11

Temiz Üretim ve Eko-VerimlilikProf.Dr. Göksel N. Demirer

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

UNIDO Eko-Verimlilik Programı

UNIDO, TTGV

5 Mart 2009, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri6 Mart 2009, Nigde Ticaret ve Sanayi Odası, Niğde

12 Mart 2009, Adana Sanayi Odası, Adana

22

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

ÇİP ÜRETİMİ

33

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Endüstriyel süreç

Hammadde Ürün

AtıklarDiğer girdiler

Arıtma

Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj

ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ

“Sürdürülebilirlik” kavramıbu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir ?

44

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ?Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı, UNEP).

Ya da diğer bir deyişle:

Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi. Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması.

55

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?Ürün/hizmet kalitesi

ve verimlilik

İşçiler/Halk/Tüketiciler/Gelecek kuşaklar üzerindeki

Çevresel Riskler

Üretim/Arıtma/SağlıkMaliyetleri

ve

66

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNiÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ

TEMİZ ÜRETİM (TÜ) ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ

TÜ≡ KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI

ATIK MİKTARI

VERİMLİLİK

77

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi

Seyreltme

Arıtma

Geri Dönüşüm

TemizÜretim

1960Kirlilik Kontrolü

1990Kirlilik ÖnlemeTemiz Üretim

Sürdürülebilir Atık ya da Çevre Yönetimi

88

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları1990 yılında bu yana:

√ 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş

ve

√ 217 milyon kWh enerji tasarrufuna√ 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna √ 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa

yol açmıştır.

99Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından getirilmiştir.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramıTÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.

İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır.

10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.

Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte, Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.

1010

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, √ Ekoverimlilik, √ Atık Denetleme, √ Enerji Denetleme, √ Risk Denetleme, √ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, √ Çevresel Etki Değerlendirme, √ Yaşam Döngüsü Analizi, √ Teknoloji Değerlendirme, √ Kimyasal Değerlendirme, √ Endüstriyel Ekoloji, √ Çevre için Tasarım, √ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma, √ Çevre Yönetim Sistemleri, √ Çevresel Performans Değerlendirmesi

1111

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için:

Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması

Enerji ve su kullanımını azaltması

gereklidir.

Toksik atık miktarını azaltması

Geri-kazandığı atık miktarını arttırması

Enerji kullanımını azaltması

Ürün dayanıklılığını arttırması

Ekoverimli Üretim

1212

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Eko-Verimlilik

Eko-Tasarım Temiz Üretim

Yönetim AraçlarınınBelirlenmesi ve Eko-

Verimlilik Olanaklarının Seçimi

Toplam Kalite Yönetimi

Yaşam DöngüsüAnalizi

Çevre Yönetim Sistemleri

(EMAS, ISO 14000)

Çevresel Maliyet Yönetimi

Çevresel Muhasebe ve Denetim

İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

Ekoverimliliğin Kavramsal Çerçevesi

1313

1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı

2. Bilinçli Atık Yönetimi

3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu

4. Su Tasarrufu

5. Enerji Tasarrufu

Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kütle (materyal) dengesi yaklaşımı ve ilgili kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki

konularda gelişmeler sağlanabilir:

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

1414

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Ω Veri toplama

Ω Nerede ve neden atık üretiyoruz ?

Ω Temiz Üretim Seçeneklerinin Belirlenmesi

Ω Fizibilite

Ω Uygulama

Ω Kontrol, süreklilik, ÇYS

BİR TEMİZ ÜRETİM PROJESİNİN BİLEŞENLERİ:

•Kütle Dengesi•Enerji Dengesi•Maliyet ve Güvenlik

1515

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

MATERYAL AKIM ANALİZİ

boya

tiner

tiner

uygulama

temizleme

atık boya

patlayıcı

kullanılmış tiner

yüzeydeki kuru boya

buharlaşan solvent

Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar

1616

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

ØØ Hangi atHangi atıık ve emisyonlar oluk ve emisyonlar oluşşmaktadmaktadıır ?r ?ØØ Hangi hammaddeler kaybolmaktadHangi hammaddeler kaybolmaktadıır ?r ?ØØ Bu nerede ve nasBu nerede ve nasııl meydana gelmektedir ?l meydana gelmektedir ?ØØ ZayZayııf noktalar nelerdir ?f noktalar nelerdir ?ØØ İİyileyileşştirme potansiyeli nerelerdedir ? tirme potansiyeli nerelerdedir ? ØØ Hangi maddeler yeniden kullanHangi maddeler yeniden kullanıılabilir ?labilir ?

MATERYAL AKIM ANALİZİMadde ve enerji kullanımının detaylı analizi

1717

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Ø Üretim proseslerinde, ham madde ve enerji kayıplarının meydana geldiği pekçok nokta vardır.

Ø Bu noktalar aynı zamanda çevresel ve ekonomik olarak “zayıf” noktalardır.

Ø Materyal akım analizi malzeme kayıplarının gerçekleştiği noktaları ve bu kayıpların miktarlarınıbelirlemede kullanılan bir araçtır.

1818

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Ø “Mevcut En İyi Teknikler” ile yapılacak bir karşılaştırma, değerlendirilen proses ya da tesisin “zayıf” noktalarınıortaya koyar.

Ø Materyal Akım Analizi atık ve emisyonlar kaynaklı “üretim maliyetleri” de ortaya koyar.

Ø Eko-verimlilik:

Ham maddelerin verimli kullanılması ve emisyonların azaltılması.

1919

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Önleyici Entegre Çevre Koruma

Atık ve emisyonların azaltılması Atık ve emisyonların yeniden kullanılması

Seviye 1 Seviye 3Seviye 2

Biyolojik döngülerKaynakta azaltma Tesis içi geri dönüşüm Tesis dışı geri dönüşüm

Ürün Modifikasyonu

ProsesModifikasyonu

Yapılar Materyaller

İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik

Çevre Yönetimi

Yeni Ham Madde Seçimi

Yeni Teknoloji Seçimi

TEMİZ ÜRETİM STRATEJİLERİ

2020

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Success StoriesPlease find below a selection of some of our cleaner production success stories. Status is end of the year 2006:

ARMENIAEstablishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more...

BULGARIAThe official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more...

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATITEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ

Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan

Kaynak: http://www.unido.org/index.php?id=o4545

2121

Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik Koşullarının GeliştirilmesiÖzbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN

26 firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı.İkisi Taşkent Üniversitesi’nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜMerkezi tarafından eğitildi.

2006 yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar:⇒ İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3 ⇒ Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kW ⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3 ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 41.029 ton

Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar:⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl ⇒ Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl ⇒ Hava Emisyonlarında Azalma: 3.172 kg/yıl

İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi Tel. +998-71-1391847, Faks: +998-71-1391847

2222

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ’NDE

GERÇEKLEŞTİRİLENTEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARI

2323

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ PROJELERE ÖRNEKLER:

√ Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, vd. Üretimi) Temiz Üretim Olanaklarının Belirlenmesi

√ Arıtılmış Atıksu ve Arıtma Çamurlarının Tarımda Yeniden Kullanılması

√ Sürdürülebilir İnovasyon için Mikroeğitim

√ Organik Atıklardan Biyoürün ve Biyoenerji Eldesi

√ Yerel Yönetimler için Bütünsel Önleyici Çevre Yönetimi

√ KOBİ’lerde İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

2424

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA İŞBİRLİĞİYAPILAN KURULUŞLAR

√ Villenova University, Pennsylvania, USA.√ Delft University of Technology, Delft, The Netherlands.√ Rheinisch Westfälische Technische Hochschule, Aachen, Germany.√ Technical University of Catalonia, Barcelona, Spain.√ Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden.√ Universitaet Stuttgart, Stuttgart, Germany.√ Technical University of Braunschweig, Braunschweig, Germany. √ Regional Activity Centre for Cleaner Production, Mediterranean Action Plan, UNEP, Barcelona, Spain.√ University of Girona, Spain.√ TTGV√ UNIDO

2525

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

AKADEMAKADEMİİK YAYINLAR:K YAYINLAR:

2626

http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/

Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyelgelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızlaazalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.

Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zamaniçinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunlarıküresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitlidoğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.

ØØAnasayfaAnasayfaØØTemizTemiz ÜÜretimretimØØTemizTemiz ÜÜretimretim AraAraççlarlarııØØTemizTemiz ÜÜretimretim SSöözlzlüüğğüüØØEndEndüüstriyelstriyelUygulamalarUygulamalarØØİİlgililgili KurumlarKurumlarØØYararlYararlıı KaynaklarKaynaklarØØİİletiletişşimim

AnasayfaAnasayfa | | TemizTemiz ÜÜretimretim | | TemizTemiz ÜÜretimretim AraAraççlarlarıı | | TemizTemiz ÜÜretimretim SSöözlzlüüğğüü | | ÖÖrnekrnek UygulamalarUygulamalar | | İİlgililgili KurumlarKurumlar | | YararlYararlııKaynaklarKaynaklar

Prof. Dr. GProf. Dr. Gööksel Demirerksel DemirerOrtaOrta DoDoğğuu TeknikTeknik ÜÜniversitesiniversitesi

ÇÇevreevre MMüühendislihendisliğğii BBööllüümmüü

TTÜÜRKRKÇÇE E İİNTERNET SAYFASINTERNET SAYFASI

2727

Presentation and Discussions of the Term Projects13-14

Life Cycle Assessment (LCA) 12

Environmental Performance Indicators11

Guest Speaker10

Environmental Management Systems9

Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing8

Waste Reduction Audit: Methodology 7

Cleaner Production Success Stories from Small and Medium Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, andService Sectors

6

Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green procurement; Design for Environment; Energy Audit)

5

Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact Assessment; Life Cycle Analysis)

4

Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner Production

3

Historical Development of Waste ManagementElements of Cleaner Production

2

Introduction1

TopicWeek No

EnvE 428 Temiz Üretim/Kirlilik Önleme Dersi

2828

Middle East TechnicalUniversity

Regional Activity Centre for Cleaner Production

Ministry of Environment and Forestry

Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the

Turkish IndustryWorkshop and Short Course

Middle East Technical University Department of Environmental Engineering

Workshop Series

31 March-2 April 2008Middle East Technical UniversityCulture and Convention Center

Ankara, Turkey

ÇÇEEŞİŞİTLTLİİ ETKETKİİNLNLİİKLER:KLER:

2929

TEŞEKKÜRLERProf. Dr. Göksel N. DemirerÇevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik ÜniversitesiTel: 210 58 67, 210 26 41Faks: 210 26 46e.posta: goksel@metu.edu.tr