teoria i metodologia bibliologii i informatologii 14_15
TRANSCRIPT
PODSTAWY TEORII I METODOLOGII
INFORMATOLOGII [studia 1. stopnia]
TEORIA I METODOLOGIA
INFORMATOLOGII [studia 2. stopnia]
Dr Sabina Cisek
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ
2014/15
2014-10-02
1
Sylabus studia 1. stopnia, I rok, WZ.ZI-006
WYKŁAD cz. 2. Informatologia
1. Wstęp. Struktura modułu Podstawy teorii i metodologii bibliologii i informatologii. Omówienie efektów kształcenia, sylabusa i
warunków zaliczenia, w tym pracy semestralnej. Wyjaśnienie terminów „teoria” i „metodologia”.
2. Pojęcie dyscypliny naukowej. W jaki sposób można opisać dowolną dyscyplinę naukową, czyli także informatologię?
Kryteria identyfikacji i opisu nauk.
3. Warianty nazwy informatologii w językach polskim i angielskim. Nota historyczna – termin „informacja naukowa”.
4. Co bada informatologia? Przedmiot, pole badawcze i problematyka (charakterystyka ogólna). Jaka „informacja” nas
interesuje?
5. Zarys genezy i historii informatologii. Jej obecny charakter i miejsce w systemie nauk, związki z innymi dyscyplinami i
praktyczną działalnością informacyjną.
6. Wybrane współczesne kierunki, nurty i obszary badań informatologii.
7. Metodologia informatologii. Charakterystyka ogólna.
ĆWICZENIA 1, cz. 2: Informatologia
1. Warsztat badacza informatologa. Bazy danych, bibliografie, czasopisma, encyklopedie, książki i serie wydawnicze, serwisy
WWW (archiwa dziedzinowe, blogi, wortale etc.), słowniki przekładowe i terminologiczne, tezaurusy.
2. Najważniejsze ośrodki badawcze w Polsce i na świecie, naukowcy, stowarzyszenia, konferencje.
3. Co to jest informacja? Mapa myśli na podstawie dyskusji i lektur.
4. Wybrane współczesne kierunki badań informatologii – analiza i dyskusja.
5. Wybrane metody i techniki badawcze w informatologii i zarządzaniu informacją. Przegląd, analiza, dyskusja, zastosowanie.
2
Sylabus studia 1. stopnia, II rok, WZ.IB-615 WYKŁAD cz. 2. Informatologia
1. Wstęp. Struktura modułu Podstawy teorii i metodologii bibliologii i informatologii. Omówienie efektów kształcenia, sylabusa i
warunków zaliczenia, w tym pracy semestralnej. Wyjaśnienie terminów „teoria” i „metodologia”.
2. Pojęcie dyscypliny naukowej. W jaki sposób można opisać dowolną dyscyplinę naukową, czyli także informatologię? Kryteria
identyfikacji i opisu nauk.
3. Warianty nazwy informatologii w językach polskim i angielskim. Nota historyczna – termin „informacja naukowa”.
4. Co bada informatologia? Przedmiot, pole badawcze i problematyka (charakterystyka ogólna). Jaka „informacja” nas
interesuje?
5. Zarys genezy i historii informatologii. Jej obecny charakter i miejsce w systemie nauk, związki z innymi dyscyplinami i
praktyczną działalnością informacyjną.
6. Wybrane współczesne kierunki, nurty i obszary badań informatologii.
7. Metodologia nauki o informacji. Charakterystyka ogólna. Najważniejsze problemy.
ĆWICZENIA 1, cz. 2: Informatologia
1. Warsztat badacza nauki o informacji. Przypomnienie, poszerzenie i uzupełnienie wiadomości z 1. roku studiów. Bazy danych,
czasopisma, książki i serie wydawnicze, serwisy WWW, blogi.
2. Najważniejsze ośrodki badawcze w Polsce i na świecie, naukowcy, stowarzyszenia, konferencje.
3. Co to jest informacja? Mapa myśli na podstawie dyskusji i lektur.
4. Wybrane współczesne kierunki badań informatologii – analiza i dyskusja.
5. Wybrane metody i techniki badawcze nauki o informacji, zwłaszcza dotyczące diagnozowania kompetencji informacyjnych i
potrzeb użytkowników (archiwów, bibliotek, informacji, sfery księgarsko-wydawniczej). Przegląd, analiza, dyskusja,
zastosowanie.
3
Sylabus studia 2. stopnia, I rok. WZ.ZI-102
KONWERSATORIUM cz. 2 INFORMATOLOGIA
1. Wstęp. Struktura modułu „Teoria i metodologia bibliologii i informatologii”. Omówienie efektów
kształcenia, sylabusa i warunków zaliczenia, w tym pracy semestralnej. Dyskusja terminów
„teoria” i „metodologia”.
2. Pojęcia nauki, dziedziny i dyscypliny naukowej. W jaki sposób można opisać dowolną dyscyplinę
naukową, czyli także informatologię? Kryteria identyfikacji i opisu nauk. Aspekty naukoznawcze i
filozoficzne.
3. Warianty nazwy informatologii w językach polskim i angielskim. Nota historyczna – termin
„informacja naukowa”. Przyczyny i konteksty sporów.
4. Co bada informatologia? Szczegółowa charakterystyka przedmiotu, pola badawczego i
problematyki informatologii. Analiza różnych poglądów. Jaka „informacja” nas interesuje? Mapa
wiedzy informatologii wg. badań Zinsa i innych.
5. Geneza i intelektualna historia informatologii. Jej obecny charakter i miejsce w systemie nauk,
związki z innymi dyscyplinami i zarządzaniem informacją.
6. Współczesne kierunki, nurty i obszary badań informatologii.
7. Metodologia nauki o informacji. Główne paradygmaty, metodologie, metody i techniki badawcze
informatologii.
8. Modele i teorie w informatologii. Tworzenie teorii – sposoby.
4
Informatologia a zarządzanie informacją
• Informatologia (nauka o informacji), ang. Information
Science, Information Studies = dyscyplina naukowa, nauka
• Zarządzanie informacją, ang. Information Management =
działalność, praktyka
• Informatologia oferuje podstawy i perspektywę teoretyczną
(humanistyczną, jedną z możliwych) dla uchwycenia,
zrozumienia, a także udoskonalenia obiektów, procesów i
zjawisk z zakresu zarządzania informacją.
5
NAZWA DYSCYPLINY Informatologia, nauka o informacji, Information Science
6
Informatologia = nauka o informacji
• „Informacja naukowa” – używane na określenie
dyscypliny naukowej – podejście przestarzałe, podobnie –
„nauka o informacji naukowej”
• Używane jest oczywiście również „inib” = informacja
naukowa i bibliotekoznawstwo
• W języku angielskim Information Science albo – czasami
– Information Studies, a najczęściej LIS = Library and
Information Science
7
Informatologia,
informacja naukowa i bibliotekoznawstwo,
zarządzanie informacją
• Zarządzanie informacją a bibliologia i informatologia – zob. inny, osobny
moduł kształcenia (przedmiot) WZ.ZI-002 Wstęp do zarządzania
informacją
• Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia
2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin
naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179 poz. 1065.
• W tym rozporządzeniu występuje termin „informatologia”
• Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13
czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów. Dz.U. 2006 nr 121
poz. 838.
• W tym rozporządzeniu występuje termin „informacja naukowa i bibliotekoznawstwo”
8
Informatologia a nazwy zawodów informacyjnych
2622 Bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją
262201 Analityk informacji i raportów medialnych
262202 Analityk ruchu na stronach internetowych
262203 Bibliotekoznawca
262204 Broker informacji (researcher)
262205 Menedżer zawartości serwisów internetowych
262206 Specjalista informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej
262207 Specjalista zarządzania informacja
262290 Pozostali bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
Dz.U. Nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537
9
CO BADA
INFORMATOLOGIA? Przedmiot, pole badawcze, problematyka badań
10
Informatologia = nauka o informacji
Ale czym jest dla nas informacja?
• Jaka informacja interesuje nas w informatologii?
• na użytek rozważań na tym slajdzie opieramy się na intuicyjnym rozumieniu słowa „informacja”
• Informacja intencjonalna, upubliczniona/uzewnętrzniona, utrwalona, w społeczeństwie
• Informacja „bezprzymiotnikowa”, tzn. nieograniczona do jakichś dziedzin nauki czy życia społecznego, czyli NIE tylko informacja naukowa (w sensie o nauce, w nauce albo dla nauki), ale również normalizacyjna, patentowa, profesjonalna (biznesowa, europejska, techniczna itp. itd.) a także – od połowy lat 90. XX wieku – informacja w życiu codziennym.
11
Co bada informatologia?
Przedmiot badań 1
• Przedmiotem badań jest szeroko rozumiana działalność
informacyjna
• Maria Dembowska (1991, s. 23-24): „Przedmiotem
informatologii jest działalność naukowoinformacyjna, której
zadanie polega – mówiąc najogólniej – na udostępnianiu
wyników nauki lub osiągnięć praktyki w celu
wykorzystywania tych zdobyczy do dalszego rozwoju
nauki, kultury i gospodarki. Informatologia zajmuje się
całokształtem zagadnień teoretycznych i praktycznych
związanych z działalnością naukowoinformacyjną.”
12
Co bada informatologia?
Przedmiot badań 2
• Przedmiotem badań jest przepływ informacji od źródła do
użytkownika
• Wanda Pindlowa (1984, s. 35-38): Przedmiotem dociekań
nauki o informacji jest całość problematyki związanej z
przepływem informacji od źródła do użytkownika,
wykrywanie zakłóceń występujących na poszczególnych
etapach tego procesu oraz wskazanie sposobów usunięcia
tych zakłóceń.
13
Co bada informatologia?
Przedmiot badań 3
• Główną perspektywę nauki o informacji stanowi mediacja,
pośredniczenie pomiędzy zgromadzonymi przez ludzkość
zasobami informacji i wiedzy z jednej strony a ludźmi,
użytkownikami, odbiorcami informacji z drugiej.
• „Przedmiotem nauki o informacji były i są, najogólniej
mówiąc, obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska
informacyjne w społeczeństwie, w świecie człowieka,
widziane w perspektywie pośredniczenia pomiędzy
utrwalonymi zasobami informacji a ludźmi, którzy jej
potrzebują.” (Cisek 2009)
14
Przedmiot badań – różny w zależności
od koncepcji informatologii (nauki o
informacji, Information Science) [szerzej omawiamy na studiach 2. stopnia, na studiach 1. stopnia tylko
sygnalnie]
• Sześć koncepcji nauki o informacji
• Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science.
Journal of the American Society for Information Science
and Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350.
• http://www.success.co.il/is/zins_conceptsof_is.pdf, p. 340-
341
15
Na temat przedmiotu badań informatologii istnieją
różne poglądy. Dlaczego? Ponieważ:
• Po pierwsze, świat informacji w czasie ostatnich lat uległ daleko
idącym przeobrażeniom, czyli – zasadniczo zmienił się badany
przez nas obszar, co w naturalny sposób inspiruje do
przemyślenia misji, problematyki i założeń dyscypliny.
• Po drugie, pośredniczenie w społecznym świecie informacji,
które stanowi oś naszych rozważań, jest wieloaspektowe, ma
wymiar edukacyjny, instytucjonalny, komunikacyjny, kulturowy,
organizacyjny, polityczny, prawny, psychologiczny, społeczny,
technologiczny (dzisiaj – głównie informatyczny), utylitarny.
Różnie można też pojmować obiekty, procesy, zdarzenia i
zjawiska informacyjne, nie tak łatwo sprecyzować czym są
utrwalone zasoby informacyjne, a jeszcze trudniej – potrzeby i
zachowania informacyjne.
16
Na temat przedmiotu badań informatologii istnieją
różne poglądy. Dlaczego? Ponieważ: [cd.]
• Po trzecie, nauka o informacji ze swej istoty integruje to co
fizyczne/materialne (nośniki, technologia), psychiczne
(użytkownicy informacji) oraz – idealne (informacja jako
taka, wiedza ludzkości); co indywidualne i społeczne;
subiektywne i obiektywne. Niełatwo to ująć w
sformułowaniu przedmiotu badań. (Cisek 2009)
• Po czwarte, od lat istnieją różne koncepcje informatologii
oraz paradygmaty w jej obrębie.
17
Co bada informatologia?
Pole badawcze
• Badania Chaima Zinsa metodą delficką
• Knowledge Map of Information Science
• http://www.success.co.il/is/zins_kmapof_is.pdf
• Badania Małgorzaty Janiak (2010)
• Badania Barbary Sosińskiej-Kalaty (2007, 2013)
• Dla porównania:
• Struktura informatologii wg Wandy Pindlowej (1984, s. 36)
• Struktura tematyczna współczesnej nauki o informacji wg Barbary
Sosińskiej Kalaty (2007, s. 109-117)
18
19
(Pindlowa
1984, s. 36)
Problematyka informatologii – ujęcie sprzed 23 lat
• „W ramach nauki o informacji można wyodrębnić dwa
główne zakresy badań: 1/ ogólne problemy działalności
informacyjnej, bez względu na dziedzinę, z którą ta
działalność jest związana; 2/ problemy dotyczące
działalności informacyjnej w poszczególnych dziedzinach
wiedzy. [...] Można wskazać trzy grupy problemów
badawczych: 1/ problemy logiczno-lingwistyczne, związane
z przetwarzaniem informacji pierwotnej w różne formy
informacji pochodnej oraz z porządkowaniem informacji, 2/
problemy psychologiczno-socjologiczne, związane z
recepcją informacji, 3/ problemy organizacyjno-techniczne,
związane z działalnością informacyjną” (Dembowska 1991,
s. 23-24)
20
Problematyka informatologii – przykład z 21. wieku
• „Andrew Dillon [2007] uważa, iż informatologia powinna uwolnić się
od dominacji badań mniej lub bardziej stosowanych, związanych z
systemami, usługami i produktami informacyjnymi. W zamian
należy skupić się na tym, co jest w nauce w ogóle najważniejsze, to
znaczy na sformułowaniu i n t e r e s u j ą c y c h pytań
dotyczących badanego fragmentu rzeczywistości i poszukiwaniu na
nie odpowiedzi.
• Innymi słowy, nauka o informacji powinna być sterowana przez
znaczące zagadnienia poznawcze, „wielkie pytania” – a nie przez
problemy badawcze implikowane bezpośrednio lub pośrednio przez
działalność informacyjną (praktykę) bądź rozwój i zastosowania
technologii. Przykładem „wielkiego pytania” jest: co stanowi istotę
informacji, jaka jest natura? Albo: jak zapewnić
powszechny/globalny dostęp do informacji w nadchodzących
dekadach?” (Cisek 2009, s. 54)
21
MIEJSCE INFORMATOLOGII
WE WSPÓŁCZESNYM
SYSTEMIE NAUK Związki z innymi dyscyplinami oraz działalnością
praktyczną
22
Trzy pytania
• Jakiego typu nauką jest informatologia? Co z tego wynika?
• Z jakimi innymi dyscyplinami jest powiązana i na czym te
związki polegają? Przy okazji – na czym w ogóle mogą
polegać związki między naukami i po co się nad tym
zastanawiać?
• Jaki jest stosunek informatologii do praktyki?
• Ważne publikacje na ten temat
• Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej.
Z pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. [w
szczególności s. 59-61]
• Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za
granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane
Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-
119. [w szczególności s. 101-108]
23
Jaką nauką jest informatologia?
• Ogół nauk dzielimy na aprioryczne (formalne, dedukcyjne)
i empiryczne (realne)
• Informatologia jest nauką empiryczną
• Na czym polega bycie nauką empiryczną – zobacz prezentacja
„Naukoznawstwo”
• Nauki empiryczne dzielą się na dyscypliny humanistyczne,
przyrodnicze, społeczne, techniczne albo ogólniej – na
nauki o kulturze i nauki o naturze
• Informatologia jest dyscypliną humanistyczną albo
społeczną (w zależności od nomenklatury i podglądów),
jedną z nauk o kulturze
24
25
Na
uka
Nauki aprioryczne
(dedukcyjne, formalne)
Nauki empiryczne (realne)
Humanistyczne
Informatologia
Społeczne
Informatologia
Przyrodnicze
Techniczne
Jaką nauką jest informatologia? Inne
podziały nauk 1
• Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne
(nomologiczne) (Rickert)
• nauki idiograficzne – poznanie i indywidualizujący opis
jednostkowych przypadków, rzeczy, zdarzeń
• nauki nomologiczne – formułowanie uogólnień, hipotez,
praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu
rzeczywistości
• Informatologia?
26
Jaką nauką jest informatologia? Inne
podziały nauk 2
• Badania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim)
• nauki nomotetyczne – formułowanie uogólnień, hipotez, praw
dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości
• nauki typologiczne – ustalają typy i konstruują typologie badanych
rzeczy/zdarzeń jednostkowych (Sosińska-Kalata 2002, s. 121)
• Informatologia?
• O podziale nauk – zob. (Sosińska-Kalata 2002)
27
Związki nauki o informacji z innymi
dyscyplinami
• Na czym polegają, skąd się biorą, jaki mają charakter
związki pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi?
• Przykłady związków pomiędzy informatologią a innymi
naukami – dyskusja
• Interdyscyplinarność, multidyscyplinarność informatologii?
• Zob. też (Sosińska-Kalata 2002, s. 145)
28
29
(Pindlowa
1984, s. 60)
Związki informatologii z innymi
dyscyplinami i z praktyką
• Na czym polegają, skąd się biorą, jaki mają charakter
związki pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi?
• Przykłady związków pomiędzy informatologią a innymi
naukami – dyskusja
• Nauki podstawowe i stosowane. Badania a praktyka
• Informatologia?
30
GENEZA I HISTORIA
INFORMATOLOGII Elementy
31
Geneza i historia …
• „Nauka o informacji jest stosunkowo młodą dziedziną
wiedzy. … Jako nowoczesna dyscyplina powstała w latach
50-tych XX wieku, chociaż autorzy wypowiadający się na ten
temat podawali różne konkretne daty, zwłaszcza, iż część z
nich powołała się na pierwsze użycie terminu „information
science”, drudzy – na zaakceptowanie tego terminu przez
przedstawicieli adekwatnych grup zawodowych, jeszcze inni
zaś – na pierwsze poważne badania” (Cisek 2002, s. 47-48)
32
Geneza i historia … [cd.]
• David Ellis sądził, iż cezurę stanowi rok 1957, kiedy to przeprowadzono -
przy udziale Cranfield Institute of Technology – badania empiryczne z
zakresu wyszukiwania informacji [Ellis 1989].
• W roku 1953 brytyjski uczony J. E. L. Farradane użył, prawdopodobnie
jako pierwszy w historii, terminu „information scientist” (pracownik
informacji), a w roku 1955 – „information science” (nauka o informacji)
[Shapiro 1995].
• Rok 1958 przyniósł pierwsze formalne użycie wyrażenia „information
science” w nazwie powstałego w Wielkiej Brytanii stowarzyszenia
Institute of Information Scientists (IIS) [Ingwersen 1992].
• Wreszcie, wedle Laurenca B. Helprina [1989], nauka o informacji
ostatecznie wyodrębniła się około roku 1960, czemu towarzyszyło
upowszechnienie się terminu „information science” (Cisek 2002, s. 47-
48)
33
Geneza i historia … [cd.]
• Korzenie, prapoczątki informacji naukowej jako nauki sięgają przełomu
XIX i XX wieku; publikowane wówczas prace teoretyczne Paula Otleta
zawierały idee, które są do pewnego stopnia aktualne po dzień
dzisiejszy, aczkolwiek wyrażane w innej terminologii („dokumentację”
Otleta zastąpiła „informacja”) [Rayward 1997]. Już w roku 1903 Autor ten
widział potrzebę powstania nauki o dokumentacji [Otlet 1903], a w roku
1934 opublikował obszerne dzieło poświęcone szeroko rozumianej
dokumentacji naukowej, dziedziny obejmującej działalność
dokumentacyjną oraz naukę empiryczną ową działalność badającą [Otlet
1934; Żgutowicz 1977]. Pionierką dyscypliny była też Francuzka
Suzanne Briet [Buckland 1995].
• W Polsce z koncepcją nauki dokumentologii wystąpił w roku 1946 Jan
Muszkowski [1946]. (Cisek 2002, s. 47-48)
34
Wybrani twórcy informatologii (jako
dyscypliny naukowej) w Polsce
•Maria Dembowska (1965, 1974, 1991)
• Wanda Pindlowa (1984, 1994)
• Jerzy Ratajewski (1994)
35
WSPÓŁCZESNE KIERUNKI,
NURTY I OBSZARY BADAŃ
INFORMATOLOGII Charakterystyka ogólna, wybrane kierunki
36
Kierunki badań
• Co to jest kierunek badań?
• Spójny zespół zagadnień, tworzący pewną całość, rozwijający się w ramach
danej dyscypliny naukowej
• Jak konstytuują się kierunki badań? Co jest / może być ich
„ośrodkiem krystalizacji”?
• obiekt zainteresowań, problem badawczy, przedmiot dociekań, np.
architektura informacji, ekologia informacji
• metoda, np. informetria, webometria (metody matematyczne)
• założenia podstawowe, w tym filozoficzne, np. nurt kognitywny
37
Przykłady kierunków (nurtów) badań w informatologii i na jej
„styku” z innymi dyscyplinami
• Architektura informacji
• Ekologia informacji
• Ekonomika informacji
• Filozoficzne aspekty informatologii [omawiamy tylko na studiach 2. stopnia]
• Humanistyka cyfrowa
• Indywidualne zarządzanie informacją (Personal Information Management PIM)
• Infobrokering
• Information literacy, data literacy, media literacy
• Information behavior (zachowania informacyjne)
• Informetria, webometria, cybermetria
• Organizacja wiedzy (Knowledge organization)
• Podejście kognitywne (The cognitive viewpoint)
• Refleksja meta-naukowa (meta-teoretyczna, naukoznawcza) nad
informatologią
38
Nurt kognitywny (the cognitive approach,
viewpoint, perspective) w informatologii
• Umowny początek – rok 1977, International Workshop on the
Cognitive Viewpoint w Gandawie (Belgia) (Belkin 1990)
• Kierunek szczególnie wpływowy w latach 80. i 90. XX wieku
• Krytykowany w latach 90. XX w. za zbyt daleko idący
indywidualizm
• „Indywidualistyczne nastawienie nurtu kognitywnego doczekało się
krytyki w literaturze przedmiotu (…), również jego przedstawiciele
przyznawali, że część problematyki badawczej nauki o informacji
wymyka się instrumentom kognitywnym (np. zachowania informacyjne
grup społecznych), a domaga się zastosowania spojrzenia o
proweniencji socjologicznej” (Cisek 2002, s. 109)
39
Nurt kognitywny (the cognitive approach,
viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]
• Since its start in 1977, the cognitive approach to information
science has developed in two periods. The first covers 1977-
1991, and is briefly characterized as user- and intermediary-
oriented. The second period is 1992-2000, when the approach
turns into a holistic view of all the interactive communication
processes that occur during information transfer (Ingwersen;
Williams 1999-2000, 2001).
• W XXI wieku także istnieje, obecnie często w postaci socio-
cognitive perspective
• Najważniejsi badacze
• na świecie – Nicholas Belkin, Peter Ingwersen
• w Polsce – Maria Próchnicka (1991), Barbara Sosińska-Kalata (1999),
Jadwiga Woźniak (1997)
40
Nurt kognitywny (the cognitive approach,
viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]
• „Perspektywę kognitywną w informacji naukowej można ująć (…)
następująco: należy zbadać jak ludzie myślą, jakie są ich struktury
wiedzy, tj. wiedza o świecie, temacie (domenie), zadaniu, źródłach
informacji (…) oraz procesy poznawcze, tj. uczenie się, pamiętanie,
rozumienie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji,
wyobrażanie sobie etc. – w kontekście zachowań informacyjnych (…),
następnie zaś – odzwierciedlić te regularności w budowie systemów
informacyjno-wyszukiwawczych. Zatem – w paradygmacie kognitywnym
(…) to nie użytkownik ma się dostosować do sposobu organizacji i
„myślenia” systemu, lecz odwrotnie – system informacyjno-
wyszukiwawczy buduje się tak, by „pasował” do struktur, procesów
kognitywnych oraz potrzeb i zachowań informacyjnych człowieka (…).”
(Cisek 2002, s. 104)
41
Nurt kognitywny (the cognitive approach,
viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]
• „Ujęcie kognitywne opiera się w zasadzie na psychologii
kognitywnej oraz metodach badawczych nauk społecznych
(…). Kładzie nacisk na użytkownika indywidualnego, jego
struktury wiedzy i sposoby przetwarzania informacji,
elementy subiektywne, aspekty psychologiczne oraz
interakcje w procesach wyszukiwania informacji (człowiek –
maszyna, użytkownik – system, użytkownik – pośrednik
etc.).” (Cisek 2002, s. 109)
42
Refleksja meta-naukowa / meta-teoretyczna nad
informatologią
• O refleksji meta-teoretycznej nad nauką o informacji w XXI
wieku, jej kierunkach i przyczynach można przeczytać m.in.
w (Cisek 2009)
http://eprints.rclis.org/11098/1/Cisek_in_na_swiecie_eng.pdf
• Wybrane polskie publikacje meta-teoretyczne dotyczące
informatologii jako nauki (w kolejności chronologicznej)
• (Dembowska 1965, 1974, 1991), (Leska, Leski 1972), (Górski 1977),
(Pindlowa 1984, 1994, wybrane fragmenty), (Ratajewski 1994), (Ścibor
red. 1998), (Cisek 2002, 2009), (Sosińska-Kalata 2007, 2013), (Janiak
2010)
43
METODOLOGIA
INFORMATOLOGII Charakterystyka ogólna. Główne paradygmaty i
metodologie informatologii. Wybrane metody.
44
Co to jest metodologia? Znaczenie przyjęte na potrzeby naszych zajęć
• Metodologia jest to sposób poznawania świata akceptowany
w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmujący m.in.:
• paradygmaty, podstawowe wytyczne, założenia,
• metody badawcze,
• techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego,
• techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,
• formy i standardy prezentacji wyników,
• reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej
sprawdzalności badań.
45
Co to jest metoda (naukowa)?
• Metoda = sposób postępowania –
• określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne
• powtarzalny, systematyczny,
• stosowany celowo i świadomie,
• zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy
postępować)
• Metoda = „określony, powtarzalny i wyuczalny sposób –
schemat lub wzór – postępowania, świadomie skierowanego
na realizację pewnego celu poprzez dobór środków
odpowiednich do tego celu”
• Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 19
46
Co to jest metoda (naukowa)? [cd.]
• Metoda naukowa = „sam tok operacji przy stawianiu
zagadnień, ich rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i
systematyzowaniu odpowiedzi, bądź także zespół założeń
przyjętych jako ramy lub wytyczne badania (…), bądź
wreszcie ogół czynności i środków zastosowanych do
sprawnego osiągnięcia rezultatów badania” • Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja
nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 202
• Metody danej nauki = „ogólnie pojmowane schematy
poszczególnych czynności badawczych – bądź faktycznie
stosowane w jakiejś nauce, bądź w niej zalecane” • Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 21
47
Polskie publikacje „ogólnometodologiczne”
z zakresu informatologii
• KROCHMALSKA, Jadwiga (2004). Przegląd publikacji na temat metod
badań stosowanych w nauce o książce, bibliotece i informacji naukowej
(w kontekście ostatniej książki Jerzego Ratajewskiego). W: W kręgu
książki, biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-
Kwaśniewicz. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 95-
116.
• RATAJEWSKI, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne
informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego.
• ŚCIBOR, Eugeniusz (1976). Przegląd metod badawczych stosowanych
w nauce o informacji. W: Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o
informacji naukowej. Pod red. Stanisława Kubiaka. Poznań:
Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, s. 97-101.
48
Sytuacja metodologiczna
informatologii jest skomplikowana [omawiamy tylko na studiach 2. stopnia]
Dlaczego?
Ze względu na specyfikę przedmiotu i pola
badawczego informatologii W obszarze zainteresowań informatologii znajdują się obiekty o
różnym statusie ontologicznym i epistemologicznym (por. koncepcja
trzech światów Poppera – zastosowanie w informatologii), tzn.
inaczej istnieją i przypuszczanie inaczej trzeba je badać
49
Sytuacja metodologiczna
informatologii jest skomplikowana c.d. [omawiamy tylko na studiach 2. stopnia]
Ze względu na genezę i „spory
paradygmatyczne”
W informatologii istnieją dwa główne paradygmaty
tzw. pozytywistyczny, zorientowany na systemy, zasoby i źródła
informacji, porządkowanie, reprezentowanie i wyszukiwanie ich
zawartości
tzw. humanistyczny, zorientowany na człowieka w świecie
informacji, użytkownika
50
Sytuacja metodologiczna
informatologii jest skomplikowana c.d. [omawiamy tylko na studiach 2. stopnia]
Ze względu na charakter i rodzaje związków z
innymi naukami oraz multidyscyplinarność
Dodatkowo – „Questions drive methods, and
define the field” (Dillon 2007), czyli – należy zacząć
od sformułowania „wielkich pytań” dla
informatologii – a metody badań są wobec nich
wtórne?
51
Trzy metodologie / strategie badań w
informatologii – ilościowa, jakościowa i mieszana [szerzej omawiamy na studiach 2. stopnia, na studiach 1. stopnia tylko
sygnalnie]
Cisek, Sabina (2013). Analiza danych jakościowych we współczesnej
informatologii. http://www.slideshare.net/sabinacisek/analiza-danych-
jakociowych-we-wspczesnej-informatologii
Cisek, Sabina (2013). Metodologia jakościowa we współczesnej
informatologii. Wybrane aspekty. Przegląd Biblioteczny t. 81, z. 3, s.
299-310. [Preprint dostępny na ResearchGate
http://www.researchgate.net/profile/Sabina_Cisek/publications]
Cisek, Sabina (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o
informacji i bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki,
informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku.
[CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
UJ. http://hdl.handle.net/10760/15393
52
Wybrane metody w informatologii
Badanie w działaniu (Action research)
Wilson, Tom D. (1982). Nowy paradygmat badań w dziedzinie
informacji naukowej: badanie przez działanie. Zagadnienia Informacji
Naukowej 1982 nr 1 (40), s. 57-74. Dostęp także w Bibliologicznej
Bibliotece Cyfrowej
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=161&dirids=1
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (Critical literature
review)
Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w
nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd
Biblioteczny vol. 78 nr 3, s. 273-284. Dostęp także w Bibliologicznej
Bibliotece Cyfrowej
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=489&dirids=1
53
Wybrane metody w informatologii [cd.]
Metoda delficka (Delphi method)
Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o
informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji
Naukowej nr 1 (93), s. 25-32. Dostęp także w Bibliologicznej
Bibliotece Cyfrowej
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=586&dirids=1
Metoda etnograficzna (Ethnography)
Kruszewski, Tomasz (2008). Etnografia i jej wybrane zastosowania w
badaniach bibliologicznych. Przegląd Biblioteczny, R. 76 z. 3, s. 405-
417. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=445
54
Wybrane metody w informatologii [cd.]
Metoda informetryczna i pokrewne
Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego – Bibliometria
http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_wrapper&view=wrap
per&Itemid=97
Nowak, Piotr (2006). Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane
zastosowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.
Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i
problemy. Kraków: Universitas.
Skalska-Zlat, Marta (2004). Cybermetria, netometria, webometria –
nowe pojęcia i zadania informetrii. W: Przestrzeń informacji i
komunikacji społecznej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 159-168.
publikacje prof. Barbary Stefaniak
55
Wybrane metody w informatologii [cd.]
Metoda Sense-Making
Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych
użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making [Research on
Information Behavior of Library Users: Sense-Making Methodology].
W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników.
[CD-ROM]. Kraków: Instytut INiB UJ.
Dostęp także online: http://hdl.handle.net/10760/13708,
https://www.academia.edu/7443909/Badanie_zachowan_informacyjn
ych_uzytkownikow_bibliotek_metodologia_Sense-Making
56
Wybrane metody w informatologii [cd.]
Metoda teorii ugruntowanej (Grounded theory)
Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji –
wybrane aspekty. W: Próchnicka, Maria; Korycińska-Huras,
Agnieszka (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka,
biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne na przestrzeni
dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239. [Dostęp także na ResearchGate
http://www.researchgate.net/publication/259867054_Teoria_ugruntowana_w_nauce_o
_informacji_-_wybrane_aspekty__Grounded_Theory_in_Information_Science_-
_Selected_Aspects]
Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane
zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i
bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80 nr 1.
57
Wybrane metody w informatologii [cd.]
Studium przypadku (Case study)
Cisek, Sabina; Próchnicka, Maria (2011). Metoda studium przypadku
(case study) w badaniach kultury informacyjnej (Information Literacy)
na przykładzie projektu EMPATIC.
http://www.slideshare.net/sabinacisek/metoda-studium-przypadku-w-
badaniach-kultury-informacyjnej-final
Głowacka, Ewa (1986). Metoda "case study" w badaniach i
dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd
Biblioteczny 1986 z. 1, s. 25-32. Dostęp także w Bibliologicznej
Bibliotece Cyfrowej
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1
58
BIBLIOGRAFIA Publikacje w językach polskim i angielskim, w tym –
starsze, o znaczeniu głównie historycznym
59
Bibliografia 1
• Belkin, Nicholas J. (1990). The cognitive viewpoint in information science. Journal of Information Science vol. 16 nr
1, s. 11-16.
• Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania metanaukowe. W: Od książki dawnej
do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia bibliologii polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56.
http://hdl.handle.net/10760/11098
• Cisek, Sabina (2013). Metodologia jakościowa we współczesnej informatologii. Wybrane aspekty. Przegląd
Biblioteczny t. 81, z. 3, s. 299-310.
• Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa:
Wyd. SBP.
• Dembowska, Maria (1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji nr 6, s.
3-5.
• Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i problematyka badań w
Polsce. Warszawa: IINTE.
• Dillon, Andrew (2007). LIS as a Research Domain: Problems and Prospects. Information Research vol. 12 nr 4.
http://InformationR.net/ir/12-4/colis/colis03.html
• Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze. Aktualne Problemy Informacji i
Dokumentacji t. 22 nr 4, s. 27-29.
• Ingwersen, Peter (1996). Cognitive perspective of information retrieval interaction: elements of a cognitive IR
theory. Journal of Documentation vol. 52 nr 1, s. 3-50.
60
Bibliografia 2 • Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika
zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina wiedzy. Zagadnienia
Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28.
• Majewski, Zygmunt (1976). Dokumentacja – informacja naukowa – informatologia. Aktualne
Problemy Informacji i Dokumentacji t. 21 nr 3, s. 6-7.
• Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej. Z
pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków:
Universitas.
• Piróg, Wojciech (1977). Zagadnienia informacji i dokumentacji naukowej. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.
• Próchnicka, Maria (1991). Informacja a umysł. Kraków: Universitas.
• Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji
naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Sapa, Remigiusz (2007). Wybrane aspekty komunikacji naukowej w informacji naukowej i
bibliotekoznawstwie w Polsce. Zagadnienia Naukoznawstwa nr 1 (171), s. 91-106.
• Sapa, Remigiusz (2009). Metodologia badań obszaru pośredniczenia w komunikacji naukowej z
perspektywy nauki o informacji. Kraków: Wydawnictwo UJ.
61
Bibliografia 3
• Sosińska-Kalata, Barbara (1999). Modele organizacji wiedzy w systemach wyszukiwania informacji o
dokumentach. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
• Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów
informacyjnych. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
• Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W: Studia z
informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119.
• Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia
Informacji Naukowej nr 2.
• Ścibor, Eugeniusz red. (1998). Informacja naukowa w Polsce: tradycja i współczesność. Olsztyn: Wyższa
Szkoła Pedagogiczna.
• Woźniak, Jadwiga (1997). Kognitywizm w informacji. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 2, s. 3-16.
• Zins, Chaim (2007a). Classification Schemes of Information Science: Twenty-Eight Scholars Map the Field.
Journal of the American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 5, s. 645-672.
• Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science. Journal of the American Society for Information
Science and Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350.
• Zins, Chaim (2007c). Conceptual Approaches for Defining Data, Information, and Knowledge. Journal of the
American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 4, s. 479-493.
• Zins, Chaim (2007d). Knowledge Map of Information Science. Journal of the American Society for Information
Science and Technology vol. 58 nr 4, s. 526-535.
62