türkiye5%

Rusya Federasyonu3%

Portekiz3%

Suudi Arabistan2%

Diğer31%

Fas'ın Başlıca İthalat Ortakları

İspanya Fransa Çin ABDİtalya Almanya Türkiye Rusya FederasyonuPortekiz Suudi Arabistan Diğer

6

2. TÜRKİYE-FAS EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİ

2.1. Türkiye-Fas İkili Ticaretin Gelişimi

Yıllar İhracat(bin$)

İhracat

Değişim %

İthalat(bin$)

İthalat Değişim

%

Denge(bin$)

Hacim(bin$)

2003 180.779 30,7 76.990 12,7 103.789 257.7692004 330.059 82,6 105.778 37,4 224.281 435.8372005 370.825 12,4 143.231 35,4 227.594 514.0562006 551.377 48,7 173.902 21,4 377.475 725.2802007 721.595 30,9 198.460 14,1 523.135 920.0552008 957.769 32,7 360.520 81,7 597.249 1.318.2882009 600.456 -37,3 234.729 -34,9 365.727 835.1862010 623.957 3,9 396.798 69,0 227.160 1.020.7552011 920.896 47,6 419.945 5,8 500.951 1.340.8412012 1.014.906 10,2 429.482 2,3 585.423 1.444.3882013 1.192.900 17,5 572.206 33,2 620.694 1.765.1062014 1.406.566 17,9 639.849 11,8 766.717 2.046.4152015 1.337.555 -4,9 710.636 11,1 626.919 2.048.1902016 1.469.043 9,8 918.164 29,2 550.878 2.387.2072017 1.657.718 12,8 924.062 0,6 733.656 2.581.7792018 1.989.628 20,0 715.715 -22,5 1.273.913 2.705.343

2018 / (1-2 ) 305.924 20,6 101.282 -12,7 204.642 407.206

2019 / (1-2 ) 393.652 28,7 51.638 -49,0 342.014 445.290

7

Fas ile İkili Ticaretimizin Seyri (milyon $)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

181330 371

551722

958

600 624

9211,015

1,193

1,407 1,3381,469

1,658

1,990

77 106 143 174 198361

235397 420 429

572 640 711918 924

716

Fas ile İkili Ticaretimizin Seyri

İhracat İthalat

STA'nın yürürlüğe girişi 1 Ocak 2006

Türkiye’nin Fas İthalat Pazarı İçindeki Payı (%) ve Fas’ın Türkiye İthalat Pazarı İçindeki Payı (%)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180.11 0.11 0.12 0.12 0.12 0.18 0.17 0.21 0.17 0.18 0.23 0.26 0.34 0.46 0.4 0.32

1.5

2 1.9

2.7 2.72.5

2.2 2.2

2.6 2.5

3

3.6

4.24.4 4.4 4.5

İkili Ticarette Karşılıklı Paylar

Fas'ın Payı Türkiye'nin Payı

STA'nın yürürlüğe girişi

1 Ocak 2006

8

2.1.1. Yıllar İtibariyle Fas’a İhracatımızda Başlıca Ürünler ($)

No Kod Ürün 2016 2017 2018Pay

(2018)%

Fas’ın İth.’da

TR Payı (2018) %

Toplam TÜM ÜRÜNLER 1.469.043.000 1.657.718.000 1.989.628.000 100 3,9

1 8703

BİNEK OTOMOBİLLERİ VE ESAS İTİBARİYLE İNSAN TAŞIMAK ÜZERE İMAL EDİLMİŞ DİĞER MOTORLU TAŞITLAR (YARIŞ

114.497.373 158.913.366 189.830.963 9,54 10,4

2 8407

KIVILCIM İLE ATEŞLEMELİ İÇTEN YANMALI DOĞRUSAL VEYA DÖNER PİSTONLU MOTORLAR (PATLAMALI MOTOR)

43.777.997 82.793.056 130.879.627 6,58 0,3

3 7216 DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN PROFİLLER 49.357.178 66.293.572 85.391.166 4,29 44,4

4 8704 EŞYA TAŞIMAYA MAHSUS MOTORLU TAŞITLAR 63.969.539 53.252.215 73.264.696 3,68 17,5

5 7207 DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN YARI MAMULLER 12.631.881 27.905.227 49.910.210 2,51 18,8

6 8418

BUZDOLAPLARI, DONDURUCULAR VE DİĞER SOĞUTUCU VE DONDURUCU CİHAZLAR VE ISI POMPALARI

37.935.385 41.111.314 49.795.474 2,50 23,5

7 8708 KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA VE AKSESUARLAR 48.325.716 41.146.341 46.761.569 2,35 6

8 4011 KAUÇUKTAN YENİ DIŞ LASTİKLER 32.288.393 33.577.390 44.739.502 2,25 16,1

9 7113

MÜCEVHERCİ EŞYASI VE AKSAMI (KIYMETLİ METALLERDEN VEYA KIYMETLİ METALLERLE KAPLAMA METALLERDEN)

97.099.486 50.518.110 37.723.091 1,90 56,2

10 5209

PAMUKLU MENSUCAT (AĞIRLIK İTİBARİYLE % 85 VEYA DAHA FAZLA PAMUK İÇEREN VE M2 AĞIRLIĞI 200 GR. I GEÇE

45.601.050 41.429.504 33.070.565 1,66 31,5

11 8904 RÖMORKÖRLER VE İTİCİ GEMİLER 31.822.036 1,60 *

12 2402TÜTÜN/TÜTÜN YERİNE GEÇEN MADDELERDEN PUROLAR, SİGARİLLOLAR VE SİGARALAR

31.142.875 31.453.623 30.981.248 1,56 33,9

13 7214

DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN ÇUBUKLAR (DÖVÜLMÜŞ, SICAK HADDELENMİŞ, HADDELEME İŞLEMİNDEN SONRA BURU

15.055.986 20.425.981 25.602.060 1,29 60,9

14 5516 SUNİ DEVAMSIZ LİFLERDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT 15.658.831 16.769.568 25.117.949 1,26 22

15 870210 VEYA DAHA FAZLA KİŞİ TAŞIMAYA MAHSUS (SÜRÜCÜ DAHİL) MOTORLU TAŞITLAR

12.827.433 21.584.291 22.080.217 1,11 45,5

16 9403 DİĞER MOBİLYALAR VE BUNLARIN AKSAM VE PARÇALARI 13.615.314 18.593.968 20.789.190 1,04 12

17 5702

DOKUNMUŞ HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI

23.242.472 33.740.141 19.054.468 0,96 77,5

18 7108

ALTIN (PLATİN KAPLAMALI ALTIN DAHİL) (İŞLENMEMİŞ VEYA YARI İŞLENMİŞ YA DA PUDRA HALİNDE)

6.362.066 8.969.325 18.692.397 0,94 99,9

19 7213

DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN FİLMAŞİN (SICAK HADDELENMİŞ, KANGAL HALİNDE)

17.416.486 12.508.260 17.835.822 0,90 27,8

20 5407SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT

18.011.972 21.628.706 17.572.523 0,88 6,3

*Fas’ın bu üründe tüm dünyadan ithalatı 8.473.000 olarak göründüğünden yüzdelik değer alınmamıştır.

9

2.1.2. Yıllar İtibariyle Fas’tan İthalatımızda Başlıca Ürünler($)

No Kod Ürün 2016 2017 2018 Pay (2018)%

TR’nin İth.’da

Fas'ın Payı (2018)%

Toplam TÜM ÜRÜNLER 918.164.000 924.062.000 715.715.000 100% 0,3

1 8703

BİNEK OTOMOBİLLERİ VE ESAS İTİBARİYLE İNSAN TAŞIMAK ÜZERE

İMAL EDİLMİŞ DİĞER MOTORLU TAŞITLAR

367.515.160 389.388.315 208.077.117 29,07 3,5

2 2809 DİFOSFOR PENTAOKSİT, FOSFORİK ASİT VE POLİFOSFORİK ASİTLER 61.337.210 57.806.663 120.408.717 16,82 68

3 2301ET, SAKATAT, DENİZ HAYVANI VS. (YEMEYE UYGUN OLMAYAN) UNU,

PELLETİ, KIKIRDAKLARI77.575.628 70.434.982 77.683.567 10,85 38,4

4 2510TABİİ KALSİYUM FOSFATLAR, TABİİ ALUMİNYUM KALSİYUM FOSFAT VE

FOSFATLI TEBEŞİR66.701.943 65.639.432 73.245.587 10,23 91,7

5 3105

AZOT, FOSFOR VE POTASYUMUN İKİSİNİ VEYA ÜÇÜNÜ İÇEREN MİNERAL VEYA KİMYASAL

GÜBRELER

58.632.084 101.598.590 46.124.593 6,44 12,6

6 7106

GÜMÜŞ (ALTIN VEYA PLATİN YALDIZLI GÜMÜŞ DAHİL)

(İŞLENMEMİŞ VEYA YARI İŞLENMİŞ YA DA PUDRA HALİNDE)

40.190.062 36.121.488 26.264.381 3,67 18,4

7 7108ALTIN (PLATİN KAPLAMALI ALTIN DAHİL) (İŞLENMEMİŞ VEYA YARI

İŞLENMİŞ YA DA PUDRA HALİNDE)103.579.236 47.284.944 21.890.570 3,06 0,2

8 6204

KADINLAR VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET,

BLAZER, ELBİSE, ETEK, PANTOLON ETEK, VB.

16.179.297 18.186.873 19.465.234 2,72 7,4

9 0303 BALIKLAR (DONDURULMUŞ) 14.180.236 15.755.242 14.140.851 1,98 15,4

10 8704 EŞYA TAŞIMAYA MAHSUS MOTORLU TAŞITLAR 16.169.884 20.948.347 7.603.973 1,06 0,9

11 4821 KAĞIT VEYA KARTONDAN HER CİNS ETİKETLER 5.415.910 6.434.803 7.359.796 1,03 16,3

12 6206KADINLAR VE KIZ ÇOCUKLAR İÇİN

BLUZLAR, GÖMLEKLER VE GÖMLEK-BLUZLAR

6.542.735 7.148.833 7.180.680 1,00 7,7

13 6202

KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN MANTO, KABAN, KOLSUZ CEKET, PELERİN, ANORAKLAR (KAYAK CEKETLERİ

DAHİL)

6.018.398 5.962.909 6.195.092 0,87 4,3

14 6203

ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET,

BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY

5.456.241 6.009.813 5.543.797 0,77 2,7

15 8544 İZOLE EDİLMİŞ TELLER, KABLOLAR VE DİĞER ELEKTRİK İLETKENLER 5.803.192 5.893.883 5.199.072 0,73 0,6

16 6104

KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER,

ETEK, PANTOLON, VB. (ÖRME VEYA KROŞE)

3.893.276 3.671.043 4.816.262 0,67 6,7

17 1701KAMIŞ/PANCAR ŞEKERİ VE

KİMYACA SAF SAKKAROZ (KATI HALDE)

14.990.943 6.209.191 3.830.234 0,54 4,6

18 7801 İŞLENMEMİŞ KURŞUN 1.401.599 3.824.320 0,53 1,2

19 8708 KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA VE AKSESUARLAR 4.015.069 2.731.777 3.376.896 0,47 0,06

10

20 5209

PAMUKLU MENSUCAT (AĞIRLIK İTİBARİYLE % 85 VEYA DAHA FAZLA PAMUK İÇEREN VE M2 AĞIRLIĞI 200

GR. I GEÇEN

2.767.374 3.216.359 3.057.673 0,43 0,9

11

2.2. Türkiye-Fas STA’nın İçeriği

2.2.1 Türkiye-Fas STA Hakkında Genel Bilgiler

Ülkemiz ile Fas Krallığı arasında 7 Nisan 2004 tarihinde İstanbul’da imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması (STA) 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sanayi mallarında uygulanan gümrük vergilerinin tedricen kaldırılması 1 Ocak 2015’te tamamlanmıştır.

Anlaşma Kapsamı

İmza ve Yürürlük Bilgileri

İmza Tarihi 07.04.2004

İmza Yeri Ankara / Türkiye

İmzalayanlar

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan

Fas Başbakanı Sn. Driss JettouUygun Bulma Kanunu Kanun No: 5248 / RG 27.10.2004 / 25626

Yürürlüğe Giriş KararnamesiKarar Sayı: 8170 / RG 28.12.2004 / 25684(1. Mükerrer)

Yürürlüğe Giriş Tarihi 01.01.2006

Anlaşma Kapsamı

Mal ticaretinde tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması, hayvan ve bitki sağlığı önlemleri, hizmetler, doğrudan yabancı yatırımlar, iç vergilendirme, kamu alımları, devlet yardımları, fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları, menşe kuralları, ödemeler dengesi önlemleri, anti-damping ve korunma önlemleri

Gümrük Vergisi Düzenlemeleri

Sanayi Ürünleri: Ülkemiz tarafından, Fas menşeli sanayi ürünleri için uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergiler STA’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte kaldırılmıştır.Fas tarafı ise ülkemiz menşeli sanayi mallarının Fas’a ithalatında uygulanan gümrük vergilerini, Anlaşmanın eki Protokol I’de belirtilen ürünler hariç olmak üzere, STA’nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile sıfırlanmıştır. Protokol I eki Liste I, Liste II kapsamı Türkiye menşeli eşyanın Fas’a ithalatında uygulanan gümrük vergileri 1 Ocak 2015 tarihi itibari ile kaldırılmıştır. Liste III kapsamında belirtilen ürünler, Anlaşma kapsamındaki tarife liberalizasyonundan yararlanmamaktadır.

Tarım Ürünleri: Taraflar, belirli sayıda tarım ürününde karşılıklı olarak tarife kotaları kapsamında gümrük vergisi indirimi ve/veya muafiyeti şeklinde taviz tanımışlardır.

12

2.2.2 STA Taviz Yapısı

Sanayi Ürünleri Gümrük Vergisi Düzenlemesi

STA ekinde yer alan Protokol I hükümleri uyarınca, bazı kullanılmış eşya (kullanılmış veya yenilenmiş dış lastikler, kullanılmış giyim eşyası, kullanılmış taşıtlar, kullanılmış beyaz eşya, kullanılmış diğer bazı ev eşyası) Anlaşma ile ihdas edilen tavizli rejim haricinde tutulmuş, bunun dışında tüm sanayi ürünleri bakımından bir tercihli rejim yaratılmıştır. Bu çerçevede, ülkemizin Fas menşeli sanayi ürünleri ithalatına uyguladığı bütün gümrük vergisi ve eş etkili vergiler, Anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile birlikte sıfırlanmıştır. Buna mukabil, Fas’ın ülkemize tatbik ettiği vergiler yönünden Fas tarafınca hassasiyet arz eden ürünler için gümrük vergilerinin 9 yıllık bir geçiş dönemi zarfında kaldırılması öngörülmüştür. Buna göre, Fas, ülkemiz menşeli sanayi mallarına tatbik ettiği gümrük vergisi ve eş etkili vergileri 1 Ocak 2015’te kaldırmıştır.

Fas, tekstil ve konfeksiyon sektöründe ülkemizden ithalat artışı nedeniyle yaşanan sorunlar gerekçesiyle, Anlaşma’nın 17. Maddesi uyarınca nihai tekstil ve hazır giyim ürünlerinde Türkiye’den ithalatta uygulanan gümrük vergilerini 1 Ocak 2018 tarihi itibariyle yükseltmiştir.

Bu kapsamda, 54- Filamentler, 55- Lifler, 57- Halılar, 58- Dokunmuş Mensucat, 60- Örme Eşya, 61- Örme Giyim Eşyası, 62- Örme Olmayan Giyim Eşyası ve 63- Diğer Hazır Eşya Fasıllarında yer alan 700 satır üründe ülkemize uygulanan gümrük vergileri, MFN’nin %90’ına kadar yükseltilmiştir.

Türkiye-Fas STA Ortak Komitesi’nin 3 Nisan ve 3 Temmuz 2018 tarihlerinde yapılan toplantılarında, tedbirlerin Anlaşma kapsamındaki hukuki sınırı olan 1 Ocak 2019 tarihinde kaldırılması talep edilmiştir. Buna karşılık ortak ticaret ve yatırım organizasyonları gibi pozitif gündem maddeleri üzerine odaklanılması teklif edilmiş, balıkçılık ürünlerinde Fas’a tavizler verilmesi konusunu müzakere etmeye hazır olduğumuz belirtilmiştir.

Fas tarafından alınan önlemin 2019 yılında uygulanmaya devam etmesi halinde Türkiye’nin dengeleyici tedbir alma hakkı olduğu, bu çerçevede de, Fas’ın Türkiye’ye yönelik ihracatında önemli paya sahip olan tekstil, otomotiv ve gübre gibi sektörlerin hedef alınabileceği vurgulanmıştır.

Son olarak, Fas Büyükelçisi’nin Ticaret Bakanımıza göndermiş olduğu 2 Ağustos 2018 tarihli mektupla, geçici olarak alınan önlemin ürün listesi kısmen daraltılarak 4 yıla uzatıldığı bildirilmiştir.

Tarım Ürünleri Gümrük Vergisi Düzenlemesi

Taraflar, belirli tarım ürünlerinde karşılıklı olarak tarife kotaları kapsamında gümrük vergisi indirimi ve/veya muafiyeti şeklinde taviz tanımışlardır.

Türkiye menşeli tarım ürünlerinin Fas’a ithalatında uygulanan tercihli düzenlemeler:

Armonize Sistem

ÖZET TANIM KOTA (TON) UYGULANACAKVERGİ

y. 040690 Diğer peynirler (Feta, Kaşkaval, Tulum) 100 %50

060110Çiçek soğanları, yumrular, yumrulu kökler, küçük soğanlar, sürgün başları ve rizomlar 20 %10

y. 071320 Ekim amacıyla kullanılan türden nohut tohumları

100 %10

13

y. 071320 Diğer nohutlar %40

y. 071340Ekim amacıyla kullanılan türden mercimek tohumları 50 %10

y. 071340 Diğer mercimekler 100 %40

07139010Ekim amacıyla kullanılan türden baklagil tohumları 10 %10

080221 Kabuklu fındık, taze veya kurutulmuş 50 %35080222 Kabuksuz fındık, taze veya kurutulmuş %35080250 Antep fıstığı, taze veya kurutulmuş 20 %35080420 Kuru incir 20 %35080620 Kuru üzüm 100 %35090930 Kimyon tohumları 150 %35120740 Susam tohumları 150 %40

Bu aşamada, tarım ürünleri için Türkiye menşeli ürünlere STA’da tanınan tavizlerin MFN’ye göre hiçbir avantajı kalmamış olup bir ürün hariç (kuru incir) dezavantajlı konumda bulunulmaktadır. Bu nedenle, STA dışında tercihsiz menşe kapsamında ticaret yapılması yolunun benimsenmesi daha uygundur. Tarım ürünleri taviz oranları ve AB ve MFN oranlarıyla karşılaştırmasında son durumu gösteren tablo aşağıda yer almaktadır:

Armonize Sistem

ÖZET TANIM TR-STA-KOTA (TON)

TR-STA UYGULAN

ACAK VERGİ %

AB MFN

Y 040690 Diğer peynirler (feta, Kaşkaval, Tulum) 100 %50 %0 %10 veya % 17.5

060110 Çiçek soğanları, yumrular, yumrulu kökler, küçük soğanlar, sürgün başları ve rizomlar

20 %10 %0 %2.5

Y 071320 Ekim amacıyla kullanılan türden nohut tohumları

100 %10 %0 %2.5

Y 071320 Diğer nohutlar %40 % 14.7 %40Y 071340 Ekim amacıyla kullanılan türden

mercimek tohumları50 %10 %0 %2.5

Y 071340 Diğer mercimekler 100 %40 %0 veya 14.7

(kabuğu soyulmamışsa)

%40

07139010 Ekim amacıyla kullanılan türden baklagil tohumları

10 %10 %0 %2.5

080221 Kabuklu fındık, taze veya kurutulmuş 50 %35 %0 %2.5080222 Kabuksuz fındık, taze veya kurutulmuş %35 %0 %10080250 Antep fıstığı, taze veya kurutulmuş 20 %35 %0 %2.5080420 Kuru incir 20 %35 %0 %40080620 Kuru üzüm 100 %35 %9.8 %30

14

090930 Kimyon tohumları 150 %35 %0 %2.5 veya 25(öğütülmü

ş kimyon için)

120740 Susam tohumları 150 %40 %0 %2.5

15

2.2.3 STA’nın İkili Ticaret Üzerine Etkileri (1 Ocak 2006- 31 Aralık 2014 Dönemi)

STA’nın Türkiye’nin ihracat ve ithalatına etkisi

Ülkemiz tarafından, Fas menşeli sanayi ürünlerine uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergiler STA’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte kaldırılmıştır. Fas tarafı ise ülkemiz menşeli sanayi mallarının Fas’a ithalatında uygulanan gümrük vergilerini, Anlaşmanın eki Protokol I’de belirtilen ürünler hariç olmak üzere, STA’nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile sıfırlanmıştır. Protokol I eki Liste I, Liste II kapsamı Türkiye menşeli eşyanın Fas’a ithalatında uygulanan gümrük vergileri 1 Ocak 2015 tarihi itibari ile kaldırılmıştır.

STA’nın yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2006 tarihinden önceki yıl 370 milyon dolar olan ihracatımız, 2018 yılı itibarıyla %436 artış göstererek 1 milyar 989 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. STA’nın yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2006 tarihinden önceki yıl 143 milyon dolar olan ithalatımız, 2018 yılı itibarıyla %400 artış göstererek 715 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

3. STA’NIN YATIRIMLAR AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Son yıllarda özellikle Fas Hükümeti’nin giriştiği özelleştirme faaliyetleri neticesinde ülkeye giriş yapan doğrudan yabancı sermayede önemli bir artış gözlemlenmiştir. Fas’taki yabancı yatırımların sektörel dağılımına baktığımızda bankacılık, enerji, turizm ve sanayi sektörleri başta gelmektedir.

“World Investment Report”a göre 2017 yılı itibariyle Fas’taki doğrudan yabancı yatırım stoku sırasıyla 62 milyar 664 milyon dolardır. Özellikle Fransız Safran ve Renault firmaları Fas’ta önemli yatırımlar yapmışlardır. Fransa, Singapur ve Birleşik Arap Emirlikleri Fas’ta önemli yatırımları bulunan ülkelerdir. Fas tarafından yurtdışına yapılan doğrudan yabancı yatırım stoku ise 2017 yılı itibariyle 5 milyar 892 milyon dolardır.

İki ülke arasındaki Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 08.04.1997 tarihinde imzalanmış olup 04.05.2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. STA’nın yürürlüğe girdiği 2006 yılından bu yana Türk firmaları tarafından Fas pazarına duyulan ilgi artmış olup, bu kapsamda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası verilerine göre, Türk firmaları tarafından Fas’ta 2006-2019 yılları arasında toplam 116 Milyon ABD Doları değerinde doğrudan yatırım gerçekleştirilmiştir. Fas firmalarının aynı dönem için Türkiye’de doğrudan yatırımı bulunmamaktadır.

4. TARİFE DIŞI ENGELLER

4.1 Genel Uygulamalar:

İthalat ve ihracata ilişkin serbestlik politikalarını hayata geçiren 1989 tarihli Dış Ticaret'e ilişkin Kanunun yansıra, 1994 yılında Dünya Ticaret Örgütü'ne üye olması Fas'ın dışa açılma sürecine ivme kazandırmıştır.

Dış Ticarete ilişkin 13-89 sayılı Kanun uyarınca kamu güvenliği, kamu ahlakı, insan sağlığı, hayvanların, bitkilerin veya çevrenin korunması amacına yönelik tedbirler, sanatsal tarihi ve arkeolojik değer taşıyan eşyanın korunması ve ülkenin mali durumunda ortaya çıkacak değişiklikler saklı tutulmak kaydıyla ve belli miktar kısıtlamalarına tabi tutulan ürünler dışında tüm ürünlerin Fas'a ithalatı serbesttir.

Fas, Arap Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması, Avrupa Birliği ile Serbest Ticaret Anlaşması, EFTA Devletleri ile Serbest Ticaret Anlaşmaları ile BAE, Mısır, Ürdün, Tunus, Türkiye ve ABD ile

16

imzaladığı ikili serbest ticaret anlaşmaları dahilince anlaşmalara taraf olan ülkelere tercihli gümrük vergisi oranları uygulanmaktadır.

Dış ticaret faaliyetlerinde bulunmak isteyen Fas’lı firmaların Ticaret Sicil Kayıtları’nı yaptırmaları gerekmektedir. İlaç ve eczacılık ürünleri ticareti sadece yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından yapılabilmektedir. İthalat yapabilmek için Fas’lı firmaların ithalat izni almaları gerekmektedir. İthalat lisansları Ticaret Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bununla beraber, 2009 yılı Ocak ayında uygulamaya konulan “Computerized Online Customs Database – Bilgisayarlı Çevirimiçi Gümrük Veritabanı” sonrasında gümrük işlemlerinin kolaylaştığı görülmektedir. İthalat izinleri sadece güvenlik nedenleri ya da uluslararası anlaşmalar paralelinde talep edilmektedir.

Fas, Türkiye’nin taraf olduğu CITES (Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) ve Basel Sözleşmesi’ne (Tehlikeli Atıkların Sınır Aşırı Taşınması ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Sözleşme) taraftır. Dolayısıyla, atık ürünler veya nesli tehlikedeki türlere ilişkin ithalat ilgili bakanlıkların yetkilendirmesi ile yapılabilmekte ya da bu ürünlerin ithalatına izin verilmemektedir. Örneğin CITES Anlaşması’nın 1 numaralı ekinde yer alan ürünlerin ithalatı için izin alınması gereken kurum “High Commissioner for Water Resources, Forests and Deserfication”dır. BASEL Sözleşmesi’nin A listesinde yer alan atık ürünlerin ithalatı yasaklanmıştır. B listesinde yer alan ürünlerin ithalatı ise çevreden sorumlu bakanlığın iznine tabidir

İthalat ve ihracata konu bütün mallar için “Declaration Unique des Marchandises (DUM)” belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Bazı bitkiler ve hayvansal ürünler için sağlık belgesi gerekmektedir. Belgeler, eşyadan önce gönderilmelidir. Faks imzaları kabul edilmemektedir. Ancak faks ile gönderilen proforma fatura kabul edilmektedir.

Fas’ta ithalat sırasında gümrük işlemlerinin hızlandırılması adına, 01 Mart 2019 tarihinden itibaren gümrük özet beyanlarında yer alan alıcı kısmına, Fas’ta uygulaması bulunan ve şirketlere tahsis edilen “Identifiant Commun de L’entreprise – (ICE)” (Şirket Kimlik Numarası) numarasının yazılması zorunlu hale getirilmiştir.

4.2.Tarifeler ve Diğer Vergiler

Son yıllarda Fas gümrük vergileri oranlarını aşağıya çekmektedir. Gümrük vergileri tarım ürünleri için sanayi ürünlerine oranla daha yüksektir. Tarım ürünlerinde ortalama %27,6 MFN gümrük vergisi oranları uygulanmaktadır. Sanayi ürünlerinde ise ortalama %8,8 gümrük vergisi uygulanmakta olup %2,5 ile %35 arasında değişen gümrük vergilerine ek olarak %0,25 maliye dışı ithalat vergisi uygulanmaktadır. KDV oranları, %7 ile % 20 arasında değişmektedir. Standart oran %20 olmakla birlikte gaz, elektrik, su, ilaçlar ve diğer temel ihtiyaç maddeleri %7’lik azaltılmış orandan yararlanmaktadır. %14’lük KDV oranı ise çay, kahve satışlarına, banka ve kredi işlemleri, inşaat, ulaştırma ve otelcilik hizmetlerine uygulanmaktadır.

Fas, son yıllarda ithalatta fiyat kontrolüne tabi tuttuğu ürünlerin listesinde de kısaltmalara gitmiştir. Devlet, petrol ürünleri gibi sübvansiyon uyguladığı ürünler için fiyat kontrolleri mekanizmasını kullanmaya devam etmektedir.

4.3 Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar

Fas’ın teknik standart ve düzenlemeleri ISO, gıda ürünleri için Codex Alimentarius ve Avrupa Standartları özellikle Fransız Standardizasyon Kurumu’nun (French Standardization Association-AFNOR) uluslararası standartlarına dayanmaktadır.

17

Fas’ın standardizasyon kurumu SNIMA sanayi ürünlerinin standartlarını belirlemek ve sertifikasyonlarını yapmak ile görevli olup, 7,800’den fazla standart hazırlamıştır. Bu standartların büyük çoğunluğu uluslararası ve Avrupa Standartları’na dayanmaktadır.

Fas Ekonomi ve Finans Bakanlığına bağlı Gümrük ve Dolaylı Vergi İdaresinin internet sitesinde 21 Mart 2019 tarihinde yayımlanan, 18 Mart 2019 tarihli ve 5913/311 sayılı Gümrük Sirkülerine göre daha önce standartları Sanayi, Ticaret, Yatırım ve Sayısal Ekonomi Bakanlığının 14 Eylül 2018 tarihli ve 2922-18 sayılı Kararında tanımlanan ancak zorunlu uygulaması bulunmayan “otomotiv lastikleri ve jantları”, “binek araba tekerleri”, “otomotiv kayışları”, “motosiklet kayışları” ve “bisiklet ve motosiklet iç lastikleri” için sırasıyla “NM ISO 3911”, “NM 22.0.021”, “NM 22.1.019”, “NM ISO 10190” ve “NM 22.8.203” adı verilen Fas standartlarına uyumun zorunlu hale getirildiği belirtilmiştir. Bu bağlamda, Gümrük Sirkülerinde aynı zamanda, sirküler ekinde listelenen ürünlerin uygunluk kontrolüne tabi olduğu, bu doğrultuda ürünlerin iç piyasaya girmesi için Fas Sanayi, Ticaret, Yatırım ve Sayısal Ekonomi Bakanlığı Ticaret Genel Müdürlüğüne bağlı, gümrük kapılarında bulunan piyasa gözetim bürolarından izin alınması gerektiği belirtilmiştir.

4.4 STA’ya İlişkin Olarak 2018 Yılı İçerisinde Ekonomi Bakanlığı AB Genel Müdürlüğüne İntikal Ettirilen Sorunlar:

Sıcak haddelenmiş sacda uygulanan anti-damping vergisi, mobilya ürünlerinde ise “orman vergisi” uygulamaları STA kapsamında elde edilen tavizlerin uygulanmasında karşılaşılan önemli güçlüklerdir.

Öte yandan, yukarıda da açıklandığı gibi, 54- Filamentler, 55- Lifler, 57- Halılar, 58- Dokunmuş Mensucat, 60- Örme Eşya, 61- Örme Giyim Eşyası, 62- Örme Olmayan Giyim Eşyası ve 63- Diğer Hazır Eşya Fasıllarında yer alan 700 satır üründe ülkemize uygulanan gümrük vergileri, MFN’nin %90’ına kadar 2021 sonuna kadar geçerli olacak şekilde yükseltilmiştir.

5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Ülkemizle Fas arasındaki STA (2019 Nisan ayı sonu itibariyle) 13 yılı aşkın bir süredir yürürlüktedir. Anlaşma ülkemizin Kuzey Afrika ülkeleri ile imzaladığı ilk STA’dır*.

STA’nın yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2006 tarihinden önceki yıl 370 milyon dolar olan ihracatımız, 2018 yılı itibarıyla %436 artış göstererek 1 milyar 989 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. STA’nın yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2006 tarihinden önceki yıl 143 milyon dolar olan ithalatımız, 2018 yılı itibarıyla %400 artış göstererek 715 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Diğer taraftan, Fas ile STA, ülkemizin anılan ülkenin ithalat pazarı içindeki payının yükselmesine de olumlu şekilde yansımıştır. STA’nın yürürlüğe girdiği tarihte Türkiye, Fas’ın dünyadan ithalatında %1,93 seviyelerinde pay almakta iken, anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle birlikte payını arttırmıştır. 2018 yılı sonu itibariyle Türkiye’nin payı %4,5’tir. Fas ise, STA’nın yürürlüğe girdiği tarihte %0,13 olan bahse konu payını 2018 yılı sonu itibariyle %3 seviyesine yükseltmiştir.

STA’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte, ihracatçılarımız Fas pazarında AB’li rakipleri ve Fas’ın diğer STA ortakları ile eşit şartlarda rekabet edebilecek bir duruma ulaşmıştır.

Diğer taraftan, Fas tarafından uygulamaya konulan %12 oranındaki “Orman Vergisi” 1 Ocak

* Yürürlüğe giriş tarihi bakımından ilk STA, Türkiye-Tunus STA’sıdır. Söz konusu STA, 1 Temmuz 2005’te yürürlüğe girmiştir.

18

2006 tarihinde yürürlüğe giren STA kapsamında gümrük tarife cetvelinin 44. ve 94. fasıllarında yer alan ahşap ürünler açısından aykırılık teşkil etmektedir. Bu kapsamda Fas Dış İşleri ve İşbirliği Bakanlığına 18 Eylül 2012 tarihinde Rabat Büyükelçiliğimizden gönderilen Nota ile “Orman Vergisi ”ne ilişkin aykırılıklar iletilmiş ve bu aykırılıkların kaldırılması talep edilmiştir. Konuya ilişkin Faslı muhataplarımızdan bugüne kadar herhangi bir cevap alınamamıştır. Söz konusu vergi, AB dahil diğer üçüncü ülkelerden yapılan ithalatta da uygulanmaktadır.

Bundan başka, Fas’ın STA’nın 17. Maddesine dayandırarak 700 satır üründe ülkemize uyguladığı gümrük vergilerini, MFN’nin %90’ına kadar 2021 sonuna kadar geçerli olacak şekilde yükseltmesi de STA’ya aykırılık teşkil etmektedir. STA’ya göre 2018 sonundan sonra böyle bir tedbire başvurmak mümkün bulunmamaktadır.

19