temel dİnİ bİlgİler ders kİtabi

İMAM-HATİP LİSELERİ

TEMEL DİNÎ BİLGİLER

DERS KİTABI

YAZARLAR

Ahmet EKŞİAli Sacit TÜRKERAhmet MEYDANRamazan ŞAHAN

Kadir ADIYAMANDr. Hasan ÖZKET

DEVLET KİTAPLARIBİRİNCİ BASKI................., 2010

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ................................................................................. : 4830DERS KİTAPLARI DİZİSİ ...................................................................................... : 1421

10.06.Y.0002.3972

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz.

Editör : Ekrem ÖZBAY

Dil Uzmanı : Dr. Secaattin TURAL

Görsel Tasarım : Ertuğrul ÇAKIR

Dilek ANDER

Emre ANDER

Rehberlik Uzmanı : Erdal USLUER

Program Geliştirme Uzmanı : Dr. Yalçın BAY

Eğitim Teknolojisi Uzmanı : Ahmet KOPMAZ

Veysel KUBAT

ISBN: 978-975-11-3337-3

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulunun 01.12.2009 gün ve 222 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Yayımlar Dairesi Başkanlığının 03.03.2010 gün ve 873

sayılı yazısı ile birinci defa 91.900 adet basılmıştır.

..MMUSTAFA KEMAL ATATURK

VII

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE: DİN KAVRAMI VE İSLAM DİNİ1. Din Nedir? .......................................................................................................................................... 102. İnsanlık Tarihinde Din Olgusu ........................................................................................................... 113. İnanmanın Çeşitli Biçimleri ............................................................................................................... 124. Din-Birey İlişkisi ................................................................................................................................ 145. Din-Toplum İlişkisi ............................................................................................................................ 156. Yeryüzünde Belli Başlı Dinler ........................................................................................................... 16 6.1. Kabile Dinleri ............................................................................................................................ 17 6.2. Doğu Asya Dinleri ..................................................................................................................... 17 6.3. Hint Dinleri ................................................................................................................................ 19 6.4. Vahye Dayalı Dinler .................................................................................................................. 22

2. ÜNİTE: İSLAM’DA İMAN ESASLARI1. İman Kavramı ..................................................................................................................................... 292. İslam’da İmanın İfadesi: Kelime-i Tevhit ve Kelime-i Şehadet ......................................................... 303. İslam’da Temel İman Esasları ............................................................................................................ 31 3.1. Allah’a İman .............................................................................................................................. 32 3.2. Meleklere İman .......................................................................................................................... 38 3.3. Kitaplara İman ........................................................................................................................... 42 3.4. Peygamberlere İman ................................................................................................................. 43 3.5. Ahiret Gününe İman .................................................................................................................. 44 3.6. Kaza ve Kadere İman ................................................................................................................ 48

3. ÜNİTE: İSLAM’DA İBADET1. İbadet Kavramı ................................................................................................................................... 552. Niçin İbadet Edilir? ............................................................................................................................ 563. İbadetin İlkeleri ve Kapsamı ............................................................................................................. 574. İnanç - İbadet İlişkisi .......................................................................................................................... 615. Temizlik - İbadet İlişkisi ..................................................................................................................... 62 5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) ..................................................................................................... 63 5.2. Teyemmüm ................................................................................................................................ 64 5.3. Beden ve Mekân Temizliği ........................................................................................................ 656. Namaz İbadeti .................................................................................................................................... 677. Ramazan Ayı ve Oruç ........................................................................................................................ 748. Zekât İbadeti ....................................................................................................................................... 779. Hac İbadeti ve Yapılışı ....................................................................................................................... 8010. İbadet Mekânı: Kâbe ........................................................................................................................ 8311. Kurban .............................................................................................................................................. 8412. Salih Amel (Yararlı İşler) de İbadettir. ............................................................................................. 8513. Dua ve Tövbe ................................................................................................................................... 8614. İbadetlerin Birey ve Topluma Kazandırdıkları ................................................................................. 88

4. ÜNİTE: VAHİY SÜRECİ VE KUR’AN1. Vahiy Kavramı .................................................................................................................................... 932. Vahiy Süreci ...................................................................................................................................... 94 2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar .............................................................. 94 2.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel Nitelikleri ..................................................................................... 97 2.3. Kur’an’ın İndiriliş Süreci .......................................................................................................... 983. Kur’an’la İlgili Kavramlar ................................................................................................................. 1004. Kur’an’ın Ana Konuları ..................................................................................................................... 1065. Kur’an’ın Eğitici Özellikleri .............................................................................................................. 111

VIII

5.1.Kur’an İyiye Yönlendirir ve Kötülükten Sakındırır. .................................................................. 111 5.2. Kur’an Kamil İnsan Modeli Sunar. ........................................................................................... 112 5.3. Kur’an Aklı Kullanmayı ve Öğrenmeyi Öğütler. ...................................................................... 1136. Kur’an’ın Kültürümüzdeki Yeri ......................................................................................................... 114

5. ÜNİTE: PEYGAMBERLİK VE SON PEYGAMBER HZ. MUHAMMED1. Nebî Resul ve Peygamber Kavramları ............................................................................................... 1212. İnsanlığın Peygamberlere Olan İhtiyacı ............................................................................................. 1223. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri ........................................................................ 1234. Peygamberlerin Ortak Nitelikleri ....................................................................................................... 1245. Tevhidin Son Elçisi Hz. Muhammed ................................................................................................. 1276. Toplum Önderi Hz. Muhammed ........................................................................................................ 128 6.1.Mekke’de Hz. Muhammed ......................................................................................................... 129 6.2.Medine’de Hz. Muhammed ........................................................................................................ 1337. Kuran’ın Diliyle Hz. Muhammed ...................................................................................................... 1358. Hz. Muhammed’in örnekliği: Sünnet ................................................................................................. 137

6. ÜNİTE: İSLAM VE AHLAK1. Ahlak Kavramı ................................................................................................................................... 1422. İslam Ahlakının Kaynağı: Kur’an ve Sünnet .................................................................................... 1433. İslam’ın Öngördüğü Bazı Temel Ahlak İlkeleri ................................................................................. 144 3.1. Doğruluk ve Adalet .................................................................................................................... 145 3.2. İyilik Etmek ............................................................................................................................... 148 3.3. Cömertlik ................................................................................................................................... 149 3.4. Merhamet ................................................................................................................................... 151 3.5. Sevgi ve Saygı ........................................................................................................................... 152 3.6. Barış ve Hoşgörü ...................................................................................................................... 1554. Ahlaki Görevlerimiz ........................................................................................................................... 156 4.1. Ana Baba ve Akrabalarımıza Karşı Görevlerimiz ..................................................................... 156 4.2. Komşularımıza ve Topluma Karşı Görevlerimiz. ...................................................................... 158 4.3. Vatana Karşı Görevlerimiz ........................................................................................................ 1605. İslam Ahlakına Aykırı Davranışlar .................................................................................................... 161 5.1. Yalan, Gıybet ve İftira ................................................................................................................ 161 5.2. Hile Yapmak ve Dolandırıcılık .................................................................................................. 163 5.3. Kötü Zanda Bulunmak ............................................................................................................... 164 5.4. Başkasının Özel Hayatını Araştırmak ........................................................................................ 165 5.5. Başkalarıyla Alay Etmek ........................................................................................................... 166 5.6. Kibir ve Haset ............................................................................................................................ 167 5.7. İçki ve Kumar ............................................................................................................................ 168 5.8. Hırsızlık ve Rüşvet ................................................................................................................... 170

7. ÜNİTE: İSLAM, HAYAT VE BİLİM1. İslam’ın Dünya Hayatına Bakışı ........................................................................................................ 1742. İslam’da Çalışma ve Helal Kazancın Önemi ..................................................................................... 1753. İslam ve Çevre Bilinci ........................................................................................................................ 1774. İslam ve Sanat .................................................................................................................................... 1785. İslam ve Bilim .................................................................................................................................... 1806. Temel İslam Bilimleri ......................................................................................................................... 1827. Meşhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katkıları .............................................................................. 185

SÖZLÜK ................................................................................................................................................ 189KAYNAKÇA .......................................................................................................................................... 192

9

ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM

1. “Din, vahiy ve kutsal kitap” kelimelerinin anlamlarını öğreniniz.

2. Birden çok din nasıl ortaya çıkmış olabilir? Düşününüz.

3. Dinin hayatımızdaki önemi üzerinde büyüklerinizle konuşunuz.

Din Kavramı ve İslam Dini1. ÜNİTE


10

1. ÜNİTE

1. Din Nedir?

Din, sözlükte itaat, hesap, sorumluluk ve hüküm an-lamlarına gelir. Terim olarak din, akıl sahibi insanları kendi özgür iradeleriyle iyiye ve doğruya yönelten ve onların mut-luluğunu amaçlayan kurallar bütünüdür. Bu kuralların ba-şında inanç esasları, ibadetler ve ahlak ilkeleri gelmektedir.

İnsan maddi yö nüyle yeme, içme, temiz hava ve gi-yinmeye ihtiyacı olduğu gibi manevi yönüyle de inanmaya ihtiyacı vardır. İnsanda yeme, içme ve barınma gibi biyolojik ihtiyaçlar nasıl doğuştan geliyorsa din duygusu da doğuştandır.

Dinin, yaratılışın bir gereği (fıt-ri) olduğu Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Sen yüzünü hanîf olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çe-vir. Allah’ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur; fakat insanların çoğu bilmezler.”1 Bu ayette bütün insanların, Allah (c.c.)2’ın Hz. Âdem’den itibaren

bildirdiği tevhit inancını benimsemeye yatkın olarak yaratıldığı anlaşılmaktadır. Ancak zamanla din duygusu, aile ve çevrenin de etkisiyle farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Peygamberimiz (s.a.v.)3 bu durumu şöyle ifade etmiştir: “Dünyaya gelen her insan fıtrat üzere (tek Allah’a inanma eğilimin-de) doğar; sonra anne ve babası onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar.”4

İnsan her zaman yüce ve kudretli bir varlığa güvenme, ona sığınma ve ondan yardım dileme ihtiyacı hisseder. Bu sığınma ve güvenme duygusu din ile karşılanır.

Allah, insanı diğer varlıklardan farklı ve üstün yaratmıştır. Bu, bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Biz hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, karada ve denizde taşıdık. Ken-dilerine güzel güzel rızıklar verdik. Yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan cidden üstün kıldık.”5 Allah insana akıl vermiştir. İnsan, aklı sayesinde düşünebilir, iyiyi kötüden, doğruyu yan-lıştan ayırt edebilir. Özgür iradesi ile iyi ve doğru olanı seçer. Bütün bu özelliklerinden dolayı insan dinin muhatabıdır.

İlahî dinler inanç ve davranış planında, Allah’ın bir ve var olduğu üzerine kuruludur. İslam dini de bunu tevhit vurgusu ile her alanda öne çıkarmaktadır. İslam, kesinlikle Allah’ın varlığına ve birliğine inanmayı ister. Ona hiçbir şeyi ortak koşmamayı ve sadece ona kulluk edip ancak ondan yardım dilemeyi emreder.

1 Rûm suresi, 30. ayet.2 Celle celaluhu: Şanı yüce.3 Sallallahu aleyhi ve sellem: Allah’ın rahmet ve selamı üzerine olsun.4 Müslim, Kader, 22-25.5 İsrâ suresi, 70. ayet.

Din kavramı size neler çağrıştırmaktadır?

ÖRNEKLER BULALIM

“Din, insanı iyiye, güzele, doğruya yönlendirir.” yargısını destekleyecek örnekler bulunuz.

Din merhametli olmayı öğütler..........................................................….....................................................….....................................................

Ö

“D

11

Din Kavramı ve İslam Dini

2. İnsanlık Tarihinde Din Olgusu

İnsanlık tarihi çeşitli yönleriyle incelendiğinde, insanın yaşadığına dair bilgilere ulaşılan her zaman ve mekânda din gerçeği ile karşılaşılmaktadır. Örneğin, arkeolojik kazılardan elde edilen bilgiler, ilahî kitaplar, diğer yazılı kaynaklar ve toplumların kültürlerinde yoğun olarak dinî motifler bulunmaktadır. Nitekim Kur’an’da, tarihin her döneminde dinin var olduğu şöyle ifade edilmiştir: “...Her millet için mutlaka bir uyarıcı (peygamber) bulunmuştur.”1

İnsan, akıl sahibi ve inanan bir varlıktır. Bu özelliği ile evrendeki diğer varlıklardan farklı davra-nışlar ortaya koymaktadır. Buna bağlı olarak din, tarih boyunca birey ve toplumlarda etkisini gösteren bir olgu olarak devamlı var olmuştur.

İslam’a göre, dini gönderen Allah’tır. Allah evreni ve insanı yaratmış, insanı doğ-ruya yönlendirecek kitaplar ve peygamber-ler göndermiştir. Bu peygamberler, insanları herşeyin yaratıcısı olan Allah’ın birliğine inanmaya çağırmışlardır. Peygamberlere gelen tevhit ilkesi, zaman içerisinde insanlar tarafından farklı şekillerde yorumlanmıştır. Bazı toplumlar da peygamberlerin bildirdik-leri bu temel ilkeleri zamanla unutmuşlar-dır. Bunun üzerine Allah tekrar peygamber göndermiştir. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “İnsanlar tek bir ümmet idi. Sonra Allah, müjdeleyici ve uyarıcı olarak peygamberleri gönderdi. İnsanlar arasında, anlaşmazlığa düştük-leri hususlarda hüküm vermeleri için on-larla beraber hak yolu gösteren kitapla-rı da gönderdi. Ancak kendilerine kitap verilenler, apaçık deliller geldikten sonra, aralarındaki kıskançlıktan ötürü dinde anlaşmazlığa düştüler. Bunun üzerine Allah iman edenlere, üzerinde ihtilafa düştükleri gerçeği izniyle gösterdi. Allah dilediğini doğru yola iletir.”2

Tarih boyunca çeşitli toplumlarda zaman zaman kötülük ve haksızlıklar yaygınlaşmış, ahlaki değerler zayıflamıştır. Böylesi toplumlarda insanlar, Allah’ın buyruklarını dikkate almamış, onun gösterdiği yoldan ayrılmışlardır. Güneş, Ay, yıldız, ateş ve putlar gibi çeşitli varlıkları tanrı edinmiş-lerdir. Böylece farklı dinler ortaya çıkmıştır. 1 Fâtır suresi, 24. ayet.2 Bakara suresi, 213. ayet.

Eski bir mabet resmi

12

1. ÜNİTE

3. İnanmanın Çeşitli Biçimleri

İnanmak, insanoğlunun doğuştan itibaren taşıdığı ve farklı şekillerde ifade edip yaşattığı bir duygudur. Bu duyguyu ifade etmedeki farklılıklar, değişik inanma biçimlerini doğurmuştur. İnsanlar kimi zaman vahiy kaynaklı bir dine yönelmiş kimi zaman da değişik düşüncelerden kaynaklanan anlayışları din olarak kabul etmiştir.

Vahye dayalı olan inanç biçimi; neye, nasıl inanılacağını açıklamıştır. Vahiy, nelere inanacağı-mız, peygamberler de inancımızı nasıl hayata yansıtacağımız konusunda bizlere rehberlik etmişler-dir. Buna rağmen insanların neye, nasıl inanacakları hususunda farklılıklar olmuştur. Böylece tarih boyunca tanrı inancı konusunda monoteizm, politeizm, gnostisizm, agnostisizm ve ateizm gibi çeşitli inanç biçimleri ortaya çıkmıştır.

Monoteizm (Tek Tanrıcılık), Tanrı’nın varlığı ve birliğini savunup eşi ve benzeri bulunma-dığına inanmaya monoteizm veya tek tanrıcılık denir. Tek tanrıcılığın İslam düşüncesindeki karşılığı Allah’ı birlemek anlamına gelen tevhittir. Tevhit inancına göre kâinatı ve içindeki her şeyi yaratan ve onları yaşatan Allah’tır. Allah, mutlak güç ve kudret sahibidir. O, sonsuz bilgisi ve gücüyle evrende-ki her şeye hükmeden bir ilahtır. Allah, her şeyi işiten, gören, başlangıcı ve sonu olmayan (ezelî ve ebedî), yarattıklarına karşı sonsuz merhamet gösteren ve onları seven bir varlıktır.

Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam, vahye dayalı dinler olup tek tanrı inancına sahiptir. Ancak bu dinler içinde, tek tanrı inancını bugüne kadar en saf ve sade şekliyle koruyan din, İslam olmuştur. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de tek tanrı inancını şu şekilde ifade eder: “De ki: O Allah birdir. Allah sameddir (Hiçbir şeye muhtaç olmayıp her şey ona muhtaçtır.). O doğurmamış ve doğmamış-tır. Onun hiçbir dengi yoktur.”1

Politeizm (Çok Tanrıcılık), birçok tanrının varlığına inanmak demektir. Politeizme göre ev-rende birden fazla tanrı vardır ve bu tanrıların farklı görevleri bulunmaktadır.

Eski Yunan, Mısır, Roma ve İslam öncesi Arap Yarımadası’nda çok tanrıcılık yaygındı. Antik Yunan’da gök, savaş ve barış tanrısı, güneş ve aşk tanrısı gibi çeşitli tanrıların bulunduğuna inanı-lırdı. Arap Yarımadası’nda da her kabilenin tanrısal bir güçle donatıldığına inanılan çeşitli putları bulunmaktaydı.

1 İhlâs suresi, 1-4. ayetler.

DEĞERLENDİRELİM

“Dünyayı dolaşınız; duvarsız, edebiyatsız, yasasız, servetsiz kentler bulacaksınız; fakat mabutsuz ve mabetsiz kent bulamayacaksınız.”

Plutharkos (Pülütarkos)

Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, s. 20.

Yukarıdaki sözden anladıklarınızı arkadaşlarınızla değerlendiriniz.

D

13


Çok tanrıcılık inancını benimseyenler Tanrı’nın yaratıcı ve güçlü olduğunu kabul etmekle bir-likte; Tanrı’dan başkasına olağanüstü güç atfederek ondan yardım beklerler. Daha çok güneş, ay ve yıldız gibi gök cisimlerinin yanı sıra bazı doğa güçleri ile canlı ve cansız varlıkları tanrılaştırırlar. İslam dini, çok tanrıcılığı Allah’a şirk koşmak olarak değerlendirmiştir.

Gnostisizm (Gizemcilik), miladi II. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bilgi ve sezgi anlamına gelen gnos kelimesinden türetilmiştir. Gnostikler, Hristiyanlığı Yunan felsefesi ve diğer Doğu dinlerinden alınan bazı fikirlerle birleştirmek suretiyle yeni bir akım oluşturmak istemişlerdir. Ancak Hristiyan-lık bu yeni akımı benimsememiştir. Bu akım bazı farklılıklarla birçok din ve kültürlerde varlığını göstermiştir.

Gizemcilik anlayışına göre, başta Tanrı olmak üzere tüm varlığa ve olaylara ilişkin gerçek bilginin kaynağı vahiy ve akıl olmayıp sadece keşif ve ilhamdır. Bu akıma göre, her olayın ve her varlığın bir görünen (zahirî) bir de görünmeyen (bâtıni) boyutu vardır. Olayların veya varlıkların gerçek bilgisi bunların görünmeyen boyutunda gizlidir. Gnostiklere göre bu bilgiyi elde etmenin yolu keşif ve ilhamdır.

Agnostisizm (Bilinemezcilik), Tanrı’nın varlığının bilinemez olduğunu ileri süren bir akımdır. İnsan zihninin hiçbir metafizik gerçeği bilemeyeceğini söyleyen agnostikler, Tanrı inancı konusunda ta-rafsız kalmayı tercih etmişlerdir. Bu akıma göre; dinler Tanrı’dan gelmemiştir. Çünkü Tanrı’nın varlığı, insan aklının ötesinde bir konudur ve insan aklı bunu kavrayamaz. Agnostizme göre Tanrı’nın varlığı gibi bir konuda konuşmak, bilgi edinmek veya bir inanç sahibi olmak mümkün değildir.

Ateizm (Tanrıtanımazlık), Tanrı’nın varlığını reddetmek ve Tanrı yokmuş gibi davranmaktır. Ateizm, Allah’ın varlığını inkâr ettiği gibi tüm dinlere ve dinlerin Tan-rı tasavvurlarına da karşıdır. Allah inancı karşısında tepkisel bir düşünce olan ateizm, Batı dünyasının bazı filozofları tarafından benimsenmiş ancak günümüzde düşünsel dayanaklarını yitirerek zayıflamıştır.

YORUMLAYALIM

“Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar bulunsaydı, yer ve gök (bunların niza-mı) kesinlikle bozulup gitmişti. Arş’ın Rabb’i olan Allah, onların nitelemelerinden uzak-tır.”

Enbiyâ suresi, 22. ayet.

Yukarıdaki ayet mealini tek ve çok tanrı inançları açısından yorumlayınız.

m

BELİRTELİM

“Ustasız olmazken basit bir kalem Nasıl icat oldu muhteşem âlem?”

Ramazan Şahan (Bu kitap için yazılmıştır.)

Yukarıdaki sözde anlatılmak istenilen düşünceyi belirtiniz.

B

14

1. ÜNİTE

Tanrıtanımazlar, evrenin varlığını ve evrende meydana gelen olayları tesadüfe bağlarlar. Bi-limsel bir sebebini bulamadıkları tüm olayların bir tesadüf sonucu meydana geldiğini savunurlar.

Ruhsal bunalım, ahlaki çöküntü, toplumu bir arada tutan temel değerlerdeki yozlaşma, sosyal ve kültürel dokudaki zedelenme, millî ve manevi duygulara yabancılaşma gibi olumsuzluklar, vahye dayalı olmayan inanç türlerinin sosyal hayatımızdaki birer tezahürüdür.

4. Din-Birey İlişkisi

İnsan, akıllı, irade sahibi ve inanan bir varlıktır. Bu özellikleri ile diğer var-lıklardan ayrılır. Allah insanı sahip olduğu bu farklı özelliklerinden dolayı dinin emir ve yasaklarından sorumlu tutmuştur.

Din, insanın inanma ve güvenme ihtiyacını karşılar. İnsan her zaman yüce ve kudretli bir varlı-ğa güvenme, ona sığınıp ondan yardım dileme ihtiyacı hisseder. Yaratıcıya güvenme ve ona sığınma insanı yüceltir. İnsana kuvvetli bir irade ve sağlam bir karakter kazandırır. Din, sosyal bir varlık olan insanı iyi, doğru, güzel ve faydalı işler yapmaya yöneltir. İnsanı yersiz korkulardan ve bencil duy-gulardan uzak tutarak gerçek özgürlüğe ulaştırır.1 Bu konuda Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur: “Allah inananların dostudur, onları karanlıklardan aydınlığa çıkarır…”2

1 İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C 9, s. 317.2 Bakara suresi, 257. ayet.

KONUŞALIM

Yeryüzündeki yaşam bir tesadüf müdür?Elinize on tane marka alın, her birini birden ona kadar numaralayın ve hepsini cebinize

koyup karıştırın. Sonra bu markaları, birden ona kadar numara sırası ile cebinizden teker teker çıkarmaya çalışın; sonuç şu olacaktır:

1 numaralı markayı çekebilme şansı onda bir; 1 ve 2 numaralı markayı yüzde bir; 1, 2, 3 ve 4 numaralı markaları sıra ile çekebilme şansı ise on binde bir oranındadır. Böylece, markaları birden ona kadar sıra ile çekebilme şansının on milyarda bir olacağı görülecektir.

Bu basit örneği vermemizdeki amaç, rastlantılara karşı rakamların korkunç bir biçimde nasıl çoğaldığını okuyucuya göstermesidir.

Yeryüzündeki yaşam, şüphesiz ki birçok temel koşula bağlıdır. Bu koşulların herhangi bir yerde, herhangi bir zaman süreci içinde ve sadece rastlantı sonucu olarak birbirine önem-li bağlarla bağlı bulunmaları, matematiksel olarak imkânsızdır. Öyle ise doğada, (her şeye yön veren) gerçek yöneltici bir kuvvet vardır. Bunu da doğru olarak kabul edersek, hedef ve amacın varlığına tanık oluruz.

Cressy Morrisson (Kresi Morison)İlim İman Etmeyi Gerektirir, s. 5.

Yukarıdaki metni okuyarak ana teması üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

K

Y

r

Ne irfandır veren ahlaka yükseklik ne vicdandır;Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır.

Mehmet Âkif ERSOYYukarıdaki şiirin ana fikrini söyleyiniz.

15


İnsan, günlük hayatında karşılaştığı yalnızlık, çaresizlik, korku, üzüntü, hastalık, musibet ve felaketler karşısında yegâne teselli kaynağı olarak dini görür. Dinî değerler insanı ruhsal bunalım-lardan korur. Başarı için ümit ve cesaret verir. Kendisine ve çevresine karşı daha duyarlı hâle getirir. Din, maddi ve manevi her türlü sıkıntıya karşı insanın direncini artırır.

İnsan sürekli bir anlam arayışı içindedir. Kendi kendine “Ben kimim? Niçin yaratıldım? Nereye gideceğim? İyi nedir? Doğru nedir? Ada-letli olan nedir? Güzel nedir? Bu dünyanın sonu ne olacak?” gibi sorular sorar. Bu önemli sorula-ra, cevap bulmaya yardım eden ve insan düşün-cesini aydınlatan da din olmuştur.

Din insanın hayatına anlam katar. Bu sayede insan neye, nasıl ve ne kadar değer vereceğini bilir. Böylece din insanın hayatını kolaylaştırır.

Ahiret inancı insanın, hayatına düzen vererek dünyanın zorluk ve sıkıntılarına karşı durmasını sağlar. Dünya hayatındaki davranışları olumlu yönde etkilediği gibi insanın ölümsüzlük isteğine de cevap verir. İnsan, ölümden değil, yok olmaktan korkar. Hâlbuki insan ölümle yok olmamakta, ölüm sonrasında hayatına farklı bir boyutta devam etmektedir.

5. Din-Toplum İlişkisi

İnsan toplumsal bir varlıktır. Bireysel olarak in-sanları iyi ve faydalı işler yapmaya yönelten din, top-lumları yücelten ve geliştiren bir olgudur. Din, insanlar arasında merhamet, şefkat, sevgi ve barış duygularının ortaya çıkmasını sağlar. Yoksula, yetime, düşküne yar-dımcı olmayı emreder. Ayrıca din; kin, nefret ve intikam gibi her türlü kötülüğün ve kötü düşüncenin ortadan kalkmasını, insanların kardeşçe, barış ve huzur içinde yaşamasını amaçlar. Çünkü insan maddi ve manevi yönden başkalarına ihtiyaç duyar. Bu nedenle insanların iyi ilişkiler içinde olması gerekir. Bu alanda din, insana birçok değer öğretir. Bu konuda Allah, şöyle buyurmaktadır: “Onlar o kimselerdir ki mallarında isteyen ve yoksun olanların haklarını ayırırlar.”1 Böylece toplumda bazı bireylerin sıkıntıları paylaşılmış olur.

Dinî ilke ve değerler, toplumların birlik ve beraberlik içerisinde yaşamalarına katkıda bulunur. Din, insana birlikte yaşamanın verdiği hak ve sorumlulukları hatırlatır. Örf, âdet, kanun ve ahlakla birlikte toplum hayatına yön verir. Din duygusunun zayıflaması suçların giderek artmasına yol açar.

1 Me’âric suresi, 24,25. ayetler.

Dinsiz milletlerin devamına imkân yoktur.

M. Kemal ATATÜRKAtatürkçülük, C 1, s. 452.

Yukarıdaki sözü din-toplum ilişkisi açısından yorumlayınız.

YAZALIM

“Gönlü inşa eden inançtır.” sözü ile anlatılmak istenen nedir? Konu ile ilgili bir kompozisyon ya-zınız.

in

Y

16

1. ÜNİTE

Toplumda güven, mutluluk ve huzur kalmaz. Hâlbuki her an kendisini kontrol eden bir Yaradan’ın varlığına inanan insan, toplum hayatında sürekli iyi olanı yapıp kötülüklerden kaçınmaya çalışır.

6. Yeryüzünde Belli Başlı Dinler

Yeryüzünde, farklı ırk ve dillere mensup pek çok millet ve topluluk yaşamaktadır. Bunlardan her birinin kendine özgü örf, âdet, gelenek ve görenekleri vardır. Bu toplulukların hayat tarzları, zevkleri, yeme ve içme alışkanlıkları, giyimleri ve çevreleriyle ilişkileri de farklı özellikler taşır. Böylesine farklı kültürel özellik taşıyan toplulukların yüce bir varlığı algılayışları ve inanıp yöneliş-leri de çeşitlilik arz etmektedir. Bu konuda Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Eğer Rabb’in dilesey-di elbette bütün insanları tek bir ümmet yapardı. Hâlbuki yine de ihtilaf edip duracaklardı.”1

İlk insandan bu yana insanlığın gelişimi ile birlikte birçok inanç çeşidi ortaya çıkmıştır. Günü-müzde de dünyanın her kıtasında, birbirinden farklı inanç ve yaşam tarzı öngören anlayışlar bulun-maktadır. Başlıcaları; Yahudilik, Hristiyanlık, İslam, Hinduizm, Budizm, Caynizm, Sihizm, Taoizm, Konfüçyanizm, Şintoizm ve geleneksel dinlerdir.

1 Hûd suresi, 118. ayet.

YERYÜZÜNDE DİNLER

DİNKANAMBALAR

GAAİNU

MAORİ

TAOİZMKONFÜÇYANİZM

ŞİNTOİZM

HİNDUİZMCAYNİZMBUDİZMSİHİZM

YAHUDİLİK HRİSTİYANLIK

İSLAM

DOĞU ASYA DİNLERİKABİLE DİNLERİ HİNT DİNLERİ VAHYE DAYALI

DİNLER

ÖRNEKLER BULALIM

Dinin etkisi ile toplumumuzda oluşan örf ve âdetlere örnekler veriniz.Misafirperverlik.• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................•

Ö

D

17


6.1. Kabile Dinleri

Kabile dinleri (geleneksel dinler), belli bir kurucusu, inanç sistemi, kutsal kitabı bulunmayan dinlerdir. Bu dinler tamamen bir kabileye aittir. Yayılma özellikleri yoktur. Kabilenin bütün üyeleri kabile dinine bağlı olmak zorundadır. Bu dinler, kabilelerin yaşam tarzıyla yakından ilgilidir. Avcılık ve balıkçılıkla geçinen ve henüz üretim yapamayan kabilelerde ata ruhlarına saygı, tabiat olaylarını denetim altına almak için ayin yapmak ve dans etmek, büyüye başvurmak gibi özellikler bulunur. Bunların yanı sıra, yüce bir varlık inancına, bu kabilelerin hepsinde rastlanmaktadır.

1992’de yayınlanan Dünya Almanağı (World Almaniac)’na göre dünyanın çeşitli bölgelerinde 92 milyon civarında geleneksel din mensubu insan bulunmaktadır. Yoğun olarak, Güney Amerika, Afrika, Avustralya, Hint adaları ve Yeni Zelanda’da yaşamaktadırlar. Dinka dini (Sudan), Ga dini (Gana), Maori dini (Güney Pasifik Adaları), Ainu dini (Japonya’nın kuzeyindeki adalar) ve Namba-lar dini (Güneybatı Pasifik’te Malekula adası) bilinen başlıca geleneksel dinlerdendir.

6.2. Doğu Asya Dinleri

Konfüçyanizm, MÖ VI. yüzyılda Çin’de ortaya çıkmış bir dindir. Adını, kurucusu kabul edilen Konfüçyüs (MÖ 551-479)’ten almaktadır. Bu dinde ahlaki öğretiler ön plandadır. Konfüçyüsçülük, Çin halkının yaşayış tarzını, dinî inançlarını ifade etmektedir. Kon-füçyanizm, 1912 yılına kadar Çin’in resmi devlet dini olmuştur. Kon-füçyanistlerin büyük bir kısmı Çin’de, geri kalanı Japonya, Burma ve Tayland’da yaşamaktadır. Konfüçyüs Heykeli

İNCELEYELİM

Günümüzde yaşayan başlıca dinlerin yaygın olarak bulundukları ülkeleri harita üzerinde inceleyiniz.

Dinlerin yeryüzünde dağılımı

İ

G

18

1. ÜNİTE

Konfüçyüs, hiçbir zaman kendine “din kurucusu” denilmesini istememiştir. Onun düşünceleri ölümünden sonra bir din olarak kabul edilmiştir. Konfüçyüsçülüğün kutsal metinlerini, eski Çin metinlerinin yorumundan oluşan “Beş Klasik” ve “Dört Kitap” oluşturur.

Konfüçyüs, öbür dünyanın varlığını inkâr etmemekle beraber, yapılan kötülüklerin cezasının bu dünyada çekileceğini söylemiştir. Konfüçyüs’e göre dua ve ibadet bir görevdir; fakat devamlı yapılması bir zorunluluk değildir.

Taoizm, bugün hâlen yaşayan Çin dinlerinden biridir. MÖ VI. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu din, Çin dinlerinin genel özelliğini oluşturan “Tao” kavramı üzerine kurulmuştur. Mistik yönü ağır basan bir dindir. Kurucusu, Lao-Tzu’dur. Bu dinin mensuplarının büyük çoğunluğu Çin’de, az bir kısmı da diğer Asya ülkelerinde yaşamaktadır.

Taoizmin kutsal kitabı Tao Te-King (Tao ve Fazilet)’te anlatıl-dığına göre evren, iki gücün tesiri altındadır. Bunlar, Yin ve Yang’tır. Yin, dişil, yang da eril gücü temsil etmektedir. Bunlar gece ile gün-düz, kadın ile erkek gibidir. Bu ikisinden tabiattaki olaylar mey-dana gelmektedir. Taoizmin ahlaki prensipleri üç ana noktada top-lanabilir: 1) Basit bir hayat yaşayarak tutumlu olmak. 2) Mütevazı olmak, nefsini gurur ve kibirden uzaklaştırmak. 3) Bütün canlılara kar-şı merhametli olmak.

Taoizmin sembolü, evreni etkisi altında tutan iki zıt gücü ifade eder. Ancak her bir güçte diğerinden bir parça vardır. Noktalar da bunun sembolüdür.

Şintoizm, “tanrıların yolu” anlamına gelmekte ve Japonların geleneksel millî inançlarını ifade etmektedir. “Şinto” ismi, MS VI. yüzyılda, geleneksel millî inançları, Budizm gibi dışarıdan Japonya’ya giren dinlerden ayırmak için kullanılmıştır.

Şintoizmin belli bir kurucusu ve inanç sistemi yoktur. Çok tanrılı bir din olup millî ve geleneksel bir karakter taşır. Şintoistler diğer dinlere tepki göstermezler. Ata ruhlarına saygı bu dinin en önemli özelliklerindendir. Ataların öldükten sonra yaşadığına inanan Şintoist Japonlar, onlar için evlerinde bir ata-lar köşesi oluştururlar.

Şintoizm, tanrılarının çokluğu ile de meşhur olan bir dindir. Yaklaşık sekiz milyon tanrısı vardır. Tanrı “Kami” diye ifade edilir. Şintoistlerin çoğu da aynı zamanda Budisttir. Ja-ponlara göre insanın iki dini olabilir. Bu düşünceden hareketle Japonlar, “Biz Şintoist doğar, Budist ölürüz.” derler.Şintoizmin sembolü

Taoizmin sembolü

19


6.3. Hint Dinleri

Hinduizm, Hintlilerin, inanç ve geleneklerini ifade eder. Hin-duizm dinine bazı kaynaklarda Brahmanizm de denilmiştir. Bu dinin tespit edilmiş bir kurucusu yoktur.

Hindistan nüfusunun % 80’i Hindu’dur. Pakistan, Bangladeş, Nepal, Endonezya’nın yanı sıra Fiji, Malezya, Singapur, Sri Lanka ve birkaç Afrika ülkesinde de Hindular yaşamaktadır.

Hinduizmin temelinde Brahma (Mutlak Varlık) inancı yatmakta-dır. Hinduların tanrı inancında üçleme (teslis)nin varlığı dikkat çeker. Bu üçleme içinde Brahma, yaratıcı; Vişnu, koruyucu; Şiva ise yok edici tanrıdır. Himalaya Dağları ve Ganj Nehri kutsal yerler olarak kabul edilir.

Hinduizmde kutsal bilgilerin tamamını içine alan Veda’lar vardır. Veda’larda ilahiler, dualar, ha-yat kuralları, tılsım ve büyü ile ilgili konular yer alır. Veda’ların, “bilge” kişilerin kalplerine doğduğuna inanılır.

Hinduizmde ibadet, tapınakların olduğu her yerde yapılabilir. Çünkü her yerde tapınak vardır ve Tanrı, nerede olursa olsun yapılan bütün ibadetleri gö-rür. İbadetlerin belli bir şekli yoktur. Hindularda “om” ortak ibadet sembolüdür. “Om”, Veda’lar okunmadan, yemekten ya da herhangi bir işe başlamadan önce söy-lenir.

Hinduizmde halk çeşitli sınıflara ayrılır. Bu sı-nıfların her birine kast, bu sisteme ise kast sistemi de-nir. Kast, aynı işle meşgul olan, görev ve gelenekleriyle birbirine sımsıkı bağlanan insanların meydana getirdiği birlik anlamına gelir. Kişi kendi isteği doğrultusunda kast seçemez. Bu, doğuştan getirilen bir özelliktir. Kast sistemi Hinduizmin inançlarından kaynaklanır.

Hinduizmde inek; bütün varlıkların anası sayıldı-ğı için kutsal kabul edilir. İnek eti yenilmesi yasaktır.

Hindular, ruhun ölmezliğine inandıkları için ölülerini gömmezler. Cesetleri yakarak küllerini Ganj Nehri’ne atarlar.

Hinduizmde önemli bazı dinî kavramlar vardır:

Yoga: İnsanın beden, zihin ve manevi gücünü bir araya getiren egzersizdir.

Hinduların ortak iba-det sembolü “Om”

Vişnu(Hinduizmde koruyucu tanrı)

20

1. ÜNİTE

Meditasyon: Yoga uygulamalarından biri olan meditasyon, zihni olumsuz düşüncelerden arın-dırma ve rahatlama yöntemidir.

Karma: Bir sebep sonuç kanunudur. Bu nedenle insan geçmişte ne yapmışsa gelecekte de onu görecektir. İyilik yapan iyilik, kötülük yapan da kötülükle karşılaşacaktır.

Reenkarnasyon (Ruh göçü/Tenasüh): Ruhun bir bedenden başka bir bedene geçmesidir. Tena-süh, karma doktrinin bir sonucudur. İnsan önceki hayatta yaptıklarına göre, hayvan, bitki, insan veya tanrı şeklinde tekrar doğar.

Budizm, MÖ VI. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Hindistan, Çin, Mançurya, Moğo-listan, Seylan, Burma, Tayland, Kore, Japonya gibi Güney Asya ve Uzak Doğu ülkelerinin yanı sıra Avrupa ve Kuzey Amerika’da bu dine inanan pek çok insan vardır.

Budizmin kurucusu olarak kabul edilen Buda (Gotama), MÖ 563-483 yılları arasında yaşa-mış bir filozoftur. Kendisine, ilham geldiğine inanıldığından “aydınlanmış” anlamında “Buda” ismi sonradan verilmiştir. Buda, yaşadığı sürece kendisinin bir tanrı olmadığını ısrarla vurgulamış, sadece doğru bildiklerini etkili konuşmalarıyla insanlara aktarmıştır. Hayatının belli bir aşamasından sonra hem babasının saray hayatını hem de Hinduizmin şekilciliğini beğenmeyerek yaşadığı toplumdan ayrılıp yalnız hayat sürmüştür. Buda’nın öğretilerinde tapılacak üstün bir varlık düşüncesi yoktur.

Budizmde inancın temelini “Buda’ya sığınırım, Dhamma’ya sığınırım ve Sangha’ya sığını-rım.” cümleleri oluşturur. Budizmin yaratıcı tanrı konusundaki tutumu sürekli tartışılagelmiştir. Çün-kü Buda’nın yaratıcı hakkında ne söylediği açık değildir.

Buda, öğretilerini insanlara vaazlarıyla sözlü bir şekilde iletmiş, kutsal bir kitap bırakmamıştır. Ancak Buda’nın sözleri daha sonra yazılmıştır. Bu şekilde oluşan Budizm kutsal metinlerine, “üç sepet” anlamına gelen Tripitaka adı verilmiştir.

Budistler, tapınaklara giderek Buda’nın heykeline saygı gösterir, ona çiçek ve tütsü sunar. Kendi evlerinde de bir köşede koru-dukları Buda heykeline saygıda bulunarak ibadet ederler. Buda’nın doğduğu, öldüğü, ilk vaaz verdiği, aydınlandığı yer (incir ağacının altı) ve onun heykelleri Budistlerce kutsal ka-bul edilir ve bunlara saygı duyulur.

Budizmde karma-tenasüh (ruh göçü) inancı, bedenin ve arzuların ihtiraslarından kurtulmayı ifade eder. Nirvana ise defalarca dünyaya gelme döngüsünden kurtulmaktır. Budizmin temel hedefi insanı tek kurtuluş ve mutluluk noktası olarak görülen nirvanaya eriştirmektir.

Buda heykeli

21


Caynizm, Budizm gibi MÖ VI. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Kuru-cusu, soylu bir aileden gelen Vardhamana’dır. Vardhamana, Hindu ayinlerinin şekilciliğine, din adamlarının (Brahmanlar) otoritesine ve kast sistemine karşı çıkmıştır. Daha sonra, evini ve ailesini terk edip insanlardan ayrı yaşamaya başlayan Vardhamana, kendisinin tenasüh çemberinden kurtulduğunu ileri sürmüştür. Vardhamana, ruh göçü çemberinden kurtulmayı başardığı için “muzaffer” anlamın-da “Cina” lakabını almıştır. Onun bu lakabı, daha sonra kurduğu dine isim olmuş ve bu din, Caynizm olarak adlandırılmıştır.

Caynizm, Budizm gibi yaratıcı bir tanrı fikrini kabul etmez. Âlemin ebedîliğine inanan Caynistler, tanrı yerine “Tirthankara” de-nilen kutsal varlıklara tapınırlar. Öldürmemek, yalan söylememek, çalmamak ve asgari bir mal ile yetinmek onların en önemli ahlaki prensipleridir.

Sihizm, MS XVI. yüzyılda Hindistan’da kurulmuştur. Kurucusu-nun adı Guru Nanak’tır. Buda ve Vardhamana gibi Hinduizmin yozlaşma-sından memnun olmayan Nanak, Hinduizmin tanrı anlayışına, kast sis-temine ve din adamlarının otoritesine karşı çıkmıştır. Nanak, daha sonra İslam’la karşılaşmış ve ondan aldığı tevhit gibi bazı prensipleri Hindu inançlarıyla karıştırarak yeni bir din kurmuştur. Taraftarlarına “Sih”, ku-rulan yeni dine de “Sihizm” adı verilmiştir. Sihler, özel giysileriyle dikkat çekerler.

Dinî faaliyetlerinin merkezi Amritsar’daki Altın Mabet (Hariman)’tir. Mabette sembol ola-rak Adi-Granth ve bir kılıç bulunur. Günümüzde, Sihlerin büyük çoğunluğu Hindistan’ın Pencap bölgesinde yaşamaktadır.

Sihler, tek Tanrı’ya, Adi-Granth adlı kut-sal kitaba, bir kimsenin davranışlarının gelecek hayattaki hâline tesir edeceğine (karma) ve ruh göçüne (tenasüh) inanırlar. Sihler, Hindular gibi ölülerini yakarlar. İneğe saygı inancını devam etti-rirler; fakat genelde et yediklerinden Hindulardan ayrılırlar. Sigara kullanmaz ve şarap içmezler.

Caynizmin sembolü

Sihizmin sembolü

Altın Mabet (Hariman)

22

1. ÜNİTE

6.4. Vahye Dayalı Dinler

Yahudilik tarihi Hz. İbrahim’le başlar. Tevrat’a göre Hz. İbrahim’in neslini devam ettiren Hz. İshak’ın iki oğlu vardı. Bunlardan Hz. Yakup, İsrail unvanını alarak Yahudi tarihinde ön plana çıktı. Yahudilerin soyu Hz. Yakup’un on iki oğluyla devam etti. Bu soydan gelenlere “İsrailoğulları” denilmiştir. İsrailoğulları Hz. Yusuf sayesinde Mısır’a yerleştiler. Hz. Yusuf’tan sonra Mısır bölgesinin kralı, İsrailoğullarını köleleştirdi. İsrailoğulları Mısır’da köle olarak yaşadılar. Hz. Musa da bu esaret yıllarında dünyaya gelmiş daha sonra İsrailoğullarına peygamber olarak görevlendirilmiştir. Yahudiliğin peygamberi Hz. Musa’dır. Bu nedenle Yahudiliğe “Musevilik” de denir. Yahudi ismi, Yakup’un on iki oğlundan biri olan Yuda veya Yahuda’ya nispetle verilmiştir. Zamanla Hz. Musa, Mısır’da büyük sıkıntılarla karşılaşan İsrailoğullarıyla birlikte Mısır’dan çıkmak zorunda kalmıştır. Sina’ya vardığında Tanrı, Yahudiliğin temel ilkelerini oluşturan “On Emir”i Hz. Musa’ya vahyetmiştir.

Yahudiliğin sembolü

TAMAMLAYALIM

Aşağıdaki şemada yer alan boşlukları verilen bilgiler doğrultusunda tamamlayınız.

Dinin Adı Tanrı Kurucusu Kutsal Kitabı

Öldükten Sonraya İlişkin İnanç (Ahiret

İnancı)

TAOİZM “Tao” diye ifade edilen yüce yaratıcı fikri vardır. .............. .............. ..............

KONFÜÇYANİZM .............. Konfüçyüs .............. ..............

ŞİNTOİZMTanrı “Kami” diye ifa-de edilir. En büyükleri

Ameterasu’dur............... .............. ..............

HİNDUİZM .............. .............. .............. Reenkarnasyon

CAYNİZM .............. Parsva ve Mahavira .............. ..............

BUDİZM .............. .............. Tripitaka(Üç sepet) ..............

SİHİZM .............. Guru Nanak .............. ..............

T

23


Hz. Musa’dan sonra İsrailoğulları Filistin’e gitmiştir. Daha sonra Hz. Davut, Kudüs’ü fethedip Yahudilere en parlak dönemlerini yaşatmıştır. Oğlu Hz. Süleyman, babası tarafından hazırlatılan yere kutsal mabedi (Süleyman Mabedi) yaptırmıştır. O zamana kadar bir çadırda korunan ve içinde “On Emir” levhaları bulunan kutsal “ahit sandığı” mabedin bir odasına konulmuştur.

Yahudiler tanrının varlığına ve birliğine inanırlar. Bu dine göre, tanrı yaratılmamıştır, sonsuz-dur, her şeyi bilir ve her şeyi yaratmıştır. Yehova, Yahudilerin millî tanrısıdır.

Yahudilerin kutsal kitabına Eski Ahit (Ahd-i Atik) denir. Buna Yahudiler, Tanah adını verirler. Tanah’ın bir bölümü olan Tevrat ise çoğu zaman Yahudilerin kutsal kitabının tamamı için kullanılır.

Yahudiler ibadetlerini havra veya sinagog denilen yerlerde yaparlar. Tevrat’tan bölümler oku-yarak ibadet ederler. İbadet sırasında erkekler başlarını “kipa” denilen küçük bir takke ile örterler. Kadınlar ayine katılamazlar. Ancak başları örtülü olarak ayini seyredebilirler.

Sinagoglarda Yahudilerin dinî sembollerinden biri olan yedi kollu şamdan (menora) bulunur. Başka bir sembolleri ise Kral Davut’un mührü kabul edilen, iki üçgenden meydana gelen altı köşeli yıldız (Magen Davit) dır.

Yahudilerin önem verdikleri ibadet yerlerinden biri de Hz. Süleyman tarafından Kudüs’te yap-tırılan mabettir. Yahudiler, saldırılar sonucu yıkılan bu mabetten geriye kalan batı duvarının önünde dua ederler. Bu duvara “Ağlama Duvarı” denir.

“On Emir”Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Yehova benim. Karşımda • başka tanrıların olmayacaktır.Kendin için put yapıp onlara tapmayacaksın.• Yehova’nın adını boş yere ağzına almayacaksın.• Cumartesi gününü sürekli hatırlayıp onu kutsal sayacaksın.• Anne ve babana saygı göstereceksin.• İnsan öldürmeyeceksin.• Zina etmeyeceksin.• Hırsızlık yapmayacaksın.• Yalancı şahitlik yapmayacaksın.• Komşunun evine karşı açgözlülük etmeyeceksin.•

Tevrat, Çıkış, 20/3-17.

24

1. ÜNİTE

Yahudiler günlük; sabah, öğle ve akşam ibadetlerini evlerinde veya sinagoglarda, haftalık iba-detlerini ise cumartesi günü sadece sinagogda yaparlar. Bu nedenle cumartesi, onların özel ibadet ve tatil günleridir. Mecbur kalmadıkça cumartesi günleri çalışmazlar. Yahudilerin din adamlarına “haham” denir.

Yahudilerde, Tanrı, peygamber, kitap, melek, ahiret ve kader inancı vardır. İslam dininde oldu-ğu gibi öldükten sonra iyilerin cennete, kötülerin ise cehenneme gideceğine inanılır.

Yahudiler, bugün yoğun olarak İsrail’de yaşamaktadırlar. Ayrıca dünyanın çeşitli bölgelerinde de bu dine mensup kişiler bulunur.

Hristiyanlık, Allah’ın vahiy yoluyla bildir-diği üç dinden birisidir. Filistin bölgesinde ortaya çıkmıştır. En yaygın olduğu bölge Avrupa’dır. Ku-zey Amerika’nın tamamı, Güney Amerika’nın kıyı kesimleri ve Avustralya’nın büyük çoğunluğu Hristi-yan nüfustan oluşmaktadır. Bunun dışında Afrika ve Asya’da da Hristiyan bulunmaktadır.

Hristiyanlığın peygamberi Hz. İsa’dır. Hz. İsa Filistin’de Nasıra denilen bir köyde doğmuştur. An-nesi Hz. Meryem’dir. Hz. İsa da aynen Hz. Musa gibi İsrailoğullarının soyundandır. Ancak Hz. İsa, Yahu-dilerin ırka dayalı din anlayışına karşı çıktığı için Yahudi din adamları onu dışlamıştır. Onun hakkında birtakım iftiralar uydurarak Hz. İsa’yı düşman ilan etmişlerdir. Buna rağmen Hz. İsa, Allah inancını yaymaya devam etmiştir. Hz. İsa’ya ilk başta on iki kişi inanmıştır. Bunlara “havariler” denir. Hristi-yanlık Hz. İsa’dan sonra havarilerin gayretleriyle yayılmıştır.

Hristiyanlıkta inanç esaslarının temelini teslis oluşturur. Teslis, “üçlü tanrı inancı” demektir. Teslisin unsurları; Baba, Oğul ve Kutsal Ruhtur. Hristiyanlarda; Allah, peygamber, kitap, melek, kader ve öldükten sonra dirilme inancı vardır. Hristiyanlığın kutsal kitabı İncil’dir.

Hristiyanların ibadetleri; günlük, haftalık ve yıllık olarak üç bölümden oluşur. Günlük ibadet-ler sabah akşam, haftalık ibadetler pazar günü, yıllık ibadetler ise dinî bayramlarda yapılır. Hristiyan-ların ibadet yeri “kilise ve katedral”dir. Din adamları ise papaz, rahip ve rahibedir. Hz. İsa’nın idam edildiğine inandıkları çarmıh (haç) Hristiyanlığın sembolüdür.

Hristiyanlığa göre bütün insanlar günahkâr olarak doğarlar. Bu nedenle bütün bebekler ve Hristiyanlığa girenlerin kutsal su ile yıkanarak günahlarından arındığına inanılır. Buna vaftiz ayini denir. Ayrıca, Hristiyanlıkta günah işleyenler günahlarını din adamının önünde itiraf ederler. Din adamı ise kilise adına bu kişilerin günahlarını affeder. Bu yönüyle Hristiyanlıkta din adamlarına büyük ayrıcalıklar tanınmıştır.

Hristiyanlıkta tarihi süreç içinde bazı mezhepler oluşmuştur. Katoliklik, Ortodoksluk ve Pro-testanlık Hristiyanlığın önemli mezheplerindendir.

Hristiyanlığın simgesi haç

25


İslam, Allah tarafından Hz. Muhammed aracılığıyla in-sanlara gönderilmiş son ilahî dindir. Miladi VII. yüzyılın başla-rında Arabistan’da ortaya çıkan İslam dini buradan bütün dün-yaya yayılmıştır.

Allah, insanlara Hz. Muhammed ile birlikte, son din olan İslamiyeti göndermiştir. Hz. Muhammed, 20 Nisan 571’de Mekke’de doğmuş; kırk yaşına geldiğinde de Allah tarafından kendisine vahiy gönderilmiş ve peygamber olarak görevlendi-rilmiştir. 23 yıllık peygamberliğinin on üç yılını Mekke’de, son on yılını ise Medine’de geçirmiştir. Bu süre içinde insanları Allah’ın birliğine inanmaya davet ederek yalnızca Allah’a ibadet etmelerini ve güzel ahlaklı olmala-rını istemiştir. Hz. Muhammed sayesinde dünya yeniden vahyin ışığıyla aydınlanmıştır.

İslam dininin, başta ülkemiz olmak üzere, Ortadoğu’da, Afrika’da, Asya’da, Avrupa’nın bazı kesimlerinde ve dünyanın diğer bölgelerinde mensubu bulunmaktadır.

İslam dininin temel inanç esası, Allah’ın varlığına ve birliğine (tevhide) inanmaktır. Bunun yanı sıra Allah’ın gönderdiği bütün ilahî kitaplara ve peygamberlere, ahiret gününe, meleklere, kade-re inanmak da İslam’ın inanç esaslarındandır.

İslam dininde, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek ve hacca gitmek temel ibadetlerdir. İslam dini, inanç ve ibadetlerin yanı sıra ahlaka da büyük önem vermiştir.

İslamiyetin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an-ı Kerim 610 yılının ramazan ayında, Ka-dir Gecesi’nde indirilmeye başlanmış, 23 yıl içerisinde tamamlanmıştır. Kur’an ayetleri ilk indirildiği günden itibaren ezberlenerek ve yazılarak korunmuştur. Kur’an-ı Kerim’de inanç esasları, ibadetler ve sosyal ilişkilere yönelik bilgiler ile insanları iyiye, güzele yönelten ahlaki öğütler bulunur. Ayrıca

BİLGİ KUTUSU

İslam dininin temel özellikleri:İslam dini son ilahî dindir.• Hz. Muhammed son peygamberdir. • Kur’an-ı Kerim, hiç değişmeden günümüze kadar ulaşmış tek ilahî kitaptır.• Kur’an-ı Kerim’in mesajı evrenseldir.• Tevhit inancı hiç bozulmadan günümüze kadar gelmiştir.• Bütün peygamberlere ve kitapların ilk şekillerine, aralarında ayrım • yapmaksızın, inanmak temel inanç esaslarındandır.İslam inancına göre her doğan çocuk günahsız doğar.• İslam’da ayrıcalıklı bir sınıf yoktur. Bütün insanlar Allah katında eşittir. • Hiçbir insanın soy, renk, ırk gibi birtakım özellikleri dolayısıyla başkasına üstünlüğü olamaz.

Müslümanlığın simgesi hilal

etmelerini ve güzel ahlaklı olmala-şığıyla aydınlanmıştır

Müüslslümümana lığığ n simggesesii hihillal

26

1. ÜNİTE

geçmişte yaşamış bazı peygamberlerin, toplumların yaşam öyküleri, evrenin ve insanın yaratılışı gibi konular da yer alır.

İslam kolaylık dinidir. İnsanları yapamayacakları şeylerle sorumlu tutmaz. İnsanların işledik-leri günahları sadece Allah affeder. Bunun yolu da tam bir pişmanlık olan tövbedir. Bu nedenle İslam dininde ayrıcalıklı bir din adamı sınıfı yoktur. Ayrıca doğan her çocuk günahsız doğar.

Müslümanların toplu hâlde ibadet ettikleri yerler, cami ve mescitlerdir. Bununla birlikte temiz ve uygun olan her yerde ibadet edilebilir. İslam’da Ramazan ve Kurban bayramları olmak üzere iki bayram vardır.

İslam dini evrensel bir dindir. Mesajı bütün insanlara yöneliktir. Getirdiği esaslar kıyamete kadar geçerlidir. Dolayısıyla İslam dininden sonra başka bir din gelmeyecektir.

TAMAMLAYALIM

Aşağıdaki şemada yer alan boşlukları verilen bilgiler doğrultusunda tamamlayınız.

Dinin Adı Tanrısı Peygamberi Kutsal Kitabı

İnanç esasları İbadetleri İbadet

yeri Sembolü

İslamiyetBir olan Allah’tır. (Tevhit)

Yahudilik Hz. Musa

Hristiyanlık İncil

kada

27


ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM

A. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. İnsanın inanmasında etkili olan faktörler sizce nelerdir? Açıklayınız.

2. Din, alanı bakımından hangi unsurları içerir? Sıralayınız.

3. İnanmanın çeşitli biçimlerinin olmasının nedenlerini belirtiniz.

4. “Tevhit” inancının belirgin nitelikleri nelerdir? Açıklayınız.

5. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dinini tanrı inançları bakımından karşılaştırınız.

6. İslam dininin temel özelliklerini belirtiniz.

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki inanç türlerinden hangisi vahiy kaynaklıdır?

A) Çok tanrıcılık B) Gizemcilik C) Tek tanrıcılık

D) Ateizm E) Agnostisizm

2. Aşağıdakilerden hangisi tek tanrı inancıyla bağdaşmaz?

A) Tanrı, buyruklarını vahiyle bildirir. B) Tanrı’nın varlığı bilinemez.

C) Tanrı birdir. D) Evreni yaratan Allah’tır.

E) Tek tanrılı inancın özünü tevhit oluşturur.

3. Aşağıdakilerden hangisi ilahi dinlerin özelliklerinden biri değildir?

A) Kutsal kitabı vardır. B) Allah tarafından gönderilir.

C) Ahiret inancı vardır. D) Peygamberi vardır.

E) Ölen insanın ruhu bir başka bedende tekrar doğar.

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile dol-durunuz.

( müşrik, Kur’an, akıllı, kabir, karma, mevlit, Agnostisizm )

1. İnsanı diğer varlıklardan ayıran en belirgin özelliği …………………. olmasıdır.

2. İslamiyetten önce Mekkelilerin büyük çoğunluğu Allah’la birlikte birden çok tanrıya da inandıkları için ………………. olarak isimlendirilmişlerdir.

3. Reenkarnasyon inancı Hinduizmdeki ……….. inancına bağlı olarak ortaya çıkmıştır.

4. ………………………., Tanrı’nın varlığı konusunda şüpheci bir tavır benimseyen ve Tanrı’nın varlığının bilinemez olduğunu ileri süren bir akımdır.

5. İslamiyetin kutsal kitabı ……………. ramazan ayında …………..Gecesi’nde indirilmeye başlanmıştır.

İslam’ da İman Esasları2. ÜNİTE

28


1. “İman, tevhit, ahiret ve kader” kelimelerinin anlamlarını öğreniniz.

2. İslam’da temel iman esasları ile ilgili birer ayet meali bulunuz.

3. “İman, kalp ile tasdik ve dil ile ikrardır.” sözünden ne anlıyorsunuz? Dü- şüncelerinizi yazınız.

4. İnsanın özgürlüğü ile sorumluluğu arasında nasıl bir ilişki vardır? Düşü-nünüz.


29

İslam’ da İman Esasları

1. İman Kavramı

İman, kelime olarak tasdik et-mek, doğrulamak, şüpheye yer ver-meyecek biçimde yürekten inanmak anlamına gelir. Dindeki anlamı ise Peygamberimizin Allah’tan getirdiği herşeyi tasdik etmek ve bunların doğru olduğuna gönülden inanmaktır.

İmanda esas olan kalp ile tasdiktir. Bu nedenle kişi iman esaslarını hür iradesiyle benimsemeli ve tasdik etmelidir. Buna göre imanın kalple ilgili bir husus olduğu şüphesizdir. Bu husus Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “...İşte onların kalbine Allah imanı yazmış...”1 Peygamberimiz de bu konuda şöyle buyurmuştur: “…Allah, kalbinde hardal tanesi kadar (azıcık) imanı olan birini bulursanız, onu cehennemden çıkarın, diyecektir.”2

Bir kimse diliyle inandığını söylese bile kalbiyle tasdik etmezse mümin olmaz. Yüce Allah, bir ayette şöyle buyurmaktadır: “Ey Peygamber, kalpleri iman etmediği hâlde, ağızlarıyla inandık diyenler ve küfür içinde koşuşanlar seni üzmesin…”3 Buna karşılık kalbiyle inandığı hâlde farklı sebeplerle inancını söyleyemeyen kimse mümin kabul edilir. Diğer taraftan imanda asıl olan kalbin tasdiki olmakla birlikte inancın söylenmesi öğütlenmiştir. Buna da “ikrar” denir. Bu nedenle genel-likle iman, “Kalp ile tasdik ve dil ile ikrardır.” şeklinde ifade edilmiştir.

İmanlı insan, sorumluluklarının bilincine sahip insandır. Çünkü inanan insan, bir gün Allah’ın huzurunda yaptıklarının hesabını vereceğine inandığı için, Allah’a ve insanlara karşı olan görevlerini ve sorumluluklarını en iyi şekilde yerine getirmeye çalışır. Sözlerinde ve davranışlarında ölçülü olur. Her türlü aşırılıktan sakınır. Ailesine, çevresine, tüm insanlara ve hatta hayvanlara karşı şefkat ve merhamet gösterir. Felaketler karşısında sarsılmaz, ümitsizliğe düşmez, Allah’a sığınır ve güvenir. Bütün bunlar, insanın huzurlu ve mutlu olmasını sağlar.

1 Mücâdele suresi, 22. ayet.2 Buharî, İman, 15; Müslim, İman, 82.3 Mâide suresi, 41. ayet.

KONUŞALIM

Sahabelerden Hz. Ammar b. Yasir, Kureyş müşriklerinin ağır baskılarına ve ölüm tehditlerine dayanamayarak kalben inanmakla birlikte, diliyle Müslüman olmadığını söy-lemiştir. Bu olay hakkında inen ayet, aslında Ammar’ın mümin bir kimse olduğunu be-lirtmiştir: “Kalbi imanla dolu olarak mutmain iken, dini inkâr etmeye mecbur bırakılıp da yalnız dilleriyle inkâr sözünü söyleyenler hariç, kim imanından sonra Allah’ı inkâr ederek gönlünü inkâra açar, göğsüne küfrü yerleştirirse onlara Allah tarafından bir gazap, hem de müthiş bir azap vardır.”

Nahl suresi, 106. ayet.

Yukarıdaki metnin ana fikri üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz?

İmandır, o cevher ki ilahî ne büyüktür.İmansız olan paslı yürek sinede yüktür.

Mehmet Âkif ERSOY, Safahat, s. 15.Şiirde vurgulanmak istenen ana düşünce

nedir?

30

2. ÜNİTE

2. İslam’da İmanın İfadesi: Kelime-i Tevhit ve Kelime-i Şehadet

Kelime-i tevhit ile kelime-i şehadet, yakın anlamlara ve farklı söyleyiş biçimlerine sahiptir. Kelime-i tevhit ve kelime-i şehadet, İslam dinini kabulün, yani imanın göstergesi ve ifadesidir.

Tevhit, kelime olarak birlemek anlamına gelir. Allah’a, onun birliğine, bütün yüce nitelikleri kendisinde topladığına inanmaktır. Bu inanç en özlü biçimde “kelime-i tevhit”te ifade edilmiştir.

Kelime-i tevhit: “Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resulullah” sözüdür.

Anlamı: “Allah’tan başka ilah yoktur. Hz. Muhammed onun elçisidir.”

Kelime-i tevhidi davranışları-mızla da ortaya koyabiliriz. Bu da an-cak Allah’a ibadet etmekle, onun emir ve yasaklarını tereddütsüz bir şekilde kabul etmekle gerçekleşir.

Tevhit inancı, peygamberlerin getirmiş oldukları ilahî mesajların ta-mamında değişmeyen ve en önde gelen husustur.

Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de tevhit inancı ile ilgili olarak şöyle buyurmaktadır: “De ki: O Allah birdir. Her şey ona muhtaçtır. O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi de yoktur.”1

Şehadet, kelime olarak bir şeyin gerçekliğini doğrulama ve tasdik etme anlamlarına gelir. Ke-lime-i şehadet ile Yüce Allah’ın tek olduğu ve Hz. Muhammed’in onun peygamberi olduğu vur-gulanmaktadır. İnsanlar bu sözü söyleyerek hem Müslüman olurlar hem de Müslüman olduklarını herkese ilan ederler.

Kelime-i şehadet: “Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve Resu-lüh” sözüdür.

Anlamı: “Ben Allah’tan başka ilah olmadığını, Hz. Muhammed’in, onun kulu ve elçisi oldu-ğunu kabul ederim.”

1 İhlâs suresi, 1-4. ayetler.

İMAN YÖNÜNDEN İNSANLAR

KÂFİRAllah’a inanmayan

kimse

MÜMİNAllah’a inanan kimse

MÜNAFIKAllah’a inanmadığı hâlde inanmış gözü-

ken kimse

MÜŞRİKAllah’tan başka ilah olduğunu kabul eden

kimse

Kelime-i tevhit

31


Kelime-i şehadeti inanarak söyleyen kimse, İslam dininin kapısından içeri girer. Gerçekte Allah’ı yegâne ilah kabul edip Hz. Muhammed’i, onun peygamberi olarak kabullenen kişi, diğer iman esaslarını ve Peygamberimizin getirdiği bütün esasları da kabullenmiş olur.

3. İslam’da Temel İman Esasları

İnsan, kelime-i tevhit ve kelime-i şehadeti söylemekle Müslüman olur. Fakat dinini güzel bir şekilde yaşayabilmesi için İslam’da temel iman esaslarının her birini öğrenmesi gerekir.

İman, bir bütün olup bölünme kabul etmez. Yani inanılması gerekli olan esasların tamamını kabul etmek gerekir. İnanmış olan bir kimse, dinin temel esaslarından herhangi birini inkâr edici söz ve davranışlardan kaçınmalıdır.

Hz. Peygamber kendisine, “İman nedir?” diye sorulduğunda, “İman; Allah’a, melek-lerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, hayır ve şerrin Allah’tan olduğuna inanmaktır.”1 diye cevap vererek İslam dininin temel iman esaslarını ortaya koymuştur.

1 Müslim, İman, 1.

KONUŞALIM

Anlamı: “Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah’tan olduğuna inandım. Öldükten sonra tekrar diriliş haktır. Allah’tan başka ilah olmadığına, Hz. Muhammed’in, onun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik ederim.”

Amentü duasının önemi üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

K

A

وبالقدر االخر واليوم ورسله وكتبه وملئكته باهللا امنت حق الموت بعد والبعث تعالى اهللا من وشره خيره دا عبده ورسوله اشهد ان ال اله اال اهللا واشهد ان محم

NOT EDELİM

İnanılacak şeylere kısaca ve toptan inanmaya icmalî iman ve onları ayrıntılı öğrenip inanmaya da tafsilî iman denir.

N

t

BELİRTELİM

Kelime-i tevhit ve kelime-i şehadetin önemi nedir? Belirtiniz.

32

2. ÜNİTE

3.1. Allah’a İman

Allah’a iman, onun var ve bir olduğuna, bütün yüce ve üstün niteliklere sahip, tüm eksiklik ve noksanlıklardan uzak olduğuna inan-maktır. Allah’ın kâinatı yaratan, idare eden, kendisine ibadet edilen, tek ve en yüce varlık olduğunu kabul etmektir.

Bütün ilahî dinlerin özünde Allah’ın varlığı ve birliğine inanmak yani tevhit anlayışı, inanç sisteminin temelini oluşturur. Çünkü ilahî dinlerdeki diğer inanç esasları Allah’a ve onun birliğine inanmaya dayanmaktadır.

“Allah” kelimesi, yaratıcı olan yüce varlığın özel ismidir. Kur’an-ı Kerim’de en çok geçen ismi budur. Onun, Allah ismi dışında Rahman, Rahîm, Alîm gibi başka isimleri de vardır. Bu isimlere “Esma-i Hüsna” denilir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: “Allah, kendisinden başka ilah olma-yandır. En güzel isimler ona mahsustur.”1 Allah’ın isimleri yücelik ve mutlak üstünlük ifade eder. Özellikle dua ederken bu isimlerle dua edilmesi tavsiye edilmiştir: “En güzel isimler Allah’ındır. O hâlde ona o güzel isimlerle dua edin...”2

İnsan, yaratılıştan getirdiği inanma duygusu ile evrendeki akıllara durgunluk veren düzeni de gördükten sonra bir yaratıcının varlığını kolaylıkla anlar. Bütün evreni yoktan var eden ve onu mükemmel şekilde düzenleyen, başlangıcı ve sonu olmayan, her şeye gücü yeten varlığın Allah ol-duğunu kavrar. “...Gökleri ve yeri yaratan Allah hakkında şüphe mi vardır ?...”3 mealindeki ayet bu gerçeği dile getirmektedir.

Allah’ın varlığı ve birliği şüphe götürmez bir hakikattir. Evrende onun varlığı ve birliğiyle il-gili pek çok delil vardır. Örneğin, kışın kurumuş yapraklarını dökmüş ağaçlar, baharda canlanmakta, dirilmekte ve yeniden hayata kavuşmaktadır. Her insanın farklı simalarda olmasının yanı sıra parmak uçlarındaki izler bile tüm insanlarda farklıdır. Tüm bunlar onun eşsiz sanatının ürünüdür.

1 Tâ-Hâ suresi, 8. ayet.2 A’râf suresi, 180. ayet. 3 İbrahim suresi, 10. ayet.

Allah’ın var ve bir olduğunu nasıl bilebiliriz?

YAZALIM

Rahman (esirgeyen) Rahîm (bağışlayan) Hâlik (yaratıcı)Müsavvir (şekil veren) Rezzak (......................) Alîm (her şeyi bilen)Semi’ (...................) Basîr (gören) Adl (.....................)Habîr (her şeyden haberdar) Kerim (çok cömert) Mucip (duaları kabul eden)Vedûd (..................) Hamîd (övgüye layık) Muhyî (......................)Mümit (Öldüren) Afüvv (affedici) Vâhid (bir)Rauf ( çok şefkat eden) Tevvâb(...............................) Nur (aydınlatan)

Yukarıda Allah’ın bazı isimleri ve anlamları verilmiştir. Boş bırakılanları bulup anlamlarını yazınız.

33


Evrende ilk bakışta karmaşık gibi görünen ama incelendiğinde son derece düzenli olduğu anlaşılan bir yapı vardır. Bunun rastlantı ve tesadüf neticesinde ortaya çıktığını düşünmek mümkün değildir. Evrende gördüğümüz olayların arkasında sınırsız bilgi ve sonsuz kudret sahibi olan bir yara-tıcı vardır. O da Allah’tır. Kur’an-ı Kerim’de evrendeki her şeyin bir düzen ve ahenk içinde meydana geldiği şöyle ifade edilmiştir: “Güneş yörüngesinde yürüyüp gitmektedir. Bu, güçlü ve bilgin olan Allah’ın kanunudur. Ay için de sonunda kuru bir hurma dalına döneceği konaklar tayin etmişizdir. Ay’a erişmek Güneş’e düşmez. Gece de gündüzü geçemez. Her biri bir yörüngede yürürler.”1

1 Yâsîn suresi, 38-40. ayetler.

PAYLAŞALIM

“Gecenin karanlığı onu kaplayınca (İbrahim) bir yıldız gördü, ‘Rabb’im budur.’ dedi. Yıldız batınca, ‘Batanları sevmem.’ dedi.

Ay’ı doğarken görünce, ‘Rabb’im budur.’ dedi. O da batınca, ‘Rabb’im bana doğru yolu göstermezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum.’ dedi.

Güneş’i doğarken görünce de, ‘Rabb’im budur çünkü bu daha büyük.’ dedi. O da batınca şöyle dedi: Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a) ortak koştuğunuz şeylerden uzağım.

Ben içtenlikle yüzümü, gökleri ve yeri yoktan var edene çevirdim ve artık ben asla Allah’a ortak koşanlardan değilim.”

En’âm suresi, 76–79. ayetler.Hz. İbrahim; yıldızlar, Ay ve Güneş’in tanrı olamayacağını nasıl anlatmıştır?

Yukarıdaki ayetleri okuduktan sonra düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

BİLGİ KUTUSUDünyaya ortalama her saniyede 17 milyon ton su, ya-

ğış olarak düşmektedir. Yine her saniyede aynı miktardaki su buharlaşmaktadır. Bu denge olmasaydı dünya yüzeyindeki su miktarı devamlı olarak artıp eksilecek ve tabii afetlere yol açacaktı.

Ay’da geceleyin sıcaklık, gündüze göre 300, Merkür’de ise geceleyin sıcaklık 600 dereceden fazla düşmektedir. Dünyamız, uzaydaki bu büyük ısı de-ğişimine rağmen atmosfer sayesinde hızlı ve yüksek ısı değişikliklerinden korunmaktadır.

Ali Sacit Türker ve DiğerleriOrtaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 11. Sınıf Ders Kitabı, s. 95.

ğğğğğığğığığığığ şşşşş ooooo

34

2. ÜNİTE

Mümin, Allah’ın güzelliğini ve büyüklüğünü kavrayan, iyiliklerini ve nimetlerini bilen kimse-dir. Bu anlayıştaki kul Rabb’ini sever, kalbi sürekli onunla meşgul olur ve onun sevgisini kazanmayı hedefler.

İnsan anne babasını sever. Çünkü onlardan ilgi ve sevgi görmüş, onların sevgi ve şefkat ka-natları altında büyümüştür. Anne baba çocuklarını büyütme ve hayata hazırlama konusunda hiçbir fedakârlıktan kaçınmadığı için çocukları tarafından sevilir. İnsanı yaratan ona sayısız nimetler veren, onu akıl ve düşünce gibi üstün nimetlerle donatan ve diğer varlıkları onun hizmetine veren hiç şüphe yok ki Allah’tır. O hâlde en çok sevgiye layık olan da odur. Bu nedenle o, her şeyden daha fazla se-vilmelidir. Allah’a inananlar onu gönülden severler. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur: “…Müminlerin Allah’ı sevmesi her şeyden kuvvetlidir.”1

Allah’ı seven insan onu unutmaz ve onun memnun olacağı davranışlarda bulunur. Allah ken-disi için yapılan hiçbir şeyi karşılıksız bırakmaz. Onu seveni o da sever. Ondan isteyeni o, boş çevir-mez. Ona güveneni korur ve yüceltir. Kur’an-ı Kerim’de bu konuda şöyle buyrulur: “Siz beni anın, ben de sizi anayım...”2

İnsan, yaratıcısını merak eder. Onu tanımak için birçok soru sorar. Ancak insan, aklı ile mü-kemmel ve noksansız olan Allah’ın zatını ve mahiyetini kavrayamaz. Ancak evrene bakarak Allah’ın var ve bir olduğunun delillerini görebilir. Allah’ı, onun bildirdiği isim ve sıfatlarıyla tanıyabilir. Allah’ı nitelendiren sıfatlar iki gruba ayrılır.

1 Bakara suresi, 165. ayet.2 Bakara suresi, 152. ayet.

PAYLAŞALIM

“Üç şey kimde bulunursa o kişi imanın tadına ulaşır. Allah ve Resulünü her şeyden daha çok sevmesi, kişinin sevdiğini ancak Allah için sevmesi, küfre dönmekten ateşe atılırcasına nefret etmesi.”

Buharî, İman, 9.

Yukarıdaki hadisten anladıklarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

Allah’ın Sıfatları

Zati Sıfatlar (Sadece Allah’ta bulunan sıfatlar)

VücudKıdemBekaVahdaniyetMuhalefetün li’l-havadisKıyam binefsihi

Sübûti Sıfatlar(Allah’ın dışındaki varlık-larda da sınırlı olarak bu-lunan sıfatlar)

Hayat İlimSemi’ Basarİrade KudretKelam Tekvin

35


Zati Sıfatlar: Sadece Allah’ta bulunan, onun dışındaki varlıklardan herhangi birinde bulunma-yan, bulunması da mümkün olmayan sıfatlardır. Zati sıfatlar şunlardır:

Vücud: Var olmak demektir. Allah vardır. Allah’ın varlığı başkasına bağlı olmayıp kendin-dendir. Bu itibarla Allah’ın varlığı zorunludur (vacibü’l-vücud). Yani var olmak için başka bir şeye ihtiyaç duymaz.

Bütün varlıklar onun varlığına delildir. İnsan kendisini ve içinde yaşadığı kâinatı incelediğinde bunu açıkça görecektir. Her şey var olmak için bir var ediciye muhtaçtır. O da Yüce Rabb’imizden başkası değildir.

Kıdem: Ezelî olmak, başlangıcı olmamak demektir. Ne kadar geriye gidersek gidelim, Allah’ın var olmadığı bir zaman düşünülemez. Allah sonradan meydana gelmiş bir varlık değildir. Ezelî (ka-dim) bir varlıktır. Allah’ın varlığı zorunlu olduğu için ezelî olması da zorunludur. Kıdem sıfatının zıddı olan, sonradan olmak, Allah hakkında düşünülemez. Allah’ın dışındaki her varlığın bir başlan-gıcı vardır.

Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın ezelî oluşu hususunda şöyle buyrulur: “O her şeyden öncedir, kendisinden sonra hiçbir şeyin kalmayacağı sondur, varlığı açıktır, gerçek niteliği (yaratılanla-ra) gizlidir. O her şeyi bilendir.”1

Beka: Allah’ın ebedî olması yani varlığının sonu olmaması demektir. Ezelî olanın ebedî ol-ması da zorunludur. Bekanın zıddı olan sonu olmak Allah hakkında düşünülemez. Ne kadar ileriye gidilirse gidilsin, Allah’ın olmayacağı bir an düşünülemez. Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın ebedî oluşu şöyle ifade edilir: “...Allah’ın zatından başka her şey yok olacaktır. Hüküm onundur ve siz an-cak ona döndürüleceksiniz.”2

Vahdaniyet: Yüce Allah’ın zatında, sıfatlarında, fiillerinde bir ve tek olması, eşi, benzeri ve ortağının bulunmaması demektir. Allah’ın birliğini ikrar etmek ve her çeşit ortağı ondan uzak tut-makla gerçekleşen tevhit, İslam dininin en önemli ilkesidir.

Tüm evrende bir düzenin olması, Allah’ın birliğini ispat eden en önemli delildir. Evrende birden fazla ilahın olması durumunda düzensiz-liğin ortaya çıkacağı Kur’an’da şöyle belirtil-miştir: “ Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka ilahlar bulunsaydı, yer ve gök kesinlikle bo-zulup gitmişti...”3 Yani, aynı yetkiye sahip iki tanrı olsaydı, birbirileriyle mücadele ve rekabete girerlerdi. Evrende kargaşa olurdu. Fakat evren-deki düzen böyle bir ikiliğin olmadığını göster-mektedir. Bu da Allah’ın bir ve tek olmasının neticesidir.

1 Hadîd suresi, 3. ayet.2 Kasas suresi, 88. ayet. 3 Enbiyâ suresi, 22. ayet.

36

2. ÜNİTE

Muhalefetün li’l–havadis: Sonradan olan şeylere benzememek demektir. Allah’tan başka her varlık sonradan olmuştur. Allah sonradan olan şeylerin hiçbirisine hiçbir yönden benzemez. Allah, kendisi hakkında bizim hatırımıza getirdiklerimizin de ötesinde bir varlıktır. Kur’an-ı Kerim’de şöy-le buyrulmuştur: “...Onun benzeri hiçbir şey yoktur. O işitendir, görendir.”1

Kıyam binefsihi: Varlığı kendiliğinden olmak, var olmak için bir başka varlığa ihtiyaç duy-mamak demektir. Allah kendiliğinden vardır. Var olmak için herhangi bir şeye muhtaç değildir.

Çevremize baktığımızda bütün varlıkların bir başkasına muh taç olduğunu görürüz. Örneğin, gıdalarımızın bir kısmını bitkilerden, bir kısmını ise hayvanlardan temin ederiz. Demek ki yaşaya-bilmek için hem bitkilere hem hay-vanlara muhtacız. Kısacası bütün varlıklar hem var olabilmek hem de belli bir zamana kadar varlığını sür-dürebilmek için başka sebeplere ve şartlara muhtaçtır.

Bütün varlıklar Allah’a muh-taçtır. Allah ise hiç kimseye muhtaç değildir. Yüce Rabb’imiz bu gerçe-ği bizlere şöyle bildirmektedir: “Ey insanlar! Sizler hepiniz Allah’a muhtaçsınız. Hiçbir şeye ihtiyacı olmayan, her türlü övgüye ve ham-de layık olan ise ancak Allah’tır.”2

Sübûti Sıfatlar: Yüce Allah’a ait olan bazı sıfatlar, onun tarafından sınırlı olarak başka varlıklara da verilmiştir. Bunlara sübûti sıfatlar denir. Sübûti sıfatlar şunlardır:

Hayat: Diri ve canlı olmak demektir. Yüce Allah diridir ve canlıdır. Kur’an’da bu sıfatla ilgili olarak şöyle buyrulur: “Ölümsüz ve daima diri olan Allah’a güvenip dayan...”3 Allah ezelî ve ebedî bir hayata sahiptir.

İlim: Bilmek demektir. Allah her şeyi bilendir. Olanı ve olacağı, gizliyi ve açığı bilir. Allah’ın bilgisi diğer varlıkların bilgisine benzemez, artmaz ve eksilmez. O her şeyi ezelî ilmiyle bilir. Âlem-de görülen bu mükemmel düzen ve şaşmaz ahenk, yaratıcının engin ve sonsuz ilminin en büyük gös-tergesidir. Kur’an-ı Kerim’de ilim sıfatı ile ilgili şöyle buyrulur: “...O karada ve denizde ne varsa bilir. Onun ilmi dışında bir yaprak bile düşmez...”4

Semi’: İşitmek demektir. Allah işitendir. Gizli, açık, fısıltı hâlinde ne söylenirse Allah işitir ve duyar. Bir şeyi duyması, ikinci bir şeyi işitmesine engel değildir. Allah işitmek için herhangi bir vasıtaya ihtiyaç duymaz. Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın işitmesiyle ilgili birçok ayet vardır. Onlardan birinde şöyle buyrulur: “... O işitendir, bilendir.”5

1 Şûrâ suresi, 11. ayet.2 Fâtır suresi, 15. ayet.3 Furkân suresi, 58. ayet.4 En’âm suresi, 59. ayet.5 Bakara suresi, 137. ayet.

Sonradan var olan her şeyin bir sonu vardır.

37


Basar: Görmek demektir. Yüce Allah her şeyi görendir. Gizli, açık, aydınlık, karanlık ne varsa Allah görür. Allah’ın görme sıfatıyla ilgili pek çok ayet vardır. Bunlardan birinde şöyle buyrulur: “…Şüphesiz ki Allah hakkıyla işiten ve görendir. ”1

Allah dışındaki varlıkların görmesinin önünde birtakım engeller vardır. Örneğin, bir duvarın arkasındaki şeyleri göremeyeceğimiz gibi belli uzaklıkta bulunan ve çok küçük olan varlıkları da gö-remeyiz. Ayrıca gece karanlığında da görmemiz mümkün değildir. Tüm bu saydıklarımız Allah için söz konusu değildir. O, en gizli yerlerde meydana gelen şeyleri görebildiği gibi en uzaktaki şeyleri de görebilir.

1 Mü’min suresi, 20. ayet.

KONUŞALIM

SÜTÇÜ KIZHazreti Ömer, halifeliği zamanında sütçülerin süte su katmasını yasaklamış ve bu

emrini her tarafa duyurmuştu. Şehrin asayişini kontrol etmek için bir gece Medine’de dolaşırken yoruldu ve biraz dinlenmek üzere bir evin duvarına yaslandı. Evin içinde anne ile kızı arasında geçen şu konuşmayı duydu:

Anne:-Haydi kızım, kalk da sütlere biraz su katıver. Kız:-Halifenin sütlere su katılmasını yasakladığını bilmiyor musun?Anne:-Evet biliyorum.Kız:-Öyle ise Halifenin yasakladığı işi nasıl yapabilirim?Anne:-Kalk da su koy şu sütlere. Ömer seni nereden görecek?Kız:-Ömer görmez ama Rabb’im görür. Vallahi ben Ömer’in göreceği yerde yapmadığım

bir işi görmediği yerde de yapmam…”Seyfettin Yazıcı, Temel Dinî Bilgiler, s. 35.

Olayın ana fikri üzerinde konuşunuz.

K

DÜŞÜNELİM

Allah’ın, görüp gözettiğini bilmek, kendisine yakın olduğunu hissetmek insanın davranışlarını nasıl etkiler? Düşününüz.

D

38

2. ÜNİTE

İrade: Dilemek ve istemek demektir. İrade, Allah’ın bir şeyi dilemesi ve bir şeyi yaratmaya karar vermesidir. Allah varlıkların konumlarını, durumlarını ve özelliklerini belirler. Evrende var olmuş ve olacak her şey Allah’ın iradesi doğrultusunda meydana gelir. Allah dilemedikçe hiçbir şey meydana gelemez. Kur’an’da, “(Allah) dilediğini yapar.”1 ayetiyle irade sıfatı belirtilmektedir.

İnsanlarda da irade sıfatı bulunmaktadır. İnsanlar diledikleri her şeyi yapma gücüne sahip de-ğilken, Allah yaratmak istediği her şeyi yaratma güç ve kudretine sahiptir.

Kudret: Gücü yetmek demektir. Allah sonsuz güç sahibidir. Kudret sıfatının zıddı olan acizlik, Allah hakkında düşünülemez. Evrende her şey Allah’ın güç ve kudretiyle olmaktadır. Yıldızlar, ga-laksiler, uzay, canlı ve cansız bütün varlıklar Allah’ın kudretinin açık delilidir. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilir: “Allah gece ile gündüzü birbirine çevirir. Şüphesiz bunda basiret sahipleri için bir ibret vardır. Allah her canlıyı sudan yarattı. İşte bunlardan kimi karnı üstünde sü-rünür, kimi iki ayağı üstünde yürür, kimi dört ayağı üstünde yürür. Allah dilediğini yaratır. Şüphesiz Allah’ın her şeye gücü yeter.”2

İnsan da bazı şeyleri yapabilme gücüne sahiptir. Ancak insanoğlunun gücü sınırlıdır. Allah’ın gücünün sınırı yoktur.

Kelam: Söylemek ve konuşmak demektir. Allah’ın konuşması bizim konuşmamız gibi değil-dir. O, kelam sıfatı ile peygamberlerine kitaplar indirmiş, bazı peygamberler ile de konuşmuştur. Al-lah kelam sıfatıyla emreder, yasaklar ve haber verir. Bu sıfatla ilgili olarak Kur’an’da şöyle buyrulur: “…Allah, Musa ile konuştu.”3

Tekvin: Yaratmak, yoktan var etmek demektir. Yüce Allah yegâne yaratıcıdır. O, ezelî ilmiyle bilip dilediği her şeyi sonsuz güç ve kudretiyle yaratmıştır. Yaratmak, rızık vermek, diriltmek, öl-dürmek, nimet vermek ve şekil vermek tekvin sıfatının sonuçlarıdır. Bir ayette Allah, yaratıcılığını şöyle dile getirmiştir: “Bir şey yaratmak istediği zaman onun yaptığı ‘ol’ demekten ibarettir. O da hemen oluverir.”4

3.2. Meleklere İman

Etrafımızda görebildiğimiz varlıkların yanı sıra göremedikleri-miz de vardır. Bunlardan bazılarını çok küçük oldukları için, bazılarını ise farklı nitelikte olmaları sebebiyle göremeyiz. Örneğin; aklı, merha-meti ve havadaki ses dalgalarını göremeyiz. Ancak onları göremesek de var olduklarını biliriz. Göremediğimiz varlıklardan biri de meleklerdir.

Meleklere inanmak, iman esasları arasında yer alır. Bu durum Bakara suresinin 285. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “Peygamber, Rabb’i tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de. Her biri Allah’a, onun meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler...”

1 Bürûc suresi, 16. ayet.2 Nûr suresi, 44, 45. ayetler.3 Nisâ suresi, 164. ayet.4 Yâsîn suresi, 82. ayet.

Görünmeyen var-lıklar nelerdir? Söy-leyiniz.

39


Melekleri diğer varlıklardan ayıran birtakım özellikler vardır. Peygamberimiz bir hadisinde, “Melekler nurdan… yaratıldı.”1 buyurmuştur. Meleklerin yeme, içme, uyuma, yorulma, usanma ve cinsiyet gibi insana ait özellikleri yoktur. Melekler, Allah’a itaat ve kullukla meşgul olurlar. Asla günah işlemezler, hangi iş için yaratılmışlar ise o işi yaparlar. Kur’an’da bu konuyla ilgili şöyle buyrulmaktadır: “...Onun huzurunda bulunanlar, ona ibadet hususunda kibirlenmezler ve yo-rulmazlar. Onlar, bıkıp usanmaksızın gece gündüz (Allah’ı) tesbih ederler.”2

Meâric suresinin 4. ayetinde, “Melekler ve ruh oraya, miktarı elli bin yıl olan bir günde yükselip çıkarlar.” buyrularak onların çok hızlı ve güçlü oldukları haber verilmektedir.

Melekler gözle görünmezler. Onların görünmemeleri, yok olduklarından değil, insan gözü-nün onları görebilecek kabiliyet ve kapasitede yaratılmamış olmasındandır. Melekler peygamberler tarafından asıl şekilleriyle görünmüşlerdir. Asıl şekillerinden çıkıp bir başka maddi şekle, mese-la insan şekline girmeleri durumunda diğer insanlar tarafından görülmeleri mümkündür. Örneğin, Hz. İbrahim’e bir oğlu olacağı müjdesini insan şeklindeki bir grup melek getirmiştir.3 Cebrail, Hz. Meryem’e4, Peygamberimize ve sahabeye insan şeklinde görünmüştür.5

Melekler, geleceği bilemezler. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: “De ki: Göklerde ve yerde Allah’tan başka kimse gaybı bilmez...”6

Yüce Allah’ın sayısız melekleri vardır. Bunların hepsinin ismi Kur’an-ı Kerim’de belirtilme-mekle beraber, bir kısmının ismi ve görevleri bildirilmektedir:

1 Müslim, Zühd, 10.2 Enbiyâ suresi, 19, 20. ayetler.3 Hûd suresi, 69, 70. ayetler.4 Meryem suresi, 6-17. ayetler.5 bk. Buharî, İman, 37; Müslim, İman, 1.6 Neml suresi, 65. ayet.

İsrafilSûra üfleyecek

melekMünker ve NekirSorgu melekleri

Kiramen KâtibinYazıcı melekler

HafazaKoruyucu melekler

MikailTabiat olaylarını

düzenleyen melek

AzrailÖlüm meleği

CebrailVahiy meleği

Melekler ve

Görevleri

40

2. ÜNİTE

Cebrail, Allah tarafından vahiy getirmekle görevlidir. Hz. Âdem’den son Peygamber Hz. Muhammed’e kadar tüm peygamberlere Allah’ın mesajını Cebrail ulaştırmıştır. Cebrail için “Emin” ve “Ruhu’l-kudüs” isimleri de kullanılmaktadır. Bir ayette, “Onu (Kur’an’ı), Ruhu’l–emin indirmiştir.”1 buyrulmaktadır.

Azrail, eceli gelen canlıların ruhunu almakla görevli olduğu için kendisine “ölüm meleği” (melekü’l-mevt) de denilmiştir. Onun bu görevi Kur’an’da şöyle bildirilmiştir: “De ki: Size vekil kılınan ölüm meleği, canınızı alacak, sonra Rabb’inize döndürüleceksiniz.”2

Mikail, tabiat olaylarını ve varlıkların rızıklarını idare etmekle görevlidir. Bir ayette şöyle buyrulmaktadır: “Kim Allah’a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail’e, Mikail’e düşman olur-sa bilsin ki Allah da inkârcı kâfirlerin düşmanıdır.”3

İsrafil sûra üflemekle görevlidir. İsrafil’in sûra üflemesiyle kıyamet kopacak ve tekrar diriliş gerçekleşecektir. Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili şöyle buyrulmaktadır: “Sûra üfürülünce artık Allah’ın diledikleri dışında, göklerde ve yerde kim varsa hepsi düşüp ölür. Sonra sûra bir kere daha üfürülür. Onlar da hemen ayağa kalkarak bekleşirler.”4

Kiramen kâtibin, insanın sağında ve solunda bulunan iki melektir. Sağdaki melek iyi, soldaki ise kötü davranışları yazmakla görevlidir. Bu melekler kıyamet günü hesap sırasında yazdıklarına şahitlik edeceklerdir. Kur’an’da bu melekler hakkında şöyle buyrulur: “Şunu iyi bilin ki üzerinizde bekçiler, değerli yazıcılar vardır. Onlar, yapmakta olduklarınızı bilirler.”5

Hafaza melekleri, Allah’ın emri doğrultusunda insanları kötülüklerden korurlar. Kur’an’da bu melekler hakkında şöyle buyrulur: “Onun önünde ve arkasında Allah’ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler) vardır...”6

Münker ve Nekir, ölümden sonra kabirde sorgu ile görevli iki melektir. Bu melekler ölenleri kabirde sorgulayacaklardır.

Melekler, özel görevleri dışında Allah’a ibadet ederler, onun emri dışına çıkmazlar. Ayrıca melekler insanlara iyilik yaparlar, onlara yardım ederler ve insanların iyiliği için dua ederler.

Melekler insanları iyiliğe ve güzelliğe yönlendirirler. Allah’a isyan etmemeleri ve günahtan uzak olmaları nedeniyle de iyiliği ve güzelliği sembolize eder. Peygamber Efendimiz bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “ Şeytan da melek de insanoğluna sokularak kalbine birtakım şeyler geti-rirler. Şeytanın işi kötülükle korkutup hakkı yalanlamaktır. Meleğin işi ise iyiyi tavsiye edip Hakk’ı doğrulamaktır. İçinde iyi bir şey bulunan kimse onun Allah’tan olduğunu bilsin ve Allah’a hamt etsin. Kötü bir şeyi bulan ise şeytandan koruması için Allah’a sığınsın.”7

1 Şu’arâ suresi, 193. ayet.2 Secde suresi, 11. ayet.3 Bakara suresi, 98. ayet. 4 Zümer suresi, 68. ayet.5 İnfitâr suresi, 10-12. ayetler. 6 Ra’d suresi, 11. ayet.7 Tirmizî, Tefsir, 3.

41


LİSTELEYELİM

Aşağıdaki ayet meallerini okuyunuz. Bu ayet meallerine göre meleklerin özelliklerini ve görevlerini listeleyiniz.

“O, kullarının üstünde yegâne kudret ve tasarruf sahibidir. Size koruyucular gönderir. Nihayet birinize ölüm geldi mi elçilerimiz (görevli melekler) onun canını alırlar. Onlar vazifede kusur etmezler.”

En’âm suresi, 61. ayet.“Kuşkusuz Rabb’in katındakiler ona kulluk etmekten kibirlenmezler, onu tesbih

eder ve yalnız ona secde ederler.” A’râf suresi, 206. ayet.

“Hatırlayın ki, siz Rabb’inizden yardım istiyordunuz. O da, ben peş peşe gelen bin melek ile size yardım edeceğim, diyerek duanızı kabul buyurdu.”

Enfâl suresi, 9. ayet.“Dediler ki: ‘Biz, suçlu bir topluma (onları helak etmeye) gönderildik.’”

Hicr suresi, 58. ayet.“(Onlar,) meleklerin, ‘Size selam olsun. Yapmış olduğunuz (iyi) işlere karşılık

cennete girin’ diyerek tertemiz olarak canlarını aldıkları kimselerdir.” Nahl suresi, 32. ayet.

“Böyle iken dediler ki: ‘Rahman çocuk edindi.’ Allah bundan münezzehtir. Doğrusu melekler (Allah’ın çocukları değil) değerli kullardır.”

Enbiyâ suresi, 26. ayet. “…Allah’ın kendilerine buyurduğuna karşı gelmeyen ve emredildiklerini yapan

melekler vardır.” Tahrîm suresi, 6. ayet.

“Melekler: Ya Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur...”

Bakara suresi, 32. ayet.“Onlar, Rahman’ın kulları olan melekleri de dişi saydılar. Acaba meleklerin

yaratılışlarını mı görmüşler? Onların bu şahitlikleri yazılacak ve sorguya çekileceklerdir.”

Zuhruf suresi, 19. ayet. “Kadir Gecesi, bin aydan daha hayırlıdır. O gecede, Rablerinin izniyle melekler ve

Ruh (Cebrail), her iş için iner dururlar.”Kadr suresi, 3-4. ayetler.

Meleklerin ÖzellikleriGaybı bilmezler.• .................................................• .................................................• .................................................•

Meleklerin GörevleriAllah’ın izniyle inananlara yardım ederler.• .................................................• .................................................• .................................................•

42

2. ÜNİTE

3.3. Kitaplara İman

Allah, insanlara doğru yolu göstermek için peygamberler aracılığıyla değişik zamanlarda ilahî mesajlar göndermiştir. Yüce Allah’ın peygamberlerine vahiy yoluyla göndermiş olduğu buyruklarına ve bunların yazıya geçirilmiş haline “ilahî kitap veya kutsal kitap” denir.

Allah’ın gönderdiği bu ilahî kitaplara inanmak, İslam’ın temel iman esaslarından biridir. Kitaplara iman, Allah tarafından bazı pey-gamberlere ilahî mesajlar indirildiğine ve bunların tümüyle doğru ve gerçek olduğuna inanmak demektir. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır: “Ey iman edenler! Allah’a, peygamberine, peygamberine indirdiği kitaba ve daha önce indirdiği kitaba iman ediniz. Kim Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve kıyamet gününü inkâr ederse tam manasıyla sapıtmıştır.”1

İnsan yaratılırken birtakım yeteneklerle donatılmıştır. Bunların en önemlisi akıldır. Bu yetenekler sayesinde insan Allah’ın varlığını bilebilir. Fakat bütün bunlar sınırlı ve kendi gücü oranındadır. İnsanın yeterli olmadığı konularda ilahî yardıma, vahye ve kutsal kitaba ihti-yacı vardır. İnsanın bu ihtiyacını en iyi bilen Yüce Allah, peygamber-ler aracılığıyla kitaplar indirmiş ve yol göstermiştir.

Allah tarafından gönderilen ilahî kitaplar Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’an-ı Kerim’dir. Tevrat Hz. Musa’ya, Zebur Hz. Davud’a, İncil Hz. İsa’ya, Kur’an’ı Kerim ise son peygamber Hz. Muhammed’e indirilmiştir. Bu ilahî kitaplardan başka bir de suhuf denilen sayfalar vardır. Bazı peygamberlere bu sayfalar indirilmiştir.1 Nisâ suresi, 136. ayet.

BİLGİ KUTUSU

MELEKLERİN DUASI

“…(Melekler), Rablerini överek tesbih ederler, ona inanırlar ve ondan müminleri ba-ğışlamasını isterler, ‘Ey Rabb’imiz! Senin rahmet ve ilmin her şeyi kuşatmıştır. O hâlde tövbe eden ve senin yoluna gidenleri bağışla, onları cehennem azabından koru!’ (derler).”

“Rabb’imiz! Müminleri ve atalarından, eşlerinden, soylarından iyi olanları, kendileri-ne söz verdiğin Adn cennetlerine koy; şüphesiz güçlü olan, hakim olan ancak sensin.”

“Bir de onları kötülüklerden koru! O gün kötülüklerden kimi korursan ona merhamet etmiş olursun. Bu büyük kurtuluştur.”

Mü’min suresi, 7-9. ayetler.

43


İnsanların doğru ile yanlışı, iyi ile kötüyü öğrenebilmeleri, Allah’la olan ilişkilerini doğru bir şekilde sürdürebilmeleri için başvurabilecekleri en önemli kaynak, Allah’ın peygamberlerine gön-dermiş olduğu ilahî kitaplardır. Allah’a inanma, onun emir ve buyruklarını öğrenme ve onunla ileti-şim kurabilmenin yolu, ilahî kitaplardan geçer. Ancak onları okuyarak Allah hakkında bilgi alabilir, onun bizlere neler söylediğini ve bizlerden neler istediğini öğrenebiliriz.

Peygamberlerin getirdiği mesajlar Kur’an’la en son şeklini alarak vahiy tamamlanmıştır.

3.4. Peygamberlere İman

Allah’ın insanlar arasından seçtiği ve vahiy yoluyla emir ve yasaklarını insanlara ulaştırmak üzere görevlendirdiği kimselere peygamber denir. Peygamberin karşılığı olarak Kur’an’da “resul” ve “nebi” sözcükleri kullanılır.

İslam’da temel inanç esaslarından birisi de peygamberlere imandır. Allah, insanlara rehberlik etmeleri ve örnek olmaları için peygamberler göndermiştir. Peygamberlere iman, peygamberlerin Allah tarafından seçildiğine, Allah’tan getirdikleri bilgilerin gerçek ve doğru olduğuna inanmaktır.

Peygamberler arasında herhangi bir ayrım yapılmaksızın tümüne inanmak gerekir. Bu durum Bakara suresinin 285. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “…Onun peygamberleri arasında hiçbir ayrım yapmayız...”

Peygamberlik, Allah vergisidir. İstemek ve çalışmakla elde edilemez. Allah, peygamberliğin tümüyle kendi seçimi olduğunu şöyle ifade etmektedir: “Bu (peygamberlik), Allah’ın lütfudur. Onu dilediğine verir...”1

İlk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem’den, son peygamber Hz. Muhammed’e kadar çok sayıda peygamber gelip geçmiştir. Hatta Kur’an’ın ifadesiyle her topluma bir peygamber gönderil-miştir: “...(Geçmiş) her toplum içinde mutlaka bir uyarıcı peygamber bulunmuştur.”2

Allah, insanların ihtiyacı olduğu için peygamberleri göndermiştir. Çünkü insan, aklı ile Allah’ın varlığını, birliğini anlayabilir. Ancak nasıl ibadet edileceğini, ahiretin varlığını, sevap ve günah ka-zandıran şeylerin tümünü aklı ile bulamaz. Böyle konularda insan, peygamberlerin bilgilendirmesine ve kılavuzluğuna ihtiyaç duyar.

Peygamberler insanlığın rehberleridir. Manevi alanda olduğu gibi maddi alanda da insanlığa ön-derlik etmişlerdir. Onlar, getirdikleri kutlu bilgiler ve ahlaki ilkelerle medeniyetlere yön vermişlerdir.

1 Cum’a suresi, 4. ayet.2 Fâtır suresi, 24. ayet.

TARTIŞALIM

Peygamberlerin insanlığa ve medeniyetlere katkısı nasıl olmuştur? Tartışınız.

44

2. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin, insan olma bakımından, diğer insanlardan farklı olma-dıkları belirtilir. Onlar da yer, içer, evlenir, çocuk sahibi olur, hastalanır ve ölürler. Peygamberlerin, insanlardan tek farkı vahye muhatap olmalarıdır.

Peygamberler asla yalan söylemezler, emanete hiyanet etmezler, günah işlemezler, zeki ve akıllıdırlar. Allah’tan aldıkları bilgileri eksiksiz olarak insanlara ulaştırırlar.

Allah, peygamberlerini görevlendirdikten sonra yalnız bırakmayıp her zaman desteklemiştir. Bu desteklerin en önemlisi mucizedir. Mucize; Allah’ın izni ile peygamberlerin gerçekleştirdiği ve insanların benzerini getirmekten âciz kaldığı olağanüstü olaylardır. Her peygamberin birbirinden farklı mucizeleri vardır. Örneğin, Hz. Muhammed’e mucize olarak Kur’an verilmiştir.

Peygamberlerin mesajlarında değişmeyen ortak yönler vardır. Bunların başında Allah’ın varlı-ğı ve birliğini ifade eden tevhit inancı gelir. Ayrıca temel ahlaki esaslar, ibadetler ile dünya ve ahiret mutluluğu gibi konular peygamberlerin mesajlarındaki diğer ortak yönleri oluşturur.

3.5. Ahirete İman

Ahirete inanmak, İslam’ın temel iman esaslarından biri-sidir. Dünya hayatının son bulup yeni bir hayatın başlayacağına inanmak demektir. Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde ahiret inancı Allah’a imanla birlikte yer almaktadır.

Kur’an’da dünya hayatının geçici, ahiretin ise ebedî ol-duğu vurgulanmaktadır. Bu nedenle insanların, dünyanın geçici zevklerine kanmamaları öğütlenmiş, daha hayırlı ve kalıcı olan ahiret mutluluğunu elde etmeleri tavsiye edilmiştir. Allah bir ayette bu konuyu şöyle ifade etmiştir: “Dünya hayatı bir oyun ve eğ-lenceden başka bir şey değildir. Sorumluluk sahibi olanlar için ahiret yurdu muhakkak ki daha hayırlıdır. Hâlâ akıl erdiremiyor musunuz?”1 Bir başka ayette dünya hayatının da ihmal edilmemesi gerektiği, ahiretteki mutluluğun düyadaki yaşayışa bağlı olduğu şöyle vurgulanmıştır: “Allah’ın sana verdiğinden (onun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu iste; ama dünyadan da nasibini unutma…”2

Ahiret hayatının varlığına inanmak, adalet ilkesinin bir gereğidir. Bu dünyada iyiler iyilik-lerinin, kötüler ise kötülüklerinin karşılıklarını her zaman göremeyebilirler. Ancak ahirette herkes yaptıklarının karşılığını eksiksiz olarak görecektir. Böylece adalet tam olarak gerçekleşecektir. Kur’an’da konuyla ilgili şöyle buyrulmuştur: “Bugün herkese kazandığının karşılığı verilir. Bu-gün haksızlık yoktur. Şüphesiz Allah hesabı çarçabuk görendir.”3

1 En’âm suresi, 32. ayet.2 Kasas suresi, 77. ayet.3 Mü’min suresi, 17. ayet.

GRUP ÇALIŞMASI

Kur’an-ı Kerim’de yer alan peygamberlerden bir tanesini araştırarak sınıfta anlatınız.

Yunus Emre var yarınaKoma bugünü yarınaYarın Hakk’ın divanınaVaram Allah deyu deyu

Yunus EmreŞiirde verilmek istenen

mesaj nedir?

45


İnsan sorumluluk sahibi bir varlıktır. Çünkü insan başıboş ve amaçsız yaratılmamıştır. “ Sizi sa-dece boş yere, gayesiz yarattığımızı ve sizin ger-çekten geri getirilmeyeceğinizi mi sandınız?”1 İn-sana birtakım sorumluluklar ve görevler verildiğine göre bunların bir karşılığı olmalıdır. Bu görevleri yapanlar mükâfatını almalı, yapmayanlar cezasını çekmelidir. Bu da tam olarak ancak ahirette gerçek-leşecektir.

Dünya hayatında her şeyin bir sonu olduğunu, tüm canlıların zamanı gelince birer birer ya-şamını yitirdiğini görmekteyiz. Her canlının bir sonu olduğu gibi içinde yaşadığımız kâinatın da bir sonu vardır.

Dünyadaki yaşamın son bulup bütün canlıların ölmesine “kıyamet” denir. Kıyametin ne zaman kopacağını Allah’tan başka hiç kimse bilemez.2 Peygamberimiz kıyametin kopma vaktini kendisinin de Cebrail’in de bilmediğini ifade etmiştir. 3

Kıyametin kopuşu, İsrafil adlı meleğin “sûr”a üflemesiyle başlayacaktır. İsrafil sûra iki kez üf-leyecek, birincide dünya hayatı son bulacak, tüm canlılar ölecektir. İkinci üfleyişten sonra ise bütün insanlar dirilecektir. Bu yeniden dirilme olayına “ba’s” denir. Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili şöy-le buyrulmaktadır: “Sûra üfürülünce artık Allah’ın diledikleri dışında, göklerde ve yerde kim varsa hepsi düşüp ölür. Sonra sûra bir kere daha üfürülür. Onlar da hemen ayağa kalkarak bekleşirler.”4

1 Mü’minûn suresi, 115. ayet. 2 bk. Lokman suresi, 34. ayet; Ahzâb suresi, 63. ayet.3 bk. Müslim, İman, 1; Nesaî, İman, 6; Ebu Davut, Sünnet, 17; Tirmizî, İman, 4.4 Zümer suresi, 68. ayet.

KUR’AN’DA ANLATILAN BAZI KIYAMET SAHNELERİ“Güneş katlanıp dürüldüğünde, yıldızlar (kararıp) döküldüğünde, dağlar

sarsılıp yürütüldüğünde, (harcamaya kıyılamayan) mallar bırakıldığında, vahşi hayvanlar toplanıp bir araya getirildiğinde, denizler kaynatıldığında, canlar (bedenler) birleştirildiğinde, diri diri toprağa gömülen kıza, hangi günah sebebiyle öldürüldüğü sorulduğunda, (amellerin yazılı olduğu) defterler açıldığında, gökyüzü sıyrılıp alındığında, cehennem tutuşturulduğunda, cennet yaklaştırıldığında, kişi neler getirdiğini öğrenmiş olacaktır.”

Tekvîr suresi, 1-14. ayetler.

46

2. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’de kıyametin kopmasından sonra insanların yeniden diriltilmesinin Allah için zor olmadığı belirtilir. Öldükten sonra dirilmeyi inkâr eden bir adam, çürümüş bir kemiği eline alıp ufaladıktan sonra Peygamberimize dönerek, “Şu çürümüş kemikleri kim diriltecek?” demiştir. Pey-gamberimiz de, “Onları da seni de Allah diriltecek.” diye karşılık vermiştir. Bunun üzerine Allah Peygamberimize şu ayetleri indirmiştir: “Kendi yaratılışını unutarak bize karşı örnek getirmeye kalkışıyor ve ‘Şu çürümüş kemikleri kim diriltecek?’ diyor. De ki: Onları ilk defa yaratmış olan diriltecek. Çünkü o her türlü yaratmayı gayet iyi bilir. Yeşil ağaçtan sizin için ateş çıkaran odur. İşte siz ateşi ondan yakıyorsunuz. Gökleri ve yeri yaratan onların benzerlerini yarat-maya kadir değil midir? Evet! Elbette kadirdir. O, her şeyi hakkıyla bilen yaratıcıdır. Bir şey yaratmak istediği zaman onun yaptığı ‘ol!’ demekten ibarettir. Hemen oluverir.”1

İsrafil’in sûra ikinci kez üflemesiyle bütün insanlar diriltileceklerdir. Daha sonra dünyada yaptıklarının karşılıklarını görmek için “mahşer” denilen büyük bir meydanda Allah’ın huzurunda toplanacaklardır. Buna “haşr” denir.

İnsanların dünyada yaptıkları her işin ve konuştukları her sözün yazıldığı “amel defterleri” kendilerine dağıtılacaktır. Yaptıkları iş ve davranışlardan hesaba çekileceklerdir. İnsanların bu şekil-de hesaba çekilmeleri Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “İnsanların hesaba çekilecekleri (gün) yaklaştı. Hâl böyle iken onlar, gaflet içinde yüz çevirmektedirler.”2

İnsanların bütün davranışları “mizan” denilen Allah’ın adalet terazisinde değerlendirilecektir. Bu değerlendirmelerin ardından tüm insanlar “sırat” adı verilen bir yoldan geçerek iyiler “cennet”e, kötüler ise “cehennem”e gideceklerdir. İnsanların dünyada söyledikleri hiçbir sözün ve yaptıkla-rı hiçbir davranışın karşılıksız kalmayacağı Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Kim zerre miktarı hayır yapmışsa onu görür. Kim de zerre miktarı kötülük işlemişse onu görür.”3

1 Yâsîn suresi, 78- 82. ayetler.2 Enbiyâ suresi, 1. ayet.3 Zilzâl suresi, 7, 8. ayetler.

GÖZLEM YAPALIM

Doğada ve çevremizde gerçekleşen bazı olaylar da ahiret ha-yatını anlamamıza yardımcı olur. Çünkü kışla birlikte ağaçların kuruyup adeta ölü gibi olduğunu görürüz. Yaz geldiği zaman da bu ağaçların yeşerdiğine tanık oluruz. Kur’an-ı Kerim’de bitkilerin sonbaharla birlikte ölmesi, ilkbaharla da tekrar canlanması, ahiret yaşamının gerçekleşeceğine delil olarak gösterilir: “Senin yeryüzünü kupkuru görmen de Allah’ın ayetlerindendir. Biz onun üzerine suyu indirdiğimiz zaman hare-kete geçip kabarır. Ona can veren, ölüleri de diriltir. O, her şeye kadirdir.”

Fussilet suresi, 39. ayet.Yukarıdaki ayet mealinde verilen örneğe benzer değişimlerle ilgili gözlemlerinizi arka-

daşlarınızla paylaşınız.

G

47


Cennet, dünyada iken inanıp yararlı işler yapanların sonsuza kadar kalacakları, çeşitli nimetle-rin ve her isteyene istediğinin verildiği yerdir. Allah dünyada iken iyi işler yapanları, güzel davranış-larda bulunanları cennette mutlu bir yaşamla ödüllendireceğini şöyle bildirmiştir: “Allah, iman eden ve iyi işler yapanlara söz vermiştir; onlar için bir bağışlanma ve büyük mükâfat vardır.”1

Kötülük yapanlar mutlaka bunun karşılığını göreceklerdir. Onlara hiçbir haksızlık yapılma-yacak ancak yaptıkları kötülükler ve haksızlıklar karşılıksız da kalmayacaktır. Kur’an-ı Kerim’de bu gerçek şöyle dile getirilmiştir: “ Hayır, kim bir kötülük eder de kötülüğü kendisini çepeçevre kuşatırsa işte o kimseler cehennemliktirler. Onlar orada devamlı kalırlar.”2 Cehennem, Allah ve ahiret gününe inanmamış, onun öğütlerine uymamış insanların pişmanlık ve acı içinde yaşayacakları yerdir.

Ahiret gününe inanan insan öldükten son-ra tekrar diriltileceğini ve yaptıklarından hesaba çekileceğini bilir. İyi ya da kötü hiçbir davranı-şın karşılıksız kalmayacağına inanır. Bu nedenle yaptığı tüm işlerde sorumluluk bilinciyle hareket eder.

Ahirete inanan insan, erdemli yaşamaya çalışır. Herkesle iyi geçinir ve kimseye haksızlık et-mez. Doğru ve dürüst olmayı, iyilik yapmayı, insanlara hizmet etmeyi, kendisine ilke edinir.

Ahiretin dünyada kazanılacağına inandığı için kişi hayatın zorluklarına da sabreder. Kanaatkâr olur ve dünyevi menfaatlerin geçici olduğunu bilir. Sahip olduğu nimetleri başkalarıyla paylaşır.

Ölüm, hayatın değişmez bir gerçeğidir. Yüce Allah bu gerçeği Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifa-de etmiştir: “ Her canlı ölümü tadacaktır…”3 Buna rağmen ölüm insanların birçoğu için daima istenmeyen ve korkulan bir durum olmuştur. İnsanın ölümden korkmasının iki temel sebebi vardır: Bunlardan birincisi sevdiklerini kaybetme endişesidir. İkincisi ise ölümle birlikte ebediyen yok olma korkusudur.

1 Mâide suresi, 9. ayet.2 Bakara suresi, 81. ayet.3 Âl-i İmrân suresi, 185. ayet.

BULALIM

“...Sorumluluk bilinci taşıyanlara vaat edilen cennetin durumu şöyledir. İçinde bozulmayan sudan ırmaklar, içenlere lezzet veren içecekten ırmaklar ve süzme baldan ırmaklar vardır. Orada meyvelerin her çeşidi onlarındır. Rablerinden de bağışlama vardır...”

Muhammed suresi, 15. ayet.

Cennet nimetlerinden bahseden üç ayet meali de siz bulunuz.

B

“cecenne

PAYLAŞALIM

“Dünya ahiretin tarlasıdır.” sözünden anladıklarınızı arkadaş-larınızla paylaşınız.

48

2. ÜNİTE

Ahiret inancı insanı yok olma korkusundan kurtarır. Çünkü ahirete inanan insan için ölüm ge-çici hayatın son bulması, sonsuz yeni bir hayatın başlaması demektir. Bu durumda ölümden kaçı-şın bir anlamı yoktur. Önemli olan ölüm gerçeğini unutmamak ve ona hazır olmaktır. Hz. Peygam-ber, “İnsanların en akıllısı, ölümü unutmayan ve ona hazırlıklı olan kimsedir.”1 buyurarak bu gerçeğe işaret etmektedir.

Sürekli bir anlam arayışı içinde olan insan kendi kendine, “Ben kimim? Niçin yaratıldım? Benim ve bu dünyanın sonu ne olacak?” gibi so-rular sorar. Özellikle, “Benim sonum ve dünyanın sonu ne olacak?” sorusuna en anlamlı cevabı ahi-ret inancı verir. Çünkü ahirete inanan insan yok-luğa mahkûm bir varlık olmadığını, sonsuz bir hayatla şereflendirileceğini fark eder. İşte bunu bilen insan, yaşamın bir amacı olduğunu anlar ve yaratılış amacı doğrultusunda hayatını sürdürmeye özen gösterir.

3.6. Kaza ve Kadere İman

Kader, sözlükte, bir şeyi belirli ölçüye göre takdir etmek, belirlemek ve yapmak anlamlarına gelir. Kav-ram olarak Yüce Allah’ın, ezelden ebede kadar olacak bütün şeylerin zaman ve yerini, özellik ve niteliklerini, ezelî ilmiyle bilip takdir etmesidir.

Kaza ise sözlükte emir, hüküm, yaratma ve sonuçlandırma anlamlarına gelir. Kavram olarak da Allah’ın takdir etmiş olduğu şeyleri, zamanı gelince yaratmasıdır.

Kader ve kazaya iman, Yüce Allah’ın ilim, irade, kudret ve tekvin sıfatlarına iman etmek de-mektir. Kadere inanan insan, hayır ve şerrin, iyi ve kötünün, evrendeki her şeyin Allah’ın bilmesi ve yaratması ile olduğunu kabul eder. Kâinattaki tüm varlıkları ve olayları belli bir ahenk ve ölçüye göre

1 İbn Mâce, Zühd, 31.

Ahirete inanan insan hile yapmaz.

Çalışmadan düşük not alan bir öğrenci “Kaderim böyleymiş, ne yapayım.” sözü ile ne anlatmak iste-miştir?

YAZALIM“Nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz. Nasıl ölürseniz öyle diriltilirsiniz.”

Müslim, Cennet, 83.Yukarıdaki hadisten anladıklarınızı yazınız.

49


düzenleyenin Allah olduğunu bilir. Nitekim Allah, kâinatta olan her şeyi belli bir plan (kader) içeri-sinde yarattığını şöyle ifade etmiştir. “Biz her şeyi bir kadere (ölçüye, plana) göre yarattık.”1

Allah her şeyi yerli yerinde yaratmıştır. İnsan ve hayvanları yaratmadan önce yeryüzünü onla-rın yaşamalarına uygun bir şekilde hazırlamıştır. Tüm canlılara da uygun hava ve gıdayı veren odur. Dünyadaki hayat onun yarattığı düzen ve denge içerisinde sürüp devam etmektedir. Bu durum Ra’d suresinin 7. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “... Onun katında her şey bir ölçü iledir.” Bu harika düzeni keşfetmeye yönelik yapılan bilimsel araştırmalar, Allah’ın her şeyi ölçülü bir şekilde yarattığı gerçeğini anlamamıza katkı sağlamaktadır.

Allah, kâinatın düzeni ve işleyişini birtakım yasalara bağlamıştır. Kâinatta görülen bu şaşmaz prensiplere evrenin yasaları denir. Evrenin yasaları; fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasalar şeklinde üç ana başlıkta toplanabilir. Fiziksel yasalar; madde ve enerjinin oluşumu, değişimi, yapısı, hareketi ve maddeler arası ilişkilerle ilgili prensiplerdir. Biyolojik yasalar; canlıların yapısı, beslenmesi, ko-runması, gelişmesi ve üremesiyle ilgili yasalardır. Toplumsal yasalar ise; toplumsal olaylar arasında var olan sebep sonuç ilişkisini ifade eder. Örneğin, adaletin olmadığı toplumlarda barış bozulur, gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda yoksulluk azalır. Toplumsal yasalar Kur’an-ı Kerim’de “sünne-tullah” kavramı ile ifade edilmiştir.2

Allah, insanı en mükemmel şekilde yaratmıştır. Diğer varlıklar gibi insanı da kuşatan değiş-tirilemez kanunlar vardır. Mesela insan, diğer canlılar gibi doğar, yaşar, yaşlanır ve ölür. Yemeden içmeden yaşayamaz. Ancak, diğer varlıklardan farklı olarak ona, “akıl” ve “irade” verilmiştir.

İnsan, bu irade ve aklı sayesinde iyiyi kötüye, doğruyu yanlışa tercih eder. Tercih hakkı insa-nı diğer varlıklardan ayırır. Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı işlediklerinden sorumlu tutulmuştur. Bu hususla ilgili bir ayette insanın özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır: “Kim iyi bir iş yaparsa lehine, kim de kötülük yaparsa aleyhinedir. Rabb’in kullara asla zulmedici değildir.”3

İslam dini, akıl sahibi olmayı sorumluluğun şartlarından saymıştır. Bu bakımdan akıl ve özgür irade sahibi insanın, “kaderim böyle” diyerek sorumluluktan kurtulamayacağı gibi sorumluluğu baş-kasına da atamayacağı Kur’an’da şöyle ifade edilmektedir: “Başınıza gelen herhangi bir musibet kendi yaptıklarınız sebebiyledir. O yine de çoğunu affeder.”4

1 Kamer suresi, 49. ayet.2 bk. Fâtır suresi, 43. ayet.3 Fussilet suresi, 46. ayet.4 Şûrâ suresi, 30. ayet.

ÖRNEKLER BULALIM

Evrendeki var olan düzene dair örnekler bulunuz.

Gezegenler belli bir yörüngede hareket eder.• ...........................................................................................................• ...........................................................................................................•

50

2. ÜNİTE

İnsan, aklı sayesinde vahye muhatap ol-makta ve dinî sorumluluk almaktadır. Kur’an’da insanın, iman konusunda ve din seçiminde özgür bırakıldığı şöyle ifade edilmiştir: “Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik. İster şükredici olsun, ister nankör.”1 Ayrıca Allah, insanın sorumluğu-nu gücüyle sınırlı kılmaktadır. Bu husus Kur’an’da şöyle ifade edilmektedir: “Allah, kimseye gücü-nün üstünde bir şey teklif etmez…”2

Dinimiz çalışkanlığı övmekte, insanın, ça-lışmadan ve gayret etmeden isteklerine ulaşmasının mümkün olamayacağını dile getirmektedir. Bir ayette bu konu şöyle ifade edilmektedir: “Gerçekten insan için kendi çalışmasının karşılığından başka bir şey yoktur.”3 Bu nedenle kadere inanan insan, gücü nispetinde kendisine, ailesine ve top-luma faydalı olmaya çalışır. Hayatında mutlu, huzurlu ve başarılı olma konusunda çaba gösterir.

İnsanın, sıkıntılarını aşmak için elinden gelen her şeyi yaptıktan ve tedbirleri aldıktan sonra işin sonunu Allah’a havale etmesi ve ona güvenmesi gerekir. Buna “tevekkül” denir. Allah kendine tevekkül edenlerin önce üzerlerine düşen görevleri yapmalarını ister. Kur’an’da bu hususa şöyle işaret edilmektedir: “…İş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a da-yanıp güven (tevekkül et). Çünkü Allah, kendine dayanıp güvenenleri sever.”4

İnsan için belirlenen ömür bittiğinde, ecel gelir ve ölüm olayı gerçekleşir. Allah, bir ayette şöy-le buyurmaktadır: “O (Allah), sizi çamurdan yaratan, sonra size bir ecel, bir ömür süresi tayin edendir...”5 Bundan dolayı insan, yaşamının sonlu olduğu bilinciyle ömrünün kıymetini bilmeli ve faydalı olmaya gayret etmelidir.

1 İnsan suresi, 3. ayet.2 Bakara suresi, 286. ayet.3 Necm suresi, 39. ayet.4 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet.5 En’âm suresi, 2. ayet.

KADER VE EVRENİN YASALARI

“Biz her şeyi bir kadere (ölçüye, plana) göre yarattık.”Kamer suresi, 49. ayet.

TOPLUMSAL YASALAR(SÜNNETULLAH)

“Her toplumun belirlenmiş bir eceli vardır. Ecelleri geldiğinde onu ne bir an erteleyebilirler ne de bir an öne alabilirler.”

A’râf suresi, 34. ayet.

FİZİKSEL YASALAR

“Güneş yörüngesinde akıp gitmektedir. Bu, üstün ve bilen Allah’ın kanunudur.”

Yâsin suresi, 38. ayet.

BİYOLOJİK YASALAR

“O, insanı alaktan (emb-riyodan) yarattı.”

Alak suresi, 2. ayet.

YORUMLAYALIM

“Biz ona iki yol (iyi ve kötü) gös-terdik.”

Beled suresi, 10. ayet.

Yukarıdaki ayet mealini iyi-kötü seçimi açısından yorumlayınız.

r

51


DEĞERLENDİRELİMÖNLEM ALMAK

Bir gün Hz. Ömer, Şam’a doğru yola çıkar. Başkomutan Ebu Ubeyde, Hz. Ömer’i karşılar ve Şam’da veba hastalığının yayıldığını söyler. Bunun üzerine Hz. Ömer, muhacirler ve ensarla Şam’a girip girmeme hususunu konuşur. Muhacir ve ensardan bir kısmı Şam’a girmeyi uygun görürken diğer bir kısmı girmeyi uygun görmez.

Bunun üzerine Hz. Ömer, orada bulunanlara sabahleyin erkenden geriye döneceklerine ve Şam’a girmeyeceklerine karar verdiğini söyler. Ebu Ubeyde, “Allah’ın kaderinden mi kaçıyorsun?” diyerek Hz. Ömer’e itiraz eder.

Hz. Ömer, “Keşke bunu senden başkası söyleseydi ey Ebu Ubeyde! Evet, Allah’ın kaderinden yine Allah’ın kaderine kaçıyoruz. Ne dersin, senin develerin olsa da bir tarafı verimli diğer tarafı çorak bir vadiye inseler. Develerini verimli yerde otlatsan Allah’ın kaderiyle otlatmış, çorak yerde otlatsan yine Allah’ın kaderiyle otlatmış olmaz mıydın?” der.

Bu sözüyle Hz. Ömer, doğruyu tercih etmenin ve gerekli tedbirleri almanın da kader olduğunu vurgulamıştır.

İbni Abbas da bu konuda Hz. Ömer’i destekleyerek Hz. Peygamberin şu sözünü aktardı: “Bir yerde veba olduğunu işittiğinizde oraya girmeyiniz. Bir yerde veba ortaya çıkar, siz de orada bulunursanız, hastalıktan kaçarak oradan dışarı çıkmayınız.”

Riyazü’s-Salihin ve Tercemesi, C 3, s. 299-301. (Sadeleştirilmiştir.)

Yukarıdaki metni kader inancı açısından değerlendiriniz.

KaderAllah’ın geçmişi ve

geleceği kuşatan bilgisi ile her şeyi önceden bilip takdir etmesi

RızıkAllah’ın yararlan-

maları için canlıların hizmetine sunduğu

her şey

EcelVarlıklar için

belirlenmiş varoluş süresi

ŞerAllah’ın hoşnut

olmadığı, yanlış ve kötü şeyler

Cüzi iradeİnsanın sınırlı

iradesi

KazaKaderde olanın

zamanı geldiğinde gerçekleşmesi

Külli iradeAllah’ın dilemesinin

mutlak ve sınırsız olması

HayırAllah’ın razı

olduğu doğru ve iyi işler

Tevekkülİnsanın üzerine

düşeni yapıp Allah’a güvenmesi

SÖYLEYELİM

Yukarıdaki şemada altılı çizili kavramların kaderle ilişkisi nedir? Söyleyiniz.

52

2. ÜNİTE


A. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

15

8 11

4

14

7 13

3

2 6 12

5

10

1

9

1. Yüce Allah’ın zatında, sıfatlarında, fiillerinde bir ve tek olması, eşi, benzeri ve ortağının bulunmaması anlamına gelen sıfatı.2. Allah’ın varlığını ve birliğini ifade eden İslam dininin temel ilkesi.3. Kıyamet vaktinin geldiğini ilan edecek olan melek.4. İnanan kimse.5. İyiliğin ve güzelliğin sembolü olan ve gözle görülmeyen varlıkların genel adı.6. Ahirette insanların toplandıkları yer.7. Öldükten sonra tekrar dirilme.8. Allah’tan aldığı vahiyleri peygamberlere ulaştırmakla görevli melek.9. Yüce Allah’ın, ezelden ebede kadar olacak bütün şeylerin zaman ve yerini, özellik ve nite-liklerini, ezelî ilmiyle bilip takdir etmesi.10. Peygamberimizin Allah tarafından getirdiği ilkeleri tasdik etmek ve bunların doğru oldu-ğuna gönülden inanmak.11. Allah’ın insanlar arasından seçtiği ve vahiy yoluyla emir ve yasaklarını insanlara ulaştır-mak üzere görevlendirdiği kimse.12. Yüce Allah’ın her şeyi görmesi anlamına gelen sıfatı.13. Son ilahî kitap.14. Evrenin düzeninin bozulması, bütün canlıların ölmesi, ölen canlıların yeniden yaratılıp diriltilerek ayağa kalkması.15. Ahirette hesaptan sonra herkesin amellerinin tartıldığı ilahî adalet terazisi.

53


B. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. Kelime-i şehadetin İslam dini açısından önemi nedir? Söyleyiniz.

2. Allah’ın varlığı ve birliği konusunda evrenden örnekler veriniz.

3. Evrende birden fazla ilah olsaydı sonuçları neler olurdu? Belirtiniz.

4. Yüce Allah, niçin kitap ve peygamber göndermiştir? Örnek vererek açıklayınız.

5. Öldükten sonra dirilmek mümkün müdür? Bir örnekle açıklayınız.

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi nitelik bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Hac B) Zekât C) Kader D) Oruç E) Kurban

2. Aşağıdakilerden hangisi kaderle ilgili bir kavram değildir?

A) Evrenin yasaları B) Kaza C) İrade D) Sorumluluk E) Mahşer

3. Aşağıdakilerden hangisi meleklerin özelliklerinden değildir?

A) Günah işlemezler. B) Cinsiyet özellikleri vardır.

C) Yemezler ve içmezler. D) Nurdan yaratılmışlardır.

E) Gözle görünmezler.

4. “Biz kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmamışızdır. Sonra onlar Rablerinin huzurunda toplanacaklardır.” (En’âm suresi, 38. ayet.)

Yukarıdaki ayette ahiret hayatının hangi aşaması anlatılmaktadır?

A) Ba’s B) Hesap C) Haşr D) Mizan E) Kabir

5. Aşağıdakilerden hangisi sübûti sıfatlardan değildir?

A) İlim B) Beka C) İrade D) Kudret E) Tekvin

Ç. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile dol-durunuz.

( Esma-i Hüsna, zati, sübûti, mucize, keramet, mulalefetün li’l-havadis)

1. Peygamberler, peygamberliği ispat etmek için ………… gösterirler.

2. Yalnızca Yüce Allah’a ait özelliklere ……….. sıfatlar, Allah’ta sınırsız, insanda sınırlı olarak bulunan özelliklere ise ………… sıfatlar denir.

3. Allah’ın isimlerine ………………… denir.

4. Allah’ın sonradan olan şeylerin hiçbirisine benzememesine ……….. denir.

54


1. “İbadet, salih amel, dua ve tövbe” kelimelerinin anlamlarını öğreniniz.

2. Ramazan ayı ile ilgili gözlemlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

3. İnanç ile ibadet arasında nasıl bir ilişki vardır? Düşününüz.

4. Kâbe hakkında ansiklopedilerden bilgi edinerek yazınız.

5. İbadetlerin bireysel ve toplumsal faydalarını araştırınız.

İslam’ da İbadet3. ÜNİTE


55

İslam’ da İbadet

1. İbadet Kavramı

İbadet; gönülden ve isteyerek Allah (c.c.)’a kulluk et-mek, saygı göstermek ve onun emirlerini yerine getirmektir.

İbadetler, inanç esaslarından sonra dinin ikinci önemli halkasını oluşturur. Bu nedenle Kur’an-ı Kerim’de, “Allah’a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayın…”1 buyrularak ibadet etmemiz emredilmiştir. Ayrıca, “Yalnız sana ibadet ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.”2 ayetiyle de sadece Allah’a ibadet etmemiz gerektiği vurgulanmıştır. İbadet eden kişi Allah’a olan sevgi, saygı, inanç ve bağlılığını çeşitli davranışlarla ortaya koyar. Onunla manevi bir bağ kurmaya çalışır.

İbadet denilince öncelikle namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek ve hacca gitmek akla gelir. An-cak ibadetler, bunlarla sınırlı değildir. İnsanın inancı gereği Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yaptığı her olumlu ve faydalı davranış ibadet sayılır. Örne-ğin; Kur’an okumak, çalışmak, zorda kalan bir insana yardım etmek, birinin üzüntüsünü paylaşmak, iyiliği teşvik etmek, insanlara eziyet veren şeyleri yoldan kaldırmak, güzel söz söylemek ve güler yüzlü olmak ibadettir. Ayrıca Allah’ın yasakladığı kötü ve zararlı olan her türlü davranıştan kaçınmak da ibadettir.

Hiçbir ibadet başka bir ibadetin yerini tutmaz. Bu nedenle inanan insan, namazını kılıp orucunu tuttuğu gibi çalışmak ve yardım etmek gibi güzel davranışları da ihmal etmemelidir. Nasıl ki insanın yaşamak için havaya, suya, ek-meğe ayrı ayrı ihtiyacı varsa Allah’ın rızasını kazanmak için namaz kılmaya, oruç tutmaya,

çalışmaya ve yardım etmeye de aynı şekilde ihtiyacı vardır. Nitekim Kur’an’da namaz ibadetiyle iyi davranışlarda bulunmak bir arada şöyle ifade edilmiştir: “Ey iman edenler! Rükû edin, secdeye kapanın, Rabb’inize ibadet edin, hayır işleyin ki kurtuluşa eresiniz.”3

1 Nisâ suresi, 36. ayet.2 Fâtiha suresi, 5. ayet.3 Hac suresi, 77. ayet.

PAYLAŞALIM

Allah’a saygınızı ve kulluk görevi-nizi nasıl ifade edersiniz? Düşüncelerini-zi arkadaşlarınızla paylaşınız.

İbadet kavramı size neler çağrıştırmaktadır? Söyleyiniz.

NOT EDELİM

İslam beş temel esas üzere ku-rulmuştur. Bunlar: Allah’tan baş-ka ilah olmadığına ve Hz. Mu-hammed (s.a.v.)’in onun elçisi olduğuna inanmak, namaz kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve oruç tutmaktır.

Buharî, İman, 2.

N

İru

BELİRTELİM

“(Müminlerden) tövbe edenler, ibadet edenler, hamt edenler, oruç tutanlar, rükû edenler, secde edenler, iyiliği emredip kötülükten alıkoyanlar ve Allah’ın sınırlarını koruyanlar yok mu? İşte o müminleri müjdele!”

Tevbe suresi, 112. ayet.Yukarıdaki ayette hangi ibadetlerden söz edilmiştir? Belirtiniz.

B

56

3. ÜNİTE

2. Niçin İbadet Edilir?

İnsanın Rabb’ine yönelip ibadet etmesi ve onun rızasını kazanmaya çalışması, yaratılış ga-yesine en uygun davranıştır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de Yüce Allah bu durumu şöyle ifade et-miştir: “Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”1

İbadet, hiçbir karşılık beklemeksizin yalnız Allah’ın emrini yerine getirmek ve onun rızasını kazanmak için yapılır.

Her şeyi yoktan var eden, besleyip büyüten Allah’a kulluk etmek, verdiği sayısız nimetlere şükretmek için ibadet edilmelidir. Çünkü Yüce Al-lah evrendeki her şeyi insanların yararlanması için yaratmış ve sayısız nimetler vermiştir. Kur’an-ı Kerim’de Allah bu durumu şöyle ifade etmiştir: “O size istediğiniz her şeyden verdi. Allah’ın nimetini sayacak olsanız bitiremezsiniz…”2 İşte kendilerine sayısız nimetler verilen insanlar, iba-det etmekle Allah’a şükretmiş olurlar.

Hayatta insanın çeşitli sıkıntılarla karşı-laşıp ümitsizliğe ve bunalıma düştüğü zamanlar olabilir. Böyle durumlarda insan, ibadetle ken-disini Allah’a daha yakın hisseder ve onunla sağlam bir iletişim kurar. Onun rahmetine sı-ğınır, bunalımdan kurtulur ve huzura kavuşur. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle ifade edil-miştir. “...Dikkat edin, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzura kavuşur.”3

İbadet eden insan, Yüce Allah’ın bir emrini yerine getirmiş olur. Allah inanan, ibadet eden ve faydalı işler yapan kullarını ödüllendirir. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilir: “…İman edip iyi işler yapanlar da cennet bahçelerindedirler. Rablerinin yanında onlara diledikleri her şey vardır. İşte büyük lütuf budur.”4

İbadet Allah’a olan inancı pekiştirir. Ona olan sevgiyi artırır, ahlakı güzelleştirir ve kötü duy-guları yok eder. Günah işlemekten uzak tutar. Çünkü ibadet eden kişinin sorumluluk bilinci artar. Her an hesaba çekileceğini bilir. Davranışlarını buna göre düzenler.

1 Zâriyât suresi, 56. ayet.2 İbrahim suresi, 34. ayet.3 Ra’d suresi, 28. ayet.4 Şûrâ suresi, 22. ayet.

Verdiği nimetlerden dolayı Allah’a şükretmeliyiz.

De ki: Şüphesiz benim nama-zım, ibadetlerim, hayatım ve ölü-müm hepsi âlemlerin Rabbi Allah içindir.

En’âm suresi, 162. ayet.Yukarıdaki ayette verilmek iste-

nen mesaj nedir?

YAZALIM

Niçin ibadet edilir?* Allah emrettiği için* …...............................................* …...............................................* …...............................................* …...............................................

Y

57


3. İbadetin İlkeleri ve Kapsamı

Bütün ibadetlerde uyulması gereken birtakım ortak ilkeler vardır. Bu ilkelere dikkat edilerek yapılan ibadetler amacına uygun bir şekilde yapılmış olur. Aksi taktirde yapılan ibadetten amacına uygun bir sonuç elde edilemez. Bu ilkelerin başında isteklilik, samimiyet, gösterişten uzak olma, kolaylık ve güç yetirebilirlik gelir.

İsteklilik

İnsanın en önemli özelliklerden biri irade sahibi olmasıdır. İnsan, iradesi sayesinde doğru olanı seçer ve seçimi doğrultusunda davranışlarına yön verir. İsteyerek yapılan davranışların başında iba-detler gelir. Bu nedenle insan Allah’a gönülden ve isteyerek ibadet etmelidir.

İbadet eden kişi, Allah’ın emirlerini yerine getirmiş ve verdiği nimetlerden dolayı ona şükret-miş olur. Bütün bunları isteyerek ve samimi duygularla yapan kişi ancak amacına ulaşır. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle ifade edilir: “…Allah’a, (azabından) korkarak ve (rahmetini) umarak dua edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır.”1 Diğer taraftan çıkar ve gösteriş amacıyla isteksizce ibadet eden kişiler ise kınanmıştır. Nisâ suresinin 142. ayetinde bu du-rum şöyle dile getirilmiştir: “Münafıklar Allah’ı aldatmaya çalışırlar. Allah da onların hilelerini ve oyunlarını bozar. Namaza kalktıkları zaman, isteksizce kalkarlar. İnsanlara gösteriş yapar-lar ve Allah’ı çok az anarlar.”

Samimiyet

İbadetlerde sadece istekli olmak yeterli değildir. Aynı zamanda samimi olmak gere-kir. Samimiyet ilkesi, ibadetleri içtenlikle ve canı gönülden yapmayı gerektirir. İbadetlerde samimiyet Kur’an-ı Kerim’de “ihlas” kelime-siyle ifade edilir. “Biz sana kitabı gerçeğin ta kendisi olarak indirdik. O hâlde sen de ihlasla yalnız Allah’a ibadet et!”2

Samimiyet yalnızca Allah’a ibadet et-meyi gerektirir. Ayrıca Allah’ın rızasını göze-terek ibadet etmek de samimiyet ilkesinin bir gereğidir.

1 A’râf suresi, 56. ayet.2 Zümer suresi, 2. ayet.

SÖYLEYELİM

İbadet

Küçük bir tebessüm, içten bir selam,Dosta hatır soran, bir iki kelam,Kısaca diyor ki insana İslam,İhlasla yaptığın, her şey ibadet.

…

Cengiz Numanoğlu, Şuûr, s. 232.

Yukarıdaki şiirde ibadetle ilgili hangi ilke dile getirilmiştir? Söyleyiniz.

58

3. ÜNİTE

İbadetin özünü kişinin samimiyeti oluş-turur. Kurban ibadetinde olduğu gibi, ancak sa-mimi niyetler Allah’a ulaşır. Çünkü sırf Allah’ın rızasını kazanmak için samimi duygularla kur-ban kesen kişi, Allah’a bağlılığını ortaya koyar. Böylece ona yakın olmanın mutluluğunu yaşar. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle belirtilmiş-tir: “Onların ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır. Fakat Allah’ın emirlerine samimi bağ-lılığınız ona ulaşır....”1

İbadetlerimizin kabulü samimiyetimi-ze bağlıdır. İnsan samimiyetle ibadet ettiği za-man dünya sıkıntılarından uzaklaşır ve kendi-ni Allah’a daha yakın hisseder. Allah da böyle kimseleri sever ve mükâfatını artırır. Peygam-berimiz (s.a.v.) bu konuda şöyle buyurur: “Siz-den biriniz Allah’a kulluktaki samimiyetini güzelleştirirse yaptığı her iyilik onun için on katından yedi yüz katına kadar çoğaltılarak yazılır…”2

Gösterişten uzak olmak

İbadetler, sadece Allah’ın rızasını, hoş-nutluğunu kazanmak için yapılır ve karşılığı da sadece ondan beklenir. Bu nedenle ibadetlerin, gösteriş amaçlı veya herhangi bir çıkar elde et-mek için yapılması, dinimizce çirkin bir davra-nış olarak görülür. Ayrıca ibadetlere gösterişin yani riyanın karışması, onun manevi değerini azaltır.

Kur’an-ı Kerim’de, ibadetlerin ve iyilik-lerin sadece Allah rızası için yapılması emredil-miştir. Gösteriş için ibadet edenler ise kınanmış-tır. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki onlar namazlarını ciddiye almazlar. İbadetlerini gösteriş için yaparlar.”3

1 Hac suresi, 37. ayet.2 Buharî, İman, 16.3 Mâ’ûn suresi, 4-6. ayetler.

KONUŞALIMK

Sadaka taşlarının işlevleri hakkında arkadaşlarınızla konuşunuz.

59


Dinimiz zekât verecek kişinin, bu sorumluluğunu gösterişten uzak, gurur ve kibire kapılmadan yerine getirmesini istemiştir. Bu nedenle zekâtın gizlice verilmesini öğütlemiştir. Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili olarak şöyle buyrulmaktadır: “Eğer sadakaları (zekât ve benzeri hayırları) açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onu fakirlere gizlice verirseniz, işte bu sizin için daha hayırlıdır. Allah da bu sebeple sizin günahlarınızı örter. Allah, yapmakta olduklarınızı bilir.”1

İbadetlerimizde ve diğer davranışlarımızda herhangi bir gösteriş ve çıkar beklentisi içinde olma-malıyız. Allah emrettiği için ibadet etmeliyiz. Onun rızasını ve hoşnutluğunu kazanmaya çalışmalıyız.

Kolaylık ve güç yetirilebilirlik

Yüce Allah, kullarına karşı son derece merhametlidir. Bu nedenle insanlara güçleri oranında sorumluluk yüklemiştir. Onların ya-pamayacağı ve güç yetiremeyeceği emir ve yasaklar koymamıştır. Bu durum Bakara su-resinin 286. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “Allah, kimseye gücünün yeteceğinden faz-lasını yüklemez…” Bu açıdan bakıldığında Kur’an’da insan gücünü ve doğasını zorlayıcı yükümlülüklere rastlamak mümkün değildir. Bu durum, “…Din hususunda sizin üzerini-ze hiçbir zorluk yüklemedi …”2 ayetiyle dile getirilmiştir.

Dinimizde yerine getirilmesi istenilen ibadetler vardır. Bu ibadetlerin yerine getirilme-sinde pek çok kolaylık sağlanmıştır. Örneğin; abdest alması gereken bir kişi, su bulamaz-sa teyemmüm alır. Ayakta duramayanlar namazlarını oturarak kılabilirler. Ramazan ayında yolculuk yapanlar, yolculukları süresince oruç tutmayabilirler. Zengin olup da özrü nedeniyle hacca gideme-yenler başka birini kendi yerine hacca gönderebilir. İbadetlerde bunlara benzer daha birçok kolaylık vardır. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de bu durumu şöyle dile getirmiştir: “...Allah sizin için kolaylık ister zorluk istemez...”3 Peygamberimiz de, “Kolaylaştırınız zorlaştırmayınız, müjdeleyiniz nefret ettirmeyiniz.”4 sözüyle dinin özünde hiçbir zorluğun olmadığını bildirmiştir.

Allah rızası için insanın kendisine ve çevresine yararlı olmak amacıyla yaptığı her güzel iş ve davranış ibadettir. Örneğin, helal kazanç elde etmek için çalışmak, yardımlaşmak, selamlaşmak, insanlara güleryüz göstermek gibi davranışlar İslam dininde ibadet olarak kabul edilir.

1 Bakara suresi, 271. ayet.2 Hac suresi, 78. ayet.3 Bakara suresi, 185. ayet.4 Buharî, İlim, 11.

Ayakta duramayanlar namazlarını oturarak kılabilirler.

60

3. ÜNİTE

İslam dinine göre namaz, oruç, zekât ve hac farz olan ibadet-lerdir. Ergenlik çağına gelmiş ve akıllı olan her Müslüman, bu iba-detleri yerine getirmekle yükümlü-dür.

Farz ibadetlerin dışında, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak ve daha çok sevap elde etmek amacıyla yapılan ibadetlere nafile ibadetler denir. Fakirlere yardım etmek, ramazan ayı dışında oruç tutmak bu türden ibadetlerdendir.

BİLGİ KUTUSU

İBADETLER

Beden ile yapılanlarNamaz• Oruç•

Mal ile yapılanlarZekât• Kurban•

Hem beden hem de mal ile yapılanlar

Hac•

YAZALIM

Dinimiz ibadetler konusunda pek çok kolaylık sağlamıştır. Bu kolaylıkların neler olduğunu aşağıdaki boşluklara yazınız.

Abdestte kolaylık* Suyun bulunmadığı du-rumlarda teyemmüm alınır.* …* …

Namazda kolaylık* Yolcu olanlar 4 rekâtlık farzları 2 rekât olarak kılarlar.* …* …

Oruçta kolaylık

* Ramazanda oruç tutama-yacak kadar hasta olan-lar oruçlarını sağlıklarına kavuşunca tutarlar.

* …

*…

TAMAMLAYALIMİbadetin kapsamını dikkate alarak şemadaki

boş yerleri tamamlayınız.

İBADET

Kur’an okumak

Oruç tutmak

Selam vermek

.......... .........................

...............

.......... ...............

.......... ...............

.......... ...............

T

61


4. İnanç - İbadet İlişkisi

İman, Hz. Muhammed’in Allah’tan getirdiği esasların doğru ol-duğunu kabul edip onlara gönülden inanmaktır. İbadet ise Allah rızası için yapılan her türlü güzel iş ve davranış demektir. İnanç ve ibadet İslam’ın iki temel unsurudur. Dinî hayat imanla başlayıp ibadetle de-vam eder. “Kim inanarak iyi olan işler yaparsa…”1 ayetinde belir-tildiği gibi iman, amelin geçerli olabilmesi için şarttır. İnanç olmadan yapılacak iyilikler, işlenecek güzel ameller ibadet değeri taşımaz. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöy-le ifade edilmiştir: “…Kim inanmayı kabul etmezse onun ameli boşa çıkmıştır ve o, ahirette kaybedenlerdendir.”2

İnanç, ibadetlerle davranışa dönüşür. Bu nedenle inanan insandan ibadet etmesi ve yararlı işler (salih amel) yapması beklenir. Nitekim Kur’an’da, “İman edip salih amel işleyenlere ne mutlu! Varılacak güzel yurt da onlar içindir.”3 ayetinde olduğu gibi, iman ile salih amel birçok yerde be-raberce geçmektedir. Bu da inanç ve ibadet arasındaki sıkı ilişkiyi gösterir. Ayrıca iman, ibadetler ve güzel ahlakla birlikte gerçek anlamda bir değer ifade eder.

Kişi ibadet yapmazsa, güzel davranış sergilemezse imandan çıkmaz; ama imanın olgunluğunu kaybetmiş, onu zayıflatmış olur. Dalları budanıp yok edilen bir ağaç yine ağaçtır, ama gü-zelliğini kaybetmiş bir ağaçtır. Bu durumuyla günün birinde kuruyabilir. İşte amelsiz imanın durumu da böyledir. İnanan bir kimse ibadetleri ihmal ederse Allah’a ve Peygambere olan bağlılığı yavaş yavaş azalabilir. Bundan dolayı ibadetler ve gü-zel davranışlar kişinin imanını güçlendirir ve korur.

Her insanın inancının gereği olan ibadetleri yerine getirmesi doğaldır. Örneğin, Müslüman bir insan namaz kılar, Hristiyan bir insan ise haç çıkarır. Böylece bir kimsenin ibadetine bakılarak hangi dine ve inanca mensup olduğu da anlaşılabilir.

Atalarımızın, “İşleyen demir ışıldar.” dedikleri gibi, ibadetler saye-sinde inancımız, din bilincimiz her an canlı ve diri kalır. Allah’a olan bağlı-lığımız ibadetlerle süreklilik kazanır. Bu nedenle Yüce Allah, “İnanan kul-larıma söyle: Namazlarını kılsınlar,

alışverişin ve dostluğun olmadığı bir gün gelmeden önce, kendilerine verdiğimiz rızıklardan (Allah için) gizli ve açık infak etsinler (harcasınlar).”4 buyurarak imandan sonra birtakım ibadet-lerin yapılmasını istemiştir.

1 Tâ-Hâ suresi, 112. ayet.2 Mâide suresi, 5. ayet.3 Ra’d suresi, 29. ayet.4 İbrahim suresi, 31. ayet.

TARTIŞALIM

“Davranışlar inançları yansıtır, inançlar da davranışlara yön verir.” Bu söze katılıyor mu-sunuz? Sınıfça tartışınız.

“İbadetler, iman ağacının meyvesi gibidir.” sözüyle anlatılmak is-tenen nedir?

İBADET İNANÇ

İman ile davranışlar arasındaki ilişki karşılıklıdır.

İman davranışlarımızı, davranışlarımız da inançlarımızı

etkiler.

62

3. ÜNİTE

5. Temizlik - İbadet İlişkisi

İslam dininin, üzerinde önemle durduğu konulardan birisi de temizliktir. Çünkü temizlik hem ibadet hem de sağ-lık açısından çok önemlidir. Temizlik, insanın kalbini kötü duygulardan; bedenini, giysilerini ve çevresini ise maddi kirlerden arındırmasıdır. Temizliği iki kısma ayırmak müm-kündür. Birincisi beden, elbise ve çevre temizliğinden olu-şan maddi temizliktir. İkincisi ise duygu, düşünce ve kalbi kötülüklerden arındırmak olan manevi temizliktir. Yüce Allah, ilk inen ayetlerde iç ve dış temizliğe önem verilmesini isteyerek şöyle buyur-muştur: “Elbiseni temiz tut. Kötü şeylerden sakın.”1

İslam dini, maddi ve manevi temizliği, bir bütün olarak ele alır. Birini yapıp diğerini terk etmeyi ek-siklik olarak görür. Bu nedenle, bir yandan elbise, beden ve çevre temiz-liğine dikkat ederken diğer taraftan kötülüklerden kaçınarak manevi te-mizliğe de dikkat etmeliyiz.

Sağlığın yolu da temizlikten geçer. İnsanın iç dünyasındaki te-mizlik, ruh sağlığını; vücut ve çevre temizliği ise beden sağlığını korur. Temizliğe dikkat etmemek pek çok hastalığa neden olduğu gibi kin tut-mak, nefret etmek, yalan söylemek ve iftira atmak gibi davranışlar da ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler.2

1 Müddessir suresi, 4, 5. ayetler.2 Hasan Onat, Osman Aydınlı, M. Mahfuz Söylemez, Temel Dinî Bilgiler Ders Kitabı, s. 79, 80.

Ulu Cami/Bursa

“Allah temizdir, temizliği sever.”

Tirmizî, Edep, 41.Yukarıdaki hadisi temizli-ğin önemi açısından değer-lendiriniz.

DEĞERLENDİRELİM

“İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır. (Allah’ın rızasını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir. Antlaşma yaptığı zaman sözlerini yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte onlar doğru ve Allah’a karşı sorumluluklarının bilincinde olanlardır!”

Bakara suresi, 177. ayet.

Yukarıdaki ayeti inanç ve ibadet ilişkisi açısından değerlendiriniz.

D

63


İslam dini bazı ibadetleri, temizlik şartına bağlamıştır. Örneğin; namaz kılmak ve Kâbe’yi tavaf etmek için abdest almak zorunludur. Bazı ibadetlerin ön şartı olan abdestin bizzat kendisi de temizlik niteliğinde bir ibadettir. Dinin emrine uyarak günde beş defa abdest alıp namaz kılan ve haftada en az bir defa boy abdesti alan kimse vücut temizliğini de sağlamış olur. Namazın mekân temizliğine de katkısı vardır. Çünkü namaz kılınan yerin temiz olması, namaza hazırlığın şartlarındandır.

İslam’a göre ibadetler insanların manevi kirlerden arınmasına katkı sağlar. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de “… Namaz, kötü ve çirkin şeylere engel olur…”1 buyurarak bu durumu dile getirmiştir. Ayrıca insan dua, ibadet ve tövbe yoluyla da manevi kirlerden arınabilir. Allah Kur’an-ı Kerim’de, tövbe edip temizlenenleri överek şöyle buyurmuştur: “…Kuşkusuz Allah, tövbe edenleri ve temiz-lenenleri sever.”2

İslam’da emredilen temel ibadetlerden biri olan oruç, sabırlı ve dayanıklı olmayı öğre-tir. Zekât, insanı cimrilik hastalığından kurtarıp cömertliğe alıştırır. Hac; toplumda birlik, bera-berlik ve kardeşlik duygularını güçlendirir. Bü-tün bunları yerine getirenler, ahlakını güzelleş-tirir ve kötülük yapmaktan sakınırlar. Böylece manevi yönden temizlenmiş olurlar.

5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül)

Abdest, belirli yerleri usulüne uygun ola-rak yıkamak ve başı mesh etmek suretiyle yapılan temizlik niteliğinde bir ibadettir. Abdest nama-zın hazırlık şartlarındandır. Abdestin gerekliliği Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “Ey iman eden-ler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzle-rinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı mesh edip topuklara kadar ayak-larınızı da yıkayın…”3 Abdestsiz olarak namaz kılınamayacağı gibi, Kâbe de tavaf edilemez.

Hz. Muhammed, “Ümmetim kıyamet gününde, abdest dolayısıyla yüzleri ve ayak-ları nurlu olarak gelecektir. O hâlde sizden hanginiz nurunu artırabilirse bunu hemen yapsın.”4 buyurarak abdestin önemine dikkat çekmiştir.

1 Ankebût suresi, 45. ayet.2 Bakara suresi, 222. ayet.3 Mâide suresi, 6. ayet.4 Müslim, Tahâret, 35.

YORUMLAYALIM

“Temizlik namazın anahtarıdır.”Ebu Davut, Taharet, 31.

Yukarıdaki hadisi, ibadet temizlik ilişkisi bakımından yorumlayınız?

BİLGİ KUTUSUa- Abdestin Alınışı

* Eûzü-besmele çekilir.* “Niyet ettim Allah rızası için abdest al-maya.” denir.* Eller bileklere ka-dar yıkanır.* Ağız ve burun üç kez yıkanır.* Yüz, üç kez yıka-nır. * Sağdan başlamak üzere kollar dirseklerle bera-ber üç kez yıkanır.* Başın dörtte biri ıslak elle mesh edilir.* Kulaklar temizlenir ve boyun mesh edilir.* Sağdan başlamak üzere ayaklar yıkanır.

64

3. ÜNİTE

Abdestin dört farzı vardır. Bunlar; yüzü yıkamak, kolları dirseklere kadar yıkamak, ba-şın dörtte birini ıslak elle mesh etmek ve ayak-ları yıkamaktır.

Boy abdesti, ağzı ve burnu suyla temiz-lemek ve bütün bedeni, hiç kuru yer bırakmak-sızın yıkamaktır. Bu yıkanma şekline gusül de denir.

Akıllı ve ergenlik çağına ulaşmış her Müslümanın bazı özel durumlarda boy abdesti alması Allah’ın kesin bir emridir. Kur’an-ı Kerim’de bu emir şöyle ifade edilmiştir: “…Eğer cünüp oldu-nuz ise boy abdesti alın...”1 Boy abdestini gerektiren özel durumlar, cünüplük ile kadınlarda âdet ve lohusalık hâlinin son bulmasıdır. Gerekli durumlarda boy abdesti almayan bir Müslüman namaz kılamaz, Kâbe’yi tavaf edemez.

Peygamberimiz, sık sık boy abdesti almayı öğütlemiştir. Özellikle cuma ve bayram gibi özel gün-lerde boy abdesti almak sünnettir.

Boy abdesti şu şekilde alınır: Eûzü-besmele çe-kilir. “Niyet ettim Allah rızası için boy abdesti alma-ya.” denir. Namaz abdesti gibi abdest alınır. Daha son-ra bütün beden, kuru yer kalmayacak şekilde yıkanır.

5.2. Teyemmüm

İslam, insanların dinî sorumluluklarını yerine getire-bilmeleri için her türlü kolaylığı sağlamıştır. Sorumluluklar yerine getirilirken karşılaşılacak engelleri aşabilmek için çözüm yolları sunmuştur. Bunlardan birisi de teyemmüm-dür. Allah, Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili şöyle buyur-muştur: “…Hasta yahut yolculuk hâlinde bulunursanız yahut biriniz tuvaletten gelirse yahut da kadınlara dokunmuşsanız (cinsî birleşme yapmışsanız) ve bu hâllerde su bulamamışsanız temiz toprakla teyemmüm edin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla mesh edin. Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ve size verdiği ni-metini tamamlamak ister; umulur ki şükredersiniz.”2

Su ile abdest alma imkânı bulunmayan yerde temiz toprak veya toprak cinsinden bir şeyle teyemmüm alınır. Ayrıca su temiz değilse veya suyun kullanımı sağlığı olumsuz yönde et-kileyecekse yine teyemmüm alınır.1 Mâide suresi, 6. ayet.2 Mâide suresi, 6. ayet.

BİLGİ KUTUSU

Abdesti Bozan durumlardan bazıları şunlardır:

Tuvalet ihtiyacını gidermek.• Yellenmek.• Ağız dolusu kusmak.• Uyumak veya bayılmak.•

Ab

NOT EDELİM

Boy abdestinin farzı üçtür:Ağzı temizlemek.• Burnu temizlemek.• Bütün bedeni yıkamak.•

N

B

“…Allah, sizin için kolaylık ister, zorluk istemez…”

Bakara suresi, 185. ayet.Yukarıdaki ayete uygun

örnekler bulunuz.

PANDOMİM YAPALIM

Teyemmümün alınışını canlandırma yoluyla yapınız.

65


Her namaz için ayrı teyemmüm gerekir. Örneğin; öğle namazı için alınan teyemmüm, ikindi namazı için geçerli olmaz.

Suyun bulunması veya suyu kullanma imkânının doğması hâlinde teyemmüm bozulur. Ayrıca abdesti bozan durumlar teyemmümü de bozar.

5.3. Beden ve Mekân Temizliği

Temizlik denilince aklımıza önce beden temizliği gelir. Bu da belli aralıklarla banyo yapmak, tırnakları kesmek, saç ve sakal bakımı yapmakla gerçekleşir.

Bizler beden temizliğimize dikkat etmeliyiz. Kirli elbiselerle dolaşmamalıyız. Ter kokularını gidermek için sık sık banyo yapmalıyız. Tuvaletten çıktıktan sonra ellerimizi yıkayıp kurulamalıyız. Yemeklerden önce ve sonra ellerimizi yıkamalı ve dişlerimizi düzenli olarak fırçalamalıyız. Bu ko-nuda Peygamberimiz şöyle buyurur: “Eğer müminlere zor gelmeyeceğini bilseydim her namaz vaktinde dişlerini fırçalamalarını emrederdim.”1

1 Buharî, Cuma, 8.

BİLGİ KUTUSU

Teyemmümün alınışı:* Euzü-besmele çekilir. * “Niyet ettim Allah rızası için teyemmüm almaya.” denir.* Eller temiz toprağa sürülerek silkelenir ve yüz mesh edilir.* Eller tekrar temiz toprağa sürülüp silkelendikten sonra önce sağ, sonra da sol kol

dirseğe kadar mesh edilir.

BULALIMAbdest, gusül ve teyemmüm arasındaki farklılık ve benzerlikleri bulunuz.

Farklılıklar Benzerlikler

AB

DES

T 1. Belli organlar yıkanır.

2. ….............................................

3. ….............................................

1. Her üçü de temizliktir.

2. ….............................................

3. ….............................................

GU

SÜL 1. Bütün beden yıkanır.

2. ….............................................

3. ….............................................

TEY

EMM

ÜM 1. Sadece yüz ve kollar mesh edi-

lir.2. ….............................................

3. ….............................................

Beden temizliği ile ilgili neler yaparsınız?

66

3. ÜNİTE

Beş vakit namaz için abdest almak ve gerektiğinde boy abdesti almak da aslında bir çeşit be-den temizliğidir. Dinin emrine uyarak günde beş defa abdest alıp namaz kılan ve haftada en az bir defa boy abdesti alan kimse vücut temizliğini sağlamış olur.

İçinde yaşadığımız mekânların ve ibadet yerlerinin temiz tutulması dinimi-zin önemle üzerinde durduğu konuların başında gelir. Bunun için başta evlerimiz olmak üzere cami, okul, bahçe ve park gibi günlük hayatımızı geçirdiğimiz mekânları temiz tutmalıyız. Yüce Allah, ibadet edilen yerlerin temiz tutulmasını emretmiştir. Bir ayette bu durumu şöy-le ifade etmiştir: “…Sakın bana hiçbir şeyi ortak koşma; tavaf edenler, orada (kıyama) duranlar, rükû edenler ve secdeye varanlar için evimi tertemiz tut.”1 Peygamberimiz de, “...Evlerini-zin çevresini temizleyiniz.”2 hadisiyle yaşadığımız çevreyi temiz tutmamızı istemiştir.

Namaza hazırlığın şartlarından olan “Necasetten taharet”; beden, elbise ve namaz kılınacak yerin temiz olması anlamına gelir. Bu nedenle namazımızın geçerli olabilmesi için bedenimizin, el-biselerimizin ve namaz kıldığımız yerle-rin temiz olmasına dikkat etmeliyiz.

Çevre temizliği aynı zamanda toplumsal bir görevdir. Çünkü insanlar, içinde yaşadıkları mekânları başkaları ile paylaşırlar. Ortaklaşa kul-lanılan mekânları kirletmek diğer insanlara haksız-lık ve saygısızlık olur. Bu nedenle insanlar çevreyi nasıl bulmak istiyorlarsa o şekilde bırakmalıdırlar. Sağlıklı bir ortamda insanca yaşamanın herkesin en doğal hakkı olduğu unutulmamalıdır.

1 Hac suresi, 26. ayet.2 Tirmizî, Edeb, 41.

PAYLAŞALIM

Beden ve mekân temizliği dini-miz açısından niçin önemlidir? Dü-şüncelerinizi arkadaşlarınızla payla-şınız.

67


Temizlik, sağlıklı ve mutlu yaşamın ge-reklerindendir. Çünkü beden temizliği, insanı rahatlatır, güven ve mutluluk verir. Temiz insan çevresinde sevilir ve saygı görür. Diğer taraftan sağlıklı ve temiz bir çevre, insanı ruhen ve bede-nen sağlıklı tutar. Pis ve kirli bir ortam ise tam tersine, insanın ruhunu sıkar ve çeşitli hastalık-

lara sebep olur. Ayrıca temiz bir çevrenin o toplumun uygarlık düzeyinin göstergesi olduğu da unu-tulmamalıdır.

6. Namaz İbadeti

Namaz, Müslüman bir kişinin yerine getirmekle yükümlü olduğu ibadetlerin ba-şında gelir. Kişinin Allah’a karşı sevgi, saygı ve bağlılığının bir ifadesi olan namaz, ergen-lik çağına gelmiş, akıl sağlığı yerinde olan her Müslümana farzdır. Namaz, Kur’an-ı Kerim’de “salat” kelimesiyle ifade edilmiş-tir. Salat; namaz kılmak, dua etmek, övmek ve yüceltmek anlamlarına gelir. Namazın farz bir ibadet olduğu Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “…Namaz müminler üzerine vakitleri belli bir farzdır.”1

Peygamberimiz, “Namaz dinin direğidir.”2 buyurarak namazın önemini dile getirmiştir. Bir başka hadisinde ise namazı İslam’ın şartlarından birisi olarak saymıştır.3

Namaz, Allah’a teşekkür ve kulluk etmek amacıyla kılınır. Çünkü Allah insanı en güzel şekil-de yaratmış ve ona pek çok nimet vermiştir. İnsanın da bütün bu nimetleri veren Allah’a şükretmek için namaz kılması gerekir.

1 Nisâ suresi, 103. ayet.2 Tirmizî, İman, 8.3 Buharî, İman, 2.

NOT EDELİM

Hz. Muhammed bir gün yanındakilere, “Birinizin kapısının önünden bir ırmak geçse ve o kimse de orada günde beş kere yıkansa bedeninde hiç kir kalır mı?” diye sorar. Onlar da ‘Kalmaz.’ diye cevap verince Peygamberimiz, “İşte beş vakit namaz da bunun gibidir. Allah namaz sayesinde günahları siler ve temizler.” buyurmuştur.

Buharî, Mevakit, 6.

N

“

DEĞERLENDİRELİM

“… Allah namaz ile günahları siler.” Buharî, Mevakit, 6.

“Secde, kulun Rabb’ine en yakın olduğu andır.” Müslim, Salat, 215.

“Namaz kulun Rabb’i ile konuşmasıdır.” Buharî, Salat, 33.

Yukarıdaki hadisleri namazın önemi bakımından değerlendiriniz.

D

SLOGAN BULALIM

Çevre temizliği ile ilgili slogan bulunuz.* Nasıl bulmak istiyorsan öyle bırak.* .............................................…....* .............................................…....

Ç

68

3. ÜNİTE

Namaza hazırlık şartları:

Hadesten taharet: Namaz kılacak kişinin abdest alması veya gerekli durumlarda boy abdesti almasıdır.

Necasetten taharet: Bedenin, elbisenin ve namaz kılınacak yerin temiz olmasıdır.

Setr-i avret: Namazda vücudun gerekli yerlerinin örtülmesi demektir. Erkeklerde diz ile göbek arası, bayanlarda ise el, yüz ve ayaklar hariç bütün vücudun örtülmesidir.

İstikbal-i kıble: Kişinin namazda kıble (Kâbe) ye yönelmesidir.

Vakit: Kılınacak namazın vaktinin gelmiş olmasıdır.

Bir gün içerisinde sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı ol-mak üzere beş vakit farz namaz kılınır. Haftada bir defa farz olan cuma, yılda iki kez vacip olan bayram namazı, ramazan ayında sünnet olan teravih namazı, ölen kişinin ardından cenaze namazı kılınır. Cenaze namazı farz-ı ki-fayedir.

Niyet: Kılınacak namaz için niyet etmek.

BİLGİ KUTUSU

Her ibadette olduğu gibi namaz ibadetinde de belli şartlar vardır. Bunlara namazın farzları da denir. Kıldığımız namazın geçerli olabilmesi için bu şartları yerine getirmemiz gerekir.Namazın dışındaki farzlar(Namazın şartları)Hadesten taharetNecasetten taharetSetr-i avretİstikbal-i kıbleVakitNiyet

Namazın içindeki farzlar(Namazın rükünleri)İftitah tekbiriKıyamKıraatRükûSecde (sücut)Kade-i ahire

fffffffaarrz

ÖĞRENELİM

Aşağıdaki takvim yaprağından namaz vakitlerini inceleyiniz.

A

69


Namazın kılınış şartları (rükünler):

İftitah (başlama) tekbiri: Namaza “Allahu ekber” diyerek başlamaktır.

Kıyam: Namazda ayakta durmaktır.

Kıraat: Namazda ayaktayken Kur’an’dan birkaç ayet okumaktır. Örneğin, Fâtiha suresini oku-makla bu şart yerine getirilmiş olur.

Rükû: Kıyamdan sonra elleri dizlere koyarak eğilmektir.

Secde: Rükûdan sonra; elleri, dizleri, ayak uçlarını, alnı ve burnu yere koymaktır. Secde peş peşe iki kez yapılır.

Kade-i ahire (son oturuş): Namazın sonunda “Tahıyyat” duasını okuyacak kadar oturmaktır.

Namazın vaciplerinden bazıları şunlardır: Fâtiha suresini okumak, farzların ilk iki rekâtında, sünnetlerin her rekâtında Fâtiha suresinden sonra en az üç ayet ya da en kısa üç ayet kadar uzunlukta bir ayet okumak, üç ve dört rekâtlı namazların ikinci rekâtında oturmak, her iki oturuşta da “Tahıyyat” duasını okumak ve namazlarda yanılma durumlarında sehiv secdesi yapmak.

Namazın sünnetlerinden bazıları şunlardır: kıyamda elleri bağlamak, “Sübhâneke” duasını okumak ve Fâtiha’dan önce besmele çekmek, beş vakit namaz ve cuma namazı için ezan okumak ve kamet getirmek, rükû ve secde de okunan duaları en az üçer kere söylemek ve bütün namazların son oturuşunda, gayri müekket sünnetler ile nafile namazların her oturuşunda Tahıyyat’tan sonra Salli ve Barik dualarını okumak; bundan sonra da “Rabbena” veya benzeri bir duayı okumak.

Bütün namazların kılınışı genellikle birbirine benzer. Örnek olması açısından sabah namazının sünnetinin kılınışını aşağıda görelim.

BİLGİ KUTUSU

Eğer tek başımıza namaz kılıyorsak namaza şöyle

niyet ederiz:

“Niyet ettim Allah rızası için sabah namazının sün-

netini kılmaya.”

Namazı imamla birlikte (cemaat hâlinde) kılıyorsak

şöyle niyet ederiz:

“Niyet ettim Allah rızası için sabah namazının

farzını kılmaya, uydum imama.”

Vitir namazına; “Niyet ettim

Allah rızası için vitir namazını

kılmaya.” diyerek niyet edilir.

E

70

3. ÜNİTE

Kılınacak namaz iki rekâttan fazla ise ilk iki rekât yukarıdaki tabloda belirtildiği şekilde kılı-nır. İkinci rekâtın sonunda “Tahıyyat” duasının ardından “Allahu ekber” denilerek üçüncü rekât için ayağa kalkılır. Besmele çekilip Fâtiha suresi okunur. Daha sonra;

1. Eğer kılınan namaz, bir farz namaz ise Fâtiha’dan sonra bir şey okunmadan rükû ve secde yapılır. Aynı şekilde dördüncü rekât da kılınarak son oturuş ve selam ile namaz bitirilir. Örneğin; öğle, ikindi ve yatsı namazlarının farzları böyle kılınır.

2. Eğer kılınan namaz, bir sünnet namaz ise namazın üçüncü ve dördüncü rekâtlarında da Fâtiha suresinin peşine, bir sure ya da birkaç ayet okunarak aynı şekilde namaz bitirilir. Örneğin, öğle namazının ilk sünneti ile cuma namazının ilk ve son sünneti böyle kılınır.

3. İkindi ve yatsı namazının dört rekâtlık sünnetlerinde, diğer namazlardan farklı olarak ilk oturuşta “Tahıyyat” duasından sonra “Allahümme salli ve Allahümme barik” duaları okunur. Ayrıca üçüncü rekâta kalkıldığında Fâtiha suresinden önce “Sübhaneke” duası, Eûzü ve besmele okunur.

4. Vitir namazında Tahıyyat duası okunduktan sonra ayağa kalkılır. Fâtiha ve zammı su-reden sonra eller kaldırılarak tekbir alınır ve Kunut duaları okunur. Rüku ve secdeden sonra üçüncü rekâtın sonunda oturulur. Selam verilerek namaz bitirilir.

5. Bütün namazların son oturuşunda; Tahıyyat, Allahümme salli, Allahümme barik ve Rabbenâ duaları okunur.

ÖĞRENELİMNamazda okunan bazı dualar ve anlamları:Rükûda, “Sübhâne Rabbiye’l-azîm” (Büyük Rabb’im her tür eksiklikten uzaktır.) duası

üç kez okunur.Rükûdan kalkarken, “Semiallahü limen hamideh” (Allah kendisine şükredeni duyar.) denir.Secdeye varmadan ayakta, “Rabbena leke’l-hamd” (Rabb’imiz hamt senin içindir.) denir.Secdede, “Sübhâne rabbiye’l-‘âlâ” (Yüce Rabb’im her tür eksiklikten uzaktır.) üç kez söylenir.Selam verirken, “Esselamü aleyküm ve rahmetullah” (Allah’ın rahmeti, esenliği sizinle

olsun.) denir.Yukarıda verilen duaları ve anlamlarını öğreniniz.

Rab

BİLGİ KUTUSUSABAH NAMAZI

SÜN

NET

İ

1. REKÂT 2. REKÂT

Sabah namazının iki rekâtlık farzı-nın kılınışı da sün-netinin kılınışı gibidir.

Niyet ettim Allah rızası için sabah namazının sünnetini kılmaya.Başlama tekbiriSübhâneke duasıEûzü-besmeleFâtiha suresi Bir sure ya da birkaç ayetRükûSecde

BesmeleFâtiha suresi Bir sure ya da birkaç ayetRükûSecdeSon oturuşTahıyyat, Salli-BarikRabbena dualarıSelam

71


Namazdan sonra otuz üçer defa “Sübhanallah”, “Elhamdulillah” ve “Allahu ekber” diyerek tesbihatta bulunmak ve dua etmek önemli bir sünnettir.

Cuma namazı, haftada bir kez cuma günü, öğle nama-zı vaktinde cemaatle kılınan farz bir namazdır. Hicret (622)esnasında farz kılınmıştır. Cuma namazının kılındığı gün ayrıca öğlen namazı kılınmaz. Ancak cuma namazını kıla-mayanlar, o günün öğle namazını kılarlar.

Cuma namazı yolculara, camiye gidemeyecek kadar hasta olanlara ve özgürlüğü kısıtlanmış olanlara farz değil-dir. Ancak bu kimseler isterlerse cuma namazını kılabilir-ler.

Cuma namazı, dördü ilk sünnet, ikisi farz ve dördü de son sünnet olmak üzere toplam on rekâttır. Namaz öğle ezanı-nın okunmasıyla başlar. Önce dört rekâtlık ilk sünnet kılınır. Bu namazın kılınışı öğle namazının ilk sünneti gibidir. Ardından müezzin cami içinde ezan okur. Buna “iç ezan” denir. İç ezan-dan sonra imam “minber”e çıkar ve “hutbe” okur. Hutbeden sonra müezzin kamet getirir ve cemaatle cumanın iki rekâtlık farzı kılınır. Cumanın farzı, sabah namazının farzı gibi kılınır. Farzdan sonra herkes kendi başına cumanın ilk sünneti gibi dört rekât sünnet daha kılar.

Teravih namazı, ramazan ayında kılınır. Yatsı namazının son sünneti ile vitir namazı ara-sında kılınan sünnet bir namazdır. Cemaatle kılındığı gibi tek başına da kılınabilir ve 20 rekâttır.İki veya dört rekâtta bir selam verilerek kılınabilir. Eğer iki rekâtta bir selam verilirse sabah namazı-nın sünneti gibi kılınır. Dört rekâtta bir selam verilirse ikindi namazının ilk sünneti gibi kılınır. Her selamdan sonra Peygamberimize salavat getirilir. Namaz tamamlanınca kısa bir dua edilir. Daha sonra vitir namazı cemaatle kılınır.

BİLGİ KUTUSU

Namazlar İlk sünnet Farz Son sünnet VacipToplam

rekât sayısı

Sabah Namazı 2 2 - - 4Öğle Namazı 4 4 2 - 10İkindi Namazı 4 4 - - 8Akşam Namazı - 3 2 - 5Yatsı ve Vitir Namazı 4 4 2 3

(Vitir Namazı)10+3

KONUŞALIM

NamazMüslümanım diyen kişi,Şartı nedir, bilse gerek.Tanrı buyruğunu tutup,Beş vaktini kılsa gerek.

Seher vakti, başın kaldır,Ellerini suya daldır,Nefsin düşmanındır, öldür,Nefis daim ölse gerek.

Uykudan sen uyanasın,Durup abdestin alasın,Sabah namazın kılasın,Kabrinde nur olsa gerek.

Yunus Emre

Yukarıdaki şiirin ana fikri üzerinde arkadaşlarınızla

konuşunuz.

K

72

3. ÜNİTE

Bir yılda, iki dinî bayram vardır. Bunlardan biri Ramazan Bayramı, diğeri ise Kurban Bayramı’dır. Her iki bayramda da iki rekât bayram namazı kılmak vaciptir. Bayram namazı, bayramın birinci günü güneş doğduktan kırk beş dakika sonra camide cemaatle kılınır.

Bayram namazının kılınışı şöyledir: Önce, “Niyet ettim Allah rızası için bayram namazını kılmaya, uydum imama.” denilerek niyet edilir. İmamla birlikte “Allahu ekber” denilerek nama-za başlanır. Herkes, içinden “Sübhâneke” duasını okur. Daha sonra imamla birlikte eller kaldırı-larak üç kez tekbir alınır. İlk İki tekbirde eller yana salınır. Üçüncü tekbirde eller bağlanır. İmam yüksek sesle “Fâtiha suresini” ve ardından, Kur’an’dan birkaç ayet okur. Rükû ve secdelerden sonra ikinci rekâtı kılmak için ayağa kalkılır. İmam “Fâtiha suresini” ve Kuran’dan bir bölümü yüksek sesle okur. Peşinden üç kez “Allahu ekber” denilerek tekbir alınır ve her defasında eller yana salınır. Dördüncü tekbirde rükûya gidilir. Secdeler ve son oturuştan sonra selam verilerek namaz bitirilir.

Namazdan sonra imam minbere çıkarak hutbe okur. Hutbede günün anlam ve öneminden bahseder. Hutbenin bitişinde ortak bir dua yapılır. Cemaat camiden dağılmadan önce birbiriyle bayramlaşır.

Müslümanların birbirilerine karşı görevlerinden birisi de ölen kimsenin cenaze namazını kılmaktır. Cenaze namazı farz-ı kifâyedir. Yani bir grup Müslümanın cenaze namazını kılması ile diğer Müslümanlardan yükümlülük kalkmış olur.

Cenaze namazı dua niteliği taşıyan bir namazdır. Cenaze nama-zı ayakta kılınır. Rükû ve secdesi yoktur. Namaz esnasında, ölen kişi yıkanmış ve kefenlenmiş bir hâlde, cemaatin önünde, “musalla” deni-len yüksekçe bir yere konulur. İmam önde, cemaat ise imamın arkasında ayakta saf oluşturarak durur.

Cenaze namazına, ölen kişi-nin erkek, kadın veya çocuk oluşuna göre niyet edilir. “Allah için namaza, Resulullah için salavata ölü (meyyit) için duaya, er kişi (veya kadın/ço-

cuk) niyetine uydum imama.” şeklinde niyet edilir. Niyetten sonra diğer namazlarda olduğu gibi tekbir alınarak eller bağlanır. İmam ve cemaat, içinden “Sübhaneke” duasını “vecellesenaûk” cümlesiyle birlikte okurlar. İmam ellerini kaldırmadan yüksek sesle tekrar “Allahu ekber” di-yerek tekbir getirir. Bu sefer herkes içinden “Salli ve Barik” dualarını okur. İmam üçüncü kez yüksek sesle Allahu ekber der. Bu sefer herkes içinden Cenaze duasını okur. Bu duayı bilmeyen-ler Fâtiha suresini ya da başka bir dua okurlar. Dördüncü tekbirden sonra selam verilerek cenaze namazı bitirilmiş olur.

73


Namazdan sonra ölü için toplu hâlde dua edilir ve imam cemaatten, ölen kişiye haklarını helal etmelerini ister. Daha sonra cenaze defnedilmek üzere mezarlığa götürülür.

Cuma, cenaze ve bayram namazlarının cemaatle kılınması şarttır. Beş vakit namazın ce-maatle kılınması asıldır. Ancak tek başına da kılınabilir. Sevgili Peygamberimiz cemaatle kılı-nan namazın daha fazla sevap olduğunu haber vermiştir.1

Toplu hâlde kılınan namazda namaz kıl-dıran kişiye “imam”, imama uyanlara ise “ce-maat” denir. Namaz kıldırırken imamın camide durduğu yere “mihrap”, cemaatin oluşturduğu düzgün sıralara da “saf” denir. Beş vakit na-maz ve teravih namazı camide cemaatle kılına-bileceği gibi cami dışında uygun ve temiz olan her yerde kılınabilir. Beş vakit namazın sadece farzları cemaatle kılınır. Sünnetler ise tek ba-şına kılınır.

Cemaatle kılınan namaza başında yeti-şemeyen kimse, yetiştiği yerden itibaren ima-ma uyar. İmam selam verip namazı bitirdikten sonra, kendisi selam vermeden kalkıp kılmadı-ğı rekâtları tek başına tamamlar.

Camiler, Müslümanların bireysel ve top-lumsal hayatında önemli bir yere sahiptir. İnsan-ların toplanıp birbirleriyle kaynaştığı, aralarında-ki sevgi ve dayanışma bağlarının güçlendiği yerlerdir. Bu yönüyle camiler, birlik ve beraberliğin pekişmesinde önemli görevler üstlenmektedir. İnsanlar cami ve mescitlerde birbirleriyle görüşür, tanışır ve kaynaşırlar. Bu da toplumsal barış ve dayanışmaya katkı sağlar.

1 Buhari, Ezan, 30.

TAMAMLAYALIMAşağıda boş bırakılan yerleri tamamlayınız.

NAMAZ

Günlük namazların vakitleri Namazın türleri Namazın hazırlık şartları

Hükümlerine göre namaz türleri

Sabah• .......................• .......................• .......................• .......................•

Günlük namazlar• .......................• .......................• .......................• .......................•

Vakit• .......................• .......................• .......................• .......................•

Farz• .......................• .......................• .......................•

nış

T

74

3. ÜNİTE

Namaz kılarken Yüce Allah’a duyduğumuz saygı, hareketlerimize de yansır. Günlük ha-yatımızda yaptığımız bazı davranışları namaz esnasında yapamayız. Bu davranışların bazıları yapıldığında namazımız bozulmuş olur. Bu durumda o namazı tekrar kılmamız gerekir. Namazı bozan davranışların bazıları şunlardır:

Namazın farzlarından birini terk etmek. Örneğin, namazda rükû yapmadan secdeye gitmek • namazı bozar.Namazdayken abdestin bozulması.• Namazda göğsü kıbleden başka bir yöne çevirmek.• Namazda Kur’an’ı, anlamı bozulacak şekilde okumak.• Dışarıdan bakıldığında namazda olmadığı izlenimi verecek davranışlarda bulunmak. Örne-• ğin, namazda konuşmak, gülmek, bir şey yemek ve içmek namazı bozar.

7. Ramazan Ayı ve Oruç

Günleri, geceleri, haftaları ya da ayları değerli kılan, bu zamanlarda meydana gelen önem-li olaylardır. Ramazan ayı da değerini, bu ayda indirilmeye başlanan Kur’an-ı Kerim ve onda tutulan oruçtan alır.

Kur’an-ı Kerim, ramazan ayı içinde yer alan Kadir Gecesi’nde indirilmeye başlanmıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “Ramazan ayı, insanlara yol gösteren, hidayeti, doğruyu ve yanlışı ayırt edip açıklayan Kur’an’ın indirildiği aydır…”1 Bu nedenle ramazan ayı Kur’an ile özdeşleştirilmiş ve bu aya “Kur’an ayı” denilmiştir.

Ramazanı önemli kılan diğer bir etken de İslam’ın temel ibadetlerinden biri olan orucun bu ayda tutuluyor olmasıdır. Bu nedenle ramazan, “oruç ayı” olarak da ni-telendirilmiştir. Oruç hicretin ikinci senesinde farz kı-lınmıştır. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de, “…Öyle ise içinizden kim bu aya (ramazana) ulaşırsa onda oruç tutsun…”2 buyurarak ramazan orucunu farz kılmıştır.

Hz. Muhammed de, “Ramazan ayı geldi. Bu ay, Allah’ın oruç tutmayı farz kıldığı mübarek bir aydır...”3 buyurmuştur. Müslümanlar bu emre uyarak ramazan ayında oruç tutarlar. Ayrıca ramazan ayı, “başlangıcı rahmet, ortası bağışlanma, sonu cehennemden kurtuluş olan ay” olarak da bilinmektedir.

Ramazan ayının toplumumuzda özel bir yeri vardır. Onu karşılamak için de çeşitli hazır-lıklar yapılır. Ramazan ayı yaklaşınca evler, mescitler, camiler ve sokaklar temizlenir. Mahya-larla süslenen camiler teravih namazı için gelenlerle dolar.

Ramazan; orucu, iftarı, sahuru, teravihi, cemaatle dolan camileri ve okunan mukabeleleri ile manevi duyguların yoğun yaşandığı bir aydır. Ramazanın bu manevi havası, insanlar arasında huzur ve mutluluk oluşturur.

1 Bakara suresi, 185. ayet.2 Bakara suresi, 185. ayet.3 Nesaî, Sıyam, 5.

BELİRTELİM

Ramazan ayında diğer aylardan farklı olarak neler yapılır?

B

75


Oruç; tan yerinin ağarma-ya başlamasından güneş batınca-ya kadar insanın yeme, içme gibi bazı bedensel isteklerden uzak durmasıdır. Oruç; ergenlik çağına girmiş, akıllı ve sağlıklı Müslü-manlara farzdır. Orucun farz bir ibadet olduğu Kur’an’da şöyle dile getirilmiştir: “Ey inananlar! Allah’a karşı gelmekten sakın-manız için oruç, sizden önceki-lere farz kılındığı gibi sizlere de farz kılındı.”1

Sağlık durumu elverişli olmayanlar, yolculuğa çıkanlar, hamile ve bebekli kadınlar oruç tutmakla sorumlu tutulmamıştır. Bu kişiler oruç tutabilecek duru-

ma geldiklerinde tutamadıkları gün sayısınca oruç tutarlar. Buna kaza orucu denir. Kur’an’da bu konuyla ilgili olarak şöyle buyrulur: “… Kim hasta olur yahut yolculukta bulunursa tu-tamadığı günler sayısınca başka günlerde oruç tutsun (kaza etsin). Allah sizin için kolaylık ister, güçlük istemez...”2 Sürekli sağlık sorunu ve yaşlılık gibi nedenlerle oruç tutamayanlar ise fidye verirler. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “…Oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere bir fakiri doyuracak kadar fidye gerekir…”3 Fidye, bir yoksulun bir günlük yiyecek ihtiyacını karşılayacak miktarda para veya maldır.

Oruç tutmaya niyet eden birinin bilerek bir şey yemesi veya içmesi orucu bozar. Unutarak bir şey yemesi ve içmesi orucu bozmaz. Ağzı su ile çalkalamak, banyo yapmak, dişleri fırçala-mak, güzel kokular koklamak, kan vermek de orucu bozmaz.

1 Bakara suresi, 183. ayet.2 Bakara suresi, 185. ayet.3 Bakara suresi, 184. ayet.

BİLGİ KUTUSU

Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanırken güney yarım kürede yaz mevsimi yaşanmaktadır. Eğer oruç, güneş takvimine göre tutulsaydı, bazı bölgelerdeki Müslümanlar ömür boyu soğuk mevsimde oruç tutarken bazıları daima sıcak günlerde oruç tutacaklardı. Aynı şekilde Müslümanların bir kısmı daima uzun günlerde oruç tutarken bir kısmı da kısa günlerde tutmuş olacaktı. Orucun, ay takvimine göre yılın bütün mevsimlerini sıra ile dolaşan ramazanda tutulması ile bu sakıncalar ortadan kalkmıştır.

yayayayaşşşa

76

3. ÜNİTE

Ramazan ayı ve oruçla ilgili bilinmesi gereken kavramlar vardır. Bunların başında; sahur, imsak ve iftar kavramları gelir.

Ramazanda tan yeri ağarmadan önce belirli bir saatte kalkar ve yemek yeriz. Yemek için kalktığımız vakte “sahur vakti” denir. Yediğimiz yemeğe de “sahur yemeği” denir. Peygamberi-miz de, “Sahurda yemek yiyiniz, çünkü sahur yemeğinde bereket vardır.”1 buyurarak sahura kalkmamızı tavsiye etmiştir.

Sahur vaktinin sonuna kadar sahur yemeği ye-nilebilir. Sahur yemeğini yedikten sonra “Niyet ettim Allah rızası için bugünkü ramazan orucunu tutmaya.” diyerek oruca niyet ederiz. Niyetin mutlaka sözlerle yapılması şart değildir. Sahura kalkmak, oruç tutaca-ğını içinden geçirmek de niyet olarak kabul edilir.

Tan yerinin ağarmasıyla orucun başladığı vakte “imsak” denir. Bundan sonra iftara kadar bir şey yenilip içilmez.

Güneş batıp akşam ezanı okunduğunda orucumuzu açarız. Orucumuzu açmaya “iftar”, yedi-ğimiz yemeğe ise “iftar yemeği” denir. Oruç ibadetini tamamlayıp iftar vaktine yetişenler, bundan büyük bir mutluluk ve sevinç duyarlar. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurur: “Oruçlunun iki sevinci vardır: Biri iftar ettiği vakit, diğeri de Allah’a kavuştuğu zamandır…”2

Orucun bireysel ve toplumsal birçok fay-dası vardır. Oruç, irademizin güçlenmesine, disiplinli bir yaşam alışkanlığı edinmemize ve sabırlı olmamıza katkı sağlar. Oruçlu iken kötü-lüklerden kaçınmaya, iyi ve güzel davranışlar-da bulunmaya daha fazla özen gösteririz. Böyle olunca da Allah günahlarımızı bağışlar ve bizle-

ri ödüllendirir. Bu konuda Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Bir kimse inanarak ve mükâ-fatını umarak ramazan orucunu tutarsa geçmiş günahları bağışlanır.”3

1 Buharî, Savm, 20.2 Buharî, Savm, 9.3 Buharî, Savm, 6.

PAYLAŞALIM

İftar veya sahurla ilgili bir anınızı yazarak

arkadaşlarınızla paylaşınız.

NOT EDELİM

İftar duası: “Allah’ım! Senin için oruç tuttum, sana inandım, sana güvendim. Senin verdiğin rızıkla orucumu açıyorum.”

N

DEĞERLENDİRELİM

“Kim kötü söz ve davranışları bırakmazsa onun yeme ve içmesini terk etmesine Allah’ın ihtiyacı yoktur.”

Buharî, Savm, 8.

“Oruç bir kalkandır. Sizden biriniz oruçlu olduğu bir günde kötü söz söylemesin, kavga etmesin. Ona birisi kötü söz söylerse, ‘Ben oruçluyum.’ desin.”

Buharî, Savm, 9.Yukarıdaki hadisleri orucun bireysel kazanımları açısından değerlendiriniz.

77


Ramazan ayında birçok ibadeti birlikte yaparız. Birlikte sahura kalkar birlikte iftar ederiz. Camilerde birlikte teravih namazı kılar, mukabele okur veya dinleriz. Bütün bunlar birer top-lumsal canlılık ve dayanışma örnekleridir. Diğer taraftan tuttuğumuz oruç sayesinde yoksulla-rın durumunu daha iyi anlarız. Onlara yardım etmeye gayret gösteririz. Ayrıca bu ayda verilen fitreler, zekâtlar ve diğer yardımlar insanlar arasındaki yardımlaşma ve dayanışma duygusunu geliştirir. Böylece toplumda birlik beraberlik ve güven ortamı oluşur.

8. Zekât İbadeti

Zekât kelime olarak, artma, çoğal-ma, arınma ve bereket anlamlarına gelir. Zekât, zengin Müslümanların yılda bir kez malının veya parasının belli bir mik-tarını Allah rızası için ihtiyaç sahiplerine vermesidir.

Zekât, mal ile yapılan bir ibadettir. Hicretten iki yıl sonra Medine’de farz kılınmıştır. Kur’an-ı Kerim’de zekâtın zorunlu olduğunu belirten pek çok ayet vardır. Bunların birinde şöyle buyrulmuştur: “Namazı kılın, zekâtı verin, ön-ceden kendiniz için yaptığınız her iyiliği Allah katında bulacaksınız. Şüphesiz Allah, yapmakta olduklarınızı eksiksiz görür.”1

Dinimize göre zengin sayı-lan Müslümanların zekât vermesi farzdır. Bir kimsenin dinen zengin sayılabilmesi için nisap miktarı mala sahip olması gerekir. Nisap; yeme, içme, giyinme, barınma, eğitim, sağlık ve ulaşım gibi temel ihtiyaçların dışında en az 85 g altın veya ona eş değer mal ya da para-ya sahip olmaktır. Zekât verilecek malın veya paranın bir yıl süreyle sahibinin elinde bulunması gere-kir. Ayrıca zekât verecek kişinin ödeyemeyeceği borcu da bulun-mamalıdır.

Bir maldan zekât verilebilmesi için o malın gelir getiren cinsten olması gerekir. Ayrıca bu malların ihtiyaç fazlası olması da şarttır. Oturulan ev, evde kullanılan eşyalar, giyilen elbiseler ve

1 Bakara suresi, 110. ayet.

“Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağında yüz dane olmak üzere, yedi başak veren bir danenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah (ın lütfu) geniştir. (O) bilendir.”


Yukarıdaki ayette ne anlatılmak istenmiştir?

78

3. ÜNİTE

binek olarak kullanılan araç için zekât verilmez. Diğer taraftan zekât, malların iyisinden verilmelidir. Nitekim bu durum, Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Ey iman edenler! Kazandıkları-nızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan hayra harcayın. Size verilse gözünüzü yummadan alamayacağınız kötü malı, hayır diye vermeye kalkışmayın. Biliniz ki Allah zengindir, övgüye layıktır.”1

Zekât verirken akraba ve komşulardan ihtiyaç sahibi olanlara öncelik tanınmalıdır. Ancak zekât verecek kişi, bakmakla yükümlü olduğu eşine, çocuklarına, torunlarına, annesine, babasına, büyük anne ve büyük babasına zekât veremez. Bunların dışında kalan yakın akrabalara zekât verebilir.

Zekâtın bir ibadet olduğu unutulmamalı ve zekâta niyet edilmelidir. Zekât, Allah için verilmeli ve zekât alan kişiyi minnet altında bırakacak, incitecek davranışlardan kaçınılmalıdır. Mümkünse zekât gizlice verilmelidir. Allah Kur’an’da yoksullara karşı çok dikkatli olunması gerektiğini bir ayette şöyle dile getirmiştir: “Öyleyse yetimi sakın üzme. İsteyeni sakın azarlama.”2

Zekâtı Kim Nelerden Ne kadar Kimlere vermelidir?

Zengin olan her Müslüman

* Altın, gümüş, nakit para ve hisse senetleri

* Ticaret malları1/40 veya %2.5

Zekât;- Yoksullara,- Düşkünlere,- Borçlulara,- Allah yolunda olanlara,- Yolda kalmış yolculara,- Özgürlüğünü yitirmiş olanlara,- Kalbi İslama ısındırılmak istenenlere,- Zekât işlemlerini yürüten görevlilere verilebilir.

* Koyun ve keçi40-120 arası için

1 koyun veya keçi

* Sığır ve manda30-40 arası için2 yaşında 1 dana

* DeveHer beş deve için 1 koyun veya keçi

* Toprak ürünleri 1/10

* Madenler 1/5

Bir insanın kendi isteğiyle yalnızca Allah rızası için yaptığı her türlü yardım ve iyiliğe sada-ka denir. Sadakada miktar ve zaman sınırlaması yoktur. İnsanlar bu yardımı istedikleri zamanda ve miktarda yapabilirler. Ayrıca sadaka verecek kişinin zengin olması gerekmez. Bu yüzden sadaka, zekâttan daha kapsamlı bir ibadet şeklidir.

Herkesin yararlanacağı; cami, okul, yurt ve hastane gibi hayır kurumları yaptırmak veya bu kurumların yapımına katkıda bulunmak da sadakadır. Böyle sadakaya kesintisiz sadaka (sadaka-i ca-riye) denir. Öldükten sonra da sevabı devam eder. Peygamberimiz konuyla ilgili şöyle buyurmuştur: “İnsanlar öldüğü zaman, amel defteri kapanır. Ancak kesintisiz iyilik (sadaka-i cariye) yapan-ların, topluma yararlı bir ilim (eser) bırakanların ve kendisine hayır dua eden bir çocuk yetiş-tirenlerin amel defterleri kapanmaz.”3

Sadaka sadece maddi değerlerle olmaz. İnsanın bilgisini ve tecrübesini diğer insanlarla pay-laşması bir sadakadır. Yine bir yoksulun para, yiyecek ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak sadaka 1 Bakara suresi, 267. ayet.2 Duhâ suresi, 9, 10. ayetler.3 Müslim, Vasiyyet, 14.

79


olduğu gibi her türlü güzel ve yararlı davranış da sadakadır. Bir hastayı veya yaşlıyı ziyaret et-mek, karşılaştığımız bir insana güler yüzle selam vermek, insanlarla tatlı dille konuşmak birer sa-dakadır. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Kardeşini güler yüzle karşılaman da bir iyiliktir.”1 Ayrıca insanların üzüntülerini paylaşmak, dertlerine ortak olmak ve onları teselli etmek de sadakadır.

Sadaka çeşitlerinden birisi de fıtır sadakasıdır. Ramazan ayında bayramdan önce verilmesi gereken bir sadakadır. Halk arasında bu sadaka türüne “fitre” de denir. Fitreyi zengin olan her Müs-lümanın vermesi gerekir. Zengin olmayanlar da fitre verebilirler.

Fıtır sadakası kişi başına verilir. Bir ailedeki bütün bireylerin fitresini aile büyüklerinden birisi verebilir. Fitre miktarı kişinin ekonomik düzeyine, maddi durumuna göre değişir. Fıtır sadakasının miktarı, fitreyi verecek olan kimsenin bir günlük yiyecek masrafı kadardır. Fitre, zekât verilebilecek kişilere verilir; zekât verilemeyecek kişilere verilmez.

1 Tirmizî, Birr, 45.

LİSTELEYELİM

“... İki kimsenin arasını bulup barıştırmak sadakadır. Bir kimseye bineğine binmede veya eşyasını koymada yardım etmek sadakadır. Güzel söz sadakadır. Namaza gitmek için atılan her adım sadakadır. Yoldaki rahatsızlık veren şeyleri kaldırmak da bir sadakadır.”

Buharî, Siyer, 128.Yukarıdaki hadiste sadaka olarak neler sayılmıştır? Listeleyiniz.

Dargınları barıştırmak.• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................•

İLKELER ÇIKARALIM

Aşağıdaki ayetleri okuyarak ilkeler çıkaralım. “Mallarını Allah yolunda harcayıp da arkasından başa kakmayan, fakirlerin

gönlünü kırmayan kimselerin Allah katında ödülleri vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir.”

Bakara suresi, 262. ayet.“Eğer sadakaları (zekât ve benzeri hayırları) açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onu

fakirlere gizlice verirseniz, işte bu sizin için daha hayırlıdır. Allah da bu sebeple sizin günahlarınızı örter. Allah, yapmakta olduklarınızı bilir.”

Bakara suresi, 271. ayet.Allah hiçbir yardımı karşılıksız bırakmaz.• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .•

İL

A

80

3. ÜNİTE

9. Hac İbadeti ve Yapılışı

Yüce Allah’ın emrettiği ibadetlerden biri de hac-dır. Dinî terim olarak hac; belirli zamanda Kâbe’yi ve etrafındaki kutsal yerleri usulüne uygun olarak ziyaret etmek ve buralarda yapılması gereken dinî görevleri yerine getirmektir. Hac hem mal, hem de beden ile ya-pılan bir ibadettir.

Hac, hicretin dokuzuncu yılında farz kılınmıştır. Belirli şartları taşıyan Müslümanların ömründe bir defa hacca gitmesi farzdır. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de,“… Gücü yetenlerin o evi (Kâbe’yi) haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır…’’1 buyurmuştur.

Hac esnasında yapılması gerekli ibadetlerden bazıları, ihram, tavaf, say ve vakfedir.

İhram, normalde yapılmasında sakınca olmayan bazı davranışları, Mikat sınırları içerisinde hac süresince geçici olarak yapmaktan sakınmaktır. Hac ibadeti esnasında bürünülen dikişsiz iki par-çadan ibaret örtüye de ihram denir. İhrama giren kimseler, hacca niyet eder ve telbiye duasını okurlar. İhramlıyken kişinin saç, sakal ve tırnak kesmesi, bitkileri koparması ve hayvanlara zarar vermesi yasaktır. Hac ibadeti bittikten sonra saç tıraşı olunur ve ihramdan çıkılır.

Tavaf, Hacerü’l-Esved (siyah taş)’in bulunduğu yerden başlayarak Kâbe’nin etrafında yedi kez dönmektir. Her bir dönüşe “şavt” denir. Tavaf haccın farzlarındandır. Farz olan tavaf, Kurban Bayramı’nın ilk üç gününden bi-rinde yapılır. Tavaf esnasında kişi kendisi, ailesi ve bütün inananların iyiliği için dua eder.

Sa’y, Mekke’de bulunan Safa ve Merve tepeleri arasında yedi defa gidip gelmektir. Safa’dan Merve’ye dört, Merve’den Safa’ya üç kez gidilir. Sa’y haccın gereklerinden olup Hz. İsmail’in anne-si Hacer’in, oğluna su arayışının sembolik olarak yeniden canlandırılmasıdır.

1 Âl-i İmrân suresi, 97. ayet.

Hac ibadetinin yapıl-dığı kutsal mekânlarla ilgili daha önce herhangi bir film veya belgesel iz-lediniz mi? İzlediyseniz düşüncelerinizi arkadaş-larınızla paylaşınız.

BİLGİ KUTUSU

Hac kimlere farzdır?Akıllı ve ergenlik çağına girmiş olanlara,• Ödeyemeyeceği borcu olmayıp ekonomik durumu iyi olan, yani hacca gidip gelin-• ceye kadar hem kendisini hem de bakmakla yükümlü olduğu insanların ihtiyaçları-nı karşılayacak servete sahip kimselere,Sağlığı hacca gitmeye elverişli olanlara,• Özgürlüğünü kısıtlayacak bir durumu bulunmayanlara,• Bulaşıcı hastalık, terör ve savaş gibi yol güvenliğini tehlikeye düşürecek bir durum-• la karşı karşıya olmayanlara hac farzdır.

NOT EDELİM

Mikat, hac ve umre yol-culuğuna çıkanların Mekke çevresinde ihrama girmek zorunda oldukları yerlerdir.

y

N

81


Vakfe, arife günü öğle vaktinden bayram sabahına kadar, bir süre Arafat’ta bulunmak demek-tir. Bu süre ibadet ve dua ile geçirilir. Vakfe, haccın farzlarından biridir. Belirlenen süre içerisinde Arafat’ta bulunmayanlar o yıl hac ibadetini yapmış sayılmazlar.

Hac ibadeti, Kurban Bayramı arifesi ile bayramın ilk üç gününde yerine getirilir. İlk iş olarak “mikat”ta ihrama girilir. Arife günü öğleden son-ra Arafat’ta vakfe yapıldıktan sonra Müzdelife’ye gidilir. Bayram sabahı da Müzdelife vakfesi yapılır.

Bayramın birinci günü, Mina’da şeytan taşlanır ve ardından kurban ke-silir. Daha sonra farz olan ziyaret tavafı ve sa’y yapılıp ihramdan çıkılır.

Hac ibadetini yerine getirenler, Mekke’den ayrılmadan önce Kâbe’yi son bir kez daha ziyaret ederler. Buna “Veda Tavafı” denir. Bunların dışında isteyenler, Medine’ye gidip burada bulunan başta Mescid-i Nebi ve Peygamberimi-zin kabri olmak üzere diğer kutsal yerleri ziyaret ederler.

Umre de hac gibi kutsal yerleri ziyaret etmektir. Bakara suresinin 196. ayetinde umre ile ilgili şöyle buyrulmuştur: “Haccı da, umreyi de Allah için tamamlayın...”

Umrenin hacdan farkları şunlardır:

Umre, hac zamanı dışında her zaman yapılabilir.• Bir sene içinde ancak hac bir kez yapılabilir. Ancak umre birden fazla yapılabilir. • Hac farz, umre ise sünnettir.• Umrede sadece ihrama girilerek Kâbe tavaf edilir ve sa’y yapılır.• Umrede vakfe, şeytan taşlama ve kurban kesme yoktur. •

TELBİYE DUASI

Emrin başüstüne Allah’ım, başüstüne… Lebbeyk. Allahümme lebbeyk.Emrin başüstüne ey ortağı olmayan! Başüstü-ne…

Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk.

Tek öveceğim sensin, tüm övgülerim sana… Ka-vuştuğum nimetlerin hepsi senindir. Her şey de senin…

İnne’l-hamde ve’n-nimete leke ve’l-mülk,

Yoktur ortağın senin.lâ şerîke lek.

82

3. ÜNİTE

Hac zorluklara sabretme alışkanlığı kazandırır. İradeyi güçlendirir. En zor du-rumlarda bile kızmamak, öfkelenmemek ve sabırlı olmak gibi alışkanlıkların kazanıl-masına yardımcı olur. İhramlı için en ufak bir canlıya bile zarar vermeme gibi konan yasaklar, onun bütün canlılara şefkat ve merhamet gösterme alışkanlığı kazanması-na yardımcı olur.

Hac, müminin manevi dünyasının yenilenmesi için önemli bir fırsattır. Hac ibadetini ya-pan kişi kötü duygu ve düşüncelerden kendini arındırır. Yeni bir hayata başlar. Peygamberimiz bu durumu şöyle dile getirmiştir: “Kim Allah için hacceder, kötü söz ve davranışlardan ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsa, (kul hakkı hariç) annesinden doğduğu günkü gibi (gü-nahlarından arınmış olarak) döner.”1

10. İbadet Mekânı: Kâbe

Kâbe, yeryüzünde Allah’a ibadet için yapılan ilk mabet-tir. Buraya “Beytullah” da denir. Bu konuda Âl-i İmrân sure-sinin 96. ayetinde şöyle buyrulmaktadır: “Şüphesiz insanlar için kurulan ilk mabet, Mekke’deki çok mübarek ve bütün âlemlere hidayet kaynağı olan ev (Kâbe) dir.”

Kâbe’yi Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail, Allah’ın emriyle yapmıştır. Yapımı tamamlandıktan sonra Hz. İbrahim ilk tavafı oğlu Hz. İsmail ile beraber yapmış2 ve bütün insanları Kâbe’yi ziyaret etmeye davet etmiştir.

1 Buharî, Hac, 4; Müslim, Hac, 438.2 Bakara suresi, 127. ayet.

BİLGİ KUTUSU

Hac ile ilgili mekânlar:Kâbe: Etrafında tavaf yapılır.• Safa ve Merve Tepeleri: Sa’y ibadetinin yapıldığı yerler.• Arafat Dağı: Vakfenin yapıldığı yer.• Müzdelife: Arafat ile Mina arasında, Harem sınırları içinde bir bölgedir. Burada • vakfe yapmak vaciptir. Ayrıca şeytan taşlamak için Müzdelife’den taş toplanır.Mina: Müzdelife ile Mekke arasında harem sınırları içinde bir bölgedir. Burada • şeytan taşlanır.

Dünya üzerinde yapılan ilk mabedin

Kâbe olduğunu biliyor muydunuz?

RÖPORTAJ YAPALIM

Çevrenizde hacca gitmiş biriyle röpor-taj yapınız. Daha sonra bu röportajdan edindiğiniz izlenimleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

R

83


Kâbe’nin çevresi daire şeklinde çevrilmiştir. Bu daire içerisinde bulunan yere Mescid-i Haram denir. Kâbe, Mescid-i Haram’ın tam ortasında yer alır. Zemzem suyu da bu mescidin içerisinden çıkmaktadır.

İslamiyetten önce de Araplar, Kâbe’yi, tanrı kabul ettikleri putlarla doldurmuşlardı. Peygam-berimiz 630 yılında Mekke’yi fethedince Kâbe’yi putlardan temizlemiştir. Böylece Kâbe, yapılış amacına uygun olarak yeniden Allah’a ibadet edilen bir yer olmuştur.

Kâbe, na maz ve hac ibadetlerinin yerine getirilmesi bakımından ayrı bir öne me sahiptir. Kâbe’nin bulunduğu yöne, ya ni kıbleye doğru yönelmek namazın şart ları arasında yer alır. Hz. Pey-gamber Medine’ye hicret ettikten sonra bir müddet Kudüs’e yönelerek namaz kıl mıştır. Daha sonra “…Artık yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir. (Ey Müslümanlar!) Siz de nerede olursanız olun, (namazda) yüzlerinizi o tarafa çevirin…”1 ayetiyle Peygamberimizin ve bütün Müslüman-ların namazda Kâbe’ye yönelmeleri emredilmiştir. Böylece Kâbe, hicretin ikinci yılından itibaren Müslümanların kıblesi olmuştur.

Hac ve umre iba detinin rükünlerinden biri olan tavaf da Kâbe’nin etrafında yapılır. Bu nedenle her yıl dünyanın dört bir tarafından gelen milyonlarca Müslüman, Kâbe’yi tavaf etmektedir.


Dünyanın her yerindeki Müslümanlar, namazlarında Kâbe’ye yönelirler.

SUNU HAZIRLAYALIM

Kâbe hakkında yazılı ve görsel malzemeler bularak sunu hazırlayınız.

84

3. ÜNİTE

11. Kurban

İslam dininde yerine getirilmesi vacip ibadetler-den biri de kurbandır. Kurban, Allah’a yaklaşmak ve onun hoşnutluğunu kazanmak amacıyla belli bir za-manda nitelikleri belli bir hayvanı kesmektir. Allah için kesilen bu hayvana da “kurban” denir.

Akıllı, ergenlik çağına girmiş ve zekât verebilecek seviyede zengin olan Müslümanlar, kurban kesmekle yükümlüdürler. Bu yükümlülük Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Rabb’in için namaz kıl ve kurban kes.”1

Kurban, Kurban Bayramı süresince kesilebilir. Kurbanı kesecek kişinin bu işi iyi biliyor olması gerekir. Bu nedenle kurbanı, kendisi kesemeyenler, kesim işlemleri için vekil tayin edebilir. Kurbanı kesmeye götürürken ona iyi davranılmalıdır. Eziyet verici davranışlardan kaçınılmalıdır. Kurbanlık hayvan, kıbleye doğru yatırılıp ve “Bismillahi Allahu ekber” denilerek kesilmelidir. Kurban keser-ken çevre temizliğine ve sağlık kurallarına uyulmalıdır.

Kurban eti üçe bölünebilir. Bunun bir bölümü yoksullara verilir, bir bölümü ev halkı için ayrı-lır, bir bölümü de gelen misafirlere ikram edilir. Kurbanın derisi ise hayır kurumlarına veya fakirlere verilebilir. İsteyenler kesilen kurbanın tamamını da fakirlere bağışlayabilirler.

Kurbanlık hayvanlar Kaç kişi adına kurban edilir? Kurbanlık hayvanın nitelikleriKoyun ve keçi 1 kişi adına kurban edilir. 1 yaşını doldurmuş olmalı Bu hayvanla-

rın sağlıklı ol-ması gerekir.Sığır ve manda 1-7 kişi arasında ortaklaşa kurban edilebilir. 2 yaşını doldurmuş olmalı

Deve 1-7 kişi arasında ortaklaşa kurban edilebilir. 5 yaşını doldurmuş olmalı

Kurban, Allah’ın emrine uyarak kulluk bilinciyle onun rızasını kazanmak için kesilir. Kurban kesen kişinin Allah’a bağlılığı artar. Ona yakın olmanın mutluluğunu yaşar. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle belirtilmiştir: “Onların ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır. Fakat sizin Allah’ın emirlerine olan bağlılığınız ulaşır....”2

1 Kevser suresi, 2. ayet.2 Hac suresi, 37. ayet.

NOT EDELİM

Kurban Bayramı’nda arife günü sabah namazından başlamak üzere bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar bütün farz namazlardan sonra tekbir getirilir. Buna “teşrik tekbiri” denir.

Geçen yıl Kurban Bayramı’ndan kalan iz-lenimlerinizi arkadaşları-nızla paylaşınız.

85


Kurban, toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve daya-nışma ruhunu canlı tutar. Kişiyi bencillikten kurtarır, cö-mert ve fedakâr olmaya yöneltir. Yapılan yardımlarla zen-ginle fakir arasındaki bağlar güçlenir. Kur’an’da konuyla ilgili şöyle buyrulmaktadır: “...Onlardan hem kendiniz yiyin hem de ihtiyacını gizleyen ve gizlemeyen fakirle-re yedirin...”1 Ayrıca kurbanın tamamı veya derisi hayır kurumlarına bağışlanarak toplumsal yardımlaşmaya kat-kıda bulunulabilir.

Kurban kesen kişi, Hz. İbrahim ve oğlu İsmail ara-sında geçen olayı yeniden hatırlar. Böylece kendisinin de Hz. İbrahim ve İsmail gibi Allah’ın emirlerine uymaya hazır olduğunu sembolik bir davranışla göstermiş olur.

12. Salih Amel (Yararlı İşler) de İbadettir

Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan her güzel iş ve davranışa salih amel denir. Salih amel hiç kimseden karşılık beklemeksizin sadece Allah rızası için yapılır. Bu anlamda bütün ibadetler salih amel sayılır. Ayrıca insanlara güler yüz göstermek, ihtiyacı olan bir hastaya kan vermek, selam vermek de salih ameldir.

Kur’an-ı Kerim’de salih amel yapanlar, yani yararlı iş ve davranışlarda bulunanlar övülmek-tedir. Allah’a inanıp güzel işler yapanların Allah tarafından ödüllendirilecekleri bildirilmektedir. Bununla ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de, “İman edip salih ameller işleyenlere gelince halkın en hayırlısı da onlardır… Allah kendilerinden hoşnut olmuş, onlar da Allah’tan hoşnut olmuşlar-dır…”2 buyrulmaktadır.

Dinimiz; yaşlıları, kimsesizleri koruyup gözetmeyi, yoksullara, muhtaçlara ve zor durumda olanlara yardımcı olmayı emreder. Bir Müslüman annesine, babasına saygılı olmalı, fakirlere yardım etmeli ve sahip olduğu imkânları başkalarıyla paylaşmalıdır. Çevresindekilerle iyi geçinmeli, kötü

1 Hac suresi, 36. ayet.2 Beyyine suresi, 7, 8. ayetler.

ARAŞTIRALIM

Kurban Bayramı’nda kesilen dışında başka kurban çeşitleri var mıdır? Araştırınız.

A

“Allah’a çağıran, iyi iş yapan ve ‘Ben

Müslümanlardanım.’ diyenden daha güzel sözlü

kim olabilir?”

Fussilet suresi, 33. ayet.

86

3. ÜNİTE

söz söylememeli, kimseyi kırıp incitmemeli-dir. Dinimiz, bunun gibi bütün erdemli dav-ranışları, salih amel kabul eder ve bunların yaygınlaşmasını ister.

Salih amel işlediğimizde büyük mut-luluk duyarız. Bu dünyevi mükâfat yanında iyilik yapanlar asıl karşılığını ahirette göre-ceklerdir. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle ifade edilir: “İyi iş, güzel amel yapanlara daha güzeli ve daha fazlasıyla karşılık var-dır. Yüzlerine ne kara bulaşır ne de aşağı-lanırlar. Cennet ehli işte bunlardır. Orada ebedî kalacaklardır.”1

13. Dua ve Tövbe

Dua, Allah’a yalvarma, di-lek ve istekleri ona iletmektir. Dua eden insan Allah ile iletişim kurar ve ona sığınır. Sevinç ve üzüntü-lerini Allah ile paylaşır ve ondan yardım ister.

Yüce Allah bizlerin yaratıcı-sı ve koruyucusu olarak kendisine dua etmemizi istemektedir. Dua edenlerin de dualarını karşılıksız bırakmayacağını haber vermektedir. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle dile getirilmektedir: “Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm…”2

Dua etmek ibadettir. Bu nedenle Rabb’imiz yalnızca kendisine ibadet etmemizi istemiştir. “(Ya Rabb’i) Ancak sana kulluk eder, ancak Senden yardım isteriz!”3

1 Yûnus suresi, 26. ayet.2 Bakara suresi, 186. ayet.3 Fâtiha suresi, 5. ayet.

Rabb’imiz! Unutursak veya hataya düşersek bizi sorumlu tutma. Rabb’imiz! Bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Rabb’imiz! Bize gücümüzün yetmediği işler de yükleme! Bizi affet! Bizi bağışla! Bize acı! Sen bizim mevlamızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et!


İhtiyacı olan bir hastaya kan vermek salih ameldir.

LİSTELEYELİM

Salih amel olarak nitelendirebileceğiniz davranışlarınızı listeleyiniz.Bu sabah yaşlı bir amcanın arabaya binmesine yardımcı oldum.• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................•

87


Allah bizlere birçok nimet ver-miştir. Bizler, verdiği bu nimetler için Allah’a şükretmeliyiz. Verdiği nimet-ler sebebiyle onu anmalı, bizleri bu nimetlerden mahrum bırakmaması için ona içtenlikle dua etmeliyiz.

İnsan yalnızlık çekebilir, der-dini paylaşacak kimse bulamayabilir. Çaresiz ve sıkıntılı zamanlarında in-san, elini ve gönlünü Yüce Rabb’ine açarak bütün içtenliği ile derdini ona döker, dua eder. Ona sığınarak on-dan yardım ister. Allah’ın yardımının kendisi ile olduğunu düşünür ve manevi güç kazanır. Böylece iç dünyası ferahlar, gönlü huzur ve mutlulukla dolar. Ayrıca dua, insanın Allah katındaki değerini artırır. “Ey Muhammed, de ki: Dua-nız olmasa Rabb’im size niye değer versin?...”1 ayeti bunu belirtmektedir.

İnsan istediği zaman ve içinden geldiği gibi Allah’a dua edebilir. İsteklerini ve içinde bu-lunduğu durumu doğrudan Allah’a iletebilir. Hiçbir aracıya ya da özel bir yer ve zamana ihtiyaç duymaksızın Allah’tan yardım isteyebilir. Duada önemli olan, insanın samimiyetle içinden gelenleri Rabb’ine iletmesidir.

Dua eden kişi, duadan önce üzerine düşen görevi yapmalıdır. Hiçbir şey yapmadan, çalışma-dan, tehlikelere karşı tedbir almadan, günahlardan korunmadan Allah’tan istekte bulunmak doğru değildir. Önce, Rabb’imize karşı görevlerimizin başında gelen ibadetleri yapmalı, sonra da ona dua ederek ondan yardım istemeliyiz. Ayrıca dua ederken sadece kendimiz için değil annemiz, babamız, kardeşlerimiz, arkadaşlarımız ve diğer insanlar için de dua etmeliyiz.

1 Furkân suresi, 77. ayet.

LİSTELEYELİM

“Rabb’ini, içinden yalvararak ve ürpererek yüksek olmayan bir sesle sabah ve akşam an. Sakın umursamaz kimselerden olma.”

A’râf suresi, 205. ayet.“De ki: “İster Allah diye dua edin ister Rahman diye dua edin. Hangisiyle çağırsanız

en güzel isimler onundur…”İsrâ suresi, 110. ayet.

Yukarıdaki ayetlerde dua ile ilgili olarak nelere dikkat çekilmiştir? Listeleyiniz.Yüksek sesle dua edilmemelidir.• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................• …...................................................................................................................•

a

akş

88

3. ÜNİTE

Yapılan hata ve işlenen günahlardan pişmanlık duyarak Allah’tan bağışlanma dilemeye, iyiye yönelmeye “tövbe” denir. Hata yapmak insana özgü bir davranış olduğu gibi özür dilemek de insani bir özelliktir. Önemli olan tövbe eden kişinin samimi bir niyet ve kararlılıkla kötülüklerden vazgeç-mesidir. Ardından iyilik yaparak kendisini affettirmeye çalışmasıdır. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur: “Ancak tövbe edip davranışlarını düzeltenler, Allah’a (kitabına) sarılanlar, dinlerini (ibadetlerini) yalnız onun için yapanlar başkadır. İşte bunlar (gerçekte) müminlerle beraberdirler ve Allah müminlere yakında büyük mükâfat verecektir.”1

Yüce Allah tövbe etmemizi ve bağışlanmayı dilememizi istemiştir. Hatasından dönerek ka-rarlılıkla tövbe edenlerin tövbelerini kabul edeceğini bildirmiştir. “Ey kendilerine kötülük edip (günahta) aşırı giden kullarım! Allah’ın rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Doğrusu Allah günahların hepsini bağışlar. Çünkü o, bağışlayandır, merhametlidir.”2

Tövbe eden kişi, söz ve davranışlarıy-la pişmanlığını gösterir. Yaptığı hatalarda ve işlediği günahlarda ısrar etmez. Tekrar hata yapmama konusunda içtenlikle karar verir. Hak sahiplerinden helallik ister. Böylece yeni bir başlangıç yapar, geleceğe ümitle bakar. Sabırla iyilik yapmaya devam eder.

14. İbadetlerin Birey ve Topluma Kazandırdıkları

İbadet; gönülden ve isteyerek Allah’a kulluk et-mek, saygı göstermek ve onun emirlerini yerine getir-mektir. İbadet eden kişi Allah’a olan sevgi, saygı, inanç ve bağlılığını çeşitli davranışlarla ortaya koyar. Onunla manevi bir bağ kurmaya çalışır. Bu nedenle ibadetler Allah’a olan inancı pekiştirir. Ona olan sevgiyi artırır. Allah’ın sevgisini ve hoşnutluğunu kazandırır. Ahlakı güzelleştirir. Kötü duyguları yok eder. Günah işlemek-ten ve kötü davranışlardan uzak tutar. İbadet eden kişi Allah’ın yüceliğini daha iyi fark eder. Onun her an kendisini görüp gözettiğini düşünür. Bu bilinçle her zaman iyiliklere yönelmeye çalışır.

Namaz insanın merhamet duygularını artırır, duygu dünyasını zenginleştirir, günah işlemekten uzaklaştırır. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle ifade edilir: “…Namaz insanı her türlü kötülük ve çirkin işlerden alıkoyar...”3 Namaz, insanlara zamanı verimli şekilde kullanmayı öğretir. Güneş doğmadan hemen önce sabah namazı ile başlayan gündelik hayat, günün sonuna dek geçen süre için-de değişik vakitlerde kılınan namazlar ile daha planlı ve programlı bir hâle gelir.

1 Nisâ suresi, 146. ayet.2 Zümer suresi, 53. ayet.3 Ankebût suresi, 45. ayet.

“...Dikkat edin, kalpler an-cak Allah’ı anmakla huzura kavuşur.”

Ra’d suresi, 28. ayet.

Yukarıdaki ayette iba-detin hangi yönüne vurgu yapılmıştır?

ÖĞRENELİM

Yüce Allah’ın güzel isimlerinden olan “Rahîm”, “Tevvâb”, “Settar” ve “Afuvv”

isimlerinin anlamlarını öğreniniz.

89


Cemaatle kılınan namazlar toplum-sal dayanışma ve yardımlaşmaya katkı sağ-lar. Camide aynı safta Allah’ın huzurunda bulunan insanlar, birbirilerinin dert ve üzüntülerini paylaşarak bunların gideril-mesinde iş birliği yaparlar. Bilmediklerini öğrenme, eksiklerini giderme ve hataları-nı düzeltme fırsatı yakalarlar. Birbirlerine iyilikleri tavsiye ederler. Kötülüklerden sakınma hususunda birbirilerini uyarırlar. Böylece aralarındaki kardeşlik duyguları pekişir.

Her yıl malının zekâtını veren bir Müslüman, hem Allah’a ibadet etmiş hem de Allah’ın ver-diği nimetlere karşı şükrünü yerine getirmiş olur. Zekât, insandaki cimrilik, bencillik, lüks ve savur-ganlık gibi kötü huyları yok eder. Bunların yerini, iyilik ve hayırseverlik gibi güzel huylar alır.

Zekât, sahip olduğumuz malın, fitre ise sağlık içinde bayrama ulaşmanın şükrü anlamına gelir. Fıtır sadakasıyla herkes kendi imkânları ölçüsünde yardım etmenin mutluluğunu yaşar. Yoksullar aldıkları yardımlarla bayramlık ihtiyaçlarını karşılarlar. Bayrama zenginlerle birlikte aynı sevinç içe-risinde katılırlar. Karşılıklı sevgi ve kardeşlik bağları güçlenir. Böylece toplumda dayanışma ortamı oluşur.

Hacda dünyanın her bir ülkesinden gelen farklı kültür, dil, anlayış ve ırktan insanlarla birlikte olunur. Bu da insanı farklı anlayışların bulunduğu bir ortamda nasıl bir davranış içerisinde olması gerektiği konusunda eğitir. Farklı ırk, dil ve kültürden insanların aynı amaç için bir araya gelmiş olmaları ve birlikte hareket etmeleri, aralarındaki kardeşliğin artmasını sağlar. Varsa yanlış anlama-ların, ön yargıların yok olmasına yardımcı olur.

Hayatta insanın çeşitli sıkıntılarla karşılaşıp ümitsizliğe ve bunalıma düştüğü zamanlar olur. Böyle durumlarda insan, dua ederek kendisini Allah’a daha yakın hisseder ve onunla sağlam bir ile-tişim kurar. Allah’tan yardım ister ve onun rahmetine sığınır.

İbadetler sayesinde kalbine Allah sevgisi yerleşen insan, barış ve huzuru tehlikeye düşürecek tüm davranışlardan kaçınır. Anlayışlı, hoşgörülü olmaya özen gösterir. Kötülüklerden uzak durur, dürüst ve adil olmayı alışkanlık hâline getirir.

LİSTELEYELİM

İbadetler, bireye ve topluma neler kazandırır? Listeleyiniz.

Bireye kazandırdıkları* Kişinin Allah’a olan inancını pekiştirir.* …..........................................................* …..........................................................* …..........................................................

Topluma kazandırdıkları* Birlikte yaşama bilinci geliştirir.* …..........................................................* …..........................................................* …..........................................................

L

90

3. ÜNİTE



4 5 6

20

3 7 8

2 9

10

11 16

1 13

14 15

12 17

18

19

1. Akıllı ve ergenlik çağına gelmiş her Müslümanın günde beş kez yapmak zorunda olduğu ibadet.2. Gönülden ve isteyerek Allah’a kulluk etmek, saygı göstermek ve onun emirlerini yerine getirmek.3. Allah’a yaklaşmak anlamına gelen ibadet.4. Bütün bedenin hiç kuru yer kalmayacak şekilde yıkanması.5. Belirli organları usulüne uygun olarak yıkamak ve başı meshetmek suretiyle yapılan temizlik niteliğinde bir ibadet.6. Orucu açmak.7. Dünya üzerinde yapılan ilk mabet.8. Oruç tutacak kişinin gece kalkıp yediği yemek.9. Bir insanın kendi isteğiyle yalnızca Allah rızası için yaptığı her türlü yardım ve iyilik.10. İbadette samimiyet.11. Günahlardan dolayı Allah’tan af dileme.12. Suyun bulunmadığı durumlarda abdest ve boy abdesti yerine alınır.13. On bir ayın sultanı.14. Zengin olan her Müslümanın senede bir kez malının bir kısmını fakirlere vermesi.15. Ramazan ayında yatsı ile vitir namazı arasında kılınır. 16. Ramazan ayında verilmesi gereken sadaka.17. Gün boyu yeme, içme gibi bazı bedensel istekleri terk ederek yapılan ibadet.18. Kâbe’yi ve etrafındaki kutsal yerleri usulüne uygun olarak ziyaret ederek yapılan ibadet.19. Allah’a yalvarma, dilek ve istekleri ona iletme.20. Orucun başladığı vakit.

91



1. Niçin ibadet ederiz? Açıklayınız.

2. İbadetlerde bulunması gereken temel ilkeler nelerdir? Yazınız.

3. Tövbe nedir ve niçin yapılır? Açıklayınız.

4. İslam dinine göre hangi tutum ve davranışlar salih amel sayılır? Örnekler veriniz.


1. Aşağıdaki namazlardan hangisinin cemaatle kılınması zorunludur?

A) Vitir namazı B) Nafile namazlar C) Cuma namazı

D)Teravih namazı E) Beş vakit namazların farzları

2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ramazan ayı için kullanılmaz?

A) Rahmet ayı B) Hac ayı C) Kur’an ayı D) Oruç ayı E) Mağfiret ayı

3. Aşağıdakilerden hangisine zekât verilmez?

A) Anne-baba B) Borçlular C) Fakirler

D) Yolda kalmış yolcular E) Kalbi İslam’a ısındırılmak istenenler

4. Aşağıdakilerden hangisi hac ile umre arasındaki farklardan biri değildir?

A) Hac farz, umre sünnettir.

B) Hac belli aylarda, umre ise bütün sene boyunca yapılabilir.

C) Umrede vakfe yapılmaz.

D) İhrama girilerek Kâbe tavaf edilir ve sa’y yapılır.

E) Umrede şeytan taşlama yoktur.

5. Aşağıdakilerden hangisi kurbanlık hayvanlardan değildir?

A) Koyun ve keçi B) Sığır C) Manda D) Deve E) Kümes hayvanları

Ç. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı ise “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Her namaz için ayrı teyemmüm almak gerekir.

(…) İnsanların beğenisini kazanmak için yapılan davranışlar da ibadettir.

(…) Teravih namazının camide cemaatle kılınması zorunludur.

(…) İslam dininde yerine getirilmesi vacip ibadetlerden biri de kurbandır.

D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile dol-durunuz.

( gusül, abdest, Kâbe, on, cenaze )

1. Dünya üzerinde ibadet için yapılan ilk mabet …………………...

2. Ağzı, burnu suyla temizlemek ve bütün bedeni, hiç kuru yer bırakmaksızın yıkamaya …….……… denir.

3. Cuma namazı şartları uygun olan her Müslümana farzdır ve toplam ……. rekâttır.

4. …………. namazı dua niteliğinde bir namazdır.

92


1. “Vahiy, Mushaf, ayet, sure, cüz ve mukabele” kavramlarının anlamlarını araştırınız.

2. Kur’an-ı Kerim meallerinin sonundaki, içindekiler bölümünden faydala-narak konuları hakkında bilgi edininiz.

3. Sınıfınıza bir Kur’an-ı Kerim meali getirerek arkadaşlarınızla birlikte inceleyiniz.

4. “Kur’an-ı Kerim’in günlük hayatımızdaki yeri ve önemi” konulu bir yazı yazarak sınıfta okuyunuz.

5. Kur’an’ın akla ve düşünmeye verdiği önemi vurgulayan ayet meallerin-den oluşan bir sunu hazırlayınız.

ÜNİTEMÜNİTEM

Vahiy Süreci ve Kur’an4. ÜNİTE


93

Vahiy Süreci ve Kur’an

HZ. MUHAMMED’E GELEN İLK AYETLER

1. Oku! Yaratan Rabb’inin adıyla.

2. O, insanı alak (embriyo)’tan yarattı.

3. Oku! Senin Rabb’in sonsuz cömertlik sahibidir.

4. O Rab ki, kalemle yazmayı öğretti.

5. O, insana bilmediklerini öğretti.

Alak suresi, 1-5 ayetler.

1. Vahiy Kavramı

Vahiy; sözlükte işaret etmek, ilham etmek, fısılda-mak, emretmek ve yazmak gibi anlamlara gelir. Terim ola-rak ise Allah (c.c.)’ın emirlerini, yasaklarını ve öğütlerini değişik yollarla peygamberlerine bildirme-sidir. Yüce Allah mesajını peygamberlere çeşitli yollarla bildirmiştir. Bu durum Şûrâ suresinin 51. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından konuşur yahut bir elçi gönderip izniyle ona dilediğini vahyeder. O yücedir, hakimdir.”

Vahiy, insanlara Allah’ı tanıtır. İman, ibadet ve ahlak gibi konularda bilgi verir. İyi, güzel ve erdemli davranışları öğütler. Dünya hayatında insanlara rehberlik eder. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: “Biz bu Kitab’ı sana sırf hakkında ihtilafa düştükleri şeyi insanlara açıklayasın ve iman eden bir topluma da hidayet ve rahmet olsun diye indirdik.”1 Bir başka ayette ise şöyle buyrulmuştur: “Biz, Kur’an’ı sana, güçlük çekesin diye değil, ancak Allah’tan korkanlara bir öğüt olsun diye indirdik.”2

1 Nahl suresi, 64. ayet.2 Tâ-Hâ suresi, 2, 3. ayetler.

ARAŞTIRALIM

“Nihayet (Zekeriya bir gün konuşamayınca) mihraptan kavminin karşısına çıktı da onlara ‘Sabah ve akşam (Rabb’inizi) tespih edin!’ diye işaret (vahiy) etti.”

Meryem suresi, 11. ayet.

Yukarıdaki ayet mealinde vahiy, işaret etmek anlamına gelmektedir.Siz de Kur’an mealinden aşağıda sure ve numaraları verilen ayetlerde vahyin hangi

anlamlarda kullanıldığını araştırınız.Nahl suresi, 68-69. ayetler; Kasas suresi, 7. ayet; Enbiyâ suresi, 73. ayet.

Vahiy kavramı size neler çağrıştırmaktadır?

Söyleyiniz.

94

4. ÜNİTE

2. Vahiy Süreci

2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar

Allah, ilk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem’den iti-baren bütün peygamberlere vahiy göndermiştir. Bu konu-yu bir ayette şu şekilde açıklamıştır: “Biz senden önce de ancak kendilerine vahiy verdiğimiz kişileri peygamber gönderdik. Şayet bilmiyorsanız bilenlere sorunuz.”1

İnsanlar akıllarıyla Yüce Allah’ın varlığını ve birliğini anlayıp kavrayabilirler. Ancak Allah’a nasıl ibadet edileceğini, ahiret hayatını, oradaki ödül ve cezanın nasıl olacağını bilemezler. İşte Allah insanoğlunu rehbersiz bırakmamış, onların bu ihtiyaçlarını karşılamak için peygamberler gönder-miştir.

Allah insanlara yol göstermek, onlara iyiyi, güzeli öğretmek, onları uyarmak, emir ve yasakla-rını bildirmek için peygamberlerle birlikte ilahî kitaplar göndermiştir. Bu konu bir ayette şöyle açık-lanmıştır: “İnsanlar tek bir ümmet idi. Sonra Allah, müjdeleyici ve uyarıcı olarak peygamberleri gönderdi. İnsanlar arasında, anlaşmazlığa düştükleri hususlarda hüküm vermeleri için onlarla beraber hak yolu gösteren kitapları da gönderdi...”2

Allah’ın kullarına yol göstermek ve aydınlatmak üzere peygamberlerine vahyettiği sözlerin yazıya geçirilmiş şekline “ilahî kitap” ya da “semavî kitap” denir.

İlahî kitaplar ikiye ayrılır:

Suhuf (sahifeler)•

Kitaplar•

Kur’an’dan önce indirilmiş olan ve birkaç sayfadan oluşan vahiy metinlerine “suhuf” denir. Vahiy metinlerinin geniş hacimli olanlarına ise “kitap” denilir.

Suhufların hiçbiri günümüze kadar ulaşmamıştır. Bunlar hakkında Kur’an-ı Kerim’de ayrıntılı bilgi de verilmemiştir.

1 Enbiyâ suresi, 7. ayet.2 Bakara suresi, 213. ayet.

Kur’an’dan önceki ilahî kitaplar hakkında neler

biliyorsunuz?

DEĞERLENDİRELİM

Biz Nuh’a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiğimiz gibi sana da vahyet-tik. İbrahim’e, İsmail’e, İshak’a, Yakup’a, onun torunlarına, İsa’ya, Eyüp’e, Yunus’a, Harun’a ve Süleyman’a vahyettik. Davut’a da Zebur’u verdik. Bir kısım peygamberleri sana daha önce anlattık, bir kısmını ise sana anlatmadık. Ve Allah Musa ile gerçekten konuştu.

Nisâ suresi, 163-164. ayetler.

Yukarıda verilen ayet meallerini vahiy süreci açısından değerlendiriniz.

D

95


KONUŞALIM

“Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gü-nüne de kesin olarak inanırlar.”


Yukarıdaki ayette, “...senden önce indirilene...” ifadesiyle ne kastedilmiştir? Sı-nıfça konuşunuz.

Allah’a inanan her insan peygamberlere ve onlara gönderilen ilahî kitaplara da inanır. Bizler de bu ilahî kitapların ilk şekline ve Allah tarafından gönderilmiş olduklarına iman ederiz.

KUR’AN ÖNCESİ VAHİY METİNLERİ

SAHİFELER KİTAPLAR

Hz. ADEM(10 Sayfa)

Hz. ŞİT(50 Sayfa)

Hz. İDRİS(30 Sayfa)

Hz. İBRAHİM (10 Sayfa)

Hz. MUSA (Tevrat)

Hz. DAVUT Zebur

Hz. İSA(İncil)

İLKELER ÇIKARALIM

“Yoksa Musa’nın ve ahdine vefa gösteren İbrahim’in sahifelerinde yazılı olanlar kendisine haber verilmedi mi? Gerçekten hiçbir günahkâr, başkasının günahını yüklene-mez. İnsan için ancak çalışmasının karşılığı vardır ve bu ileride görülecektir. Sonra ona (çalışmasının) karşılığı tastamam verilecektir. Şüphesiz en son varış Rabb’inedir. Doğru-su güldüren de ağlatan da odur. Öldüren de dirilten de odur.”

Necm suresi, 36-44. ayetler.

Yukarıdaki ayet meallerinden ilkeler çıkarınız.Hiçbir çalışma karşılıksız kalmaz.• .....................................................................................................• .....................................................................................................• .....................................................................................................•

“

96

4. ÜNİTE

Tevrat

Tevrat, kanun ve öğreti anlamına gelir. Allah tarafın-dan Hz. Musa’ya indirilmiş ilahî kitaptır. Allah, Kur’an-ı Kerim’de Tevrat’la ilgili şöyle buyurmuştur: “Biz Tevrat’ı indirdik. İçinde hidayet ve nur vardır...”1

Tevrat’a, Ahd-i Atik (Eski Ahit) de denir. Dili İbra-nicedir. Otuz dokuz bölümden oluşur. İlk beş bölümün Hz. Musa’ya vahyedilen Tevrat olduğu kabul edilir. Diğer bö-lümlerin önemli bir kısmı İsrailoğulları’nın Hz. Musa’dan sonraki tarihlerini anlatır. Yahudiler tara-fından, vahiy olarak Hz. Musa’ya verildiği kabul edilen ilk beş kitap şunlardır: Tekvin, Çıkış, Sayılar, Levililer ve Tesniye.

Zebur

Zebur, yazılı şey, kitap demektir. Hz. Davut’a indirilen ilahî kitaptır. Allah Kur’an-ı Kerim’de Zebur’la ilgili şöyle buyurur: “…Gerçekten biz, peygamberlerin kimini kiminden üstün kıldık; Davut’a da Zebur’u verdik.”2

Zebur, Eski Ahit’in içinde “mezmurlar” (ilahiler) adıyla bilinen 150 bölümden oluşur. Zebur, manzum (şiir hâlinde) olup dili İbranicedir. Tevrat’tan sonra indirilmiş; Tevrat’ın verdiği bilgileri pekiştirmiş ve açıklamıştır.

Allah, Hz. Davut’a güzel bir ses vermişti. Hz. Davut Zebur’u okurken insanlar ve hayvanlar etrafında halka olur, onu dinlerlerdi. Zebur’u Hz. Davut’tan dinleyenler okuyuşuna hayran kalırdı.3

İncil

Müjde ve öğreti anlamına gelen İncil, Allah tarafından Hz. İsa’ya indirilen ilahî kitaptır. Allah, Kur’an-ı Kerim’de İncil’le ilgili şöyle buyurmuştur: “O peygamberlerin ardından, yanlarındaki Tevrat’ı doğrulayıcı olarak Meryemoğlu İsa’yı gönderdik ve ona içinde hidayet ve nur olan, kendinden önceki Tevrat’ı tasdik eden ve Allah’tan korkanlar için bir hidayet rehberi ve bir öğüt olan İncil’i verdik.”4

Günümüzde İncil, Ahd-i Cedit (Yeni Ahit) adıyla bilinir. İncil 27 bölümden oluşur. Bunların en önemlileri, Matta, Markos, Luka ve Yuhanna denilen ilk dört bölümdür.

1 Mâide suresi, 44. ayet.2 İsrâ suresi, 55. ayet.3 bk. Sebe’ suresi, 10. ayet; Sâd suresi, 17-20. ayetler.4 Mâide suresi, 46. ayet.

YORUMLAYALIM

“Biz, Allah’a ve bize indirilene; İbrahim, İsmail, İshak, Yakup ve torunlarına indiri-lene, Musa ve İsa’ya verilenlerle Rableri tarafından diğer peygamberlere verilenlere, onlar-dan hiçbiri arasında fark gözetmeksizin inandık ve biz sadece Allah’a teslim olduk. deyin.”


Yukarıdaki ayet mealini kitaplara iman açısından yorumlayınız.

le

Tevrat’ın yazılı olduğu rulolardan biri

97


2.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel Nitelikleri

Kur’an, Arapça bir kelime olup top-lamak, okumak, bir araya getirmek anlam-larına gelir. Allah tarafından gönderilen ilahî kitapların sonuncusudur. Vahiy yo-luyla Hz. Muhammed (s.a.v.)’e indirilmiş-tir. Kur’an-ı Kerim’in Furkan, Zikir gibi başka isimleri de vardır.

Hz. Muhammed son peygamberdir. Ona verilen Kur’an-ı Kerim ise son ilahî kitaptır. Dolayısıyla kıyamete kadar başka ilahî kitap gelmeyecektir.

Kur’an Arapça olarak indirilmiştir. Bu husus Yusuf suresi-nin 2. ayetinde, “Anlayasınız diye biz onu Arapça bir Kur’an olarak indirdik.” buyrulmuştur. Ancak tüm insanlar Arapça bil-medikleri için Kur’an’ın çeşitli dillere çevirileri, meal ve tefsirleri yapılmıştır.

Kur’an-ı Kerim’in bir diğer özelliği de evrensel bir kitap ol-masıdır. Çünkü Kur’an-ı Kerim, kendinden önceki tüm ilahî kitap-ların mesajlarını içerir. Ayrıca bazı ayetlerdeki, “Ey insanlar!..”1, “Ey akıl sahipleri!..”2 ve “Ey iman eden kullarım!..”3 şeklinde-ki ifadeler Kur’an-ı Kerim’in çağrısının tüm insanlara yönelik olduğunu göstermektedir.

Kur’an-ı Kerim insanlara yol göstermek ve onları aydınlatmak için gönderilmiştir. Bu durum bir ayette şöyle dile getirilmiştir: “Sizi karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için kuluna apaçık ayetler indiren odur. Şüphesiz Allah, size karşı çok şefkatli, çok merhametlidir.”4

1 Bakara suresi, 21. ayet.2 Bakara suresi, 179. ayet.3 Ankebût suresi, 56. ayet.4 Hadîd suresi, 9. ayet.

“…(Bu Kur’an) uydurulabilecek bir söz değildir. Fakat o kendinden öncekileri tasdik eden her şeyi açıklayan (bir kitaptır). İman eden toplum için bir rahmet ve bir hidayettir.”

Yûsuf suresi, 111. ayet.Yukarıdaki ayet mealinde Kur’an-ı

Kerim’in hangi temel niteliklerine vurgu yapılmıştır? Açıklayınız.

BELİRTELİM

“Biz onu, Kur’an olarak insanlara dura dura (ağır ağır) okuyasın diye (ayet ayet, sure sure) ayırdık; ve onu peyderpey indirdik.”

İsrâ suresi, 106. ayet.Yukarıdaki ayet mealinde Kur’an’ın peyderpey indirildiği belirtilmiştir.Siz de aşağıda numaraları verilen ayetlerin meallerini bulunuz. Daha sonra bu

ayetlerde Kur’an’ın hangi özelliklerine vurgu yapıldığını belirtiniz.Bakara suresi, 185. ayet; Nisâ suresi, 82. ayet; A’râf suresi, 52. ayet; İsrâ suresi, 82.

ayet; Yâsîn suresi, 69-70. ayetler; Hadîd suresi, 9. ayet; Bürûc suresi, 21-22. ayetler.

B

98

4. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim ilk indirildiği günden itibaren, herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar ulaşan tek ilahî kitaptır. Bu konuda Allah şöyle buyurmaktadır: “Kur’an’ı kesinlikle biz in-dirdik; elbette onu yine biz koruyacağız.”1 Ayrıca Kur’an-ı Kerim ilk indirildiği günden itibaren yazılmış ve ezberlenmiştir.

Kur’an-ı Kerim Hz. Muhammed’e verilmiş bir mucizedir. Allah bu konuda şöyle buyurmuştur: “De ki: Ant olsun ki insanlar ve cinler birbirlerine yardımcı olarak bu Kur’an’ın bir benzerini ortaya koymak için bir araya gelseler, yine de benzerini ortaya koyamazlar.”2

Kur’an-ı Kerim’de inanç esasları, ibadetler, ahlaki öğütler, geçmişte yaşamış peygamberler ve topluluklarla ilgili bilgiler yer alır.

2.3. Kur’an’ın İndiriliş Süreci

Mekke ortamından bunalan Hz. Muhammed gençlik çağından itibaren zaman zaman şehrin dışına çıkıyor, sessiz ve sakin ortamlarda tefekkür ediyordu. Hz. Muhammed 610 yılının ramazan ayında, bir pazartesi gecesi, yine Hira Mağarası’na çekilmiş düşüncelere dalmıştı. Gün doğmak üzereydi ki, o güne kadar hiç görmediği bir varlık Peygamberimize “Oku!” diye seslendi. Peygamberimiz ürperti ve endişe içerisinde “Ben okuma bilmem!” dedi. Tanımadığı bu varlık ikinci kez “Oku!” dedi. Hz. Muhammed yine okuma bilmem, dedi. Cebrail üçüncü kez aynı istekte bulununca Peygamberimiz “Ne okuyayım?” diye sordu. O zaman Cebrail, Alak suresinin ilk beş ayetini ona okudu:

“Oku! Yaratan Rabb’inin adıyla.

O, insanı alak (embriyo)’tan yarattı.

Oku! Senin Rabb’in sonsuz cömertlik sahibidir.

O Rab ki, kalemle yazmayı öğretti.

O, insana bilmediklerini öğretti.”3

1 Hicr suresi, 9. ayet.2 İsrâ suresi, 88. ayet.3 Alak suresi, 1-5. ayetler.

KONUŞALIM

“Allah’ın kitabında sizden önceki milletlerle ilgili haberler vardır. Aranızda meyda-na gelecek durumlarla ilgili hükümler vardır. O, hak ile batılı ayırt eden bir ölçüdür. On-daki her şey gerçektir ve boş bir söz yoktur. Kim onun dışında hidayet ararsa hak yoldan sapar. O Allah’ın sağlam ipi gibidir. O, hikmetli olan zikirdir. O dosdoğru yoldur. Âlimler ona doymazlar. Onun çokça tekrarı usanç vermez, tadını eksiltmez. İnsanı hayretlere dü-şüren harika yönleri tükenmez. Kim onunla amel ederse karşılığını alır. Kim onunla karar verirse adaletle hükmeder.”

Tirmizî, Sevabu’l-Kur’an, 14.(Sadeleştirilerek alınmıştır.)

Yukarıdaki metin üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

K

“A

99


Kur’an-ı Kerim 610 yılının ramazan ayında, Kadir Gecesi’nde indirilmeye başlan-mış ve indiriliş süreci yaklaşık 23 yıl sürmüş-tür. 8 Haziran 632 yılında Peygamberimizin vefatından önce Kur’an-ı Kerim’in indirilişi tamamlanmış ve Kur’an yazıya geçirilmiştir.

Kur’an-ı Kerim toptan değil ayet ayet, sure sure indirilmiştir. Çünkü bazı ayetler, belli bir olayın ardından gelip o olayla ilgili açıklama getirmekteydi. Bu durum Kur’an-ı Kerim’in daha iyi anlaşılmasını ve öğrenilmesini sağlamıştır. Vahyin indiriliş süreci Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “İnkâr edenler: ‘Kur’an ona bir defada topluca indirilmeli değil miydi?’ dediler. Biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık (parça parça indirdik) ve onu tane tane okuduk.”1 Ayrıca Kur’an-ı Kerim’in parça parça indirilmesi onun yazılmasını ve ezberlenmesini kolaylaştırmıştır.

Mekkeli müşrikler Peygamberimize ve müminlere sürekli eziyet ediyorlardı. Aralıklarla gelen ayetler Peygamberimizin ve müminlerin gönlünü ferahlatıp kendilerine güç ve cesaret veriyordu.

İnanç, ibadet, ahlak ve sosyal ilişkilere dair konular toplumda yavaş yavaş yerleşiyordu. Kur’an’ın belirli aralıklarla gelmesi, bu kuralların daha rahat yerleşmesini sağlıyordu.

Peygamberimiz, gelen ayetleri he-men ezberlemiş ve vahiy kâtiplerine yazdır-mıştır. Vahiy kâtipleri gelen ayetleri kâğıt, ceylan derisi, ince beyaz taş gibi o günün yazı malzemelerinin üzerine yazmışlardır. Yazılan ayetler özenle korunmuştur.

1 Furkân suresi, 32. ayet.

TARTIŞALIM

Kur’an-ı Kerim ayet ayet, sure sure ve ihtiyaca göre değil de topluca indirilseydi neler olurdu? Tartışınız.

BİLGİ KUTUSU

Son gelen ayet, “… Bugün sizin için dininizi olgunlaştırdım. Size nime-timi tamamladım ve sizin için din olarak İslam’ı seçtim…”

Mâide suresi, 3. ayet.

iiçiiiiiiiiiçiçiçiçiniiininii

DEĞERLENDİRELİM

İlk inen ayetlerde nelere dikkat çekilmektedir? Arkadaşlarınızla değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRELİM

İçki dört aşamada yasaklanmıştır. 1. Nahl suresi, 67. ayet; 2. Bakara suresi, 219. ayet; 3. Nisâ suresi, 43. ayet; 4. Mâide suresi, 90-91. ayetler.

Vehbe Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, C 7, s. 437.Yukarıdaki ayetlerin meallerini inceleyerek yasaklanma aşamalarını indiriliş süreci

açısından değerlendiriniz.

100

4. ÜNİTE

Peygamberimizden sonra Hz. Ebu Bekir devlet başkanı (halife) oldu. Onun döneminde bazı savaşlarda birçok hafız şehit düştü. Hafızların azalmasından endişelenen Hz. Ömer daha önce elde yazılı bulunan malzemelerin bir araya getirilip kitap hâline dönüştürülmesini teklif etti. Vahiy kâtip-lerinden Zeyd b. Sabit başkanlığında bir komisyon kuruldu. Bu komisyonun titiz çalışmaları sonu-cunda ayetlerin yazılı olduğu malzemeler toplandı, yeniden kâğıtlara yazıldı ve kitap hâline dönüştü-rüldü. “Mushaf” adı verilen ilk Kur’an nüshası oluşturularak Hz. Ebu Bekir’e teslim edildi.

Üçüncü halife Hz. Osman zamanında yeni bir komisyon kurularak eldeki asıl nüshadan yedi adet yazılıp çoğaltıldı. Çoğaltılan bu nüshalar Müslümanların yoğun olarak yaşadıkları bölgelere gönderildi. Zamanla beliren ihtiyaçlara göre Kur’an-ı Kerim bu nüshalardan çoğaltılıp dünyaya yayıldı.

3. Kur’an’la İlgili Kavramlar

Kur’an-ı Kerim’i daha rahat ve kolay kavrayabilmek için onun iç düzenini iyi anlamak, ayet, sure, cüz ve hizp kavramlarını bilmek gerekir.

Ayet, sözlükte alamet, işaret ve delil demektir. Terim olarak, Kur’an-ı Kerim’in surelerini oluşturan kısa veya uzun vahiy ifadelerinden her birine “ayet” denir. Kur’an’da 6000’den fazla ayet vardır. En uzun ayet Bakara suresinin 282. ayeti olup bir sayfadan ibarettir. Bunun yanında “Yâsin” gibi bir kelimeden oluşan kısa ayetler de vardır.

Ayetler, “durak” adı verilen ve üzerinde ayet numaralarının yazılı olduğu işaretlerle birbirin-den ayrılır. Bu işaretler okumada ve ayetlerin yerini bulmada kolaylık sağlar.

Sureler içerisinde ayetlerin sıralamasını Cebrail, Peygamberimize bildirmiştir. O da bir ayet indiğinde, bu ayetin hangi surede, nereye yazılması gerektiğini vahiy kâtiplerine söylemiştir.

Cebrail(Vahiy meleği)

Vahiy

ALLAHKUR’AN’IN GÜNÜMÜZE ULAŞANA KADAR GEÇİRDİĞİ SÜREÇ

Hz. MuhammedBu dönemde Kur’an, bazı sahabeler tarafından ezberlenmiş

ve vahiy kâtiplerince, papirüs, yassı kemikler, düz taşlar, seramik parçaları, hurma yaprakları gibi nesneler üzerine yazılmıştır.

Hz. Ebu Bekir Bu dönemde, Hz. Ömer’in teşvikiyle Kur’an, Zeyd b. Sabit başkanlığında bir grup sahabe tarafından kitap hâline getirilmiştir.

Hz. Osman Bu dönemde İslam coğrafyasının genişlemesiyle Kur’an ço-ğaltılarak çeşitli merkezlere gönderilmiştir.

101


Kur’an’ın ayetlerden oluşan her bir bölümüne “sure” denir. Kur’an’da 114 sure vardır. Tevbe suresi hariç bütün sureler “besmele” ile başlar. En uzun sure 286 ayetten oluşan Bakara, en kısa sure ise 3 ayetten oluşan Kevser suresidir. Kur’an’daki dizilişine göre ilk sure Fâtiha; son sure ise Nâs suresidir.

Sureler “Mekkî” ve “Medenî” olarak adlan-dırılır. Mekke döneminde gelen surelere “Mek-kî sureler”, Medine döneminde gelen surelere de “Medenî sureler” denir. Mekkî surelerde genelde inanç ve ahlak konuları, Medenî surelerde ise ağır-lıklı olarak ibadet ve sosyal ilişkileri içeren mua-melat konuları yer alır.

Kur’an-ı Kerim şu anki diziliş şekline göre indirilmemiştir. Fakat Cebrail, getirdiği her surenin nereye konulacağını Peygamberimize bildirmiş-tir.

Surelerin her birinin kendine özgü isimleri vardır. Sureler, isimlerini ya içindeki bir kelimeden ya bir konudan ya da içinde adı geçen bir peygamber veya bir toplumdan almıştır. Örneğin, Yusuf suresi adını, surede hayat hikâyesi anlatılan Yusuf Peygamber’den, Fil suresi de ismini surede geçen “fil” kelimesinden almıştır.

BİLGİ KUTUSU

Ayetlerin sayısı hakkında âlimler arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Bu tamamen teknik bir mesele olup hangi cümlenin ayet sayılıp sayılmadığıyla ilgilidir. Peygamberimiz Kur’an okurken farklı zamanlarda farklı yerlerde durup nefes aldığından bazı âlimlerin iki üç ayet saydığı cümleleri bazıları bir ayet saymışlardır. Bu durum Kur’an’ın muhtevasında bir azalma ve artışın olduğunu göstermez.

tttetetetetetekkkknknkkkkkkkk

Bismillâhirrahmânirrahîm(Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla)

BULALIM

Bakara suresinin, 255. ayetinde Allah’ın birliği (tevhit inancı) ve onun sıfatları anlatılır. Bu sıfatları Kur’an mealinden bulup sıralayalım.

Ondan başka ilah yoktur.• ..............................................................• ..............................................................• ..............................................................•

ananlllllllatttıll

102

4. ÜNİTE

Bir surenin birden fazla ismi olabilir. Örneğin; Fâtiha suresine, Şifa, Dua ve “kitabın aslı, esa-sı” anlamında “Ümmü’l-Kitab” gibi isimler de verilmiştir. Mü’min suresine “Gâfir”, Tebbet suresine ise “Leheb” ve “Mesed” adları da verilmiştir. Surelerin isimlerini bilmek Kur’an’dan herhangi bir ayeti ve konuyu bulmamızı kolaylaştırır.

Kur’an’ın her 20 sayfasına bir “cüz” denir. Kur’an’da toplam 30 cüz vardır. Her cüzün başında cüz başlangıcını gösteren işaretler bulunur. “cüz gülü” denilen bu işaretlerin içinde o cüzün sıra nu-marası yer alır. Kur’an’ın cüzlere ayrılması, onun ezberlenmesinde ve okunmasında kolaylık sağlar.

NOT EDELİM

Kur’an-ı Kerim’in sonunda Kur’an metninden olmayan hatim duası yer alır. Ayrıca meallerin sonunda sure isimlerini gösteren tablolar ve konu indeksi bulunmaktadır.

ARAŞTIRALIM

Aşağıdaki surelerin isimleri neye göre belirlenmiştir? Araştırınız.

Nahl: Adını, içinde geçen nahl (bal arısı) kelimesinden almıştır.

Kureyş suresi: …..................................................................................

Kalem suresi: …...................................................................................

Muhammed suresi: …..........................................................................

Necm suresi: …....................................................................................

Kadir suresi: ….....................................................................................

BELİRTELİMEnbiyâ suresi, 30. ayet; Neml suresi, 88. ayet;

Zâriyât suresi, 47. ayet; Târık suresi, 11. ayet; Zümer suresi, 6. ayet; Fâtır suresi, 27-28. ayetler.

Bu ayetlerin yerini Kur’an-ı Kerim mealinden bulup hangi konularla ilgili olduklarını belirtiniz.

B

âri

103


Mü’minûn Suresi1. Gerçekten müminler kurtuluşa ermiştir.2. Onlar, namazlarında huşû içindedirler.3. Onlar, boş ve yararsız şeylerden yüz

çevirirler.4. Onlar, zekâtı verirler. 5. Ve onlar, iffetlerini korurlar.6. Ancak eşleri ve ellerinin sahip olduğu

hariç (Bunlarla ilişkilerden dolayı) kınanmış değillerdir.

7. Şu hâlde, kim bunun ötesine gitmek is-terse, işte bunlar, haddi aşan kimselerdir.

8. Yine onlar (o müminler) ki emanetleri-ne ve ahitlerine riayet ederler.

9. Ve onlar, namazlarına devam ederler. 10. İşte, asıl bunlar vâris olacaklardır.11. (Evet) Firdevs’e vâris olan bu kimse-

ler, orada ebedî kalıcıdırlar.

Kaçıncı cüz olduğunu gösteren yazıCüz

işareti

Surenin adı, indiği yer ve ayet sayısını

bildiren bölüm

Sure başın-da besmele

Ayetler arasını

ayıran durak işareti

(İki durak arası) Bir

ayet

Kur’an okurken durula-bilecek yerleri gösteren

işaretler

Ayetlerin mealleri

Kur’an’da her beş sayfada bir “hizp” denilen işaret yer alır. Yine Kur’an’da bazı ayetler okun-duğu zaman okuyan ve dinleyenlerin secde etmesi gerekir. Bu secdeye “tilavet secdesi” denir. Tilavet secdesi gerektiren ayetleri belirtmek amacıyla ilgili ayetin hizasında secde işareti bulunmaktadır.

Kur’an’ın okunması (kıraati) ile ilgili kavramlar: Allah Kur’an okumamızı emretmiştir. Do-layısıyla Kur’an okumak ibadettir. Kur’an okurken uyulması gereken bazı kurallar vardır. Allah bir ayette, “…Kur’an’ı ağır ağır, tane tane (tertil üzere) oku!”1 buyurarak Kur’an-ı Kerim’i tecvit kurallarına, usul ve adabına uygun okumamızı öğütlemiştir.

Tecvit, sözlükte bir şeyi süslemek, güzel yapmak demektir. Kavram olarak Kur’an-ı Kerim’i güzel bir şekilde okumak için uyulması gereken kurallardır. Peygamberimiz Kur’an’ı güzel bir şe-kilde okumayı teşvik etmiş ve şöyle buyurmuştur: “Kur’an’da mahir olan (güzel ezberleyip güzel okuyan), sefere denilen değerli ve itaatkâr meleklerle beraber olacaktır…”2

Tertil, Kur’an’ı açık açık, tane tane, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayıracak tarzda düşüne-rek, anlayarak okumaktır. Tecvit daha çok kelime ve lafızlara dikkat ederek okuma anlamına gelir. Tertil ise tecvit kurallarına dikkat etmekle beraber Kur’an’ın, manasına dikkat ederek ve düşünerek okumaktır. Öyleyse Kur’an’ı hem güzel bir şekilde okumalı hem de anlamaya çalışmalıyız.3

1 Müzzemmil suresi, 4. ayet.2 Buharî, Tevhid, 52.3 İsmail Karaçam, Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri, s. 178.

104

4. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’den güzel, makamlı (ahenkli) ve yüksek sesle okunan beş on ayetlik bölüme “aşir” denir. Aşir, genellikle bir topluluk önünde veya cemaatle kılınan namazlardan sonra okunur.

Mukabele, sözlükte karşılık-lı okuma anlamına gelir. Mukabele, vahiy gelmeye devam ederken Hz. Muhammed ve Cebrail’in her yılın ramazan ayında o güne kadar gelen Kur’an ayetlerini karşılıklı okuma-larına denir.

Müslümanlar özellikle ra-mazan ayında bir araya gelerek mukabele geleneğini devam ettir-mektedirler. Mukabelede Kur’an okumasını iyi bilen birisi okur, di-ğerleri de onu takip ederler. Mukabele, Kur’an’ı düzgün okuyamayanların okumalarını geliştirmesi ve hatalarını düzeltmesi bakımından önemlidir. Ayrıca mukabele sayesinde insanlar bir araya gelerek tanışıp kaynaşırlar.

Hatim, sözlükte sona ermek, sonlandırmak ve bitirmek demektir. Terim olarak Kur’an-ı Kerim’i ezbere ya da yüzünden, baştan sona kadar okumak veya dinlemektir. Yapılan hatimler Kur’an’ın düzgün ve hatasız okunabilmesine katkı sağlar.

Hafızlık, Kur’an-ı Kerim’i bütünüyle ezberlemeye hafızlık denir. Kur’an’ı baştan sona ezber-leyen kişiye de hafız denir.

Hz. Muhammed Kur’an’ın sonraki nesillere noksansız ulaştırılmasını sağlamak amacıyla onu yazdırmanın yanında ezberlenmesini de teşvik etmiştir. Namaz gibi bazı ibadetleri yapabilmek için Kur’an’dan yeterli miktarda ezbere bilmek gerekir.

Mukabele

PAYLAŞALIM

Güzel bir sesle okunan Kur’an’ı dinlediğiniz zaman neler hissedersiniz? Duygularınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

DEĞERLENDİRELİM

“Kur’an okunduğu zaman onu dinleyin ve susun ki size merhamet edilsin.”A’râf suresi, 204. ayet.

Yukarıdaki ayeti, Kur’an’ın okunması ve dinlenilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar açısından değerlendiriniz.

105


Kur’an-ı Kerim, bütün insanlığa hitap eden ilahî bir kitaptır. Her Müslüman’ın Kur’an-ı Kerim’deki emir ve ya-sakları öğrenme yükümlülüğü vardır. Ancak Kur’an’ın dili Arapçadır. Bütün insanların, Arapçayı öğrenmeleri mümkün değildir. Bu nedenle dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan ve farklı diller konuşan Müslümanlar, Kur’an’ı anlamak için onu kendi dillerine çevirme ihtiyacı hissetmiştir. So-nuçta Kur’an-ı Kerim’in, Türkçe, Farsça, Urduca, İngilizce, Japonca gibi pek çok dilde meali yapılmıştır. Meal, ayetlerin daha geniş, kapsamlı ve anlaşılır şekilde başka bir dile aktarılmasıdır.

Kur’an mealleri arasında bazı farklılıklar olabilir. Çünkü meali yapan kişi kendi yorum-larını da katar.

Tefsir, sözlükte açıklamak ve yorumlamak gibi anlamlara gelir. Tefsir, Kur’an ayetlerini indik-leri zamanı, mekânı ve ayetin indiriliş sebebini göz önünde bulundurarak açıklamak ve yorumlamak-tır. Kur’an-ı Kerim’i açıklayan ve yorumlayan kişiye “müfessir” denir.

BİLİYOR MUYDUNUZ?

Kur’an’ın günümüze kadar ulaşan en eski Türkçe tercümesi, hicri IV. yüzyıla ait olduğu belirlenen metindir. Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde saklanmaktadır.

Muhammed Hamidullah, Kur’an Tarihi, s. 129.

“Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir.”

Buharî, Fezâilü’l-Kur’an, 21.

İNCELEYELİM

Aşağıda Nahl suresi, 44. ayetin üç farklı meali verilmiştir. İnceleyiniz.

“Apaçık mucizeler ve

kitaplarla (gönderildiler).

İnsanlara, kendilerine in-

dirileni açıklaman için ve

düşünüp anlasınlar diye

sana da bu Kur’an’ı in-

dirdik.”

Diyanet İşleri Başkan-

lığı, Kur’an-ı Kerim Meali

“(Onlar size, kendilerini) apaçık delillerle ve hikmet dolu ilahî kitap-larla (Desteklediğimiz peygamberlerin ölümlü adamlardan başka kimseler ol-madığını söyleyeceklerdir.) Ve biz sana da bu uyarıcı kitabı indirdik ki, insan-lara, başından beri indirilegelen mesa-jın aslını olanca açıklığıyla ulaştırasın ve onlar da böylece belki düşünürler.”

Muhammed Esed, Kur’an Mesajı.

“Açık kanıtları ve kitapları. Sana da o Zikr’i indirdik ki, kendilerine indirile-ni insanlara açıkla-yasın, ta ki düşünüp öğüt alsınlar.”

Süleyman Ateş, Kur’an-ı Kerim Meali.

İ

106

4. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’i bütün yönleriyle anla-mak için onun orijinal dili Arapçayı bilmek tek başına yeterli olmadığı gibi onun başka bir dile çevrilmesi de yeterli değildir. Kur’an’ı anlamak ve kavramak için ayetlerin hangi ortamda indiğini bilmek önemlidir. Bu nedenle tefsir, ayetlerin iniş (nüzul) sebeplerini be-lirtir ve ayetleri çeşitli yön-leriyle açıklar.

Her geçen gün insanların zihnini meşgul eden yeni problemler ortaya çıkmaktadır. Tefsirin amaç-larından biri de ayetlerden evrensel ilkeler çıkararak yaşanan çağa ışık tutacak yeni bakış açıları geliş-tirmektir. Çünkü Kur’an evrenseldir. Bu nedenle her çağ ve zamanda yeni tefsirlere ihtiyaç vardır.

İlk Türkçe tefsirler, Arapça ya da Farsçadan tercüme edilerek yazılmıştır. Daha sonra Türkçe bir-çok tefsir yazılmıştır. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’an Dili” adlı tefsiri son dö-nemde yazılan Türkçe tefsirlerden biridir.

4. Kur’an’ın Ana Konuları

Kur’an-ı Kerim evreni ve içindekileri yaratan Yüce Allah ile bu varlıklar arasındaki ilişkileri açıklayan bir ki-taptır. Ayrıca Kur’an’da, yaratılmışların birbirilerine karşı görevleri, hak ve sorumlulukları da açıklanır.

Ku’an’ın başlıca konuları iman, ibadet, ahlak ve sosyal ilişkilerdir. İman, Peygamberimizin Allah tarafından getirdiği ilkeleri tasdik etmek ve bunların doğru olduğuna gönülden inanmaktır. Allah Kur’an’da öncelikle imana vurgu yapmıştır. İnsanları eşi, benzeri ve ortağı olmayan tek bir ilaha inanmaya çağırmıştır. İslam inancının temelini oluşturan bu tevhit inancı İhlâs suresinde şöyle ifade edilmiştir: “De ki: O, Allah bir tektir (eşi, benzeri ve zıddı yoktur). Allah Sameddir (Her

TARTIŞALIM

Kur’an’ın tefsirine neden ihtiyaç duyulmuştur? Sınıfça

tartışınız.

Kur’an’da hangi konular yer almış olabilir?

Düşününüz.

BELİRTELİM

Lafzı muhkem yalınız, anlaşılan, Kur’an’ın:Çünkü kaydında değil, hiçbirimiz mananın:Ya açar Nazm-ı Celîl’in, bakarız yaprağına;Yahut üfler geçeriz bir ölünün toprağına.İnmemiştir hele Kur’an, bunu hakkıyla bilin, Ne mezarlıkta okunmak ne de fal bakmak için!Bu havâlidekiler pek yaya kalmış dince;Öyle Kur’an okuyorlar ki: Sanırsın Çince!

Mehmet Âkif ERSOY, Safahat, s. 156.Yukarıdaki şiirde Kur’an-ı Kerim’in okunması

ve anlaşılmasıyla ilgili hangi ilkelere işaret edilmiştir? Belirtiniz.

B

YAZALIM

Fâtiha suresinin mealini ve tefsirini Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Yolu Tefsiri’nden okuyunuz. Anladıklarınızı yazınız.

Y

k

107


şey ona muhtaçtır. O hiçbir şeye muhtaç değildir.) O doğurmamıştır, doğmamıştır. Hiçbir şey onun dengi (benzeri) değildir.”1

Kur’an-ı Kerim’de İslam dininin temelini oluşturan inanç esasları bir ayette şöyle dile geti-rilmiştir: “Peygamber, Rabb’i tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). Her biri Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler. ‘Allah’ın pey-gamberlerinden hiçbiri arasında fark gözetmeyiz. İşittik, itaat ettik. Ey Rabb’imiz, affına sı-ğındık! Dönüş sanadır.’ dediler.”2

Kur’an’da, Allah’ın varlığı, birliği ve ortağının olmadığı belirtilmiş, onun sıfatları ve isimleri hakkında da bilgiler verilmiştir. Örneğin, Haşr suresinin 22 ve 23. ayetlerinde şu ifadeler yer almıştır: “O öyle bir Allah’tır ki, ondan başka tanrı yoktur. Görülmeyeni ve görüleni bilendir. O esir-geyendir, bağışlayandır. O öyle Allah’tır ki kendisinden başka hiçbir tanrı yoktur. O mülkün sahibidir, eksiklikten münezzehtir, selamet verendir, emniyete kavuşturandır, gözetip koruyan-dır, üstündür, istediğini zorla yaptıran, büyüklükte eşi olmayandır…”

Allah, insanların çevresindeki varlıklara bakma-larını ve bunların bir yaratıcısının olduğunu düşünüp iman etmelerini istemiştir. Bununla ilgili bir ayette şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz göklerin ve yerin yara-tılmasında, gece ile gündüzün peş peşe gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde, Allah’ın gökten indirip de ölü hâldeki toprağı canlandırdığı suda, yer-yüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları yönlendirmesinde düşünen bir toplum için (Allah’ın varlığı ve birliğini ispatlayan) birçok delil vardır.”3

1 İhlâs suresi, 1-4. ayetler.2 Bakara suresi, 285. ayet.3 Bakara suresi, 164. ayet.

BULALIM

Kur’an’dan Allah’a imanla ilgili bir ayet meali bularak

yazınız.

Kuiiilililg

108

4. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’de inanç esaslarından sonra yer verilen ikinci önemli konu ibadettir. İbadet insanın Allah’a sevgi, saygı ve itaatini göstermek, onun hoşnutluğunu kazanmak niyetiyle ortaya koyduğu belirli tutum ve davranışlardır. İnsanın yaratılış gayesinin de ibadet etmek olduğu bir ayet-te şöyle ifade edilmiştir: “Ben cinleri ve insanları, ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.”1 Başka bir ayette ise, “Yalnız sana ibadet ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.”2 buyrularak Allah’a ibadet etmemiz gerektiği vurgulanmıştır.

1 Zâriyât suresi, 56. ayet.2 Fâtiha suresi, 5. ayet.

İNCELEYELİM

“Elif. Lâm. Mîm. O kitap (Kur’an); onda asla şüphe yoktur. O, müttakîler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir. Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, ken-dilerine verdiğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. Yine onlar, sana indirilene ve sen-den önce indirilene iman ederler; ahiret günü-ne de kesinkes inanırlar. İşte onlar, Rablerin-den gelen bir hidayet üzeredirler ve kurtuluşa erenler de ancak onlardır.”

Bakara suresi, 1-5. ayetler.

Rahman (ve) Rahîm (olan) Allah’ın adıyla. Hamt (övme ve saygı), âlemlerin Rabb’i Allah’a mahsustur.O, Rahmandır ve Rahîmdir.Ceza gününün sahibidir.(Rabb’imiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım dileriz.Bize doğru yolu göster.Kendilerine lütuf ve ikramda bulunduğun kimselerin yolunu; gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil!

Fâtiha suresi, 1-7. ayetler.

Bu ayetlerde Kur’an’ın hangi temel konularına vurgu yapılmıştır? İnceleyiniz.

109


İbadetler Allah ile insan arasındaki bağı korur; insanın Allah’a olan saygı ve sevgisini canlı tutarak onu kötülüklerden uzaklaştırır. Bu nedenle ibadetlerin sadece Allah rızası için yapılması ge-rektiği bir ayette şöyle dile getirilmiştir: “De ki: Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabb’i Allah içindir. Onun ortağı yoktur. Bana sadece bu emrolundu ve ben Müslümanların ilkiyim.”1

Kur’an-ı Kerim’deki başlıca konu-lardan biri de ahlaktır. Kur’an, insanlara karşı sorumluluğumuzun güzel ahlaklı dav-ranmak olduğunu bildirir.

Yüce Allah kendimiz ve toplum için faydalı işler yapmamızı ister. Hoşgörü, merhamet, dürüstlük, adalet, sabır, alçak gönüllülük, kanaat gibi ahlaki davranışları öğütler. Bir ayette şöyle buyrulur: “Sen af yolunu tut, iyiliği emret ve cahillerden yüz çevir.”2 Allah; haksızlık, adaletsizlik, kibirli davran-mak, sözünde durmamak, aldatmak, kin ve nefret gibi her türlü kötülüğü de yasaklar.

Kur’an-ı Kerim’de yer alan temel konulardan biri de sosyal ilişkileri (muamelat) düzenleyen ilkelerdir. Bu ilkeler, bireyin bireyle, bireyin toplumla veya toplumların birbiriyle olan ilişkilerini düzenler. Bu konuyla ilgili Kur’an-ı Kerim’de pek çok ayet vardır. Bu ayetlerden birinde şöyle buy-rulmaktadır: “Yetim malına, ergenlik çağına erişene kadar en iyi şekilde yaklaşın; ölçüyü ve tartıyı doğru yapın…”3

Kur’an’da aile içi ilişkiler, alışveriş ve borçlanma gibi konular da yer alır. Örneğin, Kur’an’ın en uzun ayeti olan Bakara suresinin 282. ayetinde, verilen borçların yazılması öğütlenmiştir.

1 En’âm suresi, 162, 163. ayetler.2 A’râf suresi, 199. ayet.3 En’âm suresi, 152. ayet.

KONUŞALIM

“Güzel söz ve bağışlama, arkasından incitme gelen sadakadan daha iyidir…”


Yukarıdaki ayette hangi ahlaki değer üzerinde durulmaktadır? Arkadaşlarınızla konuşunuz.

İLKELER ÇIKARALIM

İsrâ suresinin 22-37. ayetlerini inceleyerek iman, ibadet, ahlak ve sosyal ilişkilerle ilgili ilkeler çıkarınız.

Sadece Allah’a ibadet edilir.•

..........................................................................................•

..........................................................................................•

..........................................................................................•

İ

110

4. ÜNİTE

Kur’an-ı Kerim’in temel konularından biri de insanlar arası ilişkilerde adaletin sağlanmasıdır. Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ki, Allah size emanetleri ehline vermenizi ve insan-lar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder...”1 Ayrıca, çeşitli ayetlerde insanların, birbirilerinin temel hak ve özgürlüklerine saygılı olmaları istenmiştir.

1 Nisâ suresi, 58. ayet.

TARTIŞALIM

“Ey inananlar! Kendinizin, ana-babalarınızın ya da çok yakın akrabalarınızın aleyhine olsa bile, Allah için adaleti ayakta tutan şa-hitler olunuz. İster zengin olsun ister fakir olsunlar Allah onlara (sizden) daha yakındır. Adaletten sapmak için hislerinize (arzularını-za) uymayınız. (Sözü) eğer büker ya da şahitlik etmekten kaçınırsanız (şunu çok iyi bilin ki) Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır.”

Nisâ suresi, 135. ayet.

Yukarıdaki ayet mealini adalet ilkesinin önemi açısından tartışınız.

LİSTELEYELİM

“Allah’a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yakın arkadaşa, yolcuya, ellerinizin altında bulunanlara iyi davranın. Allah kendini beğenen ve daima böbürlenen kimseyi sevmez.”

Nisâ suresi, 36. ayet.Yukarıdaki ayet mealinde Kur’an’ın hangi konuları yer almaktadır? Listeleyiniz.

Alçak gönüllü olmak (ahlak)• ..........................................................................................• ..........................................................................................• ..........................................................................................•

yet

111


5. Kur’an’ın Eğitici Özellikleri

Kur’an, insanları aydınlatır, onlara inanç, ibadet ve ahlak konularında bilgiler sunar. İnsanın Allah’a ve diğer varlıklara karşı sorumluluklarını hatırlatır. Ayrıca Kur’an’da varlıklar üzerinde dü-şünmemiz ve onların yaratılış gayesini anlamamız istenmiştir.

5.1. Kur’an İyiye Yönlendirir ve Kötülükten Sakındırır

Allah Kur’an-ı Kerim’de iyilik yapmayı, güzel davranışlar sergilemeyi, yardımlaşmayı ve dayanışmayı öğütlemektedir. Ayrıca kötülüklerden sakınmamızı istemektedir. Allah iyilik yapanları ödüllendireceğini, kötülük yapanları ise cezalan-dıracağını bildirmektedir. Bir ayette bu konuyla ilgili şöyle buyurmaktadır: “Kim bir kötülük iş-lerse onun kadar ceza görür. Erkek ve kadından her kim mümin olarak salih amel işlerse işte onlar Cennet’e girerler, orada hesapsız olarak rızıklandırılırlar.”1

Allah Kur’an’da kardeşlik, dostluk, doğruluk, cömertlik, merhamet, hayâ gibi erdemli davranışları öğütlemiştir. İnsanları sürekli hayır işlemeye teşvik etmiştir. Allah başkalarının hak-larına saygılı olmayı, onları üzecek davranışlardan kaçınmayı emretmiştir. İnsanların birbirile-rine zarar vermesi ve haksızlık yapmasını yasaklamıştır. Allah, iyilik konusunda yardımlaşmayı teşvik etmiş, bir ayette şöyle buyurmuştur: “… İyilik ve (Allah’ın yasaklarından) sakınmak üzere yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın…”2

Yüce Allah yapılan iyiliklerin kötülükleri gidereceğini bildirerek insanları iyilik yapmaya yö-neltmiş, Hûd suresinin 114. ayetinde şöyle buyurmuştur: “Gündüzün iki ucunda, gecenin de ilk saatlerinde namaz kıl. Çünkü iyilikler kötülükleri (günahları) giderir. Bu, öğüt almak isteyen-lere bir hatırlatmadır.”

1 Mü’min suresi, 40. ayet.2 Mâide suresi, 2. ayet.

KONUŞALIM

“Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.”

Nahl suresi, 90. ayet.

Yukarıdaki ayetin ana fikri üzerinde konuşunuz.

“Şüphesiz ki bu Kur’an en doğru yola iletir; iyi davranışlarda bulunan müminlere, kendileri için büyük bir mükâfat olduğunu müj-deler. Ahirete inanmayanlara gelin-ce onlar için de acı verici bir azap hazırlamışızdır.”

İsrâ suresi, 9-10. ayetler.Yukarıdaki ayet meallerinde

verilmek istenen mesaj nedir?

112

4. ÜNİTE

5.2. Kur’an Kâmil İnsan Modeli Sunar

Yaratılış gayesine uygun yaşayan, güzel ahlaklı ve erdemli insana kâmil (olgun) insan denir. Kâmil insan Allah’ın emir ve yasaklarına uyar, Peygamberimizin davra-nışlarını ve sözlerini kendine örnek alır.

Allah insanı mükemmel bir şekilde yaratmış, onu üstün özelliklerle donatmıştır. Nitekim Tîn suresinin 4. ayetinde şöyle buyurmuştur: “Doğrusu, biz insanı en güzel bir biçimde yarattık.” Allah mükemmel olarak yarattığı insanın erdemli bir hayat sürmesini ister. Bunun için öncelikle Peygamberimiz Hz. Muhammed’in yüce bir ahlak üzere olduğunu bildirir ve inananların onu örnek almasını öğütler. Bu konuda Yüce Allah şöyle buyurur: “Ant olsun ki Allah’ın Resulünde sizin için güzel bir örnek vardır…”1 Hz. Muhammed’in hayatını örnek alan kişi kâmil insan olur.

Kâmil insan Allah’a karşı sorumluluklarını bilir, insanlara ve diğer varlıklara iyi davranır. Allah’a inanır ve ona ibadet eder. Sadece ondan yardım ister. Verdiği nimetlerden dolayı Allah’a şükreder. Allah’ın emir ve yasaklarına titizlilikle uymaya çalışır.

Kâmil insan, anne babasına iyi davranır. İnsanlara iyilik yapar ve onları hor görmez. Çevre-sine karşı duyarlıdır. Bütün canlılara karşı merhametlidir. Kötülükler karşısında hemen öfkelenmez, sabırla onların üstesinden gelmeye çalışır.2

Kâmil insan aynı zamanda takva sahibi kimsedir. Allah’a karşı gelmekten ve günah işlemekten sakınır. İyi ve yararlı işler (amel-i salih) yapar. Böyle insanları Allah sever ve ödüllendirir. Kur’an’da bu durum şöyle ifade edilmiştir: “O takva sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah için harcar-lar; öfkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.”3

1 Ahzâb suresi, 21. ayet.2 bk. Lokman suresi, 12-19. ayetler.3 Âl-i İmrân suresi, 134. ayet.

Kâmil insan kavramından ne anlıyorsunuz?

LİSTELEYELİM

“Rahman’ın kulları, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve kendini bilmez kimseler onlara laf attığında ‘Selam!’ der (geçerler). Geceleri Rablerine secde ederek ve kıyama durarak geçirirler.”

“(Onlar), harcadıklarında ne israf ne de cimrilik ederler; ikisi arasında orta bir yol tutarlar. Yine onlar, Allah ile beraber başka bir tanrıya yalvarmazlar, Allah’ın haram kıldığı cana haksız yere kıymazlar ve zina etmezler…”

“(Onlar), yalan yere şahitlik etmezler, boş sözlerle karşılaştıklarında vakar ile geçip giderler. Kendilerine Rablerinin ayetleri hatırlatıldığında, ayetleri duymazlıktan ve görmezlikten gelmezler. Onlar, ‘Rabb’imiz! Bize göz aydınlığı eşler ve nesiller bağışla. Bizi takva sahiplerine önder kıl!’ derler.”

Furkân suresi, 63, 64, 67, 68, 72, 73 ve 74. ayetler.Yukarıdaki ayet meallerine göre olgun insanın özelliklerini listeleyiniz.

İsraftan kaçınırlar.• ..........................................................................................• ..........................................................................................• ..........................................................................................•

onl

113


Olgun insanlar bilerek kötülük yapmazlar. Yaptıkları hatalarda da ısrar etmezler, tövbe edip özür dilerler. Bu durum bir ayette şöyle dile getirilmiştir: “Onlar, bir kötülük yaptıklarında ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah’ı hatırlayıp günahlarından dolayı hemen tövbe ederler. Zaten günahları Allah’tan başka kim bağışlayabilir ki! Bir de onlar, işledikleri kötülüklerde, bile bile ısrar etmezler.”1

Allah Kur’an-ı Kerim’de yaşanmış olayları ve peygamberleri örnek vererek iyilik yapmayı öğütlemiş ve kötülüklerden sakındırmıştır. Örneğin; Hz. İbrahim’i anlatarak cömert, Hz. Yusuf’u anlatarak iffetli ve Hz. Eyüp’ü anlatarak sabırlı olmamızı istemiştir. Nemrud ve Firavun gibi insan-lardan söz ederek zulüm ve haksızlıktan kaçınmamızı emretmiştir. Böylece kâmil insan olabilmemiz için yapmamız gerekenleri bildirmiştir.

5.3. Kur’an Aklı Kullanmayı ve Öğrenmeyi Öğütler

Allah’ın yarattığı en üstün ve en değerli varlık insandır. İnsanı diğer varlıklardan ayıran en önemli özelliği aklı ve düşünebilme yeteneğidir. İn-san, aklı sayesinde düşünür, olaylar arasında neden sonuç ilişkisi kurar, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötü-den ayırt eder.

Yüce Allah pek çok ayette “Düşünmüyor musunuz?”, “Aklınızı kullanmıyor musunuz?” bu-yurarak insanları düşünmeye teşvik etmiştir. Bu ayetlerden birinde şöyle buyurmuştur: “Kitabı çok-ça okuduğunuz hâlde, insanlara iyiliği emredip kendinizi unutuyor musunuz? Aklınızı kullan-mıyor musunuz?”2 Ayrıca Kur’an’ın bazı ayetlerinde insanlara “Ey akıl sahipleri” diye seslenilmesi onları aklını kullanmaya teşvik etmek içindir.

Kur’an’da, aklını kullanmayıp düşünmeyenler kınanarak şöyle buyrulmuştur: “Şüphesiz Al-lah katında canlıların en kötüsü, düşünmeyen (aklını kullanmayan) sağırlar ve dilsizlerdir.”3 Bir başka ayette ise aklını kullanmayanların düştükleri kötü durum karşısındaki pişmanlıkları şöyle dile getirilmiştir: “Şayet kulak vermiş (dinlemiş) veya aklımızı kullanmış olsaydık, (şimdi) şu alevli cehennemin mahkûmları arasında olmazdık!...”4

Allah, varlıklar üzerinde düşünmemizi ve varlıkların bir yaratıcısının olduğunu anlayıp ibret almamızı öğütleyerek şöyle buyurur: “Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde aklıselim sahipleri için gerçekten açık ibretler vardır.”5

Allah Kur’an’da, önceki peygamberler ve geçmişte yaşamış toplumların hayatlarından bahse-der. Bu olaylar üzerinde düşünerek ibret almamızı ister: “Gerçekten Peygamberlerin kıssalarında, akıl sahipleri için büyük bir ibret vardır...”6

1 Âl-i İmrân suresi, 135. ayet.2 Bakara suresi, 44. ayet.3 Enfâl suresi, 22. ayet.4 Mülk suresi, 10. ayet.5 Âl-i İmrân suresi, 190. ayet.6 Yûsuf suresi, 111. ayet.

“… De ki: Hiç bilenlerle bilme-yenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.”

Zümer suresi, 9. ayet.

114

4. ÜNİTE

Allah Kur’an’da varlıkların oluşu-muyla ilgili bilgiler sunar ve onlar üzerinde düşünmemizi ister. Örneğin; insanın yara-tılışından, gök cisimlerinin hareketlerinden bahseder; bunlar üzerinde düşünüp sonuçlar çıkarmamızı öğütler.

Kur’an’da insan, aklını kullanmaya ve öğrenmeye teşvik edilmiş, bilmeden, araştırmadan bir şeye körü körüne bağlanma kınanmıştır. Allah bu konuda şöyle buyurmuştur: “Onlara (müşrikle-re): Allah’ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, ‘Hayır! Biz, atalarımızı üzerinde bul-duğumuz yola uyarız.’ dediler. Ya ataları bir şeye akıl erdirememiş, doğruyu da bulamamış olsalar da mı onlara uyacaklar?” 1

Allah, insana birtakım sorumluluklar yüklemiştir. İnsan sorumluluklarını aklı sayesinde yerine getirebilir. Akıl insanı gerçek anlamda özgür kılar. İnsan aklı sayesinde düşünür ve hayatına yön verir.

6. Kur’an’ın Kültürümüzdeki Yeri

Kültür, bireylerin tarih boyunca ortaya koydukları maddi ve manevi değerlerin bütününe denir. Bilgi, inanç, dil, tarih, sanat eserleri, örf ve âdetler ile alışkanlıklar kül-türü oluşturan önemli değerlerdendir. Bu nedenle her top-lum; kültür, sanat ve düşünce alanında özgün eserler üret-meye ve o toplumu oluşturan değerleri korumaya çalışır.

Türklerin Müslüman olmasıyla birlikte Kur’an-ı Kerim kültürümüzün en önemli kaynağı ol-muştur. Kur’an’ın ilke ve öğütleri inanç, ibadet, ahlak ve sosyal ilişkilerimizi şekillendirmiştir. Bu durum bilim, sanat, edebiyat, mimari ve estetik anlayışımıza yansımıştır. Ayrıca merasimlerimiz ve gündelik konuşmalarımızın hemen hepsinde Kur’an’ın kültürümüzdeki etkileri görülmektedir.

İslam’ın ibadet esaslarının kültürümüze önemli katkıları olmuştur. Orucun ve ramazan ayının kültürümüzde ayrı bir yeri vardır. Örneğin, ramazan ayında yapılan yardımlar, kurulan iftar sofraları İslam dininin öğütlerindendir. Ayrıca ayet ve hadislerin ışıklı bir şekilde yansıtılmasıyla oluşturulan mahyaların kültürümüzde önemli bir yeri vardır.


NOT EDELİM

İslam’a göre bilginin kaynağı üçtür:• Duyu Organları• Akıl• Vahiy

BULALIM

Aklı kullanma ve düşünmeyle ilgili üç ayet meali bulunuz ve bunları arkadaşlarınızla paylaşınız.pa laş

Kültür kavramı size neleri

çağrıştırıyor? Düşününüz.

115


Kur’an’da yardımlaşma emredilmiştir.Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: “Sevdiğiniz şeylerden (Allah yolunda) harcamadıkça iyiliğe ulaşamazsınız. Her ne harcarsanız, Allah onu hakkıyla bilir.”1 Bu nedenle tarih boyunca kültürümüzde birçok sosyal yardımlaşma kurumları ve vakıflar ortaya çıkmıştır.

İslam’ın yayılması için büyük fetihler yapan atalarımız, fethettikleri yerlerdeki halka asla kötü muamele yapmamış, hangi dinden olursa olsun onlara kol-kanat germişlerdir. Bu samimi ve hoşgö-rülü yaklaşımda Kur’an’ın etkisi büyüktür.

Kur’an’ın kültürümüze etkisi ve kat-kısı mimari eserlerde çok daha açık ve net olarak görülmektedir. Bunun en güzel örnek-lerini Anadolu’da ve özellikle de İstanbul’da görmekteyiz. Atalarımız Süleymaniye ve Sultanahmet gibi muhteşem eserleri meydana getirmişlerdir. Camilerin yanı sıra saraylar, çeşmeler, kervansaraylar inşa etmişler ve bu eserleri de Kur’an ayetlerini içeren güzel yazı (hat) ile süslemişlerdir. Bu durum, Kur’an’ın kültürümüze etkisinin açık bir göstergesidir. Kur’an’ın etkili olduğu hat, tezhip, ebru gibi el sanatları kültürümüzün en başarılı eserle-rini oluşturmuştur. Bu eserlerin dünya kültür mirasına büyük katkıları olmuştur.

İslam’ın Anadolu’da yayılmasında Mevlâna, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Hoca Ahmet Yesevi gibi Türk mutasavvıf ve düşünürlerin önemli rolü olmuştur. Bu şahsi-yetler, Kur’an’ı temel alan bir dinî anlayışla Anadolu halkına İslam’ı öğretmişler, onlara Kur’an ahlakına uygun davranmayı öğütle-mişlerdir.

1 Âl-i İmrân suresi, 92. ayet.

BİLGİ KUTUSU

Osmanlı döneminde “Surre Alayı” ifadesi ile Hicaz Bölgesine gidecek olan devlet erkânıyla beraber gönderilecek hediye ve yardımlar anlatılmaktadır. Bunlar Kur’an-ı Kerim’in indirildiği kutsal topraklara halkımızın sevgi ve bağlılığını göstermektedir.ererkkâkâ

Çeşme üzerindeki ayetin meali:“Rableri onlara temiz bir içecek içirecektir.”

İnsan suresi, 21. ayet.

116

4. ÜNİTE

Yunus Emre, Kur’an’ı bilmemenin hiç yaşamamış olmak anlamına geldiğini şöyle ifade etmiştir:

“Her kim Kur’an’ı bilmedi.

Sanki cihana gelmedi.

Derdine derman bulmadı.

İşlerine pişman ola.”1

Kültür ve medeniyetimizin oluşmasında büyük katkıları olan Mevlâna, Kur’an-ı Kerim’i esas kaynak kabul ederek ona tabi olduğunu şöyle dile getirmiştir:

“Ben yaşadıkça Kur’an’ın kuluyum,

Ben Hz. Muhammed’in ayağının tozuyum.

Biri benden, bundan başkasını naklederse,

Ondan da o sözden de uzağım.”

Günlük konuşmalarımızda sıkça kullandığı-mız birçok söz, anlam bakımından Kur’an’la bağ-lantılıdır. Örneğin, “Akıl akıldan üstündür.” özdeyişi Kur’an’da yer alan “…Her ilim sahibinin üstün-de daha iyi bilen birisi vardır.”2 ayeti ile anlamca örtüşmektedir. Yine “Allah dağına göre kar verir.” sözü “Allah her şahsı ancak gücünün yettiği ölçü-de mükellef kılar...”3 ayetini hatırlatmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’in kültür ve medeniyetimize etkisi hayatın her alanında kendisini hissettirir. Yeni doğan çocuğun sağ kulağına ezan okunup sol ku-lağına kamet getirilir. Ayrıca çocuklara Kur’an’da geçen İbrahim, Yusuf, Meryem, Esra, Furkan gibi isimler verilir. Düğün, cenaze vb. törenlerde genel-de Kur’an okunur. Gelinlik kızların çeyizlerinde Kur’an bulunur. Evlilik ve asker uğurlama mera-simlerinde, cenaze törenlerinde de Kur’an okunur. Ayrıca gazilik ve şehitlik gibi değerler Kur’an kül-türüne dayanmaktadır. Bütün bunlar Kur’an’ın kül-türümüze etkisini göstermektedir. 1 Yûnus Emre Divanı, s. 96.2 Yûsuf suresi, 76. ayet.3 Bakara suresi, 286. ayet.

ÖRNEKLER BULALIM

Millî şairimiz Mehmet Âkif Ersoy’un Safahat’ından, ayetlerden esinlenerek yazmış olduğu şiirlerinden örnekler bulunuz.

On

M

117




5 9 14

12 16

2

6 8

3

13 15

4 7

1 10

11

1. Allah’ın emir, yasak ve öğütlerini çeşitli yollarla peygamberlerine iletmesi.

2. Kur’an’ın farklı sayıda ayetlerden oluşan her bir bölümü.

3. Kur’an-ı Kerim’in ilk suresi.

4. Kur’an’ı baştan sona ezberleyen kimse.

5. Kendisine Tevrat’ın indirildiği peygamber.

6. Kur’an’ı kurallarına uyarak düzgün bir şekilde okuma ve bununla ilgili kurallar.

7. Kur’an’ın baştan itibaren her yirmi sayfalık bölümü.

8. Kendisine Kur’an indirilen son peygamber.

9. Kur’an nüshalarını çoğalttırıp farklı ülkelere gönderen halife.

10. Kur’an’ı karşılıklı okuma biçimi.

11. Kur’an’ın cümleleri. Vahiy sözleri.

12. Kur’an’ın son suresi.

13. Kur’an’ın ilk kez indirildiği kutsal şehir.

14. Kur’an’ın indirilen ilk ayetlerinin yer aldığı sure.

15. Kutsal kitabımız, dört kutsal kitabın sonuncusu.

16. Kur’an’ı Hz. Muhammed’e getiren vahiy meleği.

118

4. ÜNİTE


1. Allah niçin vahiy göndermiştir? Açıklayınız.

2. Kur’an-ı Kerim niçin bir kitap hâlinde değil de ayet ayet, peyderpey indirilmiştir? Açıklayınız.

3. Kur’an-ı Kerim nasıl yazılarak kitap hâline getirilmiştir? Belirtiniz.

4. Kur’an-ı Kerim’in hiçbir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelebilmesinin sebepleri nelerdir? Belirtiniz.

5. Kur’an-ı Kerim’in temel konuları nelerdir? Söyleyiniz.

6. Kur’an; akla, düşünceye ve bilime niçin önem vermiştir? Açıklayınız.


1. Kur’an-ı Kerim ilk kez nerede ve ne zaman indirilmeye başlanmıştır?

A) 571 Mekke B) 610 Medine C) 610 Mekke D) 622 Medine E) 571 Medine

2. Kur’an-ı Kerim’in ilk indirilen ayetleri hangi surede yer almaktadır?

A) Fâtiha B) Müddessir C) A’râf D) Alak E) Mâide

3. Kur’an-ı Kerim hangi halife döneminde çoğaltılmıştır?

A) Hz. Osman B) Hz. Ali C) Hz. Ömer D) Hz. Ebu Bekir E) Hz. Zeyd

4. Kur’an-ı Kerim’le ilgili aşağıdaki kavramların kapsam bakımından küçükten büyüğe doğru sıralanışı hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Sure-Kur’an-Ayet B) Ayet-Kur’an-Sure C) Ayet-Sure-Kur’an

D) Kur’an-Sure-Ayet E) Kur’an-Ayet-Sure

5. Aşağıdaki sahabe isimlerinden hangisi Kur’an’ın mushaf hâline getirilmesiyle görevlendi-rilmiştir?

A) Hz. Osman B) Hz. Ali C) Hz. Ömer D) Hz. Ebu Bekir E) Hz. Zeyd


( Kadir, 30, 114, Medeni, Mekki, vahiy, 6666, vahiy katibi )

1. Allah’ın emirlerini ve yasaklarını doğrudan doğruya veya melek aracılığı ile peygamberle-rine bildirmesine ……….. denir.

2. Peygamberimiz döneminde Kur’an ayetlerini yazmakla görevli kişilere ……........…. denir.

119


3. Kur’an-ı Kerim’de …………sure ve ………..cüz vardır.

4. Mekke’de inen ayetlere…………………… Medine’de inen ayetlere……..………..denilir.

5. Kur’an-ı Kerim ............................. gecesinde indirilmeye başlanmıştır.

D. Aşağıda verilen ayet meallerinin Kur’an-ı Kerim’in hangi konusuna örnek olduğunu, boş bırakılan yerlere yazınız.

“De ki: Allah birdir. Allah hiçbir şeye muhtaç değildir. O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur.” (İhlâs suresi, 1-4. ayetler.) …………………………

“Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve doğrularla beraber olun.” (Tevbe suresi, 119. ayet.) .................................................

“Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.” (Bakara suresi, 183. ayet.) ………………….......

“Ey iman edenler! Belirlenmiş bir süre için birbirinize borçlandığınız vakit onu yazın. Bir kâtip onu aranızda adaletle yazsın…” (Bakara suresi, 282. ayet.) …………….............

120


1. “Nebî, resul, peygamber ve sünnet” kelimelerinin anlamlarını öğreniniz.

2. Peygamberlerin insanlardan seçilmesinin nedenlerine örnek bir ayet meali bularak yazınız.

3. Peygamberlerin ortak niteliklerinin neler olduğunu araştırınız.

4. Hz. Muhammed’e ilk vahiyle gelen ayetleri öğreniniz.

5. Hz. Muhammed’in Medine’de toplumsal barışa yönelik ne tür çalışmalar yaptığını araştırınız.

Peygamberlik ve Son Peygamber Hz. Muhammed

5. ÜNİTE


121


1. Nebî, Resul ve Peygamber Kavramları

Nebî kelimesi sözlükte haber veren, seslenen an-lamlarına gelir. Çoğulu enbiyadır. Terim olarak, kendi-sine Allah (c.c.) tarafından vahiy indirilen kimseye nebî denir. Nebî, kendinden önceki peygamberin getirdiği ilahî kitaba tabi olur. Örneğin; Allah, Hz. Harun’a vahiy indirmiştir; ancak ilahî kitap göndermemiştir. Bu nedenle Hz. Harun nebîdir. Nebî Allah’ın kendisine bildirdiği vahyin gereğini yapar ve onu insanlara duyurur.

Allah’tan aldığı vahyi ve onu ihtiva eden kitabı insanlara ulaştıran kişiye elçi anlamına gelen “resul” denir. Resu-

lün çoğulu, “rusül”dür. Örneğin, Hz. İsa bir resuldür. Kur’an’ı Kerim’de resul kelimesi pek çok ayette

geçmektedir. Bu ayetlerin birinde şöyle yer almak-tadır: “… İnsanların doğru hareket etmeleri için resullere (peygamberlere) kitap ve ölçü indirdik…”1

Farsça bir kelime olan “peygamber” söz-cüğü haber taşıyan elçi anlamına gelir. Terim olarak Allah’ın kulları arasından seçtiği ve va-

hiy gönderdiği insanlardır. Bunlar Allah’ın emir ve yasaklarını insanlara ulaştırmak üzere görev-

lendirdiği kişilerdir. Kur’an-ı Kerim’de yer alan nebî ve resul kelimelerinin yerine Türkçemizde pey-

gamber sözcüğü de kullanılır. Her üç kelime bazen birbir-lerinin yerine de kullanılmaktadır.

Allah her topluma bir peygamber göndermiştir. Bu konuda Allah şöyle buyurmuştur: “… Her topluma kendi içlerinden bir uyarıcı (peygamber) gönderilmiştir.”2 Gönderilen her peygamber görevlendirildiği toplumun dili ile tebliğini yapmış, onları Allah’a inanmaya çağırmıştır.

Peygamberlik Allah vergisi olup çalışmakla elde edilemez. Yüce Allah’ın kullarından diledi-ğine ve layık olana verdiği bir görevdir. Allah, peygamberliğin tümüyle kendi seçimi olduğunu şöyle ifade etmektedir: “Bu (peygamberlik), Allah’ın lütfudur. Onu dilediğine verir...”3

1 Hadîd suresi, 25. ayet.2 Fâtır suresi, 24. ayet.3 Cum’a suresi, 4. ayet.

KARŞILAŞTIRALIM

Nebî, resul ve peygamber kavramlarını anlam yönünden karşılaştırınız.

“…Allah peygamberliği kime vereceğini daha iyi bilir…”

En’âm suresi, 124. ayet.Bu ayet mealine göre kimler

peygamber olur? Düşününüz.

122

5. ÜNİTE

2. İnsanlığın Peygamberlere Olan İhtiyacı

Allah insanı en güzel şekilde yaratmış, ona akıl, irade ve düşünme kabiliyeti vermiştir. İnsan bu yetenekleri sayesinde kendisi, çevresi ve diğer varlıklar hakkında bilgiler edinebilir. Ancak her şeyi bilme imkânı yoktur. Örneğin, insan aklıyla Allah’ın varlığını, birliğini anlayabilse de ona ait birtakım sıfatları tamamen kavrayamaz. Allah’a nasıl ibadet edeceğini, ölüm sonrasında neler olacağını bilemez. Bu nedenle Yüce Allah, bütün bu konularda insanlara rehberlik etmek için peygamberler göndermiştir.

Allah, insanlara birtakım sorumluluklar yüklemiştir. Bu sorumlulukların neler olduğunu ve nasıl yerine getirilmesi gerektiğini açıklamak için peygamberler göndermiştir. Örneğin, Kur’an’da zekâtın farz olduğu ve kimlere verilmesi gerektiği açıklanmıştır. Fakat hangi mallardan ne kadar verileceği ayrıntılı bir şekilde anlatılmamıştır. İnsanlar bu ve benzeri durumlarda peygamberlerin açıklamalarına ihtiyaç duyarlar. Peygamberler gerekli açıklamaları yaptıktan sonra Allah, insanların yaptıklarından sorumlu tutulacağını haber vermiştir. “… Biz, bir peygamber göndermedikçe (kim-seye) azap edecek değiliz.”1

Peygamber olmadan bir dinin insanlara ulaştırılması ve anlaşılması mümkün değildir. Allah emir, yasak ve öğütlerini insanlara onlar aracılığıyla ulaştırmıştır. Örneğin; Hz. Muhammed (s.a.v.)hem Kur’an’ı tebliğ etmiş hem de onu açıklayarak uygulamıştır.

Peygamberler aile hayatı, toplumsal yaşam, ticari ilişkiler gibi çeşitli konularda da insanlara örnek olmaları için gönderilmiştir. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Andolsun, Allah’ın Resulünde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.”2

Allah, rahmetinin bir sonucu olarak peygamberler göndererek insanlara iyiyi ve doğruyu bil-dirmiştir. Kullarının dünya ve ahirette mutlu olmalarını istemiştir. Allah, onların dünyada doğru-yu seçmelerini, iyi ve faydalı işler yapmalarını öğütlemiştir. Böyle davrananları ahirette cennetiyle ödüllendireceğini müjdelemektedir. Allah peygamberin görevini, peygamberliğin önemini bir ayette şöyle ifade etmiştir. “Ey Peygamber, biz seni hakikaten bir şahit, bir müjdeleyici ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Allah’ın izniyle bir davetçi ve aydınlatan bir kandil olarak (gönderdik).”3 1 İsrâ suresi, 15. ayet.2 Ahzâb suresi, 21. ayet.3 Ahzâb suresi, 45, 46. ayetler.

Peygamberler niçin gön-derilmiştir? Araştırınız.

BELİRTELİM

“Biz müjdeleyici ve sakındırıcı olarak peygamberler gönderdik ki artık peygamber-lerden sonra insanların, Allaha karşı bir bahaneleri olmasın…”

Nisâ suresi, 165. ayet.

Yukarıdaki ayette peygamberlerin gönderilmesi hangi sebeplere dayandırılmıştır? Belirtiniz.

B

123


3. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri

Allah insanlara olan sevgi ve merhametinin bir sonucu ola-rak peygamberler göndermiştir. Peygamberler de bizim gibi birer insandır. Onlar insanlarla aynı ortamda doğup büyürler. İçinde yaşadığı toplumun bireyleri gibi hayatlarını sürdürürler. Peygam-berler de diğer insanlar gibi yeme, içme, giyinme ve barınmaya ihtiyaç duyarlar. Bu ihtiyaçlarını karşılamak için herkes gibi onlar da çalışırlar. Bu duruma Kur’an’da şöyle işaret edilmiştir: “Biz onları yiyip içmeyen bir yapıda yaratmadık. Onlar ölümsüz de değillerdir.”1 Peygamberler insanlardan farklı olarak Allah’tan va-hiy alırlar. Konu ile ilgili olarak Yüce Allah Kur’an’da şöyle buyurmaktadır: “De ki: Ben de ancak sizin gibi bir insanım. Fakat bana ilahınızın yalnızca tek bir ilah olduğu vahyediliyor. Artık ona yönelin ve ondan bağışlanma dileyin...”2

Peygamberlerin insanlardan seçilmesi, vahyin insanlar tarafından anlaşılması, kabul edilme-si ve uygulanmasında büyük kolaylıklar sağlamıştır. Çünkü peygamberler içinde yaşadıkları toplu-mun problemlerini çok iyi bilen insanlardır. Onlar Allah’tan aldığı vahiy doğrultusunda toplumun problemlerine çözüm yolları göstermişler ve bu konuda onlara önderlik etmişlerdir. Peygamber ile toplumun aynı değer ve duyguları paylaşmaları gerekir. Nitekim peygamberlerin kendileri gibi birer insani özellik taşımalarını kabul etmek istemeyen kimselere Kur’an şöyle cevap vermiştir: “...Eğer yeryüzünde yerleşmiş gezip dolaşan melekler olsaydı, elbette onlara gökten, peygamber olarak melek gönderirdik.”3

Kur’an’ın başka bir ayetinde, “Allah’ın emirlerini onlara iyice açıklasın diye her pey-gamberi yalnız kendi kavminin diliyle gönderdik...”4 şeklinde ifade edildiği gibi peygamberler Allah’tan aldıkları vahyi, içinde yaşadıkları halkın konuştuğu dil ile insanlara anlatmışlardır. Bu durum peygamberlerin toplumla aralarındaki iletişimi kolaylaştırmıştır. Eğer Allah başka varlıklar aracılığı ile mesajlarını göndermiş olsaydı insanlar onlarla iletişim kuramazdı.

İnsan ancak kendisi gibi bir insanı örnek alabilir. Bu nedenle peygamberler örnek olsunlar diye Allah tarafından insanlar arasından seçilerek gönderilmişlerdir. Peygamberler, sadece Allah’tan aldığı emir ve yasakları iletmekle kalmazlar. Aynı zamanda insanlara yol gösterir, rehberlik eder ve örnek olurlar.

Peygamberler, erdemli ve onurlu bir hayatın nasıl yaşanacağını bizzat yaşayarak göstermişler-dir. Allah’ın dinini insanlara tanıtmışlar, Allah sevgisini, ahiret sorumluluğunu, doğruluk ve adaleti, birlikte mutlu yaşamayı öğretmişlerdir. Bu nedenle peygamberlerin insanlar arasından seçilmesi, Allah’ın kullarına olan merhametindendir.

1 Enbiyâ suresi, 8. ayet.2 Fussilet suresi, 6. ayet.3 İsrâ suresi 95. ayet.4 İbrahim suresi 4. ayet.

Sizce Allah peygam-berleri niçin insanlar

arasından seçmiş olabilir? Belirtiniz.

124

5. ÜNİTE

4. Peygamberlerin Ortak Nitelikleri

Peygamberler bizim gibi insandır. İnsan olmak bakımından onlar da bizim gibi oturup kalkar, yer içer, gezer, çoluk çocuk sahibi olur, hastalanır ve ölürler. Bu nitelikleriyle aramızda fark yoktur. Bu durum onlar için bir eksiklik değildir. Fakat onlar Allah’ın en seçkin kulları ve elçileridir. Elçi olması yönünden ilahî emir ve yasakları bildirmekle sorumludurlar. Ayrıca yaşamları ile de insanlara örnektirler. Bu nedenle onlar dürüst, güvenilir ve yetenekli insanlardır. Kötü ve çirkin davranışlardan da uzaktırlar. Bütün peygamberler içinde yaşadıkları toplumda yaygın olan hurafe ve batıl inançla-rı sorgulamışlardır. Hak ve adalet ölçülerinin hiçe sayıldığı bir dünyada, cehalete ve haksızlıklara karşı mücadele etmişlerdir. Böylesi zor bir görevin üstesinden gelmek kolay olmamıştır. Bunun için sağlam karakterli, kişilikli, üstün ahlaki değerlerle donanımlı, dürüst ve yetenekli bir insan olmak gerekir. Bu anlamda Peygamberlerin kendilerine özgü birtakım ortak nitelikleri vardır.

Sıdk, sözlükte doğru olmak demektir. Peygamberler doğru sözlü ve dürüst insanlardır. Asla yalan söylemezler. Eğer yalan söyleyecek olsalardı kendilerine inanan halkın güven duygusunu kay-bederlerdi. Sıdk’ın zıddı olan yalan söylemek (kizb), peygamberler hakkında düşünülemez. Peygam-berler peygamberlikten önce de sonra da yalan söylememişlerdir. Bunu Allah, Kur’an’da bir ayette şöyle anlatır: “Kitapta İbrahim’i an. Zira o, doğru (sadık) bir peygamberdi.”1 1 Meryem suresi, 41. ayet.

PEYGAMBERLERİN ORTAK

NİTELİKLERİ

Akıllı ve zeki olmak (Fetanet)

Güvenilir olmak

(Emanet)

Doğru olmak (Sıdk)

Günahtan korunmuş

olmak(İsmet)

Allah’tan aldıkları bilgileri insanlara iletmek (Tebliğ)

BEYİN FIRTINASI YAPALIM

“…Ben, sadece peygamber olan bir insanım. İnsanlara, hidayet rehberi geldiğinde, insanların (buna) inanmalarını sırf ‘Allah, peygamber olarak bir beşeri mi gönderdi?’ demeleri engellemiştir.”

İsrâ suresi, 93-94. ayetler.

Peygamber bir insan değil de melek olsaydı ne tür zorluklar yaşanırdı? Yukarıdaki ayet mealini de dikkate alarak bu soru çerçevesinde beyin fırtınası yapınız.

B

125


Emanet, güvenilir olmak demektir. Peygamberlerin hepsi emin ve güvenilir kişilerdir. Ken-dilerine emanet edilen görev ve sorumluluklar konusunda duyarlı davranırlar ve ihanet etmezler. Bu konuda bir ayette şöyle buyrulur: “Bir peygambere, emanete hıyanet etmesi yaraşmaz…”1 Ema-net sıfatının zıddı olan hıyanet, onlar hakkında düşünülemez.

Peygamberlerin, içinde yaşadıkları toplumda güvenilir olarak tanınmaları Allah’tan getirdikle-ri mesajların kabul edilmesini kolaylaştırmıştır. Bir ayette şöyle buyrulur: “Size Rabb’imin mesaj-larını duyuruyorum ve ben sizin için güvenilir bir öğüt vericiyim.”2

İsmet, günah işlemekten kaçınmak demektir. Peygamberler hayatlarında gizli ve açık olarak hiçbir günah işlememişlerdir. Peygamberler örnek ve önder kişiler oldukları için konumlarını ze-deleyecek davranışlardan kaçınmışlardır. İnsan olmaları sebebiyle birtakım küçük hataları (zelle) olmuştur. Ancak onlar bu hatalarını Yüce Allah’ın kendilerini uyarmasıyla derhâl düzeltmişlerdir.

1 Âl-i İmrân suresi, 161. ayet.2 A’râf suresi, 68. ayet.

TARTIŞALIM

Peygamberlerin güvenilir olma özelliğinin vahyin kabul edilmesine sağladığı katkıyı tartışınız.

YORUMLAYALIM

Hz. Muhammed’e peygamberlik geldiğinde Mekkeliler ona hakaret ettiler. Büyücü deyip çeşitli iftiralar attılar. Fakat hiçbir zaman şahsını yalancılıkla suçla-madılar. Hatta bir defasında Mekkelilerin önderlerinden Nadir adında biri, Peygam-berimize bu şekilde ifadeler kullananlara, “Siz ahmak mısınız? Küçüklüğünde ara-nızda en sevilen, en güvenilen ve en dürüst o idi. Şimdi o daha olgun iken bunları nasıl söylersiniz?” diyerek onların bu haksızlıklarını yüzlerine vurdu.

Afzalur Rahman,Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 69.

Yukarda anlatılan olayı Hz. Muhammed’in güvenilirliği açısından yorumlayı-nız.

YAZALIM

“Özü sözü bir olmak” deyiminden anladıklarınızı yazınız.

126

5. ÜNİTE

Fetanet, Peygamberlerin akıllı ve zeki olmaları demektir. Peygamberler zeki ve akıllı olmasa-lardı hitap ettikleri kişileri ikna etmekte zorlanır, toplumsal dönüşümü sağlayamazlardı.

Peygamberlik büyük sorumluluklar getiren bir görevdir. Bir ayette bu gerçeğe şöyle işaret edilmiştir: “Şüphesiz sana (sorumluluğu) ağır bir söz vahyedeceğiz.”1 Bu sorumluluğu yerine getirebilmek için akıllı ve zeki olmak gerekir. Bütün Peygamberler bu sorumluluğu taşıyacak akıl, zekâ, yetenek ve kapasiteye sahiptirler. Peygamberler, üstün yetenekleri sayesinde Allah’ın mesajla-rını çok iyi kavrarlar. Böylece insanların sorunlarını anlar ve bunları çözüme kavuştururlar. Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin doğruyu bulma ve doğruyu gösterme yeteneğine sahip oldukları bir ayette şöyle belirtilmiştir: “(Hepsi de) güçlü bir iradeye ve kesin bir kavrayış yeteneğine sahip olan İbrahim, İshak ve Yakup’u hatırla!”2

Tebliğ, sözlükte bildirmek ve iletmek demektir. Peygamberlerin Allah’tan aldıkları vahyi in-sanlara eksiksiz olarak iletmelerine tebliğ denir. Bir ayette peygamberlerin bu özelliği şöyle dile getirilmiştir: “Ey Resul! Rabb’inden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan Onun elçi-liğini yapmamış olursun…”3 Tebliğ görevlerini yerine getirirken kimseden çekinmezler. Bir başka ayette bu konu şöyle vurgulanmıştır: “O peygamberler ki Allah’ın gönderdiği emirleri duyurur-lar, Allah’tan korkarlar ve ondan başka kimseden korkmazlar. Hesap görücü olarak Allah (herkese) yeter.”4

Peygamberler Allah’ın buyruklarında artırma ve eksiltme yapmamışlardır. Hâkka süresinin 44-46. ayetlerinde Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Eğer (Peygamber) bize atfen bazı sözler uy-durmuş olsaydı, elbette onu kıskıvrak yakalardık. Sonra onun can damarını koparırdık (onu yaşatmazdık).”

Allah’ın elçileri, ilahî mesajları insanlara ulaştırırken baskı ve zorlamaya başvurmamışlardır. Mesajın iyi anlaşılmasına yardımcı olmuşlardır. Nitekim bir ayette bu konu şöyle ifade edilmiştir: “… Sana düşen, sadece duyurmaktır (tebliğ etmektir). Hesap görmek bize düşer.”5

1 Müzzemmil suresi, 5. ayet.2 Sâd suresi, 45. ayet.3 Mâide suresi, 67.ayet.4 Ahzâb suresi, 39. ayet.5 Ra’d suresi, 40. ayet.

DEĞERLENDİRELİM

(Yusuf) Rabb’im! Bana zindan, bunların benden istediklerinden daha iyidir! Eğer onların hilelerini benden çevirmezsen, onlara meyleder ve cahillerden olurum! dedi. Rabb’i onun duasını kabul etti ve hilelerini ondan uzaklaştırdı. Çünkü O çok iyi işiten, pek iyi bilendir.

Yûsuf suresi, 33-34. ayetler.

Yukarıdaki ayetleri ismet sıfatı açısından değerlendiriniz.

D

127


5. Tevhidin Son Elçisi Hz. Muhammed

İlk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem’den son peygamber Hz Muhammed’e kadar çok sayıda peygamber gönderilmiştir. Hz. Muhammed’in son peygamber olduğu bir ayette şöyle bildirilmiştir: “… O (Hz. Muhammed) Allah’ın resulü ve nebî-lerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilendir.”1

Kur’an-ı Kerim’de her insan topluluğuna pey-gamber gönderildiği bildirilmektedir.2 Bütün pey-gamberler insanları Allah’ın varlığına ve birliğine inanmaya (tevhide) çağırmışlardır.

Bütün peygamberler aynı inanç esaslarını tebliğ etmişlerdir. Getirdikleri ilkeler doğrultusunda insanlara örnek olmuşlardır. Bizler de peygamberlerin Allah tarafından seçildiğine ve tebliğ ettikleri esasların aynı olduğuna inanırız. Bu husu-su Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade eder: “De ki: Biz Allah’a, bize indirilene, İbrahim, İsmail, İshak, Ya-kup ve torunlarına indirilene, Musa, İsa ve diğer pey-gamberlere Rableri tarafından verilenlere iman ettik. Onları birbirinden ayırt etmeyiz. Biz ancak ona teslim oluruz.”3

1 Ahzâb suresi, 40. ayet.2 Nahl suresi, 36. ayet.3 Âl-i İmrân suresi, 84. ayet.

“Muhammed ancak bir pey-gamberdir ondan önce de peygam-berler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür ya da öldürülürse, gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz?...”

Âl-i İmrân suresi, 144. ayet.Yukarıdaki ayet mealini Hz.

Peygamberin insan ve elçi olması açısından yorumlayınız.

YAZALIM

Peygamberlerin sıfatlarından anladıklarınızı tabloda boş bırakılan yerlere yazınız.

Peygamberlerin Ortak Nitelikleri NE ANLIYORUZ

Doğru olmak (Sıdk) Peygamberler doğru sözlü ve dürüst insanlardır.

Güvenilir olmak (Emanet) ...........................................................................

Akıllı ve zeki olmak (Fetanet) ...........................................................................

Allah’tan aldıkları bilgileri insanlara iletmek (Tebliğ) ...........................................................................

Günahtan korunmuş olmak (İsmet) ...........................................................................

128

5. ÜNİTE

Kur’an’da 25 peygamberin ismi geçmektedir. Ancak peygamberler bu sayı ile sınırlı değildir. Nitekim bir ayette başka peygamberlerin de olduğu bildirilmektedir: “Andolsun ki senden önce birçok peygamber gönderdik. Sana onların kimini anlattık, kimini anlatmadık…”1

Peygamberlerin sonuncusu olan Hz. Muhammed, insanları Allah’ın birliğine inanmaya davet etmiştir. Allah’tan başkasına kulluk etmemeleri konusunda onları uyarmış ve ondan başkasını ilah kabul etmenin şirk olduğunu bildirmiştir. Bu durum bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Deki : Ben, yalnızca sizin gibi bir beşerim. ‘Şu var ki’ bana ilahınızın sadece bir ilah olduğu vahyolunuyor. Artık her kim Rabb’ine kavuşmayı umuyorsa, iyi iş yapsın ve Rabb’ine ibadette hiçbir şeyi ortak koşmasın.”2

Hz. Âdem’le başlayan vahiy süreci Hz. Muhammed’le son bulmuştur. Bütün peygamberlerin yaşadıkları zaman ve mekân farklı olsa da getirdikleri ilkeler özü itibari ile aynıdır. O ilkelerden en önemlisi tevhittir. Bu durum Enbiyâ suresinin 25. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberlere ‘Allah’tan başka ilah yoktur. O hâlde bana kulluk edin.’ diye vahyettik.”

6. Toplum Önderi Hz. Muhammed

Hz. Muhammed, peygamber olunca öncelikle içinde yaşadığı toplumu eşi ve benzeri olmayan Allah’ın birliğine inanmaya ve yalnızca ona ibadet etmeye çağırmıştır. Yıllar-ca süren kan davaları ve savaşlarını sona erdirmiştir. Peygamberimizin gayretleri ile oluşan barış ve huzur ortamı, kendinden sonra “asr-ı saadet” (mutluluk çağı) olarak isimlendirilmiştir.

1 Mü’min suresi, 78. ayet.2 Kehf suresi, 110. ayet.

BİLGİ KUTUSU

Kur’an da adı geçen peygamberler şunlardır: Âdem, İdris, Nuh, Hud, Salih, Lut, İbrahim, İsmail, İshak, Yakup, Yusuf, Şuayb, Ha-

run, Musa, Davut, Süleyman, Eyyüp, Zülkifl, Yunus, İlyas, Elyesa, Zekeriyya, Yahya, İsa, Muhammed.

Kur’an’da Üzeyir, Lokman ve Zülkarneyn adında üç kişiden daha söz edilmektedir. Ancak bu kişilerin peygamber olup olmadıkları açıkça bildirilmemiştir.

Bir liderde ne gibi özellikler bulunmalıdır?

Belirtiniz.

DEĞERLENDİRELİM

“… Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslam’ı seçtim…”

Mâide suresi, 3. ayet.Yukarıdaki ayeti vahiy süreci açısından değerlendiriniz.

129


Hz. Muhammed, Allah tarafından insanlara örnek olarak seçilmiş bir elçidir. Peygamberimiz elçilik görevinin yanında içinde yaşadığı topluma önderlik de yapmıştır. Onunla birlikte insanlığa duyurulacak vahiy tamamlanmıştır. Vahyin son halkasını oluşturan Kur’an-ı Kerim son ilahî kitap olması nedeniyle tüm ilahî kitapların özünü kapsamaktadır.

6.1. Mekke’de Hz. Muhammed

Hz. Muhammed 20 Nisan (12 Rebiyülevvel) 571 Pazartesi günü Mekke’de doğdu. Babası Ab-dullah annesi ise Âmine’dir. Babası o doğmadan kısa bir süre önce Medine’de vefat etti. Hz. Mu-hammed doğunca Arap geleneğine uygun olarak sütanneye verildi. Dört yaşına geldiğinde tekrar annesine teslim edilen Peygamberimiz, 6 yaşına kadar annesi ile kaldı. Annesinin vefatından sonra Hz. Muhammed’in bakımını dedesi Abdulmuttalip üstlendi. 8 yaşında iken dedesi vefat edince amcası Ebu Talip onu yanına aldı.

Hz. Muhammed, amcasının yanında kaldığı sırada bir müddet çobanlık yapmıştır. On iki ya-şından itibaren yetişkinlerin yaptığı bazı ticari seyahatlere ve sosyal faaliyetlere katılmıştır.

Hz. Muhammed gençlik ça-ğına girdiğinde artık tek başına bir kervanı yönetecek duruma gelmişti. Üstelik toplum içinde doğruluk ve dürüstlüğüyle tanınıyordu. Hakkı gözeten ve herkesin güvenini kazan-mış bir kişiliğe sahip olmuştu. Bu nedenle herkes ona Muhammedü’l-Emin (Güvenilir Muhammed) di-yordu.

Peygamberimizin doğduğu evin yerine inşaa edilen ve bugün Mekke Kütüphanesi olarak kullanılan yapı

NOT EDELİM

P e y g a m b e r i m i z i n doğum günü her yıl Müslümanlar tarafından Mevlit Kandili ve Kutlu Doğum haftası olarak kutlanmaktadır.

d

İNCELEYELİM

Harita üzerinde İslam’ın doğduğu ortamın coğrafi konumunu inceleyiniz.

H

130

5. ÜNİTE

Hz. Muhammed’in doğruluk ve dürüstlüğü, zengin bir kadın olan Hz. Hatice’nin dikkatini çekti. Hz. Hatice, Peygamberimizden ticaret kervanını yönetmesini istedi. Bu ticari ilişki, birbirle-rini daha yakından tanımalarını sağladı. Evlenmeye karar verdiler. Evlendiklerinde Peygamberimiz 25, Hz. Hatice ise 40 yaşındaydı. Bu evlilikten Kasım, Zeynep, Rukiye, Ümmü Gülsüm, Fatıma ve Abdullah dünyaya geldi.

Arap Yarımadası’ndaki haksızlık, kötülük, adaletsizlik, ahlaki çöküntü ve insanların Allah’ı bırakıp putlara tapması Pey-gamberimizi derinden etkiliyordu. Hz. Muhammed, gençliğinden itibaren Nur Dağı’ndaki Hira Mağarası’na gidiyor ve orada iba-det ediyordu. Evreni yaratan Allah’ın büyüklüğünü ve toplumun içinde bulunduğu kötü durumu düşünüyordu. 610 yılının ramazan ayında Peygamberimiz Hira’dayken, Cebrail ilk kez vahiy getirdi ve Alak suresinin ilk beş ayetini Hz. Muhammed’e okudu. Böyle-ce Hz. Muhammed peygamberlikle görevlendirilmiş oldu.

Peygamberimize ilk ayetlerin gelmesinden bir süre sonra, ikinci kez vahiy geldi. Bu vahiyle Allah, Peygamberimize şöyle buyurdu: “Ey örtüsüne bürünen (Peygamber!) Kalk da uyar, Rabb’ini yücelt. Elbiseni temiz tut. Kötülükten uzak dur.”1 İkinci vahyin gelmesi ile Hz. Muhammed, öncelikle güvendiği ki-şileri ve yakın çevresini İslam dinine davet etti. Bu insanların bir kısmı, onun çağrısını kabul ederek Müslüman oldular.

1 Müddessir suresi, 1–5. ayetler.

Hira Mağarası

BİLİYOR MUYDUNUZ?

Hz. Muhammed gençlik yıllarında, Mekke’nin yaşlı ve ileri gelenleri tarafından kurulmuş olan Hilfu’l-Fudul (Erdemliler Topluluğu)’a katılmıştır. Bu topluluğun amacı, haksızlığa uğrayanlara yardımcı olmak ve onları korumaktı.

TAMAMLAYALIM

Kâbe’nin yıpranan yerlerini onarmak gerekiyordu. Mekke’nin ileri gelenleri bir araya gelerek tamirata başladılar. Sıra Hacerü’l-Esved (siyah taş)’in yerine konulmasına gelmişti. Çalışanlar anlaşmazlığa düştüler. Herkes çok önemli olduğuna inanılan bu taşı yerine koyma şerefinin kendi kabilesine ait olmasını istiyordu. Tartışma büyüdü neredeyse kavga çıkacaktı. İçlerinden biri Kâbe’nin kapısından ilk giren kişinin hakem olmasını önerdi. Bu öneriyi herkes kabul etti. Bir süre sonra Kâbe’nin kapısında ………………………….…… göründü. Bur duruma herkes sevindi.

Niçin?………………………………………………………Hz. Muhammed, soruna nasıl bir çözüm getirmiş olabilir? Yukarıdaki boşlukları

doldurarak metni tamamlayınız.

T

g

131


Peygamberliğin ilk yıllarında, Mekke’nin ile-ri gelenleri, Hz. Muhammed’in İslam’a davetini pek fazla önemsemediler. Peygamberimiz ve arkadaşla-rıyla alay ederek onları küçümsediler. Ancak gün geç-tikçe İslam’ı kabul edenler çoğalıyordu. Bu durumdan rahatsız olan müşrikler, Peygamberimiz ve arkadaşla-rına kötü davrandılar ve çeşitli işkenceler yaptılar.

Müşriklerin yaptıkları baskıların dayanılmaz hâle gelmesi üzerine Peygamberimiz, Müslüman-lara Habeşistan’a hicret (göç) etmelerini tavsiye etti. Bunun üzerine bazı Müslümanlar, 615 ve 616 yıllarında Habeşistan’a hicret ettiler. Bu arada Peygamberimizin amcası Hz. Hamza ve Mekke’nin ileri gelenlerinden Hz. Ömer Müslüman oldular. Böylece Müslümanlar biraz daha güçlendiler. Özel-likle Hz. Ömer’in Müslüman olmasıyla ilk defa açıkça ibadet yapılmaya başlandı.

Müşrikler, baskılarıyla İslam’ın yayılma-sına engel olamayınca Peygamberimize, amca-sı Ebu Talip aracılığıyla anlaşma teklif ettiler. Peygamberimize, putları kötülemekten vazgeç-mesi karşılığında istediği kadar para, Mekke’nin yönetimi ve istediği kadınla evlenme gibi bir-çok teklif götürdüler. Ancak Hz. Muhammed, “Allah’a yemin ederim ki, sağ elime güneşi, sol elime de ayı koysalar ben yine de davamdan vazgeçmem.” diyerek bu teklifleri reddetti.1

Yaşanan bütün olumsuzluklara ve her türlü güçlüğe rağmen, Hz. Muhammed görevini hak-kıyla yapmayı sürdürüyordu. Gerek Mekkelilere gerekse Mekke dışından gelen insanlara her fırsatta İslam’ı anlatıyordu.

Peygamberimiz 620 yı-lında Medineli bir grupla Akabe denilen yerde görüşerek onları İslam’a davet etti. Medineliler de bu daveti kabul ederek Müslüman oldular. 621 ve 622 yılında daha büyük gruplar hâlinde Mekke’ye gelerek Peygamberimizle görüşen Medineliler, onu ve Müslümanları Medine’ye davet ettiler. Peygam-

berimize, Medine’ye göç ederse onu, canları ve malları pahasına koruyacaklarını söyleyip bağlılık-larını bildirdiler. Hz. Muhammed’in hicretten önce Medinelilerle görüşmesi ardı ardına üç yıl de-vam etti. “Akabe Biatları” denilen bu görüşmelerden sonra Müslümanlar, gruplar hâlinde ve gizlice Medine’ye hicret etmeye başladılar.

1 İrfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 57.

NOT EDELİM

İlk Müslümanlar şunlardır: Hz. Hatice, Hz. Ali, Hz. Zeyd, Hz. Ebu Bekir.H

PAYLAŞALIM

Hz. Ömer’in Müslüman olmasıyla ilgili bilgiler toplayınız. Bu bilgileri

arkadaşlarınızla paylaşınız.

H

132

5. ÜNİTE

Hicret haberini duyan müşrikler, İslam dininin yayılma-sını engelleyemeyeceklerini anlayınca Peygamberimizi öldür-meye karar verdiler. Peygamberimiz yanında bulunan ema-netleri sahiplerine teslim etmesi için Hz. Ali’yi kendi yerine bıraktı. Hz. Ebu Bekir’i yanına alarak Mekke’den ayrıldı. Serv Mağarası’na gidip gizlendiler. Müşrikler, sabah olup onun evde olmadığını görünce şehrin her tarafını aradılar. Bulamayınca Peygamberimizin peşine düştüler. Peygamberimizi yakalayana büyük ödül vaat ettiler.

Peygamberimiz, Hz. Ebu Bekir’le Sevr Mağarası’nda gizlenirken onları aramaya gelen bir grup, mağaranın girişine kadar yaklaştı. Hz. Ebu Bekir bu durumdan endişelendi. Hz. Mu-hammed de, “…Üzülme Allah bizimledir…”1 diyerek onu teselli etti.

Hz. Muhammed, aramaların sona erdiğine kanaat getirince yoluna devam etti. Medine yakın-larındaki Kuba köyüne gelerek burada birkaç gün kaldı ve bir mescit yaptırdı. İlk cuma namazını burada kıldı. Daha sonra, Medine’ye hareket etti ve 622 yılının Eylül ayında bu kente ulaştı. Medi-neliler, Peygamberimizi sevgi gösterileriyle karşıladılar.

1 Tevbe suresi, 40. ayet.

TARTIŞALIM

Sizce insanlar değerli eşyalarını neden Hz. Muhammed’e emanet ediyordu? Arkadaş-larınızla tartışınız.

NOT EDELİM

622 yılında Müslümanların, dinleri uğruna Mekke’den Medine’ye göç etmelerine hicret, dinleri uğruna her şeylerini Mekke’de bırakıp Medine’ye göç eden Müslümanlara muhacir, göç eden Müslümanları karşılayıp her şeylerini onlarla paylaşan Medineli Müslümanlara ise ensar denir.

hi

Sevr Mağarası’nın temsilî resmi

DÜŞÜNELİM

Eğer Müslümanlar hicret etme-seydi İslam dininin yayılışı nasıl etki-lenirdi? Düşününüz.

D

133


3

6.2 Medine’de Hz. Muhammed

Peygamberimiz Medine’ye geldiğinde ilk iş ola-rak bir mescit yaptırdı. Bu mescide “Mescid-i Nebi” adı verildi. Medine’de Müslümanların buluşma ve birleşme yeri Peygamberimizin mescidiydi. Bu bakımdan Mescid-i Nebi bazı sosyal işlerin, yardımların olduğu; eğitim ve öğretimin yapıldığı bir merkezdi. Hz. Muhammed başka kabile ve ülkelerden gelen elçileri burada kabul ederdi. Onlara İslam’ı anlatır ve çeşitli konularla ilgili görüşme-lerde bulunurdu.

Hz. Muhammed Medine’ye geldiğinde burada çeşitli kabileler yaşamaktaydı. Bunlar; Arap kökenli Evs ve Haz-reç kabileleri ile Yahudi olan Beni Nadir, Beni Kureyza ve Beni Kaynuka kabileleri idi. Bu kabileler arasında zaman zaman anlaşmazlıklar ve savaşlar çıkardı.

Peygamberimiz Medine’de, ilk önce toplumsal barışın sağlanması için, Mekke’den gelen mu-hacirlerle Medineli ensar arasında İslam kardeşliğini ilan etti. Ardından yıllardır birbiriyle çatışma hâlinde olan Evs ve Hazreç kabilelerini barıştırdı.

Hz. Peygamber, Medine’de yaşayan tüm dinî gruplarla va-tandaşlık esasına dayalı bir anlaşma yaptı. Bu anlaşmanın amacı, Medine’yi tüm dış saldırılara karşı savunmak ve şehirde huzurlu bir ortam oluşturmaktı. “Medine Sözleşmesi” diye adlandırılan bu anlaşmayla inancı ne olursa olsun, bütün Medineliler için hu-zurlu ve özgür bir ortam sağlandı.

NOT EDELİM

Hicretin İslam tarihindeki önemli sonuçları:23 yıllık Peygamberliğin “Mekke Devri” sona ermiş, “Medine Devri” başlamıştır.• Hicret, sayesinde Müslümanlar, müşriklerin zulüm ve baskılarından kurtulmuşlardır.• İslam’ın yayılmasını sağlamıştır. • Hicret, Hz. Ömer zamanında hicri takvimin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.• Bu şehrin “Yesrib” olan adı artık “Medine” diye isimlendirilmiştir.•

AY DOĞDU ÜZERİMİZEAy doğdu üzerimizeVeda tepesinden.Şükür gerekti bizeAllah’a davetinden.

Sen güneşsin, sen aysın.Sen, nur üstüne nursun.Sen Süreyya yıldızısın,Ey sevgili, ey Resul!

TARTIŞALIMSizce insanların sahip oldukları şeyleri paylaşması toplumsal barışa nasıl katkı

sağlar? Arkadaşlarınızla tartışınız.

Mescid-i Nebi

134

5. ÜNİTE

Medine’de sağlanan barış ve huzur ortamı Mekkeli müşrikleri rahatsız etti. Bu duruma engel olmak için müşrikler harekete geçtiler. Bunun üzerine Medineli Müslümanlar ile Mekkeli müşrikler arasında Bedir (624), Uhut (625) ve Hendek (627) savaşları oldu. Savaş dönemi, Hudeybiye Barış Antlaşması (628) ile sona erdi. Antlaşma imzalandıktan sonra, barış ve huzur ortamı oluştu. Hz. Mu-hammed bu ortamı en iyi şekilde değerlendirdi. Bizans imparatoruna, Habeşistan’a, İran’a ve daha birçok yere elçilerle İslam’a davet mektupları gönderdi. Böylece İslam’ın çağrısı birçok yere ulaştı-rılmış oldu. Bu arada Mekkeli birçok insan gelip Müslüman oldu ve kısa zamanda sayıları çoğaldı.

Mekkeli müşrikler iki yıl sonra Hudeybiye Antlaşması’nı bozdular. Bunun üzerine Hz. Mu-hammed düzenli bir ordu hazırlayıp Mekke’ye yürüdü. Müşrikler, Müslümanlara karşı koymaya cesaret edemeyince Mekke, 630 yılında Müslümanların eline geçti. Peygamberimiz Müslümanlarla birlikte Kâbe’yi tavaf ettiler ve orayı putlardan temizlediler. Peygamberimiz genel af ilan etti. Onun bu tutumu karşısında, Mekkelilerin çoğu İslam’ı kabul etti. Mekke’nin Fethi’nden sonra, çeşitli böl-gelerden gelen insanlar, kendi istekleri doğrultusunda gruplar hâlinde Müslüman oldular.

YORUMLAYALIM

Medine Sözleşmesi’nin Bazı Maddeleri:Yahudiler kendi dinlerinde serbest olacaklar.• Müslümanlarla Yahudiler, barış içinde yaşayacaklar.• Dışarıdan bir saldırı olursa Medine birlikte savunulacak.• Müslümanlarla Yahudiler arasında herhangi bir anlaşmazlık çıkarsa Hz. • Muhammed hakem kabul edilecek.İki taraftan biri, üçüncü bir tarafla savaşırsa diğer taraf yardımcı olacak.•

Yukarıdaki maddeler toplumsal barışın kurulmasına nasıl katkıda bulunmuştur? Yorumlayınız.

ŞİİR YAZALIM

Hz. Peygamber’in VefatıYok mu, ey yolcu, bu yoldan dönmek; Ağlıyor, ağlıyoruz ardından…Yeniden Refref’e binmek yok mu? Bu sıcak yaşlara dinmek yok mu? Göğe çıktın yine… Lakin bu sefer, Varmış Ukba’da buluşmak… AmmaYa Muhammed, yere inmek yok mu? Bize dünyada sevinmek yok mu?

Seni görmekte gecikmişleri de, Seni görmekte gecikmişleri de,Gelip ashabın edinmek yok mu? Gelip ashabın edinmek yok mu?

Arif Nihat Asya

Şiiri okuduktan sonra siz de Hz. Muhammed’e duyduğunuz özlemi dile getiren bir şiir yazınız.

135


Hz. Muhammed, 632 yılında kalabalık bir Müslüman topluluğuyla birlikte hacca gitti. Pey-gamberimiz, hac sırasında Mekke yakınlarında bulunan Arafat’ta yüz binden fazla Müslümana bir konuşma yaptı. Bu konuşmaya “Veda Hutbesi” denir.

Peygamberimiz, miladi 8 Haziran 632 tarihinde, 63 yaşındayken vefat etti. Vefat ettiği yere defnedildi. Onun “Ravza-i Mutahhara” olarak adlandırılan mezarı, Medine’de Mescid-i Nebi’nin içindedir.

7. Kuran’ın Diliyle Hz. Muhammed

Hz. Peygamberi bize en iyi şekilde anlatan Kur’an-ı Kerim, onun bir insan olduğunu vurgulayarak şöyle der: “De ki: Ben yalnız sizin gibi bir insanım. Ancak bana vahyo-lunuyor…”1 Hz. Muhammed bir insandır. Çünkü o da bir anne ve babadan dünyaya gelmiştir. Sevinçli anları olduğu gibi üzüntülü anları da olmuştur. Evlenmiş, eş ve çocuk sa-hibi olmuştur. İhtiyaçlarını karşılamak için çalışmıştır. Hz. Muhammed insan olması nedeniyle Allah’ın emir ve yasak-larından sorumlu tutulmuştur. Bu durum bir ayette şöyle ifa-de edilir: “ (Resulüm) sana vayhedilen kitabı oku ve na-mazı kıl…”2 Hz. Muhammed Allah’ın insanlar arasından seçtiği bir peygamberdir. Bu duruma Allah Kur’an’da şöyle işaret eder: “De ki: Ey insanlar! Ben sizin hepinize Allah tarafından gönderilen bir peygamberim…”3 Peygamberimizi diğer insanlardan ayıran özellik üstün ahlaka sahip olması ve kendisine vahyedilmiş olmasıdır.

Hz. Muhammed insanları uyaran bir elçi ve onlara iyilikleri haber veren bir müjdecidir. Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurur: “(Ey Muhammed!) De ki: Allah dilemedikçe kendime bir ya-rar sağlamak ya da kendimden bir zararı uzaklaştırmak benim elimde değil. Eğer insan kavra-yışının ötesinde olanı bilsey dim, muhakkak ki bahtiyarlık adına ne varsa ondan payıma daha çok düşerdi ve bana kötülük yaklaşmazdı. Ben sadece bir uyarıcıyım ve inanan bir topluma iyi haberler geti ren bir müjdeciyim.”4

1 Kefh suresi, 110. ayet.2 Ankebût suresi, 45. ayet.3 A’râf suresi, 158. ayet.4 A’râf suresi, 188. ayet.

KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED

Son ve evrensel elçidir.

Kur’an’ı tebliğ edicidir.

Kur’an’ı açıklayıcıdır.

İnsanlık için rahmettir.

Güzel ahlak örneğidir.

Uyarıcıdır.

“Resulüm! Biz seni, ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.”

Enbiyâ suresi, 107. ayet.

Yukarıdaki ayet mealini Hz. Peygamberin insanlığa getir-dikleri açısından yorumlayınız.

136

5. ÜNİTE

Peygamberimizin üstün bir ahlaka sahip olduğu Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir: “Şüphesiz sen yüce bir ahlaka sahipsin.”1 Ayrıca Yüce Allah Hz. Peygamberin ahlakını inananların örnek al-masını istemiş ve şöyle buyurmuştur: “Andolsun, Allah’ın Resulünde sizin için, Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.”2

Hz. Muhammed’in mesajı bütün insanlara yöneliktir. Çünkü o, son peygamberdir ve bütün in-sanlara gönderilmiştir. Onun peygamberliği belli bir zaman ve mekânla sınırlı değildir. Bu durum bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Biz seni bütün insanlara ancak müjdeleyici ve uyarıcı olarak gön-derdik; fakat insanların çoğu bunu bilmezler.”3 Yüce Allah, Peygamberimizi bütün kâinata rahmet olarak göndermiştir. Peygamberimizin inananlara karşı olan merhameti bir ayette şöyle belirtilmiştir: “Ant olsun size kendinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir. Çünkü o, size çok düşkün, müminlere karşı çok şefkatli ve merhametlidir.”4

Hz. Muhammed, hayatı boyunca insanlığın iyiliği için çalışmış, onları daima iyi, güzel ve doğruya yönlendirmiştir. İnsanların barış, huzur, güven ve kardeşlik içinde yaşamalarını istemiştir. Herkese doğruluğu, yardımsever olmayı öğütlemiştir. Yalan söylemek, hırsızlık yapmak, iftira etmek ve dedikodu yapmak gibi kötü davranışlardan sakınmalarını istemiştir. Bu konuda Allah Kur’an-ı Kerim’de Hz. Peygamber için şöyle buyurur: “Ey Peygamber! Biz seni şahit, müjdeleyici, uyarıcı ve Allah’ın izniyle ona çağıran bir davetçi ve aydınlatan bir kandil olarak gönderdik.”5

Peygamberimiz, hiçbir zaman ümitsizliğe kapılmamıştır. Cesaret ve kararlılıkla bütün zorluk-ların üstesinden gelmiştir. O, Allah’tan aldığı vahyi insanlara tebliğ etmiş ve davranışları ile onlara örnek olmuştur. Hz. Muhammed insanlara adaletli, dürüst, nazik ve hoşgörülü davranmıştır. İşlerinde ailesine ve arkadaşlarına danışmıştır. Ayrıca o, söz ve davranışları ile insanların güvenini kazanmış-tır.

1 Kalem suresi, 4. ayet.2 Ahzâb suresi, 21. ayet.3 Sebe suresi, 28. ayet.4 Tevbe suresi, 128. ayet.5 Ahzâb suresi, 45, 46. ayetler.

LİSTELEYELİM

“O vakit Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a dayanıp güven. Çünkü Allah kendisine dayanıp güvenenleri sever.”

Âl-i İmrân suresi, 159. ayet.

Yukarıdaki ayet mealinde Hz. Peygamberin hangi özellikleri vurgulanmıştır? Listeleyiniz.

Alçak gönüllüdür.• ..........................................................................................• ..........................................................................................•

ka

137


8. Hz. Muhammed’in Örnekliği: Sünnet

Sünnet, sözlükte yol, âdet, gidişat ve hayat tarzı gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise sünnet, Hz. Pey-gamberin takip ettiği yol, hayatında prensip hâline getir-diği fiil ve davranışları ifade eder.

Sünnet; sözlü, fiilî ve takrirî olmak üzere üç kısı-ma ayrılır. Sözlü sünnet (hadis), Hz. Peygamberin her-hangi bir mesele hakkında söylediği sözlerdir. Örneğin, Peygamberimiz, “Kolaylaştırınız zorlaştırmayınız, müjdeleyiniz nefret ettirmeyiniz.”1 buyurmuştur.

Fiilî sünnet, Peygamberimizin ibadet ve sosyal ilişkilere ait konulardaki davranışlarıdır. Örneğin, Abdul-lah b. Zeyd, Resulullahı şöyle abdest alırken gördüğünü söylemiştir: “Ağzına ve burnuna su verdi. Sonra üç defa yüzünü, arkasından üç defa sağ kolunu üç defa sol kolunu dirsekleriyle beraber yıkadı. Tekrar su alarak başını meshetti. Sonra da temizleninceye kadar ayaklarını yıkadı.”2 Hz. Ayşe de Peygamberimizin yaptığı işleriyle ilgili olarak şöyle demiştir: “Resulullah bir iş yaptığı zaman sağlam yapardı.”3

Takrirî sünnet, sahabe tarafından söylenen bir sözü veya işlenen bir fiili, Hz. Peygamberin reddetmeyip onaylamasıdır. Örneğin, Hz. Peygamber, çocukların mescitte oyun oynadıklarını gör-düğünde ses çıkarmamıştır.4

Hz. Muhammed’in davranışlarını yerel ve evrensel olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Onun dav-ranışlarında yerellik denildiği zaman, kendi dönemine ait özellikler akla gelir. Evrensellik denilince de hadis ve sünnetin bütün insanlara yönelik mesajları anlaşılır. Örneğin, yemekten önce ve sonra ellerin yıkanmasını Hz. Peygamber tavsiye etmiştir. Bu tavsiyeler bugün de herkes için geçerliliğini korumaktadır.

1 Buharî, İlim, 11.2 Müslim, Taharet, 19.3 Müslim, Müsafirin,141.4 Müslim, İdeyn, 19-22; Buharî, Salat, 69.

“Kim peygambere itaat etmiş olursa Allah’a itaat etmiş olur. Kim yüz çevirirse (bilsin ki) biz seni onlara bekçi olarak göndermedik.”

Nisâ suresi, 80. ayet.Yukarıdaki ayet mealinde ve-

rilmek istenen mesaj nedir?

ÖRNEKLER BULALIM

Peygamberimizin düzenli olarak yaptığı ve sünnet kabul edilen davranışlarına örnekler veriniz.

Evlere kapıyı çalıp izin alarak girmesi.•

….....................................................................................................•

….....................................................................................................•

138

5. ÜNİTE

Sünneti örnek alırken onun taşıdığı temel amaçları ön plana çıkarmalıyız. Örneğin, Hz. Pey-gamber ağız ve diş temizliğine özellikle dikkat çekmiş ve “Eğer ümmetime zahmet vermeyecek olsaydım, her abdest alışlarında misvak kullanmalarını emrederdim.”1 buyurmuştur. O dönem-de diş temizliği için kullanılan en uygun malzeme misvak olarak bilinen bir tür fırçadır. Günümüzde misvakla birlikte diğer diş temizleme araçları da kullanılmaktadır.

Hz. Muhammed hem Kur’an’ı tebliğ etmiş hem de onu açıklayarak uygulamıştır. Bu ne-denle sünnet, Kur’an’ın bir açıklaması ve uygulaması niteliğindedir. Örneğin, Kur’an-ı Kerim’de, “…İyilikler kötülükleri giderir…”2 buyrulur. Hz. Peygamber de, “…Bir kötülük yaptıysan he-men peşinden bir iyilik yap ki onu yok etsin…”3 buyurarak bu ayete açıklık getirmiştir.

Kur’an-ı Kerim’de “Namazı kılın…”4 ayeti ile namazın farz olduğu belirtilmiş fakat nasıl kılınacağı ve rekât sayıları ayrıntılarıyla açıklanmamıştır. Peygamberimiz, “Namazı benden gör-düğünüz gibi kılınız.”5 buyurarak namazın nasıl kılınacağını uygulamaları ile göstermiştir. Örnek-lerde görüldüğü gibi İslam’ın anlaşılmasında ve uygulanmasında sünnet vazgeçilmez bir kaynaktır. Kur’an-ı Kerim’de sünnetin dinimizdeki değeri şöyle ifade edilmiştir: “…Peygamber size ne ver-diyse onu alın. Size ne yasakladıysa ondan sakının…”6

1 Buharî, Cuma, 8; Müslim, Taharet, 42.2 Hûd suresi, 114. ayet.3 Tirmizî, Birr, 55.4 Bakara suresi, 43. ayet.5 Buharî, Salat, 18.6 Haşr suresi, 7. ayet.

139



A. Kelime avı bulmacasını çözünüz.

Aşağıdaki kelime avı bulmacasında peygamber ve peygamberlikle ilgili kelimeler gizlenmiş-tir. Bu kelimeleri bulunuz.

F E T A N E T O C A M R N V M

G I D A U L R A S İ I H N K E

A A F A E S F U H S T G V F M

S Ü N N E T M A Z M A J N E A

R E C E K U R A N E S I D K N

E U M N B V L L S T U A E D E

S S T Y İ İ E Y J E G E Y M T

U H R E O I C U K A Y R A D Y

L M E T Y D J S Y R Y K P G A

D Y L M H G H U L I M D A K R

T G M M R A A F E O T F K Y O

T N E S J O R M V N J T R L O

S F T A H A V U V O F D K G T

M A T E B L İ G N E Y E B I S

H T L A M F E M T V R O A C M


1. Peygamberlerin insanlara inançla ilgili getirmiş oldukları mesajlar nelerdir? Yazınız.

2. Allah, peygamberleri niçin insanlardan seçmiştir? Açıklayınız.

3. Peygamberlerin ortak niteliklerinden emanet ne demektir? Örneklerle açıklayınız.

4. Peygamberimiz ve Müslümanlar niçin hicret etmiştir? Açıklayınız.

5. Sünnet ne demektir? Örneklerle açıklayınız.


1. Aşağıdakilerden hangisi peygamberlerin niteliklerinden değildir?

A) Sıdk B) Keramet C) Emanet D) Fetanet E) İsmet

2. Aşağıdakilerden hangisi peygamber değildir?

A) Hz. İbrahim B) Hz. Musa C) Hz. Cebrail

D) Hz. Nuh E) Hz. Muhammed

3. Aşağıdakilerden hangisi Mekke’den Medine’ye hicret edenlere verilen isimdir?

A) Sahabe B) Ensar C) Muhacir D) Muhaddis E) Azhab

140

5. ÜNİTE

4. Aşağıdakilerden hangisi Peygamberimiz için söylenemez?

A) Son peygamberdir.

B) Mesajı evrenseldir.

C) O da bizim gibi bir insandır.

D) Sadece Araplara gönderilmiş bir peygamberdir.

E) Muhammedü’l-Emindir.

5. Aşağıdakilerden hangisi Medine Sözleşmesi’nin maddelerinden değildir?

A) İki taraftan biri, üçüncü tarafla savaşırsa diğeri ona yardımcı olmayacak.

B) Yahudiler kendi dinlerinde serbest olacaklar.

C) Müslümanlarla Yahudiler, barış içinde yaşayacaklar.

D) Dışarıdan bir saldırı olursa Medine birlikte savunulacak.

E) Müslümanlarla Yahudiler arasında herhangi bir anlaşmazlık çıkarsa Hz. Muhammed ha-kem kabul edilecek.

Ç. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanı “D”, yanlış olanı “Y” ile işaretleyiniz.

(…) Hz. Muhammed peygamber olması dolayısıyla çok rahat bir hayat yaşamıştır.(…) Hz. Muhammed çok çalışarak peygamber olmuştur.(…) Peygamberler Allah’tan aldığı vahyi olduğu gibi insanlara iletmişlerdir.(…) Hz. Muhammed peygamber olarak Medine’de sadece on yıl kalabilmiştir.(…) Müslümanlar Medine’ye hicret etmeselerdi İslam dini daha hızlı yayılırdı.

D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile dol-durunuz.

( dil, Allah, rasul, nebî, Sevr, Hıra )

1. Kendisine vahiy geldiği hâlde kitap verilmemiş peygambere ……………, hem kitap hem de vahiy indirilmiş peygambere ise …………. denir.

2. Peygamberimiz Hz. Ebu Bekir ile Mekke’den Medine’ye hicret ederken ...................……… Mağarası’nda üç gece kaldı.

3. “Kim peygambere itaat etmiş olursa ………. itaat etmiş olur. Kim yüz çevirirse (bilsin ki) biz seni onlara bekçi göndermedik.” (Nisâ suresi, 80. Ayet.)

4. Peygamberler Allah’tan aldığı vahyi, içinde yaşadığı halkın konuştuğu …………ile insan-lara anlatmışlardır.

141


1. “Ahlaklı olmak” ifadesinden anladıklarınızı söyleyiniz.

2. Ahlak kurallarına birkaç örnek veriniz.

3. “Doğruluk, adalet, cömertlik ve merhamet” kavramlarını sözlükten araştırınız.

4. Hoşgörülü olmanın önemi ile ilgili büyüklerinizle konuşunuz.

İslam ve Ahlak

6. ÜNİTE


142

6. ÜNİTE

1. Ahlak Kavramı

Ahlak, sözlükte huy, yaratılış, mizaç, karakter gibi anlamlara gelen “hulk” veya “hu-luk” kelimesinin çoğuludur. Kavram olarak ise insanın bir amaca yönelik olarak kendi arzu-su ile iyi davranışlarda bulunup kötülüklerden uzak kalmasıdır.

Ahlak, iyi, doğru ve güzel davranışların neler olduğunu konu edinir. Ayrıca bireyin ve toplu-mun mutluluğu için gerekli olan kurallar ve davranışlarımızın sonuçları da ahlak konuları içinde yer alır. Bu konuları inceleyen bilim dalına “ahlak ilmi” adı verilir.

Ahlak duygusu sev-mek ve üzülmek gibi insa-nın yaratılışında var olan özelliklerdendir. Tarih bo-yunca insanların ve toplum-ların benimsedikleri çeşitli ahlak anlayışları, iyi veya kötü olarak nitelendirdikleri davranışlar ve değer ölçüle-ri olmuştur.

Ahlak kurallarının bir kısmı insanlığın çoğu tarafından evrensel doğru-lar olarak kabul görmüştür. Bazı ahlaki kural ve ölçüler ise toplumların kendi inanç, gelenek ve anlayışına göre şekillenmiş ve farklılıklar göstermiştir. Örneğin, haksız yere adam öldürmek hemen hemen tüm in-sanlık tarafından kötü davranışlardan kabul edilerek kınanmıştır.

PAYLAŞALIM

Güzel ahlakla ilgili hadis, atasözü ve deyimler bularak arkadaşlarınızla paylaşınız.

“Şüphesiz sizin en iyiniz ahlak bakımından en iyi olanınızdır...”• Buharî, Menakıb, 23.

.................................................................................•

“Bir baba çocuğuna güzel ahlaktan daha üstün bir miras bırakamaz.”

Tirmizi, Birr, 33.

143

İslam ve Ahlak

2. İslam Ahlakının Kaynağı: Kur’an ve Sünnet

İslam ahlakının en önemli kaynağı Kur’an ve onun ışığında oluşan sünnettir. Bu iki kaynak insanın insanla, insanın Allah (c.c.) ile ve çev-resi ile olan ilişkilerinin nasıl olması gerektiğini açıklar.

Allah, Kur’an’da doğruluğu, yardımlaşmayı, sabrı öğütlemiş ve bu özelliklerin iyi birer dav-ranış olduğunu belirtmiştir. Yalan söylemek, hırsızlık yapmak, iftira etmek gibi kötü davranışlardan da kaçınmamızı istemiştir. Peygamberimiz (s.a.v.) de örnek davranışlarıyla bu ahlak ilkelerinin yaşa-nabilir erdemler olduğunu göstermiştir.

Dinimize göre iyi ve güzel olan her şey, birey ve toplum için yararlı ve gerekli olandır. Kötü ve çirkin olan şeyler zararlı ve kaçınılması gerekenlerdir. Kur’an’da, “Şüphesiz Allah, adaleti, iyi-liği ve akrabaya yardım etmeyi emreder. Kötülükleri, fenalık ve azgınlığı yasaklar. O düşünüp tutasınız diye size öğüt verir.”1 buyrularak iyi ve yararlı işler yapmamız, kötü davranışlardan da sakınmamız istenmiştir.

İslam dininin iman ve ibadet esaslarıyla ahlak ilkelerini kesin çizgilerle birbirinden ayırmak mümkün değildir. İman, ibadet ve ahlak arasında yakın bir ilişki vardır. Bu duruma Kur’an’da şöy-le işaret edilmiştir: “Gerçekten müminler kurtuluşa ermiştir. Onlar namazlarında huşu için-dedirler, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler, zekâtı verirler, iffetlerini korurlar.”2 Hz. Muhammed’in, “Müslüman, elinden ve dilinden herkesin güven içinde olduğu kimsedir.”3 sözü ile “Kendisi için istediğini din kardeşi için de istemeyen kişi olgun mümin olamaz.”4 uyarısı inanmakla ahlaklı olmak arasındaki ilişkiye dikkatimizi çekmektedir.

Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde güzel ahlak ilkeleri yer alır. Bu ilkelerden bazıları; Allah’ın koyduğu sınırları aşmamak, yoksulu doyurmak, doğruyu tavsiye etmek, kötülüğe yaklaşmamak, cana kıymamak, ölçü ve tartıda adaleti gözetmek, verdiği sözde durmak, ölçülü konuşmak, alçak gönüllü olmak, emaneti korumak, ana babaya, akrabaya, komşuya ve arkadaşa güzel davranmaktır.

İnsan, bütün yaptıklarından sorumludur. Bu yüzden insanın bu dünyada ve ahirette mutlu ola-bilmesi için kötülüklerden kaçınması ve iyi davranışlar yapması gerekir. Allah, bir ayette bu konuyla ilgili şöyle buyurmuştur: “Kim zerre kadar (azıcık) iyilik yaparsa onun karşılığını görür. Kim de zerre kadar kötülük yaparsa onun karşılığını görür.”5

1 Nahl suresi, 90. ayet.2 Mü’minûn, 1-5. ayetler.3 Tirmizî, İman, 2.4 Buharî, İman, 7.5 Zilzâl suresi, 7, 8. ayetler.

“Müminlerin iman yönünden en üstünü, ahlakça en iyi olanıdır.”

Ebu Davut, Sünen, 16.

144

6. ÜNİTE

Allah insana iyilik ve kötülük yapa-bilme gücü vermiştir. Ancak kendisinden doğru, iyi ve temiz olanları seçmesini iste-miştir. “Kim doğru yolda giderse sadece kendi için gitmiş olur, kim de saparsa kendi zararına sapmış olur...”1

Kur’an-ı Kerim’de Hz. Peygam-berin ahlakından övgüyle söz edilmiş-tir: “Sen elbette çok güzel bir ahlaka sahipsin.”2 Hz. Aişe kendisine Peygam-berimizin ahlakıyla ilgili soru soran bir sahabeye, “…Onun ahlakı Kur’an’dı.”3 cevabını vermiştir. Böyle bir ahlaka sahip olan Hz. Muhammed, “...Allah Resulü sizin için en güzel örnektir.”4 ayetiyle bizlere örnek ve model insan olarak su-nulmuştur.

3. İslam’ın Öngördüğü Bazı Temel Ahlak İlkeleri

İslam dinine göre insanların öncelikli görevi, Allah’a ve onun bildirdiği inanç esaslarına inan-mak, bunun gerektirdiği sorumluluk bilinciyle hareket etmek ve güzel ahlaklı bir ömür geçirmektir. Ahlaki değerlerin neler olduğu Kur’an-ı Kerim’de açıklanmış, Hz. Peygamber de örnek davranışları ile bunları insanlara aktarmıştır.

1 İsrâ suresi, 15. ayet.2 Kalem suresi, 4. ayet.3 Müslim, Müsafirîn,139.4 Ahzâb suresi, 21. ayet.

İLKELER ÇIKARALIM

“Ölçtüğünüz zaman tastamam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu, hem daha iyidir hem de neticesi bakımından daha güzeldir. Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur. Yeryüzünde bö-bürlenerek dolaşma. Çünkü sen ne yeri yarabilir ne de dağlara ulaşabilirsin. Bütün bu sayılanların kötü olanları, Rabb’inin nezdinde sevimsizdir.”

İsrâ suresi, 35-38. ayetler.

Yukarıdaki ayetlerden ahlak ilkeleri çıkarınız.Ölçüp tartarken aldatma yapılmamalıdır.• .....................................................................................................• .....................................................................................................•

İ

“

145

İslam ve Ahlak

3.1. Doğruluk ve Adalet

Doğruluk, kişinin söz ve davranışlarında dürüst ve tutarlı olmasıdır. Halkımız arasında “özün ve sözün; için ve dışın bir olması” şek-linde ifade edilir.

Dinin özü doğruluktur. İslam dini doğru sözlü olmanın ve davranışlarda doğru olanı seç-menin üzerinde önemle durmuştur. Doğruluk, daima hakkın ve haklının yanında yer almaktır.

Allah, doğrulukla ve doğru kimselerle birlikte bulunmamızı istemiştir. Kur’an-ı Kerim’de, bu konu ile ilgili şöyle buyrulmuştur: “Ey iman edenler, Allah’a karşı gelmekten sakının (takvalı olun) ve doğrularla beraber bulunun.”1

Doğruluk mutluluğun, gü-ven, emniyet ve huzurun kayna-ğıdır. Buna işaret eden bir ayet meali şöyledir: “Ey iman edenler Allah’ın azabından korkun ve doğru söz söyleyin ki böylece Al-lah işlerinizi düzeltsin ve günah-larınızı bağışlasın. Kim Allah ve Resulüne itaat ederse büyük bir kurtuluşa ermiş olur.”2 Başka bir ayette de doğruluk ve dürüstlük övülerek bu davranışı sergileyenlerle ilgili şu müjde verilmiştir: “Rabb’imiz Allah’tır deyip sonra dosdoğru yolda yürüyenlerin üzerine melekler iner. Onlara, ‘Korkmayın, üzülmeyin, size söz verilen cennetle sevinin!’ derler.”3

1 Tevbe suresi, 119. ayet.2 Ahzâb suresi, 70, 71. ayetler.3 Fussilet suresi, 30. ayet.

“İnsana sadakat yakışır görse de ikrah

Yardımcısıdır doğruların Hazret-i Allah.”

Ziya Paşa

Yukarıdaki beyti doğruluğun önemi yönünden yorumlayınız.

DEĞERLENDİRELİM

Namazda her gün en az kırk defa okunan Fati-ha suresinde bizi doğruluğa ulaştırması için Allah’a dua ederiz. Bu durumu doğruluğun önemi yönünden değerlendiriniz.

D

YAZALIM

“Müslümanlık, kökü iman, dalları amel, yaprakları ilim ve meyvesi de güzel ahlak olan bir ağaca benzer.” sözünden anladıklarınızı yazınız.

146

6. ÜNİTE

Allah, “(Ey Resulüm!) Şüphesiz sen peygamberlerdensin ve dosdoğru bir yol üzeresin.”1 ayetiyle Peygamberimizin doğruluğuna ve ahlakının güzelliğine dikkatimizi çekmiştir. Hz. Peygam-ber hayatı boyunca hep doğru sözlü olmuş ve doğrularla beraber olmuştur. Allah Resulü, “Doğruluk insanı iyiliğe, iyilik de cennete ulaştırır…”2 buyurarak doğru olmanın önemini belirtmiş; kendisin-den öğüt almak isteyen kimseye de, “Allah’a inandım de, sonra dosdoğru ol…”3 diye tavsiyede bulunmuştur.

Doğru söz ve doğru davranış bütün iyiliklerin özü sayılır. Sözlerine inanılan, kendilerine güvenilen insanlar sevilir ve saygı görürler. Doğruluk, sağlıklı ve dengeli bir kişiliğin oluşmasında ve insanın çevresiyle olumlu iletişim kurmasında vazgeçilmez değerlerdendir. Düşün-cesinde, sözünde ve davranışlarında doğruluğu benim-seyen kimse Allah’ın hoşnutluğunu kazanır. Toplumlar da doğru kimseleri örnek alır, onları kendilerine model seçerler.

Doğrulukla adaletli olmak arasında yakın bir ilişki vardır. Çünkü doğruluk adaletin vazgeçilmez ilkelerin-den biridir.

Adalet, her şeyin ve herkesin hakkını vermek, ölçüsüzlükten uzaklaşarak orta yolu tutmak ve dengeli davranmaktır.

Adalet toplumsal huzurun temel unsurudur. Adaletin uygu-lanmadığı yerde sosyal ve ekono-mik dengesizlikler baş gösterir. Haksızlık, anarşi ve kargaşa toplu-mu huzursuz eder. Bu nedenle İs-lam dini her türlü ilişkide adaleti, ölçülü olmayı ve barışı esas almış-tır. İnsanların, birbirileriyle olan ilişkilerinde daima adaleti gözetmelerini istemiş, bu konuya şöyle dikkat çekmiştir: “…Bir topluluğa olan kininiz, sizi adaletli davranmaktan alıkoymasın…”4

Hz. Muhammed, insanlar arasında ayrım yapmamayı, herhangi bir konuda karar verirken adaletle davranmayı tavsiye etmiştir. Bir gün Kureyş kabilesinden asil bir kadın hırsızlık yapmıştı. Kadını cezalandırmaması için sahabelerden Üsame’yi Peygamberimize göndermişlerdi. Bu duruma kızıp üzülen Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Nasıl oluyor da bazı kimseler, Allah’ın emri

1 Yâsîn suresi, 3, 4. ayetler.2 Buharî, Edep, 69.3 Müslim, İman, 3.4 Mâide suresi, 8. ayet.

YORUMLAYALIM

“Toplum sevgiyle kaynaşır, adaletle yaşar.”Farabi

Yukarıdaki sözü adaletin önemi bakımından yo-rumlayınız.

147

İslam ve Ahlak

karşısında aracı olmaya kalkışıyorlar. Sizden öncekilerin mahvolmasının sebebi şudur: İçle-rinden asil, ileri gelen birisi hırsızlık yapınca onu serbest bırakıyor, zayıf ve fakir bir kimse hırsızlık yapınca onu cezalandırıyorlardı. Allah’a yemin ederim ki Muhammed’in kızı Fatıma da hırsızlık yapsaydı, onu da cezalandırırdım.”1

Getirdiği çağrıya inanmayan müşrikler bile Peygamberimizin adil kişiliğini kabul etmişler; birçok konuda onu hakem seçmiş ve verdiği karara saygı duymuşlardır.

İslam’ın öğütlediği ahlak anlayışına göre her zaman ve her konumda adaletli davranmak ge-rekir. Buna göre, idareciler emri altındakiler arasında ayrım gözetmeksizin işleri adaletle yürütmeli, işverenler, çalışanlar arasında adaletli davranmalıdır. Üretici alım ve satımda adaletten ayrılmamalı, ölçü ve tartıyı düzgün yapmalıdır. Aile içi ilişkilerde de adaletli olmak çok önemli bir ilkedir. Anne ve babalar çocukları arasında ayrım yapmamalı ve onların yetişmeleri için gayret göstermelidir.

1 Buharî, Hudud, 11.

PAYLAŞALIM

Sizce Hz. Muhammed’in adaletli bir insan olmasının İslam’ın kabul edilmesine ve yayılmasına etkisi ne olmuştur? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

LİSTELEYELİM

“Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutun. Kendiniz ana-babanız ve akraba-nız aleyhinde de olsa Allah için şahitlik eden kimseler olun. (Haklarında şahitlik ettikle-riniz) zengin de olsalar fakir de olsalar Allah onlara (sizden) daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten sapmayın. (sözü) eğer, büker (doğru şahitlik etmez), yahut şahitlik etmek-ten kaçınırsanız (biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan haberdardır.”

Nisâ suresi,135. ayet.Yukarıdaki ayete göre adaletin gerçekleşmesi için nelere dikkat etmeliyiz? Listeleyi-

niz.Yakınımız bile olsa adaletten asla ayrılmamalı haksızlığa taraf olmamalıyız.• ..................................................................................................................• ..................................................................................................................• ..................................................................................................................•

148

6. ÜNİTE

3.2. İyilik Etmek

İslam ahlakının temel ilkelerinden birisi de iyilik etmek ve iyilikte bulunmaktır.

İyilikler sadece Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılmalıdır. Bu amaçla insan-lar ve diğer canlılar için yapılan her yararlı iş Allah’ı hoşnut eder. Bakara suresinin 177. aye-tinde yapılması tavsiye edilen iyiliklerin bir kısmı şöyle sıralanmıştır: “... Gerçek iyilik,

o kimsenin yaptığıdır ki Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır. (Allah’ın rızasını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir. Antlaşma yaptığı zaman sözlerini ye-rine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte (özü ve sözü) doğru olanlar, bu özellikleri taşıyanlardır. Gerçek takva sahipleri (Allah’a saygılı olanlar) ancak onlardır!”

İnsanlar kendilerine iyi davranılmasından mutlu olurlar. İyi ve güzel davranışta bulunan ve bu amaçla insanlığın yararına çalışan kimseler herkes tarafından sevilir, sayılır ve örnek alınırlar. Allah Kur’an’da, iyilik yapanlar için insanların kalplerinde bir sevgi yaratacağını belirtmiş ve şöyle buyur-muştur: “İnanıp iyilikler (salih ameller) işleyenler için Rahman, (gönüllere) bir sevgi koyacaktır.”1 Aynı şekilde Yüce Allah, Nahl suresinin 97. ayetinde iyiliklerin karşılıksız kalmayacağını bildirmiş ve yapılan iyilikleri en güzel şekilde ödüllendireceğini müjdelemiştir. “Erkek veya kadın, mümin olarak kim iyi amel işlerse onu mutlaka güzel bir hayat ile yaşatırız. Ve ödüllerini, elbette yap-makta olduklarının en güzeli ile veririz.” Başka bir ayette de Allah, iman edip iyi iş yapanlarla yap-mayanların bir tutulamayacağını belirtmiş ve iyilik yapmamızı öğütlemiştir. “Görmeyenle, gören bir olmaz; iman edip salih amellerde bulunanlarla kö-tülük yapan da. Ne az öğüt alıp düşünüyorsunuz.”2

İyilik yapmak farklı şekillerde gerçekleşebilir. Ailede, iş yerinde, okulda, yolculukta, çarşı-pazarda ve diğer sosyal ortamlarda insanlara iyi davranmak, ih-tiyaç duyulduğunda onların yardımına koşmak dinimizin üzerinde durduğu erdemler-dendir.

1 Meryem suresi, 96. ayet.2 Mü’min suresi, 58. ayet.

Edirne Darü’ş-şifası

“İman edip salih ameller (iyi ve faydalı işler) yapanlara gelince; halkın en hayırlısı onlardır.”


Yukarıdaki ayetten hareketle iyilik yapmanın önemini belirtiniz.

149

İslam ve Ahlak

3.3. Cömertlik

Allah, evreni ve içindeki sayısız nimetleri insanların faydalanması için yaratmıştır. Herkes içinde bulunduğu im-kânları kullanarak ve çaba göstererek bu nimetlerden yarar-lanabilir.

İnsanların beceri, imkân ve güçleri farklı olduğundan gelirleri de farklılık gösterir. Sosyal adalet, barış ve huzurun

sağlanması için bireyler sevgi ve merhamet ile birbirlerine yaklaşmalı, kardeşlik ve dayanışma bilin-ciyle birbirlerine yardımcı olmalıdırlar.

Ahlaki erdemlerden olan cömertlik, insanın elinde bulunan her türlü nimeti karşılık bekle-meksizin muhtaç kimselerle paylaşmasıdır. Allah, Kur’an’da cömertliği övmüş, cimrilikten ise ka-çınmamızı istemiştir: “...Kim nefsinin cimriliğinden korunursa işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.”1 Ayrıca zekâtı ve fıtır sadakasını emretmiş; akrabaya, komşuya, yetime ve yolda kal-mış olanlara yardım yapmayı öğütlemiştir: “Akrabaya, fakire ve yolcuya hakkını ver! Elindekini de saçıp savurma. Çünkü saçıp savuranlar şeytanın kardeşleridir. Şeytan ise Rabb’ine karşı 1 Haşr suresi, 9. ayet.

KONUŞALIM

“Kim bir iyilik yaparsa ona on katı verilir. Kim de bir kötülük yaparsa yalnızca onun karşılığı ile cezalandırılır ve onlara herhangi bir haksızlık yapılmaz.”

En’âm suresi, 160. ayet.

Yukarıdaki ayetin ana düşüncesi üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.

K

Cennetin kapısını cömertler açar.Atasözü

Siz de cömertlikle ilgili atasözle-ri bulunuz.

LİSTELEYELİM

Hz. Muhammed: “Sadaka vermek her Müslümanın görevidir.” buyurdu. Yanında bulunanlar:-Sadaka verecek bir şey bulamazsa, dediler. “Bir yerde ücretle çalışır, hem kendisine faydalı olur hem de sadaka olarak verir.” -Buna gücü yetmezse, “Darda kalana, ihtiyaç sahibine yardım eder.”-Buna da gücü yetmezse, “İyilik yapmayı tavsiye eder.”-Bunu da yapamazsa, “Kötülük yapmaktan uzak durur. Bu da onun için sadakadır.” buyurdu.

Buharî, Zekât, 30.Yukarıdaki metinde anlatılan iyiliklere benzer yaptığınız iyilikler oldu mu? Listeleyerek

konuşunuz.

150

6. ÜNİTE

nankördür. Eğer Rabb’inden ummakta olduğun bir rahmeti beklerken (darlıkta olduğundan) onlara sırt çevirecek olursan, bu durumda onlara yumuşak söz söyle.”1

Allah bir ayette israf etmeden, dengeli bir şekilde harcama yapan cömert kimseleri şöyle öv-müştür: “Onlar, infak ettikleri zaman israf etmezler, cimrilik de yapmazlar. Harcamalarında bu ikisi arası orta bir yol üzerinde bulunurlar.”2

Cömert kimseler Allah’ın rızasını kazanmak amacıyla insanlara yararlı işler için çalışırlar.Maddi servetlerini, bilgi, birikim, yetenek ve zamanlarını insanların mutluluğu için harcarlar. Ör-neğin, insanlar için iş imkânları hazırlamak, eğitim ve öğretim kurumlarına destek olmak, gençleri zararlı alışkanlıklardan korumak için ortak çalışmalarda bulunmak bunlardan bazılarıdır.

Hz. Peygamber elinde bulunan giyecek veya yiyeceklerden cömertçe dağıtmış, fakir ve düş-künlere kol kanat germiştir. Ayrıca cömertçe davrananları övmüş ve onları şu sözüyle müjdele-miştir: “Cömert kimse Allah’a yakındır, insanlara yakındır, cennete yakındır, cehennemden uzaktır...”3 Başka bir sözüyle de cimriliğin kötü huylardan olduğuna şu şekilde işaret etmiştir: “İki özellik vardır ki bir müminde asla bulunmazlar: Cimrilik ve kötü ahlak.”4

Hz. Peygamberin cömert davranmayı teşvik etmesi ve örnekliği sayesinde, Müslümanlar ara-sında sürekli hayır işleme bilinci ve dayanışma anlayışı gelişmiştir. Bu amaçla; yol, köprü, çeşme, mescit, aşevi, hastane ve okul gibi hayır müesseselerini kurmuşlardır.

Cömertçe yapılan yardımlar sayesinde, varlıklı kimselerle yoksul kimseler arasındaki sevgi ve kardeşlik bağları güçlenir. Kıskançlık ortadan kalkar. Toplumun farklı kesimleri arasın-da adalet ve sosyal denge sağlanmış olur. Cömert kimse maddi servetin tek değer ölçüsü olmadığını kavrar. Kendisine verilen nimetlerin Allah’ın bir lütfu olduğunu bilir. Onları Allah’ın hoşnut ola-cağı şekilde kullanır. Tüketim ve harcamalarında yalnızca kendi mutluluğunu değil, başkalarının mutluluğunu da dikkate alarak yaşamaya çalışır.

1 İsrâ suresi, 26-28. ayetler.2 Furkân suresi, 67. ayet.3 Tirmizî, Birr, 40.4 Tirmizî, Birr, 41.

YORUMLAYALIM“Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağında yüz dane olmak

üzere, yedi başak veren bir danenin durumu gibidir. (Kazandıkları sevap böyledir.) Allah dilediği kimseler için bunu kat kat artırır...”


Yukarıda meali verilen ayeti, cömertlik kavramıyla ilişkilendirerek yorumlayınız.

üüüüüü

151

İslam ve Ahlak

3.4. Merhamet

Merhamet, insanın varlıklara karşı içten sevgi duyma-sı, şefkat, acıma ve yardım etme düşüncesiyle dolu olmasıdır. Merhamet duygusu insanın yaratılışında var olan özellikler-dendir. Bir anne çocuğuna bu duyguyla sarılır. Yavrusunu karşılıksız bir şekilde sever, besler ve büyütür.

Şefkat ve merhamet, katı kalpleri yumuşatır, insanları sevgiyle birbirine yaklaştırır. Merhametli insan, yardımse-ver, hoşgörülü, sabırlı ve naziktir. Aynı zamanda hiçbir can-lıyı incitmemeye çalışır. Onların haklarına ve yaşam alanlarına da saygı gösterir.

Allah’ın Rahman, Rahîm, Rauf, Kerim gibi isimleri onun şefkat ve merhametini çağrıştırır. Allah merhameti ile kâinatı eşsiz bir ölçü, ahenk ve düzen içinde yaratmıştır. İnsanoğlunu da diğer varlıklardan üstün kılmıştır. Ona her türlü nimeti karşılıksız ve ihtiyacı oranında vermiştir. Bu durum bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Görmedin mi ki Allah bütün yerdekileri ve emriyle denizde sey-redip giden gemileri sizin hizmetinize sundu. Göğü de izni olmaksızın yere düşmekten korur. Gerçekten Allah insanlara çok şefkatli, çok merhametlidir.”1 Ayrıca Allah insanlara merhame-tinden dolayı kitaplar ve peygamberler göndermiştir. Kur’an’da Peygamberimizin âlemlere rahmet olarak gönderildiği şu ayetle bildirilmiştir: “Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik.”2

İnsanlar bilerek veya bilmeyerek hata yapabilir veya günah işleyebilirler. Allah engin merha-meti ile kullarının yaptıkları hataları ve günahları hemen cezalandırmaz, onlara tövbe ederek hatadan dönme imkânı verir. Bu durum Kur’an’da şöyle belirtilmiştir: “…Selam olsun size! Rabb’iniz ken-di üzerine rahmeti (merhameti) yazdı. Şöyle ki: Sizden kim cahillikle bir kabahat işler de sonra peşinden tövbe eder, kendini düzeltirse (bilmiş olsun ki) o, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.”3

1 Hac suresi, 65. ayet.2 Enbiyâ suresi, 107. ayet.3 En’âm suresi, 54. ayet.

“Merhamet eden kimseye Allah da merhamet eder…”

Tirmizî, Birr, 16.

Yukarıdaki hadiste anlatıl-mak istenen nedir?

DEĞERLENDİRELİM

Hz. Peygamber İslam’ı anlatmak için Taif’e gittiğinde şehrin ileri gelenleri ve halk, onu dinlememiş hatta çocuklara taşlattırmışlardı. Allah’ın elçisi yaralanmış ve kanlar içinde kalmıştı. Bu olayın ardından Cebrail ve İsrafil adlı melekler Allah’ın selamı ile gelmişler ve bir teklifte bulunmuşlardı: “Ey Peygamber, dilersen şu dağı Taif’in üzerine yıkalım.” Rahmet Peygamberi “Olmaz.” dedi ve devamında, “Allah’ım, onların neslinden sana inananlar hürmetine onları affet!” buyurdu.

Buharî, Tecridi Sarih, C 9, s. 36.Yukarıda anlatılan olayı merhamet kavramıyla ilişkilendirerek değerlendiriniz.

D

152

6. ÜNİTE

Hz. Peygamber büyük küçük herkese şefkat ve merhamet gösterirdi. Arkadaşlarını ve ailesini çok sever, onlara merhametle yaklaşırdı. Kur’an’da Peygamberimizin bu özelliğine şöyle işaret edil-mektedir: “Andolsun size kendi içinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğra-manız ona çok ağır gelir. O size düşkündür. Müminlere karşı çok şefkatli ve merhametlidir.”1

İslam’ın ilk devirlerinde Müslümanların çoğu fakir, kimsesiz ve kölelerden oluşuyordu. Ku-reyşliler onları hor görüp aşağılarken Peygamberimiz onları yanına almış, hak dini onların yardı-mıyla duyurmaya çalışmıştı. Medine’de yaptırdığı mescitte, yoksulların eğitim-öğretimlerini devam ettirebilmeleri için “Suffa” denen özel bir yer açmıştı.

Hz. Muhammed yeryüzündeki herkese karşı merhametliydi. Büyük küçük demeden herkesin hatırını sorardı. Çocukları çok sever, onlarla ilgilenirdi. Onları gördüğünde selam verip kendileriyle konuşurdu. Namaz kıldırırken bebek ağlaması duyduğunda namazı kısa tutardı. Peygamberimizi, çocuklarını öperken gören bir kimse, “Doğrusu benim on çocuğum var, hiçbirini öpmem.” deyince Peygamberimiz, “…Merhametli olmayana merhamet edilmez.”2 şeklinde cevap vermiştir.

Hz. Muhammed hayvanlara ve diğer canlılara karşı da merhametli olunmasını tav-siye etmiştir. Hayvanların da insanlar üzerin-de hakları olduğunu belirtmiş, onlara iyi bak-malarını ve taşıyabileceklerinden fazla yük yüklememelerini öğütlemiştir.

Merhamet duygusu ile yapılan iyi dav-ranışlar sayesinde insanlar arasındaki sevgi, güven, birlik ve dayanışma artar ve huzurlu bir toplum oluşur.

3.5. Sevgi ve Saygı

İnsanın yeryüzündeki amaçlarından birisi de, sevgi, saygı ve yardımlaşmanın hâkim olduğu mutlu bir hayatı gerçekleştirmektir.

Başkalarıyla iyi ilişkiler kurmak, onlara karşı hep iyi davranabilmek kolay değildir. Bunu gerçekleştirmek için sevgi ve saygı gerekmektedir. İnsan sevdikleri hak-kında daima iyi şeyler düşünür, onlar için her türlü fe-dakârlıkta bulunabilir. Bu yüzden dostluk ve kardeşliğin temeli sevgi ve saygıdır. İnsan sevdiği kişinin iyiliğini kendi iyiliğinden bile öne alabilir ve bu uğurda her türlü zorluğa katlanabilir.

1 Tevbe suresi, 128. ayet.2 Buharî, Edep, 18.

“Müminler birbirini sevmede, birbirilerine merhamette, birbir-lerine şefkatte bir bedene benzer. Bedende bir organ rahatsız olsa diğer organlar uykusuz kalır, ra-hatsız olur ve hemen onun yardı-mına koşarlar.”

Buharî, Edep, 27.Yukarıdaki hadiste müminlerin

hangi özelliklerine değinilmiştir?

153

İslam ve Ahlak

Sevginin en yücesi Allah sevgisidir. İnanan insan Allah’ı her şeyden daha çok sever. Onun koyduğu sınırlara saygı gösterir. Öğüt ve uyarılarını dikkate alır. Allah sevgisi aynı zamanda insanı, Peygamber sevgisine yönlendirir. Bu duruma bir ayette şöyle işaret edilmiştir: “De ki: Allah’ı sevi-yorsanız bana uyun ki Allah’ta sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın...”1

Sevgi ve saygı ile her türlü problem çözü-lebilir. Bütün kötülükler iyiliğe, bütün çirkinlikler de güzelliğe dönüştürü-lebilir. Sevgi ve saygı, kıskançlığı, nefreti ve di-ğer kötülükleri yok eder.

İnsanlar arasında-ki birlik ve beraberliğin kalıcı olması için toplu-mun fertleri üzerine bazı görev ve sorumluluklar yüklenmiştir. Örnek bir aile ve toplumun kurul-ması için bireyler kendi üzerine düşen görevleri sevgi ve saygı çerçeve-sinde eksiksiz yerine ge-tirmelidir. İnsanların fikir, düşünce ve yaşam biçimlerine saygı göstermek, eşit hak ve imkânlardan yararlanmaları için çaba göstermek, sevgi ve merhametle onların yardımına koşmak, kardeşliğin vazgeçilmez değerlerindendir. Dargınlık, kusur araştırmak, söz taşımak, can, mal ve namus dokunul-mazlığını çiğnemek sevgi ve saygıyı zedeleyen davranışlardandır.

Peygamberimizin, “Sizden biriniz kendisi için istediğini din kardeşi için de istemedikçe gerçek anlamda iman etmiş olamaz.2” sözünü ilke edinen müminler hayatları boyunca sevgi, saygı ve yardımlaşma temelinde oluşturulan kardeşliğin en güzel örneklerini vermişlerdir. Aynı şekilde Hz. Peygamber, sevmenin inanmanın bir gereği olduğunu şöyle belirtmiştir: “Allah’a yemin ede-rim ki iman etmedikçe cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe de gereğince iman etmiş olmazsınız.”3

1 Âl-i İmrân suresi, 31. ayet.2 Buharî, İman, 7.3 Müslim, İman, 54.

154

6. ÜNİTE

Mekke’den Medine’ye hicret eden (muhacirler) müminlere içten bir sevgi ile kucak açan, onlara her türlü yardımı yapan Medineli Müslümanların (ensar) fedakârlıkları Allah tarafından şu şekilde övülmüştür: “Onlardan (muhacirlerden) önce o yurda (Medine’ye) yerleşmiş ve imanı da gönüllerine yerleştirmiş olanlar, hicret edenleri severler. Onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık duymazlar. Kendileri son derece ihti-yaç içinde bulunsalar bile onları kendilerine ter-cih ederler...”1

İnsanlara gösterilecek sevgi ve saygının karşı-lıksız kalmayacağını Peygamberimiz şu şekilde ifa-de etmiştir: “Bir genç, yaşlı birisine hürmet ederse yaşlandığında Allah da ona hürmet gösterecek in-sanları yaratır.”2

1 Haşr suresi, 9. ayet.2 Tirmizî, Birr, 75.

KONUŞALIM

Gelin tanış olalımİşi kolay kılalımSevelim, sevilelimDünya kimseye kalmaz.

Yunus Emre

Yukarıdaki dizelerden hareket-le sevginin önemi üzerine arkadaşla-rınızla konuşunz.

K

G

DEĞERLENDİRELİM

Allah Resulü, yoldan bir Yahudi cenazesi geçerken ayağa kalkar. O esnada yanında bulunan bir Sahabe, “Ya Resulallah, o Yahudidir.” der. Hz. Peygamber hiç tavrını bozmadan, “Ama o bir insan!” diyerek cevap verir.

Müslim, Cenaiz, 78.

Yukarıda anlatılan olayı insana saygı yönüyle değerlendiriniz.

D

YAZALIM

Hz. Enes anlatıyor: “Allah Resulünün yanında bir adam vardı. Bu esnada oradan bir başkası geçti. Peygamberin yanındaki kimse:

“Ey Allah’ın Resulü! dedi, ben şu geçeni seviyorum.” “Pekiyi kendisine haber verdin mi?” diye sordu. “Hayır!” deyince, “Ona haber ver!” dedi. Adam kalkıp gidene yetişti ve: “Seni Allah için seviyorum!” dedi. Adam da: “Kendisi adına beni sevdiğin seni de sevsin!” diye karşılık verdi..”

Ebu Davut, Edep, 122.Yukarıdaki olay hakkında düşüncelerinizi yazınız.

b

155

İslam ve Ahlak

3.6. Barış ve Hoşgörü

Barış ve hoşgörü, en önemli ahlaki erdemlerdendir. Top-lumun mutluluğu, farklı düşünce ve davranışlara saygı göste-rilmesine, anlayış ve güven ortamının oluşturulmasına bağlıdır. Hoşgörülü olmak sevgi ve saygı ile dengeli, ölçülü ve tutarlı dav-ranmaktır.

Dinimize göre insan, üstün ve değerli bir varlıktır. Ona zarar veren hiçbir tutum ve davranış hoş görülmez. İslam sözcüğü barış, güvenlik, esenlik anlamına gelen “selam” sözcüğünden türemiş-tir. Buna göre İslam dini herkesin korkmadan, güven içinde yaşayacağı barış ve uzlaşma ortamını oluşturmayı amaç edinir. “…Barış ve uzlaşma en iyidir…”1 ayeti İslam’ın her konuda barışçı, uz-laşmacı bir anlayışı öğütlediğini dile getirmektedir.

Barış içinde yaşamak ve hoşgörülü olmak dinimizce övülen davranışlardan sayılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de bu hususa şöyle işaret edilmiştir: “...Affetsinler ve hoş görsünler. Allah’ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz? Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.”2 Bakara süresinin 208. aye-tinde de barış içinde yaşamak tavsiye edilmiş, barışı engelleyici davranışlardan sakınılması istenmiş-tir. “Ey iman edenler! Hepiniz birden barışa girin. Şeytanın adımlarını takip etmeyin, çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır.” Kur’an’da bir insanı öldürme tüm insanları öldürme sayılmış, bir insanı yaşama kavuşturma ise bütün insanları yaşama kavuşturma olarak kabul edilmiştir.3

Hoşgörü, karşımızdaki insana ve onun görüşlerine saygı duymaktır. Peygamberimiz, hoşgö-rülü olursak bizim de hoş görüleceğimizi belirtmiş ve şöyle buyurmuştur: “Hoşgörülü ol ki hoş görülesin.”4 Peygamberimizin özelliklerinden birisi de insanlara müsamahalı davranması, hoşgörülü ve affedici olmasıdır. Hz. Muhammed, kendisine ve yakınlarına kaba davrananlara karşı kin gütme-miş; hoşgörülü tavrıyla onları bağışlamıştır. Mekke’de on üç yıl boyunca İslam’ı yaymaya çalışırken çeşitli işkence ve baskılarla karşılaşmış ve inananlarla birlikte hicret etmeye zorlanmıştır. Mekke’yi fethettiğinde kendisine yapılan kötülüklere rağmen genel af ilan etmiştir. Peygamberimizin bu tu-tumu sonucunda birçok kimse yaptıklarından dolayı pişmanlık duymuş, tövbe ederek İslam dinini kabul etmişlerdir.

İslam dini, insanların inanç ve yaşayışlarıyla ilgili olarak hoşgörülü olunmasını istemektedir. Dinimiz hiç kimseye inanç konusunda baskı yapılmasını istemez. İslam’a göre inanıp inanmama veya herhangi bir dini seçme bireyin özgür iradesine bırakılmıştır. Bu duruma bir ayette şöyle işaret edilmiştir: “Dinde zorlama yoktur…”5 Aynı şekilde Hz. Peygamberin ve onu örnek alacak kimsele-rin dini tebliğ ederken nasıl bir metot takip etmeleri gerektiğini de bir başka ayetten öğrenmekteyiz. “Ey Muhammed, sen öğüt ver; çünkü sen sadece bir uyarıcısın. Sen onlara zor kullanacak değilsin.”6

1 Nisâ suresi,128. ayet.2 Nûr suresi, 22. ayet.3 Mâide suresi, 32. ayet.4 Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 1, s. 248.5 Bakara suresi, 256. ayet.6 Gâşiye suresi, 21, 22. ayetler.

Barış ve hoşgörü ile ilgili atasözü ve

deyimler söyleyiniz.

156

6. ÜNİTE

Peygamberimiz insanların inançlarına da saygı gösterirdi. Müslümanların dışındaki diğer insanların dini yaşayışlarını hoş-görü ile karşılama prensibi onun ölümünden sonra da titizlikle korunmuştur. Selçuklular ve Os-manlılar döneminde fethedilen ülkelerde değişik din ve mez-hep görüşlerinin varlığı ve hâlâ devam etmesi bunun en önemli göstergesidir.

Barış ve hoşgörünün hâkim olduğu toplumlarda sevgi, saygı ve güven ortamı oluşur. Kişi hak ve hürriyetleri korunur. Birlikte yaşama ve ortak değerlerde birleşme kültürü yerleşir. İnsanlar arası ilişkilerde dürüstlük, samimiyet ve yardımlaşma ön plana çıkar.

4. Ahlaki Görevlerimiz

İnsanın Allah’a, peygambere, topluma, ailesine ve kendisine karşı bazı sorumlulukları ve gö-revleri vardır. İslam ahlak anlayışına göre insanın Allah’la olan ilişkisi, insanlar arası ilişkilerine de olumlu olarak yansımaktadır. Verdiği nimetlerden dolayı Allah’a şükreden kimse, başkalarının iyiliklerine karşı da teşekkür eder. Allah’a itaat eden kimse anne baba ve diğer akrabalarına karşı saygı gösterir. Toplum içinde yaşadığının bilinciyle yardımsever ve duyarlı davranır. Toplumun ortak değerlerine ve görgü kurallarına uyar.

4.1. Ana Baba ve Akrabalarımıza Karşı Görevlerimiz

Anne baba ve büyüklerimiz bizi büyük emek ve fedakârlıkla yetiştiren insanlardır. Onlar bizim için birçok güçlüğe katlanırlar. Annemiz, babamız, aile büyüklerimiz ve akrabalarımız hayata daha iyi hazırlanmamız için bize yardımcı olur ve yol gös-terirler.

TARTIŞALIM

Dinimiz, birbirimizle karşılaştığımız zaman selamlaşmamızı istemektedir. Selamlaşmanın, barış, sevgi ve hoşgörünün oluşmasına katkıları nelerdir? Arkadaşla-

rınızla tartışınız.

“Rabb’im! Amellerin hesabının verileceği gün, beni, ana babamı ve müminleri bağışla!”

İbrahim suresi, 41. ayet.

157

İslam ve Ahlak

Anne ve babaya gösterilecek saygı ve sevginin, onların bize yaptıklarına karşı bir teşekkür mahiyeti taşıdığı Kur’an-ı Kerim’de şöyle belirtilir: “Biz insana, anne babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Çünkü annesi onu nice sıkıntılara katlanarak taşımıştır…”1

Dinimiz anne baba hakkına çok önem vermiştir. Kur’an, “Rabb’in, sadece kendisine kulluk etmenizi, anne ve babanıza da iyi davranmanızı emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa kendilerine ‘öf’ bile deme; onları azarlama, ikisine de güzel söz söyle.”2 ayetiyle Allah’a kulluk emrinin ardından anne babaya iyilik etmek gerektiği konusuna dikkat çek-mektedir.

Anne babanın çocukları üzerinde pek çok hakkı vardır. Hz. Peygamber bunlardan bir kıs-mını şöyle dile getirmiştir: “Anne baba ölmüş iseler onlara dua etmek, günahlarının affı için Allah’tan istiğfar etmek, vasiyetlerini yerine getirmek, onlar vasıtasıyla akraba olanlarla sıla-yırahmi (akraba ziyaretini) yerine getirmek ve dostlarına ikramda bulunmak.”3

Dinimize göre akraba-larımızın da bizim üzerimizde çeşitli hakları vardır. İslam, aile etrafında şekillenen değerlerin ve ilişkilerin korunması için bazı kural ve önlemler getirmiştir. Aile ve akraba ilişkilerini önemli görmüş, akrabalık bağlarını ko-parmayı ise doğru bulmamıştır. Nisâ suresinin 36. ayetinde biz-den anne babamıza iyilik yap-mamız istendikten hemen sonra akrabaya da iyilik yapmamız ge-rektiği vurgulanmıştır. Peygam-berimiz de insanı cennete ulaştıracak ameller arasında akrabaya iyiliği saymış ve şöyle buyurmuştur: “Allah’a ibadet eder ve ona hiçbir şeyi ortak koşmazsın, namaz kılar, zekât verir ve akrabayı gözetirsin…”4

1 Lokman suresi, 14. ayet.2 İsrâ suresi, 23. ayet.3 Ebu Davut, Edep, 129.4 Buharî, Zekât, 1.

KONUŞALIM

Anne, baba ve akrabalarımıza karşı görev ve sorumluluklarımızı nasıl yerine getirebi-liriz? Arkadaşlarınızla konuşunuz.

K

A

158

6. ÜNİTE

İslam dini akrabayı ziyaret etmeyi ve onlara yardımda bulunmayı öğütlemiştir. Bu konu hak-kında Kur’an-ı Kerim’de, “Şüphesiz Allah; adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi em-reder…”1 buyrulmuştur. Hz. Peygamber, “…Allah’a ve ahiret gününe iman eden kimse akraba-larını ziyaret etsin.”2 diyerek akraba ziyaretinin önemini vurgulamıştır.

Peygamberimiz kendi akrabaları başta olmak üzere eşinin yakınlarına da özel ilgi gösterirdi. Yetişmesinde büyük emekleri olan amcası Ebu Talip ve onun eşi Fatıma’ya her zaman saygı ve sevgi beslerdi. Onları ziyaret eder ve gönüllerini alırdı. Hatta onlara yardımcı olmak amacıyla onların ço-cukları olan Hz. Ali’yi kendi yanına almıştı.

Hz. Muhammed, sütannesi, dedesi, amcası ve diğer tüm akrabalarıyla ilişkilerini sürdürmüş-tür. Onlara iyi davranarak güler yüz göstermiş ve güzel söz söylemiştir. Sıkıntıları olduğu zaman yardımlarına koşmuştur. Hastalarını ziyaret etmiş ve onların iyileşmesi için elinden geleni yapmıştır. Bayramlarda ve özel günlerde dost ve akrabalarını ziyaret ederek mutluluklarını paylaşmıştır.

Anne ve babamıza yapacağımız iyilik gibi akrabalarımıza karşı da güler yüz göstermeli, selam ve esenlik dilekleriyle hâl-hatırlarını sormalıyız. Onları ziyaret edip işlerinde yardımcı olmalıyız.

4.2. Komşularımıza ve Topluma Karşı Görevlerimiz

Sosyal hayatımızın en önemli ögele-rinden biri komşuluktur. Komşuluk ilişki-lerini canlı tutmak birlik ve beraberliğimizi pekiştirir. İslam dini de komşuluk ilişkileri-ne büyük önem verir. Komşularla iyi geçin-meyi ve her türlü dayanışma içinde bulun-mayı öğütler. Bu konuda Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Allah’a ibadet edin… yakın ve uzak komşuya iyi davranın…”3

Hz. Muhammed, komşularına karşı duyarlı olmuş; onları ziyaret etmiş, nazik ve güler yüz-lü davranarak aralarındaki bağı güçlendirmiştir. Onların bir ihtiyacı olduğunda hemen yardımları-na koşmuş, komşularını sevinçli ve üzüntülü anlarında yalnız bırakmamıştır. Komşuluk ilişkilerine

1 Nahl suresi, 90. ayet.2 Buharî, Edep, 31.3 Nisâ suresi, 36. ayet.

GÖZLEM YAPALIM

“Anne babasının ikisi veya biri yanında yaşlandığı hâlde cennete giremeyene yazıklar olsun!”

Müslim, Birr, 9.

Yukarıdaki hadisi dikkate alarak çevrenizde ana babalara nasıl davranıldığıyla ilgili gözlem yapınız. Elde ettiğiniz sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız.

“Cebrail bana komşu hakkında o kadar çok tavsiyede bulundu ki; Allah komşuyu komşuya mirasçı kılacak zannettim.”

Buharî, Edep, 28.

Yukarıdaki hadisi komşu hakkının önemi yönünüden yorumlayınız.

ve

159

İslam ve Ahlak

çok önem veren Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Allah katında arkadaşların en hayırlısı, arkadaşlarına en hayırlı olandır. Komşuların en hayırlısı da komşusuna en hayırlı olandır.”1

Toplum hâlinde yaşayan insanların sosyal ilişkilerinde uymaları gereken bazı ahlak kuralları vardır. Bunlara görgü kuralları da denir. Mutlu bir şekilde yaşamak için hem görgü kurallarına uymak hem de toplumsal görev ve sorumlulukları yerine getirmek gerekir.

İnsanlar, toplum içinde ölçülü olmalıdırlar. Görgü kuralları bu ölçüyü kazandırır. Bu nedenle bu kurallara uymak toplumun huzur ve düzeni için gereklidir. Dinimizin insanlar arası ilişkilerdeki öğütleri bu konuya dikkatimizi çekmektedir. Örneğin, Kur’an’ın, “Ey iman edenler! Kendi evle-rinizden başka evlere izin almadıkça selam vermedikçe girmeyin...”2 tavsiyesi önemli bir görgü kuralını belirtmektedir.

Görgü kurallarına uymanın yanı sıra insanlara yardımcı olmak, onların sevinçlerine ortak ol-mak ve üzüntülerini paylaşmak da dinimizin bizden istediği güzel davranışlardandır. Fakir ve kim-sesiz olanlara iş, aş ve barınma imkânı sağlamak, Kızılay, sivil savunma gibi sosyal yardım kuruluş-larını desteklemek, toplumsal yardım kurumlarında gönüllü olarak çalışmak, gerektiğinde giyecek, yiyecek ve kan bağışında bulunmak toplumsal görevlerimizdendir. Yangın, deprem, sel gibi doğal afetler, binlerce insanı evsiz bırakmakta-dır. Yüzlerce, hatta binlerce çocuk açlık, susuzluk, bulaşıcı hastalık gibi tehlikelerle karşı karşıya gelmektedir. İşte, böyle za-manlarda Kızılay ve diğer hayır kurum-larımız zor durumda kalanlara yiyecek, içecek, giysi, battaniye, çadır vb. yardım-larda bulunur. Ayrıca Kızılay kan merkez-leri aracılığıyla acil ihtiyaç sahiplerine kan temin eder. Bu nedenle toplumda önemli görevleri üstlenen yardım kuruluşlarımıza katkıda bulunurak bunları ayakta tutmaya çalışmalıyız.

1 Tirmizî, Birr, 28.2 Nûr suresi, 27. ayet.

ÖRNEKLER BULALIM

Komşulukla ilgili hadis, özdeyiş ve deyimlere örnekler bulunuz.

Ev alma komşu al.•

..........................................................................................•

..........................................................................................•

160

6. ÜNİTE

4.3. Vatana Karşı Görevlerimiz

Bir milletin bağımsız ve egemen olarak üzerinde yaşadığı toprak parçasına vatan denir. Millet-ler yaşadıkları vatan coğrafyası üzerinde medeniyetler kurar ve kültürlerini gelecek nesillere aktarır-lar. Yaşadıkları vatan topraklarında hürriyet ve egemenlikleri için birçok fedakârlıkta bulunurlar.

Milletlerin yaşamında bir vatana sahip olmanın önemi büyüktür. Aynı vatanı paylaşan kimse-ler arasında dil, duygu, inanç, gaye, gelenek ve görenek birliğinden kaynaklanan yakınlık bulunur. Bu ortak değerler vatandaşlık bağıyla insanları bir arada tutar.

Milletleri ayakta tutan ve bireyler arasındaki birlik ve beraberliği sağlayan değerlerden biri de vatan sevgisidir. Her insan rahat ve güven içinde yaşamak ister. Bu isteğimizi gerçekleştirebilmek

öncelikle bir vatana ve millete sahip ol-maya bağlıdır. İşte bu durum bizim va-tan ve milletimizi sevmemizi gerektirir. Vatanımız atalarımızın büyük özverilerle koruyup bize bıraktıkları bir emanettir. Bize düşen bu emaneti koruyup geliştir-mektir.

Vatan ve milletimizin yücelme-si için gereken her şeyi yaparak onları sevdiğimizi göstermiş oluruz. Çalışmak, üretmek, ülkemizi dünyada saygın bir konuma getirmek için çaba harcamak en önemli görevlerimizdendir.

KONUŞALIM

“Bülbülü altın kafese koymuşlar, ‘Ah vatanım!’ demiş.” atasözünü bir vatana sahip olmanın önemi açısından değerlendirerek üzerinde konuşunuz.

K

SIRALAYALIM

Toplumsal görevlerimiz ve görgü kuralları nelerdir? Sıralayınız.

Evimizi, sınıfımızı ve çevremizi temiz tutmalıyız.•

..........................................................................................•

..........................................................................................•

161

İslam ve Ahlak

Vatan, millet, din, bayrak ve İstiklal Marşı gibi manevi değerleri, milletimizin bütün bireyleri sever ve onlara saygı duyar. Vatanımıza karşı bir düşman saldırısı olursa onun korunması için herkes gerekirse bu uğurda canını seve seve vermeye hazırdır. Peygamberimiz vatanın ve sahip olduğumuz değerlerin korumasının önemini şu sözleriyle belirtmiştir: “Allah için bir gün nöbet beklemek, hem dünyadan hem de onda olanlardan daha hayırlıdır.”1 Şehitlik ve gazilik, vatanın düşmana karşı savunulmasında kazanılan iki büyük rütbedir.

5. İslam Ahlakına Aykırı Davranışlar

Dinimiz iyi davranışları benimsememizi ve iyilik yapmamızı tavsiye eder. Kötü alışkanlıkları ise terk etmemizi öğütler. Yapılan iyi veya kötü davranışların sonuçlarına dikkatimizi çekerek bizleri güzel ahlaklı olmaya yönlendirir. İyilikler fert ve toplumu mutlu kılarken kötülükler insanı ve yaşa-dığı çevresini huzursuzluğa ve ümitsizliğe sevk eder.

5.1. Yalan, Gıybet ve İftira

Yalan, karşısındakini aldatmak amacıyla söylenen ve gerçeğe uymayan söz demektir. Ya-lan söylemek ve yalancılık kötü bir huydur. Yalan söyleyen, yalan yere yemin eden ve yalancı şahit-lik yapan kişiler başkalarını yanıltarak yanlış karar vermesine yol açarlar. Böylece haklı kişiyi haksız duruma düşürür, haksız kişiyi de haklı gösterirler.

Dinimize göre yalancılığın en kötüsü yalan yere şahitlik yapmak ve yalan yere yemin etmektir. İkiyüzlülük, hile, kandırma, olduğundan farklı görünme, göründüğünden farklı olmak, sahte davranışlar sergilemek ve yapmacık davranışlar da bir çeşit yalandır. Allah Kur’an’da, “…Yalan sözden sakınınız.”2 buyurarak yalandan kaçınmamızı istemektedir. Peygamberimiz de yalan söylemenin kötü bir davranış olduğunu şu sözleriyle ifade etmiştir: “...Yalandan sakının. Yalan insanı günaha, o da cehenneme götürür. Kişi durmadan yalan söyler ve araştırırsa Allah katında yalancılardan yazılır.”3

1 Buharî, Sulh, 33.2 Hac suresi, 30. ayet.3 Buharî, Edep, 69.

“Münafığın üç belirgin özelliği vardır: Yalan söyler, emanete hıyanet eder ve sözünde durmaz.”

Buharî, İman, 24.Yukarıdaki hadisi doğru sözlü

olmanın ve sözünde durmanın önemini dikkate alarak yorumlayınız.

LİSTELEYELİM

Vatanı sevdiğinizi hangi davranışlarınızla gösterirsiniz? Listeleyiniz.Ülke kaynaklarının tüketimi konusunda savurganlıktan kaçınırım.• ..........................................................................................• ..........................................................................................• ..........................................................................................•

162

6. ÜNİTE

Yalan söylemenin gerek birey-sel, gerekse toplumsal birçok zararı vardır. Yalan, bireyin toplumdaki de-ğerini ve güvenini azaltır. İtibarını ze-deler. Yalan, insanlar arası ilişkilerin bozulmasına neden olur. Barış, güven ve huzur ortamını yok eder.

Gıybet, kişinin yüzüne söylen-diğinde hoşlanmayacağı şeyleri arka-sından söylemektir. Türkçemizdeki karşılığı çekiştirme, yerme, kötüleme ve dedikodu yapmak demektir.

İslam dini, gıybet ve iftirayı, kişi ve topluma büyük zararlar verdiği için yasaklamıştır. Bir kimsenin farkına vardığı zaman üzüleceği herhangi bir kusurunu kapalı şekilde söylemek, ima et-mek, işaret, hareket veya yazı ile belirtmek de gıybettir. Dinimizde gıybet ve iftira etmek kötü huy-lardan sayılmıştır. Bu konudaki bir ayette şöyle buyrulmaktadır: “…Biriniz diğerinizi arkasından çekiştirmesin. Biriniz, ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz. O hâlde Allah’a karşı saygısızlık yapmaktan kaçının. Şüphesiz Allah, tövbeyi çok kabul edendir, çok esirgeyendir.”1

Peygamberimiz zamanında yaşanan şu olay, gıybet ve iftiranın ne olduğunun anlaşılması ba-kımından önemlidir: Bir gün Peygamberimiz, sahabeye, “Gıybet nedir, biliyor musunuz?” diye sordu. Onlar, “Allah ve Resulü daha iyi bilir.” dediler. Bunun üzerine Peygamberimiz, “Gıybet, kardeşinizden onun hoşlanmayacağı şekilde söz etmenizdir.” dedi. Onlardan biri, “ Ey Allah’ın elçisi! Ya kardeşim benim konuştuğum gibi ise yine gıybet etmiş olur muyum?” diye sordu. Bunun üzerine Peygamberimiz, “ O, konuştuğun gibi ise gıybet etmiş olursun, konuştuğun gibi değilse iftira etmiş olursun.”2 buyurdu.

İftira, bir suçu veya kötü bir davranışı kasıtlı olarak başkasına yüklemektir. İftira; bir insanın söylemediği sözü söyledi, yapmadığı bir işi yaptı demektir. İnsanların onur ve kişiliklerine saldırıdır. Allah, iftiranın sakınılması gereken davranışlardan olduğunu belirterek şöyle buyurmuştur: “Mümin erkekleri ve mümin kadınları, işlemedikleri şeyler yüzünden incitenler (onlara iftira atanlar), bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.”3

İftiranın kişiye ve topluma pek çok zararı vardır. Haklarında iftira edilen insanlar huzursuz olurlar. İftira, insanlar hakkında birtakım olumsuz kanaatlerin oluşmasına sebep olur. Bu durum halk arasında “Çamur at, izi kalsın.” şeklinde ifade edilir. İftira ve kötüleme, insanların namus ve haysi-yetlerine yönelik olursa daha zararlı olur. İftiraya uğrayan kimse işini kaybedebilir. Büyük emeklerle kurulan aile yuvası yıkılabilir. İnsanların birbirine güveni kalmaz. İftira sonucunda insanlar arasın-daki sevgi ve dostluk bağları zayıflar; dayanışma ve yardımlaşma gibi güzel alışkanlıklar ortadan kalkar.1 Hucurât suresi, 12. ayet.2 Müslim, Birr, 70. 3 Ahzâb suresi, 58. ayet.

PAYLAŞALIM

“Yalancının mumu yat-sıya kadar yanar.” sözüyle ne anlatılmak istenmiştir? Düşüncelerinizi arkadaşla-rınızla paylaşınız.

163

İslam ve Ahlak

Kişi ve toplumun mutluluğunu yok eden yalan, gıybet ve iftiradan kaçınmalıyız. Nasıl gıy-betimizin yapılmasından hoşlanmıyor ve kendimize iftira atılmasını istemiyorsak bizler de gıybet yapmamalı ve başkalarına iftira atmamalıyız.

5.2. Hile Yapmak ve Dolandırıcılık

Hile ve dolandırıcılık, kişiye ve topluma zararı dokunan, sosyal ilişkileri zedeleyen kötü dav-ranışlardandır.

Hile ve dolandırıcılık, başkalarını aldatarak çıkar sağlama düşüncesidir. Bu davranış diğer kötü huy ve alışkanlıklar gibi toplumsal barışı, güveni ve huzuru bozar. Birçok insanın mağdur ol-masına yol açar.

Dinimiz hilenin ve dolandırıcılığın her çeşidini yasaklamıştır. Örneğin; satıcı, malının güzel taraflarını gösterip kusurlarını gizleyerek satarsa; eksik ölçer veya tartarsa, kalitesiz eşyayı kaliteli diye pazarlarsa insanları kandırmış olur. Hile ve dolandırıcılık yoluyla elde edilen her türlü kazanç kul hakkını ihlal etmektir. Böyle bir kazanç helal değildir.

Allah hile ve dolandırıcılık yapanları Kur’an-ı Kerim’de şöyle kınamıştır: “İnsanlardan alır-ken ölçüp tarttıklarında tam, onla-ra vermek için ölçüp tarttıklarında ise noksan yapan (ölçen) hilekârlara yazıklar olsun.”1

Hile ve dolandırıcılık yapan kişiler kendilerine, ailelerine, çevrele-rine ve topluma zarar verirler. Böyle kimseler toplumda sevilmez ve saygı görmezler. Kalıcı dostluklar kuramaz-lar. Toplumda güven kaybına uğrarlar.

Hile, dolandırıcılık ve aldat-maktan kaçınmak ahlaki bir görevdir. Yönetici halkına, işveren işçisine, tüc-car müşterisine ve tüm insanlar birbi-rine karşı dürüst olmalıdırlar.

1 Mutaffifîn suresi, 1-3. ayetler.

TARTIŞALIM

Gıybet ve iftira insanlar arasındaki ilişkileri nasıl etkiler? Tartışınız.

164

6. ÜNİTE

Peygamberimiz, “Bizi aldatan bizden değildir.”1 buyurarak hile ve dolandırıcılık yapma-nın Müslümanlara yakışmayan davranışlardan olduğunu belirtmiştir. Toplumun huzurlu olabilmesi ancak insanların birbirlerine güven duymaları ile mümkündür. Bu nedenle bizler, yalan ve hileden kaçınmalıyız. Kendimize yapılmasını istemediğimiz şeyleri başkalarına da yapmamalıyız.

5.3. Kötü Zanda Bulunmak

Herhangi bir kimse hakkında doğru bilgi ve delile dayan-madan yapılan olumsuz yorum ve görüşlere “kötü zan” (suizan) denir.

İnsanlar hakkında kötü zanla hareket etmek, dinimizin hoş görmediği bir davranıştır. Bu ko-nuda Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Ey iman edenler! Zandan çokça kaçınınız; çünkü kimi zanlar, günahtır…”2 Hz. Peygamber de kötü zannın bir çeşit yalan olduğunu ve bundan kaçınma-mız gerektiğini şöyle belirtmiştir. “Sakın zanna yer vermeyin. Zira zan sözlerin en yalanıdır.”3

Kötü zanda bulunmak sevgisizlik, kıskançlık ve düşmanlık gibi kötü duyguların kontrol edi-lememesinden ortaya çıkar. Bu durum insanı olumsuz davranışlara yöneltebilir. Kötü zanda bulunan kimse diğer insanların gözünde saygınlığını kaybeder. Kendisi hakkında da başkalarının hep kötü şeyler düşündüğünü zanneder. Hâlbuki insanın bu dünyada yapması gereken çok önemli işleri vardır. Bunun için insan vaktini daha yararlı bir şekilde değerlendirmelidir.

Başkalarının ayıplarını ve özel hayatlarını araştırmak, arkasından çekiştirmek ve bazı ihtimal-lere dayanarak kötü zanda bulunmak, kardeşlik, arkadaşlık ve komşuluk ilişkilerini zedeler. İnsanlar arasında sevgi, saygı ve huzurun yok olmasına neden olur. Bu ise kul hakkının çiğnenmesidir.

Bizler de dinimizin öğütleri doğrultusunda insanların birbirileriyle iyi ilişkiler kurmasını en-gelleyen kötü zandan kaçınmalıyız. Kesin bilgiye sahip olmadığımız kişi ve konular hakkında hemen yorum yapmamalıyız. İnsanların davranışlarını öncelikle iyi niyetle değerlendirmeye çalışmalıyız.

1 Müslim, İman, 43.2 Hucurât suresi, 12. ayet.3 Buharî, Nikâh, 45.

ARAŞTIRALIM

Tüketici olarak haklarınızı biliyor musunuz? Araştırarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

TARTIŞALIM

Kötü zanda bulunmanın bireye ve topluma zararları neler olabilir? Tartışınız.

‘Zannetmek’ ke-sin karar vermek için yeterli midir?

165

İslam ve Ahlak

5.4. Başkasının Özel Hayatını Araştırmak

Her insanın kendine özgü bir hayatı vardır. Hiçbir insan özel hayatıyla ilgili birtakım bilgi ve mahrem olayların açığa çıkmasını istemez. Kendi kusurlarının başkaları tarafından araştırılması ve öğrenilmek istenmesi insanları rahatsız eder.

Özel hayatın dokunulmazlığı önemli haklar-dan biridir. Başkalarının kusurlarını araştırmak hiç kimseye yarar getirmeyeceği gibi pek çok zararı da beraberinde getirir. Kusurların araştırılıp anlatılması insanları birbirine düşürür. İnsanlar arasında kin ve düşmanlık tohumları ekilir ve kötülüklerin yayılmasına zemin hazırlanmış olur.

İnsanların kusurlarını araştırmak onla-ra zarar vermek amacından kaynaklanabildiği gibi merak duygusunun kötüye kullanımından da kaynaklanabilir. İslam dini başkalarının ku-surlarını araştırmayı hoş görmez. Bu konuda Yüce Allah, “…Birbirlerinizin kusurlarını araştırmayın…”1 buyurmaktadır. Peygambe-rimiz de insanların kusurlarını araştırmayı kötü bir davranış olarak değerlendirmiştir. O bir sö-zünde şöyle buyurmuştur: “Müslümanların kusurlarını örten kimsenin Allah da dünya ve ahirette ayıplarını örter.”2

Bizler de başkalarının kusurlarını araştırmak yerine kendi kusurlarımızı düzeltme yoluna git-meliyiz. Böyle yaparak aynı zamanda iyi ahlaklı insan olmanın gereklerinden birini yerine getirmiş oluruz.

1 Hucurât suresi, 12. ayet.2 Tirmizî, Birr ve Sıla, 30.

EMPATİ YAPALIM

Bilinmesini istemediğiniz özellikleriniz hakkında bir arkadaşınızın, başkalarının yanında konuştuğunu düşününüz. Kendinizi nasıl hissedersiniz?

“Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül bunların hepsi ondan sorumludur.”

İsrâ suresi, 36. ayet.Yukarıdaki ayeti özel hayata saygı

yönünüden yorumlayınız.

166

6. ÜNİTE

5.5. Başkalarıyla Alay Etmek

Alay etmek; bir kimsenin, kusurlu veya eksik yönlerini kü-çümseyerek söz, işaret veya yazı ile eğlence konusu yapmaktır.

İslam dininin sakınılmasını istediği davranışlardan biri de insanlarla alay etmektir. İnsanlar, fiziksel yapıları ve yetenekleri yönünden birbirinden farklı yaratılmışlardır. Her insanın başkası-na göre kusurlu ve eksik yönleri olabilir. Başkalarının kusurlarını

alay konusu edinmek, doğru olmayan bir davranıştır. Alay etmek, şaka yapmak amacıyla da olsa kötüdür. Dinimiz, söz, tavır, davranış, işaret ya da yazı ile insanların kusur ve noksanlarını dile dolayıp onları küçük düşürmeyi yasaklamıştır. Bu yüzden insanlar, birbirileriyle alay etmemeli ve birbirlerine saygı duymalıdır.

Yüce Allah, insanları hor görmekten, küçümsemekten, üstünlük taslamaktan ve alay etmekten kaçınmamızı istemiş ve bu hususta şöyle buyurmuştur: “İnsanları ar-kadan çekiştiren, kaş göz işaretleriyle alay eden her kişinin vay hâline!”1 Başka bir ayette ise, “Ey iman edenler! Bir topluluk diğer bir topluluk ile alay etmesin. Belki alay edilen-ler kendilerinden daha iyidirler…”2 buyurarak insanlarla alay edilmesini hoş karşılamamıştır.

İslam’da her ferdin haysiyet ve şerefinin dokunulmazlığı vardır. İnsan onurunu zedeleyecek kötü hareketlerin başında alay etmek gelir. Bir insanla alay etmek, onu değersiz görmektir ve insana yakışmayan bir davranıştır. Dinimiz, kardeşlik bağlarını korumak için alay etmeyi kesinlikle ya-saklamıştır. Peygamberimiz, “…Bir kimseye günah olarak Müslüman kardeşini küçümsemek yeter…”3 buyurmuştur. Her ne şekilde olursa olsun, başkalarıyla eğlenmek, kötü ve sevmeyeceği takma isimlerle çağırmak yanlış bir tutumdur. Kendimize yapılmasını istemediğimiz davranışları, başkalarına yapmamalıyız. Başkalarıyla alay etmekten, onları hor görmekten ve küçümseyici davra-nışlarda bulunmaktan kaçınmalıyız.

1 Hümeze suresi, 1. ayet.2 Hucurât suresi, 11. ayet.3 Buharî, Edep, 57.

TARTIŞALIM

Alay etmenin zararları neler-dir? Tartışınız.

“Yaratılanı hoş gör, Yaratandan ötürü.” sözü ile ne anlatılmak isten-miştir?

YAZALIM

“… Müslüman Müslümanın kardeşidir. Ona haksızlık etmez, onu mahrum bırakmaz, onu hor görmez. Kişiye kötülük olarak Müslüman kardeşini hor görmesi yeterlidir. Her Müslümanın malı, kanı ve namusu (onuru) diğer Müslümanlarca korunmalıdır. Allah sizin şekillerinize ve kalıplarınıza bakmaz, fakat kalplerinize ve amellerinize bakar.”

Buharî, Edep, 57.

Hadisten anladıklarınızı yazınız.

167

İslam ve Ahlak

5.6. Kibir ve Haset

Büyüklenmek (kibir); hüner, onur, servet ve başarısından dolayı kişinin ken-disini başkalarından üstün tutması, özel ve ayrıcalıklı görmesidir. Kendini beğenmiş-liktir. Büyüklenme aynı zamanda başkala-rını küçümsemektir.

Büyüklenen kimseler, en güzel şey-leri daima kendilerine layık görürler. Hata yaptıklarını kabul etmezler. Servetleri, şöhretleri, bilgileri ve fiziki güzellikleriyle övünürler. Ama onların bir gün elden çıkabileceğini düşünmezler. Kibir şeytani bir tavırdır. İlk ör-neğini iblis sergilemiştir. Bu hususta Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur: “Hani biz meleklere: Âdem’e secde edin, demiştik. İblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu.”1 Yüce Allah, büyüklenmekten kaçınmamızı ister: “İnsanlardan (kendi-ni büyük görerek) yüzünü çevirme, yolda böbürlenerek yürüme, zira Allah büyüklük taslayıp kendini beğenip öğünen hiç kimseyi sevmez.”2 Peygamberimiz de, “Kimse kimseye eziyet etme-sin, kimse kimseye karşı böbürlenmesin.”3 diyerek alçak gönüllü olmamızı istemiştir.

İnsanların imkânları, yetenekleri ve kabiliyetleri farklı olabilir. Hiç kimse malına, mülküne, makamına, güzelliğine, çocuklarının çokluğuna, bilgisine güvenerek büyüklenmemelidir. Yunus Emre, bu hususu, “Mal sahibi mülk sahibi/ Hani bunun ilk sahibi?” şeklindeki sözüyle ifade etmiş-tir.

Peygamberimiz, insanlar arasında hiçbir ayrım yapmazdı. Zengin, fakir, dil, ırk ve cinsiyet farkı gözetmeksizin herkese eşit davranırdı. Biz de onu örnek almalı ve insanlara değer vermeliyiz. Kimseyi küçük görmemeli, kimseyle alay etmemeliyiz.

1 Bakara suresi, 34. ayet.2 Lokman suresi, 18. ayet.3 Ebu Davut, Edep, 48.

Peygamberimiz bir gün, “Kalbinde, zerre kadar kibir bulunan kimse, Cennete giremez.” buyurdu. Malik b. Mirare isimli sahabi, ‘Ya Resulallah! İnsan, elbisesinin ve ayakkabısının, güzel olmasını sever.’ deyince, Allah Resulü, “Allah güzeldir, güzelliği sever. Kibir ise hakkı kabul etmemek, insanları hor görmektir.” buyurdu.

Riyazü’s-Salihin, C 2, s. 44.

BELİRTELİM

“Birbirinize kin gütmeyiniz, birbirinizi kıskanmayınız, birbirinize sırt çevirmeyi-niz. Ey Allah’ın kulları! Kardeş olunuz. Bir Müslüman için kardeşini üç günden fazla terk etmek yani ona küsmek helal olmaz.”

Müslim, Birr, 24.Yukarıdaki hadiste hangi davranışlardan sakınmamız istenmiştir? Belirtiniz.

168

6. ÜNİTE

Haset, bir kimseyi konumundan veya başarısından dolayı kıskanmaktır. Kıskançlığın bir anla-mı da çekememezliktir. Kıskanç kimse başkasında bulunan iyilik ve güzelliklerin o kimsenin elinden çıkmasını ister. Genelde, düşmanlık, kibir, çekememezlik, büyüklenme, aç gözlülük, önde olma ve büyüklenmek gibi duygular kıskançlığın nedenlerinden bazılarıdır. Kıskançlığın kötü bir davranış olduğu Felak suresinin 5. ayetinde şöyle ifade edilmiştir: “Kıskanç kişinin şerrinden, karanlıktan sabahın aydınlığını çıkaran Rabb’e sığınırım.”

Kıskançlık kötü, imrenme (gıpta) ise iyi davranışlardandır. “Onda varsa bende de olur.” çalışıp benim de elde etmem gerekir anlayışına imrenme denir. İmrenilecek hususların değerli şeyler olması gerekir. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: “Şu iki kişi dışında hiç kimseye imrenmek doğru değildir: Bunlardan biri, Allah’ın kendisine verdiği doğru bilgiyi uygulayan ve bunu başkasına da öğreten bilge kişi; diğeri de Allah’ın kendisine verdiği malı hak yolda harcayan zengin ve cömert kişidir.”1

Kıskançlık, insanların ruh sağlığını bozabilir. Sağlıklı iletişim kurmayı engeller. Eşler, kardeş-ler ve arkadaşlar arasında huzursuzluk ve güvensizlik yaratarak ailelerin dağılmasına neden olabilir. Bu kötü duygu nedeniyle cana kıyma, başkalarına zarar verme gibi suçlar işlenebilir. Gereksiz, kırıcı ve üzücü tartışmalara yol açabilir.

Erdemli insan başkalarında bulunan üstünlükleri kıskanmaz. İyi niyetli olarak bunların ken-disinde de olmasını ister. Sahip olduğu yetenek ve imkânları en iyi şekilde kullanır. Asıl zenginliğin mal çokluğunda değil, gönül zenginliğinde olduğunu bilir.

5.7. İçki ve Kumar

İslam dini insanın aklını, canını, neslini, malını ve dinini koruması amacıyla ilkeler getirmiştir. Bunların titizlikle korunmasını istemiş, bu değerlere herhangi bir şekilde zarar verilmesinin önüne geçmiştir. Bu amaçla insanın akıl sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve sağlığına zarar veren alkollü içeceklerin ve her türlü uyuşturucu maddelerin kullanımını yasaklamıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle geçmektedir: “Ey iman edenler! Şarap, kumar, putperestçe uygulamalar, fal okları, şeytana ait

1 Buharî, İlim, 15.

DEĞERLENDİRELİM

“Kıskançlıktan kaçınınız; çünkü ateşin odunları yakıp bitirdiği gibi kıskançlık da güzel amelleri yer, bitirir.”

İbn Mace, Zühd, 22.

Yukarıdaki hadisi kıskançlığın fert ve topluma zararları açısından değerlendiriniz.

D

169

İslam ve Ahlak

murdar işlerdendir. Bunlardan geri durun ki felah bulasınız.”1 Sarhoşluk veren şeylerin, her türlü kötülüğün kaynağı olduğunu Peygamberimiz şöyle ifade etmiştir: “İçki (sarhoş edici şeyler) den sakının. Çünkü o kötülüklerin anasıdır.”2

İçki ve uyuşturucu, insanın akıl, ruh ve beden sağlığını bozar ve dolayısıyla onun aile, sosyal ve meslek hayatını olumsuz yönde etkiler. İçkinin verdiği zarar, yalnız onu içenle sınırlı kalmaz, top-lumun diğer fertlerine de yansır. Çünkü sarhoşluk sebebiyle akli dengesi bozulan bir kişi, davranış-larını kontrol edemez. Kendisine ve başkalarına olan saygısını yitirir. Taşkın hareketleriyle kırgınlık, dargınlık, kavga, cinayet ve trafik kazaları gibi çeşitli zararlara sebep olur. Böylece hem kendisini hem de başkalarını üzer.

İçki ve diğer uyuşturucu maddelerin zararları bi-lim adamları tarafından ortaya konmuştur. Alkollü içe-ceklerin insanı, toplumdan uzaklaştırıp içine kapalı bir hâle getirdiği artık herkes tarafından kabul edilmektedir.

Zararlı alışkanlıklardan bir diğeri de kumar oyna-maktır. Kumar; para, mal veya değerli bir eşya karşılığı oynanan bir şans oyunudur. Kumarda amaç başkasının parasını veya malını alarak kolay yoldan kazanç sağla-maktır. Bu da bir çeşit haksız kazançtır. Kumar oynamak, çalışmanın, alın teri ile kazanmanın değerini düşürür; ça-lışarak kazanmak yerine tembelliği ve hileyi teşvik eder. Kumarda kazandıkça veya kaybettikçe hırs artar. Kişiye, ailesine ve yakınlarına zarar verecek durumlar ortaya çıkar. Geçimsizlik, huzursuzluk ve kavgalara neden olur. Bu husus Kur’an-ı Kerim’de şöyle açıklanmaktadır: “Şeytan, içki ve kumarla aranıza düşmanlık ve kin sokmak istediği gibi sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan da alıkoymak ister. Artık vazgeçtiniz değil mi?”3

1 Mâide suresi, 90. ayet.2 Nesai, Eşribe, 44.3 Mâide suresi, 91. ayet.

İçki felaketlerin başlangıcıdır.

SLOGAN BULALIM

İçki ve kumarın zararları ile ilgili slogan bulunuz.

Alkol bir felakettir.• ..........................................................................................• ..........................................................................................•

PANO HAZIRLAYALIM

Gazete ve dergilerden topladığınız fotoğraf ve yazılarla alkollü içkilerin zararlarını içeren bir pano hazırlayınız.

170

6. ÜNİTE

5.8. Hırsızlık ve Rüşvet

Bir kimsenin, kendisine ait olmayan bir malı, parayı ya da eşyayı sahibinin izni ve haberi olmadan almasına hırsızlık denir. Hırsızlık, hukuki yönden suç sayıldığı gibi ahlaki yönden de kı-nanmıştır. Hırsızlık kul hakkını yemektir. Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur: “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda haksızlıkla yemeyin…”1

Rüşvet, kişinin hakkı olmadığı hâlde çeşitli imkân ve aracıları kullanarak haksız yollardan amacına ulaşma isteğidir. Hırsızlık, yalnızca kişilere ait bir mal ya da parayı çalmaktan ibaret de-ğildir. Bunun yanında devletin imkânlarını kendi çıkarları için kullanmak, rüşvet almak, alışverişte hile yapmak, suyu ve elektriği kaçak kullanmak, inşaatta malzemeyi ölçülerinden az ve kalitesiz kullanmak da birer hırsızlık çeşididir. Ayrıca bir insanın zamanının ve emeğinin çalınması da bir tür hırsızlıktır.

Hırsızlık ve rüşvet mülkiyet hakkının çiğnenmesidir. Haksız kazanç elde ederek insanlar ara-sındaki güvenin ve sosyal barışın zedelenmesidir. Hırsızlık ve rüşvet toplumdaki adalet ve dayanış-mayı ortadan kaldırır. Böyle bir durumda herkes, sahip olduklarının çalınacağı endişesi ile yaşar.

Dinimiz her ne şekilde olursa olsun, başkasının malına el uzatılmasını ve rüşvete başvurulma-sını yasaklamıştır. Peygamberimiz rüşvetin kötülüğünü vurgulamış, rüşveti alan ve veren kimsenin aynı suça ortak olduğunu belirtmiştir. Bazı insanların ellerindeki kamuya ait imkânları israf etmeleri, yolsuzluk yapmaları, kurumsal ve şirket sırlarını içeren bilgileri sızdırmaları da bu kapsamda değer-lendirilmelidir. Atalarımız, “Hırsızlığın büyüğü küçüğü olmaz.” diyerek en küçük bir şeyin çalınma-sını bile hırsızlık saymışlardır.

Hırsızlığı ve rüşveti önlemenin yolu, insanı hırsızlığa ve rüşvete iten sebepleri orta-dan kaldırarak yeterli ahlaki eğitimi vermek-tir. Ayrıca toplumda sosyal adaleti temin et-mek, yaygınlaştırmak ve millî gelirin dengeli şekilde dağılmasını sağlamaktır. Bu hususta dinimiz; zekât, yardımlaşma, sadaka ve borç verme gibi sosyal güvenliği sağlayıcı ve dengesizliği önleyici tedbirler getirmiştir.

1 Nisâ suresi, 29. ayet.

TARTIŞALIM

Hırsızlığı ve rüşveti önlemek için kişiye düşen görevler nelerdir? Tartışınız.

YORUMLAYALIM

Peygamberimiz, zekât toplamak için gönderdiği bir memurun, dönüşünde:“Bu sizindir, şu da bana verilen hediyedir.” demesine karşı çıkmış ve “Eğer doğru

söylüyorsan (git), anne-babanın evinde otur ve bu hediyeler sana gelsin, görelim.” buyurmuştur.

Müslim, İmare, 27.

Yukarıdaki hadisi rüşvetle ilişkilendirerek değerlendiriniz.

171

İslam ve Ahlak



9 10

1

11 12

2

13 3

4 14

15

5 6

7

8

1. Bir kimseyi aldatmak.2. Varlıklara karşı içten sevgi ve şefkat göstermek.3. Bir kimsenin hakkı olmadığı hâlde amacına ulaşmak için kullandığı araç.4. Her şeyin ve herkesin hakkını vermek.5. Gerçeğe aykırı söz.6. Para, mal veya eşya karşılığı oynanan şans oyunu.7. Hz. Muhammed (s.a.v)’e gönderilen son ilahî kitap.8. Bir suçu veya kötü bir davranışı kasıtlı olarak başkasına yüklemek.9. İnsanları kendi konumlarında kabul edip görüşlerine saygı duymak.10. Bir kimsenin arkasından onun hoşlanmayacağı biçimde konuşmak.11. Elindeki nimetleri karşılık beklemeden başkalarıyla paylaşan kimse.12. Bir kimseyi konumundan ve başarısından dolayı kıskanmak.13. İnsanın iyi davranışlarda bulunup kötülüklerden kaçınması.14. Hz. Peygamberin söz, takrir ve davranışları.15. Hakkı kabul etmemek ve büyüklük taslamak.

172

6. ÜNİTE


1. İman, ibadet ve ahlak arasında nasıl bir ilişki vardır? Örneklerle açıklayınız.

2. İslam dini, inancımızın davranışlarımıza yansımasını niçin önemli görmektedir? Açıklayı-nız.

3. Doğruluk ve adaletli olmanın toplumsal yönden yararları nelerdir?

4. İnsanlarla olan ilişkilerimizde sevgi, saygı ve hoşgörünün önemini belirtiniz.

5. Yalan, gıybet, iftira, hırsızlık gibi kötü davranışların birey ve toplum için zararları neler-dir?

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi İslam ahlakıyla bağdaşmayan davranışlardandır?

A) Doğruluk ve adalet B) Cömertlik C) Merhamet

D) Gıybet ve iftira E) Sevgi ve saygı

2. Aşağıdakilerden hangisi bir kimsenin arkasından hoşlanmayacağı şekilde konuşmayı ifade eder?

A) Kıskançlık B) Gıybet C) İftira D) Haset E) Kibir

3. Aşağıdakilerden hangisi insanın kendisini diğer insanlardan üstün görmesini ifade eden kavramdır?

A) Haset B) Gıybet C) Kibir D) Kıskançlık E) İftira

4. Aşağıdakilerden hangisi bir suçu veya kötü bir davranışı bilerek bir başkasına yükleme anlamına gelir?

A) Gıybet B) İftira C) Haset D) Büyüklenmek E) Hile


( hoşgörü, Müslüman, cömertlik, tevazu, kibir, hakkı, iftira )

1. “................................. , elinden ve dilinden herkesin güven içinde olduğu kimsedir.”

Tirmizî, İman, 2.

2. Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için kişinin elinde bulunan her türlü nimeti karşılık bekle-meden muhtaç kimselerle paylaşmasına………………..denir.

3. ...........................farklı düşünen ve davranan kişilere de saygı ve anlayış göstererek bu kişi-lerle birlikte yaşayabilme erdemini gösterebilmektir.

4. ...................kendini beğenme ve büyüklenme demektir. Karşıtı ise…...................olmaktır.

5. Hile yaparak elde edilen her türlü kazanç kul…… yemektir.

173


1. Din ve bilimin insanlara sağladığı yararları düşününüz.

2. İnsanların çevreyi korumaya yönelik davranışlarına örnekler veriniz.

3. Temel İslam bilimleri denince neler aklınıza gelir? Söyleyiniz.

4. Müslüman bilginlerden bildiklerinizin isimlerini yazınız.

İslam, Hayat ve Bilim

7. ÜNİTE


174

7. ÜNİTE

1. İslam’ın Dünya Hayatına Bakışı

Kur’an’da hayat kavramı hem dünya hem de ahiret yaşamını ifade etmek için kullanılır. Dünya hayatının en önemli özelliği insan için bir sınav yeri olmasıdır. Allah (c.c.) bu konuda şöy-le buyurmaktadır: “O (Allah), hanginizin daha güzel iş yapacağını sınamak için ölümü ve ha-yatı yarattı…”1

Allah, Kur’an’da dünya hayatının geçiciliğini şu şekilde hatırlatır: “…Bu dünya hayatı (kısa) bir geçinmedir. Ahiret ise ebedî olarak durulacak yerdir.”2 Bu hatırlatma insanın yaşamın-da amaçlarını doğru belirlemesi ve dünya-ahiret dengesini doğru kurması bakımından önemlidir.

İnsanın hayat sınavını kazanması, yaratıcısını tanıyıp kulluk bilinciyle yaşamasına bağlıdır. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilmektedir: “Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.”3 Ayetteki ibadet kavramı ile Allah’ı tanımak ve her konuda onun rızasını gözeterek yaşamak kastedilmektedir. İnsanın Allah’ı tanıması, kendi varlığının kaynağını ve amacını bilmesi demektir. Allah’ın rızasını gözeterek yaşaması ise yaratılış amacı doğrultusunda bir hayat sürmesini sağlar. Bu anlamda namaz kılmak, zekât vermek birer ibadet olduğu gibi ilim öğrenmek, çalışmak, insanlığa hizmet etmek de ibadettir.

Dünya hayatı, sayısız güzelliklerin yanında zorluk ve sıkıntıları da içinde ba-rındırmaktadır. Her zorluk için bir kolaylık, her külfetin karşılığında bir nimet var edil-miştir. Yeryüzü maddi ve manevi ihtiyaç-larımızı karşılayacak imkânlarla donatıl-mıştır. Hayatın yaratılış amaçlarından biri de insanın bu nimetlerden helal yollardan faydalanması ve karşılığında Yüce Allah’a şükretmesidir.

İnsan, dünya hayatını büyük bir nimet olarak görmeli ve en güzel şekilde değerlendirmelidir. Bilgi, sevgi, saygı, adalet gibi erdemlere önem vermelidir. İnsan bir taraftan kendisinin ve ailesinin geçimini sağlamak için çalışmalı, diğer taraftan ise ahiret yurdu için hazırlık yapmalıdır. Böylece dünya-ahiret dengesini kurmuş olur. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de bu konuda şöyle buyurmaktadır: “Allah’ın sana verdiğinden (onun yolunda infak ederek) ahiret yurdunu iste; ama dünyadan da nasibini unutma! …”4

1 Mülk suresi, 2. ayet.2 Mü’min suresi, 39. ayet.3 Zâriyât suresi, 56. ayet.4 Kasas suresi, 77. ayet.

“Sizi boş yere yarattığımızı ve bize dönmeyeceğinizi mi sanıyorsunuz?”

Mü’minûn suresi, 115. ayet.

Yukarıdaki ayet mealini hayatın amacı açısından yorumlayınız.

175


Allah insanı en güzel şekilde yaratmış ve evreni insanın emrine vererek onun hizmetine sun-muştur. Ayrıca Allah, insana akıl ve özgür irade vermiş, onlardan bu iradelerini iyi ve yararlı işlerde kullanmalarını istemiştir. Böylece insan baskı ve zorlama olmadan kendi iradesi ile verdiği kararla-rından ve davranışlarından sorumlu tutulmuştur. Kur’an-ı Kerim’de bu konuda şöyle buyrulmuştur: “Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları (çeşitli nakil vasıtaları ile) taşı-dık. Kendilerine güzel güzel rızıklar verdik; yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan ger-çekten üstün kıldık.”1 Kur’an’ın başka bir ayetinde de Yüce Allah, insanın sorumluluğunu gücüyle sınırlı kıldığını şöyle ifade eder: “Allah, kimseyi gücünün üstünde bir şeyle sorumlu tutmaz. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kazandığı kötülük de kendi zararınadır…”2 Dinimiz, dünyada insanın gücünü aşan uygulamaları ondan istemez. Ayrıca insanın sadece kendi yaptıkların-dan sorumlu tutulacağı Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilir: “…Hiçbir kimse başkasının günah yükünü taşımaz…”3

2. İslam’da Çalışma ve Helal Kazancın Önemi

İnsan, gücü nispetinde kendisine, çevresine ve topluma faydalı olmaya çalışır. Hayatında mutlu, huzurlu ve başarılı ol-mak ister. Dinimiz de çalışkanlığı över, insanın, çalışmadan ve gayret etmeden isteklerine ulaşmasının mümkün olamayacağı-nı belirtir. Necm suresinin 39. ayetinde bu durum şu şekilde ifade edilmiştir: “Gerçekten, insan için ancak kendi çalışmasının karşılığı vardır.”

1 İsrâ suresi, 70. ayet.2 Bakara suresi, 286. ayet.3 Zümer suresi, 7. ayet.

“Helal lokma” ifa-desi ile ne anlatılmak istenmektedir?

DEĞERLENDİRELİM

Sahabeden üç kişilik bir grup Peygamberimizin (s.a.v.) evine gelir. Hz. Peygambe-rin yaptığı ibadetlerle ilgili hanımına sorular sorar. Peygamberimizin hanımı da kendilerine onun ibadet tarzını anlatır. Onlar da, “Biz nerede, Peygamberimiz nerede? Onun geçmiş ve gelecek bütün günahları affedildi.” derler. Aralarından biri, “Ben ömrümün sonuna kadar geceleri namazla geçireceğim.” der. Diğeri, “Ben de ömrümün sonuna kadar oruç tutacağım. Bir gün olsun oruçsuz geçirmeyeceğim.” der. Üçüncüsü de, “Ben de ömrümün sonuna ka-dar kadınlardan uzak kalacağım. Asla evlenmeyeceğim.” der. Bu esnada Resulullah gelir ve şöyle buyurur: “Şöyle şöyle söyleyen sizler misiniz? Allah’a andolsun ki ben Allah’a karşı gelmekten en çok korkanınızım. Böyleyken ben bazen oruç tutar bazen tutmam. Geceleri namaz da kılar uyku da uyurum. Kadınlarla da evlenirim. Benim sünnetim budur. Artık kim sünnetimden yüz çevirirse benden değildir.”

Buharî, Nikah, 1.

Yukarıdaki hadisi ibadet hususunda ölçülü olmak açısından değerlendiriniz.

D

176

7. ÜNİTE

Dinimiz çalışmayı teşvik eder. Çünkü insan için en zor şey, başkalarına muhtaç olmak ve el açmaktır. Bir kimse aldığı zekât ile ihtiyaçlarını karşılar, başkalarına yük olmaktan kurtulur. Başkala-rından aldığı yardım kişinin çalışma azmini de artırır. Böylece kişi, tekrar muhtaç duruma düşmemek için çaba harcar. Çalışıp üretmeye, kazanç elde etmeye yönelir.

Kasas suresinin 77. ayetinde ise “Allah’ın sana verdiğinden (onun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu iste ama dünyadan da nasibini unutma…” buyrularak dünya hayatının da ihmal edilmemesi gerektiğine dikkat çekilmiştir. Çünkü ahiretteki mutluluk, dünyadaki yaşayışa bağlıdır.

Kur’an-ı Kerim’de bize örnek gösterilen tüm peygamberler birer meslek sahibiydiler. Onlar, kimseye muhtaç olmadan, kendi el emekleri ile ka-zanarak geçinmişlerdir. Hz. İdris terzilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. İsa marangozluk yapmıştır. Peygam-berimiz de ticaretle uğraşmış ve arkadaşlarına da çalışmayı tavsiye etmiştir. “Hiç kimse kendi elinin emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir yemek yememiştir.”1 buyurarak çalışıp kazanmanın öne-mini vurgulamıştır.

Allah tüm canlıların rızkını verir. Fakat Allah, çalışmadan kazanmayı ve üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Emeğe dayanmayan haksız kazançları haram olarak niteler. Dinimiz, el açıp dilen-meyi, çaba ve gayret göstermeden başkalarından rızık beklemeyi uygun görmez. İnsan, çalışmalı ve rızkını helal yoldan temin etmelidir. Hayatını başkalarına muhtaç olmadan sürdürmeye ça-lışmalıdır. İsraf etmeden nimetlerden fayda-lanmalıdır. Ayrıca kazancını Allah’ın uygun gördüğü yerlerde harcamalıdır. Yoksulları, kimsesizleri koruyup gözeterek onlara yar-dım etmelidir.

1 Buharî, Büyû’, 15.

Kim kazanmazsa bu dünyada bir ekmek parasıDüşmanın maskarası, dostunun yüz karası.

Mehmet Âkif ERSOY

DEĞERLENDİRELİM

Allah’a yemin olsun ki sizden birinizin eline ipini alıp sırtında odun taşıması, birisine varıp dilenmesinden çok daha iyidir. Dilendiği kimse ya verir ya vermez.”

Buharî, Zekât, 50.

Hadiste anlatılmak isteneni çalışma ve helal kazancın önemi açısından değerlendiriniz.

D

177


3. İslam ve Çevre Bilinci

Çevre denildiğinde, insanın içinde yaşadığı ortam akla gelmektedir. Evimiz, okulumuz, sokaklar, bahçeler, parklar, nehirler, denizler, ormanlar ve soluduğumuz hava çevremizi oluşturur. İslam, insan ve onun doğal çevresinin korunmasını istemiş, çevreye zarar verici davranışlardan uzak durulmasını öğütlemiştir. Bununla ilgili olarak Allah Kur’an-ı Kerim’de çeşitli ayetlerde insanların doğayı iyi ve doğru olarak kullanmalarını öğütlemiştir. Bu durum bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Göğü Allah yükseltti ve dengeyi o koydu. Sakın dengeyi bozmayın.”1

Peygamberimiz de yolların ve gölgeliklerin kirletilmesini yasaklamışır. Bir hadiste Peygam-berimiz, “Elinizde bir ağaç fidanı olsa kıyamet kopacağını bilseniz bile, eğer onu dikecek vakti-niz varsa mutlaka dikin.”2 diyerek çevrenin yeşillendirilmesine ve ağaç dikmenin önemine dikkat çekmiştir. Kendi döneminde de Medine şehrinin bir bölümünü sit alanı ilan ederek koruma altına almıştır.3 Diğer bir hadisinde de çevrenin güzelleştirilmesine ve korunmasına katkıda bulunanlara şu müjdeyi vermiştir: “Bir kimse bir ağaç dikse, o ağaç meyve verdikçe sevabı ağaç dikene yazılır.”4

Günümüzde çevre kirliliği önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Denizlerin kirletil-mesinden ormanların yok olmasına, sanayi atıklarından çöplere, hava kirliliğinden gürültü kirliliğine kadar bir dizi çevre sorunuyla mücadele etmemiz gerekmektedir. Önlem almadığımız takdirde geri dönüşü olmayan çok büyük felaketlerin yaşanması kaçınılmazdır.

Çevrenin korunması, bizlerin olduğu kadar gelecek kuşakların yaşamlarını sürdürebilmeleri için de önemlidir. Bu nedenle yalnızca kendimizi ve bireysel çıkarlarımızı değil, gelecek kuşakları ve diğer canlıları da düşünmemiz gerekmektedir.

Çevreyi korumak aynı zamanda toplumsal bir görevdir. Çünkü insanlar, içinde yaşadıkları çevreyi başkaları ile paylaşırlar. Ortaklaşa kullanılan çevreyi kirletmek, diğer insanlara haksızlık olur. Bu nedenle insanlar, çevreyi nasıl bulmak istiyorlarsa o şekilde bırakmalıdırlar. Sağlıklı bir ortamda insanca yaşamanın herkesin en doğal hakkı olduğu bilinmelidir. Çevreye karşı duyarsız olmanın ileride bizi ve diğer insanları olumsuz etkileyeceğini unutmamalıyız.

1 Rahmân suresi, 7, 8. ayetler.2 Buharî, el-Edebü’l-Müfred, s. 1379.3 Mehmet Bayraktar, İslam ve Ekoloji, s. 15.4 Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 5, s. 415.

TARTIŞALIM

“İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu ki; Allah yaptıklarının bir kısmını onlara tattırsın. Belki de tuttukları kötü yoldan dönerler.”

Rûm suresi, 41. ayet.

Bu ayeti dikkate alarak insanın çevreyi koruma konusundaki sorumluluklarını tartışınız.

Allah’ın doğada koy-duğu dengenin bozulma-sı ne gibi sorunlar ortaya çıkarır?

178

7. ÜNİTE

Çevreyi korumak her insanın görevidir. Bizler de hava, su ve toprağı ile bir bütün olan çevre-mizi korumakla sorumluyuz. Allah’ın evrende kurduğu dengeyi bozucu davranışlardan uzak durma-lıyız. Başkalarını da bu konuda uyarmalıyız. Bütün bunlar, sağlıklı ve mutlu yaşamın gereklerinden-dir. Çünkü sağlıklı ve temiz bir çevre, insanı ruhen ve bedenen sağlıklı kılar. Pis ve kirli bir ortam ise tam tersine insanın ruhunu sıkar ve çeşitli hastalıklara sebep olur. Ayrıca temiz bir çevrenin o toplumun uygarlık düzeyinin göstergesi olduğu da unutulmamalıdır.

4. İslam ve Sanat

Allah, bütün varlıkları ölçü ve ahenk içinde yaratmıştır. Dünyamız dışında evrende milyonlar-ca gök cismi bulunmaktadır. Bunların kendi yö-rüngelerindeki hareketlerinde, şaşmaz bir işleyiş ve hassas bir ölçü vardır. Kur’an-ı Kerim’de konu ile ilgili olarak şöyle buyrulmaktadır: “Güneş ve Ay bir hesaba göredir.”1

Allah her şeyi en güzel şekilde yaratmıştır. Kâinatta var olan renk, şekil, çizgi ve seslerin bir-birileri ile olan uyumu güzellik kavramıyla ilgilidir. Ayrıca, Allah insanın bakışını bilinçli bir şekilde kâinata yönlendirmesini ve var olan güzellikleri görmesini de istemektedir. Bu durum bir ayette şöy-le ifade edilmektedir: “O, yedi kat göğü, birbiri üzerine yarattı. Rahmân’ın yaratmasında bir aykırılık, uygunsuzluk göremezsin. Gözünü döndür de bak, bir bozukluk görüyor musun?”2 Çünkü Allah’ın bizzat kendisi en büyük sanatkârdır. Mutlak güzel odur. Evren ve içindeki varlıklar onun şekil vermesi, renklendirmesi, ölçü ve biçimlendirmesiyle güzellik kazanmışlardır. Kur’an-ı Kerim’de konu ile ilgili şöyle buyrulmaktadır: “…İşte bu, her şeyi mükemmel yapan Allah’ın sanatıdır…”3

Allah, mükemmel olarak yarattığı kâinatı kavraması için insana, iyiyi kötüden, doğruyu yan-lıştan, faydalıyı zararlıdan ve adaleti zulümden ayırt edebilecek yetenek vermiştir. İnsan kendine has bu duygu ve yetenek sayesinde güzelliğe olan ilgisini estetik kavramıyla ifade eder.

İnsan yaratılış olarak güzeldir ve fıtratı gereği güzelliğe tutkundur. Güzeli düşünmek ve güzel-ce bakmak insan hayatına anlam katar. Güzeli aramak onu heyecanlandırır. Güzele ulaşmakla mutlu olur. Bu nedenle insanoğlunun güzelliklerin farkına varması ve bu nimetleri kendisine verene şükret-mesi istenmiştir. Çünkü insan aklı, hayal dünyası ve algılarıyla farklı donanımlara sahiptir.

1 Rahmân suresi, 5. ayet.2 Mülk suresi, 3. ayet.3 Neml suresi, 88. ayet.

“Allah güzeldir, güzelliği sever…”

Müslim, İman, 147.

Yukarıdaki hadisi estetiğin önemi açısından değerlendiriniz.

BEYİN FIRTINASI YAPALIM

Çevrenizde gözlemlediğiniz çevre kirliliğinin nedenleri ve çözüm önerileri konulu bir beyin fırtınası yapınız.

opl

179


Güzeli arama çabası ve ondan ilham alma düşüncesi, insanoğlunun çeşitli sanat eserleri ortaya koymasına vesile olmuştur. Bu arayış her dönemde kendini göstermiştir. İslam dini çok geniş bir coğrafyaya yayıldıktan sonra daha büyük ve farklı mimari özelliklere sahip camiler ve bunlara bitişik medrese, hamam, aşevleri yapılmıştır. Örneğin, Osmanlılar, bu alanda büyük ve kalıcı mimari eserler ortaya koymuşlardır.

Müslümanlar inandıkları değerleri her zaman çeşitli yollarla yaşatmaya çalışmışlardır. Hem davranışlarıyla hem de ortaya koyukları eserlerle İslam dininin güzelliklerini sunmaya gayret et-mişlerdir. Bu gayretlerin neticesi olarak İslam’ın sanat anlayışını yansıtan pek çok sanat eseri ortaya koymuşlardır.

Medeniyet ve kültürümüzün yapı taşları olan çok sayıdaki mimari eser İslam düşüncesin-den hareketle ortaya çıkmıştır. Örneğin, cami yapımının sevap olması ve cemaatle namaz kılmanın değeri, cami ve mescitlerin yapımını sağlamıştır. İlim öğrenmeyi teşvik eden, öğrencilere yardımı öğütleyen ayet ve hadisler, medreselerin ve külliyelerin yapılmasında etkili olmuştur. İslam’ın beden ve çevre temizliğine verdiği önemle birlikte abdest alma ihtiyacı hamamların, sebil, çeşme ve şadır-vanların inşa edilmesini sağlamıştır. Sanat abidesi olan bu mimari eserler İstanbul başta olmak üzere Anadolu’nun diğer şehirleri, Balkanlar, Kuzey Afrika ve Orta Doğu topraklarında boy göstermiş ve bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Mimari eserlerimizdeki mükemmel ölçü, uyum, sanat, estetik, ustalık ve işçiliğin en seçkin örnekleri görenleri daima derinden etkilemiştir.

İslam sanatının önemli örneklerin-den birisi Hat’tır. Hat sanatı, resimle yo-rumlama yerine harflerle soyut anlatımı ifade eder. İslam sanatçıları bu anlatımı kendi inançlarına uygun görmüş ve kolay-ca benimsemişlerdir. İslam’ın estetik anla-yışının en güzel yansımalarını güzel yazı (hat) olarak duvarlarda, yaldızlanıp süslen-miş ve kitaplara nakşedilmiş olarak çeşit-li yazılı eserlerde görebiliriz. Geleneksel sanatlarımızın en önemlilerinden biri olan hat sanatında zirve sayılabilecek sanatçı-lar yetişmiştir. İslam dünyasında, “Kur’an Mekke’de nazil oldu, Mısır’da okundu, İstanbul’da yazıldı.” sözü meşhurdur. İstanbul ve diğer şehir-lerimizde, hem Kur’an’ı güzel okuyan ünlü hafızlar hem de yazan meşhur hattatlar yetişmiştir.

Tezhip ve minyatür de Müslüman sanatçıların elinde doğmuş ve gelişmiş süsleme sanatların-dandır. Tezhip, süslemek demektir. Bezeme sanatının kâğıt üzerindeki uygulamasıdır. Çizilen motif ve desenler altın tozu ve doğal boyalar kullanılarak renklendirilir. Sabır, incelik ve yetenek gerekti-ren, usta ve öğrenci ilişkisiyle aktarılıp öğretilen geleneksel sanatlarımızdandır. Kur’an-ı Kerim’in dış kapağı üzerinde ve ilk sayfalarında, sure başlarında ve cüz işaretlerinde tezhip örneklerini göre-biliriz.

Ulu Cami/Bursa

180

7. ÜNİTE

5. İslam ve Bilim

Akıl ve irade sahibi her insan; bu dünya-ya geliş amacının ne olduğu, evrenin nasıl işle-diği, ölümün bir son olup olmadığı gibi soruları zaman zaman kendisine sorar. İlk çağlardan bu yana benzer sorularla bir yanda yaratılışını, di-ğer yanda ise evrende olup bitenleri anlamaya çalışan insanın karşısına iki önemli kaynak çı-kar: Din ve bilim. Din vahyin yol göstermesiyle insanın neleri niçin yapacağı konusunda açıklamalar yapar. Bilim ise insanın nasıl yapacağını akıl, deney ve gözlem metodunu kullanarak neticeye ulaş-tırır.

Evrende olup bitenleri açıklamaya yönelik insani bir çaba olarak karşımıza çıkan bilimin ge-lişip yaygınlaşmasında din önemli bir role sahiptir. Çünkü dine göre aklı kullanarak bilgiye ulaşmak dinî bir görevdir. Merak ve soru sorarak bilime yön veren insan, bu sayede Allah’ın yüceliğini daha kolay kavrar. Yüce Allah insanı öğrenmeye teşvik ederek şöyle buyurmuştur: “…Eğer bilmiyorsa-nız bilenlere sorun.”1

Bilim adamları, bilimsel çalış-maların insan ürünü olduğunu bilirler. Yaptıkları çalışmaların sonuçlarının değişebileceğinin bilincinde olurlar. Bilim adamları, başka araştırmacıların görüşlerinden de istifade edip kendi eksikliklerini gidererek yanlışlıklarını düzeltirler. Böylece ulaşılan bilginin daima geliştirilmesi öngörülür.

İnsanın doğuştan gelen özellik-lerden biri olan hayatı anlamlandırma çabası din ve bilim sayesinde cevap bu-

lur. Din sayesinde kendisini ve çevresini tanıyan insan, kâinatta bulunan her şeyin Allah tarafından yaratıldığını daha iyi anlar. Başta düşünme yoluyla Allah’ın kendisine verdiği üstün yetenekler sa-yesinde de doğada hazır olarak bulunanlardan yararlanarak olaylar arasında sebep sonuç ilişkilerini kurar. Böylece bilim ve teknolojiyi üretir.

1 Enbiyâ suresi, 7. ayet.

İslam Bilim ve Teknoloji Müzesi’nden bir eser

PANO HAZIRLAYALIM

Çevrenizde bulunan cami, çeşme, köprü gibi sanat eserlerini tanıtan yazılı ve görsel materyaller bularak pano oluşturunuz.

“…Kulları içinden ancak âlimler Allah’a gereği gibi saygı duyarlar…”

Fâtır suresi, 28.ayet.

Yukarıdaki ayeti bilginin önemi açısından değerlendiriniz.

181


İnsan, bilim sayesinde cehaleti yener ve bilimsel yöntemlerle ürettiği bilgiler doğrultusunda doğru düşünmeye katkı sağlar. Din ise insan aklının ve bilimin ulaşamayacağı fizik ötesi (metafizik) alanları aydınlatır. Örneğin, bilim bize Allah’ın varlığı ile ilgili deliller sunabilir; ancak Allah hakkın-da kesin bilgiler veremez. Oysa insan, varlığına inandığı Allah hakkında bazı bilgilere sahip olmak ister. İşte din insana Allah, ölümden sonraki hayat ve diğer konularla ilgili bilgiler verir.

İslam dini ve bilim insana değer vererek insanın mutluluğunu amaç edinir. Kendisini ve yaratı-cısını tanıyan insan, sürekli yararlı işler yaparak hem Allah’ın rızasını kazanır hem de çalışarak diğer insanların mutluluğuna katkı sağlar. Bu çalışma sonucu insanlardaki bilgi birikimi sürekli gelişir ve yeni buluşlarla her geçen gün daha rahat bir yaşam ortamı oluşur. Temel hedefin insanlığın yararına olması şartıyla yapılan tüm yararlı işler, dinimiz tarafından sevap olarak değerlendirilir.

İslam dininde doğru bilgiye akıl, vahiy ve duyularla ulaşılır. İnsan aklıyla düşünür; iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırabilir. Bu neden-le evrensel bir din olan İslam, koyduğu evrensel kurallar çerçevesinde, insanların akıllarını kulla-narak her dönemde ortaya çıkabilecek sorunlara çözümler üretebileceğini belirtir.

Kur’an-ı Kerim’de pek çok ayette aklın kullanılmasına vurgu yapılmıştır. Genelde ayet sonla-rında yer alan, “Akıl etmez misiniz?”, “İbret almaz mısınız?”, “Düşünmez misiniz?” ifadeleri bu duruma işaret etmektedir. Bu ayetlerin birinde insanın gözlem yaparak aklını doğru bir şekilde kul-lanması istenmiştir. “İnsanlar devenin nasıl yaratıldığına, göğün nasıl yükseltildiğine, dağların nasıl dikildiğine, yeryüzünün nasıl yayıldığına bakmazlar mı?”1

İslam insanın aklını kullanarak gerçek ve doğru bilgiye ulaşabileceğini kabul eder. İnsanın özgür bir şekilde düşünmesini isteyen Kur’an-ı Kerim aklın önündeki engelleri kaldırır. Akıl aynı zamanda vahyi anlamaya da yardımcı olur. Yani ilahî içerikli hakikatler de yine aklın yardımıyla kavranabilir.

1 Gâşiye suresi, 17-20. ayetler.

PAYLAŞALIM

“Dünyayı isteyen ilme sarılsın, ahireti isteyen ilme sarılsın, hem dünyayı hem ahi-reti isteyen yine ilme sarılsın.”

Tirmizî, İlim, 3.

Sizce dünyayı ve ahireti kazanmak için ilim öğremek niçin önemlidir? Düşünceleri-nizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

YAZALIM

“Bilim aklın meyvesidir.” sözünden anladıklarınızı yazınız.

182

7. ÜNİTE

6. Temel İslam Bilimleri

İslam dininin temel kaynağı Kur’an ve buna bağlı olarak Peygamberimizin sünnetidir. Bu kay-naklar inanç, ibadet, ahlak ve sosyal hayatla ilgili bilgiler yer alır. Temel kaynaklardan bu bilgileri elde etme çabası sonunda tefsir, kelam, hadis, fıkıh, tasavvuf, kıraat ve tecvit gibi ilim dalları doğ-muştur. Ayrıca Peygamberimizden günümüze kadar olan süreçte yaşanan olaylar İslam tarihi ilmini doğurmuştur. Bu tarihî süreç içinde yaşanan düşünce akımları ise “mezhepler tarihi” ilmini ortaya çıkarmıştır. Bütün bu ilim dalları “Temel İslam Bilimleri” olarak isimlendirilir.

Kelam ilmi, Allah’ın varlığını, birliğini, İslam dininin inanç esaslarını ayetler ışığında akli delillerle açıklamayı amaç edinen ilim dalıdır. Bu durumda kelamın öncelikli konusu tevhit inancıdır. Ayrıca ahiret ve nübüvvet inancı da kelam ilminin önemli konuları arasında yer alır.

Kelam ilmi, insanların İslam dinini doğru bir şekilde anlayabilmesi açısından önem taşımakta-

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ

KELAM

İSLAM TARİHİ

TEFSİR

HADİS

FIKIH

TASAVVUF

MEZHEPLER TARİHİ

KIRAAT TECVİT

DEĞERLENDİRELİM

Hz. Muhammed insan yaşamını kolaylaştırıcı yeni ve güzel şeyleri ortaya koymayı teşvik ederdi. Sevgili Peygamberimiz, faydalı icat ve teknolojik buluşlar kim tarafından bulunursa bulunsun sahip çıkılıp Müslümanların hizmetinde kullanılmasını tavsiye etmiştir. Bir gün bir arkadaşı, Şam’daki Hristiyanlardan aldığı içi zeytinyağı dolu bir kandili getirip mescide asar. O zamana kadar Müslümanlar Medine’de böyle bir kandil henüz görmemişlerdir. Mescide gelen sahabelerin bir kısmı, bunun Şam’daki Hristiyanlardan alındığını öğrenince, “Müslümanların mescidine Hristiyanların yaptığı kandili mi asıyorsun? Resulullah gelince sana kızar.” diyerek tepki gösterirler. Az sonra Hz. Peygamber gelip kandili görünce, “Bunu kim getirdi?” diye sorar. Oradakiler getireni göstererek, “Şam’da Hristiyanlardan alıp getirmiş.” derler. Bunun üzerine Sevgili Peygamberimiz kandili getiren sahabeye tebessümle bakarak şöyle dua eder: “Sen bizim mescidimizi aydınlattın, Allah da senin kabrini aydınlatsın!” Sonra da şöyle devam eder: “İnsanlığa faydalı olan şeyler, müminin kaybettiği malı gibidir. Nerede ve kimde bulursa bulsun hemen sahip çıkarak Müslümanların istifadesine sunmalıdır.”

İbn Hacer, el-İsabe, C 2, s. 18.Peygamberimizin yukarıdaki rivayette geçen tutumunu onun bilim ve teknolojiye

verdiği değer açısından değerlendiriniz.

D

183


dır. Çünkü kelam ilmi bilinçli bir şekilde iman etmenin yollarını gösterir. Kelam ilminde meşhur olan ilim adamlarından bazıları şunlardır: Maturidi, Eş’ari, Bakillani, Nesefi ve İzmirli İsmail Hakkı.

İslam Tarihi, Kur’an-ı Kerim’in gönderildiği dönemden, içinde yaşadığımız zamana kadar olan dönemi inceleyen bilim dalıdır. Müslüman milletlerin toplumsal, ekonomik, askerî tarihinin yanı sıra tarihte oluşturdukları medeniyet ve kurumlarını araştırıp incelemektedir.

Tarih alanında meşhur bazı ilim adamları İbn-i İshak, İbn-i Hişam, Taberî, Mesudî, İbn-i Hal-dun, Naima ve Cevdet Paşa’dır.

Tefsir, Kur’an ayetlerini ilmî bir şekilde, indikleri zaman, mekân ve olayı da göz önünde bu-lundurarak açıklayan ve yorumlayan bilim dalıdır. Kur’an-ı Kerim’i açıklayan ve yorumlayan kişiye müfessir denir.

Kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’in bir dile tercüme edilmesi; onun herkes tarafından kolayca anlaşılması ve yaşanır hâle gelebilmesi için tek başına yeterli değildir. Kur’an’daki ayet-lerin ne zaman ve nasıl bir ortamda, hangi olay üzerine indiğinin bilinmesi de son derece önem-lidir. Tefsir, ayetlerin iniş sebeplerini belirtir ve ayetleri kapsamlı bir şekilde açıklar.

Kur’an’ı ilk açıklayan ve yorumlayan Hz. Peygamberdir. Zaman içinde birçok tefsir yapılmış-tır. Bazı meşhur müfessirler şunlardır: Taberî, Zemahşerî, Fahruddin Razî, Ebussuud, İsmail Hakkı Bursevî, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır.

Hadis, Peygamberimizin söylediği sözleri, tutum, davranış ve değerlendirmelerini konu edi-nen bilimin adıdır. Hadis alanında yazılmış olan ve İslam âleminde “Kütüb-i Sitte” diye adlandırılan altı kitap ve müellifleri şunlardır: Sahih, Buharî; Sahih, Müslim; Sünen, Ebu Davut; Sünen, Nesai; Sünen, İbn Mace; Sünen, Tirmizî.

Fıkıh, sözlükte bir şeyi derinlemesine kavramak anlamındadır. Terim olarak ise Kur’an-ı Ke-rim ve hadise dayanarak ibadetler ve insanlar arası ilişkilerde uyulması gereken hükümleri ortaya koyan bilim dalıdır. Fıkıh, ortaya çıkışından zamanımıza kadar ilmihâl, hukuk, metodoloji, siyaset, ekonomi gibi birçok alanla ilgilenmiştir. Ayrıca doğuşundan gelişmesine, kurumsallaşıp çeşitli ekol-lere ayrılmasına kadar pek çok dönem ve aşama geçirmiştir.

Fıkıh ilminde otorite olmuş bazı isimler arasında Caferi Sadık, Ebu Hanife, Malik b. Enes, Şafii, Ahmed b. Hanbel, Serahsî, Ebussuud Efendi’yi sayabiliriz.

YAZALIM

Bildiğiniz tefsir kitaplarının isimle-rini yazınız.

Hak Dini Kur’an Dili• .....................................• .....................................• .....................................•

B

İNCELEYELİM

Kütüb-i Sitte içerisinde yer alan hadis kitaplarından birini sınıfa getirerek öğret-meninizle beraber inceleyiniz.

İ

184

7. ÜNİTE

Tasavvuf, İbn-i Haldun tarafından, “Allah’a yönelme, dünyalık olan ve halkın ilgi gösterdiği şeylerden uzak durma…” şeklinde tanımlanmıştır. Böylece Müslüman kişinin yaşadığı ruhi tecrübe-leri, tasavvuf ekollerinin ve tarikatların ortaya çıkış, teşkilatlanma ve oluşum sürecini konu edinen bilim dalıdır. Bazı mutasavvıflar şunlardır: Muhiddin Arabi, Yunus Emre, Mevlâna, Hacı Bektaş Veli, Ahmet Yesevî.

Mezhepler Tarihi, İslam tarihinde dinin farklı anlayışlarının sebeplerini araştıran bilim dalı-dır. Fırka kavramı ile ifade edilen siyasi ve itikadi mezheplerle farklı metotlara sahip İslam düşünce ekollerini araştırır. Mezhepler Tarihi, tarihî süreç içerisinde dinin farklı anlayışlarını konu edinerek mezheplerin nasıl ortaya çıktığını ve temel dinamiklerinin neler olduğunu ele alır. İnsan düşünce-sinin ürünü olan farklı anlayış biçimlerini, bunların kurumlaşmasını ve toplumsal hayata etkilerini inceler. Mezhep tarihçilerinden meşhur olanları Şehristanî ve İbn Hazm’dır.

Tecvit, Kur’an-ı Kerim’in en güzel ve en doğru şekilde okunmasını konu edinen bir ilimdir. Bu alanın en meşhur kitabı Karabaş (Kurrabaş) tecvitidir. Kıraat ise ayetlerin değişik rivayet ve anlayışlara göre ne şekilde okunacağını bildiren bir ilimdir. Kıraat ilminin amacı, kıraat imamların-

PAYLAŞALIM

Yunus Emre, dünyanın geçici olduğunu, arzu ve heveslere bağlanıp kalınmaması gerektiğini şu şekilde ifade eder:

“Bu dünyaya kanmayalım, fanidir aldanmayalım.Bir iken ayrılmayalım, gel dosta gidelim gönül,Biz bu cihandan göçelim, ol dost iline uçalım.Arzu hevadan geçelim gel dosta gidelim gönül.”Yukarıdaki dörtlükten anladıklarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

SIRALAYALIM

Bildiğiniz ilmihal kitaplarını yazarlarının isimleri ile birlikte yazınız.Büyük İslam İlmihâli, Ömer Nasuhi Bilmen• ..............................................................................................• ..............................................................................................• ..............................................................................................•

Yunus Emre Mevlâna Hacı Bektaş Veli Ahmet Yesevî

185


dan her birinin okuyuşunu bilmek, okunuşa yönelik farklılıkları elde etme alışkanlığı kazanmaktır. Meşhur kıraat imamlarından bazıları Asım, Hamza ve Kisaî’dir.

7. Meşhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katkıları

İslam’ın ilme verdiği önemin farkında olan Müslüman düşünür ve bilim adamları, din bilimle-rinin yanı sıra sosyal, matematik, fen bilimleri gibi pek çok ilim dalında önemli çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalarla Müslüman bilim adamlarının ortaya çıkardığı birçok görüş, teori ve buluşun çoğu bugün hâlâ geçerliliğini ve doğruluğunu korumaktadır. Ör-neğin; tanınmış bir Türk coğrafyacısı olan Belhî’nin çalışmaları ile bilimsel coğrafyanın temeli atılmıştır. Daha sonraki dönemlerde Pirî Reis, Seydi Ali Reis, Uluğ Bey, Katip Çelebi gibi âlimler kalıcı eserler meydana getirerek coğrafya biliminin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.

Zaman ve mekâna bağlı bazı ibadetlerin sağ-lıklı bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak mak-sadıyla Kur’an-ı Kerim’de evren ile ilgili ayetlerden de ilham alan Müslümanlar, değişik yerlerde rasatha-neler kurarak önemli çalışmalar yapmışlardır. Battanî, dünyanın ekvatora eğimini doğru bir şekilde belirlemiş, Güneş ve Ay tutulması ile ilgili eserler yazmıştır. Harezmî, astronomi cetvelleri ile atlaslar

MEŞHUR MÜSLÜMAN BİLGİNLER VE BİLİME KATKILARI

KİMYA

Cabir b. HayyanEbu Bekir er-Razi

MATEMATİK

HarezmiKerhî

Ebu’l-VefaÖmer Hayyam

TIP VE ECZACILIK

Ebu Bekir er-RaziEbu’l-Kasım ez-Zah-

ravîİbn-i Sina

Birûnîİbnu’n-Nefs

ASTRONOMİ

Nasreddin TûsîUluğ BeyFerganiBattani

İbnü’l-HeysemNeyriz

Ali Kuşçu

TARİH VECOĞRAFYAİbn-i İshakİbn-i Hişam

VakidîYakut el-Hamevî

Seydi Ali ReisKatip ÇelebiEvliya Çelebi

BOTANİKDineverî

İbnu’l-Baytar

ZOOLOJİ

CahizDemirî

FİZİK

KindiNeyrizî

İbnü’l-HeysemBirûnî

Pirî Reis haritası

186

7. ÜNİTE

hazırlamış, aslında devlet başkanı olan Uluğ Bey Semerkant’ta rasathane kurarak ansiklopedik eser-ler yazmış ve Ali Kuşçu gibi büyük bir astronomi bilginini yetiştirmiştir. Batılı bilim adamlarından Aristotales (Aristo), Porphyoros (Porfiryos), Descartes (Dekart), Bacon (Beykın) matematik ve man-tık ilimlerinde ünlü şahsiyetlerdir.

Müslümanların en çok ilgi duy-dukları bilim dallarından biri de tıp bi-limidir. Peygamberimizin tıp bilimi ile ilgili söz ve uygulamaları hadis kitap-larında, “Tıbb-ı Nebevî” başlığı altında veya müstakil eserler olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Tıp alanında Ebu Bekir Razi, İbnü’n Nefs ve İbn-i Sina gibi bilim adamları önemli çalışmalar yapmışlardır. Bunlardan İbni Sina’nın “Kitabü’ş-Şifa” ve “el-Kanun fi’t-Tıb” adlı eserleri asırlarca Avrupa’da tıp okullarında ders kitabı olarak okutulmuştur.

Fizik kuralları ile ilgili çok sayıda çalışmalar yapan Müs-lüman bilim adamları bunun sonucunda değişik maddelerin özgül ağırlıklarını bulmuşlardır. Başta saat olmak üzere pek çok ma-kineyi icat ve imal etmişlerdir. Atmosfer tabakasının kalınlığını doğru bir şekilde hesap etmişler; ışık, ses, yer çekimi vb. konular-da önemli eserler yazmışlardır. İbnü’l-Heysem, Birunî ve Kindî fizik alanında isim yapmış önemli bilim adamlarındandır. Batılı bilim adamlarından Galileo (Galile), Newton (Nivton), Pascal (Paskal) fizik iliminde ünlü şahsiyetlerdir.

Bugünkü logaritmayı sistemleştiren ve ilk defa sıfırlı on-dalık sayıyı bulan Harezmi, matematik alanında çok önemli bir isimdir. Ayrıca Ali Kuşçu, Tûsî, Hızır Bey, Kerhî, Muhammed bin Ahmed gibi bilim adamları bugün dünyada kullanılan pek çok matematik işlemlerini de ortaya çıkarmışlardır.

Müslüman bilginler Kimya alanına da ilgi duymuşlardır. Zekeriya Râzî, Câbir b. Hayyan ve İbnü’l-Heysem gibi bilim adamları pek çok kimyevi maddeyi keşfederek insanlığın yara-rına sunmuşlardır.

Müslüman bilim adamları, hayvanları inceleyen zooloji ve bitkileri inceleyen botanik bilim dalları ile ilgili olarak değişik eserler yazmışlardır. Bu alanda ün yapmış kişiler arasında Abdul-lah b. Baytar, Ebu Zekeriya ve Dâmiri’yi gösterebiliriz.

Astronomik yükseklikleri ölçmek için kullanılan alet

Usturlapİstanbul Gülhane’de İslam Bilim ve

Teknoloji Müzesi

NOT EDELİMProf. Dr. Fuat Sezgin’inin maketler hâ-

linde hazırladığı Müslüman bilginlerin icat ve buluşları, İstanbul Gülhane’de “İslam Bilim ve Teknoloji Müzesi”nde sergilenmektedir.

lin

187


İNCELEYELİMAşağıdaki tabloyu inceleyerek düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

BAZI BİLGİNLER VE BULUŞLARI

Nasreddin Tusî (öl. 1274) Rasathane (Gözlemevi) kurmuştur.Uluğ Bey (öl. 1449) Rasathane kurmuştur.Battânî (öl. 918) Yıldızlarla ilgili ölçümleri (zic) geliştirmiştir.Ali Kuşçu (öl. 1474) Uluğ Bey’in “Zic” adlı eserine şerh yazmıştır.Kerhî (öl. 1029) “Pascal üçgeni”ni ilk defa bulan kimsedir.

Ebu’l-Vefa (öl. 998) Trigonometredeki tanjant, cotanjant, sinus ve cosinü-sü bilime kazandırmıştır.

Muhammed ibn-i Musa Harezmi (780-850)Matematikte cebir konularını ele alan ve sıfırı ilk keşfeden bilgindir. “Cebr ve’l-Mukabele” adlı eseri yazmıştır.

Dineverî (öl. 895) “Kitabu’n-Nebât” (Bitkiler Kitabı)ı yazmıştır.Ebu Bekir er-Razi Yazdığı “el-Hâvî” adlı eseri bir tıp ansiklopedisidir.

Ebu’l-Kasım ez-Zahravî (öl. 1010) Tıp alanında “Kitabu’t-Tasrîf” (Cerrahi) adlı eseri yazmıştır.

İbn-i Sina (öl. 1030) “el-Kanûn fi’t-Tıp” adlı eseri Avrupada uzun yıllar okutulmuştur.

Kindî (öl. 872) Oklidi esas alarak optik üzerine eser yazmıştır.

Birûnî“Kitabu’l-Cevahir” adlı eserinde maden ve mineral-lerin özgül ağırlıklarını ölçmüştür. Ayrıca “Kitabu’s-Saydele” (Eczacılık) adlı eseri de vardır.

İbn-i İshak, İbn-i Hişam ve Vakidî Siyer ve Tarih alanında eserler yazmışlardır.Belazürî, Taberi, İbn-i Haldun, İbn-i Sa’d, Ahmet Cevdet Paşa Tarih alanında meşhur olmuşlardır.

Zekeriyya el-Kazvinî, Yakut el-Hamevî, Kâtip Çelebi, İbn-i Batuta, Evliye Çelebi Coğrafya alanında meşhur olmuşlardır.

İbnü’l-Heysem “Kitabu’l-Menazır” (optik) adlı eseri optik alanında meşhurdur.

Aristoteles Mantığın kurucusuPorphyrios (Porfiryos) İsagoci mantığı

İA

188

7. ÜNİTE


A. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. İslam dini dünya ve ahiret dengesini kurmamızı istemektedir. Bunu gerçekleştirmek için neler yapmalıyız?

2. Çevreyi ve doğal dengeyi korumak için neler yapmalıyız? Örneklerle açıklayınız.

3. Dinimizin helal kazanca verdiği önemi açıklayınız.

4. Aklın bilgi kaynakları açısından yeri ve önemini anlatınız.

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz.

1. Peygamberimizin hadislerinin yer aldığı “Kütüb-i Sitte” adı verilen kitabın yazarları arasın-da aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Serahsî B) Müslim C) Buharî D) Tirmizî E) Nesai

2. Aşağıdaki isimleri verilenlerden hangisi “matematik” alanında çalışmalar yapmıştır?

A) İbn-i İshak B) İbn-i Haldun C) İbn-i Sina D) Pirî Reis E) Ali Kuşçu

3. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden farklı bir ilim dalında çalışma yapmıştır?

A) Ebu Hanife B) Maturidî C) Uluğ Bey D) İmam Malik E) Ahmed b. Hanbel

4. Aşağıdakilerden hangisi İslam dininin sanat anlayışını yansıtan sanat dalları arasında yer almaz?

A) Opera B) Mimari C) Hat D) Tezhip E) Ebru

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanı ile dol-durunuz.

( Mevlana, İbn-i Sina, Kelam )

1. Müslüman ilim adamlarından …………………… “el-Kanun fi’t-Tıp” adlı esrin sahibidir.

2. ………………., Allah’ın varlığını, birliğini, İslam dininin inanç esaslarını ayetler ışığında akli delillerle açıklamayı amaç edinen ilim dalıdır.

189

AAhd-i Atik: Tevrat.amel: Yapılan iş, edim, fiil. Bir kimsenin dinin buyruklarını yerine getirmek için yaptıkları.amel-i salih: İçten davranış, gösterişsiz eylem.Dine göre makbul olan işler.arife günü: Dinî bayramlardan bir önceki gün.aşevi: Yoksullara parasız yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane. Lokanta.ayin: Dinî tören.

Bba’s: Yeniden dirilme, diriltme.batıl inanç: Doğaüstü olaylara, gizli ve akıl dışı güçlere, kehanetlere aşırı derecede bağlı boş inanç.botanik: Bitki bilimi.Budist: Budizm dininden olan kimse.büyü: Tabiat kanunlarına aykırı sonuçlar elde etmek iddiasında olanların başvurdukları gizli işlem ve davranışlara verilen genel ad, efsun, sihir.

C-Çcehennem: İnanılması gereken şeylere inanma-yan ya da inandığı hâlde, inanmayanların haya-tını sürdüren ve günahı affedilmeyen insanların ahiret âleminde cezalandırılacakları yer.çorak: Toprak damlara çekilen, su geçirmeyen killi toprak. Verimli olmayan toprak.

D-E-Fdeyim: Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir.ebedî: Sonsuz, ölümsüz.ebru: Kâğıt süslemeciliğinde kitre, kola vb. yapıştırıcılarla yoğunlaştırılmış su üzerine, neft yağı ile sulandırılmış yağlı boya damlatılarak yapılan ve kâğıda geçirilen süs.ekol: Bir bilim ve sanat kolunda ayrı nitelik ve özellikleri bulunan yöntem veya akım, okul.Esma-i Hüsna: Allah’ın en güzel, en şerefli isimleri.

estetik: Güzelliği ve güzelliğin insan belleğindeki ve duygularındaki etkilerini konu olarak ele alan felsefe kolu.ezelî: Başlangıcı olmayan, öncesiz.fıtrat: İnsanın doğuştan sahip olduğu fiziki özellikler. Yaradılış, hilkat. fıtri: Doğuştan.

Ggazi: Müslümanlıkta düşmanla savaşıp sağ olarak geri dönen kimse.gelenek: Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar, anane. gıybet: Çekiştirme, yerme, kötüleme.görenek: Bir şeyi eskiden beri görüldüğü gibi yapma alışkanlığı, âdet, alışkı.günah: Dinî bakımdan suç sayılan iş veya davranış, vebal.

H-İhafız: Kur’an’ı bütünüyle ezbere bilen kimse.haham: Yahudi din adamı.halife: Hz. Muhammed’in vekili olarak Müslümanların imamlığını ve din koruyuculuğunu yapmakla görevli kimse.havali : Yöre.havari: Hz. İsa’nın öğüt ve inançlarını yayma işiyle görevlendirdiği on iki yardımcısından her biri.hidayet: Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu.hile: Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, desise, entrika. hizp: Kur’an-ı Kerim’in beş sayfalık her bir bölümü.hurafe: Dine sonradan girmiş yanlış, batıl inanç.huşu: Alçak gönüllülük. Tanrı’ya boyun eğme, gönlü korku ve saygı ile dolu olma.hutbe: Cuma ve bayram namazlarında minberde okunan dua ve verilen öğüt.

SÖZLÜK

190

İbranice: Bugün İsrail’de kullanılan Sami dili.iftira: Bir kimseye kasıtlı ve asılsız suç yükleme, kara çalma, bühtan.ihanet: Gerektiğinde yardımda bulunmama, bir kimsenin güvenini yok etme. Evlilikte, sevgide aldatma, sadakatsizlik. Hıyanet, hainlik.ihsan: İyilik etme, iyi davranma, bağışlama, bağışta bulunma. ikrar: Saklamayıp doğruca söyleme, açıkça söyleme. Benimseme, onama, kabul, tasdik.ilham: Tanrı’nın, peygamberlerin yüreğine doldurduğu ilahî âleme özgü duygu ve düşünceler.infak: Nafaka verip bir kimsenin geçimini sağlama.inkâr: Yaptığını, söylediğini, tanık olduğunu saklama, gizleme, yadsıma.inziva: Dış dünyayla bütün bağlarını keserek Allah’la birleşebilmek için insanın kendi içine kapanması. Toplum hayatından kaçıp tek başına yaşama.israf: Gereksiz yere para, zaman, emek vb.ni harcama, savurganlık, tutumsuzluk. Eşyayı çarçur etme.

K-Lkavim: Aralarında töre, dil ve kültür ortaklığı bulunan, boy ve soy bakımından da birbirine bağlı insan topluluğu, budun.kıskançlık: Bir kimse bir üstünlük gösterdiğinde veya sevilen birisinin, başkası ile ilgilendiği kanısına varıldığında takınılan olumsuz tutum.kibir: Kendini beğenme, başkalarından üstün tutma, büyüklenme, benlik.kutsal: Güçlü bir dinî saygı uyandıran veya uyandırması gereken, mukaddes. külfet: Zahmet, sıkıntı, zorluk, zorlu iş.külliye: Bir caminin çevresinde cami ile birlikte kurulmuş medrese, imaret, sebil, kitaplık, hastane vb. yapıların bütünü.lütuf: Önem verilen, sayılan birinden gelen iyilik, yardım, ihsan, inayet, atıfet.

M-Nmahrem: Yakın akrabadan olduğu için nikâh düşmeyen kimse. Başkalarına söylenmeyen, gizli.

mahşer: Kıyamet günü dirilenlerin toplanacakları yer. Büyük kalabalık.materyal: Gereç. Yazılı, sözlü, görüntülü, kaydedilmiş her türlü belge.medrese: İslam ülkelerinde, genellikle İslam dini kurallarına uygun bilimlerin okutulduğu yer. Fakülte.mescit: Genellikle minaresiz, küçük cami.mezhep: Bir dinin görüş, yorum ve anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından her biri.mihrap: Cami, mescit vb. yerlerde Kâbe yönünü gösteren, duvarda bulunan ve imama ayrılmış olan oyuk veya girintili yer.minber: Camilerde hutbe okunan merdivenli, yüksekçe yer.miras: Birine, ölen bir yakınından kalan mal mülk, para veya servet. Bir neslin kendinden sonra gelen nesle bıraktığı şey.mucize: Peygamberlerin kendilerine inanmayan insanlara peygamberliklerini ispat etmek amacıyla Allah’ın iznine bağlı olarak gösterdikleri olağanüstü olaylar, hâller. İnsanları hayran bırakan, tabiatüstü sayılan olay.muhkem: Sağlam, anlamı açık, yoruma gerek olmayan, okunduğunda manası hemen anlaşılan.musibet: Ansızın gelen felaket, sıkıntı veren şey.mutasavvıf: Tasavvuf inançlarını benimseyerek kendini Allah’a adamış kimse, sofi.mutmain: İnanmış, gönlü kanmış, emin olan.münafık: Dinî kurallara inanmadığı hâlde inanmış gibi görünen.müşrik: Allah’a ortak koşan kimse.mütevazı: Alçak gönüllü. Gösterişsiz, iddiasız.Nazm-ı Celil: Yüce söz, Kur’an-ı Kerim.nebi: Kendisine kitap indirilmemiş peygamber.

O-Öolağanüstü: Alışılmıştan, benzerlerinden farklı olan; beklenmedik bir zamanda yapılan, önceden tasarlanmamış olan; büyük bir hayranlığa yol açan; harikulade, fevkalade.örf: Yasalarla belirlenmemiş olan, halkın kendiliğinden uyduğu gelenek, âdet.

191

P-Rpanayır: Belli zamanlarda ve genellikle küçük yerleşim birimlerinde kurulan, sergi niteliğini de taşıyan büyük pazar.put: Doğaüstü güç ve etkisi olduğuna inanılan canlı veya cansız nesne.Rahîm: Koruyan, acıyan, merhamet eden Allah.Rahman: Herkese, her canlıya merhamet eden Allah. reenkarnasyon(tenasüh): Ruh göçü. Ruhların bedenden bedene veya insandan başka varlıklara göç etmesi.refref: Hz. Muhammed’in Miraç Gecesi bindiği dört binekten sonuncusu.rivayet: Bir olay, bir haber veya sözü nakletme.

S-Şsahabe: Hz. Muhammed’i görmüş ve onun sohbetinde bulunmuş Müslümanlar, Hz. Muhammed’in arkadaşları.salavat: Hz. Muhammed’e saygı bildirmek için okunan dua.sebil: Karşılık beklemeden hayır için dağıtılan içme suyu. sevap: Hayırlı bir davranış karşısında Allah tarafından verileceğine inanılan ödül.sılayırahim: Anne, baba ve akrabayı ziyaret etme.sinagog: Yahudilerin ibadet etmek için toplandıkları yer, havra.sûr: İsrafil’in kıyamet kopmadan önce ve yeniden dirilişi bildirmek üzere üflediği niteliğini bilmediğimiz alet.şirk: Allah’ın birden çok olduğuna inanma, Allah’a ortak tanıma, eş koşma.

Ttakva: Allah’tan korkma. Dinin yasak ettiği şeylerden sakınıp buyurduklarını yerine getirme.tarikat: Aynı dinin içinde birtakım yorum ve uygulama farklılıklarına dayanan, bazı ilkelerde birbirinden ayrılan, Allah’a ulaşma ve onu tanıma yollarından her biri.tebliğ: İnsanları dine davet etme. Bildirme, haber verme.tecvit: Kur’an’ın doğru okunmasını sağlayan bilim. Kelimelerin söylenişinde, seslerin

çıkışlarına, uzunluk ve kısalıklarına göre okunması. telkin: Bir duyguyu, bir düşünceyi aşılama. Ölmek üzere olan kişinin yanında Allah’ın varlığını ve birliğini, Hz. Muhammed’in peygamberliğini hatırlatmak amacıyla yüksek sesle “kelime-i tevhit” okuma.tesadüf: Yalnız ihtimallere bağlı olduğu düşünülen olayların kesin olmayan, değişebilen sebebi. Rastlantı, rast geliş.tevekkül: Herhangi bir işte elinden geleni yapıp daha sonrasını Allah’a bırakma.tezhip: Yazma kitaplarda, sayfaların yaldız ve boya ile bezenmesi, yaldızlama. Süsleme, bezeme.tilavet: Kur’an’ı güzel ve yüksek sesle, usulünce okuma.tütsü: Dinî törenlerde çevrenin güzel kokmasını sağlamak, büyü veya ilaç yapmak amacıyla yakılan kokulu madde.

Ü-V-Y-Zümmet: Hz. Muhammed’e inanarak, onun yaptıklarını ve söylediklerini uygulayarak, onun ilkeleri etrafında toplanan Müslümanların tümü.vaaz: Cami, mescit vb. yerlerde vaizlerin yaptığı, genellikle öğüt niteliği taşıyan dinî konuşma. Bir kimseye kalbini yumuşatacak, kendisini doğruluğa, iyiliğe götürecek biçimde söz söyleme.vacip: İslam dinine göre yapılması gerekli olan.vaftiz: Hristiyanlıkta yeni doğan çocuğa ilk günahı silmek ve onu Hristiyanlaştırmak amacıyla yapılan kutsal işlem.vasiyet: Bir kimsenin ölümünden sonra yapılmasını istediği şey. yoga: Ruhsal yaşama ve bedene egemen olmayı amaçlayan Hint felsefe sistemi.yörünge: Bir gök cisminin hareketi süresince izlediği yol. Hareketli bir noktanın izlediği veya çizdiği yol, mahrek.zikir: Anma, söyleme, sözünü etme. Bir tarikata bağlı olanların Allah’ın adını art arda söylemesi.zulüm: Güçlü bir insanın yasaya veya vicdana aykırı olarak başkasını uğrattığı kötü durum, kaygı, acımasızlık, haksızlık, cefa.

192

KAYNAKÇA

Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, I-VI, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1996.Ahmed bin Hanbel, Müsned, I-VI, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982.Ateş, Süleyman, Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Yeni Ufuklar Neşriyat, Ankara, 1980.Buharî, Sahih-i Buharî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Feza Gazetecilik, İstanbul, 1995.Cilacı, Osman, Günümüz Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1995.Ebu Davut, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, İz Yayıncılık, İstanbul, 1991.Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, İşaret Yayınları, İstanbul, 2000.Gündüz, Şinasi (Editör) Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları (2. Baskı), İstanbul, 2007.İbn Mace, Sünen, (çev.: Haydar Hatipoğlu), Kahraman Yayınları, İstanbul, 1982.İlmihâl (Heyet), I-II, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.İslam Ansiklopedisi, I-XXXII, (Heyet), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1988-2006. İsmail Raci el-Farukî-Lusi Lamia el-Faruki, İslam Kültür Atlası, (çev.: Mustafa Okan Kibaroğlu- Zerrin Kibaroğlu) (2. Baskı), İnkılap Yayınları, İstanbul, 1997. Karaçam, İsmail, Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri, İFAV Yayınları, İstanbul, 2002.Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001.Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.Malik bin Enes, Muvatta, (çev.: Komisyon), Beyan Yayınları, İstanbul, 1994.Morrisson, Cressy, İlim İman Etmeyi Gerektirir, (hzl.: Nurettin Boyacılar), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1988.Kandemir, M. Yaşar, Meleklere İnanıyorum, Damla Yayınevi, İstanbul, 1999.Müslim, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Nesaî, Sünen, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.Numanoğlu, Cengiz, Şuur (Bütün Şiirleri), Kitap Sarayı, İstanbul, 2006.Onat, Hasan; Osman Aydınlı; M. Mahfuz Söylemez, Temel Dinî Bilgiler Ders Kitabı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 2004.Riyazü’s-Salihin Tercümesi, I-III, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 1991.Sahihi Buharî Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1966.Timurtaş, Faruk Kadri, Yunus Emre Divanı, Babıali Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2006.Tirmizî, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2005.Türker, Ali Sacit ve Diğerleri, Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 11. Sınıf Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2008.Yazıcı, Seyfettin, Temel Dinî Bilgiler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2005.Yıldırım, Suat, Kur’an-ı Hakim’in Açıklamalı Meali, Işık Yayınları, İstanbul, 2004.Yücel, İrfan, Peygamberimizin Hayatı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1999.Zuhaylî, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, I-X, Risale Yayınları, İstanbul, 1994.

temel dİnİ bİlgİler ders kİtabi

Documents