اقتصاد و مدیریت دانشکده

اقتصاد گرایش- اجتماعی،اقتصادي هايسیستم مهندسی ارشد کارشناسی نامهانیپا

:عنوان

تجاري يها بانک نقد ذخائر موجودي پویاي سازي بهینه )ایران یخصوص يهابانک از یکی موردي مطالعه(

:نگارش

حدادي اهللا روح

:راهنما استاد

وند سپه مهرداد دکتر

:همکار يراهنما استاد

حداد کشاورز رضاغالم دکتر

1387شهریور

أ

ایران خصوصی هايبانک از یکی موردي مطالعه

ب

شریف صنعتی دانشگاه واقتصاد مدیریت دانشکده

ارشد کارشناسی رساله

هايبانک از یکی موردي مطالعه(تجاري هاي بانک نقد ئرذخا موجودي پویاي سازي بهینه :عنوان

)ایران خصوصی

حدادي اهللا روح :نگارش

کمیتۀ ممتحنین

امضاء وند سپه مهرداد دکتر :استاد راهنما

امضاء حداد کشاورز غالمرضا دکتر :استاد راهنماي همکار

امضاء تبریزي عبده حسین دکتر :استاد مدعو

26/8/87 :تاریخ

ت

. م ی قد م م ر و م وار ر در و ما را ی د ا ن

ث

ابدي و ازلی معشوق یگانه یاد و نام با

جانهاست آرامش مایه نامش یقین به که

دهیچک

ها به عنوان یک بانک. داري تجاري امروز به مسألۀ مهمی تبدیل شده است مدیریت نقدینگی در بانکتوانند بر متغیرهاي کالن توانایی خلق پول و ایجاد نقدینگی را دارند و از این طریق میواحد پولی

هاي مرکزي از این موضع است که بانک. اقتصادي جامعه همچون تورم، رشد و بیکاري تأثیرگذار باشند نظارت بانک مرکزي بر مدیریت ریسک نقدینگی. بر این نهاد مالی به صورت مستقیم نظارت دارند

گویی به نیاز مشتریان ها به خاطر آن است که ریسک نقدینگی که به کمبود ذخائر نقد براي پاسخ بانکگونه که در داري را آن تواند به یک ریسک سیستمی تبدیل شود و کل سیستم بانک شود می اطالق می

ران بانک ریسک گی براي تصمیم. ایم دچار بحران نماید تاریخ کشورهاي آسیاي جنوب شرقی شاهد بودهلذا بانک تالش . دادن اعتبار نزد مشتریان و سایر نهادهاي مالی مانند بورس شود نقدینگی باعث از دست

.ها جلوگیري کند گونه هزینه نماید که با یک مدیریت نقدینگی کارا از این خود را می

شد و اري نقدینگی خواهدد مورد نیاز باعث ایجاد هزینه فرصت نگه مقدارداري ذخایر نقد بیش از نگههاي دیگري همچون جریمه و اخطار بانک داري هزینه کمبود ذخائر نیز بسته به نوع سیستم بانک

چه که در این تحقیق به دنبال آن هستیم یافتن میزان بهینۀ آن. شود ...مرکزي، از دست دادن اعتبار و کشور اتفاق داري پرداخت بانک ر سیستمبا لحاظ تغییراتی که د. استتجاري نقدینگی براي یک بانک

این مدل به سوال اصلی این تحقیق که تعیین . سازي شده است سازي بانک مدل افتاده رفتار بهینهبانکی و اجراي کامل سیستم پرداخت بالدرنگ است اندازي بازار بین مقدار بهینۀ ذخائر نقد پس از راه

هاي خصوصی هاي خالص یکی از بانک تدا پرداختبراي رسیدن به این مهم اب. پاسخ خواهد دادهاي خالص در سیستم پرداخت بالدرنگ پرداخت. شده استانجام بینی پیشآن سازي و بر اساس مدل

باشد که بانک بایستی در لحظۀ دستور صدور ها در اتاق پایاپاي می حساب شتاب و مطالبات چکی بانکک در چبراي جریان ورود و خروج . اي آن را داشته باشدگویی بر نقدینگی کافی براي پاسخ ،پرداخت

هاي و براي مدل سازي حساب شتاب از مدل) 2SLS(اي سازي همزمان دومرحله اتاق پایاپاي از مدلARFIMA) (ها به نگهداري ذخیره براي با توجه به وجود ذخیره قانونی و الزام بانک .شده است استفاده

بینی در پایان، با پیش. بینی شد پیش GARCHهاي ان بر اساس مدلگذاري مشتری آن، رفتار سپرده

ج

گذاري مشتریان به عنوان عوامل ایجاد عدم قطعیت، روش حل مدل رفتارهاي برداشت و سپرده .ه استهاي حل عددي معرفی شد سازي بر اساس روش بهینه

ت ناخالص بالدرنگپرداخت خالص، سیستم پرداخ، ینگیت نقدیری، مدنقد ذخائر: يدیکلمات کل

ح

فهرست مطالب

1 __________________________ ________________________________ مقدمه .1 2 ........................................................................................... کالن اقتصاد نگاه از ذخائر مدیریت .1-1 2 ........................................................................................... خرد اقتصاد نگاه از ذخائر مدیریت .1-2 4 ..................................................................................... ایران بانکی سیستم در ذخائر مدیریت .1-3 7 ______________________ ________________________________ پایه مفاهیم .2 7 ............................................................................................................... آن کارکردهاي و بانک .2-1

9 پرداخت خدمات .2-1-1 11 ها دارائی تبادل و انتقال .2-1-2 11 ریسک مدیریت .2-1-3 13 اطالعات ارزش سود و آوري جمع .2-1-4

13 .......................................................................................................................................... بانک .2-2 15 ایران در بانکداري صنعت .2-2-1 16 نقدینگی .2-2-2 17 تورم و) بهره( سود نرخ .2-2-3 22 ایران در بانکداري صنعت عملکرد .2-2-4

30 ..................................................................................................................... نقدینگی مدیریت .2-3 31 نقدینگی تعریف .2-3-1 31 نقد دارائی نگهداري دالیل .2-3-2 32 نقدینگی مدیریت اهداف .2-3-3 33 نقدینگی تأمین هاي راه .2-3-4 34 نقدینگی ریزي برنامه .2-3-5 35 نقدینگی مدیریت رویکردهاي .2-3-6

38 _________________ ________________________________ ادبیات بر مروري .3 38 ................................................................................... بانک رفتار تحلیل هاي مدل بر مروري .3-1 41 ............................................................................................................................. نظري ادبیات .3-2 54 .......................................................................................................................... تجربی ادبیات .3-3 57 ___________________ ________________________________ ها داده بررسی .4 58 .......................................................................................... مشتري رفتار نشانگر زمانی سري .4-1

60 شده ارائه تسهیالت .4-1-1 61 مشتریان چکی برداشت .4-1-2 63 گذاري سپرده .4-1-3

64 .............................................................................................. بانک رفتار نشانگر زمانی سري .4-2 66...................................................................................................... مالی بازار نشانگر يهاداده .4-3

خ

67 ............................................................................................................................. گیري نتیجه .4-4 69 ____________________ ________________________________ تحقیق مدل. 5 69............................................................................................. حاضر حال در ینقدینگ تیریمد .5-1

71 )حاضر حال در(ینگینقد تیریمد به وابسته يندهایفرآ .5-1-1 73 حاضر حال در ینگینقد تیریمد لیتحل .5-1-2

73 ....................................................................................................... یآت در ینگینقد تیریمد .5-2 75 )یآت(ینگینقد تیریمد به وابسته يندهایفرآ .5-2-1 77 ینگینقد تیریمد لیتحل .5-2-2

78 .............................................................................................................................. مدل فروض .5-3 80 ......................................................................................................................... مدل متغیرهاي .5-4 81 ................................................................................................................................ مدل روابط .5-5

84 روز پایان ذخیره .5-5-1 85 شبانه برداشت اضافه .5-5-2

86 ........................................................................................................................ مدل هدف تابع .5-6 87 ................................................................................................................................ بینی پیش .5-7

87 انیمشتر چکی زیوار و برداشت میزان -خالص يها پرداخت تخمین .5-7-1 93 .................................................................. شتاب حساب - خالص يها پرداخت تخمین مدل .5-8

98 گذاري سپرده تخمین مدل .5-8-2 103 .................................................................................................................... مدل سازي بهینه .5-9

Euler Equa on ( 104(لریاو ۀمعادل .5-9-1 106 سازي بهینه مدل حل .5-9-2

112........................................................................................................................ گیري نتیجه .5-10 115 _____________ ________________________________ شنهادیپ و يریگ جهینت .6 118 ............................................................................................................................. شنهاداتیپ .6-1 120 _________________________ ________________________________ مآخذ .7 120 ....................................................................................................................................... التین .7-1 124 ..................................................................................................................................... فارسی .7-2

د

ها و نمودارها جدول ترسهف

13 هاي ارایه دهنده خدمات مالی بنگاه انواع 1- 2نمودار

17 85تا 80وضعیت نقدینگی کشور . 2- 2نمودار 25 85تا اسفند 79ها، اسفند تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی به تفکیک بانک. 3- 2نمودار

27 85تا 79هاي دولتی به عقود اسالمی تسهیالت اعطایی بانک. 4- 2نمودار

28 ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی به عقود اسالمی تسهیالت اعطایی بانک. 5- 2نمودار

29 85تا 80ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی کهاي بان دارایی. 6- 2نمودار

40 مسیر مطالعۀ تحقیق 1- 3نمودار

60 خالص میزان تسهیالت در بازه زمانی مورد تحقیق1- 4نمودار

61 واریز و برداشت چکی مشتربان و روند آن در بازه زمانی تحقیق 2- 4 نمودار

هاي حساب ، سپرده)خط قرمز(ماهه هاي یکسپرده، )خط سبزنقطه چین(گذاريخالص مجموع سپرده 3-4 نمودار

61 )سبز(و سپرده قرض الحسنه) خط صورتی(هاي قرض الحسنه ، سپرده)خط آبی(جاري

62 گذاري حول روندتغییرات سپرده 4- 4 نمودار

63 خالص میزان نقدینگی بانک 5- 4 نمودار

64 تغییرات میزان اوراق مشارکت6- 4 نمودار

65 ها رده نزد سایر بانکحساب سپ 7- 4 نمودار

66 شرکت برتر بورس تهران تعدیل شده با نسبت شارپ 50میانگین وزنی شاخص بازده 8- 4 نمودار

78 در یک دوره نگهداري در بازار بین بانکی آمریکا) بینیمشاهده شده و پیش(تغییرات نرخ بهره 1- 5 نمودار

89 پسماند رابطۀ مدل برداشت چکی مشتریان جمالت 2- 5 نمودار

89 جمالت پسماند رابطۀ مدل واریز چکی مشتریان 3-5 نمودار

94 نتایج تخمین 4- 5نمودار

99 براي خالص سپرده گذاري ARCHپیش بینی، مقادیر مشاهده شده و جمالت خطاي تخمین مدل 5- 5 نمودار

16 85تا 80نقدینگی کشور . 1-2جدول

17 85تا 79هاي مختلف اقتصادي نرخ سود موردانتظار تسهیالت بخش. 2-2جدول

19 هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی محدودة نرخ سود مورد انتظار تسهیالت در بانک. 3-2جدول

19 85تا 79هاي دولتی دار بانک گذاري مدت هاي سرمایه الحساب سپرده نرخ سود علی. 4-2جدول

ذ

20 1384تا 1363) درصد(ها هاي تجاري به سپرده سود پرداختی بانک. 5-2جدول

هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري دار بانک گذاري مدت هاي سرمایه الحساب سپرده نرخ سود علی. 6-2جدول

21 85تا 79غیربانکی

22 85تا 80ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی ها در بانک جمع سپرده. 7-2جدول

23 85تا 80ها و مؤسسات اعتباري غیردولتی گذاران در بانک ترکیب سپرده. 8-2جدول

23 85تا 79هاي دولتی ها در بانک ترکیب سپرده. 9-2جدول

25 79-85تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی کشور 10-2جدول

27 85تا 83 ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی به عقود اسالمی تسهیالت اعطایی بانک. 11-2جدول

28 85تا 80و مؤسسات اعتباري غیربانکی ها ها به بانک ها و بدهی دارایی. 12-2جدول

58 مشخصات آماري متغیرهاي استفاده شده در تحقیق 1-4جدول

70 هاي تجاري جریان نقد بانک - 1-5جدول

70 هاي تجاري هاي نقد بانک دارائی -2-5جدول

77 )وضعیت آتی(زمان بندي مدیریت نقدینگی-3-5جدول

87 میزان برداشت و واریز چکی مشتریان -هاي خالص بررسی مانایی متغیرهاي مدل تخمین پرداخت 4-5جدول

88 میزان برداشت و واریز چکی مشتریان -هاي خالص رابطه مدل تخمین پرداختتخمین 5-5جدول

92 زاي مدل تخمین نقدینگیزا و درونبررسی مانایی متغیرهاي برون 6-5جدول

93 حساب شتاب -هاي خالص برآورد ضرائب مدل تخمین پرداخت 7-5 جدول

96 مانایی متغیرهاي مدل خالص سپرده گذاري مشتریانبررسی 8-5جدول

97 همبستگی نگار پسماند مدل تخمین خالص سپرده گذاري مشتریان 9-5جدول

98 براي متغیر خالص سپرده گذاريARCHنتیجه تخمین مدل 10-5جدول

99 ي خالص سپرده گذاريبرا ARCHهمبستگی نگار پسماند مدل 11-5جدول

1

مقدمه . 1

ی این بخش، ئمیزان کارا. نقش بسیار مهمی را در تسهیل عملکرد در بخش مالی به عهده دارند ها بانک

داشتن یک سیستم . داشتي مالی یک سیستم اقتصادي خواهد ها تاثیر مستقیمی درکارائی فعالیت

مستقیما تولید ناخالص یک کشور را تحت ،بانکی قدرتمند نه تنها می تواند با ایجاد ارزش افزوده بیشتر

ي مالی چون ها تاثیر قرار دهد، بلکه میتواند خود به عنوان عامل حرکت دهنده بسیاري از سیستم

اقتصادي مانند صنعت، کشاورزي ویا خدمات ي مختلف ها و یا بخش... گذاري، بورس بنگاهاي سرمایه

تواند به عنوان یک عامل تولید ثروت در جامعه به سازي عملکرد بانکی می لذا بررسی و بهینه. باشد

.حساب آید

گیري بهینه ي فراوانی در راستاي کمک به تصمیمها با توسعه صنعت بانکداري در چند دهه اخیر مدل

ئی که در ادبیات بانکداري به خوبی توسعه یافته است، ها له مدلاز جم. ها طراحی شده است بانک

یی است که به صورت نقد در ها یئنقد، دارا ذخائرمنظور از . باشند می ذخائرنقدي مدیریت ها مدل

ي خود به ها مقداري از دارائی ها بانک.. شوند ي دیگر نگه داشته میها حساب بانک مرکزي و یا بانک

از طرفی بانک بایستی . گوي نیاز نقدینگی مشتریان باشند دارند تا پاسخ دي نگه میي نقها صورت دارائی

ب جاري نزد بانک مرکزي نگه دارند که ي خود را به صورت سپرده قانونی در حساها یئمقداري از دارا

ر آید چرا که بایستی نقدشوندگی باالئی داشته باشند و در انتهاي ه جزء ذخائر نقد بانک به حساب می

.دهد هفته به صورت نقد در حساب مذکور قرار

مل و تدقیق قرار أاز دو منظر اقتصاد خرد و کالن در ادبیات اقتصادي و بانکداري مورد ت ذخائرمدیریت

ي پولی و در حوزه ها با بانک مرکزي و اجراي سیاست ها در حوزه اقتصاد کالن، ارتباط بانک. گرفته است

.شوند به بهینه سازي تخصیص منابع، مدیریت ریسک و نقدینگی مطرح میاقتصاد خرد مباحث مربوط

2

مدیریت ذخائر از نگاه اقتصاد کالنمدیریت ذخائر از نگاه اقتصاد کالن ..11--11

از آنجا که . در مدیریت کالن اقتصادي است ي دولتها ابزار ترین مهمي پولی یکی از ها اجراي سیاست

ي پولی به مدیریت ها سیاستی ئبه بانک مرکزي است لذا کارا ها یکی از عناصر پایه پولی، بدهی بانک

. نقد وابسته است ذخائربانک مرکزي و مدیریت نزد ها جاري بانک حساب

سپرده (ي غیردولتی خود را نزد بانک مرکزي به امانت بگذارندها موظف هستند نسبتی از سپرده ها بانک

نده مثبت باشد، عالوه بر این مبلغ، در صورتی که حساب بانک نزد بانک مرکزي داراي ما). قانونی

.شود میآزاد گفته ذخائرماند که به آن مقداري از منابع نزد بانک مرکزي می

مازاد باعث خواهد ذخائروجود . ینده پولی بستگی داردآحجم نقدینگی به دو عامل پایه پولی وضریب فز

نقدینگی تأمینبراي ها از طرفی بانک .ینده کاهش یابد و نقدینگی کمتري ایجاد شودآشد که ضریب فز

به بانک مرکزي نیز از جمله موارد ها بدهی بانک. خود می توانند از بانک مرکزي استقراض نمایند

، پایه پولی تقویت شده و باعث تغییرات حجم ها با افزایش بدهی بانک. باشد میتشکیل دهنده پایه پولی

که منتج به استقراض از بانک لذا نحوه عملکرد بانک در مدیریت ذخائر. شود می) نقدینگی( پول

.ي پولی تاثیرگذار استها به طور مستقیم بر سیاست شود میمرکزي و یا مازاد ذخائر

مدیریت ذخائر از نگاه اقتصاد خردمدیریت ذخائر از نگاه اقتصاد خرد ..22--11

پورتفولیوي خود 1یکی از وظایف بانک، مدیریت ریسک و از جمله ریسک نقدینگی یا ریسک برداشت

انکی جایگاه خوبی در ادبیات و از جمله مدیریت ریسک نقدینگی ي خرد تحلیل رفتار بها مدل. باشد می

1 Withdrawal Risk

3

ي مختلفی ارائه ها و روش ها ي مدیریت ریسک نقدینگی ،استراتژيها در ادبیات مربوط به روش. اند یافته

قسمت این ادبیات را تشکیل ترین مهم ها و مدیریت همزمان آن ها بدهی ،ها مدیریت دارائی. شده است

.اشاره خواهد شد ها صل بعدي به طور مفصل به آنمی دهد که در ف

ي خود را به صورت ها براي پاسخگوئی به نیاز مشتریان بایستی همیشه بخشی از دارائی ها بانک

که در کمترین ئیها دارائی ۀ، بلکه به مجموع2نه لزوما وجه نقد "نقدذخائر"منظور از . نگه داردذخائر

نگه غیرنقدي ذخائریی که به صورت ها یئدارا. شوند میزمان قابل تبدیل به وجه نقد هستند گفته

نمی توان براي مطالبات جاري ها ي درآمدزا خواهند بود که از آنها دارایی باشند در زمرة میداشته

. استفاده نمود

ي سودزا و همچین منابع ها خود به دارایی) ها بدهیو ها دارایی(ترین وظیفه بانک تخصص منابع لذا مهم

. بنگاه، ریسک اعتباري و ریسک نقدینگی خود را پوشش دهد درآمدزائینقد است، تا بتواند عالوه بر

نقدینگی .ناشی از آن کاهش یابد ۀبه نقدینگی باعث خواهد شد که هزین ها تخصیص مناسب دارائی

خواهد شد، چرا که نقدینگی سود زا نیست و یا حداقل داراي سودزائی زیادتر باعث ایجاد هزینه فرصت

یی ها هزینهنیز از طرفی کسري نقدینگی ولی . کمتر است شوندگییی با نقدها کمتري نسبت به دارائی

. خواهد داشتاضافه برداشت، کاهش اعتبار، اخطار بانک مرکزي را در ۀچون جریم هم

بایستی به اندازه کافی وجه نقد داشته باشد تا با کسري مواجه ینهاین هزبانک براي عدم مواجه با

از وجود هزینه جریمه ناشی از کمبود ذخائر. اما نگهداري وجه نقد خود نیز هزینه فرصت دارد. نشود

، بانک را مجبور به اتخاذ سیاست بهینه از طرف دیگر و هزینه فرصت بخاطر مازاد نقدینگی طرفی

.نماید می

2 Cash

4

ي پرداخت بالدرنگ، دچار ها بانکی و سیستم با راه اندازي بازار بین ذخائرمدیریت نقدینگی و ادبیات

، کمترین تأثیر را بر رفتار بانک داردعدم قطعیت برداشت نقد مشتري این شرائطدر . تغییر شده است

بالعکس از ي مشتري به مشتري، بانک به مشتري و ها ي کنونی، پرداختها چرا که در سیستم پرداخت

بانک نیز . به وجه نقد ندارد بسیار کمتري و مشتري نیاز شود میانجام و به صورت اعتباري طریق شبکه

از با نرخ بهره بسیار کمیرایگان یا یا یک سقف اعتباري به صورت در صورت بدهکار شدن در طی روز،

بخواهد ) Credit Limit(اريدر صورتی که بانک بیشتر از سقف اعتب و کند میبانک مرکزي استقراض

چه ما هاي خالص همانند آن اما پرداخت .پرداختی صورت دهد با رد دستور پرداخت مواحه خواهد شد

میزان بینی و یا پیش با مشخص شدن در سیستم شتاب یا اتاق پایاپاي داریم به صورت خالص است و

هاي دیگر تأمین و یا روش ر بین بانکیبازااستقراض از بانک را مجبور به، در زمان تسویه بدهی خود

هاي پرداختمربوط به ها نیاز نقدینگی بانک ترین مهمبنابراین ). 1998فرفاین، . (نمایند منابع می

ي بین بانکی زیاد است و خود باعث ها ي مالی وابستگی به چکها در بعضی از سیستم. شود می خالص

ي دیگر ها بایستی به مطالبات چکی بانک ها که بانکچرا . شود می عدم قطعیت در تصمیم گیري بانک

لذا بانک براي کاهش .باشد میبراي بانک مشخص ن پاسخگو باشند و این نیز تا زمان ورود به اتاق پایاپاي

.ي خود نیازمند شناخت مناسبی از رفتار مشتري خود استها هزینه

در سیستم بانکی ایراندر سیستم بانکی ایران ذخائرذخائرمدیریت مدیریت ..33--11

ي ها با توجه به نبودن فرصت ها است که بانک شده میدر سیستم بانکی ایران بدین گونه عمل

ي خود به صورت ها داري میزان زیادي از دارایی ، اقدام به نگهمدت با بازده مناسب کوتاه گذاري سرمایه

دارایی سودزا بودن و در عین حال قابلیت ،خصوصیت بارز اوراق مشارکت .اند هاوراق مشارکت می نمود

تا ها با توجه به فرصت بانک از زمان اطالع از مطالبات چکی سایر بانک. است ي آننقد شوندگی باال

اي براي تسویه حساب سپرده قانونی، تسویه حساب آن در اتاق پایاپاي و همچنین فرصت یک هفته

5

نیاز در شعب در طی روز و نقد نمودن روزانه اوراق مورد 3مدیریت ذخائر نقد به مدیریت وجه نقد

.مشارکت براي پاسخ گویی به مطالبات مشخص منحصر شده بود

، بانک مرکزي ایران اقدام به راه اندازي سیستم پرداخت بالدرنگ ها با افزایش حجم مبادالت و پرداخت

(RTGS4) در سیستم . نموده استRTGS مشتریان، بانک و بانک ي بین مشتریان، بانک وها پرداخت

بانک مرکزي دارد RTGS هر بانک یک حساب موقت در سامانه. پذیرد میبه صورت الکترونیکی صورت

نقد این ذخائردر صورت کسري . ي مشتریان از طریق آن صورت می گیردها که طی روز پرداخت

کسري طی روز این . حساب، سامانه از حساب جاري آن بانک نزد بانک مرکزي برداشت خواهد کرد

این کسري در . خواهد شد تأمینتوسط بانک مرکزي و با نرخ بهره مشخصی ها حساب براي پرداخت

پایان روز توسط بانک مذکور بایستی تسویه شود و در غیر اینصورت با جریمه بانک مرکزي مواجه

قریب الوقوع بازار بین براي تسهیل عملکرد سیستم پرداخت بانک مرکزي اقدام به راه اندازي . شود می

ي ها ي تجاري براي مدیریت نقدینگی خود نیاز کمتري به نگه داري داراییها بانک. بانکی خواهد کرد

یی با نقدشوندگی ها درآمدزا با نقدشوندگی باال خواهند داشت و می توانند در پورتفولیوي خود از دارایی

انتخاب ذخائر به موضوع مهمی در تصمیم یري برايلذا تصمیم گ .کمتر اما بازده بیشتر استفاده نمایند

روزانه بایستی نسبت به انتخاب میزان فعالیت در بازار ها بانک. خواهد شدي ایران تبدیل ها گیري بانک

میزان بینی در پیشاین تصمیم گیري به و تصمیم گیري کنند - وامدادن یا گرفتن –بین بانکی

ي بین بانکی و سپرده قانونی ها ي پرداخت به مشتري، تسویه چکنقدینگی مورد نیاز در طی روز برا

یی که در ها ي بین بانکی، نقش مدلها با توجه به وجود عدم قطعیت در مطالبات چک. شود میمنوط

و بر اساس آن، برنامه ریزي بهینه براي فعالیت بانک در بازار بین شود میآن رفتار مشتري پیش بینی

3 Vault cash

4 Real Time gross settlement

6

در این تحقیق، هدف اصلی بررسی ادبیات مدیریت لذا . بسیار پر رنگ شده استبانکی صورت می گیرد

.باشد میبازار بین بانکی و RTGSدخایر بر اساس تحوالت آتی مانند سیستم

7

مفاهیم پایه . 2

و مدل سازي رفتارهاي آن نیازمند داشتن شناخت کافی نسبت به داري بانکدرك عمیق از صنعت

لذا در ابتداي این گزارش . باشد میحیطه و تحقیقات علمی انجام شده در آن ها مفاهیم اولیه آن، تالش

ادبیات تجربی و نظري گزارشي بعدي به ها مروري بر مفاهیم اولیه خواهیم داشت و سپس در قسمت

در این راستا ابتدا بانک از لحاظ کارکردي معرفی شده وسپس در یک منظر کلی، به . خواهیم پرداخت

در ادامه با توجه به حوزه تحقیق که مدیریت نقدینگی . ي توسعه یافته در آن می پردازیمها لمعرفی مد

.به معرفی مدیریت نقدینگی خواهیم پرداخت باشد میو ریسک برداشت

بانک و کارکردهاي آنبانک و کارکردهاي آن ..11--22

و که وظیفه آنها دریافت سپرده شود میهایی اطالق هاي تجاري، در تعریف عملیاتی آن به سازمان بانک

این تعریف به کارکرد اصلی بانک یعنی اخذ سپرده و دادن . دادن وام به عموم مردم به طور مستمر است

گاهی اوقات اقدام به استقراض یا قرض دادن ) صنعتی و تجاري(ها گرچه بعضی از سازمان. وام اشاره داد

به صورت دائم ها در این است که بانک ها ها با آن بانکمتمایزکننده لی تفاوت و به مشتریان می کنند

ها تعریف، نقش پررنگ و مهمی بر عهده دارد، چرا که بانک این سپرده، در .دهند این کار را انجام می

ها اتکاي به این سپرده. کند ها استفاده می براي اعطاي تسهیالت و وام از منابع موجود، یعنی سپرده

.شود یک بانک تجاري و رشد و پویائی وم تدایا خود باعث شکنندگی و تواند می

همانند سایر نهادهاي اقتصادي، فلسفه وجودي بانک به نقشی که آنها در فرآیند تخصیص منابع و به

یک سیستم مالی کارا و بهینه، سیستمی است که . شود میطور خاص در تخصیص سرمایه دارد تعریف

8

و منجر به تخصیص کاراي سرمایه آن کمک کند صرف خانوار در طول عمربتواند به تخصیص بهینه م

)1993، 5مرتن. (شود ها فیزیکی در بخش تولید و بنگاه

با توسعه بازارهاي مالی، .بوده است ها هاي مالی تنها به عهده بانک ، نقش اصلی سیستمها براي قرن

ایجاد . مالی شده استي ها گر ها و دیگر واسطه نوآوري دراین بازارها باعث یک تقسیم وظیفه بین بانک

می 6نهادهایی که اقدام به تجارت بین الملل براي تضمین ریسک نرخ ارز و یا تعهد براي تضمین سهام

.باشد مینمایند از این گونه تقسیم وظایف

گر در تخصیص بهینه منابع به عنوان یک واسطه ها که بانک هائی نقشکلیۀ براي درك بهتر از در ادامه

ۀسال پیش کلی 20گرچه تا . شود میدهد، به بررسی عملکرد یک بانک پرداخته مالی انجام می

ي ها در سال شد، اما بررسی می» هاي عملیاتی کاهش هزینه«هاي یک بانک تحت عنوان کلی عملیات

ظایف بانک را در و هاي بانکی معاصر نظریه. هاست نکاخیر، این کارکرد تنها بخش کوچکی از عملکرد با

)7،1997روچت و فریکساس( :چهار گروه تقسیم بندي می کنند

8خدمات پرداخت 9ها انتقال و تبادل دارائی

مدیریت ریسک 10جمع آوري و پردازش اطالعات از قرض گیرندگان

5 Merton(1993)

6 Option

7 Rochet and freixas

8 payment system

9 Assets Transformation

10 Monitoring

9

دهند، اما را انجام می ها فعالیتهمه این ] از لحاظ کارکرد[ هاي بزرگ و عمومی بانک ۀگرچه کلی

کنند، تنها کارکردي را بر عهده بگیرند که بیشترین سودزائی را در راستاي هاي تخصصی سعی می بانک

.در ادامه به توضیح مختصر کارکردهاي بانک می پردازیم. اهداف آن بانک به همراه دارد

پرداخت خدمات .2-1-1

اي به نام ، نیازي به وجود پدیده12دبرو -رو همانند پارادایم اَ وجود ندارد، 11در دنیایی که هزینه عملیاتی

هاي اما زمانی که به دنیاي واقعی تجارت و لحاظ هزینه) 1997روچت و فریکساس،(پول وجود ندارد

پول از زمانی که . کشد پول نقش کلیدي خود را به رخ می، شویم وارد می ]پایاپاي[معامالت کاال به کاال

شدند، تا پولی که ارزش حقیقی جود آمد، به گونه اي که کلیه کاالها با یک کاال معامله میبه و کاالیی

شده است، پول تعابیر متفاوتی را نداشته و توسط یک بانک میزان درج شده بر روي آن تضمین می

.تجربه کرده است

دالت ارزي و فراهم آوردن اند؛ مبا ها دو نقش اصلی را در مدیریت پول انجام داده به طور تاریخی بانک

ظیفه مدیریت حساب مشتریان و پرداخت نقد به مشتریان را و سیستم پرداخت ؛یک سیستم پرداخت

.قبل از توضیح سایر کارکردها به معرفی این دو نقش می پردازیم. به عهده داشته است

13مبادالت ارزي .2-1-1-1

هاي مختلف به یکدیگر تبدیل پول، بانکي ها ترین کارکردهاي آن و شاید اولین رسالت یکی از قدیمی

ند که ه اسپرده گذاران تمایل داشت ،...و کاهش ارزش ،گم شدن، با توجه به مسائل امنیتی .بوده است

11 Transaction Cost

12 Arrow-Debreu

13 Money Changing

10

از سوي .نمایند معاوضه ،ئی با نقدینگی کمترها دارائیبا دارائی نقد خود را که به صورت سکه بوده است

را ها دولت بانک، گذاري سپرده در ي رایج و درنتیجهها زش سکهار دردیگر، علی رغم وجود غیرهمگنی

. نموده است می به مشتري ي با کیفیتها مجبور به پرداخت پول

و ها با توسعه بانک. کرده است میزان بهره را تعیین می، گذاري شده لذا بانک با توجه به نوع پول سپرده

داده و خواستار بازپرداخت به پول با کیفیت نشان نمیي ا با توجه به اینکه مشتري عالقه، گذشت زمان

اي که به گونه، ندبه سمت داشتن پول یکسان رفت ها ، بانکاند بانک با پول خودشان ولی سود بیشتر بوده

.شد میي یکسان مبادله ها با نرخ ها اوراق و پول

14خدمات پرداختی .2-1-1-2

از ها چرا که انتقال دارائی ،پاسخگو نبوده استي مجزا از هم ها جود بانکو ها با افزایش حجم پرداخت

در. شد میوجود مکانیسم بین بانکی انجام نبدو و ک و هزینه زیادسری با، یک بانک به بانک دیگر

.گرفت ي زیادي صورت میها بایستی پرداخت، معامالت بزرگ تجاري بین شهرها و کشورهاي مختلف

دراواخر قرن نوزدهم، راه . به عامل کلیدي در تجارت تبدیل شد ها تسویه حسابو لذا نحوه پرداخت

کارائی و امنیت ، امکان پذیر کرده بودي بانکی ها اندازي سیستم پرداخت که انتقال اعتبارات را از حساب

گذاران اقتصادي را مجبور به تمردان و سیاس دولت، ي پرداختها سیستم ۀتوسع .دادافزایش ها پرداخت

براقتصاد و یا امنیت و ها ئی همچون تاثیر منفی این سیستمها نمود تا بتوانند از نگرانی گذاري قانون

.کارائی آنها بکاهند

14 Payment service

11

15ها تبادل دارائیانتقال و .2-1-2

به .ستابین سپرده گذار و سرمایه گذار ها اند تبادل دارائی تاکنون داشته ها دومین کارکردي که بانک

و دارند که عالقه مند نیستندنیاز نیشاها براي پروژه را منابع از زیاديگذاران حجم طورمعمول، سرمایه

گذاري هاي سرمایه چون صندوق هائی هم به روش از سپرده گذاران کوچک را آنها توانند یا نمی

را اخذ سپرده و دادن وام شامل اي خدمات خود گر به گونه بانک به عنوان واسطه .آوري کنند جمع

با جمع ،ها بانک )161960گرلی و شار(.خوانی داشته باشد گذار هم با تقاضاي سرمایه تا کند میانتخاب

.ایفا می کننداین نقش را آن، ي بزرگ بر اساسها ي کوچک و ارائه وامها آوري سپرده

مدیریت ریسک .2-1-3

ریسک نرخ بهره و ریسک ؛ ریسک اعتباري،شود میبه طورکلی سه نوع ریسک براي بانک تعریف

به ،کننده براي یک بانک است شناخت ریسک و مدیریت آن یکی از وظایف مهم و تعیین .نقدینگی

لذا . گردد می زیاداجتماعی يها ورشکستگی و ایجاد هزینه بروز طوري که عدم توجه به آن باعث

.دهدارائه تواند شناخت خوبی از عملکرد و تصمیمات یک بانک تجاري مروري بر انواع ریسک می

)ک اعتباريسیر(پیش بینی ریسک وام بانکی .2-1-3-1

مشکل کمبود درصنعت کشاورزي و بخاطر مواجه کشاورزان به ها ارائه وام توسط بانک اولین بار،

عقد قرارداد و )جواهرات (با اخذ وثیقه ها بانک .گرفته است صورت می ،برداشت يها روز ات ،نقدینگی

، یافت افزایش ها ریسک این وام، با گذشت زمان .ندی کرداطمینان حاصل م ،نسبت به بازگشت وام خود

15 Asset Transformation

16 Gurley and shaw(1960)

12

موضوعات مربوط دلیل آن .دنشد می ، قراردادهاي وام نیز پیچیده با توجه به ریسک موجودحالی که در

.بود درآن نقش مهمی را بازي می 17مخاطره اخالقی به اطالعات مانند

درقرن نوزدهم با تحوالتی که درصنعت بانکداري اتفاق افتاد، سطح قابل قبولی براي ریسک وام تعریف

گذاري و اقدام به سرمایه ها بانک .گرفتند فاصلهاز تضمین صددرصد وام توسط مشتري ها و بانک شد

مولی با اخذ یک قرض دهنده مع به عنوان انتقال منابع به صنعت نموده و از اکتفا به ایفاي نقش

ي پرریسک نموده و به طور ها گذاري سرمایهبدین معنی که اقدام به . ي سنگین پرهیز کردندها ضمانت

به ،آن ن بارزریسک موجود در وام و میزا پیرامونگیري لذا تصمیم. خاص در بازار سهام فعال شدند

.ي مدرن تبدیل شده استها اصلی بانک ایفوظ ی ازیک

نقدینگی و نرخ بهره مدیریت ریسک .2-1-3-1

و یا - حتی بدون ریسک - ارائه وام .، مدیریت ریسک را نیز به همراه خود داردها وظیفه تبادل دارائی

دلیل وجود این ریسک باال . شود خود باعث ایجاد ریسک براي بانک می ،ارائه تعهدات به سپرده گذار

باعث ایجاد هزینه براي بانک ممکن است مدت نسبت به نرخ ثابت بهره وام است که نرخ بهره کوتاه

پرداخت اي که به سپرده گذار مشتري بابت وام ارائه شده نسبت به نرخ بهرهچراکه نرخ کمتري از .شود

.کند میدریافت کند می

افتد که شود، ممکن است حالتی اتفاق حتی اگر در نظر بگیریم که به سپرده گذار سودي داده نمی

تأمینبه دنبال تا ساختمجبور خواهد را بانک که رداشت غیرمنتظره مواجه شودب حجمبانک با یک

17 Moral Hazard

13

مالی بایستی اقدام به مدیریت ۀلذا بانک براي تداوم حضور خود درعرص .برود هنقدینگی ازمنابع پرهزین

.نماید می پروتفولیوي خود یعنی مدیریت ریسک بهره و نقدینگی

18جمع آوري و سود ارزش اطالعات .2-1-4

. شود دارند ي تجاري نقش مهمی را در مدیریت مسائلی که از اطالعات ناکامل مشتري ایجاد میها بانک

عملکرد بر بینی تقاضاي وام و نظارت خود و پیش گذاري در تکنولوژي اطالعات بانک با سرمایه

.نماید می حداقلي خود را ها ، ریسکاند کرده ارائه وام ها هائی که به خاطر آن دراجراي پروژه ،مشتریان

بانک بانک ..22--22

دهند را می توان به هاي مالی را بر اساس نوع خدماتی که ارائه می در یک نگاه کالن کلیه بنگاه

هاي هاي ارایه دهنده اوراق بهادار، شرکتهاي فعال در زمینه مستغالت، بانک شرکتهاي بیمه، بانک، بنگاه

) 1- 2 نمودار ).(2002، 19رز(ندي کردگذاري تقسیم بتوسعه تجارت و موسسات سپرده

خدمات مالی دهندههاي ارایه انواع بنگاه 1-2 نمودار

18 Monitoring and Information processing

19 Rose

14

هاي بانک. شود می اي تقسیم بندي هاي توسعه و بانک 20هاي تجاري بانک نیز به بانکاز لحاظ کارکرد

ها و دار، ارایه وام به اشخاص و سازمان شوند که اقدام به اخذ سپرده زمان تجاري به نهادهایی اطالق می

رمایه را با سسات مالی هستند که سؤم ،اي هاي توسعه بانک. پردازند می... چون چک و ارائه خدماتی هم

به نحو اًتوسط خود یا دیگران و یا مشترک هاي تولیدي نمایند تا در فعالیت می شرایط مناسب تجهیز

. باشد و بر اساس بازده انتخاب شود گذاري می تواند عمومی نوع سرمایه .گذاري نمایند مطلوبی سرمایه

هاي اقتصادي مانند کشاورزي، صنعت هاي توسعه اي تخصصی هستند و در قالب یکی از بخش اکثربانک

ضرورت نیل به توسعه اقتصادي در کشورهاي پیشرفته و در حال غالبا . کنند و یا خدمات فعالیت می

ها در امر توسعه اقتصادي گذاري نهادها براي هدایت سرمایهاین گونه تا استه توسعه موجب شد

.د نهاي توسعه اي به وجود آی ها و سازمان کشورها در قالب بانک

هاي خصوصی هاي دولتی و بانک ها را بر دو دسته بانک توان بانک چنین بر اساس نوع مالکیت می هم

. مدیرعامل هستند هیات مدیره، هاي دولتی معموال داراي یک مجمع عمومی، بانک. بندي کرد تقسیم

هاي خصوصی که مجمع بر خالف بانک. گیري هستند ها باالترین مقام تصمیم بانک مجمع عمومی

شود و وظیفه انتخاب هیأت مدیره بانک را بر عهده دارد، مجمع از سهامداران تشکیل می عمومی

را انتخاب هاي دولتی است و مدیرعامل بانک بانک عمالً نماینده دولت و صاحب سهام بانک مومیع

. کند می

هاي دولتی در کشورهاي درحال توسعه ارایه شده در ادبیات اقتصادي دو دلیل براي توجیه حضور بانک

قتصادي به اندازه کافی هاي ا در نگاه اقتصاد توسعه، چون در کشورهاي درحال توسعه که نهاد. است

هاي اعتباري توانند در سیاست هاي متعدد نمی ها به دلیل وقوع ورشکستگی اند و بانک توسعه نیافته

20 Commercial Bank

15

مدت موفق عمل نمایند، به منظور توسعه مالی و دستیابی به رشد اقتصادي، مالکیت دولت بر بلند

کنند و سبب اندازها به سوي ایجاد می پس ها انگیزه الزم براي هدایت آن. رسد ها موجه به نظر می بانک

شود و نواقص بازار را هاي استراتژیک و زیربنائی مانند آب و برق و آموزش می گذاري در بخش سرمایه

. کنند برطرف می

ها را به منطور فراهم ها و بانک است که دولت کنترل شرکت آناما از دیدگاه اقتصاد سیاسی، اعتقاد بر

هدف او خیرخواهانه نیست . گیرد هاي دیگر براي حامیان خود در دست می نه و جذابیتکردن شغل، یارا

هایی هاي مطلوب اجتماعی را ندارد، بلکه منابع را به فعالیت گذاري در پروژه و انگیزه الزم براي سرمایه

ندازهاي ا بنابراین از پس. دهد که بتواند حمایت سیاسی و آراي بیشتري را به دست آورد اختصاص می

کند که به لحاظ سیاسی براي دولت بیشترین کسب هایی استفاده می مردم براي تأمین مالی پروژه

)2002، 21الپرتا.(مقبولیت و تضمین بقاي قدرت او را به همراه خواهد داشت

صنعت بانکداري در ایران .2-2-1

با 1304سال ردبانک سپه بود و سپس ››بانک جدید شرق‹‹س شد اولین بانکی که در ایران تأسی

اسمی بانک ملی ایران با سرمایه 1306در سال .شروع به فعالیت نمود ریال چهارمیلیوناولیه ۀسرمای

سیس عبارت بود از أایران در ابتداي ت عملیات بانک ملی .ریال شروع به کار نمود بیست میلیونمعادل

فکر .وام و اعتبار اعطايو و خارجی ي داخلیاسناد تجار دار و پذیرفتن هاي دیداري و مدت قبول سپرده

سال از شروع 74ایران پس از گذشت سیس بانک مرکزيأتدوین قانون جامع پولی و بانکی کشور و ت

1339سال میلیارد ریال در 6/3اي معادل بانک مرکزي با سرمایهبا تولد ،هاي بانکی در ایران فعالیت

.کردملی اعالم کشور را هاي بانک راي انقالبشو ۀبمصو ،1358 سالدر . افتی واقعیت اجرایی

21 La Porta

16

منظور بررسی صنعت بانکداري در ایران، ابتدا برخی از متغیرهایی که عملکرد این صنعت را تحت به

ست، ا) بهره(این متغیرها که شامل نقدینگی و نرخ سود .گیرد مید، مورد بررسی قرارنده تأثیر قرار می

. گیرد می وتحلیل قرار هتجزیاقتصاد ایران مورد چارچوب در

نقدینگی .2-2-2

بینی تورم آتی و در نتیجه تعیین سیاست پولی آن کشور اثر میزان و رشد نقدینگی هر کشور در پیش

اسکناس و مسکوك در (دهندة نقدینگی یعنی پول هاي تشکیل جدول زیر تغییرات بخش. بسزایی دارد

هاي انداز، سپرده الحسنۀ پس هاي قرض هسپرد(پول و شبه) هاي دیداري دست افراد و سپرده

.دهد را نشان می) هاي متفرقه دار و سپرده گذاري مدت سرمایه

85تا 80نقدینگی کشور . 1- 2جدول

85 84 83 82 81 80

پول 142,957 182,653 217,357 252,815 317,919 414,545

شبه پول 178,000 234,871 309,239 433,052 603,100 869,654

نقدینگی 320,957 417,524 526,596 685,867 921,019 1,284,199

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

به رقم 1380میلیارد ریال در سال 320ر957شود، نقدینگی کشور از رقم گونه که مالحظه می همان

نرخ رشد نقدینگی کمترین ها، در این سال. رسیده است 1385میلیارد ریال در سال 1ر284ر199

و مربوط بهدرصد 39بیشترین نرخ رشد نقدینگی نیز ؛بوده است 1382سال و مربوط بهدرصد 26

.بوده است 1385سال

، که به نرخ تورم ها نرخ رشد نقدینگی بیشتر شده سال ، در تمامی1382ترتیب، به جز در سال این به

براي مل مناسبیها به عنوان مح شرایطی، بانکدر چنین . هاي اخیر انجامیده است باالي سال

ها به و افزایش نرخریزي و نوآوري در ارائۀ ابزارهاي نوین برنامه د بابای میگذاري افراد و نهادها، سپرده

هاي نرخ هاي دستوري، و سقف هاي اعمال شده، تعیین نرخ بپردازند؛ محدودیتاین نقدینگی گردآوري

17

زه نداد تا بتوانند در این شرایط به یاري دولت و بانک مرکزي بشتابند، و در ها اجا سود هرگز به بانک

. آفرین شوند مهار تورم نقش

85تا 80وضعیت نقدینگی کشور .2- 2نمودار

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

و تورم) بهره(نرخ سود .2-2-3

نشان داده 2-2 غیربانکی که در جدولبا بررسی نرخ سود تسهیالت سیستم بانکی و مؤسسات اعتباري

شده به بخش بازرگانی و خدمات طور متوسط، تسهیالت ارائه شود که به شده است، مالحظه می

بخش کشاورزي نیز در . داشته است 1385تا 1379هاي بیشترین نرخ سود موردانتظار را در طول سال

تسهیالت دریافتی خود پرداخته است طور میانگین، کمترین نرخ را براي هاي گذشته، به طی سال

85تا 79هاي مختلف اقتصادي نرخ سود موردانتظار تسهیالت بخش .2- 2جدول

بازرگانی، خدمات کشاورزي ساختمان و مسکن صنعت و معدن و متفرقه

سال صادراتانداز مسکن بانک صندوق پس

مسکن سایر

19-17 16-15 19-18 16-13 25-22 18 1379

18-16 16-15 19-17 15-14 23) حداقل( 18 1380

18

17-15 15-14 18-16 14-13 22) حداقل( 17 1381

21) حداقل( 13.5 18 15 16 15 1382

21) حداقل( 13.5 18 15 15 14 1383

16) حداقل( 16 16 15 16 16 1384

14 13 14 14 14 14 1385

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

هاي مختلف کم و اي بوده است که تفاوت بین بخش گونه ها به البته در طول زمان تغییرات این نرخ

. هاي مختلف تقریباً یکسان شده است که در دو سال اخیر، نرخ سود تسهیالت بخش طوري کمتر شود، به

اي د مبادلهشوراي پول و اعتبار، در مورد عقو 6/3/1385مورخ 1063بنا بر مصوبۀ ،1385در سال

نرخ سود تسهیالت اعطایی ) اجاره به شرط تملیک، فروش اقساطی، معامالت سلف، جعاله و خرید دین(

نرخ سود تسهیالت اعطایی ) 1386(در سال جاري . درصد تعیین شد 14ي دولتی ها براي بانک

ها در رخکاهش دستوري ن.درصد کاهش یافت 13هاي خصوصی به درصد و بانک12هاي دولتی به بانک

1386هاي دولتی در سال عمل کمتر احساس شد، چرا که از یک طرف تسهیالت جدید توسط بانک

هاي فساد در امر اعطاي هاي دولتی، زمینه تر از نرخ تورم بانک هاي پایین کمتر پرداخت شد، و ثانیاً نرخ

.تسهیالت را گسترش داد

هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی از نکبا بررسی نرخ سود مورد انتظار تسهیالت اعطایی با

. نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته است 1384این نرخ در سال که شود مالحظه می 3- 2جدول

اي شوراي پول و اعتبار، در مورد عقود مبادله 6/3/1385مورخ 1063بنا بر مصوبۀ ،1385در سال

نرخ سود تسهیالت اعطایی ) مالت سلف، جعاله و خرید دیناجاره به شرط تملیک، فروش اقساطی، معا(

اي در نرخ مالحظه کاهش قابلهرچند درصد تعیین شد؛ 17ها و مؤسسات اعتباري غیردولتی براي بانک

اي هاي غیردولتی تسهیالت خود را به سمت عقود غیرمبادله شود، اما در عمل بانک مذکور مالحظه می

رسد که حساسیت دولت و بانک مرکزي به نظر می. هرة دستوري، رها شوندهاي ب سوق دادند تا از نرخ

بعد از انتصاب رئیس کل جدید . کاهش یافته است 1386هاي پایانی سال ها در ماه براي کمتر کردن نرخ

19

الحسنه، این حساسیت کاهش بیشتري یافته، و در عمل گیري بانک قرض بانک مرکزي و نیز شکل

.ها، از انعطاف باالیی برخوردار شدند ردولتی براي پرداخت سود سپردههاي دولتی و غی بانک

هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی در بانک محدودة نرخ سود مورد انتظار تسهیالت .3- 2جدول

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

در گونه که همان. شود گذاران پرداخت می سپرده هاي متغیر مهم دیگر، نرخ سودي است که به سپرده

تر، از نرخ سود مورد تاههاي کو ها، به خصوص براي دوره شود، طبیعتاً این نرخ مالحظه می 4-2جدول

به گذاري و در نتیجه، افزایش اطمینان ترشدن دورة سپرده طوالنیبا . انتظار تسهیالت کمتر است

.ندنک با نرخ بیشتري سود پرداخت می ها بانکمنابع سپرده، استفاده از

85تا 79هاي دولتی دار بانک گذاري مدت هاي سرمایه الحساب سپرده نرخ سود علی .4-2جدول

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

هاي دولتی، دار در بانک گذاري مدت هاي سرمایه الحساب سپرده با نگاهی به روند تغییرات نرخ سود علی

نرخ سود پرداختی 5-2جدول .ستا ها با گذشت زمان کاهش یافته شود که این نرخ مشخص می

.دهد نشان می 1384تا 1363هاي ل گذاران را در طی سا سپردههاي تجاري به بانک

سال درصد –نرخ

30-22 1383

28-23 1384

17 1385

مدت کوتاه یک ساله دو ساله سه ساله چهارساله پنج ساله

ویژه

مدت کوتاه

عادي

سال

18/5 17 16 15 14 10 8 1379

17 13-17 13-17 13-17 13 9 7 1380

17 13-17 13-17 13-17 13 9 7 1381

17 13-17 13-17 13-17 13 9 7 1382

17 13-17 13-17 13-17 13 9 7 1383

17 13-17 13-17 13-17 13 9 7 1384

16 7-16 7-16 7-16 7-16 7-16 7 1385

20

1384تا 1363) درصد(ها هاي تجاري به سپرده سود پرداختی بانک .5-2جدول

نرخ سود اسمی سالمدت کوتاه

نرخ سود اسمی بلندمدت

نرخ واقعی سود نرخ تورممدت کوتاه

نرخ واقعی سود بلندمدت

1363 2/7 9 4/10 2/3 - 4/1 - 1364 6 8 9/6 0/9 - 1/1 1365 6 5/8 7/23 7/17 - 2/15 - 1366 6 5/8 7/27 7/21 - 2/19 - 1367 6 5/8 9/28 9/22 - 4/20 - 1368 6 5/8 4/17 4/11 - 9/8 - 1369 5/6 13 9 5/2 - 4 1370 5/6 14 7/20 2/14 - 7/6- 1371 5/7 15 4/24 9/16- 4/9 - 1372 8 16 9/22 9/14 - 9/6- 1373 8 16 2/35 2/27 - 8/19 - 1374 8 5/18 4/49 4/41 - 9/30 - 1375 8 5/18 23 15- 5/4 - 1376 8 5/18 3/17 3/9 - 2/1 1377 8 5/18 20 12- 5/1 - 1378 8 5/18 4/20 4/12 - 9/1 - 1379 8 5/18 6/12 6/4- 9/5 1380 7 17 4/11 4/4 - 6/5 1381 7 17 8/15 8/8 - 2/1 1382 7 17 6/15 6/8- 4/1 1383 7 17 5/15 5/8 - 5/1 1384 7 17 1/12 1/5 - 9/4 12/7 میانگین 59/14 01/20 68/11- 63/5-

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

ها ، نرخ سود واقعی سپرده)1363-84(هاي مورد بررسی با توجه به نرخ تورم در سال که مشاهده شد

ها از نرخ سود این سال مدت منفی بوده است، به این معنی که نرخ تورم در تمامی در کوتاه

بلکه زیان نیز متحمل ،اند گذاران نه تنها سودي کسب نکرده مدت بیشتر بوده و سپرده کوتاه اسمی

طورکلی در طول عمر بانکداري در ایران از درجۀ اطمینان باالیی هاي ایرانی به ، بانکالبته. اند شده

.اند ها نداشته گذاران بانک، مشکلی براي وصول وجوه سپرده شده نزد بانک اند، و سپرده برخوردار بوده

بودن ل باالتربه دلیولی است، ها همین اتفاق رخ داده بلندمدت نیز در بیشتر سالهاي مورد سپردهدر

79هاي ها همچون سال گذاري بلندمدت، در برخی از سال هاي سرمایه هاي سود پرداختی به سپرده نرخ

هاي بلندمدت خود هاي باالتر براي سپرده تعیین نرخ .، نرخ سود واقعی بلندمدت مثبت بوده است84تا

در . شدن تورم در اقتصاد ایران منجر شود تواند به نهادي بیانگر انتظارات تورمی در جامعه است، و می

21

طور بالقوه خطرهایی را براي هاي بلندمدت با نرخ سود باال نزد نظام بانکی به حال، وجود سپرده عین

ها هاي بلندمدت نزد بانک عالوه، وجود سپرده به. آورد شرایطی که در آن تورم کنترل شود، فراهم می

. بیانگر ضعف بازار سرمایۀ کشور است

ها گذاري در بانک تمایل افراد و نهادها به سپردهو باال ماندن نرخ تورم ها، با کاهش نرخ سود سپرده

ها افزایش یافته، اما ترکیب به دلیل افزایش نقدینگی، کل سپردهولی در عمل ،یافت کاهش میباید می

.تر متمایل شده است مدت هاي کوتاه ها به سمت سپرده سپرده

شده یابد، و پول خلق طور اتوماتیک افزایش می ها به یابد، سپرده وقتی نقدینگی افزایش میبدیهی است

گیرند که ها فرا می که به دلیل تورم، افراد و بنگاه چه مورد توجه است این آن. جایی غیر از بانک ندارد

مدت هاي کوتاه پردهها به سمت س خود را در مقابل تورم پوشش دهند، و این امر به تغییر ترکیب سپرده

.شود منجر می

هاي دولتی ها در بانک الحساب سپرده متناسب با تغییرات نرخ سود مورد انتظار تسهیالت، نرخ سود علی

ها شود، این نرخ مالحظه می 1- 7گونه که در جدول همان. و مؤسسات اعتباري غیربانکی نیز تغییر یافت

به دلیل کاهش دستوري نرخ سود 1385ولی در سال ش،ینسبت به سال قبل از آن افزا 1384در سال

هاي ها در بانک شدت کاهش این نرخ ،البته. ه استها نیز کاهش یافت تسهیالت اعطایی، نرخ سود سپرده

این این نهادها به ،در واقع. هاي دولتی بوده است غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی کمتر از بانک

.هاي دولتی عمل کنند تر از بانک موفق سپرده وسیله توانستند در جذب

85تا 79هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی دار بانک گذاري مدت هاي سرمایه الحساب سپرده نرخ سود علی .6- 2جدول

مدت ویژه کوتاه یک ساله دو ساله سه ساله چهارساله پنج ساله عادي مدت کوتاه سال

20/5 19-19/5 18-18/5 17-18 16-17 12-14 10-12 1383

19/5-20/5 18-20 17/5-19/5 17-19 16-18 14-15 12-14 1384

17-18/5 16/5-18/25 16-18 16-17/75 16-17/5 14/5-16 14-14/5 1385

22

در ایران صنعت بانکداري عملکرد .2-2-4

صنعت مورد به منظور بررسی عملکرد صنعت بانکداري در ایران، منابع، مصارف و درآمدهاي این

.گیرد وتحلیل قرارمی هتجزی

منابع .2-2-4-1

در حقیقت، کار اصلی . دهند ها تشکیل می ها را سپرده اي از منابع بانک در سیستم بانکی، بخش عمده

همچنین، بانک باید با تخصیص بهینۀ این منابع و . بانک، ارائۀ تسهیالت براي مصرف این وجوه است

.را به افزایش موجودي تشویق کندگذاران ارائۀ نرخ سود مناسب، سپرده

گذاري در شبکۀ بانکی کشور حجم سپرده

را 1385تا 1380هاي هاي دولتی و غیردولتی در طول سال گذاري در بانک ، روند سپرده7- 2جدول

.دهد نشان می

85تا 80ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی ها در بانک جمع سپرده .7- 2جدول

میلیارد ریال 80 81 82 83 84 85

هاي تجاري ها در بانک جمع سپرده 258,817 344,783 431,903 526,371 672,525 902,938

هاي تخصصی ها در بانک جمع سپرده 34,879 49,655 66,810 101,420 146,893 199,202

هاي غیردولتی و مؤسسات ها در بانک جمع سپرده ----- 6,131 16,671 44,711 104,033 191,362 غیربانکی اعتباري

ها در شبکۀ بانکی کشور جمع کل سپرده 293,696 400,569 515,384 672,502 923,451 1,293,502

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

هاي خصوص بانک هاي دولتی و به ها در بانک ، حجم سپردههاي خصوصی در ایران دلیل نوپایی بانک به

گذاري نرخ رشد سپرده ،اما .توجهی باالتر است طور قابل بهطبعاً هاي غیردولتی تجاري در مقایسه با بانک

این امر . است هاي دولتی باالتر بوده هاي اخیر در مقایسه با بانک هاي غیردولتی در طول سال در بانک

.هاست به آن نسبت ها و اقبال عموم مردم رعت فزایندة رشد عملیات این دسته از بانکدهندة س نشان

23

85تا 80ها و مؤسسات اعتباري غیردولتی گذاران در بانک ترکیب سپرده .8-2جدول

میلیارد ریال 80 81 82 83 84 85

هاي تجاري هاي بخش دولتی در بانک سپرده 3,725 16,244 23,955 23,673 37,635 52,209

هاي تجاري هاي بخش غیردولتی در بانک سپرده 255,092 328,539 407,948 502,698 634,890 850,729

هاي تجاري ها در بانک جمع سپرده 258,817 344,783 431,903 526,371 672,525 902,938

هاي تخصصی هاي بخش دولتی در بانک سپرده 112 1,581 3,565 7,733 15,472 18,546

هاي تخصصی هاي بخش غیردولتی در بانک سپرده 34,767 48,074 63,245 93,687 131,421 180,656

هاي تخصصی ها در بانک جمع سپرده 34,879 49,655 66,810 101,420 146,893 199,202

هاي غیردولتی و بخش غیردولتی در بانک هاي سپرده ---- 6,131 16,671 44,711 104,033 191,362 مؤسسات اعتباري غیربانکی

هاي غیردولتی و مؤسسات ها در بانک جمع سپرده ---- 6,131 16,671 44,711 104,033 191,362 اعتباري غیربانکی

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

دهد شود، نشان می مالحظه می 8- 2که در جدول هاي تجاري به صورتی گذاران در بانک ترکیب سپرده

،طورمتوسط به. بخش دولتی داشته است ازغیردولتی در تأمین منابع سهم بسیار بیشتري بخشکه

درصد 95هاي تجاري طی شش سال گذشته، در حدود هاي بخش غیردولتی در بانک سهم سپرده

،است هاي تخصصی نیز اتفاق مشابهی افتاده در مورد بانک .ستا ها را تشکیل داده هاي این بانک سپرده

بخش دولتی البته .درصد است 94ها معادل هاي این بانک سهم بخش غیردولتی از سپرده که طوري به

ها مربوط به آنهاي ندارد و کل سپردهاي سپردههاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی، در بانک

.بخش غیردولتی است

هاي دولتی ها در بانک ترکیب سپرده

. گذاران در ایجاد منابع بانک است دهندة میزان مشارکت سپرده ها از کل منابع، در حقیقت نشان سهم سپرده

85تا 79هاي دولتی ها در بانک ترکیب سپرده .9- 2جدول

میلیارد ریال 79 80 81 82 83 84 85

هاي مدت بانک هاي کوتاه سپرده 50,904 69,088 77,843 111,326 141,011 175,869 275,404 دولتی

24

هاي دولتی هاي بلندمدت بانک سپرده 53,000 70,727 77,181 123,387 170,302 228,947 273,032

هاي دولتی هاي بانک کل سپرده 249,465 328,899 451,008 595,622 765,200 940,792 1,178,846

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

249ر465هاي دولتی از رقم هاي بانک شود، کل سپرده مالحظه می 9-2 گونه که در جدول همان

. افزایش یافته است 1385میلیارد ریال در سال 1ر178ر846به رقم 1379میلیارد ریال در سال

کل ،طور متوسط به شود که ها مالحظه می طی این سال رات ارقام سپردهنگاهی به روند تغییبا

1381بیشترین نرخ رشد در سال ودرصد رشد داشته است 29هاي دولتی، سالیانه هاي بانک سپرده

ار شود که مقد هاي دولتی، مالحظه می هاي بانک با توجه به ترکیب زمانی سپرده .اتفاق افتاده است

این امر . است مدت بیشتر بوده هاي کوتاه ، همواره از سپرده1385هاي بلندمدت، به جز در سال سپرده

گذاران به دراختیار گذاشتن منابع خود براي دورة بلندمدت و دریافت دهندة افزایش تمایل سپرده نشان

شتري براي بانک برخوردار ها از قابلیت اطمینان بی از طرف دیگر، این نوع از سپرده. سود بیشتر است

.است

مصارف .2-2-4-2

ي ها بین داراییوجوه ها و تخصیص گذاري گیري در انتخاب بین انواع سرمایه ها، تصمیم مدیریت دارایی

دهند و میزان آن را ها، منابع خود را به طرق مختلفی دراختیار افراد و نهادها قرارمی بانک .مختلف است

ترین دارایی هر نهاد مهم. نمایند اي که به همراه دارد، تعیین می با توجه به میزان تقاضا و ریسک و بهره

نیز در جایگاه اول یالیاز نظر رپولی، تسهیالت اعطایی آن به افراد و نهادهاي دیگر است که در واقع

.گیرد قرار می

تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی

25

مالحظه . ، اطالعات مربوط به تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی کشور آورده شده است 10-2در جدول

، با متوسط 79میلیارد ریال در سال هزار 141هاي تجاري از رقم شود که تسهیالت اعطایی در بانک می

.رسیده است 85میلیارد ریال در اسفندماه هزار 833درصد، به رقم 35نرخ رشد ساالنۀ

79-85تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی کشور 10- 2جدول

میلیارد ریال 79 80 81 82 83 84 85

هاي تجاري بانک 140,919 188,328 271,028 369,083 486,104 623,061 832,877

هاي تخصصی بانک 3,626 53,568 71,317 90,047 130,030 182,194 247,028

هاي دولتی جمع بانک 144,545 241,896 342,345 459,130 616,134 805,255 1,079,905

هاي غیردولتی بانک 112 553 4,163 14,460 40,351 76,082 137,967

کل شبکۀ بانکی کشور 144,657 242,449 346,508 473,590 656,485 881,337 1,217,872

معاونت امور بانکی و بیمۀ وزارت امور اقتصادي و دارایی: مأخذ

تسهیالت اعطایی که طوري شود، به اي مشاهده می مالحظه هاي تخصصی نیز رشد قابل در مورد بانک

85میلیارد ریال در اسفندماه 247ر028به رقم 79میلیارد ریال در سال 3ر262ها از رقم این بانک

.افزایش یافته است

85تا اسفند 79اسفند ،ها تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی به تفکیک بانک .3- 2 نمودار

ها نیز گسترش پیدا کرده است و هاي غیردولتی، دامنۀ عملیات آن با افزوده شدن بر تعداد بانک

طی توجهی در تسهیالت اعطایی این دسته از نهادهاي بازار پولی کشور ترتیب شاهد افزایش قابل این به

26

سال گذشته ساالنه 7هاي غیردولتی طی بانککه تسهیالت اعطایی طوري به ،دورة مورد نظر هستیم

.برابر شده است 7/2طورمتوسط به

تسهیالت اعطایی شبکۀ بانکی کشور از طریق عقود اسالمی

: شود دیدگاه دیگري به سه گروه به شرح زیر تقسیم میطورکلی تسهیالت از به

هاي دولتی و غیردولتی اعطایی به بخشتسهیالت عادي •

اي و تکلیفی تسهیالت تبصره •

ها تسهیالت اعطایی به بانک •

توان به تسهیالت می ها که از جملۀ آن داردها خود انواع مختلفی تسهیالت عادي اعطایی به بخش

.اشاره نمود... عقود اسالمی، تسهیالت اعطایی به ارز، تسهیالت اعطایی فاینانس و شکل به اعطایی

نشان 1385تا 1379هاي دولتی به عقود اسالمی را طی دورة ، تسهیالت اعطایی بانک4-2نمودار

به رقم 79میلیارد ریال در سال هزار 141شود که تسهیالت یادشده از رقم مالحظه می. دهد می

تسهیالت این دوره،متوسط طی طور به؛ یعنی، افزایش یافته است 85میلیارد ریال در سال هزار1000

.درصد رشد داشته است 39

در این سال، مقدار .بوده است 83سال مربوط بهبررسی، بیشترین نرخ رشد هاي مورد طی سال

درصد رشد نسبت به سال قبل، از رقم 46هاي دولتی به عقود اسالمی با تسهیالت اعطایی بانک

.افزایش یافته است 83لیارد ریال در سال می هزار505به رقم 82میلیارد ریال در سال هزار346

27

85تا 79هاي دولتی به عقود اسالمی تسهیالت اعطایی بانک .4- 2نمودار

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

ها ومؤسسات سط بانک، اطالعاتی در رابطه با میزان و ترکیب تسهیالت ارائه شده تو11- 2در جدول

هریک رحسببراین، سهم تسهیالت اعطاشده ب عالوه. آورده شده است 1385تا 1383اعتباري از سال

.از عقود نسبت به کل تسهیالت و نرخ رشد آن طی دورة مورد بررسی نیز نشان داده شده است

85تا 83اسالمی ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی به عقود تسهیالت اعطایی بانک .11- 2جدول

%رشد میلیارد ریال 83 %سهم 84 %سهم %رشد 85 %سهم

ها و مؤسسات اعتباري بانک 608,408 100 832,832 100 37 1,179,722 100 42

الحسنه قرض 28,803 5 37,002 4 28 40,789 3 10

مضاربه 37,891 6 57,299 7 51 90,627 8 58

سلف 35,304 6 43,057 5 22 57,189 5 33

مشارکت مدنی 42,496 7 93,375 11 120 176,432 15 89

جعاله 12,852 2 52,275 6 307 59,640 5 14

فروش اقساطی 224,361 37 415,739 50 85 568,070 48 37

اجاره به شرط تملیک 9,341 2 31,072 4 233 34,806 3 12

مشارکت حقوقی 14,396 2 20,429 2 42 21,396 2 5

گذاري مستقیم سرمایه 5,860 1 8,041 1 37 11,483 1 43

خرید دین 347 0 1065 0 206.9 2,001 0 88

اموال معامالت 2,972 0 3,655 0 23 8,373 1 129

28

مطالبات معوق و سررسیدگذشته 39,643 7 69,820 8 76 108,916 9 56

بانک مرکزي جمهوري اسالمی ایران: مأخذ

به رقم 1383میلیارد ریال در سال هزار 608شود، مبلغ کل تسهیالت از رقم طور که مالحظه می همان

بیشترین مبلغ تسهیالت اعطاشده، به فروش اقساطی . رسیده است 1385میلیارد ریال در سال 1ر180

.شود و کمترین آن نیز به خرید دین مربوط می

مؤسسات اعتباري غیربانکی به عقود اسالمی ها و تسهیالت اعطایی بانک .5- 2نمودار

ها در شبکۀ بانکی دارایی. 4-2-5-1

هاي بخش دولتی و ، مجموع بدهی1385تا 1380هاي ، طی سال1- 16با توجه به اطالعات جدول

هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري هاي تخصصی و بانک هاي تجاري، در مقایسه با بانک غیردولتی به بانک

هاي تخصصی، ها با بانک کی بسیار بیشتر بوده است که این امر بواسطۀ تفاوت ماهیت فعالیت این بانکغیربان

به . هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی است ها در مقایسه با بانک و از طرف دیگر، سابقۀ بیشتر آن

.اند ها گذاشتههاي تجاري منابع مالی بیشتري را در اختیار افراد و نهاد عبارتی، بانک

85تا 80و مؤسسات اعتباري غیربانکی ها ها به بانک ها و بدهی دارایی .12- 2جدول

میلیارد ریال 80 81 82 83 84 85

هاي تجاري ها به بانک جمع بدهی 222,438 299,182 402,764 530,170 659,108 884,211

هاي تجاري هاي بانک جمع دارایی 421,103 785,437 1,041,653 1,394,862 1,629,518 2,093,785

29

هاي تخصصی ها به بانک جمع بدهی 74,310 96,345 118,996 148,447 208,740 288,264

هاي تخصصی هاي بانک جمع دارایی 97,530 143,577 184,181 265,425 374,564 476,990

غیردولتی و هاي ها به بانک جمع بدهی ----- 6,193 18,901 50,676 109,861 178,512 مؤسسات اعتباري غیربانکی

هاي غیردولتی و هاي به بانک جمع دارایی ----- 11,136 30,609 78,858 193,242 331,110 مؤسسات اعتباري غیربانکی

معاونت امور بانکی و بیمۀ وزارت امور اقتصادي و دارایی: مأخذ

با . باشد هاي آن می دهندة روند گسترش فعالیت هاي بانک نشان روشن است که، روند تغییرات دارایی

مشاهده ،12- 2ها و مؤسسات اعتباري غیربانکی در جدول هاي بانک نگاهی به اطالعات مربوط به دارایی

، به رقم 1380ل میلیارد ریال در سا 421ر103هاي تجاري از رقم هاي بانک شود که، جمع دارایی می

درصد 40طور متوسط است و نرخ رشد آن به افزایش یافته 1385میلیارد ریال در سال 2ر093ر785

.بوده است

به رقم 1380میلیارد ریال در سال 97ر530هاي تخصصی، مقدار این قلم از رقم در مورد بانک

دوره متوسط نرخ رشدي معادل افزایش یافته است، که در این 1385میلیارد ریال در سال 476ر990

.درصد داشته است 38

30

میلیارد ریال در 11ر136هاي غیردولتی و مؤسسات اعتباري غیربانکی نیز از رقم هاي بانک جمع دارایی

دهد؛ توجهی را نشان می رسید که رشد قابل 1385میلیارد ریال در سال 331ر110به رقم 1381سال

. است درصد بوده 137رشد این نهادها در پنج سال گذشته، در حدود که، متوسط نرخ اي گونه به

هاي نهادهاي یادشده در باال، حاکی از این امر است که بخش غیردولتی با شتاب بسیار نرخ رشد دارایی

ها و بیشتري نسبت به بخش دولتی در حال گسترش حیطۀ کاري و توسعۀ خویش است و با نوآوري

. دارد ر این صنعت رو به پیشرفت قدم برمیمدیریت بهتر خود، د

مدیریت نقدینگیمدیریت نقدینگی ..33--22

دف از مدیریت ه .شود میاطالق مشتريدرپاسخگوئی به تقاضاي نقدینگی ،نقدینگی به توانائی نهادها

که ضمن کنترل و هدایت شود، که جریان نقدینگی بانک به نحوي برنامه ریزي نقدینگی آن است

.وسودآوري استفاده شود گذاري سرمایهي ها بانک از فرصتپاسخگوئی به تقاضاي نقدینگی

این امر در شرایطی که . وظایف مالی هر بنگاه است ترین مهمترین و مدیریت نقدینگی، یکی کلیدي

. کننده است وجود ندارند، بسیار تعیین) به طور مثال بازارهاي پولی متشکل(توانمندي مالی ها سیستم

ها تاثیر ریسک نقدینگی بر بانک.ند سازمان را به مرزهاي ورشکستی ببرد یک بحران نقدینگی می توا

، چراکه نه تنها به مدیریت نقدینگی خود بانک بلکه به مدیریت نقدینگی باشد می ها بیشتر از سایر بنگاه

ي بانکی دنیا قوانین مشخصی را ها از این بابت است که در اکثر سیستم. نیز بستگی دارد ها سایر بانک

دراین قسمت با توجه به اینکه موضوع . اند براي جلوگیري از ایجاد یک مشکل در سطح ملی وضع نموده

آن بر مفاهیم کلیدياجمالی مروريقرار می گیرد مدیریت نقدینگی بررسی پایان نامه در حیطه

.خواهیم داشت

31

تعریف نقدینگی .1- 2-3

نقدینگی خاصیتی .شود کلیه تقاضاهاي موجه نقداطالق می تأمینبه توانایی بانک در "نقدینگی بانک"

سسه ؤم توانایی یک بانک یا هر .ست که به زمان و هزینه تبدیل آنها به پول بستگی داردها از دارایی

گی باال و شوندمالی با قابلیت نقد منابع دارايهدر فراهم کردن نقدینگی، نیازمند نگ خدمات مالی دیگر

مهمترین اجزاء چنین تعاملی ، داشتن تیب نقد بودن و قابلیت نقل و انتقالتر بدین .استجابجایی سریع

:دسته تقسیم بندي می کنند سه را به ها بانک ،ي نقدها دارائیدر ادبیات .خواهند بود

وجوه نقد صندوق )1

نزد بانک مرکزي ) جاري (حساب سپرده دیداري )2

وجوه بین راهیحساب سپرده دیداري نزد موسسات مالی خصوصی و )3

دالیل نگهداري دارائی نقد .2- 2-3

:ی نقد نگهداري می کنندئداراذیل ها براي نیل به چهارهدف اساسی بانک

نیاز به نگهداري ،ها براي پاسخ گویی به نیازهاي معامالتی و تجاري معمول مشتریان بانک

ها افزایش و جشن دوي اینها نوسانات فصلی دارند و درزمان اعیاد و هر .مسکوك و ارز دارند

.یابند بالفاصله کاهش می

مجبور به نگهداري ذخیره قانونی هستند که جز با نگهداري دارایی نقد امکان پذیر ها بانک

.باشد مین

.ي دیگر تسویه نمایندها ي خرج شده توسط مشتریانشان را در بانکها بایستی چک ها بانک

32

که در ازاي این طرف حساب خریداري می کنندي ها خدماتی را از بانک ها در نهایت بانک

.خدمات وجه نقد دریافت می کنند

مدیریت نقدینگی اهداف .3- 2-3

نگهداري بیش از حد آنها با هزینه فرصت ،کنند اي ایجاد نمی ي نقد هیچ درآمد بهرهها از آنجا که دارایی

همراه به ینریسک فراوا حجم کمی از نقدینگی نیزاما نگهداري .جایگزین همراه است گذاري سرمایه

ها بانک. موجب مشکالت نقدینگی و افزایش هزینه استقراض خواهد شدپائین دارایی نقد سطح .دارد

.ي نقد را نگهداري کنندها داراییسطح مناسبی از تا کنند همواره تالش می

بانک مرکزي ي نزد ها ي حجیم و مدت دارکه بر سپردهها ورود و خروج سپرده کردن میزان مشخصاما

ةنیاز به نگهداري ذخیرگذاري در بانک از سویی دیگر سپرده .باشد بسیار مشکل می ،نیز اثرگذار است

.اي خواهد شد ي ذخیرهها قانونی را افزایش می دهد و موجب افزایش دارایی

ها بانک، به مبادالت اعتباري و پرداختی مشتریان وابسته است ،ها از آنجا که جریان سپردهبنابراین

.ها را در دست داشته باشند زمان ورود و خروج آن توانند کنترل مستقیمِ نمی

ورودي و خروجی وجوه نقد دارد، مانده نقدینگی بانک ارتباط مستقیمی با جریان با توجه به آن که

منابع نقدینگی در تأمینپیش بینی نیازهاي نقدینگی و آمادگی براي هدف اساسی مدیریت نقدینگی

:پنج کارکرد مهم دارد ،مدیریت نقدینگی اثر بخش دربانک .باشد میزمان مقتضی با حداقل هزینه

دهد که بانک درپرداخت تعهداتش تواناست و عنوان مدیریت نقدینگی اثربخش به بازار نشان می •

یک فاکتور اطمینان و اعتماد به عنوان مسئله و اینیک بانک مطمئن را به خود می گیرد

.گردد می محسوب

33

این .سازد ي وام را ممکن میها گویی مناسب به درخواست مدیریت نقدینگی اثربخش توانایی پاسخ •

روابط با مشتري مهم در ناپذیر ارتباط با مشتري است و به عنوان یک فاکتور له بخش جداییأمس

.آید به حساب می

بانک گذارد زیرا نمی ،شود مینک ي باها دارایی مدیریت نقدینگی اثربخش مانع از فروش غیرسودآور •

.با وضعیت اضطراري از نظر نقدینگی مواجه شود

ریسک ناشی از عدم بازپرداخت وجوه استقراضی بانک را کاهش ،مدیریت نقدینگی اثربخش •

، دربازار به عنوان یک بانک با نقدینگی باال شناخته قدرتمند اي ازنامهتر با ساختار ،بانک .دهد می

چنین بانکی می تواند وجوه مورد نیاز را با پرداخت کمترین صرف ریسک عدم بازپرداخت .شود می

.از بازار دریافت کند

و تنزیل اسناد مدیریت نقدینگی اثر بخش مانع از استفاده نابجا ازحق استقراض از بانک مرکزي •

دربانک مرکزي را تناوب بهینه استفاده از تنزیل اسناد این کارکرد مدیریت نقدینگی، .شود می

.دهد نشان می

نقدینگی تأمیني ها راه .4- 2-3

نیاز تأمینکنند منابع متفاوتی براي ي تجاري براساس نوع سیستم مالی که درآن فعالیت میها بانک

:است قرار دینب ها نقدینگی خود دارند که بعضی از آن

ممکن است با ایجاد ي نقدینگی ها برداشت .،یک منبع دائمی نقدینگی است ي جدیدها سپرده

.منبعی براي مواجه با تقاضاهاي وام هستند ي جدید،ها ي جدید همراه باشد و این سپردهها سپرده

بطور متناوب بازپرداخت ها وام .براي نقدینگی است دیگري منبع مهمی ،ي درحال سررسیدها دارایی

تقاضاي تأمینوجوه نقد براي اینها از جمله منابع. شوند میو اوراق بهادار بطور متناوب سررسید

. باشند میمجدد گذاري سرمایهنقدینگی یا

34

ي درحال سررسید به اندازه کافی وجود ها ي جدید وداراییها اگر سپرده، ي مالیها فروش دارایی

. تواند منبعی مناسب براي نقدینگی باشد ي مالی میها فروش دارایی ،دننداشته باش

اهمیت باالیی درمدیریت نقدینگی برخوردار ازدرنهادهاي مالی بزرگتر، بخصوص استقراض نقدینگی

ممکن است فشار نقدینگی درکل سیستم مالی ست کها وجوه استقراضی این اما مشکل اتکا بر .است

بخصوص زمانی که بانک مرکزي براي کاهش عرضه پول و نقدینگی کشور وجود داشته باشد

نرخ و شوند میشبه و کوتاه مدت بسیار نادر ي یکها وام ر نتیجهد. گیرد می هاي انقباضی پیش سیاست

وجوه استقراضی به عنوان منبع نقدینگی دارند ریسک زیادي بر ءنهادهایی که اتکا وبهره باال می رود

.پذیرند زیادي را می

.شود تنزیل اسناد انجام می با منبع نهایی نقدینگی است که اغلب ،استقراض از بانک مرکزي

براي مواقع تنها نقدینگی نیست بلکه تأمیندرواقع منبعی مناسب براي استقراض از بانک مرکزي

.شود میره مطرح ظبینی نشده و غیره منت پیش

برنامه ریزي نقدینگی .5- 2-3

.تصور کرد یمی توان دو سطح برنامه ریزي براي یک موسسه مال، براساس طول مدت برنامه ریزي

شامل الزامات حسابداري ذخائر، و شود میاجباري مربوط ذخائرت به مدیریت وضعی سطح اول

تالش ، ردیاي انجام گ اگر برنامه ریزي در دوره دو هفته .شود می …ي محاسبه ذخائر قانونی و ها رویه

مبادالت روزانه مشتریان منجر به تغییرمانده .حداقل سپرده نزد بانک مرکزي نگهداري شود شود می

.شود میها و بدهی گذاري سرمایهواقعی روزانه و درنتیجه تغییرپرتفوي

35

، بینی خالص وجوه مورد نیاز با توجه به عوامل روندي مدیریت نقدینگی شامل پیش سطح دوماما

ي ها تر و شامل تناوب بلندمدتاین دورة برنامه ریزي .باشد میاي و رشد کالن بانک فصلی، چرخه

.شود میماهانه

رویکردهاي مدیریت نقدینگی .6- 2-3

سه دسته کلی به که می توان آنها را براي مدیریت نقدینگی رویکردهاي متفاوت و زیادي وجود دارد

) دارائی و بدهی(و مدیریت متوازن نقدینگی) مدیریت بدهی(استقراض، ها از محل دارائی تأمین

.ردبندي ک تقسیم

ي قابل تبدیل به نقد ها رویکرد مدیریت دارائی .1- 2-3-6

که درواقع استراتژي نگهداري نقدینگی نیازهاي نقدینگی است تأمینترین رهیافت قدیمی ،این رهیافت

ي منتخب ها وقتی یک بانک نیاز به نقدینگی دارد دارایی .ي قابل تبدیل به نقد استها به شکل دارایی

این استراتژي مدیریت نقدینگی اغلب تبدیل دارایی .دگرد تأمینتا اینکه نیاز نقدینگی شوند میفروخته

.شود می تأمینچرا که نقدینگی با تبدیل دارایی به وجوه نقد شود مینامیده نیز

این رهیافت را به زعم خود هاي کوچک که براي بانک ،ي قابل تبدیل به نقدها استراتژي مدیریت دارایی

این استراتژي به جاي تکیه بر وام ههاي کوچک ب بانک .رود بکار می دانند ریسک می نقدینگی کممدیریت

به معنی از ها اوالَ فروش دارایی. هزینه نیست اما این رهیافت مدیریت نقدینگی کم .کنند تمسک می

فروخته شوند هزینه فرصت ها بنابراین وقتی باید این دارایی. ستها آمدهاي آتی آن دارایی دادن در دست

از سویی دیگر فروش این .به عنوان هزینۀ استفاده از این روش بایستی لحاظ شود ها نگهداري این دارایی

ممکن به فروش برسند فوراً هایی که باید دارایی، اینعالوه بر .با هزینه مبادالت همراه است ها دارایی

.به معنی کاهش ثروت و سرمایه بانک استاین و است با کاهش قیمت دربازار مواجه شوند

36

ها مدیریت بدهی رویکرد .2- 2-3-6

.شود میمدیریت بدهی نامیده یا اغلب نقدینگی خریداري شده استراتژي نقدینگی استقراضی،

ز است نیا وجوه نقد را فقط در زمانی که واقعاً تواند بانک می .استقراض وجه نقد مزایاي فراوانی دارد

کیب پرتفوي تر که حجم و واقع استفاده از وجوه استقراضی به بانک اجازه می دهددر . استقراض کند

تأمینهاي مدیریت بدهی براي از تکنیک دربانکهاي بزرگ .ش بدون تغییر باقی بماندیاه دارایی

.شود میدرصد نیازنقدینگی استفاده صد

این .نقدینگی مورد نیاز است أمینتت در فترین رهیا استراتژي استقراض نقدینگی پرخطرترین و پربازده

هزینه .به دلیل نوسانات نرخ بهره بازار پول وسرعت زیاد قابلیت دسترسی به اعتبارات است امر

اغلب نامطمئن است و این مساله عدم اطمینان درآمد خالص بانک را افزایش نیزاستقراض بانک

.دهد می

چرا . کند نیاز بیشتري به استقراض وجوه پیدا می عالوه بر این بانکی که دچارمشکالت مالی شده است

از سوي دیگر سایر و شود می ها موجب افزایش برداشت سپرده ،که انتشارخبر مشکالت مالی بانک

.نهادهاي مالی به دلیل افزایش ریسک تمایل کمتري به دادن وام به چنین بانکی دارند

رویکرد مدیریت متوازن دارائی و بدهی .3- 2-3-6

ها ي نگهداري داراییها از سوي دیگر هزینه و اعتماد به نقدینگی استقراضی ذاتاَ پرخطر استاز آنجا که

استراتژي مدیریت نقدینگی انجام باي درانتخا ها موازنه اغلب بانک، گی باال زیاد استشوندبا نقد

.کنند دهند و از هر دو استراتژي استفاده می می

ها با قابلیت نیازهاي نقدینگی مورد انتظار بصورت دارایی برخی از درمدیریت نقدینگی موازنه شده،

و سایرنیازهاي ) ها نزد سایر بانک ها اصوالَ نگهداري اوراق بهادار و سپرده( شود مینقدینگی باال نگهداري

37

ي طرف معامله ها از پیش تعیین شده در سقف اعتبارات از بانک نقدینگی مورد انتظار از طریق نظمی

.شود می تأمینکنندگان وجوه تأمینوسایر

38

بر ادبیات مروري . 3

هاي مدیریت نقدینگی این فصل به بررسی ادبیات در دو حوزه ادبیات نظري و تجربی پرداخته و مدل

کند، با این هدف که ساختار اصلی مدل استفاده شده در این مطالعه را موجود در ادبیات را معرفی می

تجربی برخی از مطالعات تجربی صورت گرفته در این حوزه در دسته در بررسی ادبیات . انتخاب نماید

.شوند میي مختلف توضیح داده ها بندي

ي تحلیل رفتار بانکي تحلیل رفتار بانکهاها مروري بر مدلمروري بر مدل ..11--33

سعی در تحلیل ،ي اولیه بانک بر رویکرد کالن استوار بودهها در فصل قبل بیان شد که مدل

رسی رفتار یک بانک یا چند بانک در تعامل با در رویکرد دیگر به بر. نمودند ي پولی میها سیاست

در یک رویکرد خرد می توان به بررسی بانک به عنوان بخش حقیقی اقتصاد . دزپردا یکدیگر می

. شود میپرداخته ... یی همچون کارایی، اندازه بانک و ها در این رویکرد بیشتر ادبیات به حوزه. پرداخت

ي مدیریت جامع بانک نیز پرداخته ها اي پورتفولیو و مدل رهي مدیریت پاها در رویکرد خرد به مدل

در . گیرند هایی هستند که اندازه پورتفولیو را برونزا در نظر می ي پاره اي پورتفولیو، مدلها مدل. شود می

شوند، بلکه ها منجر می ها و دارائی ي جامع، نه تنها به تصمیم بهینه راجع به ساختار بدهیها مدل

قسمت اعظم ادبیات موجود به . کنند ها را نیز تعیین می عملکرد بهینه بانک و پورتفولیوي آنمیزان

. هاي عددي فراوانی در این زمینه استخراج شده است گیري معطوف شده و مدل دسته اول تصمیم

ک پورتفولیوي هر بانک از دو قسمت دارایی و بدهی تشکیل شده است که براي انتخاب هرکدام به تفکی

، تحلیل نظري رفتار بانک ها مدیریت دارایی در رویکرد. یا به صورت همزمان ادبیات غنی وجود دارد

بدین شکل که اندازه و ساختار قسمت . باشد می هاي سودزا ر ارتباط با ذخائر بانک و مدیریت دارائید

شود تخصیص منابع به اي که بایستی حل زا داده شده است و مساله ازنامه بانک به صورت برونتر بدهی

39

.دو دسته مدل را می توان در این حیطه شناسایی کرد. هاي سودزا و یا ذخائر نقد است دارائی

هاي گیرند و مدل است و تنها ریسک نقدینگی را در نظر می ذخائرهایی که هدفشان تعیین میزان مدل

موثر ذخائرهاي مربوط به تصمیمکیبی از ریسک نقدینگی و ریسک پرداخت بدهی را در تر گروه دوم که

پویا هاي است و هم مدل ذخائري استاتیک که تابع هدف آن بهینه سازي یک روز ها هم مدل. دانند می

یی که چند دوره ها مدل. در این حوزه وجود دارد کنندبهینه ندکه یک دوره نگهداري را می توان

.در نظر می گیرند با هزینه انتقال بین دوره ايرا ها نگهداري را در نظر می گیرند ارتباط بین دوره

.ي تحقیق را نشان می دهد مسیر مطالعه 1-1نمودار

40

ي تحقیق مسیر مطالعه1-3نمودار

41

ادبیات نظريادبیات نظري ..22--33

مدل مدیریت دخائر که ادبیات این موضوع نیز بر اساس آن شکل گرفته است مدل ترین اولین و اصلی

23مقاله معروف ادجورث شامل معرفی یک بازي به نام بازي عملکرد. باشد می) 1888(22ادجورث

گونه طراحی شده است که هر بازیکن مقداري دالر اعتبار دارد و می تواند آن را بازي بدین. باشد می

نماید و یا به صورت ) ریسک بی درآمدزا با نرخ مشخص(کند، سپرده گذاري کوتاه مدت گذاري سرمایه

. وجه را بازگرداند مشخصی بر اساس یک مکانیزم مشخصی هر بازیکن بایستی مقدار. دارد وجه نقد نگه

اگر میزان مطالبه شده بیشتر از وجه نقد باشد فرد می تواند از سپرده کوتاه مدت خود استفاده نماید

شده با نرخ جریمه گذاري سرمایهمازاد تقاضا نیز از مبلغ . اي بایستی بپردازد ولی یک نرخ جریمه

در نیمه قرن گدشته با توسعه . اب ماندحل این بازي براي سالیانی بدون جو. شود می تأمینباالتري

. حل شد) 1961(24ریزي موجودي سوال فراموش شده ادجورث احیا و توسط اور و ملون ي برنامهها مدل

.منجر شد ذخائرحل این بازي به توسعه کاربرد این بازي در مدیریت

گیرد که می رظمدلی را در ن) 1956(25ریزي و کنترل موجودي، توبین ي برنامهها بر اساس مدل

یک تقاضاي . و وجه نقد تخصیص داده شود 26ي یک فرد یا بنگاه می تواند بین اوراق سوددهها دارایی

ي مالی ها هزینهپرداخت آن از طریق اوراق سودده با تأمینقطعی در مدل براي نقدینگی وجود دارد که

می توان اقدام به ) شده است ماهیانه لحاظ(ي یک سال در ابتداي دوره. پذیر است و غیرمالی امکان

اي به یک مساله و جواب مدل تک دوره شکل بندي سوال کامالً. تبدیل پول به اوراق یا بالعکس نمود

22 Edgworth

23 Opera tional game

24 Orr and mellon

25 Tobin

26 Bond

42

که در آن سفارش دهی کاال یک هزینه ثابت به همراه دارد و براي شود میریزي موجودي شبیه برنامه

بنگاه تعداد سفارش . عداد کاال پرداخته شودنگهداري هر واحد کاال بایستی هزینه مشخصی بر اساس ت

که حداقل هزینه سفارش دهی و نگهداري کاال را داشته کند میدهی طی دوره را به گونه اي انتخاب

. باشد

مدلی را طراحی کرده بود که در آن فرد سپرده گذار در طی یک دوره ) 1952(27قبل از توبین، بامول

ثابتی به ازاي 28نی از سپرده سودزاي خود نماید که با هزینه معامالتیتواند اقدام به برداشت یکسا می

در این مدل نیز تقاضا مشخص . و هزینه متغیري به ازاي هر واحد برداشت مواجه است برداشت هر بار

.شود میو بر اساس هزینه عملیاتی مدل حداقل سازي

در ادامه، با توجه به . نقد تبدیل شدند ئرذخامقاله بامول و توبین به مقالت اصلی در حوزه مطالعات

ي حل، حذف یکی از فروض اصلی مقاالت ذکر شده باعث پیدایش ها رشد دانش ریاضی و توسعه روش

فرض تقاضاي قطعی ها در این مدل. کرد را به واقعیت نزدیکتر می ها ي جدیدي شد که مدلها تالش

. شود میکنار گذاشته شده و تقاضاي نقدینگی یا میزان برداشت تصادفی لحاظ

در رویکرد اول یک سطح اطمینان به صورت . دو رویکرد به مدل سازي در این شرایط وجود دارد

به .شود میشود به گونه اي که احتمال مواجه با کسري بر اساس آن مشخص احتمالی در نظر گرفته می

طوري ذخائر بدین معنی که. گیرد درصدي را در نظر می 95طور مثال مدیریت بانک سطح اطمینان

ریزي غیر با این فرض برنامه. درصد باشد 5برابر ذخائرکمبود که حداکثر احتمال شوند میانتخاب

با )1966 29چارنس. (شود میآید اما مدل از حالت تصادفی به حالت قطعی تبدیل خطی بوجود می

27 Baumol and tobin

28 Brokerage

29 Charness

43

توجه به این که در مدل چارنس سطح اطمینان به صورت برونزا لحاظ شده است مقاالت بعدي تالش

.که این میزان احتمال را درونزا نمایندند نمود

در این . پایه گذاري شده است، اشاره کرد 30که توسط اور و میلر ییها در رویکرد دیگر می توان به مدل

)R(تواند بین دو نوع دارائی، ذخیره سپرده دارد و می Dکه مقدار شود میبانکی در نظر گرفته مقاالت

دهی در نظر می گیرد و در نظر میرا نرخ وام r.تصمیم گیري کند )E(هاي سودزا مانند وام و دارائی

به طوري که بانک فقط تابع توزیع تغییرات سپرده را . است گیرد که بانک در معرض ریسک برداشت

.داند براساس تجارب قبلی خود میطی دوره

کسري نقدینگی وقتی اتفاق . باشد می f(x)متغیر تصادفی میزان خروج سپرده با تابع توزیع تجمعی

یی ها با هزینه و در طی دوره از میزان ذخائر ابتداي دوره بیشتر باشد )x(افتد که میزان برداشت می

میزان این هزینه ،براي سادگی. ها همراه است دارائیها یا فروش دیگر مانند استقراض از سایر بانک

مدل اقدام به انتخاب بهینه وام و ذخیره از . در نظر گرفته شده است rpمتناسب با میزان کسري و با

نشان داده شود دو نوع هزینه بایستی در مقابل rاگر نرخ بهره وام ثابت و با .کند می )D( ها میان سپرده

که ) 1- 3(اي معادل رابطۀ هناشی از نگهداري ذخائر و هزین R)(rهزینه فرصت یکدیگر حداقل شوند؛

.شود بخاطر کسري نقدینگی ظاهر می

)3-1( ( ) ( )R

L p X R f X dX∞

= −∫

30 Miller

44

) 2-3(دل رابطۀااي مع و یک واحد کاهش، هزینه rهزینه فرصت نهائی ،نگهداري یک واحد اضافه ذخیره

.را به همراه دارد

)3-2( ( )RR

L p f X dX∞

= − ∫

نهایی را برابر سود نهائی ناشی از ۀمدل بهینه سازي، مجموع این دو هزینه را لحاظ کرده و هزین

)3-3(رابطۀ .نماید نگهداري ذخائر مازاد می

)3-3( ( )R

r p f X dX∞

= ∫

)دارد که احتمال کسري نقدینگی معنی که بانک سطحی از ذخائر را نگه می بدین )R

f X dX∞

با برابر ∫

در تفسیر نتایج .کند می f(x, r , p)این رابطه ذخیره مطلوب را تابعی از اطالعات مدل . شود r/pنسبت

سازي می توان با توجه به رابطه منتج به بهینه .تأمل شود )p , r(استخدام متغیرها ةبایستی به نحو

نتیجه گرفت که براي داشتن یک ذخیره بهینه مثبت بایستی 0

( )f X dX∞

اگر . باشد r/pبزرگتر از ∫

f(x) را متقارن در نظر گرفته وE(x) صفر لحاظ شود آنگاهr/p<1/2 یاp>2r اگر . خواهد بودr را نرخ

در . رسد جریمه در نظر بگیریم داشتن یک ذخیره بهینه مثبت غیرمحتمل به نظر می ۀرا هزین pوام و

داند که به انتخاب ذخیره بهینه را مستقل از سطح متغیرها و وابسته به نسبت متغیرها می ،ضمن مدل

. رسد با واقعیت منطبق نباشد نظر می

نشان داده شده است اي که است به گونه مل قرار گرفتهأمورد ت rدر راستاي توضیح این اشکال، متغیر

همچنین در .هاي اطالعاتی و مدیریتی از آن کسر شود نیست و بایستی هزینه لصنرخ بهره خا r که

بایستی شرایطی که امکان استقراض از بانک مرکزي به سهولت امکان پذیر نیست و pمورد نرخ جریمه

45

هزینه دیگري که . کند لحاظ شود پرهیز میدادن رضقاز بانک مرکزي یا بانک بخاطر مسائل اعتباري

مجبور به تغییر نقدینگی آورده شود مربوط به زمانی است که بانک بخاطر کسري pتواند در می

در صورت لحاظ کلیه این اصالحات، . که خود هزینه انتقالی به همراه دارد شود میپورتفولیوي خود

در مدل بهینه سازي . نگرفتن سطح متغیرها را در خود دارد نتیجه مدل هنوز اشکال مربوط به در نظر

.هاي زیادي صورت گرفته که درادامه به آنها اشاره خواهد شد و تصحیح ها ذخائر تعدیل

اگر بانک . باشد میدر مورد تابع تقاضاي وام یکی دیگر از اصالحات صورت گرفته در ادامه مقاالت اولیه،

دهد وابسته کند هزینه فرصت نهائی را ثابت لحاظ نکند و به میزان تسهیالتی که می )r(نرخ وام

نشان داده نخواهد شد بلکه با درآمد از دست رفته نهائی ناشی از کاهش دارایی rنگهداري ذخائر با

به )E(هاي سودزا لذا شرایط بهینگی دارائی. برابر خواهد بود بخاطر نگهداري یک واحد ذخیره Eسودزا

)1968 31پول. (صورت زیر خواهد بود

)3-4(

در صورت عدم حضور سپرده قانونی . شدسپرده قانونی لحاظ که در آن دادادامه مدلی ارائه در پول

)R-X(اگر سطح سپرده قانونی در انتهاي دوره . است Rبرابر سطح ذخیره اول دوره Xسطح بحرانی

یا R-X<k(D-X)کسري وقتی اتفاق خواهد افتاد که )D-X(درصد سپرده انتهاي دوره باشد kبرابر

X>[(R-KD)/(1-K)] = X̂ و هزینه ) 5- 3(رابطۀ اگر کسري ذخائر اتفاق افتاد میزان آن برابر.باشد

.است) 6-3(آن برابر رابطه

31 Pool

46

)3-5( ˆ(1 ) ( ) ( )(1 )X K R KD X X K− − − = − −

)3-6( ˆ

[ (1 ) ] ( )X

L p X k R kD f X dX∞

= − − +∫

در احتمال pبرابر )r(افتد که هزینه فرصت نهائی ذخائر در این حالت نیز حالت بهینه وقتی اتفاق می

X̂تفاوت با حالت قبلی آن است که احتمال کسري برابر. کسري ذخائر باشد X>نه و استX>R .

لذا بانک درابتداي هر روز . شد اي انجام می حساب ذخیره بدون هرگونه هزینهي قبلی تغییر ها در حالت

فارغ از اینکه به چه میزان ذخائر از دوره قبل باقی ؛ کند کار خود را آغاز می *Rبا میزان ذخیره بهینه

و ي اولیه توبین ها حالتی که هزینه تعدیل در تقاضاي تصادفی وجود دارد در ادامه تالش. مانده است

رسانی ذخائر به سطح تعدیل ذخائر وقتی سودزا خواهد بود که سود ناشی از به روز. گیرد بامول قرار می

R یعنیrR+L دو طرف جواب بهینه در این مدل استخراج یک بازه در. بیشتر از هزینه تعدیل آن باشد

R رتی که میزان ذخائر به در صو. پذیرد باشد که دراین بازه بانک تغییر ذخیره را بدون تعدیل می می

کرد روز قبل بانک از حدود خارج شد بسته به اینکه درکدام طرف بازه قرار دارد، میزان عمل خاطر

.ذخائر براي رسیدن به حد مرزي تعدیل خواهد شد

آید که سود بدست می اي نقطهاگر هزینه تعدیل متناسب با اندازه تعدیل بدانیم مرزهاي تعدیل در

داریم متغیرحالت که هزینه این در . شود )m(برابر هزینه نهائی تعدیل (R*r+L)ل به ناشی از تعدی

شوند که سود اي انتخاب می و حدهاي باالئی و پائینی به گونه داشتمدل همان شکل قبلی خواهد

ثابت ۀاز حد باالئی بیشتر از جمع هزین تر رسانی ذخیره به باالتر از حد پائینی تا پائین روز ناشی از به

.تعدیل و هزینه متناسب با میزان حجم تعدیل باشد

47

نه را به صورت تابعی از هاي مدیریت نقدینگی، میزان ذخیره بهی همانگونه که آورده شد مدل

ظ تابع توزیع را به صورت نرمال لحا ،در ادبیات. کند تابع توزیع برداشت بیان میو r ، pمتغیرهاي

هم از کنند چرا که میزان خالص برداشت نهائی حاصل جمع تعداد زیادي متغیر تصادفی مستقل می

است که طبق قانون اعداد بزرگ جمع آنها تابع توزیع نرمال میل ) برداشت سپرده توسط هر مشتري(

bمتغیر توان به صورت حاصلضرب شود لذا میزان بهینه ذخائر را می می E(x)=0براي سهولت . می کند

XR.(شود تعیین می r/pبراساس نسبت bنشان داد که xدر انحراف معیار bσ= ( تابع توزیع برداشت

تغییرات در سطح ) 1972بالتنزبرگر (.تواند به حجم و ساختار سپرده بانک وابسته باشدمی p(x)سپرده

همچنین تغییرات . کند را زیاد می Rکند و در نتیجه انحراف معیار تغییرات سپرده را زیاد می D ،سپرده

باعث تغییر در) ي بلند مدت یا بالعکسها هاي دیداري به سپرده به طور مثال از سپرده(نوع سپرده

.خواهد شد R در نتیجهواریانس و

در اکثر . هاي انتخاب دارائی دارد ر مدلعدم قطعیت و به طور خاص اطالعات ناکامل نقش مهمی د

با ) 1968( آمیزدر تالشی . عدم قطعیت به طور کامل برونزا لحاظ شده است، مقاالت این حوزه ادبیات

هزینه انتظاري ریسک عدم پرداخت آوري اطالعات درباره مشتریان خود، فرض اینکه بانک با جمع

)Default Risk( آید، متغیر هزینه اطالعات را می ئی براي اطالعات بوجودکند و لذا یک سودزا را کم می

ها در مورد احتمال عدم پرداخت او دراین مقاله فرض کرده که بانک. در مدل درونزا لحاظ کرده است

تر شود میانگین احتمال عدم پرداخت کم آوري اطالعات باعث می بینی دارند که جمع یک اغراق در پیش

در ) 1974(بالتنربرگر . البته در مدل معلوم نیست که چرا این فرض انتخاب شده و صادق است. شود

ا یتالشی هزینه اطالعات بیشتر را به تغییرات یک متغیر تصادفی به طور مثال حجم عدم پرداخت

بانک . دارد در مدل او بانک توانایی تغییر در عدم قطعیت برداشت را. مرتبط کرده است تغییرات سپرده

اریانس تابع توزیع فرضی و می تواند با هزینه نمودن در راستاي کسب اطالعات بیشتر از رفتار مشتري

کمتر نماید و لذا دخایر کمتري نگاه شود میمدیران را که بر اساس آن راجع به اندازه ذخائر گرفته

.دارد

48

و تغییرات -آمریکا 32مثال بازار اعتبارات فدرالبه طور -با به وجود آمدن بازار بین بانکی در دهه هشتاد

، بازار بین بانکی یک ها در این مدل. ي جدیدي را تجربه کرده استها مدل در سیستم پرداخت، ادبیات

به . دهی به آن اقدام می کنند روزانه نسبت به استقراض از آن یا وام ها که در آن بانک بازار آزاد است

ي ها کننده در سیاست و به عامل تعیینمدیریت نقدینگی شده در اساسی ییراي که باعث ایجاد تغ گونه

گذاري در مورد نرخ بهره این بازار نموده به طور مثال، سیاستگذار اقدام به هدف. شده استتبدیل پولی

را که به عنوان نرخ بهره شاخص سیاستگذاري شده نرخ بهره کند میي پولی خود تالش ها و با سیاست

براي رسیدن به این هدف، سیاست گذار،. محقق سازد شود میي اقتصادي لحاظ ها در تصمیم گیري

در این . کند میگذاري شده تعیین و نرخ بهره هدف ها را بر اساس تقاضاي بانک نقدینگیمیزان عرضه

) که با تغییرات زیادي نیز همراه است( ینقدینگي پیش بینی کننده تقاضاي ها جود مکانیزمو راستا

در اجراي سیاست پولی، شناخت عواملی که تقاضاي روزانه عامل کلیدي لذا . بسیار مهم خواهند بود

.است را تحت تاثیر قرار می دهد و پیش بینی آن نقدینگی

ي ها ر سیستمدر اکث باشد میعامل آن ترین تقاضا براي ذخائر مازاد که سپرده قانونی تعیین کننده

با ) 1997بوریو،.(براي حذف سپرده قانونی شده استنیز ي زیادي ها تالشو اقتصادي تغییر یافته است

و جریمه ناشی از کسري آخر دوره ها به جریان پرداخت نقدینگیاعمال این تغییرات، تقاضا براي

مباحث کاربردي اقتصاد پولی کننده در تقاضا، به یک موضوع تعیین طرفلذا درك . حساس خواهد بود

. تبدیل شده است

ي آن به ها فردا است مدل) طلب(امروز، بدهی) وام دهی(با توجه به ماهیت بازار بین بانکی که استقراض

یا دورة منظور از دوره. درآمده استاي اي یا چند دوره ریزي پویاي یک دوره ي برنامهها صورت مدل

32 Federa l fund market

49

در پایان این ها بانک کهاست ) دو هفته ،به طور مثال در آمریکا(هفته مشتمل بر چند اي ، دورهداري نگه

یک مدل چند به کمک )1989(النگورث .نمایند سپرده قانونی خود اقدام می ۀدوره نسبت به تسوی

گرچه تالش النگورث باعث .ي کانادا برآورد کرده استها را براي بانک ذخائراي تقاضاي بهینه دوره

ي کانادا شده بود ولی بخاطر وجود فروضی محدود کننده همچون ها مناسبی براي بانکاستخراج مدل

لحاظ تابع توزیع یکنواخت براي تابع تقاضا، مدل از آنچه در واقعیت در حال وقوع است فاصله گرفته

بهینه را براي دو دوره نگهداري با لحاظ عدم همگنی در ذخائرتقاضاي ) 1999(کلوس و داو. است

با استفاده از این رویکرد ) 1998(فرفاین .آورده است ي ثابت و متغیر بدستها و همچنین هزینه ها بانک

در این . پرداخته استطی دوره نگهداري بانکی نرخ بهرة بازار بینبر روي ذخائربررسی تاثیر تغییرات به

دل ساختاري مدیریت ذخائر به ارائه م باشد می )1996( 33گذار همیلتون مقاله که در ادامه تالش تاثیر

اي لحاظ شده است که در پایان دوره بایستی در این مدل یک دوره نگهداري دو هفته. پردازد بانک می

سپرده قانونی بر حسب درصدي از حاصل جمع وزندار . بانک اقدام به تسویه سپرده قانونی خود نماید

. شود میپایان روزهاي هر دوره حساب ذخائر

مدل حالتی را بررسی کرده است که ساختار و اندازه پورتفولیوي بانک به صورت برونزا براي سهولت،

. صرف نظر شده است) Carry over(ي نگهداري ها همچنین از وابستگی بین دوره. تعیین شده است

m، دوره نگهداري ذخیره وt، بنابراین . دهد را نشان می نگهدارية روز کاري دورm نهایت از یک تا بی

به تواند می tو m ام در زمان iبانک .ا ده تغییر نمایدتمی تواند از یک tدرحالی که کند میتغییر

,میزان Dm tB در این مدل بانک. خواهد بود) منفی(که عالمت آن مثبت ) بفروشد(از فدرال رزرو بخرد

. قیمت پذیر است

33 Hamilton

50

,در ابتداي هر روز بانک بایستی بدهی روز قبل خود ،زمان بندي مدلطبق , 1Di m tB در طی . را بپردازد −

im,. دهد ی انجام مییها روز بانک پرداخت tTبانک هاي پرداخت حجم تراکنش راi ام در دورهm و روزt

,و شود میام در نظر گرفته ,i m tX بانک هر روز قبل از . کند میتعریف ها را خالص دریافت پرداخت

,تصمیم راجع به فعالیت در بازار بین بانکی از ,i m tX به طور مثال با مشاهده. اطالع دارد, ,i m tX منفی

,لذا .نماید میبانک از بازار بین بانکی استقراض ,i m tX بانک با مشاهده .گیرد را برون زا در نظر می

, ,i m tX بین بانکی در بازار نسبت به میزان فعالیت, ,Di m tB فروش به بازار بین بانکی با . گیرد تصمیم می

, مقدار منفی ,Di m tB شود مینمایش داده.

,گرچه ,i m tX مشخص ... برونزا لحاظ شده لیکن میزان دقیق آن به دالیلی همچون خطاي حسابداري و

, با لحاظ یک عدم قطعیتکه بانک نیست و ,i m tεو میزان فعالیت خود را در بازار بین بانکی مشارکت

این .روز خود را کنترل نمایندنمی توانند ذخیره انتهاي ها بخاطر این شوك، بانک. کند میمشخص

im,هاي سیستم پرداخت به حجم تراکنششوك tT این وجود دلیل بستگی است چراکه ارتباط و هم

تا قبل از بستن سیستم وصول، خطاي انتقال ها اصل نشدن برخی پرداختو ،شوك خطاهاي ثبتی

,. باشد می... و ) Operational Glitch(اطالعات ,i m tεبا انحراف استاندارد و را با توزیع نرمال استانداردg

im, که به tT اگر میزان ذخیره در براي ارزیابی سطح ذخیره، .شود میوابستگی مثبت دارد توضیح داده

,را باام tروز mام در دوره iبانک پایان روز ,i m tR براي انتهاي روز سطح ذخیره انتهاي روز به باشد

.خواهد بود) 7-3(صورت رابطۀ

)3-7(

اما در پایان روز بایستی اقدام به ،از منفی حساب ذخیره داشته باشدتر بانک در طی روز می تواند

نرخ θ با لحاظ .شود میدر صورت منفی ماندن حساب جریمه سنگینی را متحمل . تسویه حساب نماید

51

میانگین توان در واقع می .محاسبه کردهزینه اضافه برداشت را توان میجریمه اضافه برداشت شبانه

رابطۀ هزینۀ کسري مورد انتظار به صورت ) 8-3(به صورت رابطۀ ا تعریف ب. هزینه را حساب کرد

.خواهد بود) 9-3(رابطۀ

)3-8(

)3-9(

,به عنوان تابع توزیع تجمعی با در نظر گرفتن ,i m tε خواهد ) 10-3(به شکل رابطۀ ) 9-3(رابطۀ

.درآمد

)3-10(

محاسبه ) 11-3(رابطۀ پایان روز به شکل ذخائردار قانونی ابتدا حاصل جمع وزن براي محاسبه سپرده

.شود می

رابطۀ آخر دوره را به صورت ذخائررا میزان ذخیره قانونی در نظر گرفته شود هزینه کسري RQRاگر

.شود تعریف می )3-12(

52

)3-12(

را حداقل نماید؛ ها مجموع آنبانک در تالش است هزینه تشکیل شده که جزءتابع هدف بانک از سه

)13-3رابطۀ (هزینه استقراض از بازار بین بانکی، هزینه مازاد برداشت شبانه و هزینه کسري پایان دوره

)3-

13(

ي ها ي مطالعاتی بازار بین بانکی در سالها بررسی نرخ بهره در طول دوره نگهداري یکی دیگر از حوزه

) 1994, 34رابردرز. (در مطالعات اولیه نرخ بهره را به صورت مارتینگل درنظر گرفتهاند .اخیر بوده است

)14-3(رابطۀ .ابر مقدار فعلی باشدربدین مفهوم که امید ریاضی میزان نرخ بهره در روز بعد ب

)3-14( 1 1( | , ,...)t t t tE r r r r+ − =

ربیتراژ این تفاوت را حذف آال در بازار با ي مالی فعها یا بنگاه ها که اگر بدین شکل نباشد بانک چرا

همیلتون و . دهد که این فرض در حالت واقعی برقرار نیست ي تجربی نشان میها اما تالش. خواهند کرد

ایجاد عدم قطعیت ها آن. سپس فرفاین در مقاالت خود تالش نمودند به تفسیر این پدیده بپردازند

آربیتراژ توسط فعالین بازار بین بانکی عدم وقوعي ثابت را عامل ها وجود هزینه بیشتر در نرخ بهره و

34Raberds

53

گذار میزان نشان دادند که انتطارات عاملین از رفتار سیاست) 2002(35برتون و دیگران .دنبیان می دار

.کند میتغییرات نرخ بهره را تعیین

35 Barton et al

54

ادبیات تجربیادبیات تجربی ..33--33

در یک رویکرد که به بررسی . کردبندي قسیمت مختلفبا توجه به رویکردهاي توان را میادبیات تجربی

که رفتار برداشت مشتري را به عنوان ایجاد عدم قطعیت در شود میرفتار مشتري می پردازد، تالش

در این گونه مقاالت تعیین عوامل تاثیر گذار بر رفتار برداشت مشتري . مدیریت ذخائر مدل نماید

.اهمیت بیشتري یافته است

بندي او متغیرهاي در تقسیم. به دسته بندي متغیرهاي موثر پرداخته است) 1998( اشماکلر و دیگران

به عنوان ...کالن اقتصادي همچون شاخص ارز، بازار بورس، میزان نقدینگی در سیستم اقتصادي و

هم چنین متغیرهاي تاثیر گذار دیگر در دسته متغیرهاي . شود عوامل مؤثر بر رفتار مشتري آورده می

loss(رفته از دستي ها به کفایت سرمایه، میزان وام ها تیک جاي می گیرند که از جمله آنسیستما

loan( توان اشاره کرد میزان تسهیالت ارائه شده میو.

با مطالعه رفتار سپرده گذار در کلمبیا، عامل توزیع دهنده را ریسک مورد انتظار ) 2000(باراجاس و بقیه

متغیرهاي کالن هم چون ) 2000(خراسانی .دارد اي سیستماتیک بیان میسپرده گذاران در کنار متغیره

ي ها ي منطقه، درآمدهاي سرانه منطقه، متوسط نرخ سپردهها بینی شده بانک متوسط ریسک پیش

ي منطقه و متغیرهاي سیستماتیک همچون تعداد شعب، عمر بانک، ریسک پیش بینی شده ها بانک

در ) 1384(محمودزاده احمدي نژاد. دارد توزیع دهنده بیان مینرخ سپرده بانک را عامل و بانک

اي به بررسی عوامل سیستماتیک یا به تعبیر دیگر متغیرهاي مقیاس تاثیر گذار بر برداشت چکی مطالعه

براي نشان دادن . ي تجاري پرداخته استها مشتري در سیستم بانکی ایران و به طور خاص یکی از بانک

استفاده کرده و میزان معامالت ARCHگذاري متغیرها از مدل اقتصاد سنجی میزان و نحوه تاثیر

.اریز چکی از متغیرهاي اصلی مدل اوستو و روزانه سیستم بانکی، حجم سپرده گذاري، برداشت نقد

55

. پردازد در رویکردي دیگر، طیفی از مطالعات ادبیات تجربی به تحلیل مازاد ذخائر در دوران بحران می

مازاد قبل و بعد از دوران بحران ذخائردر یک مطالعه تجربی به بررسی تابع تقاضاي ) 1966(موریسون

مطالعه او نشان می دهد که مقدار مازاد نگهداري شده بعد از دوران بحرانی را .آمریکا پرداخته است

.نشان دادتوان با تابع تقاضاي استخراج شده مربوط به قبل از دوران بحران نمی

او . اشاره داشت) 1968(در این راستا، می توان به مقاله پول تالش و تاثیر گذارترین ترین مهماز جمله

آمریکا را توضیح 1930ي ها دوران بحرانی سال ذخائربا ارائه مدلی در ادامه مدل موریسون، میزان مازاد

ي پولی، نرخ ها و در نتیجه ناکارایی سیاست آزاد ذخائرمدل او نشان می دهد که دلیل مازاد . داده است

.بهره پایین فدرال رزرو بوده است

در . نماید میدر ادامه این مقاله، اقدام به استخراج تابع تقاضاي بانک براي ذخائر مازاد ) 1971(فراست

در مازاد عرضهفراست . شود میاین تابع تقاضا، منحنی تقاضا در مقادیر نرخ بهره پایین دچار شکست

.کند می بیانجود چنین شکستی در تابع تقاضا ورا علت 1930دوران بحران

یی که کانون توجه پژوهشگران قرار گرفته است بحران مالی آسیاي جنوب شرقی ها از دیگر بحران

ي ژاپن، به بررسی دلیل نگهداري ذخیره ها با مطالعه تجربی خود برر روي بانک) 2004(آگاوا . باشد می

در مطالعه او دو دلیل اصلی براي تقاضاي مازاد عرضه . پرداخته است 1990ي ها در اواخر سالمازاد

تصمیم بانک . و ساختار مالی شکننده بانک )Call Rate(آورده شده است؛ نرخ بهره کوتاه مدت پایین

. مرکزي ژاپن در راستاي کاهش نرخ بهره کوتاه مدت تا حد صفر عامل اصلی بحران بیان شده است

از مالی مناسب به مشتریان تر اند براي نشان دادن یی که ساختار مالی شکننده داشتهها همچنین بانک

.خود اقدام به نگهداري ذخائر نقد بیشتري کرده بودند

در گروهی از . بندي کرد را بر اساس نوع داده به کار رفته تقسیم ذخائرتوان ادبیات تجربی مدیریت می

در این . سازي شده است بهینه ذخائري سري زمانی رفتار بانک در مدیریت ها مقاالت به کمک داده

56

بیشتر باشد میي فرصت و جریمه بانک مرکزي ها مقاالت که بر پایه مدل حداقل سازي مجموع هزینه

. شود میتعیین ذخائربه ادبیات برداشت پرداخته و پس از مدل سازي و تخمین برداشت، میزان بهینه

.گیرند فی شده در ادبیات برداشت در این حوزه قرار میمقاالت معر

این گونه . شده استي بین بانکی استفاده ها در گروهی دیگر، می توان به مقاالتی اشاره کرد که از داده

نسبت به یک ها د به بررسی عملکرد بانکنمقاالت که بیشترین حجم مقالت را به خود تخصیص می ده

جالث کوریا و .اند ي تابلویی پرداختهها دیگر و یا عوامل کالن موثر بر رفتار بانک به کمک داده

به کمک یک پایگاه داده مناسب از . ي مکزیک پرداخته استها به بررسی رفتار بانک) 2005(دیگران

استخراج نموده و مشتريچکی برداشت براي رفتار ARCHي مکزیک، یک مدل ها بانک ذخائرمیزان

بینی رفتار برداشت چکی در این مدل براي پیش .بر اساس آن تابع هدف بانک را بهینه نموده است

دهنده شامل واریز چکی مشتري، حجم مبادالت طی روز، حجم نقدینگی، مشتري از متغیرهاي توضیح

سپس به مقایسه . است هدتقویمی استفاده ش مجازي وعملکرد بانک در اخذ مالیات فدرال و متغیرهاي

و ) 1971(، فراست)1966(موریسون. و تحلیل نتایج مدل خود با عملکرد بانک پرداخته است

.باشند میدر مدل سازي دوران بحران اشاره شد همگی از این گونه مقاالت ها که به آن) 1986(پول

57

ها بررسی داده . 4

هاي تجاري خصوصی فعال در ایران صورت گرفته بانکمطالعه موردي مدل این تحقیق بر روي یکی از

اساس مصوبه مجلس و بر 1379 فروردین سال به هاي خصوصی در ایران سابقه فعالیت بانک. است

هاي فعالیت يها در حال توسعه لذا این بانک. ددگر مینمودن آن توسط شوراي پول و اعتبار بر اجرائی

ع و تسهیل پرداخت تسهیالت اعتباري، فعالیت در بازارهاي اصلی خود همچون افزایش تعداد شعب، تنو

.هستند ...سرمایه همچون ارز، بورس و

ي تحقیق، دوره مورد هاي تجاري خصوصی و از جمله بانک مورد مطالعه با توجه به تغییرات زیاد بانک

ا تجربه نموده و تغییرات محیطی و داخلی کمتري ر ،که بانک است اي انتخاب شده گونهه مطالعه ب

براي تعیین دوره مورد مطالعه، محدودیت استخراج اطالعات . اطالعات داراي تغییرات ساختاري نباشند

.بوده است نیز افزاري و حسابداري بانک، محدودیت تعیین کننده دیگري با توجه به سیستم نرم

هاي روزانه مهرماه درونی، داده با بررسی اطالعات و میزان دقت این اطالعات و لحاظ تغییرات بیرونی و

جمعه و ،ها باتوجه به حذف روزهاي تعطیل داده. مورد استفاده قرار گرفته است 86الی شهریور 1384

دلیل استفاده از اطالعات با تواتر . باشند روز کاري می 512شامل ، تعطیالت نامنظم در طول هفته

براي میزان عملکرد در بازار بین بانکی تصمیم روزانه، مدل مورد استفاده است که به طور روزانه

.گیرد می

58

ها شامل این داده. ها از بانک اطالعات و دفاتر حسابداري بانک مورد نظر استخراج شد قسمتی از داده

دهنده رفتار هاي نشان گذاران و متقاضیان تسهیالت و سري زمانی سري زمانی نشان دهنده رفتار سپرده

گذاري کوتاه مدت یک ماهه، جاري، انواع مختلف سپرده گذاري شامل سپرده خالص. دنباش بانک می

الحسنه، انواع تسهیالت شامل قرض الحسنه، خالص گذاري قرض مدت و سپرده هاي بلند گذاري سپرده

مستقیم، فروش اقساطی، اجاره به شرط گذاري سرمایهدنی، مشارکت حقوقی، ممضاربه، مشارکت

ه و همچنین مطالبات و واریزهاي چکی انواع چک مانند ایران بارضتملیک، معامالت سلف، جعاله، م

هاي زمانی ـ رفتار مشتري ـ است که هاي رمزدار از گروه اول سري هاي معمولی و چک چک، چک

گذاري نزد ذاري نزد بانک مرکزي، سپردهگ میزان سپرده .آوري و پردازش شده است اطالعات آن جمع

.دنباش میهاي مربوط به رفتار بانک دادهی صندوق و اوراق مشارکت ئها، دارا سایر بانک

هاي اطالعاتی موجود برروي شبکه جهانی اینترنت با لحاظ ها از بانک قسمتی دیگري از داده

شرکت 50 بازده میانگین شاخص .جمع آوري شده است) Data Verification(گذاري اطالعات صحه

بانک مرکزي استخراج یاز بانک اطالعات و ارزبرتر بورس از وب سایت رسمی سازمان بورس، نرخ طال

در ادامه به معرفی متغیرهایی که در مدل استفاده شده و داراي قدرت توضیح دهندگی آماري . شد

.مطالعه بررسی خواهد شداند پرداخته و تغییرات آنها در طول دوره مورد دهوب

سري زمانی نشانگر رفتار مشتريسري زمانی نشانگر رفتار مشتري ..11--44

در این قسمت میزان تسهیالت به تفکیک نوع آن و همچنین مبادالت چکی صورت گرفته را براي نشان

هائی براي نشان تسهیالت را به عنوان شاخصانواع دادن رفتار سپرده گذاران و میزان خالص دریافت

هاي مورد استفاده در این خالصه ویژگی آماري داده.دشو لحاظ می تار گیرندگان تسهیالتدادن رف

.آورده شده است 1-4تحقیق در جدول

59

ل 1- 4جدول و 1-4 4 جد مشخصات آماري متغیرهاي استفاده شده در تحقیق -

Variable Central Bank

account

Deposite_Other

_Bank

1Month

Deposit

Current

Account

NoIntrst

Deposit

long

deposit Loans Liqidity Check_net

Mean 17225314362 213397790.5 3.69E+10 1.42E+09 1.66E+08 1.9E+10 3.44E+10 3.79E+10 2.36E+10

Standard Error 2943497281 1860692482 1.95E+10 2.63E+09 3.59E+08 1.08E+10 2.08E+10 6.65E+08 4.6E+09

Median 19240834000 213594027.5 1.38E+10 -1E+09 3.38E+08 1.87E+09 -2.5E+09 3.63E+10 1.93E+10

Standard Deviation 28689662649 42266808267 4.42E+11 5.97E+10 8.16E+09 2.45E+11 4.72E+11 1.51E+10 1.04E+11

Sample Variance 8.23097E+20 1.78648E+21 1.96E+23 3.56E+21 6.66E+19 5.98E+22 2.23E+23 2.27E+20 1.09E+22

Kurtosis 0.906914714 10.25418642 308.4923 17.03051 73.61271 257.7003 250.1573 3.28115 8.388861

Skewness 0.264049503 0.806453513 16.89828 1.801231 -0.5846 16.04264 15.60795 1.010442 -0.60276

Range 1.72049E+11 4.89864E+11 9.31E+12 7.88E+11 1.9E+11 4.18E+12 8.41E+12 1.23E+11 1.23E+12

Minimum -52529744000 -1.98282E+11 -6.4E+11 -2.6E+11 -9.6E+10 -3.8E+10 -2.9E+11 0 -6.9E+11

Maximum 1.19519E+11 2.91582E+11 8.67E+12 5.28E+11 9.41E+10 4.15E+12 8.11E+12 1.23E+11 5.45E+11

Sum 1.6364E+12 1.10113E+11 1.91E+13 7.31E+11 8.56E+10 9.81E+12 1.77E+13 1.95E+13 1.22E+13

Count 95 516 516 516 516 516 516 515 516

60

ارائه شدهتسهیالت .4-1-1

همان طور که در شکل . نشان داده شده است 1-4نمودار خالص تسهیالت ارایه شده به مشتریان در

دو بانک داراي. باشد مشهود است، نمودار در مقاطعی از زمان داراي یک پرش اعطاي تسهیالت می

هاي اي با تکیه بر روش باشد؛ در یک فرایند، پرداخت تسهیالت شعبه سیاست اعطاي تسهیالت می

مبالغ این گونه تسهیالت کم . گیرد دیر شعبه است صورت میکه برعهده م) Monitoring(مونیتورینگ

باشد، این سیستم پرداخت تسهیالت فعال بوده در مقاطعی که نمودار داراي تغییرات کم می. باشد می

هاي وام و تسهیالت به صورت جعاله، مضاربه و که پرداخت فرآیند دیگر پرداخت تسهیالتدر . است

حجم گیرد هاي ملکی صورت می رکزي بانک مورد نظر و با اخذ وثیقهالحسنه با تصمیم شعبه م قرض

.نمودار داراي یک پرش شده است باشد و تسهیالت زیاد می

که رشد نقدینگی باال در شودتفسیر تواند میگونه شود که این در نمودار یک روند صعودي دیده می

هاي اخیر و موفقیت بانک درجذب این حجم نقدینگی، منابع زیادي را براي بانک براي پرداخت سال

همچنین بانک در طی زمان با جمع آوري . تر فراهم آورده است تسهیالت از مکانیزم دوم و در فواصل کوتاه

ی تسهیالت زیاد، قابلیت پرداخت تسهیالتتقاضممشتریان و اعتباردهی اطالعات که از مونیتورینگ

هاي تسهیالت از مکانیزم اول نیز لذا حجم پرداخت. با پذیرش ریسک اعتباري مناسب را داراست بیشتر

درصد 80، 1386ماهه اول 6اي که میزان میانگین تسهیالت پرداختی در به گونه. زیادتر شده است

.باشد می 1385ماهه دوم سال 6بیشتر از

61

ر 2-4 -1-4 نمودار ودا وروند آن خالص میزان تسهیالت در بازه زمانی مورد تحقیق1-4 نم

برداشت چکی مشتریان.4-1-2

هم حرکتی بین میزان نمودار یک .دهد هاي رمزدار را نشان می خالص واریز و مطالبه چک 2-4نمودار

واریز و دهد همان گونه که خط روند هرکدام از این دوسري نشان می. دهدنشان میواریز و مطالبه چکی

دهد میتفاوت دو خط روند نشان . افزایش یافته است برداشت چکی مشتریان در طی دوره مورد بررسی

ها از منفی بوده و حساب سایر بانکر ت که بانک در اغلب روزها، در اتاق پایاپاي بانک مرکزي داراي

، بانک 1385در ایام تعطیالت نوروز . باشد هاي نمودار مربوط به تعطیالت می جهش. شده است ستانکار ب

هاي نمودار در ایام در پرش تالفاخاین ). 140تا 130روزهاي ( بوده است) بستانکار( منفیاز تر داراي

یالت نوروزي عطدر ایام ت . نیز تکرار شده است) 350تا 310(روزهاي هاي تابستانی مسافرتایام تابستان و

ها بسیار زیاد است در سایر روزهاي این تعطیالت، بانک به جز یک روز که مطالبه بانک از سایر بانک

.بوده است بدهکار

62

ر 2-4 نمودار ودا ان و روند آن در بازه زمانی تحقیقیواریز و برداشت چکی مشتر2-4 نم

هاي ، سپرده)4(جاري هاي حساب، سپرده)2(ماهه هاي یک، سپرده)1(گذاريخالص مجموع سپرده 3-4 نمودار )5(و سپرده قرض الحسنه) 3(قرض الحسنه

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

2.5e12

5e12

7.5e12

1e13

1.25e13

1.5e13

one.month.deposits Gharz.deposits dep_total

current.deposits long.deposits

5 4

3

2

1

63

سپرده گذاري .4-1-3

مدت یک ماهه هاي کوتاهگویاست که سپرده .دهد گذاري را نشان می سپردهانواع میزان خالص 3- 4نمودار

نمودار یک روند .هاي بلندمدت قرار داردبعدي سپرده بۀدر رت .گذاري را داردبیشترین حجم سپرده

هایی افزایش عملکرد بانک در زمینه جذب سپرده با اهرم. دهد صعودي را طی دوره مورد بررسی نشان می

همچون افزایش تعداد شعب، افزایش سود سپرده و همچنین افزایش میزان حجم نقدینگی در دوره مورد

. د افزایشی مالیم در حال افزایش استنمودار با یک رون. باشد مطالعه دلیل وجود روند در این نمودار می

. دهدتغییرات روندزدا شده را نشان می 4- 4 نمودار اگر این روند را از نمودار حذف کنیم

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

-4e11

-2e11

0

2e11

4e11

6e11

8e11Residual

گذاري حول روندسپرده تغییرات 4-4 نمودار

مشهود است که با گذشت زمان واریانس بیشتر شده و از طرفی خصلت همبستگی دیده در این نمودار

.تا دوباره به حالت اولیه خود برسد شود میها همراه اي از شوكچرا که هر شوك با دنباله. شود می

64

سري زمانی نشانگر رفتار بانکسري زمانی نشانگر رفتار بانک ..22--44

- توان سیاست بر روي رفتار بانک و نحوه تصمیم گیري آن تأثیر زیادي دارد ولیکن میگرچه رفتار مشتري

هائی همچون میزان هاي بانک و نحوه عملکرد آن در زمینه مدیریت پوتفولیو را در سري زمانی گذاري

ارکت هاي مربوط به صندوق و اوراق مش ها و یا داده سپرده نزد بانک مرکزي، سپرده گذاري نزد سایر بانک

. مورد مطالعه قرار داد

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

2e10

4e10

6e10

8e10

1e11

1.2e11

خالص میزان نقدینگی بانک 5-4 نمودار

خالص میزان نقدینگی بانک . هاي مربوط به صندوق بانک را به تصویر کشیده است داده 5-4نمودار

روند در این نمودار یک . ها و اسکناس استمعادل حجم اوراق مشارکت، حساب جاري نزد سایر بانک

و ) ام نمودار 90روز ( 1384در روزهاي پایانی سال . صعودي روزانه در نمودار کامالً قابل رویت است

دو . شودنمودار با یک شوك مثبت نقدینگی مواجه می) ام نمودار 370روز ( 1385روزهاي پایانی سال

رکت خود به بانک دلیل قابل بیان است؛ مشتریان روزهاي پایانی سال اقدام به فروش اوراق مشا

.شوداز طرفی دیگر جذب سپرده باعث افزایش حساب صندوق می) - 4 نمودار .(کنند می

65

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

-1e12

-7.5e11

-5e11

-2.5e11

0

2.5e11

5e11

7.5e11

1e12

1.25e12

میزان اوراق مشارکت تغییرات6-4 نمودار

و از ام 90نمودار تا روز . میزان اوراق مشارکت نزد بانک مورد مطالعه استتغییرات مربوط به 6-4نمودار

در این . کند دهد و در یک بازه مشخص تغییر می تغییرات کمی را نشان می ام 367ام تا روز 100روز

با توجه به فروش اوراق 85و 84در روزهاي آخر سال . شود مقطع دو تغییرزیاد در نمودار دیده می

جذب عملکرد بانک در این روزها همچنین در . یافته است افزایشمشارکت توسط مشتریان، میزان اوراق

براي . یابد افزایشباعث شده است که حجم اوراق مشارکت نزد بانک سپرده در روزهاي انتهایی سال

یسک راوراق مشارکت براي پوشاندن بایستی توجه داشت که بانک مورد مطالعه از افزایشتفسیر این

هاي دریافتی از تواند کلیه سپرده نجا که بانک نمیآاز . کند بهره استفاده می نرخ ریسک و اعتباري

مشتریان را بالفاصله به تسهیالت تبدیل کند و بایستی فرآیند پرداخت تسهیالت با لحاظ ریسک اعتباري

ها را به اوراق ها و کاهش ریسک نرخ بهره، سپرده داري سپردهلذا بانک براي کاهش هزینه نگه ،انجام شود

. کند مشارکت تبدیل می

داري با توجه به اینکه سیاست بانک بر نگه.دهد ها را نشان می حساب سپرده نزد سایر بانک 7-4نمودار

گونه سودي ها شامل هیچ هاست چرا که نگهداري منابع نزد سایر بانک حداقل میزان سپرده نزد سایر بانک

این حساب بیشتر براي . باشد ها صفر می شود، لذا میانگین حجم این گونه سپرده گذاري نمی براي بانک

66

هاي این سري زمانی به اي در داده تغییرات خوشه. شودها استفاده میشعبه) اسکناس(تأمینی نقدینگی

.خوبی قابل رویت است

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

-1e11

0

1e11

2e11

3e11OTHBANK

ها ده نزد سایر بانکحساب سپر 7-4 نمودار

نشانگر بازار مالینشانگر بازار مالی هايهاي دادهداده ..33--44

گذاري هاي سرمایهامکانکه در کشور به عنوان ییبراي توصیف بازارهاي مالی و یا به طور کلی بازارها

با توجه به تناوب روزانه مطالعه موجود و . توان به کارگرفت متفاوت میهاي مختلف و مطرح است، شاخص

منتفی تحقیقها به صورت روزانه مانند بازار مسکن، امکان استفاده آنها در این عدم وجود بسیاري از داده

فسیر از طرفی در دوره مورد مطالعه بسیاري از بازارها دچار رکود بوده و سري زمانی آنها قادر به ت. است

.باشند بازار ارز و طال از این طیف بازارها می. بازارهاي دیگر و محیط فعالیت نیست

این شاخص که . کشور استبورس هاي مهم بازار شرکت برتر بورس تهران یکی از شاخص 50بازدهشاخص

شاخص ه دارائی بدون ریسک باکند را می توان با توجه به بازد ي ریسکی را توصیف میها بازه دارائی

67

نشان 8-4نمودار . گذاري در بانک از آن استفاده کردبه عنوان هزینه فرصت سپردهتعدیل کرد و 36شارپ

هائی بخاطر شرکت برتر در اغلب روزها منفی بوده است گرچه در دوران 50دهد که شاخص بازار بورس می

. رونق بورس این شاخص مثبت شده است

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

-6

-4

-2

0

2

BRS_AD

شرکت برتر بورس تهران تعدیل شده با نسبت شارپ 50میانگین وزنی شاخص بازده 8-4 نمودار

این .ریسک در مباحث مالی است/ هاي مرجع بازده یکی از شاخص پشاخص شارالزم به توضیح است که

ي تغییرات بیشتر کهشاخص ساده بیانگر آن است که چه میزان بهره مازاد بخاطر نگهداري دارائی ریسکی

براي محاسبه آن بهره دارایی . است این سود بخاطر عدم نگهداري دارائی بدون ریسک. شود می عاید دارد

.شود از بهره دارائی بدون ریسک کسر شده و بر انحراف معیار بهره دارائی ریسکی تقسیم می یریسک

نتیجه گیرينتیجه گیري ..44--44

تا 84هاي روزانه مهرماه و داده شد به بررسی ي جمع آوري شده در بانک مورد نظرها در این فصل داده

هائی که داده ؛را به سه گروه تقسیم بندي شدند ها داده .مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت 86شهریور

36 Sharp Ratio

68

، رفتار چکی مشتریان گذاري سرمایهاز جمله این متغیرها به میزان خالص . بیانگر رفتار مشتري هستند

ومشارکت، صندوق قهائی همچون میزان نگهداري اورا با داده توان رفتار بانک را می. توان اشاره کرد می

. براي توصیف بازار مالی از شاخص تعدیل شده بورس استفاده شده است. میزان ارائه تسهیالت اشاره کرد

توان به رکود در این بازارها در دوره مورد دلیل عدم استفاده از شاخصهاي دیگر همچون بازار ارز، طال می

.و مسکن به اشاره کرد زمینبازار هاي روزانه در وجود داده عدمنظر و

69

مدل تحقیق . 5

گیري رفتار ابتدا مدل تصمیم. در این بخش به معرفی مدل مناسب براي سیستم بانکی ایران می پردازیم

و ) 1998(در این مدل، که از مدل فرفاین. شودگیري در بازار بین بانکی معرفی میبهینه براي تصمیم

بانک براي حضور در اتاق پایاپاي براي پاسخگویی ،استفاده شده است) 2005(جالث کوریا و دیگران مدل

مین این میزان نقدینگی از بازار بین بانکی أها نیاز به نقدینگی دارد و براي تبه مطالبات چکی سایر بانک

افتد داشته اتفاقاتی که در آینده میبینی مناسبی از بانک براي تجهیز منابع بایستی پیش. کنداستفاده می

ها در یک سازي هزینهاي بر اساس تابع هدف حداقلخواهد رفتار بهینهباشد؛ چراکه بانک در این مدل می

بینی متغیرهاي تاثیرگذار بر تصمیم بانک در طی این لذا پیش. داري یعنی یک هفته داشته باشددوره نگه

. کنیم سازي میها را وارد مدل بهینهمتغیرها، آن بینیپس از پیش. دوره ضروري است

گونه آورده خواهد شد؛ مدیریت نقدینگی در وضعیت فعلی توضیح داده خواهد مطالب این بخش به این

به ،قصد اجراي آن را داردو اي که بانک مرکزي اعالم نموده است سناریوي مدیریت نقدینگی به گونه. شد

قسمت بعدي گزارش خواهد در بندي مدل فروض، متغیرها و صورت. د شدتفکیک فرآیندي آورده خواه

ها، نتیجه تخمین وبینی متغیرها است که به همراه آزمونپیش ،گام بعدي استخراج مدل تجربی. شد

بهینه سازي غیرخطی به وسیله روشهاي آنالیزعددي نهایتا بررسی شیوه. تفسیر ضرایب آورده خواهد شد

.اشاره خواهد شد

مدیریت نقدینگی در حال حاضرمدیریت نقدینگی در حال حاضر ..11--55

در سطح اول . توان مدیریت نقدینگی را در دو سطح دید ، ادبیات موضوع، می4با توجه به مطالب فصل

در این سطح نیازهاي نقدینگی شناسایی شده و با توجه به . گیرد مدت مورد بررسی قرار می وجوه کوتاه

70

در این الیه از . گیرد برنامه ریزي صورت می... و قانونیهاي محاسبه ذخائر الزامات حسابداري ذخائر، رویه

- اي ریزي دوره برنامهشود تالش می شود به مدیریت وضعیت ذخائر اجباري مربوط میریزي که برنامه

مبادالت .حداقل سپرده نزد بانک مرکزي نگهداري شوداي صورت گیرد که گونه به -اي هفتگی یا دوهفته

.شود ها می گذاري و بدهی ر به تغییرمانده واقعی روزانه و درنتیجه تغییرپرتفوي سرمایهروزانه مشتریان منج

بینی خالص وجوه مورد نیاز با توجه به عوامل روندي، فصلی، اما سطح دوم مدیریت نقدینگی شامل پیش

.شود ماهانه می هاي تر و شامل تناوب مدت ریزي بلند این دورة برنامه .اي و رشد کالن بانک می باشد چرخه

براي مدیریت نقدینگی در الیۀ اول بایستی توجه داشت که سه عامل تاثیرگذار بر جریان نقد بانک وجود

. ترین مورد که در قسمت بستانکاران ترازنامه بانک قرار دارد، بدهی عملیاتی است دارد؛ اولین عامل و مهم

مدت و عقود مدت، بلند گذاري کوتاه نه، سرمایهالحس گذاري قرض گذاري شامل سپرده خالص انواع سپرده

هاي نقد باعث باالرفتن یبه صورت یکی از اشکال دارای، بانکی بین اسالمی، به صورت وجه نقد یا چک

. شود نقدینگی بانک می

هاي کوتاه و گذاري سود پرداختی به سرمایه. عامل دوم مربوط به خالص سودهاي عملیاتی طی روز است

مختص (مشتریان، هزینه استهالك، سود تغییرات نرخ ارز و سود رسوب حساب موسسات دولتیبلندمدت

)1-5جدول .(در این دسته از عوامل تغییر سطح نقدینگی بانک قرار دارند) هاي دولتی بانک

گذاري هاي سرمایه سپرده قانونی، سپرده: هاي عملیاتی شامل دارایی) کاهش(عامل سوم خالص افزایش

ها ها، اوراق مشارکت، تسهیالت اعطایی، مطالبات دریافتنی و پیش پرداخت بانکنزد

تواند به صورت نقد در صندوق هاي نقد که می این سه عامل بر موجودي دارایی) 86نژاد، احمدي.(است

ها و یا اوراق مشارکت در ترازنامۀ بانک بانک، حساب سپرده نزد بانک مرکزي، حساب جاري نزد سایر بانک

)2-5جدول . (ظاهر شوند، تاثیرگذار است

71

هاي تجاري جریان نقد بانک -1-5 جدول

هاي تجاري هاي نقد بانک دارائی -2-5 جدول

)در حال حاضر(فرآیندهاي وابسته به مدیریت نقدینگی .5-1-1

تراکنش پرداخت . کند به بانک براي عملیات پرداخت مراجعه می: فرآیند مرتبط با پرداخت به مشتري

اوراق مشارکت، ) فروش(گذاري، پرداخت اقساط، خرید تواند مربوط به واریز وجه نقد براي انواع سپرده می

دیگرمشتریان به بانک هاي کشیده شده توسط مشتري در طی روز براي نقدکردن چک. باشد... خرید ارز و

مشتري . هاي معمولی باشد تواند به صورت چک رمزدار، ایران چک و چک ها می این چک. کند مراجعه می

کند و یا در حساب خود وجه نقد دریافت مییا چک مبلغ دریافتی را به صورت چک رمزدار، ایران

. دهد عملیات پرداخت را انجام میمشتري در طی روز از طریق سیستم شتاب نیز . کند گذاري می سپرده

72

هاي پرداخت مربوط به سیستم برداشت نقد و یا انتقال وجه به حساب دیگري در بانک مورد نظر تراکنش

.باشد شتاب می

. کند بانک مبلغ چک را تسویه می. دهد ام به بانک ارائه میiمشتري چک را در روز :فرآیند تسویۀ چک

. شوند هاي رمزدار در اتاق پایاپاي در همان روز تسویه می چک. برد پایاپاي میروز به اتاق در انتهاي همان

ام فرصت دارد که بدهی خود را از نقدینگی موجود خود +1iدر صورت بدهکار شدن، بانک تا ظهر روز

چک، در اتاق پایاپاي تحویل بانک مشتري صادرکننده چک ها، چک معمولی و ایران سایرچک. تسویه کند

ام میزان +1iکند و در اتاق پایاپاي روز ها را بررسی می کنندة چک اعتبار چک بانک دریافت. دشو می

بانک . گیرد ام صورت میiهاي روز ام تسویۀ قطعی چک+1iدر روز . سازد دقیق بدهی خود را مشخص می

) داخت یا دریافتپر(ام، حساب خود را تسویه+2iبر حسب اینکه بدهکار شده است یا بستانکار تا ظهر روز

. خواهد کرد

داند و تا ظهر میزان مطالبات چکی خود را می ام+1i بانک در پایان روز: گیري بانک فرآیند تصمیم

هاي پرداخت نقدي ام از منابع نقد خود بر اساس اولویت+2iبانک در روز . ام فرصت تسویه دارد+2iروز

ابع نقدینگی بانک مورد نظر این تحقیق براي پوشش تقاضاي من. کند اقدام به برداشت از نقدینگی خود می

.باشند ها و براي پوشش مطالبات چکی موارد زیر می وجه نقد حساب جاري نزد سایر بانک

حساب جاري نزد بانک مرکزي •

ها حساب جاري نزد سایر بانک •

فروش اوراق مشارکت •

ها هاي ارزي به سایر بانک فروش دارایی •

ها بانکاستقراض از سایر •

73

تحلیل مدیریت نقدینگی در حال حاضر .5-1-2

گونه عدم قطعیتی در مورد میزان مطالبات با توجه به فرآیندهاي گفته شده آشکار است که بانک با هیچ

مشتریان )Vault Cash(بینی مناسبی از مطالبات وجه نقد باشد و تنها کافی است پیش چکی مواجه نمی

بیشترین . ها در شرایط فعلی بسیار بیشتر از نیاز نقدینگی روزانه است منابع نقدبانک. خود داشته باشد

اوراق مشارکت دارایی سودده و در عین حال بدون . دهد دارائی نقد بانک را اوراق مشارکت تشکیل می

ره منابع نقد بانک به حساب اي که آن را در زم گونه ریسک و داراي نقدشوندگی بسیار زیاد است به

بانک معموال در مقاطعی با افزایش نرخ بهره و یا ابزارهاي جذب دیگر مانند تبلیغات اقدام به . آورند می

هاي خصوصی تقریبا همۀ منابع خود را به با توجه به بازارهاي مالی ایران بانک. کند ذب سپرده میج

جا که اعطاي وام با ریسک عدم از آن. ندکن صورت تسهیالت در قالب عقود اسالمی صرف می

همراه است، لذا بانک نیازمند گذشت زمان است تا با شناخت مشتریان و طی یک ) اعتباري(پرداخت

بانک براي از بین بردن هزینه ،با توجه به این مورد. فرآیند کاهش ریسک، منابع را به مشتریان ارائه دهد

لذا بانک اوراق مشارکت را نه تنها براي . نماید ید اوراق مشارکت میها اقدام به خر داري سپرده فرصت نگه

بانک تالش . کند داري پول خریداري می پوشاندن ریسک نقدینگی بلکه براي جلوگیري از هزینه فرصت نگه

ها را به حداقل برساند و تنها نماید که ذخیرة خود را نزد بانک مرکزي و حساب جاري نزد سایر بانک می

.ها بفروشد پایاپاي اوراق مشارکت خود را به سایر بانک شدن در اتاق رت بدهکاردر صو

مدیریت نقدینگی در آتیمدیریت نقدینگی در آتی ..22--55

نظام پرداخت و مدیریت ) ساتنا(آنی ناخالص تسویه اندازي سامانه با تصمیم بانک مرکزي کشور مبنی بر راه

کاري که و ساز از است بارتع پرداخت منظور از نظام. نقدینگی با تغییرات اساسی همراه خواهد شد

.دهد انتقال دیگر در بانک حسابی به بانک یک در حساب یک صورت الکترونیکی از به را وجه تواند می

از -گونه که توضیح داده شد همان - داري ایران رایج است انتقال وجوه در روشی که اکنون در سیستم بانک

74

شیوه به وجه اما انتقال. گیرد بانکی انجام می بین رمزدار هاي و یاچک) چک ایران(نقد نقد، شبه وجه طریق

: است زیر معایب واجد سنتی

مقصد بانک شعبه و مبداء بانک شعبۀ به فیزیکی مراجعه به نیاز •

انتقال انجام در ایمنی عدم •

پایاپاي مراکز و شعب در پردازش و انسانی نیروي به نیاز •

سند یک عنوان به پرداخت دستور مفهوم وجود عدم •

رد وجه نظام پرداخت طبق تصمیم بانک مرکزي کشور بر دو سیستم آغاز به کار کرده است؛ انتقال با خُ

ناخالص سامانۀتسویه طریق از کالن وجه وانتقال) سحاب( بانکی بین الکترونیک حوالۀ سامانۀ از استفاده

:شدبا هاي پرداخت از طریق سحاب یا شتاب شامل موارد زیر می ویژگی. آنی

ا سحاب در پرداخت دستور • است انتقال یک داراي صرفً

است یکسان انتقال مؤثر تاریخ و پرداخت دستور صدور تاریخ •

انتقال وجود دارد عمل از پیش گیرنده انتقال مشخصات محدود بررسی امکان •

منتقل گیرنده حساب انتقال به بالفاصله وجه و پذیرفته صورت آنی صورت به انتقال •

شود می

شود می اعالم پرداخت دستور صادرکنندة به نتیجه انتقال، انجام از پس •

مزبور مرکز تبادالت روزانه کلیه تصفیه از پس مرکز شتاب و طریق از بانکی بین تسویه •

گیرد می صورت

75

هاي پرداخت دستور و بانکی بین تراکنشهاي تسویه و پردازش سیستم پرداخت است که RTGS37ساتنا یا

این در بالفاصله گردد می صادر پرداخت دستور که زمانی. دهد می انجام و آنی انفرادي صورت به را فوري

داده انتقال سامانه به ناخالص مبالغ با و تک به تک صورت به مبادالت). آنی(گردد می پردازش سامانه

در .)تسویه(گیرند می قرار تسویه مورد ناخالص مبالغ همان با و تأخیر بدون و مبادالت) ناخالص(شوند می

.نمایند بستانکار را ذینفع عضو حساب و بدهکار را خود تسویه حساب توانندمی صرفا اعضا سامانه این

)آتی(فرآیندهاي وابسته به مدیریت نقدینگی .5-2-1

بانک . کند برد و وجه خود را دریافت می ام به بانک میiمشتري چک خود را در روز : فرآیند تسویۀ چک

گیرد و میزان طلب و یا تسویۀ ناخالص انجام میبرد و می )Clearing House(به اتاق پایاپايها را چک

تحویل بانک صادرکننده چک براي بررسی اعتبار ها چک. شود بدهی بانک به طور خالص مشخص می

ي ها ها را به بانک مطالبه کننده برخواهد گرداند و چک الشۀ چک i+1بانک در انتهاي روز . شود می

از طریق ساتنا بدهی ناخالص خود را i+1بانک در ابتداي روز . نامعتبر را ازحساب خالص کسر خواهد کرد

هاي برگشتی روزهاي قبل توسط ساتنا تعدیل شده است ام و چک i-1هاي نامعتبر روز که با چک

ود دارد؛حساب سه حساب تسویه در ساتنا وج-ساتنا با داشتن و بررسی حساب تسویه . کند پرداخت می

بانک صادرکننده -کننده و حساب تسویۀ بانک مرکزي کننده، حساب تسویۀ پرداخت تسویۀ بانک مطالبه

در صورت نبودن منابع کافی . کننده صورت بگیرد یا خیر گیرد که پرداخت به بانک مطالبه چک تصمیم می

.روز بعد چک تسویه شوددهد تا در کند و فرصت می بانک مرکزي بانک صادرکننده را جریمه می

37 Real Time Gross System

76

دستور . دهد مشتري تقاضاي انتقال وجه خود را به بانک الف می: فرآیند پرداخت مشتري به مشتري

ساتنا در طی روز از . شود پرداخت توسط سیستم مرکزي بانک الف که به ساتنا متصل است ارسال می

واریز -اینجا بانک ب-کننده چک بهکند و به حساب تسویۀ بانک مطال حساب تسویه بانک الف برداشت می

شود پس از تسویه بین بانکی گزارش پرداخت از طریق ساتنا به سیستم مرکزي بانک ب ارسال می. کند می

در صورتی که بانک الف به اندازة کافی منابع در . تواند از حساب خود برداشت نماید و مشتري بانک ب می

بانک الف تا ابتداي روز . دهد طی روز به بانک الف قرض میحساب تسویه نداشته باشد بانک مرکزي در

. شود آینده بایستی حساب خود را در ساتنا تسویه نماید در غیر اینصورت با جریمۀ بانک مرکزي مواجه می

ها را مجبور خواهد کرد ها از این منابع رایگان طی روز بانک بانک مرکزي براي جلوگیري از استفادة بانک

.قدار منابعی را در ابتداي هر روز در حساب تسویۀ خود قرار دهندکه حداقل م

38فرآیند پرداخت مشتري به مشتري در ساتنا -1-5 شکل

طی روز . ام از وضعیت حساب تسویۀ خود آگاه استiبانک ابتداي روز : فرآیند تصمیم گیري بانک

داند و بر اساس ازظهر بانک حساب تسویه را می بعد. گیرد پرداخت از طریق ساتنا صورت میهاي تراکنش

www.cbi.irسایت رسمی بانک مرکزی برگرفتھ از وب ٣٨

77

بینی که از میزان مطالبات چکی مشتریان براي آن روز و روزهاي باقیماندة هفته دارد از بازار پیش

نی تي تسویه مبدر صورتی حساب تسویه از نقدینگی مورد نیاز برا. کند بانکی اقدام به تجهیز منابع می بین

بانکی بینی مطالبات چکی بانک در آن روز بیشتر باشد بانک منابع خود را با نرخ بهره بازار بین بر پیش

گیري وارد اتاق پایاپاي خواهد شد و فرآیند تسویۀ چک آغاز خواهد بانک پس از تصمیم. عرضه خواهد کرد

.شد

اندازي نشده بانکی تا زمان تکمیل این تحقیق راه نبازار بی: بانکی فرآیند تجهیز منابع در بازار بین

انگلستان ) LIBOR(با توجه به گزارشات بانک مرکزي این بازار به شکل بازار پولی مانند بازار الیبور. است

گیرد و سایر مشتریان با یک خواهد بود که از طریق ساتنا استقراض یا ارائۀ منابع بین بانکی صورت می

ممکن است بانک مرکزي اقدام به بازار موازي اوراق بهادار . شوند تبط میواسط به ساتنا مر

نرخ . ها بتوانند از این بازار که به ساتنا متصل است تجهیز منابع نمایند نماید و بانک) SSSS(غیرکاغذي

ن داري و اقتصاد کال بهره در هر دو بازار متغیر خواهد بود و بستگی به روز هفته و تحوالت صنعت بانک

.کشور و دنیا تغییر خواهد کرد

تحلیل مدیریت نقدینگی .5-2-2

مدیریت نقدینگی به . با حضور نظام پرداخت الکترونیکی مفهوم دارایی نقد مفهومی اعتباري شده است

مورد نیاز براي تسویه در ساتنا به کمک ابزارهاي جدید مانند بازار ریزي نمودن براي تأمین منابع برنامه

مدیریت بندي با توجه به مطالب بیان شده زمان. بازار اوراق بهادار غیرکاغذي تبدیل شده استبانکی و بین

تسهیل و با هزینۀ کمتري مدیریت ریسک نقدینگی براي بانک. خواهد بود 3- 5 دول جنقدینگی مطابق

و تر راحت) ssss(بهادار غیرکاغذي و اوراق بانکی تأمین نقدینگی با توجه به بازارهاي بین. همراه خواهد بود

و چکی بالخص چک رمزدار ساتنا کمک خواهد کرد که حجم مراودات وجوه نقد. عتمادتر خواهدبودا قابل

.جوئی شود فهبه حداقل خواهد رسید و در زمان و هزینه صر

78

)وضعیت آتی(زمان بندي مدیریت نقدینگی- 3- 5 دول ج

فروض مدلفروض مدل ..33--55

.گیري ایران شامل موارد زیر استفروض مدل با توجه به ساختار تصمیم

پذیراست و نرخ بهره بازار بین بانکی و نرخ جریمه بانک مرکزي گیرقیمتبانک تصمیم )1

نظر صرف) Market Making(فعالیت بازارگردانی بانک لذا از. شودمی داده شده فرض

.شده است

گرچه به دلیل عدم وجود بازار . شودتجهیز منابع از بازار بین بانکی با نرخ متغیر انجام می )2

- بانکی تا زمان نگارش این تحقیق الگوي تغییرات نرخ بهره بازار بین بانکی قابل پیشبین

بانکی فعلی داراي نرخ بهره در سایر بازارهاي بین بینی نیست اما با توجه به اینکه

تغییرات نرخ 1- 5 نمودار . تغییرات روزانه است استفاده از نرخ بهره ثابت پرهیز شده است

شود گونه که در شکل دیده میهمان. دهدبهره را در بازار بین بانکی آمریکا را نشان می

آربیتراژ به دالیل مختلفی از جمله وجود جریمه مازاد برداشت شبانه اتفاق نیفتاده و نرخ

همیلتون، .(داري دو هفته اي داراي تغییرات نسبتا زیادي استبهره در یک دوره نگه

1996 (

79

ها در بانک از میزان مطالبات سایر بانک )3

مشتري بانک . اتاق پایاپاي اطالع ندارد

بانک چک بدون اطالع به گیرتصمیم

کنندة چک نیز کند و دریافتصادر می

در تاریخ نامعلومی چک را از بانک

در . کند صادرکننده چک مطالبه می

گیر مشخص هاي بین بانکی رمزدار نیز تاریخ تحویل چک به بانک تصمیممورد چک

گیر نیست و یا حتی بانک ممکن است به دالیلی نتواند چک را همان روز از بانک تصمیم

. البه نکندمط

گیر فعالیت یک هفته در بازار بین بانکی خود دوره نگهداري، هفتگی است و بانک تصمیم )4

.از وابستگی بین دوره هاي نگهداري صرف نظر شده است. کندرا بهینه می

در ایران نرخ سپرده قانونی براي . شودتسویه سپرده قانونی در پایان هر دوره انجام می )5

.یکسان استگذاري انواع سپرده

.گیردتسویه بازار بین بانکی و تسویه ساتنا در ابتداي هر روز صورت می )6

.کندگیر در انتخاب میزان ذخیره نقد، ریسک خنثی بودن عمل میبانک تصمیم )7

ها و میزان از خالص پرداخت ٣٩گیر قبل از شروع فعالیت در بازار بین بانکیبانک تصمیم )8

Cutoff(لذا لحاظ پرداخت هاي پس از این زمان. دارد هاي وارده تا آن لحظه اطالع چک

Time( گیرددر زمره پرداخت هاي روز بعد قرار می.

39 Cutoff Time

- مشاهده شده و پیش(تغییرات نرخ بهره 1-5 نمودار در یک دوره نگهداري در بازار بین بانکی آمریکا) بینی

80

توسط گیربانک تصمیم) بدهکار شدن در اتاق پایاپاي(در صورت مازاد برداشت شبانه )9

.شودبانک مرکزي با نرخ مشخصی جریمه می

هاي بین توسط مشتري و چک یکی از عوامل عدم قطعیت مربوط به چک هاي صادر شده )10

گذاري در طی هفته نیز با عدم قطعیت همراه است و خالص مجموع سپرده. بانکی است

. گویی به سپرده قانونی اطالعی ندارد بانک دقیقا از نقدینگی مورد نیاز براي پاسخ

ها در روزهاي آتی اطالعی گیر از خالص پرداخت همچنین با توجه به اینکه بانک تصمیم

. سازد بینی کند که یا عدم قطعیت دیگري بانک را مواجه می دارد بایستی آن را پیشن

بینی ، توزیع تصادفی نرمال با میانگین صفر هاي وارده بر مقدار پیش توزیع تصادفی شوك

ممکن است این واریانس در طی زمان تغییر کند و . و واریانس نامشخصی طی زمان است

ها بردن به این موضوع بایستی داده براي پی. همراه داشته باشداي را به یک فرآیند خوشه

.مورد آنالیز قرار گیرند

.ساختار و اندازه پورتفولیوي بانک به صورت برونزا تعیین شده است )11

متغیرهاي مدلمتغیرهاي مدل ..44--55

.متغیرهاي استفاده در مدل شامل موارد زیر می باشد

81

روابط مدلروابط مدل ..55--55

بانکی سازي رفتار خود در بازار بینقرار دارد و تصمیم به بهینهگیر در آن دوره نگهداري که بانک تصمیم

) State Variable(متغیر را متغیر حالت . درنظر بگیرید mبراي آن روز و روزهاي آتی را دارد

کند نهایت تغییر میاز یک تا بی m. دهدنامیم چراکه وضعیت و حالت انتهاي روز را به ما نشان می می

مازاد بانک از انتهاي روز قبل خود به میزان . می تواند از صفر تا شش تغییر نماید tه درحالی ک

نقدینگی در حساب تسویۀ خود پس از تسویۀ ابتداي روز بابت تسویۀ ناخالص مطالبات چکی روز قبل،

قانونی خواهد و سپرده )هاي فاقد اعتبار چک(t-2هاي روز جریمه کسري نقدینگی ، تسویۀ نهایی چک

و براي روز اول هفته -همچنین در ابتداي روز بانک بایستی بدهی روز قبل خود . داشت

. را بپردازد -براي روزهاي دیگر هفته

82

ها را از طریق وجه نقد یا ساتنا خواهد گیر جریان ورودي و خروجی پرداختدر طی روز بانک تصمیم

بانک قبل از . شود در نظر گرفته می را tهاي واریز یا برداشت در روز الص این تراکنشخ. داشت

را برونزا لذا . تصمیم راجع به فعالیت در بازار بین بانکی از میزان آن تنها براي همان روز اطالع دارد

جا که یک متغیر تصادفی از آن. شودبینی میگیري مشخص و براي سایر روزها پیشو براي روز تصمیم

) (شود؛ قسمتی که مربط به میانگین حجم تراکنش هاي آن روز استاست لذا به دو جزء تقسیم می

).(و قسمتی که به جزء تصادفی اشاره دارد

)5-1(

نسبت به میزان فعالیت بین بانکی و و لحاظ بعد از ظهر، بانک با مشاهده

.شود نمایش داده می فروش به بازار بین بانکی با مقدار منفی . گیرد تصمیم می

پایان روز، پس از آن که بانک در بازار بین بانکی مشارکت کرد و میزان فعالیت خود را مشخص کرد، وارد

در وجه سایر tهایی که مشتریان بانک در زمان به صورت مجموع ارزش چک . اتاق پایاپاي می شود

گیري بازار بین بانکی، با توجه به دالیل ذکر شده، در لحظه تصمیم. شود اند، معرفی می ها کشیده بانک

83

که از بنابراین، بانک با توجه به اطالعاتی . جریان میزان خالص چک هاي کشیده شده قرار ندارد بانک در

بینی کرده است، راجع به میزان پیش وقایع رخ داده در اختیار دارد و آنچه که راجع به میزان

.فعالیت در بازار بین بانکی تصمیم می گیرد

)5-2(

یک متغیر تصادفی با تابع توزیعی تجمعی نشان دهیم آنگاه 2-5را به صورت رابطه اگر

توزیع نرمال کنیم که فرض می. دارد f(.)و تابع توزیع احتمالی مانند F(.)مشتق پذیري مانند

از لحاظ توزیع نرمال بر اساس آن است که چون میزان . داشته باشد استاندارد با واریانس

مجموع برداشت تعداد زیادي مشتري تشکیل شده است و گرچه هر کدام تابع توزیع برداشت متفاوتی

.توان مجموع آنها را با توزیع نرمال نشان داد نسبت به بقیه دارند اما طبق قانون اعداد بزرگ می

84

داري، بانک عالوه بر تسویه حساب هاي روزانه بازار بین بانکی و تسویه مطالبات وره هفتگی نگهدر پایان د

پیش بینی میزان سپرده قانونی براي . چکی اتاق پایاپاي، اقدام به تسویه سپرده قانونی نیز می نماید

اي روزهاي آتی تا گذاري برانتهاي هفته خود از عدم قطعیت برخوردار است چراکه بانک از حجم سپرده

.شودلذا سپرده قانونی نیز از دو جزء میانگین و خطا تشکیل می. انتهاي هفته اطالعی ندارد

)5-3(

ذخیره پایان روز .5-5-1

در مدل . باشدسازي پویا میهاي بهینهمتغیر حالت و در اینجا ذخیره پایان روز یک متغیر کلیدي در مدل

.باشدمی 4-5این تحقیق تعریف متغیر حالت به صورت رابطه

)5

-

4(

85

گیر نزد بانک مرکزي مشخص پایان روز و پس از پایان یافتن اتاق پایاپاي، حساب ذخیره بانک تصمیم در

) مطالبه(و بایستی بدهی) (قبل در حساب ذخیره دارد بانک مقداري منابع از ذخیره روز. شودمی

پرداخت نیز به تغییر تراز حساب در طی روز خالص ). (خود به بازار بین بانکی را تسویه نماید

- گیر در بازار بین بانکی تجهیز منابع یا فروش منابع میسپس بانک تصمیم). (شودذخیره منجر می

اتاق پایاپاي نیز مورد دیگري است که ). (گذاردنماید که آن نیز بر متغیر حالت انتهاي روز تاثیر می

).(دهدرار میحساب ذخیره بانک را تحت تاثیر ق

اضافه برداشت شبانه .5-5-2

بایستی ) t+1ابتداي روز(اما در پایان روز. بانک در طی روز می تواند تراز منفی حساب ذخیره داشته باشد

اگر. در صورت منفی ماندن حساب جریمه سنگینی را متحمل می شود. اقدام به تسویه حساب نماید

.خواهد شد 5-5ظر گرفته شود، هزینه اضافه برداشت مطابق رابطه نرخ جریمه اضافه برداشت شبانه در ن

)5-5(

86

براي تسهیل در نوشتن روابط، قسمت مشخص و یا به تعبیري دیگر، میانگین حساب ذخیره را با

.بازنویسی خواهد شد 6-5صورت رابطه لذا حساب ذخیره انتهاي روز به . نشان داده شده است

.نوشت 7-5توان میانگین هزینه انتظاري اضافه برداشت شبانه را به صورت رابطه بنابراین می

)5-7(

تابع هدف مدلتابع هدف مدل ..66--55

گیر شامل دو هاي بانک تصمیمهزینه. تابع هدف بانک به صورت حداقل سازي مجموع هزینه ها خواهد بود

مجموع این . و هزینه مازاد برداشت شبانه iباشد؛ هزینه استقراض از بازار بین بانکی با نرخ بهره هزینه می

آمده 8-5تابع هدف مدل در رابطه . دهد که بایستی حداقل شوددو هزینه تابع هدف مدل را تشکیل می

.است

)5-8(

)5-6(

87

پیش بینیپیش بینی ..77--55

گیري در مورد رفتار بهینه داري بانک براي تصمیمنگهدهد در ابتداي هر دوره گونه که مدل نشان میهمان

. بینی بعضی متغیرهاي مدل استداري نیاز به پیشخود در بازار بین بانکی در طی یک دوره نگه

بینی شوند خالص مطالبات چکی بانک متغیرهایی که بایستی به صورت یک مدل اقتصادسنجی پیش

نقدینگی طی روز شامل اوراق مشارکت، حساب جاري نزد گذاري و خالص گیرنده، خالص سپردهتصمیم

. باشدها و صندوق میسایر بانک

مشتریانچکی برداشت و واریزمیزان -هاي خالص پرداخت تخمین .5-7-1

گیر، از مدل تخمین مطالعه جالث کوریا و ها از بانک تصمیمتخمین میزان مطالبات چکی بانک براي

تالش شده است که ابتدا . به آن اشاره شد استفاده شده است که در ادبیات تجربی) 2005(دیگران

با توجه به . اي از متغیرها که ممکن است قادر به توضیح رفتار چکی مشتري باشند گردآوري شود مجموعه

جریان ورودي و . ها در مدل وارد نشده استاینکه متغیرهاي اقتصاد کالن با تواتر روزانه وجود ندارد آن

هاي صادر شده توسط بانک مورد نطر و چک هاي چکبه اتاق پایاپاي و یا به تعبیر دیگر ها خروجی چک

هاي صادره توسط بانک به تقاضاي مشتري بانک چک. باشند وارده به بانک دو فرآیند جداگانه را دارا می

اما گیري بانک بر میزان برداشت چکی بانک تاثیرگذار است مورد نظر می باشند و متغیرهاي تصمیم

ها در واریز چکی به بانک گیري سایر بانک ها و تصمیم هاي وارده به بانک توسط مشتریان سایر بانک چک

لذا دراین قسمت دو فرآیند ساختاري که بر یکدیگر تأثیر دارند را مدل . مورد نظر تاثیرگذار بوده است

از این دو فرآیند از معدالت براي استخراج دومدل مناسب براي دو سري زمانی استخراج شده. کنیم می

برداشت و (طور که در ادامه توضیح داده خواهد شد این دو متغیر همزمان استفاده شده است چراکه همان

در . شوند و دو رگرسیون کالسیک جداگانه کارائی را کاهش خواهد داد به طور همزمان تعیین می) واریز

. عریف خواهند شدهاي به کار رفته در این دو مدل تمتغیرادامه

88

و برداشت واریزدر واقع . باشدچکی مشتریان مثبت میواریزدر مدل LCO عالمت انتظاري ضریب متغیر

تواند اطالعاتی دربارة واریز چکی به هاي خرج شده می چکی مشتریان با هم ارتباط دارند و میزان چک

گذاري خالص سپرده. رود که با یکدیگر ارتباط مستقیم داشته باشند همراه داشته باشد و این انتظار می

یب مثبت در معادله گیرد و ضر به صورت واریز چکی معموال صورت می) Dep_current(جاري

بانک براي تأمین تیاز وجه نقد شعب . رود انتظار می) LCO(و ضریب منفی در معادله برداشت) LCI(واریز

باشد و بانک نیازمند آن نزد بانک مرکزي داشته) Vault Cash(نیاز دارد حساب صندوق) Cash(خود

رسد لذا به نظر می. داشته باشدهایی که طی روز نقد خواهند شد بینی از میزان چک است که پیش

رابطۀ مستقیم داشته باشد و ضریب ) برداشت(تقاضاي وجه نقد مشتریان با تقاضاي فعالیت حساب چکی

Cash در رابطۀLCO در رابطۀ واریزچکی هرچه حساب صندوق بیشتر باشد یعنی واریز . مثبت باشد

ضریب متغیر مجازي روز . ورد انتظار استکمتر بوده است و لذا رابطه معکوس م) ها نقد کردن چک(چکی

داري پدیدة جالبی که در بانک. شنبه براي معادله واریز مثبت و براي معادلۀ برداشت منفی است5

مشتریان براي استفاده از مزایاي . باشد گذاري در آخر هفته می افتد افزایش سپرده خصوصی ایران اتفاق می

دهند اما در انتهاي هفته براي قرار میهاي دولتی ي خود را نزد بانکها ها و تسهیالت کم بهره سپرده وام

ها هاي خصوصی به صورت چک در این بانک استفاده از تعطیلی آخر هفته و بهره و تسهیالت بانک

، مثبت و براي برداشت )LCI(شنبه بري واریز لذا ضریب متغیر مجازي پنج. کنند گذاري می سپرده

.رود می منفی انتظار) LCO(چکی

89

میزان برداشت و واریز -هاي خالص تخمین پرداختمتغیرهاي مدل بررسی مانایی .1- 1- 5-7

چکی مشتریان

با توجه به . الزم است ابتدا مانایی متغیرها مورد بررسی قرار گیرد پیش از تخمین معادله خطی برداشت،

لذا از . باشدتغیرها نمیفولر آزمون مناسبی براي بررسی مانایی مروزانه بودن اطالعات آزمون دیکی

ز .شودهاي دیگري استفاده می آزمون 1989(آزمون ر ( یاR/Sجیویک و پورتر هاداك ،)یا ) 1983GPH

TETSجدول نتایج در. دار به کار می رود، آزمون هایی هستند که براي بررسی مانایی و یا مانایی حافظه

.نا هستنددهد کلیۀ متغیرها ما نتایج نشان می . آمده است 5-4

مشتریانچکی برداشت و واریزمیزان -هاي خالص پرداخت بررسی مانایی متغیرهاي مدل تخمین 4-5 جدول

90

مشتریانچکی برداشت و واریزمیزان - هاي خالص پرداخت تخمینمدل برآورد .2- 1- 5-7

شکل تابع توزیع نرمال را در شود و انجام می 40تخمین رابطه مدل بر اساس تخمین حداکثر راستنمایی

)Two Stage Least Square(اي همزمان دومرحلهمدل EViewsافزار نرمبه کمک . شودنظر گرفته می

گونه که در نتیجه برآورد آمده همان. آمده است -5 جدول یرهاي توضیح دهندهضرایب متغ. تخمین زده شد

به ترتیب جمالت پسماند رابطۀ مدل واریز و 3- 5نمودارو 2- 5نمودار. دار هستنداست کلیه ضرایب معنی

نوفۀ سفید نزدیک هستند و واریانس آن به جمالت پسماند به . دهد برداشت چکی مشتریان را نمایش می

نتایج . انجام داده شد LMلذا براي بررسی صحت مدل، آزمون. رسد در طی زمان تغییر کرده باشد نظر می

دوربین واتسون هر دو مدل به عدد . وجود ندارد ARCHآزمون نشان داد که واریانس ناهمسانی و ویژگی

آزمون نرمال بودن نیز فرض صفر را . کند مالت خطا را رد مینزدیک بوده و وجود خودهمبستگی در ج 2

. تواند رد کند نمی% 5که نرمال بودن تابع توزیع است در سطح اطمینان

40 Maximum Likelihood

91

مشتریانچکی برداشت و واریزمیزان - هاي خالص پرداخت تخمینمدل تخمین رابطه 5-5 جدول

92

میزان برداشت و واریز چکی -هاي خالص تفسیر ضرائب مدل تخمین پرداخت .3- 1- 5-7

مشتریان

016/1 در مدل واریز LCIاست و ضریب متغیر 98/0در مدل واریزچکی مشتریان LCO ضریب متغیر

گذاري ضریب خالص سپرده. دهد را نشان می -برداشت و واریز -است که ارتباط زیاد این دو فرایند

-2.0

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

100 200 300 400

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

100 200 300 400

چکی مشتریان واریزجمالت پسماند رابطۀ مدل 3-5 نمودار

جمالت پسماند رابطۀ مدل برداشت چکی مشتریان 2- 5نمودار

93

است که با - 052/1*10)-12(و در مدل برداشت 045/1*10)-12(در مدل واریز )Dep_current(جاري

در مدل ) Cash(متغیر صندوق ضریب .کند کند و استدالل آن را تأیید می عالمت انتظاري تطبیق می

ت ضریب این متغیر در مدل برداش. است و نشان جایگزینی چک و وجه نقد است -045/7*10)- 12( واریزگیرند و باعث مشتریان وجه نقد را به شعب آورده و در قبال آن چک رمزدار می. است 55/7*12-10

و در 098/0شنبه در مدل واریز ضریب متغیر مجازي پنج. هاي صادره افزایش یابد شوند میزان چک می

. دولتی استهاي گذاري مشتریان بانک است که مطابق با انتظار بر اساس رفتار سپرده -1/0مدل برداشت

حساب شتابحساب شتاب --هاي خالصهاي خالص پرداختپرداختمدل تخمین مدل تخمین ..88--55

خالص حساب شتاب به عنوان حسابی که گیر، براي تخمین میزان تراکنش بانک طی روز بانک تصمیم

براي مدل سازي این متغیر از مطالعه . بینی شده استهاي طی روز باشد، پیش تواند گویاي پرداخت می

متغیر نرخ بهره صندوق ها، بینی میزان تراکنش در مدل پیش .بهره جسته شده است) 1998(دونالد

داري نفدینگی، متغیر مجازي فصلی و متغیرهاي نشان به عنوان هزینه فرصت نگه) Federal Fund(فدرال

این دهنده در دهنده میزان فعالیت بانک مانند تعداد شعبه و یا تعداد مشتریان به عنوان متغیر توضیح

.باشدمتغیرهاي مدل این مطالعه به شرح زیر می. اند مدل وارد شده

Shetab خالص برداشت از حساب شعب مجازي شتاب Cash خالص حساب صندوق

ATMn هاي خودپرداز تعداد دستگاه Rate_1 ماههمدت یکهاي کوتاهنرخ بهره سپرده

D_1 ماهمتغیر مجازي فروردین D_12 ماهمتغیر مجازي اسفند

D_END متغیر مجازي روزهاي آخر ماه D_THUR شنبهمتغیر مجازي پنج

94

D_SAT متغیر مجازي روز شنبه

بستانکار حساب . خالص برداشت از حساب شعب مجازي شتاب از دفاتر روزنامۀ بانک استخراج شده است

هکار حساب دهد از بد ها را نشان می هاي خودپرداز سایر بانک که حجم برداشت مشتریان بانک از دستگاه

عالمت انتظاري . دهد کسر شده است هاي خودپرداز بانک را نشان می که برداشت سایر مشتریان از دستگاه

دهد که فعالیت باشد چراکه هرچه موجودي صندوق بیشتر باشد نشان می متغیر مثبت میصندوق ضریب

ضریب متغیر نرخ انتظاري عالمت. شود می بانک بیشتر بوده و لذا برداشت خالص از حساب شتاب بیشتر

ماهه را افزایش مدت یک گذاري کوتاه در واقع افزایش این نرخ بهره سپرده. است منفیبهرة یک ماهه

عالمت . دهد تواند از آن برداشت روزانه انجام دهد کاهش می هاي جاري که مشتري می سپردهدهد و می

کند مثبت هاي خودپرداز با توجه به این که امکان برداشت را زیاد می ضریب متغیر تعداد دستگاه انتظاري

.رود انتظارمی

در این . باشد شنبه، شنبه و اسفندماه مثبت می هاي مجازي انتهاي ماه، پنجاري ضریب متغیرظعالمت انت

شتریان اقدام به برداشت از طریق رود که م مقاطع با توجه به تعطیلی و یا شلوغی شعب انتظار آن می

. هاي خودپرداز نمایند دستگاه

حساب شتاب -هاي خالص پرداختبررسی مانایی متغیرهاي مدل تخمین .5-8-1-1

نیز به روش حساب شتاب -هاي خالص پرداختبررسی مانایی متغیرهاي برونزا و درونزاي مدل تخمین

آورده 6- 5جدول نتایج آزمون هاي انجام شده در . شودذکر شده در مدل برداشت چکی مشتري انجام می

.دهد متغیرها مانا هستندهاي انجام شده نشان میگونه که آزمونهمان. شده است

95

زاي مدل تخمین نقدینگیزا و درونبررسی مانایی متغیرهاي برون 6-5 جدول نتیجه آزمون Whittle (d)آزمون R/S 41 آماره آزمون )d(و Gphآزمونآماره متغیر

Shetab 4624/0 ها داللت بر مانا بودن ولی داشتن حافظۀ بلندمدت کلیه آزمون 455/0 *7245/2 )5514/2( *

.سري زمانی اشاره داردCash 07/0

ها داللت بر مانا بودن سري زمانی داردکلیه آزمون 07/0 8773/0 )0.0351(

حساب شتاب -هاي خالص پرداختمدل تخمین ضرائب برآورد .5-8-1-2

با .و با فرض شکل تابع توزیع نرمال انجام شد 42تخمین رابطه مدل بر اساس تخمین حداکثر راستنمایی

ضرایب متغیرهاي . استفاده شد ARFIMAتوجه به وجود حافظۀ بلند مدت در متغیر وابسته، از مدل

GiveWinو جعبه ابزار OxMetrixافزار ه کمک نرمضرائب مدل ب. است توضیح دهنده برآورد شده

دهدکه جمالت خطا، داراي توزیع نرمال است و هاي انجام شده نشان میآزمون. شدند تخمین زده

دهد که واریانس ناهمسانی شرطی و همچنین آزمون ضریب الگرانژ نشان می. همبستگی پیاپی وجود ندارد

گونه که در نتیجه برآورد آمده همان. آورده شده است 7- 5جدول نتایج در . وجود ندارد ARCHخاصیت

-3- 5نمودار .است 473/0انباشتگی کسري در اینجا تخمین پارامتر هم. دار هستنداست کلیه ضرایب معنی

نمودار از خوبی برازش . دهد مقادیر تخمین زده شده و مقادیر مشاهده شده را در یک نمودار نمایش می 1

حرکتی خوبی را هاي وارده کم است و نمودارها یک هم راکه خطاي برآورد حتی در شوكحکایت دارد چ

توجه به نمودار آزمون واریانس با . دهد جمالت پسماند را نشان می 2- 3- 5نمودار . دهند نشان می

نشان داد که واریانس در طی Portmanteauو LMانجام شد ولیکن آزمون ARCHناهمسانی و ویژگی

ابت استزمان ث

41 Null Hypothesis: no long-term dependenc

42 Maximum Likelihood

96

حساب شتاب -هاي خالص برآورد ضرائب مدل تخمین پرداخت 7-5 جدول

Coefficient Std.Error t-value t-prob

d parameter .473184 0.02742 17.3 0.000

Constant 3.89964e+008 4.954e-016 7.872e+023 0.000

CASH 0.00997514 0.001484 6.72 0.000

D_1 1.46633e+008 6.618e-015 2.216e+022 0.000

D_1_11 6.71815e+007 1.078e-015 6.234e+022 0.000

D_END 2.31350e+008 3.424e-015 6.757e+022 0.000

D_THUR -519582. 3 292e-014 -1.579e+019 0.000

D_SAT 1.42983e+008 2.873e-014 4.977e+021 0.000

RATE_1 -1.64437e+009 7.724e-017 -2.129e+025 0.000

ATMn 223254 8.299e-013 2.690e+016 0.000

log-likelihood -8563.43207

no. of observations 413 no. of parameters 9

AIC.T 17144.8641 AIC 41.5129882

mean(shetab) 7.69003e+008 var(shetab) 1.93503e+017

sigma 2.43774e+008 sigma^2 5.9426e+016

97

نتایج تخمین 4-5نمودار

100 150 200 250 300 350 400 450 500

0

1e9

2e9

3e9

4e9shetab Fitted

100 150 200 250 300 350 400 450 500

0

5r:shetab (scaled)

0 5 10 15 20

0

1ACF-r:shetab

برداشت از حساب شتابنگار جمالت پسماند مدل تخمین خالص همبستگی 3-4-5 نمودار

حساب شتاب - هاي خالص مدل تخمین پرداختتفسیر ضرایب .5-8-1-3

که هرچه موجودي صندوق به عنوان جانشینی از حجم چون. باشد می 0098/0ضریب متغیر صندوق

عالمت ضریب متغیر نرخ بهرة . شود فعالیت بانک بیشتر باشد خالص برداشت از حساب شتاب بیشتر می

گذاري رفت افزایش این نرخ بهره سپرده سور که انتظار می همان. است -64437/0*)١٠٩(یک ماهه

تواند از آن برداشت روزانه از هاي جاري که مشتري می دهد و سپرده ماهه را افزایش می مدت یک کوتاه

.است 223354هاي خودپرداز ضریب متغیر تعداد دستگاه. دهد طریق دستگاه خودپرداز نماید کاهش می

.شود ضریب مثبت شده است ها بیشتر می توجه به این که امکان برداشت با افزایش تعداد دستگاه با

هاي خالص پرداختسري زمانی و مقدار تخمین زده شده 1-4-5نمودار

جمالت پسماند مدل تخمین خالص برداشت از حساب 2-4-5نمودار شتاب

98

در این مقاطع با . باشد عالمت ضریب متغیرهاي مجازي انتهاي ماه، شنبه و اسفند و فروردین ماه مثبت می

هاي از طریق دستگاهرود که مشتریان اقدام به برداشت توجه به تعطیلی و یا شلوغی شعب انتظار آن می

شنبه منفی است بدین معنی که برداشت مشتریان سایر ضریب متغیرهاي مجازي پنج. خودپرداز نمایند

تر از قسمت بدهکار حساب بزرگ(هاي خودپرداز بانک مورد نظر بیشتر خواهد شد ها از دستگاه بانک

کنند و زودتر از روزهاي دیگر تعطیل می ها شلوغ ها بانک شنبه با توجه به اینکه پنج). شود بستانکار می

بر استفاده از دستگاه خودپرداز را دارند و ضریب حها و بانک مورد نظر ترجی مشتریان سایر بانک

.ها از خودپرداز بانک مورد نظر بیشتر بوده است سایر بانک دهد که برداشت مشتریان مینشان -519582

مدل تخمین سپرده گذاري .5-8-2

بر روي ) 2000(گذاري مشتري بر اساس مطالعه باراجاس و استینربررسی رفتار سپردهدر این تحقیق

هاي این کشور انجام شده از متغیر در این مطالعه که بر روي بانک. سیستم بانکی کلمبیا شکل گرفته است

داده شده هاي برگشتها، متغیر نشانگر ریسک مانند سهم سرمایه به دارایی یا درصد وامنرخ بهره سپرده

در این تحقیق براي تخمین میزان خالص مجموع انواع . و متغیرهاي مجازي استفاده شده است

مدت یک الحسنه، بلندمدت و کوتاههاي جاري، قرضگذاري بانک طی روز، مجموع خالص سپرده سپرده

.باشدمتغیرهاي مدل به شرح زیر می. بینی شده استماهه پیش

Rate_1 ماهههاي کوتاه مدت یکنرخ بهره سپرده D_THUR شنبهمتغیر مجازي روز پنج

D_year روز انتهاي سال10متغیر مجازي

چراکه وقتی نرخ . گذاري مثبت است-مدل تخمین میزان سپرده متغیرRate_1 عالمت انتظاري ضریب

ن منفی انتظار ، ضریب آD_endبراي متغیر . شودگذاري بیشتر میشود، سپردههاي زیاد میبهره سپرده

در روزهاي . شودگذاري یک ماهه انجام میها به صورت سپرده گذاريدرصد سپرده 90الی 70. رودمی

99

کنند تا زمانی که با دریافت حقوق و دستمزدها هاي جاري خود را برداشت میپایانی ماه، مشتریان سپرده

.گذاري کم می شودخالص سپرده گذاري نمایند و در نتیجه در انتهاي ماه میزاندوباره سپرده

بررسی مانایی مدل تخمین سپرده گذاري .5-8-2-1

بستگی زیادي هاي آن همنشان می دهد بین متغیر و وقفه) 9- 5جدول(همانگونه که خودهمبستگی نگار

یابد که خود دلیلی وجود دارد و در طی سه هفته با روند نزولی بسیار کمی، این خودهمبستگی کاهش می

. باشدواحد می بر وجود ریشه

بررسی مانایی متغیرهاي برونزا و درونزاي مدل تخمین نقدینگی نیز به روش ذکر شده در مدل برداشت

گونه که همان. شده است آورده 8- 5جدول در نتایج آزمون هاي انجام شده. شودچکی مشتري انجام می

.است گذاري نامانادهد متغیرخالص سپردههاي انجام شده نشان میآزمون

بررسی مانایی متغیرهاي مدل خالص سپرده گذاري مشتریان 8-5 جدول

متغیرآماره آزمون

KPSS43

Gphآماره آزمون )d(و

آماره آزمون

R/S 44 Whittleآزمون

(d) نتیجه آزمون

Dep_total

5473/5**

271/3**

)0.5573(

3399/3**

499/0 که متغیر میزان ها نشان می دهد کلیه آزمون

گذاري داراي ریشه واحد می خالص انواع سپرده . باشد

43 Null Hypothesis: stationary around a constant

44 Null Hypothesis: no long-term dependenc

100

همبستگی نگار پسماند مدل تخمین خالص سپرده گذاري مشتریان 9- 5 جدول

گذاريبرآورد رابطه تخمین خالص سپرده .5-8-2-2

گذاري استفاده شده براي مشکل نامانایی از تغییرات خالص سپرده) 2000(در مطالعه باراجاس و استینر

گذاري متغیر مناسبی براي محاسبه در این مطالعه نیز با توجه به اینکه خالص تغییرات سپرده. است

- گذاري تفاضلسپردهسازي است از خالص تغییرات سپرده قانونی به عنوان یک متغیر بیرونی مدل بهینه

آید که آزمون ریشه واحد براي آن بیانگر عدم گیري متغیر جدیدي بدست میبا تفاضل. گیري شده است

انتخاب . شودبراي متغیر جدید انجام می ARMAفرآیند تخمین یک مدل . وجود ریشه واحد است

هاي - ایب معنی دار و آزمونگیرد که ضراي صورت میها به گونهمتغیرهاي توضیح دهنده و تعداد وقفه

مدل برآوردشده نشان . مدل را تایید کند واریانس ناهمسانی، خودهمبستگی پیاپی و توزیع جمالت خطا،

در جمالت ARCHداد که خودهمبستگی پیاپی ندارد اما توزیع جمالت خطا نرمال نیست و خاصیت

پس از انتخاب . شودطی می ARCHللذا همچون متغیر نقدینگی فرایند تخمین مد. شودخطا دیده می

101

لذا بر اساس . باشدشود که توزیع متغیر نرمال نمیو بررسی صحت مدل مشاهده می ARCHمرتبه جمله

هاي تشخیصی و معیارهاي گیرد و با بررسی آزمونتخمین دوباره صورت می GEDو t-studentتوزیع

.باشدمی 13- 5و 12-5نهایی به شکل رابطه مدل . شوداکاییکه و شوارتز برآورد مناسب انتخاب می

)5-12( D(DEP_TOTAL)=-

6.786957234e+010*D_END+5.838063664e+010*D_YEAR+

1.476760361e+011*RATE_1 + [AR(1)=-0.1172010098]

)5-13( GARCH = 8.126063198e+021 + 0.1270757224*RESID(-1)^2

. رسدجمالت خطا نوفه سفید به نظر می. جمالت خطا و مقادیر مشاهده قرار دارد 5- 5ر نمودار د

. )11-5جدول (دهدنگار نیز عدم وجود همبستگی پیاپی را نشان میهمبستگی

براي متغیر خالص سپرده گذاريARCHنتیجه تخمین مدل 10-5 جدول

102

براي خالص سپرده گذاري ARCHپیش بینی، مقادیر مشاهده شده و جمالت خطاي تخمین مدل 5-5 نمودار

-8.0E+11

-4.0E+11

0.0E+00

4.0E+11

8.0E+11-8.0E+11

-4.0E+11

0.0E+00

4.0E+11

8.0E+11

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

Residual Actual Fitted

براي خالص سپرده گذاري ARCHهمبستگی نگار پسماند مدل 11-5جدول

103

گذاريتفسیر ضرایب مدل تخمین برآورد خالص سپرده .5-8-2-3

با افزایش نرخ بهره کوتاه . باشدگذاري میتغییرات نرخ بهره عامل تاثیرگذاري بر تغییرات خالص سپرده

ها در بانک مورد نظر را دارد افزایش گذاري یک ماهه که بیشترین حجم سپردهمدت یک ماهه، سپرده

- کشی حساب، سعی در جذب سپردهتهاي سال با ابزارهاي انگیزشی مانند قرعهبانک در روزهاي ان .یابدمی

.که متغیر مجازي روزهاي آخر سال است مثبت است D_YEARلذا ضریب متغیر . کندها می

درصد 90تا 70چراکه. رفت ضریب متغیر مجازي آخر ماه منفی برآورد شده استگونه که انتظار می همان

روزهاي پایانی ماه، مشتریان . شودگذاري جاري و یا یک ماهه انجام میورت سپرده ها به صگذاريسپرده

هاي خانوار را پوشش دهند؛ در کنند تا بتوانند هزینههاي جاري یا یک ماهه خود را برداشت میسپرده

یجه کنند و در نتگذاري بلندمدت است مشتریان به آن به عنوان یک حساب سرمایه نگاه میواقع سپرده

داري پول هاي سپرده کوتاه مدت وجاري براي جلوگیري از هزینه فرصت نگهتغییرات کمی دارد وحساب

ها ریخته می همچنین حقوق و دستمزد مشتریان در اواخر ماه به حساب جاري آن. در طی ماه می باشد

.دکنگذاري و با مصرف خود از حساب سپرده خود برداشت میشود و مشتري براي سرمایه

بهینه سازي مدلبهینه سازي مدل ..99--55

متغیر خالص . سازي تابع هدف استخراج شددر قسمت قبلی کلیه متغیرهاي برونزاي مورد نیاز براي بهینه

گیري در مورد هاي بانک تا قبل از ورود به بازار بین بانکی و تصمیمنقدینگی طی روز به منزله تراکنش

در ابتداي هفته تصمیم به انتخاب بهینه میزان گیرلذا در جایی که بانک تصمیم. باشدتجهیز منابع می

براي طول هفته معرف میزان LIQبینی متغیر است دارد، پیشکه همان ) کنترل(متغیر تصمیم

. خواهد بود تراکنش بانک

104

-، حجم سپرده)Dep_total(گذاريبراي متغیر خالص میزان سپرده ARCHهمچنین با توجه به مدل

لذا با اعمال ضریب سپرده قانونی اعالم شده توسط بانک . در طی یک هفته مشخص خواهد شدگذاري

.شودبینی میپیش) (قانونی انتهاي هفته، میزان سپرده)درصد 20اکنون (مرکزي

-شده و کمک می چکی مشتري متغیر برونزاي دیگري است که در مدل واردتخمین حجم برداشت

بینی میزان مطالبات چکی، نسبت به هاي طی روز و پیشساس خالص پرداختکند تا بانک بر ا

.گیري کندبازار بین بانکی تصمیم) به(منابع از) فروش(تجهیز

) Euler Equation(معادلۀ اویلر .5-9-1

ریزي بهینه براي میزان عملکرد در بازار بین بانکی براي روزهاي یک برنامه tفرض شود که بانک در زمان

حال . در نظر گرفته شود این سري به شکل . نتهاي هفته نموده استآتی تا ا

از برنامه بهینه انحراف لحاظ شود و این انحراف از تصمیم بهینه در به اندازه t=6به غیر از tبراي هر

خواهد گیري به کل جبران شود سري تصمیم t+1زمان

بدین شکل که . تغییري نخواهد کرد t+2ها براي زمان بدیهی است که میزان ذخیره و مجموع ذخیره. بود

مسیر براي اینکه. و

نشود و یا تابع هدف بهتر شرط بهینگی را داشته باشد بایستی به ازاي هر

105

و مشتق گیري 8-5در رابطه 7-5با جایگذاري رابطه. صفر باشد به تعبیر دیگر بهترین انتخاب براي

.منتج خواهد شدکه همان معادلۀ اویلر است 14- 5برابر صفر، رابطه نسبت به

)5-14(

.باشدمی 15- 5رابطه انحراف معیار جمالت خطا 14-5در رابطه

)5-15(

.است 16-5گذاري، رابطه واریانس به صورت رابطه براي تخمین خالص سپرده ARCHبا توجه به مدل

)5-16(

.رودبه کار می) 17-5رابطه(براورد شده براي جمالت خطا ARCHهمچنین براي خالص نقدینگی رابطه

106

)5-17(

.زمان ثابت استبراي متغیر میزان مطالبات چکی مشتریان، واریانس جمله خطا در طی

)5-18(

.خواهد بود 19-5، آخرین روز دوره نگهداري، رابطه بهینه سازي به صورت رابطه t=6براي

)5-19(

زيساحل مدل بهینه .5-9-2

در حالی پویا . کند برنامه ریزي پویا از لحاظ تئوریک تفاوت خاصی با حالت ایستاي آن نمی هاي حل مسأله

با این براي حل . نشان داد xها را به شکل یک بردار توان آن کنند که می پیدا می متغیرها به زمان بستگی

هاي در مدل. ان استجری-ل پویا ساختار متفاوتی وجود دارد و آن نیز به خاطر وجود ویژگی حالتئمسا

هاي زمانی را برقرار پویا عالوه بر متغیر جریان یا کنترل متغیر دیگري وجود دارد که ارتباط بین دور

نحوه . است و متغیر حالت با در واقع) کنترل(در مدل این تحقیق متغیر جریان. کند می

. است آن مثالی از) 4-5( شود که رابطۀ عرفی میم) Motion Rule(حرکت قاعدةارتباط بین دو دوره با

107

تري را براي هاي آسان حل تواند راه ها می سازي پویا هستند که ویژگی خاص آن هاي بهینه اي از مساله دسته

بدین شکل که در واقع آن را بتوان به صورت ) Descrete(پذیر داشتن تابع هدف تفکیک. کار گرفت آن به

براي این گونه مسائل دو روش که . الذکر است هاي فوق دوره تفکیک کرد از ویژگیجمالت مربوط به هر

و روش )Maximum Principle(رود؛ روش اصول حداکثري در حقیقت معادل هم هستند به کار می

در ادامه به روش اول اشاره و روش دوم براي حل مسال این تحقیق استفاده .)Bellman Lemma(من بل

.شود می

صول حداکثريروش ا .5-9-2-1

Hamiltonian(نشان دهیم تابع همیلتونین (.)Qو قاعدة حرکت را با (.)Fاگر تابع هدف به صورت

Function( شود تعریف می 20-5به صورت رابطۀ.

)5-20(

گاه دو شرط الزم براي اطمینان از جواب بهینه بر اساس روش اصول حداکثري شامل موارد زیر آن

:خواهند بود

.حداکثر کند (.)Qرا با شرط (.)Fتابع هدف ، tبراي هر ) الف

.طبق دو شرط زیر صورت گیرد و πتغییرات در ) ب

108

)5-21(

)5-22(

مجهول بایستی حل شود تا 18معادله غیر خطی با 18یک دستگاه 19- 5و 14-5با توجه به روابط

هاي آنالیز عددي استفاده هاي معادالت غیرخطی از روشبراي حل دستگاه. جواب بهینه استخراج شود

.من توضیح داده خواهد شد لحل عددي در قسمت روش حل ب .شودمی

من بلروش .5-9-2-2

براي هر تصمیمی که در رابطه با . را تعیین کنیم خواهیم رویم و می می tفرض کنید به مقطع

تابع ارزش .اي از مساله اصلی را داریم لذا در این مقطع زیر مسألۀ. کند گیریم متناسب با آن تغییر می می

. کنیم تعریف می 23-5رابطۀ را به صورت

)5-23(

109

که شود شامل دو جزء خواهد بود؛ شروع می با tاي که از لذا مقدار بهینۀ مساله

زیر مساله حال بایستی . افتد هاي بعدي اتفاق می براي زمان افتد و در یک مقطع اتفاق می

.را به دست آورد شود حل کرد و حداکثر مقدار شروع می t+1که از مقطع

هاي ایدة حل آن است که آز آخر شروع کرده و به زمان. دهد روش حل آسانی را ارائه مییک 23-5رابطۀ

با 24-5لذا مسالۀ . خواهیم داشت مرحلۀ بعدي وجود ندارد و تنها t=6در زمان . قبلی برگردیم

. شود بایستی حل شود که همانند مسایل ایستا حل می 4-5قید

)5-24(

. شود مساله ایستاي دیگري حل می t=5گیرد و براي قرار می 23-5در سمت راست رابطۀ

ا تابع ارزش ر (.)V. من معرفی شده است نیز ترجمه شده است توسط ریچارد بل پسرواین روش که روش

.نامند میمن را معادلۀ بل 23-5من و رابطۀ بل

خواهیم و مجهول 2اي با براي مسالۀ این تحقیق پس از حل ایستاي مرحله اول معادله

. است 25-5شکل کلی حل ایستاي هر مرحله به شکل رابطۀ . داشت

110

)5-25(

بودن شود که با توجه به غیرخطی می) 26-5(من دستگاه شش معادله و شش مجهول نتیجه روش بل

.شود آن استفاده می هاي عددي براي حل دستگاه از روش

)5-26(

* *1 ,1 ,2

* * *2 ,1 ,2 ,3

* * *3 ,2 ,3 ,4

* * *4 ,3 ,4 ,5

* * *5 ,4 ,5 ,6

* *6 ,5 ,6

( , ) 0( , , ) 0( , , ) 0( , , ) 0( , , ) 0

( , ) 0

D Dm m

D D Dm m m

D D Dm m m

D D Dm m m

D D Dm m m

D Dm m

f B Bf B B Bf B B Bf B B Bf B B B

f B B

= = = = =

=

حل عددي دستگاه معادالت غیرخطی .5-9-2-3

گونه مسایل مورد استفاده قرار براي حل اینهاي کلی ترین روشدو روش نقطه ثابت و روش نیوتن مهم

به این . غالباً مشکل استیل پیچیده در مسا) Fixed Point(تفاده مستقیم از روش نقطه ثابتاس. گیردمی

.دلیل الزم است روند الگوریتمی استفاده کنیم که بتواند جهت انجام تبدیل براي یک مساله کلی بکار رود

2, , , , ,

2, , , , ,

2, 1 , 1 , 1 , 1 , 1

2, 1 , 1 , 1 , 1 , 1

ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ

2 . 2

ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ

2 . 2

( ) ( ) ( ) exp( )

( ) ( ) ( ) exp( ) 0

m t m t m t m t m tm t m t m t m t m t

m t m t m t m t m tm t m t m t m t m t

R R R R Rt

R R R R R

i σ σ σ π σ σ

σ σ σ π σ σ

θ φ

θ φ+ + + + +

+ + + + +

− − −

− −

− Φ + +

− −Φ + − − =

111

شود از تابعی ثابت مناسبی در حالت یک بعدي منجر می ه به روش نقطه براي ساختن این الگوریتم ک

gاز p همگرایی درجه دوم به نقطۀ ثابت 27-5به شکل رابطۀ (.)gتابع شود که استفاده می مانند

.دهد

)5-27( g(x)=x- (x)f(x)

:لذا خواهیم داشت. باشد می (.)fبه صورت ژاکوبین تابع روش نیوتن استفاده از این شرط با لحاظ

.کنیمانتخاب می یک تقریب اولیه ،F(x)=0براي بدست آوردن تقریبی به جواب دستگاه غیرخطی

.k=0دهیم قرار می .1مرحله

.کنیمپیدا می و ژاکوبین آن را به ازاي )F. 2مرحله

n×n دستگاه خطی .3مرحله

)

.کنیمرا حل می

112

. دهیم قرار می. 4مرحله

.رویممی 2افزوده و به مرحله kرا به 1به قدر کافی دقیق نباشد، اگر . 5مرحله

.روند تمام است. 6مرحله

انتخاب مقادیر اولیه متغیر . به جواب است همگرایی روش نیوتن متضمن لزوم نزدیکی تقریب اولیه

nانتخاب شود و به b>0و a<0که ]a,b[تواند صورت بگیرد یا اینکه یک بازه کنترل بر اساس تجربه می

با طی الگوریتم . شوددرنطر گرفته می به عنوان bو aنقاط مشخص شده به همراه . قسمت شود

براي انتخاب جواب بهینه . بردار، جواب حل دستگاه باشدمعرفی شده، ممکن است بیش از یک

هاي حل معادله را در تابع هدف قرار داده و هر کدام که تابع هدف را حداقل نمود جواب) Global(کلی

. پذیر باشدتابعی پیوسته و مشتق f(x)شرط استفاده از روش نیوتن آن است که . جواب بهینه خواهد بود

- از دو تابع پیوسته و مشتق) Additive(به صورت ترکیب مجموع f(x)این مساله با توجه به آن که در

.پذیر استپیوسته و مشتقدر کل فضاي f(x(پذیر است لذا

نتیجه گیرينتیجه گیري ..1010--55

هاي ناشی از هزینه فرصت نگهداري نقدینگی و هزینه جریمه سازي هزینهدر این فصل با هدف حداقل

، به بررسی انتخاب بهینه یک بانک تجاري در تجهیز یا فروش کسري حساب ذخیره توسط بانک مرکزي

در صورت عدم وجود عدم قطعیت انتخاب میزان تجهیز منابع نقد . منابع به بازار بین بانکی پرداخته شد

اما با . شودچرا که به اندازه تقاضا ، نقدینگی در حساب ذخیره نزد بانک مرکزي نگهداري می. آسان بود

113

تري براي تشخیص این فرآیند تصادفی صورت فی بودن تابع تقاضا بایستی یک بررس دقیقتوجه به تصاد

گیرد و سپس بر اساس تابع تقاضاي تصادفی آشکار شده، میزان بهینه نقدینگی براي حداقل کردن امید

.ها انتخاب شودریاضی هزینه

ها، تابع هدف حداقل سازي هزینهاین تحقیق با در نظر گرفتن چنین وضعیتی، با استفاده از حل پویاي

چکی مشتریان، خالص و برداشت به این منظور ابتدا برداشت. سعی در یافتن میزان بهینه ذخائر نقد دارد

گیري بع عدم اطمینان بانک در لحظه تصمیمارا که من حساب شتابگذاري و خالص میزان انواع سپرده

نرخ جریمه و تابع توزیع این سه متغیر تصادفی، سطح است، مدل و سپس با در نظر گرفتن هزینه فرصت،

. نماید بهینه ذخائر را محاسبه می

واریز و استفاده شده است چرا که 2SLSچکی مشتریان از یک مدل و واریز بینی برداشت براي پیش

فی و صندوق در مدل واریز من .شوند برداشت بر یکدیگر اثر متقابل داشته و به صورت همزمان تعیین می

هاي جاري یک ماهه خالص سپرده .در مدل برداشت مثبت دارد که حکایت از جانشینی این دو کاال دارد

گذاري به صورت معموال منابع سپرده. در مدل واریز ضریب مثبت و در مدل برداشت ضریب منفی دارد

. بخاطر آن است شود و دلیل مثبت بودن ارتباط واریز چکی و سپرده گذاري چکی به بانک منتقل می

خصوصی به صورت منتقل هاي هاي دولتی به بانک هاي خود را در بانک ها مشتریان سپرده شنبه پنج

. شوند کنند و باعث افزایش واریز چکی می می

که هرچه موجودي عملکرد حساب شتاب ضریب متغیر صندوق مثبت بود چوندر رابطه با مدل میزان

جم فعالیت بانک بیشتر باشد خالص برداشت از حساب شتاب بیشتر صندوق به عنوان جانشینی از ح

تواند هاي جاري که مشتري می عالمت منفی متغیر نرخ بهرة یک ماهه گویاي آن است که سپرده. شود می

گذاري یک ماهه کاهش از آن برداشت روزانه از طریق دستگاه خودپرداز نماید با افطایش نرخ سپرده

شود که هاي خودپرداز متغیر توضیح دهندة دیگري است که افزایش آن باعث می اهتعداد دستگ. یابد می

عالمت ضریب متغیرهاي مجازي انتهاي ماه، شنبه و اسفند و . برداشت از خودپردازهاي شتاب افزایش یابد

114

رود که در این مقاطع با توجه به تعطیلی و یا شلوغی شعب انتظار آن می. باشد فروردین ماه مثبت می

شنبه ضریب متغیرهاي مجازي پنج. هاي خودپرداز نمایند مشتریان اقدام به برداشت از طریق دستگاه

هاي خودپرداز بانک مورد نظر بیشتر ها از دستگاه منفی است بدین معنی که برداشت مشتریان سایر بانک

خواهد شد

دلیل آن . ب مثبت استگذاري است نرخ بهره داراي ضریدر مدل سوم که تخمین خالص حجم سپرده

توان دلیل ضریب مثبت متغیر مجازي روزهاي آخر سال را می. باشدگذاري میبدیهی و افزایش سود سپره

ها کشی حساب توسط بانک و تالش در جذب سپردهدر به کارگیري ابزارهاي انگیزشی مانند قرعه

کنند تا بتوانند ه خود را برداشت میهاي جاري یا یک ماهروزهاي پایانی ماه، مشتریان سپرده. دانست

رفت ضریب متغیر مجازي آخر ماه منفی لذا همانگونه که انتظار می. هاي خانوار را پوشش دهندهزینه

.برآورد شده است

. سازي استفاده شده استها به عنوان متغیرهاي برونزا در مدل بهینهپس از تخمین متغیرها، از آن

از آن جا که این متغیرها . تغیرها عامل ایجاد عدم قطعیت در مدل شده استهمچنین تصادفی بودن این م

ها وجود ندارد لذا تابع به صورت مجموع در مدل وارد شده و هم بستگی بین جمالت خطاي برآورد آن

-سازي مدل به کمک تکنیکبهینه. توزیع مجموع این سه خطا که هر کدام توزیع نرمال دارند بدست آمد

. نتیجه آن یک دستگاه معادالت غیرخطی با شش معادله و شش مجهول شد. سازي انجام شدهاي بهینه

.به کمک قضیه نیوتن در آنالیز عددي روش حل این دستگاه ارایه شد

115

گیري و پیشنهاد نتیجه . 6

گیري بهینه هاي فراوانی در راستاي کمک به تصمیم یر مدلبا توسعه صنعت بانکداري در چند دهه اخ

هاي مدیریت هائی که در ادبیات بانکداري توسعه یافته است، مدل از جمله مدل. ها طراحی شده است بانک

دارند تا هاي نقدي نگه می هاي خود به صورت دارائی ها مقداري از دارائی بانک .باشند ذخائرنقد می

هاي خود را به صورت از طرفی بانک بایستی مقداري از دارائی. ینگی مشتریان باشندگوي نیاز نقد پاسخ

آید چرا سپرده قانونی در حساب جاري نزد بانک مرکزي نگه دارند که جزء ذخائر نقد بانک به حساب می

ر که بایستی نقدشوندگی باالئی داشته باشند و در انتهاي هر هفته به صورت نقد در حساب مذکور قرا

مدیریت ذخائر از دو منظر اقتصاد خرد و کالن در ادبیات اقتصادي و بانکداري مورد تأمل و تدقیق .دهند

هاي پولی و در حوزه ها با بانک مرکزي و اجراي سیاست در حوزه اقتصاد کالن، ارتباط بانک. قرار گرفت

.شوند نقدینگی مطرح میاقتصاد خرد مباحث مربوط به بهینه سازي تخصیص منابع، مدیریت ریسک و

وجود ذخائر مازاد باعث خواهد . حجم نقدینگی به دو عامل پایه پولی وضریب فزآینده پولی بستگی دارد

ها براي تأمین نقدینگی از طرفی بانک. شد که ضریب فزآینده کاهش یابد و نقدینگی کمتري ایجاد شود

ها به بانک مرکزي نیز از جمله موارد تشکیل نکبدهی با. توانند از بانک مرکزي استقراض نمایند خود می

( ها، پایه پولی تقویت شده و باعث تغییرات حجم پول با افزایش بدهی بانک. باشد دهنده پایه پولی می

لذا نحوه عملکرد بانک در مدیریت ذخائر که منتج به استقراض از بانک مرکزي و یا . شود می) نقدینگی

.هاي پولی تاثیرگذار است مستقیم بر سیاستشود به طور مازاد ذخائر می

هاي خود را به صورت ذخائرنگه ها براي پاسخگوئی به نیاز مشتریان بایستی همیشه بخشی از دارائی بانک

هائی که در کمترین زمان قابل تبدیل بلکه به مجموعۀ دارائی ،نه لزوما وجه نقد "ذخائرنقد"منظور از . دارد

باشند در زمرة هایی که به صورت ذخائر غیرنقدي نگه داشته می دارائی. شوند میبه وجه نقد هستند گفته

ترین لذا مهم. ها نمی توان براي مطالبات جاري استفاده نمود هاي درآمدزا خواهند بود که از آن دارایی

116

ت، تا هاي سودزا و همچین منابع نقد اس خود به دارایی) ها ها و بدهی دارایی(وظیفه بانک تخصص منابع

. بتواند عالوه بر درآمدزائی بنگاه، ریسک اعتباري و ریسک نقدینگی خود را پوشش دهد

هاي ها با توجه به نبودن فرصت شده است که بانک در سیستم بانکی ایران بدین گونه عمل می

ه صورت هاي خود ب داري میزان زیادي از دارایی مدت با بازده مناسب، اقدام به نگه گذاري کوتاه سرمایه

خصوصیت بارز اوراق مشارکت، .بودند گوي نیاز نقدینگی خود می اند و پاسخ اوراق مشارکت می نموده

با افزایش حجم مبادالت و .دارایی سودزا بودن و در عین حال قابلیت نقد شوندگی باالي آن است

در . نموده است (RTGS)ها، بانک مرکزي ایران اقدام به راه اندازي سیستم پرداخت بالدرنگ پرداخت

هاي بین مشتریان، بانک و مشتریان، بانک و بانک به صورت الکترونیکی صورت پرداخت RTGSسیستم

همچنین براي تسهیل عملکرد سیستم پرداخت بانک مرکزي اقدام به راه اندازي قریب الوقوع .پذیرد می

.بازار بین بانکی خواهد کرد

هاي خالص و ناخالص مدیریت نگ با توجه به تسویه روزانه پرداختبا لحاظ سیستم پرداخت ناخالص بالدر

هاي طی روز و تسویۀ کافی براي تسویه داري ذخیره نقدینگی به عملکرد در بازار بین بانکی براي نگه

بینی و لذا عوامل تصادفی در این سیستم شناسایی، پیش. هاي تسویه خالص تبدیل شده است حساب

اضاي تصادفی آشکار شده، میزان بهینه نقدینگی براي حداقل کردن امید ریاضی سپس بر اساس تابع تق

گذاري و خالص ابتدا برداشت و برداشت چکی مشتریان، خالص میزان انواع سپرده. ها انتخاب شودهزینه

گیري است، مدل و سپس با در نظر گرفتن حساب شتاب را که منابع عدم اطمینان بانک در لحظه تصمیم

. شدفرصت، نرخ جریمه و تابع توزیع این سه متغیر تصادفی، سطح بهینه ذخائر را محاسبه هزینه

از 86تا شهریور 84هاي روزانه مهرماه داده -عامل تصادفی بودن تقاضا–بینی رفتار مشتریان براي پیش

ندي شدند؛ ها را به سه گروه تقسیم ب داده. بانک مورد نظر جمع آوري و بررسی و تحلیل قرار گرفت

گذاري، رفتار چکی از جمله این متغیرها به میزان خالص سرمایه. هائی که بیانگر رفتار مشتري هستند داده

هائی همچون میزان نگهداري اوراق مشارکت، صندوق و رفتار بانک را با داده. توان اشاره کرد مشتریان می

117

. از شاخص تعدیل شده بورس استفاده شد براي بررسی بازار مالی. میزان ارائه تسهیالت توصیف شدند

توان به رکود در این بازارها در دوره می... دلیل عدم استفاده از شاخصهاي دیگر همچون بازار ارز، طال و

.هاي روزانه در بازار زمین و مسکن به اشاره کرد مورد نظر و عدم وجود داده

خالص ، صندوق .استفاده شده است 2SLSبینی برداشت و واریز چکی مشتریان از یک مدل براي پیش

دهنده جریان چکی در اتاق متغیرهاي توضیح ها شنبه پنج ، متغیر مجازي برايهاي جاري یک ماهه سپرده

صندوق در مدل واریز منفی و در مدل برداشت مثبت دارد که حکایت از جانشینی این دو .پایاپاي هستند

در مدل واریز ضریب مثبت و در مدل برداشت ضریب منفی اهه هاي جاري یک م خالص سپرده. کاال دارد

شود و دلیل مثبت بودن ارتباط واریز گذاري به صورت چکی به بانک منتقل می معموال منابع سپرده. دارد

هاي دولتی به هاي خود را در بانک ها مشتریان سپرده شنبه پنج. چکی و سپرده گذاري بخاطر آن است

. شوند کنند و باعث افزایش واریز چکی می صورت منتقل میخصوصی به هاي بانک

نرخ بهرة ،هاي خودپرداز تعداد دستگاه ،در رابطه با مدل میزان عملکرد حساب شتاب ضریب متغیر صندوق

کارگرفته شده براي متغیرهاي به متغیرهاي مجازي انتهاي ماه، شنبه و اسفند و فروردین ماه، یک ماهه

که هرچه موجودي صندوق به چون استمتغیر صندوق مثبت ضریب. بینی هستند توضیح این مدل پیش

عالمت . شود عنوان جانشینی از حجم فعالیت بانک بیشتر باشد خالص برداشت از حساب شتاب بیشتر می

تواند از آن تعداد هاي جاري که مشتري می منفی متغیر نرخ بهرة یک ماهه گویاي آن است که سپرده

گذاري یک نرخ سپرده افزایشخودپرداز برداشت روزانه از طریق دستگاه خودپرداز نماید با هاي دستگاه

هاي خودپرداز متغیر توضیح دهندة دیگري است که افزایش آن باعث تعداد دستگاه. یابد ماهه کاهش می

ماه، عالمت ضریب متغیرهاي مجازي انتهاي . شود که برداشت از خودپردازهاي شتاب افزایش یابد می

در این مقاطع با توجه به تعطیلی و یا شلوغی شعب انتظار . باشد شنبه و اسفند و فروردین ماه مثبت می

ضریب متغیرهاي مجازي . هاي خودپرداز نمایند رود که مشتریان اقدام به برداشت از طریق دستگاه آن می

118

هاي خودپرداز بانک مورد ستگاهها از د شنبه منفی است بدین معنی که برداشت مشتریان سایر بانک پنج

نظر بیشتر خواهد شد

متغیر مجازي هاي یک ماهه، سپرده نرخ بهره گذاري استدر مدل سوم که تخمین خالص حجم سپرده

نرخ بهره داراي ضریب مثبت .دهنده مدل است متغیرهاي توضیح روزهاي پایانی ماه ،روزهاي آخر سال

دلیل ضریب مثبت متغیر مجازي روزهاي آخر . باشدگذاري میرهدلیل آن بدیهی و افزایش سود سپ. است

کشی حساب توسط بانک و تالش در جذب توان در به کارگیري ابزارهاي انگیزشی مانند قرعهسال را می

کنند تا هاي جاري یا یک ماهه خود را برداشت میروزهاي پایانی ماه، مشتریان سپرده. ها دانستسپرده

رفت ضریب متغیر مجازي آخر ماه لذا همانگونه که انتظار می. هاي خانوار را پوشش دهندبتوانند هزینه

.منفی برآورد شده است

سازي بهینهو سازي استفاده شدها به عنوان متغیرهاي برونزا در مدل بهینهپس از تخمین متغیرها، از آن

ستگاه معادالت غیرخطی با شش یک دکه نتیجه آن . سازي انجام شدهاي بهینهمدل به کمک تکنیک

.به کمک قضیه نیوتن در آنالیز عددي ارایه شد آن معادله و شش مجهول شد روش حل

پیشنهاداتپیشنهادات ..11--66

اندازي سیستم پرداخت ناخالص بالدرنگ تحقیق مجبور به تعریف سناریوي احتمالی و با توجه به عدم راه

هاي تخمین را هاي زمانی کارایی مدل همچنین عدم وجود بعضی سري. اعمال فروضی بر مدل شده است

:درا دارموارد زیر توسعه در مطالعه امکاناین لذا . کاهش داده است

در . بنـدي تسـویه مـی باشـد هاي در زمـان پرداخت داراي تفاوت در کشورهاي مختلف سیستم •

بنـدي ایـن مـدل صورت نهایی شدن فاز اجرایی سیسـتم پرداخـت در ایـران، سـناریوي زمـان

. ستی بر اساس آن تغییر و اصالح شودبای

119

انـدازي سیسـتم در ایـن مـدل بـا توجـه بـه عـدم راه ppppنرخ بهرة بازار بـین بـانکی و بـازار •

با توجه به اهمیت این متغیر برونزا در نتیجـۀ بهینـه سـازي و . پرداخت مدل سازي نشده است

یـن متغیـر نیـز همچـون سـایر اندازي بازار بین بانکی ا وجود ادبیات موضوع غنی در صورت راه

.بینی شود متغیرها در این مدل بایستی پیش

ریـزي در ادبیـات پرداخـت، برنامـه . پرداخته است)Interday(مدل به بررسی تسویۀ انتهاي روز •

) Queuing Theory(گیـري صـف هـاي تصـمیم بر اساس مدل) Intraday(هاي طی روز پرداخت

) Delay(گیري در مـورد تعویـق پرداخت براي تصمیم ها در سیستم یکی از نیازهاي جدي بانک

.هاست پرداخت) Priority(بندي و اولویت

براي بهبود مدل اهمیـت بسـیاري RTGSاندازي هاي پرداخت پس از راه لحاظ جریان تراکنش •

دقـت ... ها، لحـاظ جریـان نقـدي شـامل سررسـیدها و جریان ورودي و خروجی پرداخت. دارد

. ایدنم مدل را بیشتر می

120

خذآم . 7

التینالتین ..11--77

1 Agenor,Aizenman,Hoffmaister, ' The Credit Crunch in East Asia:What can Bank Excess

Liquid Assets Tell us?', 1999

2 allen, ' How Closely Do Banks Manage Vault Cash', FEDERAL RESERVE BANK of ST.

LOUIS, 1998

3 Baltensperger, ' The Precautionary Demand for Reserves', The American Economic Review,

1974

4 Baltensperger,Milde, ' predictability of reserve demand,information cost ,& portfolio

behavoir of commercial banks', The Journal of Finance, 1976

5 Bartolini,Bertola,Prati, ' Banks’ Reserve Management, Transaction Costs,and the Timing of

Federal Reserve Intervention', Journal of Banking and Finance, 2000

6 bindseil,camba-mendez,weller, ' excess reserves and the implementation of monetary policy

of the ecb', ecb, 2004

7 Bougheas,Ruiz-Porras, ' managing banking financial distress,trade-offs between liquidity and

solvency risks', , 2005

8 Boyd,Nicolo,Smith, ' Crises in Competitive versus Monopolistic banking systems', Journal of

Money,Credit and Banking, 2004

9 chaplin,ernblow,micheal, ' Banking system liquidity,developments and issues', bank of

england, 2000

10 Chen,Jen,Zionts, ' Portfolio Models with Stochastic Cash Demands', Management Science,

1972

121

11 Clouse,Dow, ' A computational model of banks’ optimal reserve management policy',

Journal of Economic Dynamics and Control , 2002

12 Cooper, ' Stochastic reserve losses and expansion of bank credit,note', The American

Economic Review, 1971

13 Decker, ' The Changing Character of Liquidity and Liquidity Risk Management,A

Regulator’s Perspective', Federal Reserve Bank of Chicago, 2000

14 Diamond,Dybvig, ' Bank Runs,Deposit Insurance,& Liquidity', The Journal of Political

Economy, 1983

15 Diamond,Rajan, ' Banks & Liquidity', American Economic Review, 2001

16 Diamond,Rajan, ' Banks, Short Term Debt and Financial Crises: Theory, Policy Implications

and Applications', NBER Working Paper No. 7764, 2000

17 Diamond,Rajan, ' Liquidity Shortages and Banking Crises', THE JOURNAL OF FINANCE,

2005

18 Dow, ' The Demand for Excess Reserves', Southern Economic Journal, 2001

19 Eiras, ' Banks Liquidity Demand in the Presence of a Lender of Last Resort', , 2004

20 Evanoff, ' An empirical examination of bank reserve management behavior', Journal of

Banking & Finance , 2002

21 Frost, ' Banks' Demand for Excess Reserves', The Journal of Political Economy, 1971

22 Furfine, C. 'Interbank payments and the daily federal funds rate", Journal of Monetary

Economics, 1998

23 Ghwee, ' Bank’s Liquidity Management and Monetary Tools', The University of Texas at

Austin, 2005

122

24 Gillamn, ' The Demand for Bank Reserves and Other Monetary Aggregates', Central

European University, 2004

25 Goldstein,pauzner, ' Demand Deposit Contracts and the Probability of Bank Runs', , 2000

26 Green,Lin, ' Diamond and Dybvig’s Classic Theory of Financial Intermediation:What’s

Missing?', Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, 2000

27 Holmstorm,Tirole, ' liquidity & risk management', Journal of Money,Credit and Banking,

2000

28 Jallath-Coria,Mukhopadhyay,Yaron, ' How Well Do Mexican Banks Manage Their reserves',

Journal of Money,Credit and Banking, 2005

29 Janson, ' Fractional-Reserve Free Banking System and the Systematic Risk of Business

Cycle', , 2000

30 Jones, ' A Dynamic Model of the Daily Demand for Federal Funds', Southern Illinois

University Edwardsville, 2003

31 Kane,Muzere, ' A Model of Liquidity and Bank Reserves', , 2003

32 Kashyap,Rajan,Stein, ' Banks as Liquidity Providers An Explanation for the Coexistence of

Lending and Deposit-Taking', The Journal of Finance, 2002

33 Knobel, ' the demand for reserves by commercial banks', Journal of Money,Credit and

Banking, 1977

34 lindley,mounts,sowell, ' A Model of the Banking Firm, Asymmetric Information, and the

Behavior of Excess Reserve After the Bank Holiday', , 2003

35 lindley,mounts,sowell, ' Excess Reserves during the 1930s:Empirical Estimates of the Costs

of Converting Unintended Cash Inventory into Income-Producing Assets', The Journal of

Economics and Finance, 2001

123

36 Murphy,Weintrob, ' Evaluating Liquidity Under Conditions of Uncertainty in Mutual

Savings Banks', The Journal of Finance and Quantitative Analysis, 1970

37 Ogawa, ' why commercial banks held excess reseves,the japanese experience of the late 90's',

Empirical Analysis of Economic Institutions Discussion Paper Series, 2004

38 Orr,Mellon, ' Stochastic Reserve losses and expansion of bank credit', The American

Economic Review, 1961

39 phaup, ' Cash Reserve Ratios and Banking Reserve Behavior', The Journal of Political

Economy, 1971

40 Poole, ' commercial bank reserve management in a stochastic model,implications for

monetary policy', The Journal of Finance, 1968

41 ruffin, ' Free Reserves, Vault Cash, and the Portfolio Behavior of Banks', The Journal of

Political Economy, 1967

42 Salveratnam, ' Optimal Reserves and Short Term Interest Rates in a Model of Bank Runs', ,

2005

43 Schuemann,Strahan, ' How Do Banks Manage Liquidity Risk,Evidence From The Equity and

Deposit Markets in the Fall of 1998', , 2005

44 selgin, ' In-Concert Overexpansion and the Precautionary Demand for Bank Reserves',

Journal of Money,Credit and Banking, 2001

45 Hamilton, J.D. ' The daily market for federal funds', Journal of Political Economy 1996, 104,

26,56

46 Taqqu, M. S., Teverovsky, V., Willinger, W. 'Estimators for long range dependence: an

empirical study'. Fractals, 1995, 3(4):785-798.

124

فارسیفارسی ..22--77

نامۀ کارشناسی ارشد، ، پایان"ها در ذخائر ارزي بانک مرکزي تخصیص دارایی "زکریا، نیا، حسن )1

1386نیلی ، فرهاد، : استاد راهنما

گیري ریسک نقدینگی براي نظام بانکداري خصوصی طراحی مدل اندازه"در، گریگوریان،سیمونه )2

ی، استاد راهنما بهشت دیدانشگاه شهنامه کارشناسی ارشد، ،پایان")د بانک سامانمور(ایران

1383چهانخانی،علی، شهریور

مجموعه مقاالت : "ها مبانی نظري مدیریت نقدینگی در بانک"قنبري، حسنعلی،. مازار، عباس عرب )3

1375موسسه عالی بانکداري ایران، "هفتمین همایش بانکداري اسالمی،

طراحی مدل مناسب پیش بینی در مدیریت نقدینگی نهادهاي مالی در "سید رضا، موسوي، )4

، پایان نامه کارشناسی ارشد، "داري بدون ربا با استفاده از شبکه عصبی بانک چارچوب نظام

دانشگاه امام صادق، استاد راهنما دیواندري، علی

، "هیزاین منابع در سطح کشورهاي بلندمدت در تج بررسی تأثیر سود سپرده"محقق طوسی، باقر، )5

1380فرجی، یوسف، : نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما پایان

مطالعه (هاي تجاري؛ عوامل موثر بر مدیریت نقدینگی بانک "محمود زاده احمدي نژاد، امینه، )6

،پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی شریف، ")موردي یک بانک تجاري خصوصی در ایران

1385راهنما نیلی، فرهاد، دي استاد

نامه کارشناسی ارشد، موسسه عالی ، پایان"بینی نقدینگی در بانک سپه پیش"نعیمی، ابوطالب، )7

1384بانکداري ایران، استاد راهنما مدرس، احمد، اسفند

125

Abastract Commercial banks have gotten an important role in our lives and every one can mention veriety functions for them. The more benefits can bring the more risks can couse as the old tradeoff between risk and return. One of the important risks that can bring about lots of problem for banking system is liquidity risk. Being not able to respond customers’ liquidity demand is named the liquidity risk. Banks keep some reserve in cental bank to respond other banks’ liquidity demands in payment system. Shortage of this reserve will cause customer and central bank punishments and penalties. Excess reserve on the other hand has opportunity cost. Hence an optimum amount of liquidity resrve must be held in cental bank. In this study I devided this problem in two modules. At first I predicted the parameters we need to know before going to optimization step; Net payments, Customers check issuing behavior as well as their deposit behavior. These series predicted by the help of econometric methods. I took advantages of ARFIMA, 2SLS and GARCH methods in estimation. Considering the first module results, in second module the optimization problem solved. Having a descrete objective function offered using the Bellman theory. This solution led to have a system of nonlinear equations. Hence, Newton algorithm was used as numerical method to obtain the variable optimum.

Key Words: Excess Reserves, Liquidity Management, RTGS, SATNA

SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY

GRADUATE SCHOOL OF MANAGEMENT AND ECONOMICS

M.SC. THESIS

TITLE; DYNAMIC OPTIMIZATION OF COMMERCIAL BANKS’ LIQUIDITY RESERVES

(ONE OF IRANIAN COMMERCIAL BANK CASE STUDY)

BY: ROOHOLAH HADADI

SUPERVISORS; MEHRDAD SEPAHVAND

GHOLAMREZA KESHAVARZ HADAD

SEPTEMBER, 2008