���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

อาสาฬห สวรรณฤทธสาขาวชาภมสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตรและผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทคดยอ

การขยายตวของความเปนเมองทรกล�าเขาไปในพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ ยงปรากฏตวอยางตอเนองในพนททงรงสต เปน

พลวตทสงผลกระทบเกยวเนองกนในหลายมตทงในเชงสงแวดลอมและสงคม จากการศกษาการเปลยนแปลงทางดานภมทศน

ของทงรงสต ชใหเหนถงปจจยทสงผลตอพฒนาการความเปนเมอง กลาวคอ การขยายตวของพนทเกษตรกรรมชานเมองภาย

หลงจากการพฒนาโครงการชลประทานโดยการขดคลองอยางเปนระบบ อนท�าใหมการตงถนฐานเปนชมชนรมคลอง และตอ

มาไดมพฒนาการทควบคไปกบการพฒนาสาธารณปโภคสาธารณปการ ทสงผลใหความเปนเมองเตบโตอยางตอเนองบนพนท

ตามแนวเสนทางคมนาคมหลก รวมทงการพฒนาอตสาหกรรมภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ทท�าใหเกดการขยายตว

ของความเปนเมองอยางรวดเรวและรนแรง กระจายตวไปตามถนนสายหลกเลยบคลองรงสต คลองซอย และพนทเขต

อตสาหกรรม จวบจนในปจจบนทมพฒนาการควบคไปกบขยายตวของกรงเทพฯ แบบมหานคร เกดเปนการขยายตวเมองตอ

เนองเปนเมองเดยวกน และมแนวโนมทจะขยายตวตอไปในอนาคต

The Urban Evolution in Tung Rangsit and Bangkok’s Green Suburb Dynamic

Asan SuwanaritDepartment of Landscape Architecture, Faculty of Architecture and Planning,Thammasat University

Abstract

The continuing pace of urban expansion into Bangkok’s green suburbs is also more and more evident in Tung Rangsit,

where land use is essentially changing from paddy fields to urban dwellings. This transformation is giving rise not only

to environmental but also to socio-cultural issues. In this paper, the landscape change dynamic of Tung Rangsit was

studied. The resulting findings show that its urban evolution has been profoundly influenced by past agricultural

development. This is reflected in evidence of waterfront settlements along the extensive canal network, and later in

the form of ribbon development along highways that were often built on the border ridges of rice fields. As part of the

National Development Plan’s strategy to promote industry in the 1960s, there was an increasingly rapid programme

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

of urban development on the main road alongside the Rangsit Canal. Over the past decades, the change of land

usage in Tung Rangsit has also reflected the growth of the Bangkok Metropolitan Region. This has led to the metropolitan

development of urban-rural areas, which is likely to continue.

บทน�า

การขยายตวของความเปนเมองทรกล�าเขาไปในพนทสเขยว

ชานเมองกรงเทพฯ ยงปรากฏตวอยางตอเนองในพนททง

รงสต เปนพลวตทสงผลกระทบเกยวเนองกนในหลายมตทง

ในเชงสงแวดลอมและสงคม จากการศกษาการเปลยนแปลง

ทางดานภมทศนของทงรงสต ชใหเหนถงปจจยทสงผลตอ

พฒนาการความเปนเมอง กลาวคอ การขยายตวของพนท

เกษตรกรรมชานเมองภายหลงจากการพฒนาโครงการ

ชลประทานโดยการขดคลองอยางเปนระบบ อนท�าใหมการ

ตงถนฐานเปนชมชนรมคลอง และตอมาไดมพฒนาการท

ควบคไปกบการพฒนาสาธารณปโภคสาธารณปการ ทสงผล

ใหความเปนเมองเตบโตอยางตอเนองบนพนทตามแนวเสน

ทางคมนาคมหลก รวมทงการพฒนาอตสาหกรรมภายใต

แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ทท�าใหเกดการขยายตวของ

ความเปนเมองอยางรวดเรวและรนแรง กระจายตวไปตาม

ถนนสายหลกเลยบคลองรงสต คลองซอย และพนทเขต

อตสาหกรรม จวบจนในปจจบนทมพฒนาการควบคไปกบ

ขยายตวของกรงเทพฯ แบบมหานคร เกดเปนการขยายตว

เมองตอเนองเปนเมองเดยวกน และมแนวโนมทจะขยายตว

ตอไปในอนาคต

ความเปนเมองคออะไร?

“เมอง” ไดรบการนยามทแตกตางกนไปในแตละยคสมยบน

พนฐานทแสดงถงพนททมขอบเขตแยกออกจากชนบท และ

มแบบแผนของการจดองคกรภายในทชดเจน อยางไรกตาม

ความหมายกวางๆ ของเมอง หมายถง การตงถนฐานถาวร

ขนาดใหญทประกอบดวยสงปลกสรางถาวร ประกอบดวย

อาคารบานเรอน และสงอ�านวยความสะดวกตางๆ เพอ

รองรบประชากรจ�านวนมาก และมความหนาแนนทอยใน

ระดบสง

พฒนาการของความเปนเมอง เปนกระบวนการของ

โครงสรางทางสงคมทกอใหเกดขนอยางตอเนองเปนพลวต

เกยวของกบการเปลยนแปลงประชากร กระบวนการผลต

และสภาพแวดลอมทางสงคม ทมการกระจกตวบนพนทคอน

ขางมาก นอกจากน สงทสมพนธกบพฒนาการความเปน

เมองโดยเฉพาะ คอ การกระจกตวของประชากรทเพมขนใน

พนท หรอทเรยกวาความหนาแนน (Werner Z. Hirsch

1973 อางใน กฤช เพมทนจตต 2536)

จวบจนปจจบน พฒนาการของความเปนเมองนนบไดวาเปน

และยงคงเปนหนงในปรากฏการณทด�ารงอยอยางรนแรงและ

มพฒนาการอยางรวดเรวในศตวรรษน หนวยงานทางดาน

ประชากรศาสตรขององคการสหประชาชาต ไดรายงานไว

วา ป พ.ศ. 2551 เปนปแรกในประวตศาสตรของมนษยชาต

ทประชากรโลกมากกวาครงหนงมการตงถนฐานในเมอง และ

จากรายงานฉบบเดยวกนไดมการคาดการณวา เมองเหลาน

จะตองรองรบประชากรทจะเพมขนอกรวมกวา 5 ลานลาน

คนภายในป พ.ศ. 2583 โดยมศนยกลางของการกระจกตว

อยในทวปเอเชย และแอฟรกา (UNFPA 2007)

พฒนาการความเปนเมองของกรงเทพมหานคร

ตามเอกสารบนทกการเดนเรอของ เลอรแบร เดอร ลา

(Loubere de la) ในทศวรรษท 1690 ไดบรรยายถง

ลกษณะภมทศนของสองฝงแมน�าเจาพระยาตอนลางแตเดม

ในสมยอยธยา วามลกษณะเปนทราบลมดนดอนปากแมน�า

���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

รชกาลท 5 ไดทรงโปรดฯ ใหมการปรบปรงกรงเทพฯ ใหทน

สมยตามแบบตะวนตก สงผลใหกรงเทพมหานครมการขยาย

ตวของเมองอยางตอเนองไปทางทศเหนอของพระนคร ทม

การสรางถนนราชด�าเนนและสะพานเชอมพนทพระบรม

มหาราชวงและเขตพระราชฐานใหม ทงยงมการพฒนา

ระบบสาธารณปโภคตางๆ ในพนทเมอง อาทเชน ระบบรถ

ราง ระบบประปา ตลอดจนกอสรางเสนทางรถไฟสายแรก

จากกรงเทพฯ ไปยงสมทรปราการและตอมาไปยงอยธยา

และไดมการพฒนาอยางตอเนองในรชสมยของรชกาลท 6

และ 7 ทโปรดฯ ใหสรางถนนเพมเตมโดยเฉพาะทางดานทศ

ตะวนออกของเมองและการสรางสะพานพระพทธยอดฟา

จฬาโลกเพอเชอมเมองฝงตะวนออกและตะวนตกเขาดวยกน

ท�าใหกรงเทพมหานครมการเปลยนแปลงทางกายภาพ

ไปเปนอยางมาก (ส�านกผงเมอง 2547 อางใน กาญจนา

ตงชลทพย 2550)

ภายหลง ป พ.ศ. 2504 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง

ชาตฉบบทหนง ทมงเนนการพฒนากรงเทพมหานครใหเปน

ศนยกลางทางดานเศรษฐกจและอตสาหกรรมของประเทศ

ไดสงผลใหความเปนเมองเตบโตอยางตอเนองบนพนทตาม

แนวเสนทางคมนาคมหลกอยางรวดเรวและรนแรง กระจาย

ตวไปตามถนนสายหลกในพนทชานเมองของกรงเทพฯ

ในปจจบน กรงเทพมหานครครอบคลมพนทประมาณ

1,568 ตารางกโลเมตร หรอ 980,568 ไรโดยประมาณ ซง

มการขยายตวเพมขนจากเมอครงไดรบสถาปนาเปนเมอง

หลวงกวา 378 เทาตว มการแบงเขตการปกครองออกเปน

ถง 50 เขต โดยไดมการจดแบงเขตเรยงเปนชนๆ ตามการ

ตงถนฐานของชมชน คอ 1) เขตชนใน (inner city) ประกอบ

ดวยศนยกลางเมองเดมซงเปนพนททมการตงถนฐานมา

ตงแตสถาปนาเมอง และพนทอนรกษทางประวตศาสตร รวม

ทงเขตตางๆ อก 21 เขตการปกครอง ทสวนใหญมความหนา

แนนเกนกวา 10,000 คนตอตารางกโลเมตร 2) เขตชน

กลางหรอรอยตอเขตเมอง (urban fringe) ประกอบดวย 22

เขตปกครองซงมการขยายตวของประชากรอยางตอเนองใน

รศมระหวาง 10 – 20 กโลเมตรจากจดศนยกลางเมอง และ

3) เขตชนนอกหรอเขตชานเมอง (suburb) ประกอบดวย

11 เขตปกครอง ซงยงมลกษณะเปนพนทวางและพนท

แผนท 1: แสดงพนททงหญาชมน�า บรเวณสองฝงแมน�าเจาพระยาตอนลางในสมยอยธยา กอนการขดคลองลด ทมา: ปรบปรงแผนทเดมจาก Takaya, Y. อางใน Jarupongsakul, T. (n.d.)

และมสภาพเปนทงหญาชมน�าขนาดใหญอย (อางใน ธนวตร

จารพงษสกล อางใน สถาบนไทยศกษา 2537) จวบจนภาย

หลงการลมสลายของยคอยธยา จงไดมการยายถนฐานบาน

เรอนมาสบรเวณชมชนบางกอกเดม ทตงอยบนดนตะกอน

ปากแมน�า และตอมาไดรบการสถาปนาขนเปนเมองหลวง

แหงใหมของประเทศในยครตนโกสนทร การตงถนฐานบาน

เมองในบรเวณท เป นทราบล มดนดอนปากแมน�าจงม

พฒนาการอยางจรงจง มการขดคลองลดแมน�า คลองคเมอง

และคลองเชอมแมน�า และเรมมการอพยพเขามาจบจองพนท

ดนรมคลองเพออยอาศยและท�าการเกษตรกรรม

ในระยะเรมตนของการกอสรางเมอง กรงเทพมหานครมพนท

ประมาณ 4.14 ตารางกโลเมตร หรอ 2,589 ไร และได

เรมมการอพยพของประชากรเขามาอยอาศยภายในเขต

ก�าแพงเมอง บรเวณรมคลองใกลก�าแพงเมอง รวมทงตามรม

แมน�าเจาพระยาดานตะวนตก จวบจนถงรชสมยของรชกาล

ท 4 ไดมการขยายเมองออกไปอกชนหนงดวยการขดคลอง

คเมองชนนอก อกทงไดมการพฒนาระบบคมนานาคมทาง

บกโดยการสรางถนนเจรญกรง บ�ารงเมอง เฟองนคร และ

ถนนสลม จนท�าใหเกดการขยายตวของเมองไปทางดาน

ทศใตของพระนคร ซงมหลกฐานวาในป พ.ศ. 2443

กรงเทพมหานครมพนทเมองเพมมากขนเปน 13.32 ตาราง

กโลเมตร หรอ 8,330 ไรโดยประมาณ ตอมาในรชสมยของ

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

เกษตรกรรมเปนสวนใหญ และอยหางจากศนยกลางเมอง

เกนกวา 20 กโลเมตร (ทมา: ส�านกผงเมอง 2547 อางใน

กาญจนา ตงชลทพย 2550)

นอกเหนอจากการขยายตวของพนทเมองภายในพนทสวนท

เปนกรงเทพมหานครเองแลว พนทชานเมองกรงเทพฯ ยง

ขยายตวตอไปยงจงหวดขางเคยงทอยตดกนตามลกษณะการ

เตบโตของเมองแบบมหานคร (metropolis) ซงหมายถงเขต

พนทเมองทมการผสมผสานทางสงคมและเศรษฐกจเขาดวย

กนตามการขยายระบบสาธารณปโภคตางๆ โดยไดรวมพนท

ของ 5 จงหวดปรมณฑล คอ สมทรปราการ ปทมธาน

สมทรสาคร นครปฐม และนนทบร รวมพนททงหมด 7,761

ตารางกโลเมตร และจากลกษณะการพฒนาของประเทศท

ผานมาท�าใหกรงเทพมหานครมลกษณะเปนเมองทมความ

เปนเอกนคร (primate city) สง (กาญจนา ตงชลทพย

2550) ท�าใหกรงเทพมหานครเปนศนยกลางการจดการ

บรหาร เศรษฐกจ การคา การศกษา การสาธารณสข การ

ทองเทยว เทคโนโลยและการสอสาร อกทงความไดเปรยบ

จากโครงสรางของระบบคมนาคม สงผลใหการพฒนาความ

เปนเมองของภาคกรงเทพมหานครและปรมณฑล (BMR –

Bangkok Metropolitan Region) เตบโตอยางตอเนอง ทงใน

เชงการขยายตวของพนทและการเตบโตของประชากร การ

จางงานและเศรษฐกจ (กรมโยธาธการและผงเมอง 2551)

จนในปจจบนยากทจะแยกเขตของกรงเทพมหานครกบเขต

ของจงหวดปรมณฑลเหลานได เพราะมความตอเนองของ

เมองทเกอบจะเรยกไดวาเปนเมองเดยวกน (สถาบนวจย

ประชากรและสงคม 2524 อางใน กาญจนา ตงชลทพย

2550)

ปจจยดงกลาวเปนผลใหเกดการขยายพนทความเจรญจาก

กรงเทพมหานครและปรมณฑลอยางตอเนอง ไปสจงหวดใกล

เคยงมากขน เกดเปนการขยายตวของเมองไปยงเมองทตอ

เนองตดตอกนตามระบบโครงขายสาธารณปโภค หรอทเรยก

วา อภมหานคร (megalopolis) ท�าใหเกดเปนการก�าหนด

เขตพนทส วนขยาย (EBMR – Extended Bangkok

Metropolitan Region) ซงรวมกรงเทพมหานครและ

ปรมณฑล เขากบอก 7 จงหวดใกลเคยง คอ พระนครศรอยธยา

และสระบรทางภาคเหนอ ทางทศตะวนตกขยายไปทาง

จงหวดราชบร และเพชรบร และยงขยายไปถงตลอดแนว

ชายฝงทะเลตะวนออก คอ จงหวดชลบร ฉะเชงเทรา และ

ระยอง (ส�านกงานเศรษฐกจแหงชาตและสงคม อางใน

กาญจนา ตงชลทพย 2550)

พลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

พนทรอบกรงเทพมหานคร ไดรบการขนชอวาเปนพนทสเขยว

ทเปนแหลงเกษตรกรรมชนดของประเทศ ทงนเนองจาก

สภาพปจจยทตงอยบนทราบลมแมน�าเจาพระยาตอนลาง

หรอดนแดนสามเหลยมปากแมน�า อนเปนพนทราบขนาด

ใหญทคอยๆ เทลาดลงสอาวไทยทละนอย จงท�าใหกระแสน�า

ในแมน�าเจาพระยาและแมน�าสาขาหลายสายไหลไมรนแรง

เพยงพอทจะกดเซาะพนน�าใหลกไดอยางสม�าเสมอ และเปน

เสนตรงได จงเกดเปนสายน�าทคดเคยวทมตะกอนสะสมจน

เกดเปนเกาะกลางน�าหรอสนดอนขน (สวาท เสนาณรงค

2516 อางใน ปยนาถ บนนาคและคณะ 2525) จาก

ลกษณะภมประเทศดงกลาว สงผลใหพนดนมความอดม

สมบรณชมชน เหมาะส�าหรบการเพาะปลกโดยเฉพาะขาว

นอกเหนอจากความอดมสมบรณของดนแลว การจดการน�า

กยงเปนอกหนงปจจยส�าคญในการพฒนาพนทเกษตรกรรม

ทนอกจากจะใชในกระบวนการเพาะปลก ยงรวมถงในการ

ขนสงผลผลตทางการเกษตรอกดวย โดยไมเพยงจะมการ

พยายามใชประโยชนอยางเตมทจากแมน�าแลว ยงมการใช

ประโยชนจากคลองธรรมชาตซงเปนสาขาของแมน�านนๆ อก

ทงหากคลองทมอยไมเพยงพอกบความตองการกมการขด

คลองเปนคลองซอยจากแมน�าเพมเตมไปยงพนททอยลก

เขาไป

จากการศกษาถงความเปนมาและววฒนาการของการขด

คลองในกรงเทพมหานครและบรเวณใกลเคยง ของปยนาถ

บนนาคและคณะ รวมทงการศกษาววฒนาการของการ

พฒนาทดนบรเวณทราบลมดนดอนปากแมน�าเจาพระยาของ

ธนวตร จารพงษสกล สะทอนใหเหนถงพฒนาการทมผลตอ

การท�าการเกษตรกรรมชานเมองกรงเทพฯ โดยแบงออกได

เปน 4 ชวงดงน

���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

1. ยคเรมตนการพฒนากอนสนธสญญาเบารง

ถงแมการพฒนาทดน ภายหลงจากการสถาปนากรงเทพ

มหานครขนเปนเมองหลวงแหงใหมของประเทศ จะยงม

ลกษณะทคลายคลงกบสมยอยธยา กลาวคอ การขดคลอง

สวนใหญในรชสมยของรชกาลท 1 และ 2 มวตถประสงค

เพอเปนการสรางเมองและขยายเมองหลวง คอ (1) คลอง

หลอด (2) คลองบางล�าพ-โองอาง การขดคลองลดแมน�า

เพอการคมนาคมทงเพอการตดตอคาขายและทางทหาร

อยางไรกตามไดเรมมการเปดพนทใหผคนเขามาจบจองทดน

รมคลองเพออยอาศยและเรมท�าเกษตรกรรมในพนททาง

ดานทศตะวนออกของพระนคร (3) คลองบางกะปทขดตอ

คลองคเมองใหม ตอมาภายหลงในรชสมยของรชกาลท 3

ทรงมพระราชประสงคทจะชกจงชาวนาจากรอบนอก

กรงเทพฯ ใหอพยพมาตงถนฐานการท�านาในบรเวณรมคลอง

ขดใหมสายยาว ทเชอมตอระหวางแมน�าเจาพระยากบแมน�า

ทาจนและแมกลองทางทศตะวนตก คอ (4) คลองสนขหอน

และกบแมน�าบางปะกงทางทศตะวนออก คอ (5) คลอง

แสนแสบ

2. ยคขยายการพฒนาภายหลงการท�าสนธสญญาเบารง

ในรชสมยของรชกาลท 4 ไดมการขดคลองเพอขยายพนท

เมองหลวง คอ (6) คลองผดงกรงเกษม (7) คลองหวล�าโพง

(8) คลองสาทร และภายหลงจากทประเทศไทยไดมการท�า

สนธสญญาเบารงกบองกฤษ ในป พ.ศ. 2389 ไดสงผล

ใหการคาขายภายในเมองและการคาขายกบตางประเทศ

เจรญขนโดยเฉพาะผลตผลทางการเกษตร อาทเชน ขาว

น�าตาล พรกไทยเปนตน จงท�าใหเรมมการขยายพนท

เกษตรกรรมจากการขดคลอง โดยเฉพาะจากแถบตะวนตก

ของแมน�าเจาพระยาอยางจรงจง โดยรฐบาลมเปาหมายอยาง

ชดเจนวาตองการเปลยนทดนรกรางวางเปลาใหกลายเปนนา

ไดแก (9) การขดคลองพระปฐม (10) คลองมหาสวสด

(11) คลองภาษเจรญ และ (12) คลองด�าเนนสะดวก ซง

ลกษณะของคลองทขดในสมยนยงไมใชงานชลประทานทแท

จรง เพราะยงคงตองอาศยการหนนของน�าจากแมน�าเปนตว

สงน�าเขาคลอง อยางไรกตามทดนรมคลองขดเหลานสวน

ใหญถกพระราชทานใหแกพระราชวงศและขนนางขาราชการ

ชนสง จงมกถกปลอยทงวางเปลาหาไดใชประโยชนทางดาน

เกษตรกรรมอยางเตมท

แผนท 2: แสดงการขดคลองในสมยรตนโกสนทร กอนการท�าสนธสญญาเบารง ทมา: ปรบปรงแผนทเดมจากหอสมดแหงชาตอางใน ปยนาถ บนนาค และคณะฯ (2525) และจาก Takaya, Y. อางใน Jarupongsakul, T. (n.d.)

แผนท 3: แสดงการขดคลองในสมยรชกาลท 4 ภายหลงการท�าสนธสญญา เบารง ทมา: ปรบปรงแผนทเดมจากหอสมดแหงชาตอางใน ปยนาถ บนนาค และคณะฯ (2525) และจาก Takaya, Y. อางใน Jarupongsakul, T. (n.d.)

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

3. ยคเจรญกาวหนาของการพฒนา

รชกาลท 5 ทรงมพระราชประสงคในการปรบปรงประเทศ

ใหทนสมย รวมทงขยายพนทเกษตรกรรมใหเพมมากขน โดย

เฉพาะพนทปลกขาวเพอน�าผลตผลไปคาขายกบตางประเทศ

เชนเดยวกบในรชสมยทผานมา แตดวยระยะเวลาการครอง

ราชยของรชกาลท 5 ทยาวนานถง 42 ปเศษ ท�าใหทรงโป

รดฯ ใหมการปฏรปบานเมองไดแทบทกดาน ซงรวมทงตง

“กรมคลอง” ขนมาดแลการขดคลองเพอขยายพนทการเพาะ

ปลกอยางจรงจงมากกวายคกอนๆ อกทงยงไดออกกฎขอ

แถบฝงตะวนออกของแมน�าเจาพระยา ไดรบการพฒนา

เปนพนทเกษตรกรรมแหงใหมของกรงเทพฯ เกดเปน

ปรากฏการณ “ตนทดน” ทท�าใหเกดการอพยพและจบจอง

ทดนในพนททไดรบการพฒนาเหลานเปนอยางมาก

4. ยคปรบปรงการพฒนาโครงการชลประทาน

หลงการขดคลองและพฒนาพนทเกษตรกรรมในชวงทผาน

มา พนทเกษตรหลายแหงเรมประสบปญหาการขาดแคลน

น�าอยางตอเนอง ท�าใหพนทนาหลายแหง เชน พนททงรงสต

ไมสามารถใชงานได ประกอบกบพนทเกษตรกรรมใหมหลาย

แหงอย ห างไกลจากเขตพระนครมากท�าใหไมมความ

ปลอดภยทดพอ และเกดปญหาในการอยอาศย จนชาวนา

บางสวนไดอพยพออกจากพนท เปนทสงเกตวา ปญหาหลก

ของการขาดแคลนน�าในคลองทขดเสรจนน เนองจากไม

สามารถควบคมระดบน�าในคลองได จงท�าใหมปญหามาก

โดยเฉพาะการขาดน�าและเกดการตนเขนขน โดยในปลายรช

สมยของรชกาลท 5 และ ตลอดรชสมยของรชกาลท 6 และ

7 รฐบาลไดทรงตระหนกถงปญหาและความจ�าเปนทจะตอง

น�าวทยาการและเทคโนโลยสมยใหมมาชวยปรบปรงระบบ

คลองขด โดยมการสรางเขอนกนแมน�าเจาพระยา และแบง

พนทเกษตรกรรมบนพนททราบลมแมน�าเจาพระยาตอนลาง

ออกเปนพนททมชลประทานโครงการยอยๆ อยางเปนระบบ

ซงในปจจบน ประกอบดวยตวอยางโครงการทส�าคญ คอ

โครงการชลประทานปาสกใต โครงการชลประทานเชยงราก

– คลองดาน โครงการชลประทานแมน�าสพรรณ โครงการ

ชลประทานเจาพระยาใหญ โครงการเขอนภมพลและเขอนส

รกต

พนทสเขยวชานเมองในกรงเทพฯ และปรมณฑล

ตามนโยบายผงภาคกรงเทพมหานครและปรมณฑล ได

ก�าหนดลกษณะการใชทดนเพอการเกษตรกรรมสวนใหญอย

ในเขตชนนอกของกรงเทพฯ และปรมณฑล ทงทางฝงตะวน

ตกของแมน�าเจาพระยา สวนใหญใน จงหวดนครปฐม พนท

อ�าเภอบางเลน ดอนตม นครชยศร สามพราน และบางสวน

ของอ�าเภอเมอง และก�าแพงแสน จงหวดสมทรสาคร ใน

แผนท 4: แสดงการขดคลองในสมยรชกาลท 5 ทมา: ปรบปรงแผนทเดมจากหอสมดแหงชาตอางใน ปยนาถ บนนาค และคณะฯ (2525)และจาก Takaya, Y. อางใน Jarupongsakul, T. (n.d.)

บงคบวางระเบยบในการขดคลอง เรยกวา “ประกาศขด

คลอง” เพอเปนการควบคมสทธการครอบครองทดนสองฝง

คลองทขดขนใหม ทมงเนนใหมการใชทดนอยางสงสดเพอ

การเพาะปลกมากกวาการถอครองเพอเกงก�าไร ซงตอมาได

พระราชทานพระบรมราชานญาตใหเอกชน หรอบรษทเรม

เขามามสวนรวมกบรฐบาลใหเปนผด�าเนนการขดคลองและ

ไดสทธในการดแลรกษาคลองเปนจ�านวนมากตามล�าดบป

ดงน (13) คลองเปรมประชากร (14) คลองนครเนองเขต

(15) คลองทววฒนา (16) คลองประเวศบรรมย (17)

คลองนราภรมย (18) คลองเปรง (19) คลองนยมยาตรา

(20) คลองรงสต (21) คลองหลวงแพง (22) คลองอดม

ชนจร (23) คลองเจรญ และ (24) คลองบางพลใหญ สง

ผลใหพนททเคยเปนทลมน�าขง และปลอยรกรางขนาดใหญ

���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

อ�าเภอบานแพวบางสวน จงหวดนนทบร ในอ�าเภอไทรนอย

บางใหญ บางบวทอง ลาดหลมแกว และพนททอยทางฝง

ตะวนออกของแมน�าเจาพระยาในจงหวดปทมธาน พนท

อ�าเภอหนองเสอ ดานตะวนออกของอ�าเภอธญบร ล�าลกกา

คลองหลวง จงหวดสมทรปราการ ในอ�าเภอบางบอบางสวน

และกรงเทพมหานคร ในเขตหนองจอก ลาดกระบง และ

บางขนเทยน มพนทรวมทงหมดประมาณ 4,996 ตาราง

กโลเมตร หรอคดเปนรอยละ 65 โดยประมาณของพนทภาค

ทงหมด อกทงยงเปนพนททเหมาะสมส�าหรบการเกษตร

กรรมระดบสง ถง 3,191 ตารางกโลเมตร หรอคดเปนรอย

ละ 42 ของพนทภาคทงหมด จงไดรบการก�าหนดใหเปน

พนทเพอการอนรกษ โดยอนรกษและสงวนพนทเกษตรกรรม

ไว เพอแกไขปญหาการรกล�าและความขดแยงในการใช

ประโยชนทดน รวมทงเปนพนทสเขยวทสนบสนนใหเกด

ความนาอยของเมองอกดวย (ทมา: กรมโยธาธการและ

ผงเมอง 2551)

ทงรงสต

กวา 1 ศตวรรษทผานมา ทงรงสตเปนหนงในพนทชานเมอง

กรงเทพฯ ทส�าคญ และไดมพฒนาการทสงผลกระทบทงใน

มตทางดานสงแวดลอมและสงคมอยางตอเนอง เรมขนตงแต

ป พ.ศ. 2433 หลงจากมการเรมขดคลองรงสตประยรศกด

คลองแยกและคลองซอยรวมทงสน 43 คลองโดยบรษทขด

คลองแลคนาสยาม เมอครงนน รฐบาลมวตถประสงคเพอ

เปดพนทรกรางวางเปลาในทองทงหลวงตะวนออก ใหเปน

แหลงเพาะปลกท�านาเชนเดยวกบทงแสนแสบซงอยใกลเคยง

ในขณะเดยวกน บรษทขดคลองกไดรบสทธในการจดสรร

ทดนสองฝงคลองเปนผลตอบแทน (อางใน ปยนาถ บนนาค

และคณะ 2525) โดยทอาณาบรเวณของทงรงสตเมอเสรจ

สนการขดคลอง ในป พ.ศ. 2447 ไดครอบคลมพนททงหมด

ประมาณ 2,000 ตารางกโลเมตร หรอ 1.5 ลานไรโดย

ประมาณ สวนใหญในอ�าเภอคลองหลวง อ�าเภอธญบร กง

อ�าเภอหนองเสอ และอ�าเภอล�าลกกา จงหวดปทมธาน และ

บางสวนในอ�าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา อ�าเภอ

หนองแค และอ�าเภอวหารแดง จงหวดสระบร อ�าเภอ

องครกษ จงหวดนครนายก อ�าเภอบางน�าเปรยว จงหวด

ฉะเชงเทรา เขตหนองจอก และเขตบางเขน กรงเทพมหานคร

(ฉลอง สนทราวาณชย อางใน สถาบนไทยศกษา 2537)

การปลกขาวในยคบกเบกพนทในพนททงรงสต คอ ตงแตป

พ.ศ. 2432 พบวาไมคอยประสบความส�าเรจ เนองจากคลอง

ทขดไมสามารถสงน�าใหแกการท�านาไดตามตองการ และ

ปญหาเรองน�ายงคงเกดขนอยางตอเนอง ไมวาจะเปนปรมาณ

น�าทมากไปบางหรอนอยไปบาง โดยเฉพาะอยางยงใน ป

พ.ศ. 2449 เกดปญหาขาดแคลนน�าอยางหนก เปนผลให

คลองรงสตหลายชวงเกดการตนเขน ประกอบกบการพฒนา

พนทไดท�าใหน�าทเคยทวมท งอย ระบายออกไปและเมอ

ก�ามะถนในดนทอยในรปของแรไพไรตไดสมผสกบอากาศ

และความชนในดน กไดเปลยนรปเปนกรดก�ามะถน สงผล

ใหเกดสภาพดนเปรยวอยางรนแรง โดยมหลกฐานระบวาใน

พนทเพาะปลกทงหมดจ�านวน 400,000 ไรในขณะนน เปน

พนทเพาะปลกขาวไดจรงเพยงรอยละ 40 เทานน (ธนวตร

จารพงษสกล อางใน สถาบนไทยศกษา 2537)

เมอการกอสรางโครงการชลประทานปาสกใหแลวเสรจในป

พ.ศ. 2467 พบวา พนทคลองรงสตไดรบน�ามากขน สงผล

ใหปญหาการตนเขนของคลองลดลง แตชาวนายงตองประสบ

กบปญหาน�าทวมลนฝงจากแมน�าเจาพระยาในบางป จน

กระทงการกอสรางโครงการชลประทานเจาพระยาใหญแลว

เสรจในราวป พ.ศ. 2500 จงท�าใหสามารถควบคมปรมาณ

น�าทเขามาในพนททงรงสตไดดขน สงผลใหการผลตและการ

คาขาวในเขตนด�าเนนไปไดอยางมนคง และเรมมบทบาท

ส�าคญอยางยงตอภาคเศรษฐกจในการสงออกขาวของ

ประเทศ จนเกดการอพยพของประชากรเขามาตงถนฐาน

ชมชนเกษตรและท�าการคาขายขาวเปนหลก (สนทรย

อาสะไวย และเรองวทย ลมปนาท อางใน สถาบนไทยศกษา

2537)

หลงจากนน บางสวนของทงรงสตไดเปลยนแปลงจากการ

เพาะปลกขาวอยางเดยวไปเปนการเพาะปลกผสมกบพช

เศรษฐกจประเภทอนๆ ไมวาจะเปนพชไร และผกผลไมตางๆ

(ฉลอง สนทราวาณชย อางใน สถาบนไทยศกษา 2537)

โดยเรมมนายทนจากกรงเทพฯ เขาไปลงทนใหเกษตรกรท�า

สวนกลวยและสมกนมากขน ในชวง พ.ศ. 2512-17 ซงนา

จะเปนเพราะใหผลตอบแทนทสงกวาการท�านา (ธนวตร จา

รพงษสกล อางใน สถาบนไทยศกษา 2537) ในรอบกวา 3

ทศวรรษสดทายทผานมา พนทเกษตรของทงรงสตแบบ

ดงเดมไดเรมกาวเขาสระบบเกษตรสมยใหม คอ มการใช

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

เทคโนโลยเขามาชวยในภาคการผลตมากขน รวมทงมการ

สงเสรมการปลกพชพลงงาน และในขณะเดยวกน พนท

เกษตรกรรมในทงรงสตบางสวนเปลยนไปเปนพนทโรงงาน

อตสาหกรรมสบเนองมาจากการประกาศใชแผนพฒนา

เศรษฐกจแหงชาตฉบบทหนง ในป พ.ศ.2504 ทสงผลให

เกดการกระจายตวของอตสาหกรรมการผลตเขามาในพนท

ทงรงสต เมอเปรยบเทยบขอมลการใชทดน พ.ศ. 2532 –

2545 พบวาพนทเกษตรกรรมทมอยเดมมาแตอดตไดปรบ

ลดลง รอยละ 1.55 โดยเฉพาะระหวางคลองสามถงคลอง

หา (ทมา: ส�านกงานโยธาและผงเมองฯ 2548)

อยางไรกตาม พนทสวนใหญของทงรงสตในปจจบนยงม

ลกษณะการใชประโยชนทดนเปนพนทเกษตรกรรม จาก

แผนทแสดงการใชประโยชนทดนในภาคกรงเทพฯ และ

ปรมณฑล พ.ศ. 2548 พบวามลกษณะการใชทดนทางดาน

เกษตรกรรมในพนททงรงสตรวมประมาณ 1.2 ลานไร หรอ

คดเปนรอยละ 86 ของพนททงรงสตทงหมด หรอคดเปน

เกอบรอยละ 40 ของพนทเกษตรกรรมในภาคกรงเทพ

มหานครและปรมณฑลทงหมด (ทมา: ส�านกงานโยธาและ

ผงเมองฯ 2548)

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสต

ผลพวงจากการเรมเปดพนทโดยการขดคลองรงสตในรชสมย

ของรชกาลท 5 เปนสงจงใจใหผคนอพยพเขามาจบจองพนท

เพออยอาศยและท�าเกษตรกรรมบนพนททงรงสต ซงเปนการ

ตงถนฐานนอกเขตเมองกรงเทพฯ ในยคแรกๆ โดยมชมชน

แรกตงอยบรเวณปากคลองเจด เนองจากเปนพนททมการขด

คลองซอยกอนคลองอนๆ รวมทงเปนคลองซอยทเชอมตอกบ

คลองแสนแสบ (สภางค จนทวานช อางใน สถาบนไทย

ศกษา 2537) จนกระทงตอมาในป พ.ศ. 2444 รชกาลท

5 ไดทรงโปรดฯ ใหแบงเขตแขวงเมองโดยก�าหนดเขตทองทง

เปนเมองธญบร โดยก�าหนดเขตของเมอง คอ ทางดานทศ

ตะวนตกตงแตทางรถไฟสายนครราชสมา ไปทางทศตะวน

ออกจนถงคลองสบสฝงตะวนตก จดแขวงเมองนครนายกและ

ฉะเชงเทรา ทศเหนอจดกรงเกา และทศใตจดแขวงกรงเทพฯ

และมนบร (ปยนาถ บนนาคและคณะ 2525)

ในยคบกเบกพนท คอตงแตป พ.ศ. 2432 ปรากฏวามการ

อพยพยายเขามาในพนททงรงสตอยางตอเนอง และเกดการ

ขยายตวของชมชนตามล�าดบ แตอยางไรกตาม เนองจาก

พนททงรงสตมขนาดกวางใหญจงท�าใหเกดการตงถนฐาน

กระจดกระจายโดยทวไป (สภางค จนทวานช อางใน

สถาบนไทยศกษา 2537) และเนองจากชาวนาสวนใหญท�า

นาบนพนททเชาตอมาจากเจาของทดน จงท�าใหลกษณะ

การตงถนฐานในพนททงรงสตสวนใหญเปนแบบชวคราว คอ

มการยายถนฐานอยตลอดเวลา (สนทรย อาสะไวย และ

เรองวทย ลมปนาท อางใน สถาบนไทยศกษา 2537)

ประกอบกบปญหาเรองน�าและดนเปรยวทสงผลใหชาวนาไม

สามารถเพาะปลกนาไดผลผลตทด ท�าใหเกดการอพยพยาย

ออกจากพนททงรงสตเปนจ�านวนมาก โดยในป พ.ศ. 2449

มจ�านวนมากถง 1,000 ครอบครว (ธนวตร จารพงษสกล

อางใน สถาบนไทยศกษา 2537)

จวบจนเมอไดมการพฒนาระบบชลประทานทดขนในป พ.ศ.

2467 จงไดมการอพยพกลบเขามาท�านาในพนททงรงสตอก

ครง และเมอเกษตรกรเรมไดสทธการครอบครองทดนเปน

ของตนเอง จงท�าใหมการตงถนฐานถาวรขน และเกดเปน

ชมชนเกษตรขนาดเลกทกระจายอยตามคลองซอยตางๆ เพม

มากขนตามมา (สภางค จนทวานช อางใน สถาบนไทยศกษา

2537)

แผนท 5: แสดงพนทเมองของกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2443 เปรยบเทยบกบรปแบบของคลองขดในสมยรตนโกสนทรทมา: ปรบปรงจากแผนทเดมของ Sternstein, L. อางใน ปยนาถ บนนาค และคณะฯ (2525)

���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

ภายหลงป พ.ศ. 2500 ถอไดวาเปนการเปลยนแปลงทส�าคญ

อกยคหนงตอการขยายของเมองในพนททงรงสต กลาวคอ

เปนปทไดรบผลจากการพฒนาตามแผนเศรษฐกจแหงชาต

ฉบบทหนง โดยไดมการเพมของประชากรในพนททงรงสต

อยางตอเนอง โดยเฉพาะใน 4 อ�าเภอหลกชนในไดแก อ�าเภอ

คลองหลวง ล�าลกกา ธญบร และหนองเสอ ทงนเนองมาจาก

มการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมอยางรวดเรว (สภางค

จนทวานช อางใน สถาบนไทยศกษา 2537) โดยเฉพาะ

กระจายตวไปตามทางหลวงหมายเลข หนง ถนนพหลโยธน

ไดเกดโรงงานสมยใหมทใชเครองจกรกลเพมมากขน รวมทง

ไดเกดเปนเขตอตสาหกรรมตางๆ เชน เขตอตสาหกรรม

นวนคร สงผลใหเกดการพฒนาพนทพาณชยกรรมและทอย

อาศย กระจายตวรอบพนทโรงงานอตสาหกรรม รวมทงตาม

ถนนสายหลกเลยบคลองรงสต-องครกษ และถนน

เลยบคลองซอยตางๆ (ส�านกงานโยธาและผงเมองฯ 2548)

อกทงการเพมขนของมลคาทดนในชวง พ.ศ. 2531 ประกอบ

กบความตองการทอย อาศยในพนทชานเมองกรงเทพ

มหานครทมแนวโนมการขยายตวไปทางดานทศตะวนออก

เฉยงเหนอและทศเหนอทเพมมากขน ท�าใหผทซอทดนใน

พนททงรงสตในราคาถก เรมน�าทดนมาจดสรรท�าก�าไรใน

ระยะเวลาตอมาเปนจ�านวนมาก จากในป พ.ศ. 2524 ทม

หมบานจดสรรของเอกชนในพนททงรงสตและพนทใกลเคยง

เพยง 4 โครงการ ไดเพมขนเปน 28 โครงการ ในป พ.ศ.

2537 ซงไดมการระบถงจ�านวนหนวยพกอาศยในโครงการ

จ�านวนถง 16,148 หนวย (สนทรย อาสะไวย และเรองวทย

ลมปนาท อางใน สถาบนไทยศกษา 2537) และพบวาม

การกระจายตวเพมขนอยางรวดเรวในบรเวณพนทรมคลอง

รงสตตงแตคลองสามถงคลองหา (ส�านกงานโยธาและ

ผงเมองฯ 2548)

เนองจากพนททงรงสตอยไมไกลจากกรงเทพฯ ประกอบกบ

มเสนทางคมนาคมสะดวกและอยใกลสนามบนดอนเมอง จง

ท�าใหเกดการลงทนทางดานพาณชกรรมตางๆ อาทเชน หาง

สรรพสนคาจ�านวนมาก รมถนนพหลโยธนระหวางสนามบน

ดอนเมองและบรเวณคลองหนง และแหลงรวบรวมสนคา

ทางการเกษตรขนาดใหญ อาทเชน ตลาดสมมเมอง และ

ตลาดไท เปนตน รวมทงการพฒนาพนทสถานศกษาขนาด

ใหญตางๆ อาทเชน มหาวทยาลยธรรมศาสตรศนยรงสต

มหาวทยาลยกรงเทพฯ มหาวทยาลยเทคโนโลยแหงเอเชย

(AIT) และอทยานวทยาศาสตรแหงชาต เปนตน (ส�านกงาน

โยธาและผงเมองฯ 2548) จากแผนทแสดงการใชประโยชน

ทดนจงหวดปทมธาน พ.ศ. 2545 พบวาพนทความเปนเมอง

ในทงรงสตมรวมประมาณ 210,300 ไร หรอคดเปนรอยละ

14 ของพนททงรงสตทงหมดโดยประมาณ (ทมา: ส�านกงาน

โยธาและผงเมองฯ 2548)

แผนท 6: แสดงพนทเมองของกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2523 เปรยบเทยบกบรปแบบของคลองขดในสมยรตนโกสนทรทมา: ปรบปรงจากแผนทเดมของ Sternstein, L. อางใน ปยนาถ บนนาค และคณะฯ (2525)

แผนท 7: แสดงพนทเมองของภาคกรงเทพมหานครและปรมณฑลในป พ.ศ. 2545 เปรยบเทยบกบรปแบบของคลองขดในสมยรตนโกสนทรทมา: อานคาจากภาพถายดาวเทยม ป พ.ศ. 2545 จาก Google Map

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

ทงรงสตในอนาคต

จากขอมลของส�านกบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง

กระทรวงมหาไทย พบวา ในป พ.ศ. 2545 พนทชนในของ

ทงรงสตมประชากร 474,603 คน หรอคดเปนรอยละ 5

โดยประมาณของจ�านวนประชากรในภาคกรงเทพมหานคร

และปรมณฑล โดยมการกระจายตวอยมากทสดในอ�าเภอ

ธญบร และมความหนาแนนของประชากรเทากบ 669 คน

ต อตารางก โลเมตร และจากการค�านวณอตราการ

เปลยนแปลงประชากรของจงหวดปทมธานพบวามอตราการ

ยายสทธเทากบรอยละ 4.52 และแสดงใหเหนวาอตราการ

เพมของประชากรเปนผลมาจากการยายถนฐาน โดยมอตรา

การการยายสทธสงสดอยทอ�าเภอธญบร คอ รอยละ 6.45

ทงนอาจเปนเพราะเปนพนททรองรบประชากรอนเนองมา

จากการขยายตวของกรงเทพฯ (ทมา: ส�านกงานโยธาและ

ผงเมองฯ 2548)

เปนทน าสงเกตวา ในชวงระยะเวลา 10 ปทผ านมา

กรงเทพมหานครมอตราการเพมประชากรลดลง ในขณะท

จงหวดปรมณฑลมอตราการเพมประชากรเพมขน (กาญจนา

ตงชลทพย 2550) ทงนนาจะมสาเหตจากการพฒนาระบบ

คมนาคมขนสงทเชอมตอถงกนคอนขางสะดวก จงสงผลให

เกดการเคลอนยายประชากรจากศนยกลางของภาคมงส

พนทใกลเคยง จงท�าใหคาดการณไดวาจะท�าใหเกดการขยาย

ความเปนเมองในพนทเขตปรมณฑล เพอเปนทอยอาศย

แหลงงาน ศนยกลางการศกษา และอนๆ (กรมโยธาธการ

และผงเมอง 2551)

ประกอบกบวสยทศนของจงหวดปทมธาน ทเปนนโยบาย

สวนหนงในการพฒนาภาคกรงเทพมหานครและปรมณฑล

ทม งเนนใหเกดการพฒนาใหเกดความสมดลทงภาค

จากการวางแผนการกระจายกจกรรมออกส ภายนอก

กรงเทพมหานคร ไดมการก�าหนดประเดนยทธศาสตรในการ

ปรบเปลยนอตสาหกรรมรปแบบดงเดมทางการเกษตรและ

อตสาหกรรม ไปสการจดการรปแบบใหมทเนนการพฒนา

เชงความร (Knowledge Based Industry) รวมทงเปน

ศนยกลางเพอการผลต และการกระจายสนคาและบรการ

ระหวางภาคตางๆ (ส�านกงานโยธาและผงเมองฯ 2548)

ดวยปจจยในปจจบนตางๆ ดงกลาว สะทอนใหเหนแนวโนม

พฒนาการความเปนเมองในพนททงรงสตทนาจะเพมขน

อยางตอเนองในอนาคต โดยเฉพาะพนทใน 4 อ�าเภอหลก

ชนในของทงรงสตไดแก อ�าเภอคลองหลวง ล�าลกกา ธญบร

และหนองเสอ ในจงหวดปทมธาน ซงจากการศกษาลกษณะ

การใชประโยชนทดนจงหวดปทมธาน พ.ศ. 2545 (ทมา:

ส�านกงานโยธาและผงเมองฯ 2548) พบวาการขยายตวของ

ความเปนเมองของพนทดงกลาว ไดเรมผนวกเขาเปนสวน

หนงของพนทชานเมองของกรงเทพฯ ตามระบบโครงขาย

สาธารณปโภค จนเกอบเปนเมองเดยวกนแลว

บทสรป

จากการศกษาสะทอนใหเหนถงพฒนาการความเปนเมอง

กรงเทพมหานครทไดด�ารงควบค ไปกบพฒนาการพนท

สเขยวในอดตมาตงแตยคแหงการสถาปนาเมองหลวง

และปรากฏเปนบทบาททเดนชดเมอเกดการขยายพนท

เกษตรกรรมชานเมองไปยงพนทรกรางรอบเมองเพมมากขน

ภายหลงการท�าสนธสญญาเบารง จวบจนมการน�าเอาความ

รวทยาการและเครองมอจากตะวนตกเขามาประยกตใชใน

การขดคลอง และการพฒนาระบบชลประทานใหทนสมยบน

พนทราบลมแมน�าเจาพระยา จนท�าใหเกดการขยายตวของ

พนทเกษตรกรรมชานเมองอยางตอเนอง โดยเฉพาะในพนท

ทงรงสต

ในขณะเดยวกนกสะทอนใหเหนวา พลวตพนทสเขยว

ชานเมองในอดต ไดเปนปจจยเบองตนหนงทสงผลใหเกดการ

ขยายตวของความเปนเมองของกรงเทพมหานคร โดยเฉพาะ

ในพนททางดานเหนอ คอ เมอมการขยายตวของประชากร

ออกไปในพนทชานเมองภายหลงการขดคลองและมการ

จบจองพนทดนรมคลองเพออยอาศยและท�าการเกษตรกรรม

เกดเปนพฒนาการของการตงถนฐานจากลกษณะชมชน

ชวคราวมาเปนชมชนเกษตรขนาดเลกทกระจายอยตามคลอง

ซอย จนกระทงเมอมการพฒนาในยคอตสาหกรรมท�าให

ความเปนเมองในพนททงรงสตเตบโตมากขน และไดกลาย

เปนแหลงพฒนาทอยอาศยชานเมองกรงเทพฯ ทมแนวโนม

วาจะเปนพลวตทด�าเนนเตบโตตอไปในอนาคต

���

อาสาฬห สวรรณฤทธ

บรรณานกรม

กฤช เพมทนจตต. 2536. ทฤษฎและแนวคดเกยวกบกระบวนการ

เกดเปนเมอง. กรงเทพฯ: โรงพมพบรษท ครเอทฟพบลชชง

จ�ากด.

Permtanjit, G. 1993. Trisadi lae naew kwam kid kiew kap

krabaun karn kerd kwam pen Muang [Theory and

Concept of Urbanization], Bangkok, Creative Publishing

Ltd.

กรมโยธาธการและผงเมอง. 2551. ผงภาคกรงเทพมหานครและ

ปรมณฑล ป พ.ศ.2600. กรงเทพฯ:กระทรวงมหาดไทย.

Krom Yotha Thikarn lae Pang Muang. 2008. Pang Pak Krung

Thep Maha Nakorn lae Parimonthon por sor 2600

[Bangkok Metropolitan Regional Plan: 2053], Bangkok:

Ministry of Interior

กาญจนา ตงชลทพย. 2550. กรงเทพมหานคร: เมองโตเดยว

ตลอดกาลของประเทศไทย. กรงเทพฯ: สถาบนวจย

ประชากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

Tangchonlatip, K. 2007. Krung Thep Maha Nakorn: Muang

toh diew talod karn khong pra tade Tai [Bangkok

Metropolis: Primate city of Thailand], Bangkok: Institute

of Population and Social Research, Mahidol University

ปยนาถ บนนาค, ดวงพร นพคณ, สวฒนา ธาดานต. 2525. คลอง

ในกรงเทพฯ: ความเปนมาการเปลยนแปลงและผลกระทบ

ตอกรงเทพฯ ในรอบ 200 ป. กรงเทพฯ: ฝายวจย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

Bunnag, P., Nopkhun, D., Thadaniti, S. 1982. Klong nai Krung

Thep: kwam pen ma, karn plian plang, lae pon kratob

tor Krung Thep nai rob song roi pee [Canals in Bangkok:

History, changes and their impact 178 A.D. – 1982

A.D.], Bangkok: Research Affair Office, Chulalongkorn

University

สถาบนไทยศกษา. 2537. โครงการวจยน�ารองเฉลมฉลองวโรกาส

กาญจนาภเษกรอยปคลองรงสต. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

Satabun Thai Suksa. 1994. Krong karn vijai nam rong

chalerm phra kiet kanchanapisek roi pee klong Rangsit

[The golden jubilee research project: 100th Year of Klong

Rangsit], Bangkok: Institute of Thai Study, Chulalongkorn

University

ส�านกโยธาธการและผงเมองจงหวดปทมธาน. 2548. เอกสาร

ประกอบการวางและจดท�าผงรวมจงหวดปทมธาน. จงหวด

ปทมธาน.

Samnak Yotha Thikarn lae karn Pang Muang Pathum Thai.

2005. Aekasarn prakop karn wang lae jud tum Pang

Roum Changwat Pathum Thani [Concept Plan for Pathum

Thani: Working Report], Pathum Thani: Pathum Thani

Province

Arsawai, S. (1987). History of Rangsit Canal: Land

development and its social impact during 1888-1918.

Bangkok, Thammasat University Press.

Jarupongsakul, T., Kaida, Y. (2000). The Imagescape of the

Chao Phraya delta into the year 2020. The Chao Phraya

Delta: Historical development, dynamics, and challenges

of Thailand’s Rice Bowl.

Jongkroy, J. (2009). Urbanization and changing settlement

patterns in peri-urban Bangkok. Kasetsart J, (Soc. Sci)

30: 303-312

Nathalang, S. (2000). Rangsit in transition: urbanization

and cultural adaptation in central Thailand. The Chao

Phraya Delta: Historical development, dynamics, and

challenges of Thailand’s rice bowl.

Punpueng, S. (1999). Bangkok and its environment as the

context of commuting. Journal of Population and Social

Study, Volume 7 Number 2 - January.

Siamwalla, A. (1996). Thai Agriculture: From engine of

growth to sunset status. Thailand development research

institute (TDRI).

Srisawalak-Nabangchange. O., Wonghanchao, W. (2000).

Evolution of land-use in urban-rural fringe area: The

case of Pathum Thani. The Chao Phraya Delta: Historical

development, dynamics, and challenges of Thailand’s

rice bowl.

���

พฒนาการความเปนเมองในทงรงสตกบพลวตพนทสเขยวชานเมองกรงเทพฯ

Suthakavatin, R. (2002). The emergence of Bangkok

Metropolitan Region: A perspective from the retrospect

of National Development Policies, National Economics

& Social Development Board.

UNFPA. (2007). Population & Development: Urbanization,

United Nations Population Fund, Retrieved May 2010,

from the UNFPA Web site: http://www.unfpa.org.