TNG CC GIÁO DC NGH NGHIP
TÀI LIU DY HC
MÔN PHÁP LUT TRONG CHNG TRÌNH ÀO TO TRÌNH CAO NG
(Kèm theo Công vn s 147/TCGDNN-TCQ ngày 22 tháng 01 nm 2020
ca Tng cc Giáo dc ngh nghip)
MC LC
Bài 1:...................................................................................................................... 1
MT S VN CHUNG V NHÀ NC VÀ PHÁP LUT ......................... 1
1. Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam ................................................. 1
1.1. Bn cht, chc nng ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam ........... 1
1.2. Nguyên tc t chc và hot ng ca b máy Nhà nc Cng hòa xã hi
ch ngha Vit Nam ............................................................................................ 4
1.3. B máy Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam ............................. 7
2. H thông pháp luât Vit Nam ........................................................................... 10
2.1. Các thành tô ca h thông pháp luât .......................................................... 10
2.1.1. Quy phm pháp luât ............................................................................ 10
2.1.2. Ch nh pháp luât .............................................................................. 13
2.1.3. Ngành luât .......................................................................................... 13
2.2. Các ngành luât trong h thông pháp luât Vit Nam .................................... 14
2.3. H thông vn bn quy phm pháp luât ....................................................... 14
2.3.1. Khái nim vn bn quy phm pháp luât .............................................. 14
2.3.2. H thông vn bn quy phm pháp luât ca nc ta hin nay ............... 15
Bài 2:.................................................................................................................... 21
HIN PHÁP ......................................................................................................... 21
1. Hin pháp trong h thông pháp luât Vit Nam .................................................. 21
1.1. Khái nim Hin pháp ................................................................................. 21
1.2. V trí ca Hin pháp trong h thông pháp luât Vit Nam ........................... 21
2. Mt sô ni dung c bn ca Hin pháp nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam nm 2013 ..................................................................................................... 22
2.1. Ch chính tr ......................................................................................... 22
2.2. Quyn con ngi, quyn và ngha v c bn ca công dân ........................ 23
2.3. Kinh t, xã hi, vn hóa, giáo dc, khoa hc, công ngh và môi trng..... 26
Bài 3:.................................................................................................................... 30
PHÁP LUT DÂN S ........................................................................................ 30
1. Khái nim, ôi tng và phng pháp iu chinh ca Luât Dân s .................. 30
1.1. Khái nim .................................................................................................. 30
1.2. ôi tng và phng pháp iu chinh ....................................................... 30
2. Các nguyên tc c bn ca Luât Dân s ........................................................... 31
3. Mt sô ni dung ca B luât Dân s ................................................................. 32
3.1. Quyn s hu và quyn khác ôi vi tài sn .............................................. 33
3.1.1. Quyn s hu...................................................................................... 33
3.2. Hp ng ................................................................................................... 35
3.2.1. Khái nim ........................................................................................... 35
3.2.2. iu kin có hiu lc ca hp ng dân s ......................................... 36
3.2.3. Ch th ca hp ng dân s .............................................................. 36
3.2.4. Ni dung hp ng dân s .................................................................. 37
3.2.5. Trách nhim bi thng thit hi ngoài hp ng ............................... 37
Bài 4:.................................................................................................................... 39
PHÁP LUT LAO NG .................................................................................. 39
1. Khái nim, ôi tng và phng pháp iu chinh ca Luât Lao ng .............. 39
1.1. Khái nim Luât Lao ng .......................................................................... 39
1.2. ôi tng iu chinh ca Luât Lao ng ................................................... 39
1.3. Phng pháp iu chinh ca Luât Lao ng .............................................. 40
2. Các nguyên tc c bn ca Luât Lao ng ....................................................... 40
2.1. Pháp luât lao ng bo v quyn và li ích hp pháp ca các bên ch th
quan h pháp luât lao ng ............................................................................... 40
2.2. Luât Lao ng tôn trng s tha thuân hp pháp ca các bên ch th quan
h luât lao ng, khuyn khích nhng tha thuân có li hn cho ngi lao ng
......................................................................................................................... 41
2.3. Nguyên tc tr lng theo lao ng ........................................................... 42
2.4. Nguyên tc thc hin bo him xã hi ôi vi ngi lao ng .................. 42
3. Mt sô ni dung ca B luât Lao ng ............................................................. 42
3.1. Quyn, ngha v ca ngi lao ng ......................................................... 42
3.1.1. Quyn ca ngi lao ng .................................................................. 42
3.1.2. Ngha v ca ngi lao ng .............................................................. 45
3.2. Quyn và ngha v ca ngi s dng lao ng ........................................ 46
3.2.1. Quyn ca ngi s dng lao ng ..................................................... 46
3.2.2. Ngha v ca ngi s dng lao ng ................................................. 47
3.3. Hp ng lao ng .................................................................................... 48
3.3.1. Khái nim hp ng lao ng ............................................................. 48
3.3.2. Ch th giao kt hp ng lao ng .................................................... 49
3.3.3. Phân loi hp ng lao ng ............................................................... 50
3.3.4. Hình thc hp ng lao ng .............................................................. 51
3.3.5. Hiu lc ca hp ng lao ng ......................................................... 51
3.3.6. Sa i, b sung hp ng lao ng ã giao kt ................................. 51
3.3.7. Chm dt hp ng lao ng .............................................................. 51
3.4. Tin lng ................................................................................................. 53
3.4.1. Nhng nguyên tc c bn ca tin lng ............................................ 53
3.4.2. Tin lng tôi thiu ............................................................................ 54
3.4.3. Tin lng trong thi gian làm thêm ................................................... 54
3.4.4. Tin lng trong trng hp ngng vic ............................................ 55
3.5. Bo him xã hi ......................................................................................... 55
3.5.1. Khái nim ........................................................................................... 55
3.6. Thi gian làm vic, thi gian nghi ngi ..................................................... 56
3.6.1. Thi gian làm vic .............................................................................. 56
3.6.2. Thi gian nghi ngi ............................................................................ 57
3.7. K luât lao ng ........................................................................................ 59
3.8. Tranh chp lao ng .................................................................................. 60
3.8.1. Tranh chp lao ng cá nhân .............................................................. 60
3.8.2. Tranh chp lao ng tâp th ................................................................ 61
3.9. Công oàn ................................................................................................. 62
3.9.1. Vai trò ca t chc công oàn trong quan h lao ng ........................ 62
3.9.2. Thành lâp, gia nhâp và hot ng công oàn ti doanh nghip, c quan,
t chc .......................................................................................................... 62
3.9.3. Các hành vi b nghiêm cm ôi vi ngi s dng lao ng liên quan
n thành lâp, gia nhâp và hot ng công oàn ........................................... 63
3.9.4. Quyn ca cán b công oàn c s trong quan h lao ng ................ 63
3.9.5. Trách nhim ca ngi s dng lao ng ôi vi t chc công oàn ........ 63
Bài 5:.................................................................................................................... 65
PHÁP LUT HÀNH CHÍNH .............................................................................. 65
1. Khái nim, ôi tng và phng pháp iu chinh ca Luât Hành chính ........... 65
1.1. Khái nim Luât Hành chính ....................................................................... 65
1.2. ôi tng và phng pháp iu chinh ca Luât Hành chính ..................... 65
2. Vi phm và x lý vi phm hành chính .............................................................. 67
2.1. Vi phm hành chính ................................................................................... 67
2.1.1. Khái nim vi phm hành chính ........................................................... 67
2.1.2. Các du hiu ca vi phm hành chính ................................................. 67
2.2. X lý vi phm hành chính .......................................................................... 68
2.2.1. Khái nim ........................................................................................... 68
2.2.2. Nguyên tc x pht vi phm hành chính ............................................. 68
2.2.3. Các hình thc x pht vi phm hành chính ......................................... 69
Bài 6:.................................................................................................................... 71
PHÁP LUT HÌNH S ....................................................................................... 71
1. Khái nim, ôi tng và phng pháp iu chinh ca Luât Hình s................. 71
1.1. Khái nim .................................................................................................. 71
1.2. ôi tng và phng pháp iu chinh ....................................................... 71
2. Mt sô ni dung c bn ca B luât Hình s .................................................... 72
2.1. Ti phm ................................................................................................... 72
2.1.1. Khái nim ti phm và các yu tô cu thành ti phm ........................ 72
2.1.2. Nhng du hiu c bn ca ti phm .................................................. 73
2.1.3. Phân loi ti phm .............................................................................. 74
2.2. Hình pht ................................................................................................... 74
2.2.2. Hình pht b sung ............................................................................... 76
Bài 7:.................................................................................................................... 77
1. Khái nim tham nhng ..................................................................................... 77
2. Nguyên nhân, hâu qu ca tham nhng ............................................................ 79
2.1. Nguyên nhân tham nhng .......................................................................... 79
2.1.1. Nguyên nhân khách quan .................................................................... 79
2.1.2. Nguyên nhân ch quan ....................................................................... 80
2.2. Hâu qu ca tham nhng ........................................................................... 83
2.2.1. Hâu qu v chính tr ............................................................................ 83
2.2.2. Hâu qu v kinh t .............................................................................. 84
2.2.3. Hâu qu v xã hi ............................................................................... 84
3. Ý ngha, tm quan trng ca công tác phòng chông tham nhng ...................... 85
4. Trách nhim ca công dân trong phòng, chông tham nhng ............................. 86
4.1. Trách nhim ca công dân tham gia phòng, chông tham nhng ................. 86
4.2. Tham gia phòng chông tham nhng thông qua ban thanh tra nhân dân t
chc mà mình là thành viên .............................................................................. 86
5. Gii thiu Luât Phòng, chông tham nhng ....................................................... 87
Bài 8:.................................................................................................................... 89
1. Quyn và ngha v ca ngi tiêu dùng ........................................................... 89
1.1. Quyn ca ngi tiêu dùng ........................................................................ 89
1.2. Ngha v ca ngi tiêu dùng ................................................................... 90
2. Trách nhim ca t chc, cá nhân ôi vi ngi tiêu dùng và bo v quyn li
ngi tiêu dùng .................................................................................................... 90
2.1. Trách nhim ca t chc, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dch v ôi vi
ngi tiêu dùng ................................................................................................ 91
2.2. Trách nhim ca t chc xã hi trong vic tham gia bo v quyn li ngi
tiêu dùng .......................................................................................................... 92
Bài 1:
MT S VN CHUNG V NHÀ NC VÀ PHÁP LUT
1. Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam
Nhà nc là mt phm trù lch s, chi ra i, tn ti trong mt giai on
phát trin nht nh ca xã hi và cng s mt i vi các c s tn ti ca nó.
Nhà nc xut hin k t khi xã hi phân chia thành nhng lc lng giai cp
ôi kháng nhau, nhà nc là b máy do lc lng nm quyn thông tr (kinh t,
chính tr, xã hi) thành lâp nên, nhm mc ích iu khin, chi huy toàn b hot
ng ca xã hi trong mt quôc gia, trong ó ch yu bo v các quyn li
ca lc lng thông tr. Thc cht, nhà nc là sn phm ca cuc u tranh
giai cp.
Nh vây, nhà nc là b máy quyn lc c bit, c t chc cht ch
thc thi ch quyn quôc gia, t chc và qun lý xã hi bng pháp luât, phc
v li ích giai cp, li ích xã hi và thc thi các cam kt quôc t1.
B máy nhà nc là h thông các c quan nhà nc t trung ng ti a
phng, c t chc và hot ng theo quy nh ca pháp luât thc hin các
chc nng, nhim v ca nhà nc2.
B máy Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam là h thông các
c quan nhà nc t trung ng n a phng, c t chc và hot ng
theo nhng nguyên tc nht nh, bo m cho Nhà nc thc hin c mi
chc nng, nhim v ca mình và thc s là công c quyn lc ca nhân dân, do
nhân dân và vì nhân dân3.
1.1. Bn cht, chc nng ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam
Bn cht ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam c xác
nh ti iu 2, Hin pháp nm 2013: "Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha
Vit Nam là nhà nc pháp quyn xã hi ch ngha ca nhân dân, do nhân dân,
vì nhân dân. Nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam do nhân dân làm ch;
tt c quyn lc nhà nc thuc v Nhân dân mà nn tng là liên minh gia giai
cp công nhân vi giai cp nông dân và i ng trí thc". Nh vây Nhà nc
1 Giáo trình Lý luân nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2014. 2 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017. 3 Giáo trình Luât Hin pháp. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017.
2
Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam luôn là nhà nc ca nhân dân, do nhân
dân và vì nhân dân vi mc tiêu xây dng mt xã hi ch ngha dân giàu, nc
mnh, dân ch, công bng, vn minh.
Xut phát t bn cht, Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam có
nhng c trng c bn sau ây:
Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam là nhà nc xã hi ch
ngha, ly liên minh gia giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ng trí
thc làm nn tng. ây chính là c im th hin tính giai cp ca Nhà nc.
Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam là nhà nc pháp quyn
ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Do ó, vic t chc và hot ng ca
b máy nhà nc không th c tin hành mt cách tùy tin, c oán theo ý
chí cá nhân ca nhà cm quyn mà phi da trên c s các quy nh ca Hin
pháp và pháp luât. V mt t chc, khi c quan nhà nc thành lâp mi, gii th,
chia tách, sáp nhâp, tuyn dng, b nhim các thành viên trong c quan ó…
phi tin hành úng theo quy nh ca Hin pháp và pháp luât. V mt hot
ng, các c quan và nhân viên nhà nc phi thc hin úng n, y chc
nng, nhim v, quyn hn ca mình theo úng trình t, th tc ã c Hin
pháp và pháp luât quy nh4.
Hin pháp 2013 quy nh: “Nhà nc c t chc và hot ng theo
Hin pháp và pháp luât, qun lý xã hi bng Hin pháp và pháp luât…” (Khon
1, iu 8, Hin pháp 2013).
Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam bo m và phát huy
quyn làm ch ca nhân dân, to iu kin cho nhân dân tham gia ông o vào
các công vic ca nhà nc và xã hi. Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam công nhân, tôn trng, bo v và bo m quyn con ngi, quyn công
dân.
Nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam là quôc gia thông nht ca các
dân tc cùng sinh sông trên t nc Vit Nam. Nhà nc thc hin chính sách
bình ng, tôn trng, oàn kt và giúp nhau cùng phát trin gia các dân tc.
ng thi, nghiêm cm mi hành vi k th, chia r dân tc.
Mc ích ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam là xây dng
mt nc Vit Nam c lâp, có ch quyn, thông nht và toàn vn lãnh th, thc
4 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017.
3
hin mc tiêu dân giàu, nc mnh, dân ch, công bng, vn minh, mi ngi
có cuc sông m no, t do, hnh phúc, có iu kin phát trin toàn din.
Cng nh các nhà nc khác, Nhà nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit
Nam có hai chc nng c bn: Chc nng ôi ni và chc nng ôi ngoi.
Các chc nng i ni:
- Chc nng chính tr: Thit lâp h thông các thit ch quyn lc nhà
nc, tin hành các hot ng bo v ch xã hi ch ngha, bo v an ninh
chính tr, trât t an toàn xã hi, bo v quyn t do, dân ch ca nhân dân, bo
v trât t pháp luât, tng cng pháp ch xã hi ch ngha;
- Chc nng kinh t: Nhà nc thông nht qun lý nn kinh t quôc dân
bng pháp luât, chính sách, k hoch. Do vây, chc nng kinh t ca Nhà nc
có nhng ni dung ch yu sau ây: Ban hành các chính sách c cu kinh t,
chính sách tài chính, tin t, giá c; to iu kin cho các thành phn kinh t hot
ng sn xut kinh doanh; hình thành, phát trin và tng bc hoàn thin các
loi th trng theo nh hng xã hi ch ngha;
- Chc nng xã hi là toàn b các mt hot ng ca nhà nc nhm tác
ng vào các lnh vc c th ca xã hi nh: Ban hành các chính sách v giáo
dc, vn hóa, y t, lao ng và vic làm, khoa hc, công ngh, xoá ói, gim
nghèo, bo him, phòng chông t nn xã hi…
Chc nng bo m trât t pháp luât và pháp ch xã hi ch ngha: Nhà
nc i mi và hoàn thin h thông pháp luât, ci cách t chc, nâng cao cht
lng hot ng ca các c quan bo v pháp luât, tin hành các bin pháp cn
thit ngn nga ti phm, x lý nghiêm minh các hành vi vi phm pháp luât.
Các chc nng i ngoi:
Hot ng ôi ngoi ca Nhà nc ta là mt lnh vc c bit quan trng
và có ý ngha vô cùng to ln trong vic to ra các iu kin quôc t thuân li.
Hot ng ôi ngoi ca Nhà nc ta trong iu kin hin nay bao gm:
Bo v vng chc Nhà nc xã hi ch ngha, gi vng an ninh quôc gia,
bo m vng chc c lâp, ch quyn, thông nht, toàn vn lãnh th quôc gia.
Thit lâp, cng cô và phát trin và m rng các môi quan h hp tác nhiu
mt vi tt c các nc có ch chính tr – xã hi khác nhau trên nguyên tc vì
hòa bình, vì c lâp dân tc và tin b xã hi.
4
1.2. Nguyên tc t chc và hot ng ca b máy Nhà nc Cng hòa
xã hi ch ngha Vit Nam
B máy Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam c hình thành
bi nhiu c quan nhà nc t Trung ng n a phng. Các c quan nhà
nc này có v trí, tính cht, chc nng, c cu t chc và phng thc hot
ng khác nhau nhng tt c các c quan nhà nc u có chung mt mc ích
là thc hin các chc nng và nhim v ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch
ngha Vit Nam. Do vây, các c quan này khi thc hin nhim v cng phi t
chc và hot ng da trên các nguyên tc c bn sau ây:
Nguyên tc tt c quyn lc nhà nc thuc v nhân dân
Nguyên tc này bt ngun t bn cht ca nhà nc xã hi ch ngha,
nhân nhân là ngi ch tôi cao ca t nc, là ngi thành lâp ra nhà nc,
trao quyn cho nhà nc và kim tra, giám sát hot ng ca nhà nc. Nhân
dân có quyn quyt nh tôi cao các vn quan trng ca t nc, nhà nc
phi phc tùng các quyt nh ca nhân dân5.
iu 2, Hin pháp 2013 ghi: “Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam là nhà nc pháp quyn xã hi ch ngha ca Nhân dân, do Nhân dân, vì
Nhân dân. Nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam do Nhân dân làm ch; tt
c quyn lc nhà nc thuc v Nhân dân mà nn tng là liên minh gia giai cp
công nhân vi giai cp nông dân và i ng trí thc”. Theo Khon 3, iu 2,
Hin pháp 2013 quy nh: “Quyn lc nhà nc là thông nht, có s phân công,
phôi hp, kim soát gia các c quan nhà nc trong vic thc hin các quyn
lâp pháp, hành pháp, t pháp”.
iu 6, Hin pháp 2013 ghi “Nhân dân thc hin quyn lc nhà nc
bng dân ch trc tip, bng dân ch i din thông qua Quôc hi, Hi ng
nhân dân và thông qua các c quan khác ca Nhà nc”. Nhân dân thc hin
quyn lc nhà nc bng hình thc dân ch trc tip, dân ch i din thông
qua c quan quyn lc nhà nc là c quan i din cho ý chí và nguyn vng
ca nhân dân, các c quan này do nhân dân bu và chu trách nhim trc nhân
dân.
iu 28, Hin pháp nm 2013 quy nh: "Công dân có quyn tham gia
qun lý nhà nc và xã hi". Nhân dân lao ng tham gia vào t chc và hot
ng ca b máy nhà nc bng nhiu hình thc phong phú nh: Bu c, ng
c vào các c quan quyn lc nhà nc, tham gia tho luân, óng góp ý kin
5 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017.
5
vào d án luât, giám sát hot ng ca các c quan nhà nc và nhân viên c
quan nhà nc, tham gia hot ng xét x ca tòa án...
Nguyên tc ng lãnh o các c quan nhà nc
iu 4, Hin pháp 2013 khng nh: "ng Cng sn Vit Nam - i tiên
phong ca giai cp công nhân, ng thi là i tiên phong ca nhân dân lao
ng và ca dân tc Vit Nam, i biu trung thành li ích ca giai cp công
nhân, nhân dân lao ng và ca c dân tc, ly ch ngha Mác - Lê nin và t
tng H Chí Minh làm nn tng t tng, là lc lng lãnh o Nhà nc và
xã hi”.
Nguyên tc này nói lên tính cht c thù ca nhà nc xã hi ch ngha.
Do vây, s lãnh o ca ng gi vai trò quyt nh ôi vi vic xác nh
phng hng hot ng ca nhà nc xã hi ch ngha, là iu kin quyt nh
nâng cao hiu lc qun lý nhà nc.
Nguyên tc bình ng, oàn kt dân tc
Ti iu 5, Hin pháp 2013 quy nh: “Nc Cng hòa xã hi ch ngha
Vit Nam là quôc gia thông nht ca các dân tc cùng sinh sông trên t nc
Vit Nam; Các dân tc bình ng, oàn kt, tôn trng và giúp nhau cùng phát
trin; nghiêm cm mi hành vi k th, chia r dân tc; Ngôn ng quôc gia là
ting Vit. Các dân tc có quyn dùng ting nói, ch vit, gi gìn bn sc dân
tc, phát huy phong tc, tâp quán, truyn thông và vn hóa tôt p ca mình;
Nhà nc thc hin chính sách phát trin toàn din và to iu kin các dân
tc thiu sô phát huy ni lc, cùng phát trin vi t nc”.
Nguyên tc này c biu hin Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam phi là b máy nhà nc thông nht ca các dân tc cùng sinh sông trên
lãnh th Vit Nam. Các dân tc u có quyn có i biu ca mình trong các c
quan quyn lc nhà nc, có các c quan chuyên trách v vn dân tc trong
b máy nhà nc.
Nguyên tc tp trung dân ch
ây là nguyên tc hot ng c bn ca h thông chính tr, trong ó có
ng và Nhà nc. Ni dung ca nguyên tc này c th hin trên các mt t
chc và hot ng ca c quan nhà nc.
Ti Khon 1, iu 8, Hin pháp 2013 quy nh: “Nhà nc c t chc
và hot ng theo Hin pháp và pháp luât, qun lý xã hi bng Hin pháp và
pháp luât, thc hin nguyên tc tâp trung dân ch”.
6
Tâp trung dân ch là nguyên tc kt hp hài hòa gia chi o, lãnh o
tâp trung và m rng dân ch. Nguyên tc này òi hi, trong t chc và hot
ng ca b máy nhà nc, mt mt phi m bo s chi o, lãnh o tâp
trung, thông nht ca trung ng vi a phng, ca cp trên vi cp di và
mt khác phi m rng dân ch, phát huy tính tích cc, ch ng sáng to ca
a phng và cp di; phi coi trng vai trò ca tâp th nhng cng phi
cao vai trò trách nhim cá nhân ca ngi lãnh o; phát huy tính nng ng
sáng to ca cp di nhng luôn phi m bo s chi o tâp trung thông nht
ca cp trên6.
Nguyên tc quyn lc nhà nc là thng nht, có s phân công, phi hp
và kim soát gia các c quan nhà nc trong vic thc hin các quyn lp
pháp, hành pháp và t pháp.
Nguyên tc này c quy nh ti Khon 3, iu 2, Hin pháp 2013:
“Quyn lc nhà nc là thông nht, có s phân công, phôi hp, kim soát gia
các c quan nhà nc trong vic thc hin các quyn lâp pháp, hành pháp, t
pháp”. Vi mc ích m bo quyn lc nhà nc c thông nht, b máy
nhà nc hot ng có hiu qu thì cn có s phân công, phôi hp gia các c
quan nhà nc v chc nng, nhim v. ng thi, phi có s kim soát gia
các c quan lâp pháp, hành pháp và t pháp.
Nguyên tc pháp ch xã hi ch ngha
Nguyên tc này yêu cu vic t chc và hot ng ca các c quan nhà
nc, nhân viên nhà nc u phi nghiêm chinh và trit tôn trng pháp luât,
tng cng kim tra giám sát và x lý nghiêm mi hành vi vi phm pháp luât.
iu 8, Hin pháp 2013 ã quy nh c th: “Nhà nc c t chc và hot
ng theo Hin pháp và pháp luât, qun lý xã hi bng Hin pháp và pháp luât,
thc hin nguyên tc tâp trung dân ch; các c quan nhà nc, cán b, công
chc, viên chc phi tôn trng nhân dân, tân ty phc v Nhân dân, liên h cht
ch vi Nhân dân, lng nghe ý kin và chu s giám sát ca Nhân dân; kiên
quyt u tranh chông tham nhng, lãng phí và mi biu hin quan liêu, hách
dch, ca quyn”. ây là nguyên tc có vai trò quan trng trong vic bo m
cho t chc và hot ng ca b máy nhà nc tuân theo ý chí ca nhân dân,
làm cho b máy nhà nc hot ng ng b, nhp nhàng, phát huy c hiu
lc qun lý nhà nc.
6 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni, 2017.
7
1.3. B máy Nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam
a) Các c quan quyn lc nhà nc (c quan i din, i biu ca nhân
dân, c quan dân c), bao gm Quôc hi và Hi ng nhân dân.
- Quôc hi:
Quôc hi là c quan i biu cao nht ca Nhân dân, c quan quyn lc
nhà nc cao nht ca nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam. Quôc hi
thc hin quyn lâp hin, quyn lâp pháp, quyt nh các vn quan trng ca
t nc và giám sát tôi cao ôi vi hot ng ca Nhà nc (iu 69, Hin
pháp 2013).
Quôc hi có nhim v quyt nh nhng chính sách c bn v ôi ni và
ôi ngoi, nhim v kinh t - xã hi, quôc phòng, an ninh ca t nc, nhng
nguyên tc ch yu v t chc và hot ng ca b máy nhà nc, v quan h
xã hi và hot ng ca công dân. Quôc hi thc hin quyn giám sát tôi cao ôi
vi toàn b hot ng ca nhà nc (iu 69, Hin pháp 2013).
Nhim k ca Quôc hi là 5 nm; Quôc hi hot ng thông qua các k
hp; mi nm hp 2 k do y ban thng v Quôc hi triu tâp.
- Hi ng nhân dân:
Hi ng nhân dân là c quan quyn lc nhà nc a phng, i din
cho ý chí, nguyn vng và quyn làm ch ca Nhân dân, do Nhân dân a
phng bu ra, chu trách nhim trc Nhân dân a phng và c quan nhà
nc cp trên. Hi ng nhân dân quyt nh các vn ca a phng do luât
nh; Giám sát vic tuân theo Hin pháp và pháp luât a phng và vic thc
hin ngh quyt ca Hi ng nhân dân (iu 113, Hin pháp 2013).
Hi ng nhân dân gm các i biu Hi ng nhân dân do c tri a
phng bu ra.
i biu Hi ng nhân dân là ngi i din cho ý chí, nguyn vng ca
Nhân dân a phng; Liên h cht ch vi c tri, chu s giám sát ca c tri,
thc hin ch tip xúc, báo cáo vi c tri v hot ng ca mình và ca Hi
ng nhân dân, tr li nhng yêu cu, kin ngh ca c tri; Xem xét, ôn ôc
vic gii quyt khiu ni, tô cáo. i biu Hi ng nhân dân có nhim v vân
ng Nhân dân thc hin Hin pháp và pháp luât, chính sách ca Nhà nc,
ngh quyt ca Hi ng nhân dân, ng viên Nhân dân tham gia qun lý nhà
nc (Khon 2, iu 115, Hin pháp 2013).
8
i biu Hi ng nhân dân có quyn cht vn Ch tch y ban nhân dân,
các thành viên khác ca U ban nhân dân, Chánh án Toà án nhân dân, Vin
trng Vin kim sát nhân dân và Th trng c quan thuc U ban nhân dân.
Ngi b cht vn phi tr li trc Hi ng nhân dân. i biu Hi ng nhân
dân có quyn kin ngh vi các c quan nhà nc, t chc, n v a phng.
Ngi ng u c quan, t chc, n v này có trách nhim tip i biu, xem
xét, gii quyt kin ngh ca i biu (Khon 2, iu 115, Hin pháp 2013).
b) Ch tch nc
Ch tch nc là ngi ng u Nhà nc, thay mt nc Cng hoà xã
hi ch ngha Vit Nam v ôi ni và ôi ngoi. Ch tch nc do Quôc hi bu
ra trong sô i biu Quôc hi. Ch tch nc chu trách nhim và báo cáo công
tác trc Quôc hi. Nhim k ca Ch tch nc theo nhim k ca Quôc hi.
Khi Quôc hi ht nhim k. Ch tch nc tip tc làm nhim v cho n khi
Quôc hi khoá mi bu ra Ch tch nc (iu 86, 87, Hin pháp 2013).
Thm quyn ca Ch tch nc c quy nh ti các iu 88, 90, 91 và
các iu có liên quan nh iu 105, 108, Hin pháp 2013. Có th phân chia
nhim v, quyn hn ca Ch tch nc thành hai nhóm: Nhóm các nhim v,
quyn hn liên quan n chc nng i din, thay mt nhà nc v ôi ni, ôi
ngoi; nhóm các nhim v, quyn hn liên quan n vic phôi hp các thit ch
quyn lc nhà nc trong lnh vc lâp pháp, hành pháp, t pháp7.
c) Các c quan qun lý nhà nc (c quan chp hành, c quan hành chính
nhà nc), bao gm Chính ph và y ban nhân dân các cp.
- Chính ph:
Chính ph là c quan hành chính nhà nc cao nht ca nc Cng hoà
xã hi ch ngha Vit Nam, thc hin quyn hành pháp, là c quan chp hành
ca Quôc hi. Chính ph chu trách nhim trc Quôc hi và báo cáo công tác
trc Quôc hi, y ban thng v Quôc hi, Ch tch nc (iu 94, Hin pháp
2013).
Chính ph gm có Th tng Chính ph, các Phó Th tng, các B
trng và Th trng c quan ngang B (iu 95, Hin pháp 2013).
Nhim k ca Chính ph theo nhim k ca Quôc hi, khi Quôc hi ht
nhim k, Chính ph tip tc làm vic cho n khi Quôc hi mi thành lâp
Chính ph mi.
7 Giáo trình Luât Hin pháp. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017
9
- U ban nhân dân các cp:
U ban nhân dân cp chính quyn a phng do Hi ng nhân dân cùng
cp bu là c quan chp hành ca Hi ng nhân dân, c quan hành chính nhà
nc a phng, chu trách nhim trc Hi ng nhân dân và c quan hành
chính nhà nc cp trên. U ban nhân dân t chc vic thi hành Hin pháp và
pháp luât a phng; t chc thc hin ngh quyt ca Hi ng nhân dân và
thc hin các nhim v do c quan nhà nc cp trên giao (iu 114, Hin pháp
2013).
V trí này khng nh tm quan trng ca y ban nhân dân trong vic
thc thi pháp luât, các ngh quyt ca Hi ng nhân dân và m bo hiu lc,
hiu qu qun lý nhà nc a phng. Chc nng quan trng ca y ban
nhân dân là t chc và chi o thi hành Hin pháp, luât, các vn bn ca c quan
nhà nc cp trên và ngh quyt ca Hi ng nhân dân cùng cp.
y ban nhân dân chi o, iu hành hot ng qun lý nhà nc a
phng, m bo s chi o, qun lý thông nht b máy hành chính nhà nc t
trung ng ti c s.
d) Các c quan xét x
Các c quan xét x bao gm Tòa án nhân dân tôi cao và các toàn án khác
do luât nh. Tòa án nhân dân là c quan xét x ca nc Cng hoà xã hi ch
ngha Vit Nam, thc hin quyn t pháp. Tòa án nhân dân có nhim v bo v
công lý, bo v quyn con ngi, quyn công dân, bo v ch xã hi ch
ngha, bo v li ích ca Nhà nc, quyn và li ích hp pháp ca t chc, cá
nhân (iu 102, Hin pháp 2013).
H thông tòa án nhân dân Vit Nam gm có: Tòa án nhân dân tôi cao,
Tòa án nhân dân cp cao, Tòa án nhân dân tinh, thành phô trc thuc Trung
ng, Tòa án nhân dân huyn, quân, th xã, thành phô thuc tinh và tng
ng và Tòa án quân s. Trong ó, h thông Tòa án quân s bao gm: Tòa án
quân s Trung ng, Tòa án quân s quân khu và tng ng và Tòa án quân
s khu vc.
) Các c quan kim sát
Các c quan kim sát bao gm Vin kim sát nhân dân tôi cao và các
Vin kim sát khác. Vin kim sát nhân dân là c quan thc hành quyn công tô,
kim sát hot ng t pháp ca nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam. Vin
kim sát nhân dân có nhim v bo v Hin pháp và pháp luât, bo v quyn con
10
ngi, quyn công dân, bo v ch xã hi ch ngha, bo v li ích ca Nhà
nc, quyn và li ích hp pháp ca t chc, cá nhân, góp phn bo m pháp
luât c chp hành nghiêm chinh và thông nht (iu 107, Hin pháp 2013).
H thông Vin kim sát nhân dân gm: Vin kim sát nhân dân tôi cao,
Vin kim sát nhân dân cp cao, Vin kim sát nhân dân tinh, thành phô trc
thuc Trung ng (sau ây gi là Vin kim sát nhân dân cp tinh), Vin kim
sát nhân dân huyn, quân, th xã, thành phô thuc tinh và tng ng (sau ây
gi là Vin kim sát nhân dân cp huyn) và Vin kim sát quân s các cp.
Trong ó, h thông Vin kim sát quân s bao gm: Vin kim sát quân s
Trung ng, Vin kim sát quân s quân khu và tng ng, Vin kim sát
quan s khu vc.
e) H thông bu c quôc gia
H thông bu c quôc gia là c quan do Quôc hi thành lâp, có nhim v
t chc bu c i biu Quôc hi; chi o và hng dn công tác bu c i
biu Hi ng nhân dân các cp. Ch tch Hi ng bu c quôc gia do Quôc
hi bu, min nhim, bãi nhim, các thành viên khác do Quôc hi phê chun.
g) Kim toán nhà nc
Kim toán nhà nc là c quan do Quôc hi thành lâp, hot ng c lâp
và chi tuân theo pháp luât, thc hin kim toán, ánh giá, xác nhân, kin ngh
ôi vi vic qun lý, s dng tài chính, tài sn công. Tng Kim toán nhà nc
do Quôc hi bu, min nhim, bãi nhim; Kim toán viên nhà nc do Tng
kim toán nhà nc b nhim, min nhim.
2. H thông pháp luât Vit Nam
H thông pháp luât Vit Nam c hiu là mt tâp hp gm tng th các
quy nh pháp luât quôc gia có s liên ht gn bó cht ch thông nht ni ti vi
nhau, c cu trúc (phân nh) thành nhng tâp hp b phân nh hn phù hp
vi tính cht và c im ca các quan h xã hi mà chúng iu chinh8.
2.1. Các thành tô ca h thông pháp luât
2.1.1. Quy phm pháp luât
Quy phm pháp luât là quy tc x s chung, có hiu lc bt buc chung,
c áp dng lp i lp li nhiu ln ôi vi c quan, t chc, cá nhân trong
8 Giáo trình Lý luân nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni, 2014.
11
phm vi c nc hoc n v hành chính nht nh, do c quan nhà nc, ngi
có thm quyn ban hành và c Nhà nc bo m thc hin.
C cu ca quy phm pháp luât là các b phân hp thành quy phm pháp
luât. Thông thng quy phm pháp luât có ba b phân là gi nh, quy nh và
ch tài.
Gi nh ca quy phm pháp lut:
Gi nh là b phân ca quy phm pháp luât d kin trc nhng iu
kin, hoàn cnh có th xy ra trong cuc sông mà ch th s gp phi hoc d
kin trc nhng iu kin, hoàn cnh, áp dng các bin pháp tác ng ca
Nhà nc. B phân này còn chi rõ ch th là t chc, cá nhân nào cn phi x
s trong iu kin, hoàn cnh ó hoc t chc, cá nhân nào s là ôi tng áp
dng các hình thc khen thng hoc các bin pháp x pht ca Nhà nc. Vì
vây, phn gi nh ca quy phm pháp luât thng tr li cho các câu hi: Ai? t
chc, cá nhân nào? khi nào? trong iu kin hoàn cnh nào?
Ví d, Khon 1, iu 76, Luât cán b, công chc 2008 quy nh: “Cán b,
công chc có thành tích trong công v thì c khen thng theo quy nh ca
pháp luât v thi ua khen thng” phn gi nh ây là “cán b, công chc có
thành tích trong công v”, trong ó nêu lên ch th “cán b, công chc” và hoàn
cnh “có thành tích trong công v”.
Quy nh ca quy phm pháp lut:
Quy nh là b phân ca quy phm pháp luât nêu lên nhng cách x s
mà các ch th c, không c hoc buc phi thc hin khi gp phi tình
huông ã nêu b phân gi nh ca quy phm pháp luât. Nói cách khác, là khi
xy ra nhng hoàn cnh, iu kin ã nêu b phân gi nh ca quy phm
pháp luât thì nhà nc a ra nhng chi dn có tính cht mnh lnh (các cách c
x) các ch th thc hin9.
Nhng mnh lnh (chi dn) ca nhà nc c nêu trong phn quy nh
ca quy phm pháp luât ôi vi các ch th có th là nhng cách x s (hành vi)
mà ch th c phép hoc không c phép thc hin; nhng cách x s (hành
vi) mà ch th buc phi thc hin, thâm chí là phi thc hin chúng nh th
nào10.
9 10 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017.
12
Ví d:"Mi ngi có quyn t do kinh doanh trong nhng ngành ngh mà
pháp lut không cm" (iu 33, Hin pháp 2013). Phn quy nh ca quy phm
này (c làm gì?) là: "có quyn t do kinh doanh trong nhng ngành ngh mà
pháp lut không cm".
Trong mt sô trng hp khác nhà nc còn nêu ra hai hoc nhiu cách
x s thích hp cho phép các ch th có th t la chn. Ví d: iu 12, Lut
Hôn nhân gia ình nm 2014 quy nh: “y ban nhân dân xã, phng, th trn
ni c trú ca mt trong hai bên kt hôn là c quan ng ký kt hôn” Trong
trng hp này các bên có th la chn ng ký kt hôn ti y ban nhân dân ni
thng trú ca bên nam hoc bên n.
Ch tài ca quy phm pháp lut:
Ch tài là b phân ca quy phm pháp luât quy nh các bin pháp cng
ch mang tính cht trng pht mà nhà nc d kin có th áp dng ôi vi các
ch th vi phm pháp luât, không thc hin hoc thc hin không úng, không
y nhng mnh lch ã nêu trong b phân quy nh ca quy phm pháp luât 11.
Thông thng ch tài các quy phm pháp luât c chia thành 4 nhóm
gm:
- Ch tài hình s là hình pht áp dng vi nhng ngi vi phm pháp luât
hình s. Theo quy nh ca B luât Hình s Vit Nam, ch tài hình s do toà án
áp dng ôi vi ngi phm ti bao gm hình pht chính: Cnh cáo; Pht tin;
Ci to không giam gi; Trc xut; Tù có thi hn; Tù chung thân; T hình.
Ngoài ra còn có các hình pht b sung nh: Cm m nhim chc v, cm hành
ngh hoc làm công vic nht nh; Cm c trú; Qun ch; Tc mt sô quyn
công dân; Tch thu tài sn; Pht tin, khi không áp dng là hình pht chính; Trc
xut, khi không áp dng là hình pht chính. ng thi ch tài hình s còn áp
dng ôi vi pháp nhân thng mi phm ti bao gm hình pht chính: Pht
tin; ình chi hot ng có thi hn; ình chi hot ng vnh vin. Hình pht b
sung: Cm kinh doanh, cm hot ng trong mt sô lnh vc nht nh; Cm
huy ng vôn; Pht tin, khi không áp dng là hình pht chính.
- Ch tài dân s là các bin pháp tác ng n tài sn hoc nhân thân ca
mt bên ã gây ra thit hi cho mt bên khác. Theo quy nh ca B luât Dân s
Vit Nam, ch tài dân s gm hình thc c th nh: Công nhân quyn dân s,
11 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni, 2017.
13
buc chm dt hành vi dân s, buc xin li, ci chính công khai, buc thc hin
ngha v dân s, pht vi phm, bi thng thit hi xy ra.
- Ch tài hành chính là bin pháp cng ch nhà nc do các c quan và
ngi có thm quyn quyt nh áp dng ôi vi cá nhân hay t chc có hành vi
vi phm hành chính hoc ôi vi mt sô cá nhân, t chc nht nh th hin qua
hình thc x lý vi phm hành chính nh: Cnh cáo, pht tin. Ngoài ra còn có
các bin pháp b sung nh: Tc quyn s dng giy phép, chng chi hành
ngh có thi hn hoc ình chi hot ng có thi hn; Tch thu tang vât vi phm
hành chính, phng tin c s dng vi phm hành; Trc xut. Trong ó
hình thc x pht cnh cáo và pht tin chi c quy nh và áp dng là hình
thc x pht chính, nhng hình thc x pht còn li có th c quy nh là
hình thc x pht b sung hoc hình thc x pht chính.
- Ch tài k luât là ch tài mà ngi ng u ca t chc áp dng vi
nhân viên khi có s vi phm ni quy ca t chc. Các bin pháp nh: Khin
trách, cnh cáo, h bâc lng, buc thôi vic, cách chc…
2.1.2. Ch nh pháp luât
Ch nh pháp luât là tâp hp mt nhóm quy phm pháp luât có c im
giông nhau iu chinh nhóm quan h xã hi tng ng trong phm vi
mt ngành luât hoc nhiu ngành luât.
Mi ch nh pháp luât có mt c im riêng nhng chúng u có môi
liên h mât thit và thông nht vi nhau thuc cùng mt loi quan h xã hi do
ngành luât iu chinh. Vic xác nh ranh gii gia các ch nh nhm to ra
kh nng xây dng h thông quy phm pháp luât phù hp vi thc tin i
sông xã hi. Và phi t các ch nh trong môi liên h qua li trong mt chinh
th thông nht ca pháp luât cng nh mt ngành luât. Nói cách khác, nhiu ch
nh hp li s cu thành ngành luât, các ngành luât hp li s to thành mt h
thông pháp luât.
2.1.3. Ngành luât
Ngành luât là n v cu trúc bên trong ca h thông pháp luât bao gm
các quy phm pháp luât iu chinh mt loi quan h xã hi có cùng tính cht,
ni dung thuc mt lnh vc i sông xã hi nht nh vi nhng phng pháp
iu chinh riêng.
Ví d, Luât Hin pháp (hay còn gi là Luât Nhà nc) là mt ngành luât
gm tng th các quy phm pháp luât iu chinh nhng quan h c bn v t
14
chc quyn lc nhà nc, v ch chính tr, kinh t, vn hóa – xã hi, ch
bu c, quyn và ngha v ca công dân, v quôc tch.
Ngành luât là mt b phân ca h thông pháp luât. phân bit ngành
luât này vi ngành luât khác thng da vào hai cn c sau:
ôi tng iu chinh: Là nhng quan h xã hi c pháp luât iu chinh
có chung tính cht, phát sinh trong mt lnh vc nht nh ca i sông xã hi.
Phng pháp iu chinh: Là cách thc mà nhà nc s dng trong pháp
luât tác ng lên cách x s ca các ch th tham gia vào các quan h xã hi.
Phng pháp iu chinh là cn c có tính cht h tr làm tng hiu qu
iu chinh.
Các ngành luât khác nhau có nhng phng pháp iu chinh khác nhau.
Các phng pháp iu chinh khác nhau ch chúng quy nh: Ch th tham gia
và trât t hình thành quan h pháp luât khác nhau; Quyn và ngha v các bên
tham gia khác nhau; Các bin pháp m bo thc hin các quyn và ngha v
khác nhau12.
2.2. Các ngành luât trong h thông pháp luât Vit Nam
Mi ngành luât u có ôi tng và phng pháp iu chinh riêng. ây là
cn c quan trng phân bit các ngành luât khác nhau trong h thông pháp
luât.
Hin nay, h thông các ngành luât trong h thông pháp luât ca nc
Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam có nhiu ngành luât nh: Ngành Luât Hin
pháp, ngành Luât Hành chính, ngành Luât Hình s, ngành Luât Tô tng hình s,
ngành Luât Dân s, ngành Luât Tô tng dân s, ngành Luât Tài chính, ngành
Luât Ngân hàng, ngành Luât Hôn nhân gia ình13…
2.3. H thông vn bn quy phm pháp luât
2.3.1. Khái nim vn bn quy phm pháp luât
Vn bn quy phm pháp luât là vn bn có cha quy phm pháp luât,
c ban hành theo úng thm quyn, hình thc, trình t, th tc theo quy nh
ca Luât ban hành vn bn quy phm pháp luât. Vn bn quy phm pháp luât có
nhng c im sau ây:
12 13 Giáo trình Lý luân chung v nhà nc và pháp luât. Trng i hc Luât Hà Ni nm 2017.
15
- Vn bn pháp luât là do c quan nhà nc có thm quyn ban hành úng
hình thc, trình t, th tc luât nh. Vì vây, vn bn quy phm pháp luât có
nhiu tên gi khác nhau và có hiu lc pháp lý khác nhau;
- Ni dung ca vn bn quy phm pháp luât cha ng các quy phm
pháp luât. Tc là vn bn cha ng nhng chun mc mà các cá nhân, t chc
phi tuân theo khi tham gia vào nhng quan h xã hi, c nhng quy tc ó
iu chinh và c áp dng nhiu ln trong thc t cuc sông;
- Vn bn quy phm pháp luât có hiu lc v thi gian, không gian và ôi
tng áp dng;
- Vn bn quy phm pháp luât c Nhà nc m bo thi hành bng các
bin pháp nh tuyên truyn, thuyt phc, các bin pháp v t chc, kinh t,
trong trng hp cn thit phi áp dng các bin pháp cng ch.
2.3.2. H thông vn bn quy phm pháp luât ca nc ta hin nay
H thông vn bn quy phm pháp luât c quy nh ti iu 4, Luât Ban
hành vn bn quy phm pháp luât nm 2015 gm:
- Hin pháp;
- B luât, luât (sau ây gi chung là luât), ngh quyt ca Quôc hi;
- Pháp lnh, ngh quyt ca y ban thng v Quôc hi; ngh quyt liên
tch gia y ban thng v Quôc hi vi oàn Ch tch y ban trung ng Mt
trân T quôc Vit Nam;
- Lnh, quyt nh ca Ch tch nc;
- Ngh nh ca Chính ph; ngh quyt liên tch gia Chính ph vi oàn
Ch tch y ban trung ng Mt trân T quôc Vit Nam;
- Quyt nh ca Th tng Chính ph;
- Ngh quyt ca Hi ng Thm phán Tòa án nhân dân tôi cao;
- Thông t ca Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao; thông t ca Vin
trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; thông t ca B trng, Th trng c
quan ngang b; thông t liên tch gia Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao vi
Vin trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; thông t liên tch gia B trng,
Th trng c quan ngang b vi Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao, Vin
trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; quyt nh ca Tng Kim toán nhà
nc;
16
- Ngh quyt ca Hi ng nhân dân tinh, thành phô trc thuc trung
ng (sau ây gi chung là cp tinh);
- Quyt nh ca y ban nhân dân cp tinh;
- Vn bn quy phm pháp luât ca chính quyn a phng n v hành
chính - kinh t c bit;
- Ngh quyt ca Hi ng nhân dân huyn, quân, th xã, thành phô thuc
tinh, thành phô thuc thành phô trc thuc trung ng (sau ây gi chung là cp
huyn);
- Quyt nh ca y ban nhân dân cp huyn;
- Ngh quyt ca Hi ng nhân dân xã, phng, th trn (sau ây gi
chung là cp xã);
a) Hin pháp
Hin pháp là h thông các quy phm pháp luât có hiu lc pháp lý cao
nhm quy nh nhng vn c bn nht v ch quyn quôc gia, ch chính
tr, chính sách kinh t, vn hóa, xã hi, t chc quyn lc nhà nc, a v pháp
lý ca con ngi và công dân.
Hin pháp do Quôc Hi ban hành và là o luât c bn ca Nhà nc, có
giá tr pháp lý cao nht. Hin pháp là c s hình thành h thông pháp luât
hoàn chinh, ng b.
b) B luât, luât (sau ây gi chung là luât), ngh quyt ca Quôc hi
Luât là vn bn quy phm pháp luât do Quôc hi ban hành c th hóa
Hin pháp nhm iu chinh các loi quan h xã hi gm: T chc và hot ng
b máy nhà nc; quyn con ngi, quyn và ngha v c bn ca công dân; các
chính sách c bn v tài chính, tin t quôc gia, ngân sách nhà nc, các th
thu; chính sách c bn v vn hóa, giáo dc, y t, khoa hc, công ngh, môi
trng; quôc phòng, an ninh quôc gia; dân tc, chính sách tôn giáo, hàm, cp
trong lc lng v trang nhân dân; hàm, cp ngoi giao; hàm, cp nhà nc
khác; huân chng, huy chng và danh hiu vinh d nhà nc; chính sách c
bn v ôi ngoi...
Luât là vn bn quy phm pháp luât có giá tr pháp lý cao sau Hin pháp
vì vây khi xây dng luât không c trái vi ni dung ca Hin pháp.
17
c) Pháp lnh, ngh quyt ca y ban thng v Quôc hi; ngh quyt liên
tch gia y ban thng v Quôc hi vi oàn Ch tch y ban trung ng Mt
trân T quôc Vit Nam
y ban thng v Quôc hi ban hành pháp lnh quy nh nhng vn
c Quôc hi giao. y ban thng v Quôc hi ban hành ngh quyt quy
nh: Gii thích Hin pháp, luât, pháp lnh; Tm ngng hoc kéo dài thi hn áp
dng toàn b hoc mt phn pháp lnh, ngh quyt ca y ban thng v Quôc
hi áp ng các yêu cu cp bách v phát trin kinh t - xã hi; Bãi b pháp
lnh, ngh quyt ca y ban thng v Quôc hi; trng hp bãi b pháp lnh
thì y ban thng v Quôc hi có trách nhim báo cáo Quôc hi ti k hp gn
nht; Tng ng viên hoc ng viên cc b; Ban bô, bãi b tình trng khn cp
trong c nc hoc tng a phng; Hng dn hot ng ca Hi ng nhân
dân; Vn khác thuc thm quyn ca y ban thng v Quôc hi (iu 16,
Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015)
Ngh quyt liên tch gia y ban thng v Quôc hi vi oàn Ch tch
y ban trung ng Mt trân T quôc Vit Nam ban hành quy nh chi tit
nhng vn c luât giao.
d) Lnh, quyt nh ca Ch tch nc
Lnh, quyt nh ca Ch tch nc quy nh tng ng viên hoc
ng viên cc b, công bô, bãi b tình trng khn cp cn c vào ngh quyt ca
y ban thng v Quôc hi; Công bô, bãi b tình trng khn cp trong c nc
hoc tng a phng trong trng hp y ban thng v Quôc hi không th
hp c; Vn khác thuc thm quyn ca Ch tch nc (iu 16, Luât Ban
hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
) Ngh nh ca Chính ph; Ngh quyt liên tch gia Chính ph vi
oàn Ch tch y ban trung ng Mt trân T quôc Vit Nam.
Ngh nh ca Chính ph c ban hành quy nh chi tit iu, khon,
im c giao trong luât, ngh quyt ca Quôc hi, pháp lnh, ngh quyt ca
y ban thng v Quôc hi, lnh, quyt nh ca Ch tch nc; Các bin pháp
c th t chc thi hành Hin pháp, luât, ngh quyt ca Quôc hi, pháp lnh,
ngh quyt ca y ban thng v Quôc hi, lnh, quyt nh ca Ch tch nc;
Các bin pháp thc hin chính sách kinh t - xã hi, quôc phòng, an ninh, tài
chính, tin t, ngân sách, thu, dân tc, tôn giáo, vn hóa, giáo dc, y t, khoa
hc, công ngh, môi trng, ôi ngoi, ch công v, cán b, công chc, viên
chc, quyn, ngha v ca công dân và các vn khác thuc thm quyn qun
18
lý, iu hành ca Chính ph; Nhng vn liên quan n nhim v, quyn hn
ca t hai b, c quan ngang b tr lên; Nhim v, quyn hn, t chc b máy
ca các b, c quan ngang b, c quan thuc Chính ph và các c quan khác
thuc thm quyn ca Chính ph; Vn cn thit thuc thm quyn ca Quôc
hi, y ban thng v Quôc hi nhng cha iu kin xây dng thành luât
hoc pháp lnh áp ng yêu cu qun lý nhà nc, qun lý kinh, t, qun lý
xã hi. Trc khi ban hành ngh nh này phi c s ng ý ca y ban
thng v Quôc hi (iu 19, Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm
2015).
Ngh quyt liên tch gia Chính ph vi oàn Ch tch y ban trung
ng Mt trân T quôc Vit Nam ban hành quy nh chi tit nhng vn
c luât giao.
e) Quyt nh ca Th tng Chính ph
Quyt nh ca Th tng Chính ph ban hành quy nh bin pháp
lãnh o, iu hành hot ng ca Chính ph và h thông hành chính nhà nc
t trung ng n a phng, ch làm vic vi các thành viên Chính ph,
chính quyn a phng và các vn khác thuc thm quyn ca Th tng
Chính ph; Bin pháp chi o, phôi hp hot ng ca các thành viên Chính
ph; Kim tra hot ng ca các b, c quan ngang b, c quan thuc Chính
ph, chính quyn a phng trong vic thc hin ng lôi, ch trng ca
ng, chính sách, pháp luât ca Nhà nc (iu 20, Luât Ban hành vn bn
Quy phm pháp luât nm 2015).
g) Ngh quyt ca Hi ng Thm phán Tòa án nhân dân tôi cao
Ngh quyt ca Hi ng Thm phán Tòa án nhân dân tôi cao ban hành
hng dn vic áp dng thông nht pháp luât trong xét x thông qua tng kt
vic áp dng pháp luât, giám ôc vic xét x.
h) Thông t ca Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao; Thông t ca Vin
trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; Thông t ca B trng, Th trng c
quan ngang b; Thông t liên tch gia Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao vi
Vin trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; Thông t liên tch gia B trng,
Th trng c quan ngang b vi Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao, Vin
trng Vin kim sát nhân dân tôi cao; Quyt nh ca Tng Kim toán nhà
nc.
Thông t ca Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao ban hành thc hin
vic qun lý các Tòa án nhân dân và Tòa án quân s v t chc và nhng vn
19
khác c Luât t chc Tòa án nhân dân và luât khác có liên quan giao (iu
22, Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
Thông t ca Vin kim sát nhân dân Tôi cao ban hành quy nh,
nhng vn c Luât t chc Vin kim sát nhân dân và luât khác có liên
quan giao (iu 23, Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
Thông t ca B trng, Th trng c quan ngang B ban hành
quy nh chi tit iu, khon, im c giao trong luât, ngh quyt ca Quôc
hi, pháp lnh, ngh quyt ca y ban thng v Quôc hi, lnh, quyt nh ca
Ch tch nc, ngh nh ca Chính ph, quyt nh ca Th tng Chính ph;
Bin pháp thc hin chc nng qun lý nhà nc ca mình (iu 24, Luât Ban
hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
Thông t liên tch gia Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao vi Vin trng
Vin kim sát nhân dân tôi cao; Thông t liên tch gia B trng, Th trng
c quan ngang b vi Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao, Vin trng Vin kim
sát nhân dân tôi cao ban hành quy nh v vic phôi hp gia các c quan
này trong vic thc hin trình t, th tc tô tng (iu 25, Luât Ban hành vn
bn Quy phm pháp luât nm 2015).
i) Ngh quyt ca Hi ng nhân dân tinh, thành phô trc thuc trung
ng (sau ây gi chung là cp tinh)
Ngh quyt ca Hi ng nhân dân cp tinh ban hành quy nh chi tit
iu, khon, im c giao trong vn bn quy phm pháp luât ca c quan nhà
nc cp trên; Chính sách, bin pháp nhm bo m thi hành Hin pháp, luât,
vn bn quy phm pháp luât ca c quan nhà nc cp trên; Bin pháp nhm
phát trin kinh t - xã hi, ngân sách, quôc phòng, an ninh a phng; Bin
pháp có tính cht c thù phù hp vi iu kin phát trin kinh t - xã hi ca
a phng (iu 27, Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
k) Quyt nh ca y ban nhân dân cp tinh
Quyt nh ca y ban nhân dân cp tinh ban hành quyt nh quy
nh chi tit iu, khon, im c giao trong vn bn quy phm pháp luât ca
c quan nhà nc cp trên; Bin pháp thi hành Hin pháp, luât, vn bn ca c
quan nhà nc cp trên, ngh quyt ca Hi ng nhân dân cùng cp v phát
trin kinh t - xã hi, ngân sách, quôc phòng, an ninh a phng; Bin pháp
thc hin chc nng qun lý nhà nc a phng (iu 28, Luât Ban hành
vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
20
l) Vn bn quy phm pháp luât ca chính quyn a phng n v hành
chính - kinh t c bit
Hi ng nhân dân n v hành chính - kinh t c bit ban hành ngh
quyt, y ban nhân dân n v hành chính - kinh t c bit ban hành quyt
nh theo quy nh pháp luât hin hành (iu 29, Luât Ban hành vn bn Quy
phm pháp luât nm 2015).
m) Ngh quyt ca Hi ng nhân dân huyn, quân, th xã, thành phô
thuc tinh, thành phô thuc thành phô trc thuc trung ng (sau ây gi chung
là cp huyn).
Ngh quyt ca Hi ng nhân dân cp huyn, cp xã; Quyt nh ca y
ban nhân dân cp huyn, cp xã ban hành quy nh nhng vn c luât
giao (iu 30, Luât Ban hành vn bn Quy phm pháp luât nm 2015).
n) Quyt nh ca y ban nhân dân cp huyn
y ban nhân dân cp huyn ban hành quyt nh quy nh nhng vn
c luât giao.
o) Ngh quyt ca Hi ng nhân dân xã, phng, th trn (sau ây gi
chung là cp xã).
Ngh quyt ca Hi ng nhân dân xã c ban hành quy nh nhng
vn c luât giao.
p) Quyt nh ca y ban nhân dân cp xã
y ban nhân dân cp xã ban hành quyt nh quy nh nhng vn
c luât giao.
CÂU HI
1. Trình bày bn cht, chc nng ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch
ngha Vit Nam?
2. K tên các b phân hp thành quy phm pháp luât? ví d?
3. Cho bit nguyên tc t chc và hot ng ca b máy nhà nc Cng
hòa xã hi ch ngha Vit Nam hin nay?
4. H thông pháp luât là gì? Nêu các b phân cu thành nên h thông pháp
luât Vit Nam?
5. Ngành luât là gì? Hãy cho bit da vào tiêu chí nào phân bit các
ngành luât?
6.Trình bày h thông vn bn quy phm pháp luât ca Vit Nam.
7. Trình bày thm quyn ban hành và ni dung ch yu ca các loi vn
bn quy phm pháp luât trong h thông vn bn quy phm pháp luât.
21
1. Hin pháp trong h thông pháp luât Vit Nam
1.1. Khái nim Hin pháp
Hin pháp là h thông các quy phm pháp luât có hiu lc pháp lý cao
nht quy nh nhng vn c bn nht v ch quyn quôc gia, ch chính tr,
chính sách v kinh t, vn hóa, xã hi, t chc quyn lc nhà nc, a v pháp
lý ca con ngi và công dân14.
Quá trình hình thành, phát trin và hoàn thin ca Hin pháp Nc Cng
hòa xã hi ch ngha Vit Nam gn lin vi lch s lâp hin ca Nhà nc. Cho
n nay, lch s lâp hin Vit Nam ghi nhân có các Hin pháp sau ây:
- Hin pháp 1946, c Ngh vin nhân dân thông qua ngày 09/11/1946.
- Hin pháp 1959, c Quôc hi khóa I thông qua ngày 31/12/1959.
- Hin pháp 1980, c Quôc hi khóa VI thông qua ngày 18/02/1980.
- Hin pháp 1992, c Quôc hi khóa VIII thông qua ngày 15/4/1992.
Ngày 25/12/2001 Quôc hi khóa X, k hp th 10 ã thông qua Ngh
quyt v vic sa i, b sung mt sô iu ca Hin pháp nm 1992.
- Hin pháp 2013, c Quôc hi khóa XIII thông qua ngày 28/11/2013.
1.2. V trí ca Hin pháp trong h thông pháp luât Vit Nam
Trong h thông pháp luât Vit Nam, Hin pháp có v trí c bit quan
trng và c quy nh ti Khon 1, iu 119, Hin pháp nm 2013: “Hin
pháp là luât c bn ca nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam, có hiu lc
pháp lý cao nht. Mi vn bn pháp luât khác phi phù hp vi Hin pháp. Mi
hành vi vi phm Hin pháp u b x lý”.
Trong h thông pháp luât Vit Nam, Hin pháp là vn bn quy nh v t
chc b máy nhà nc, t chc quyn lc nhà nc, chính sách kinh t, xã hi,
vn hóa, giáo dc, khoa hc công ngh, và môi trng, chính sách ôi ngoi,
quôc phòng và an ninh quôc gia, quyn con ngi, quyn và ngha v c bn
ca công dân, ch bu c quôc gia. ây là nhng quan h xã hi c bn,
14 Giáo trình Luât Hin pháp. Trng i hc Luât Hà Ni, 2017.
22
quan trng nht, t ó làm c sn nn tng cho vic ban hành các vn bn pháp
luât khác.
2. Mt sô ni dung c bn ca Hin pháp nc Cng hòa xã hi ch
ngha Vit Nam nm 2013
Hin pháp 2013 c Quôc hi khóa XIII thông qua ngày 28 tháng 11
nm 2013 và có hiu lc t 01 tháng 01 nm 2014. Hin pháp 2013 gm 11
chng, 120 iu, gim 1 chng và 27 iu so vi Hin pháp nm 1992, bao
gm: Li nói u; Chng I: Ch chính tr; Chng II: Quyn con ngi,
quyn và ngha v c bn ca công dân; Chng III: Kinh t, xã hi, vn hóa,
giáo dc, khoa hc, công ngh và môi trng; Chng IV: Bo v t quôc;
Chng V: Quôc hi; Chng VI: Ch tch nc; Chng VII: Chính ph;
Chng VIII: Tòa án nhân dân, Vin kim sát nhân dân; Chng IX: Chính
quyn a phng; Chng X: Hi ng bu c quôc gia, kim toán nhà nc;
Chng XI: Hiu lc ca hin pháp và sa i hin pháp.
Trong bài này, chi gii thiu mt sô ni dung v: Ch chính tr; Quyn
con ngi, quyn và ngha v c bn ca công dân; Kinh t, xã hi, vn hóa,
giáo dc, khoa hc, công ngh và môi trng.
2.1. Ch chính tr
Ch chính tr là tng th các nguyên tc, quy phm xác lâp và iu
chinh các vn v chính th và ch quyn quôc gia, v bn cht và mc ích
ca nhà nc, v t chc và thc hin quyn lc nhà nc và quyn lc nhân
dân, v t chc và hot ng ca h thông chính tr và chính sách ôi ni, ôi
ngoi ca nhà nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam15.
V th ch, Nhà nc Cng hòa xã hi ch Ngha Vit Nam là nhà nc
pháp quyn xã hi ch ngha. Khng nh nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit
Nam do Nhân dân làm ch; Tt c quyn lc nhà nc thuc v Nhân dân th
hin rõ vai trò quan trng ca nhân dân trong môi quan h vi nhà nc (Khon
2, iu 2, Hin pháp 2013). Nhân dân là ch th tôi cao ca quyn lc nhà
nc. Nhân dân thc hin quyn lc nhà nc bng dân ch trc tip, bng dân
ch i din thông qua Quôc hi, Hi ng nhân dân và thông qua các c quan
khác ca Nhà nc (iu 6, Hin pháp 2013) ây là ln u tiên vn dân ch
trc tip c quy nh nh mt nguyên tc hin nh.
15 Giáo trình Luât Hin pháp. Trng i hc luât Hà Ni nm 2017.
23
V bn cht, Nhà nc Cng hòa xã hi ch Ngha Vit Nam là nhà nc
pháp quyn xã hi ch ngha ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, nhng
b sung thêm “Nc Cng hòa xã hi ch ngha Vit Nam do Nhân dân làm
ch, tt c quyn lc nhà nc thuc v Nhân dân mà nn tng là liên minh gia
giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ng trí thc” (Khon 2, iu 2
,Hin pháp 2013) và nguyên tc kim soát quyn lc nhà nc, quyn lc nhà
nc là thông nht, có s phân công, phôi hp, kim soát gia các c quan nhà
nc trong vic thc hin các quyn lâp pháp, hành pháp, t pháp (Khon 3,
iu 2, Hin pháp 2013). Nh vây bn cht ca Nhà nc Cng hòa xã hi ch
Ngha Vit Nam luôn là nhà nc ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Mc ích ca nhà nc ta là m bo và không ngng phát huy quyn
làm ch tâp th ca nhân dân, xây dng t nc giàu mnh, xã hi công bng,
vn minh. Nhà nc thi hành chính sách i oàn kt các dân tc Vit Nam. Nhà
nc thc hin ng lôi ôi ngoi hòa bình, tôn trng c lâp, ch quyn và
toàn vn lãnh th, không can thip vào công vic ni b ca nhau, ôi bên cùng
có li (iu 12, Hin pháp 2013).
Vai trò lãnh o ca ng Cng sn Vit Nam ôi vi nhà nc Vit
Nam không nhng mang tính quy luât khách quan, mà còn c nhân dân Vit
Nam tha nhân và c quy nh ti iu 4, ca Hin pháp 2013.
Mt trân T quôc Vit Nam và các thành viên là c s chính tr ca chính
quyn nhân dân, i din, bo v quyn và li ích hp pháp, chính áng ca
Nhân dân (iu 9, Hin pháp 2013).
2.2. Quyn con ngi, quyn và ngha v c bn ca công dân
2.2.1. Quyn con ngi
Quyn con ngi c hiu là nhng m bo pháp lý toàn cu có tác
dng bo v các cá nhân và các nhóm chông li nhng hành ng hoc s b
mc mà làm tn hi n nhân phm, nhng s c phép và s t do c bn ca
con ngi16.
Quyn con ngi c th gii tha nhân và bo v, c công bô trong
nhiu vn kin pháp lý quôc t. Ti Hin pháp 2013, Nhà nc Cng hòa xã hi
ch ngha Vit Nam cng ã khng nh các quyn con ngi, quyn công dân
v chính tr, dân s, kinh t, vn hóa, xã hi c công nhân, tôn trng, bo v,
16 Giáo trình Luât Hin pháp. Trng i hc Luât Hà Ni, 2017.
24
bo m theo Hin pháp và pháp luât (Khon 1, iu 14, Hin pháp 2013). Vic
thc hin quyn con ngi, quyn công dân không c xâm phm li ích quôc
gia, dân tc, quyn và li ích hp pháp ca ngi khác (Khon 4, iu 15, Hin
pháp 2013). ng thi, b sung nguyên tc hn ch quyn phù hp vi các công
c quôc t v quyn con ngi mà Vit Nam là thành viên. ó là “Quyn con
ngi, quyn công dân chi có th b hn ch theo quy nh ca luât trong trng
hp cn thit vì lý do quôc phòng, an ninh quôc gia, trât t an toàn xã hi, o
c xã hi, sc khe cng ng” (Khon 2, iu 14, Hin pháp 2013). Th