UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKSISË

PROGRAMI: MAMI

PUNIM DIPLOME

TEMA: ROLI I MAMISË TE ÇRREGULLIMET

BIPOLARE

Mentorja: Studentja:

Prof. Ass. Dr Ilirjana Raça-Bunjaku Brikenda Balaj

Gjakovë, 2020

2

DEKLARATA E KANDIDATËS

Unë Brikenda Balaj deklaroj se kjo temë e Diplomës: “Roli i mamisë te çrregullimet

bipolare”, e llojit të studimit: Rishikim i literaturës, është punimi im origjinal.

E gjithë literatura dhe burimet tjera që i kemi shfrytëzuar gjatë punimit janë të listuara

në referenca dhe plotësisht të cituara.

I gjithë punimi është punuar dhe përgatitur duke rrespektuar dhe mbështetur në

këshillat dhe rregulloren për përgatitjen e temës së diplomës të përcaktuara nga ana e

Universitetit “Fehmi Agani” Gjakovë.

3

FALENDERIMET

Falendëroj Zotin në radhë të parë për këtë rrugëtim të suksesshëm.

Një falëndërim i posaçem i shkon mentores sime Profesoreshes Ilirjana Raça -Bunjaku

për mbështetjen dhe udhëheqjen profesionale në hartimin dhe përfundimin e temës.

Falendëroj të gjithë profesorët e Universitetit “Fehmi Agani” Fakultetin e Mjekësisë

Drejtimi mami për kontributin e tyre gjatë studimeve.

Falendërimi i veçant shkon për familjen time për kujdesin dhe përkrahjen e vazhdueshme

që treguan gjithmonë ndaj meje. Pa ndihmën dhe përkrahjen e tyre, nuk mund të realizoja

synimet e mija, për të cilat jam mirënjohëse dhe falënderuese.

4

PËRMBAJTJA

DEKLARATA E KANDIDATËS ................................................................................. 2

FALENDERIMET ......................................................................................................... 3

ABSTRAKTI ................................................................................................................. 6

HYRJE ........................................................................................................................... 7

KAPITULLI I ................................................................................................................ 8

1.1. Çrregullimi bipolar ......................................................................................... 8

1.2. Llojet e çrregullimit bipolar ........................................................................... 9

1.3. Simptomat e çrregullimit bipolar .................................................................... 9

1.4. Trajtimi i çrregullimit bipolar ...................................................................... 10

KAPITULLI II ............................................................................................................ 12

2.1. Problemet mendore (çrregullimet bipolare) ..................................................... 12

2.2. Mamia dhe kujdesi mendor gjatë çrregullimeve ............................................... 12

2.3. Njoftimi spitalor ................................................................................................ 13

2.4. Përfshirja familjare në kujdes ........................................................................... 14

KAPITULLI III ............................................................................................................ 15

3.1. Vetëkujdesi ...................................................................................................... 15

3.2. Këshillimi gjenetik ............................................................................................ 15

3.3. Vlerësimet ......................................................................................................... 16

3.4. Ndergjegjësimi .................................................................................................. 17

3.5. Disa pika udhëzuese .......................................................................................... 17

3.6. Roli i mamisë ne promovimin e shëndetit ........................................................ 18

3.7. Përgjegjsitë ........................................................................................................ 19

3.8. Dimensionet e çrregullimit bipolar ................................................................... 20

KAPITULLI IV ........................................................................................................... 21

4.1. Përdorimi i ilaçeve dhe këshillimi i mamis....................................................... 21

4.2. Gjidhënia dhe trajtimi me ilaçe ........................................................................ 22

5

4.3. Përdorimi i ilaçeve në tre mujorin e parë .......................................................... 23

4.4. A është e pa planifikuar shtatzënia?................................................................. 23

4.5. Medikamentë antipsikotike ............................................................................... 24

4.6.Terapia elektrokonvulsive gjatë shtatëzanisë .................................................... 25

4.7. Kujdesi klinik ................................................................................................... 25

4.8. Psikoterapia ....................................................................................................... 27

4.9. Këshillimi i mamis ndaj pacientës .................................................................... 27

QËLLIMI I PUNIMIT DHE OBJEKTIVAT .............................................................. 29

METODOLOGJIA ...................................................................................................... 29

REZYME ..................................................................................................................... 30

REFERENCAT ............................................................................................................ 31

CV E KANDIDATES .................................................................................................. 32

Brikenda Balaj ............................................................................................................. 32

6

ABSTRAKTI

Çrregullimi bipolar quhet ndryshe sëmundje maniako-depresive është një sëmundje që

njihet prej shumë kohësh rreth 400 vjetë para Krishtit. Çrregullimi bipolar është një

çrregullim kronik me deversitet të gjërë manifestime klinike dhe prek afërsisht 1 % të

popullsisë në mbarë botën . Terma të tjera që përdoren për të janë : çrregullime afektive,

çrregullime të humorit etj .

Sëmundjet maniako-depresive përfaqësojnë një grup sëmundjesh mendore të rëndësishme,

të shpeshta dhe që zgjasin. Karakterizohen nga periudha depresioni serioz dhe të zgjatur,

që alterohen me periudha të humorit të lartë, ekspanziv ose iritues (të njohura si mani).

Përgjithësisht, ndryshimi nuk është pasojë e shkaqeve ambientale, ndryshimi i humorit

mund të jetë i menjëhershëm ,mbrenda orëve, ditëve ose graduale në një periudhë kohe prej

disa muajsh i cili shkakton anomalitë në aktivitetin, strukturën dhe biokimin e trurit.

Ndryshime të pazakonta të humorit, energjisë dhe aftësive të individit për të funksionuar në

jetën e përditshme. Çrregullimi bipolar prek pothuajse një lloj dy gjinit dhe të gjitha

moshat nga 13 deri 15 vjet ( ose më herët se 12 vjet ) deri në moshën 50 deri në 60 vjet.

Mosha mesatare e fillimit të sëmundjes është 20-30 vjet me një kulëm të dytë në moshën 40

vjet, sidomos për femrat ndërsa mosha mesatare e diagnostifikimit të sëmundjes është rreth

24-26 vjet. Në 50 vjetët e fundit çrregullimet e humorit kanë pësuar një shpeshtim duke

shkuar deri në 3%.

7

HYRJE

Ky punim diplome i hartuar dhe i sistemuar në këtë mënyrë është rezultat i një pune të gjatë

të parreshtur kërkimore dhe shkenëcore në analizimin rreth çrregullimit bipolar . Ky punim

është kryer në kuader të metodologjisë hulumtuese mbi çrregullimin bipolar, dhe pacientët

që janë prekur nga kjo sëmundje, si dhe mënyra e mbrojtjes dhe shërimit. Gjithashtu nga ky

punim mund të mësojmë edhe më shumë rreth çrregullimit bipolar dhe rolin e mamisë, të

kemi kujdes më shumë ndaj pacientëve.

Çrregullimi bipolar është sëmundje kronike, psikiatrike që mund të ketë një efekt

katastrofik te gratë gjatë lindjes dhe para lindjes. Mamitë përfshihen në përfshirjen

ndërdisiplinore dhe familjare të cilat ofrojnë shërbime të maternitetit për gratë e prekura .

8

KAPITULLI I

1.1. Çrregullimi bipolar

Çrregullimi bipolar, i njohur gjithashtu si sëmundje maniako-depresive, është një çrregullim

i trurit që shkakton ndërrime të pazakonta në humor, enërgji, nivele aktiviteti dhe aftësi për

të kryer detyrat e përditshme.

Ekzistojnë katër lloje themelore të çrregullimit bipolar; të gjitha ato përfshijnë ndryshime të

qarta në nivelin e humorit, enërgjisë dhe aktivitetit. Këto disponime variojnë nga periudha e

sjelljes të shfaqur dhe të enërgjisë (të njohur si episodet maniake) deri në përiudha shumë të

trishtueshme, pa shpresë (të njohura si episode depresive). Periudhat më pak të rënda

maniake njihen si episode hipomanike. Çrregullimi bipolar i përcaktuar nga episodet

maniake që zgjasin të paktën 7 ditë ose nga simtoma maniake aq të rënda sa përsoni ka

nevojë për kujdes të menjëhershëm në spital. Zakonisht, episodet depresive zgjasin të

paktën 2 javë.

Figura 1. Ndryshimet emocionale

9

1.2. Llojet e çrregullimit bipolar

Egzistojnë 4 lloje të çrregullimit bipolar ato janë :

Bipolar I : Kjo formë klasike e çrregullimit bipolar quhet "depresion maniak". Në bipolar I,

fazat maniake janë të qarta. Sjellja dhe ndryshimet në humor të personit janë ekstreme, dhe

sjellja e tyre shpejtë përshkallëzohet derisa të mos dalë jashtë kontrollit. Personi mund të

përfundoj në dhomën e urgjencës nëse nuk trajtohet.

Disçrregullimi bipolar II: konsiderohet më i zakonshëm se bipolari I. Ai gjithashtu përfshin

simptoma depresive, por simptomat e tij maniake janë shumë më pak të rënda dhe quhen

simptoma hipomanike. Hipomania shpesh bëhet më e keqe pa trajtim, dhe personi mund të

bëhet maniak depresiv.

Disçrregullimi Ciklothymic ( I quajtur gjithashtu ciklothymia) përfshin ndryshime në

gjendjen shpirtërore dhe ndërrime të ngjajshme me bipolarin I dhe II, por ndërrimet shpesh

janë më pak dramatike në natyrë. Një person me çrregullim ciklotimik shpesh mund të

funksionojë normalisht pa ilaçe, megjithëse mund të jetë e vështirë. Me kalimin e kohës,

ndryshimet në gjendjen shpirtërore të një përsoni mund të shëndrrohen në një diagnozë të

bipolarit I ose II.

Çrregullime të tjera specifike dhe të paspecifikuara bipolare , të ndërlidhura e të përcaktuara

nga simptoma bipolare të çrregullimeve që nuk përputhen me të tre katëgoritë e listuara më

lart.

1.3. Simptomat e çrregullimit bipolar

Për tu përcaktuar nëse bëhet fjalë për çrregullimin bipolar , duhet të egzistojnë të

paktën pesë nga keto simptoma

• Disponim depresiv të shumtën e ditës, pothuajse çdo dit

• Ndjenja e piklëlimit, boshllëkut, dëshpërimit

10

• Interesi i ndjeshëm i reduktuar dhe kenaqësi e reduktuar në pothuajse të gjitha

aktivitetet

• Humbja e peshës ose shtimi i peshës

• Zvogëlimi ose rritja e oreksit

• Pagjumësia ose gjumi i tepërt i përditshëm

• Ndjenja e pavlefshmërisë dhe mungesës së vetbesimit

• Shqetësime psikomotorike dhe jo produktive pothuajse çdo ditë

• Lodhja dhe humbja e enërgjisë

• Aftësia e zvogëluar për të menduar dhe për tu përqëndruar

• Pavendosshmëri dhe ndjenjë e fajit

• Të menduarit e vazhdueshëm për vdekjen

• Mendime përsëritëse ,vetvrasëse dhe përpjekje për vetvrasje

1.4. Trajtimi i çrregullimit bipolar

Pasi të kenë një diagnozë, mjeku juaj do të vendosë për një program trajtimi që funksionon

më mirë për ju. Trajtimi për çrregullimin bipolar mund të përfshijë:

• Mjekim

• Terapi e sjelljes

• Trajtimi i abuzimit me substancat

• Terapi elektrokonvulsive

11

• Një psikiatër i licencuar zakonisht menaxhon trajtimin tuaj. Ju gjithashtu mund të

keni një punonjës social, psikolog ose një infermier psikiatrik të përfshirë në

kujdesin tuaj.

Ilaçet që zakonisht përdoren për të trajtuar çrregullimin bipolar përfshijnë:

• Stabilizuesit e humorit

• Antipsikotikë atipike

• Ilaçet kundër depresionit

12

KAPITULLI II

2.1. Problemet mendore (çrregullimet bipolare)

• Problemet e shëndetit mendor mund të ndodhin në çdo kohë, sidomos në periudhen

e tyre më të rëndësishme siç është shtatzania .Ndër këto probleme është edhe

çrregullimi bipolar . Kjo sëmundje mendore mund të ketë ndikim shkatërrues për

gratë dhe familjarët e tyre .

• Në raste ekstreme kjo sëmundje mund të jetë kërcënuese për jetë dhe një ndër

shkaktarët kryesorë të vdekjes së nënës .

• Mamitë janë pjesë thelbësore për përkujdesjen e këtyre rrethanave . Mamitë në këto

raste kanë gjithnjë kontakt të rregullta me familjarët gjatë shtatzanisë dhe periudhen

pas lindjes. Kanë rolë shumë të rëndësishëm në identifikimin e nënave që janë në

rrezik të sëmundjes ose vuajnë nga ndonjë problem të shëndetit mendorë, duke

siguruar të marrin mbështetje ose kujdesin e nevojshëm .

• Mamitë janë kampione dhe avokatë për këto gra . Ato ndihmojn në zhvillimin e

shtigjeve lokale të kujdesit, ofrojnë trajnime , këshilla dhe mbështetje për to.

2.2. Mamia dhe kujdesi mendor gjatë çrregullimeve

Mamitë kanë një mundësi unike për të identifikuar gratë të cilat janë në rrezik ose vuajnë

nga çrregullimet mendore . Për të siguruar këto gra dhe familjet e tyre të marrin kujdesin që

u duhet. Mamitë luajnë një rolë vendimtar në përmirësimin e shëndetit mendor . Kujdesi

mendor është pjesë thelbësore e rolit të gjitha mamive ,që do të thot kujdes I mirë mendor I

nënës, kujdes i mirë për shëndetin fizik duke përmirësuar kështu rezultatet për gratë dhe

familjet e tyre . Shtatëzania, lindja dhe periudha pas lindjes janë përiudha të adoptimit,

psikologjikisht, fizikisht dhe socialisht, pasi gratë eksplorojnë rolet e tyre si nëna të reja.

Një rol kryesor i mamisë është të mbështesë dhe lehtësojë këtë tranzicion për nënat. Kur një

13

grua shtatëzënë së pari bën kontakt me shërbimet e maternitetit, pyetja e nivelit të mesëm

duhet të përgjigjet në mënyrë që të kuptojë historinë e shëndetit mendor të gruas.

Figura 2. Këshillimi me Mamitë

2.3. Njoftimi spitalor

Mamia bën njoftimin e stafit të maternitetit në lidhje me pranimin e mundshëm të ndonjë

paciente me çrregullim bipolar, të cilat kanë mar pak ose aspak kujdes nga materniteti ose

kanë pasur aftësi të dobta të vetëkujdesit.

Kur një grua e prekur nga çrregullimi bipolar është pranuar si paciente atëher mamia

informon psikiatrin përkatës për të siguruar qasje të shpejtë duke ofruar mbështetje

profesionale nga profesionistët e shëndetit mendor . Mamia ne konsultim me profesionistët

shëndetsor,monitorojn rrespektimin e ilaçeve dhe për vëzhgimin e efekteve anësore dhe

ndërveprimet e ilaçeve .

Bashkpunimi i ngushtë me profesionistët e shëndetit mendor bën që ti ndihmojnë mamive të

përshkruajn gjendjen emocionale të tyre . Me ndihmen e tyre monitorojnë rrespektimin e

ilaqeve dhe për vëzhgimin për efektët anësore dhe ndërveprimet e ilaçeve .

14

Para lindjes mamitë kryejnë pronotim,dokumentojnë diagnozen specifike, psikiatrike,

historinë e prezantimit të sëmundjes , ilaçet psikotrope të së kalueres dhe ato aktuale , doza

dhe përgjegjësitë e trajtimit . Historia familjare nëse ka sëmundje mendore . Çdo dëshmi

tjetër e vetdëmtimit sjelljëve shkatërruese ose impulsive gjithmonë bëhet regjistrimi i këtyre

fakteve .

2.4. Përfshirja familjare në kujdes

Mamitë mund të inkurajojnë përfshirjen familjare në mbështetjen e grave shtatëzëna. Për

shkak të familjes mund të ofrohet një mjedis mbështetës, për të marrë trajtimin dhe

shërbimet kur gratë janë në mënyrë akute të sëmura. Mbështesin përputhjen e ilaçeve,

ofrojnë siguri dhe inkurajim për gratë në lidhje me aftësinë e tyre për të menaxhuar

shtatëzaninë, dhe marrin pjesë në trajtime dhe aktivitete me stres të ulët. Për shkak të

sjelljeve me rrezik të lartë që shfaqën shpesh nga gratë me çrregullim bipolar, anëtarët e

familjes, përveç mirëmbajtjes së shtëpisë dhe kujdesin për individin e prekur, duhet të

bashkëveprojnë me sistemet ligjore dhe shëndetësore njëkohësisht.

Figura 3. Mbështetja e familjes

15

KAPITULLI III

3.1. Vetëkujdesi

Monitorimi dhe lehtësimi i ushqyerjes, hidratimit të grave është një praktikë thelbësore e

mamisë gjatë punës. Mamitë mund t’i sigurojnë atyre mbështetje intensive për të promovuar

vetëkujdesin e nënës. Komplikimet obstetrike tregojnë që gratë e prekura nga çrregullimi

bipolar mund të pësojnë një rritje në incidencën e komplikimeve obstetrike si

posthemorragjia dhe lindjet cezariane, megjithatë dëshmitë aktuale nuk janë përfundimtare.

Ndërhyrjet obstetrike të tilla si sipërmarrja e ofrimit të efektit dhe seksionet cezariane janë

të lidhura me episodet e rritura të sëmundjes mendore gjatë përiudhes pas lindjes, dhe

rekomandojn që nëse gratë po përballen mirë me punën, dhe atje nuk ka dëshmi e

shqetësimit të fetusit, mamitë duhet mbështesin gratë e prekura nga çrregullimi bipolar të

kenë një lindje vaginale me ndërhyrje minimale.

Disçrrregullimi bipolar është një sëmundje kronike psikiatrike kjo mund të ndikojë

seriozisht në aftësinë e një gruaje të kujdeset për vetën dhe fëmijën e saj të porsalindur.

Gjatë përiudhës pas lindjes, mamitë vazhdojnë të mbështesin dhe edukojnë anëtarët e

familjes,dhe miq të ngushtë që mund të ofrojnë mbështetje, në lidhje me atë se si të

kujdesemi më mirë për fëmijën e porsalindur dhe të mbështësin gruan gjatë tranzicionit të

saj të mëmësis.

3.2. Këshillimi gjenetik

Implikimet e nënës, fetusit dhe neonatalit gjatë terapisë standarde ,farmakologjike për

çrregullimin bipolar konsiderohet të jetë në një situatë emergjente. Ajo është thelbësore që

mamitë menjëherë t’i referohen të tilla grave , që tu bëhet vlerësimi dhe trajtimi i krizave.

Lajmërimi I ekipit shëndetësor mendor, kujdesi dhe këshillimi gjenetik me çrregullim

bipolar ku mund jetë 12 - 20% shkaktar per rrezikun e zhvillimit të çrregullimit dhe

16

rreziku mund të rritet nëse ekziston një histori atërore e çrregullimit bipolar. Fillimin e

hershëm të çrregullimit tek gratë gjithashtu mund të rrisë rrezikun për pasardhësit dhe

rekomandojnë qasje psikiatrike, dhe këshillim gjenetik në mënyrë që gratë të mos preken

dhe partnerët e tyre mund të informohen për këtë rrezik të trashëguar për fëmijët e tyre. Në

mënyrë ideale, këshillimi duhet të ndodhë para konceptimit. Sidoqoftë, pas konsultimeve

obstetrike dhe sipas kërkesës së grave shtatëzëna që preken nga çrregullimet bipolare.

3.3. Vlerësimet

Çrregullimi bipolar mund të ketë një efekt negativ mbi aftësitë e vetë-kujdesit të grave

posaçërisht higjenës,të ushqyerit,dhe modelet e gjumit si dhe mirëmbajtja e mjedisit

shtëpiak. Kontrollet e mamive vlerësojnë gjendjen fizike dhe shëndetin psikosocial përmes

vëzhgimit dhe diskutimit. Nëse dyshohet simptomatologjia bipolare ,mamitë me njohuri dhe

arsimim përkatës mund të administrojë pyetësorët e shqyrtimit fillestar për çrregullimet e

humorit.

Referimi për shëndetin mendor, ofruesit e kujdesit mund sigurojnë trajtimin farmakologjik,

rishikimin e serumit të nënave, nivelet e ilaçeve për të siguruar që nivelet të mbetën

adekuatë për këtë simptomatologji. Kontrolli mendor i nënës mund të ndihmojnë me

sigurim të specializuar të kujdesit për respektimin e anëtarëve të familjes. Sidoqoftë, për

shkak të kërkesës në rritje për shërbime të shëndetit mendor, vazhdimësia e mbështetjes për

gratë dhe familjen vazhdon të rritet. Shërbimet shëndetësore janë dhënë me përparësi në

disa raste nuk pranohet vlerësimi 15% e individëve të prekur nga çrregullimi bipolar . Disa

raste përfundojnë me vetëvrasje dhe afërsisht 30-56% e individëve të prekur tentojnë

vetëvrasje.Prandaj për shkak të rritjes së rrezikut të vetë-dëmtimit , një grua vuan nga

episodi akut i sëmundjes.

Çrregullimet e abuzimit të substancave zakonisht shoqërohen me çrregullime bipolare.

Propozojnë që mamitë të vëzhgojnë gratë për dëshmi të dehjes, halucinacioneve, dhe të

sjelljeve te ashpra. Mamitë mund të referohen që gratë shtatëzëna për amniocentezën e

fetusit për të vlerësuar teratogjenitetin e shkaktuar nga mjekimi.

17

3.4. Ndergjegjësimi

Mamitë sigurojnë që gratë shtatëzëna dhe partnerët e tyre të dijnë për mirëmbajtjen dhe

mirëqenien e tyre psikologjike. Shfaqjes së çrregullimeve të shëndetit mendor dhe qfarë të

bëni nëse shfaqën çrregullimet mendore. Referimi i grave për kujdes shtesë nëse është e

nevojshme kjo dhe mbështetja e grave për të hyrë në këtë kujdes. Mamitë duhet të jenë të

ndjeshme ndaj efektëve negative që mund të ketë shëndeti mendor i nënës mbi foshnjën

dhe partnerin . Gratë mund të kenë ndikim të vlefshëm duke nxitur mbështetje emocionale

dhe praktike nga partnerët dhe anëtarët e tjer të familjes. Mamitë duhet gjithashtu të

inkurajojn gratë të planifikojnë dhe egzekutojnë aktivitete të vetë-kujesit. Siç janë ushtrime

ditore, ushqim adekuat dhe përcaktimi I qëllimeve reale përsonale, përballimi i shtatzanisë

duke shmangur alkoolin dhe marrja e kohës për të pushuar

3.5. Disa pika udhëzuese

• Fillimi i çrregullimit bipolar mund të ndodhë para ose pas lindjes së fëmijes

• Mamia në bashkëpunim me specialistin duhet ta kenë pacientën nën vezhgim të

vazhdueshëm

• Këshillohet që të minimizohet rreziku i fetusit ndaj efektëve anësore të mjekimit

• Kujdesi afatgjatë i mamis për parandalimin e rikthimit të simptomave të çrregullimit

• Disponueshmëria gjatë punës me pacientin ndikon në shëndetin mendor të pacientës

18

3.6. Roli i mamisë ne promovimin e shëndetit

Mamitë padyshim që kanë një rolë gjithnjë e më të rëndësishëm për të përmirësuar

shëndetin e grave dhe foshnjave. Është një përiudhë emocionuese për të qënë një mami,

pamvarësisht ndërlikimeve dhe dilemave që na hasin në praktikë çdo ditë pune të jetës sonë.

Disa mund të argumentojnë pothuajse gjithçka që bën mamia ka një ndikim ose lidhje me

promovimin e shëndetit të gruas, fetusit , foshnjës dhe familjes së saj. Zbulimi për efektin e

mjedisit (në mitër dhe në përgjithësi), aftësia për të ndikuar shëndetin në afat të shkurtër dhe

të gjatë bëhet më e dukshme. Kjo përfshin faktorë mjedisorë dhe socialë dhe si profesion,

mamia përpiqët të përballojë këto çështje dhe të sigurojë një kujdes të individualizuar

bazuar në nevojat e gruas. Parimet e promovimit të shëndetit të përgjithshëm, të tilla si

modelet e kujdesit, komunikimi i mirë dhe dhënia e informacionit. Si dhe bazat e të

kuptuarit të psikologjisë, çështjetë sociale dhe kulturore, etika dhe arsimi, janë të

rëndësishme për të mbështëtur praktikën e mirë të mamisë.

Figura 3. Bashkëbisedimi

Kujdesi i mamisë ka për qëllim sigurimin e pacienteve i cili në vete përfshin :

• Parandalimin e sëmundjes

• Synon uljen e predisponimit për sëmundje

• Ndërlidhet me mbrojtjen e shëndetit

19

• Synon parandalimin e sëmundjes dhe ngritjen e mirëqënies

• Synon të bëj zgjedhjet e shëndosha dhe të sakta ndaj çrregullimeve

• Eleminimi i stresit

• Edukimi shëndetësor: ngrit vetëdijesimin mbi çështjet shëndetësore dhe faktorëve që

ndikojnë në shëndet

• Motivon njerëzit për ndryshime në mënyrën e jetës së tyre drejt shëndetit

Figura 4. Këshillimi pacientës

3.7. Përgjegjsitë

• Mamitë duhet të sigurojnë këshilla , mbështetje dhe informacion të bazuar në prova

në lidhje me menagjimin e duhur dhe referimi i grave me probleme të shëndetit

mendor dhe familjet e tyre .

• Zhvillimi dhe kordinimi i programeve trajnuese.

• Marrja pjesë në takimet para lindjes , pamvarësisht nëse ato janë të shoqërura me

obstetër

20

• Mbështetja, këshillimi ,ndihma e dhënë nga mamia për gratë me ose pa rrezik të

sëmundjeve mendore .

• Zhvillimi dhe mbajtja e mardhënies me gratë të ndjehen të sigurtë për të zbuluar

ndonjë shqetësim të shëndetit.

• Ofrimi i informacioneve dhe mbështetja dhe inkurajim të vazhdueshëm për gratë

dhe partnerët e tyre

3.8. Dimensionet e çrregullimit bipolar

Shumë variabla janë përdorur për të vlerësuar rezultatet simptomatike ,psikiatrike në

pacienët me çrregullim bipolar. Në përgjithësi, këto ndryshore mund të grupohen në 3

dimensione themelore: cilësi të përgjithshme subjektive (cilësia e jetës dhe depresioni i

vlerësuar nga pacienti), funksionimi pa aftësia dhe simptomat maniake psikotike.Tri

dimensione përbënin 69% të variancës totale në rezultatet e trajtimit të çrregullimit bipolar.

Dimensioni i funksionimit , aftësisë së kufizuar lidhet me numrin e episodeve të mëparshme

bipolare, të ardhura të ulëta dhe pa aftësi. Dimensioni i simptomave maniake psikotike

lidhet me mosrrespektimin e trajtimit dhe pajtueshmërisë . Për të ndihmuar në optimizimin e

rezultateve për pacientët me çrregullim bipolar, secila nga këto dimensione duhet të

vlerësohet dhe monitorohet.Trajtimet janë të pranueshme për pacientin, të dyja ndikojnë në

aderimin. Kur pacientët me çrregullim bipolar janë simptomatikë, simptomat depresive janë

tipike më të përhapura sesa simptomat e ngritjes së humorit. Monitorimi i pacientëve me

çrregullim bipolar, si në monitorimin e atyre me çrregullim depresiv të madh unipolar

përqëndrohet në përcjelljen e simptomave depresive të pacientëve.Një rol i kujdesit parësor

është të njohë se çfarë mund të jetë çrregullimi bipolar dhe t'i referohet shërbimeve lokale të

shëndetit mendor. Si pjesë e induksionit të roleve, një mami mund të kaloj një ditë në këto

shërbime dhe të marrin informacione që mund të ndihmojnë në të ardhmen. Në situata

urgjente është e dobishme që informacionet e tilla të jenë lehtësisht të arritshme ,ky proces

të kujdesit të përbashkët midis shërbimeve të kujdesit sekondar dhe parësor.

21

KAPITULLI IV

4.1. Përdorimi i ilaçeve dhe këshillimi i mamis

Disa ilaçe të përdorura për të trajtuar çrregullimin bipolar mbajnë rreziqe për fëmijën.Për

shembull, antikonvulsantët ,natriumi valproatë dhe karbamazepina mund të rrisin rrezikun e

defektëve të lindjes, përfshirë defektet e tubit nervor, siç janë spina bifida dhe problemet me

zhvillimin mendor të fëmijës(vështirësi në të nxënë). Litiumi mund të rrisë rrezikun e

defektëve të zemrës dhe anomalive të tjera kongjenitale tek fëmija, megjithëse këto

komplikime janë të rralla. Për disa gra, marrja e këtyre ilaçeve do të jetë mënyra e vetme

për të menaxhuar gjendjen e tyre. Në këto rrethana, mamia duhet të flasë në lidhje me

rreziqet nga marrja e ilaçeve përkundrejt rreziqeve që ju dhe fëmija juaj sëmuret nëse nuk e

merni atë. Ju mund të merni një vendim të informuar në lidhje me atë që është më e mirë

për ju. Qëndroni në trajtimin tuaj aktual përgjatë konceptimit, shtatëzanisë dhe lindjes.

Kaloni në një trajtim tjetër, ndaloni ose zvogëloni dozën e mjekimit tuaj. Mamia duhet të

shpjegojë qartë rreziqet dhe përfitimet e të gjitha opsioneve tuaja .

Figura 5. Ndërpreja e ilaçeve gjatë shtatëzanisë

22

4.2. Gjidhënia dhe trajtimi me ilaçe

Shumica e grave me një episodë pas lindjes së çrregullimit bipolar kanë nevojë për trajtimin

me ilaçe. Është e mundur të ushqeheni fëmijen me gji ndërsa jeni duke marrë disa ilaçe.

Mamia ka për detyrë të diskutojë mbi rreziqet dhe përfitimet e ilaçeve gjatë ushqyerjes me

gji. Është e mundur që ju nuk do të jeni në gjendje të ushqeheni me gji. Atëher janë disa

arsye për këtë: Ju mund të pranoheni në spital pa foshnjën tuaj. Ju mund të keni nevojë për

një ilaç i cili nuk është i sigurt në ushqyerjen me gji.

Disa gra ndihen fajtore për pamundësinë e ushqyerjes me gji, por nuk duhet të ndjeheni në

këtë mënyrë. Nëse keni një episod pas lindjes, atë nuk është faji yt. Është e rëndësishme për

fëmijën tuaj që keni trajtim që ju nevojitët në mënyrë që të merrni më të mirë.

Figura 6. Këshillimi i mamisë për gjidhënie

23

4.3. Përdorimi i ilaçeve në tre mujorin e parë

Disa gra vazhdojnë të marrin ilaçe për çrregullim bipolar dhe kanë fëmijë të shëndetshëm.

Por disa ilaçe kanë një rrezik në rritje të defektëve të lindjes në tremujorin e parë. Kjo

përfshin defekte të tilla si:

• Defektet e tubit nervor

• Defektet e zemrës

• Vonesa në zhvillim

Sidoqoftë duhet t’i peshoni këto rreziqe kundër rreziqeve të çrregullimit bipolar të

patrajtuar.

Çrregullimet e patrajtuara, për shembull është lidhur në disa studime me peshë të ulët të

lindjes, ose defekte të mundshme negative në zhvillimin e strukturave të trurit tek fëmija.

Ndryshimet e simptomave të humorit gjithashtu mund të çojnë në sjellje si këto, të cilat

mund të dëmtojnë një fëmijë.

Mjeku juaj mund të sugjerojë ndalimin e disa ilaçeve por vazhdimin e disa të tjerëve , për

disa gra rreziqet e shëndetit mendor gjatë ndalimit të një ilaçi janë më të mëdha se sa

rreziqet e mundshme (ose të panjohura). Psikiatrit me ekspërtizë në shëndetin e grave

shpesh këshillojnë vazhdimin e ilaçeve të caktuara gjatë shtatëzanisë së bashku me teste të

rregullta për të kontrolluar shëndetin e foshnjës tuaj. Por çfarëdo që të bësh mos ndalo së

marrë medikamente pa folur më parë me mjekun.

4.4. A është e pa planifikuar shtatzënia?

Nëse po dijeni që ndalimi i ilaçeve papritmas mund të bëjë më shumë dëm sesa mirë.

Marrja e shumë ilaçeve për stabilizimin e humorit mund të mbart më shumë rrezikë sesa të

merrni vetem një. Për shkak të rrezikut të rrallë për një lloj të veçantë të defektit të zemrës,

24

litiumi nuk rekomandohet ndonjëherë gjatë tre muajve të parë të shtatëzanisë, përveç nëse

përfitimet e tij tejkalojnë qartë rreziqet. Litiumi, mund të jetë një zgjedhje më e sigurt se

disa antikonvulsantë. Dhe kur litiumi vazhdon pas lindjes së fëmijës mund të ulë shkallen e

relapsit nga 50% në 10%.

Figura 7. Shtatëzania e pa planifikuar

4.5. Medikamentë antipsikotike

Ilaçet antipsikotike mund të përdoren gjatë trajtimit akut të manisë, veçanërisht për të

menaxhuar mashtrimet ose halucinacionet. Gjithashtu janë bërë trajtime standarde të linjës

së parë për depresion akut bipolar. Shembuj të antipsikotikave të reja përfshijnë:

Aripiprazole (Abilify)

Olanzapine (Zyprexa)

25

Quetiapine (Seroquel)

Rispëridone (Rispërdal)

Ziprasidone (Geodon)

Lurasidone (Latuda)

Cariprazine (Vraylar)

4.6.Terapia elektrokonvulsive gjatë shtatëzanisë

E njohur edhe si elektroshok , kjo terapi është ndër opsionet më të sigurta të trajtimit gjatë

shtatëzanisë dhe mund të ketë një efekt terapik për çrregullimet e humorit.Gjatë shtatëzanisë

kjo lloj terapie shkakton pak komplikime. Por për të zvogëluar rreziqet, mjeku juaj mund:

1. Të kontrolloj rrahjet e zemrës dhe nivelin e oksigjenit të fëmijës .

2. Sugjeroni antacidë ose vendosjen e një tubi ajror (intubacioni) për të zvogëluar

rrezikun e rregullimit të stomakut ose inflamacionit të mushkërive gjatë terapis.

3. Ju duhet të ushqeheni mirë dhe të pini shumë ujë për të parandaluar kontraktimet e

parakohëshme.

4.7. Kujdesi klinik

• Monitoroni pacientët me çrregullim bipolar, duke i kushtuar vëmendje të madhe

funksionimit dhe aftësisë së kufizuar të pacientëve, simptomave maniake ose

psikotike dhe raportimit subjektiv të simptomave depresive dhe cilësisë së jetës.

• Përdorni strategji të tilla si edukimi i pacientëve dhe diskutimet e sinqerta me

pacientë dhe familjet e tyre për të përmirësuar trajtimin.Monitoroni në mënyrë

rutinore

26

• Pacientët për sëmundshmëri mjekësore (d.m.th., gjendje kardiovaskulare,

cerebrovaskulare dhe gastrointestinale)

• Pacientët janë asimptomatikë rreth gjysma e kohës, gjatë së cilës monitorimi

zakonisht përqendrohet në efektet anësore të shfaqura nga mjekimi dhe siguron që

trajtimet janë të pranueshme për pacientin, të dyja ndikojnë në aderimin . Kur

pacientët me çrregullim bipolar janë simptomatikë dhe janë tipike më të përhapura

sesa simptomat e ngritjes së humorit. Monitorimi i pacientëve çrregullim bipolar si

në monitorimin e atyre me çrregullim depresiv të madh unipolar , përqëndrohet në

përcjelljen e simptomave depresive të pacientëve

• Pacientët maniak mund të jenë të brishtë dhe mund t'i përgjigjen me zemërim

përpjekjeve për të frenuar sjelljen e tyre të pamatur.

• Pacientët mund të acarohen dhe nuk janë në gjendje të kryejnë funksionet e tyre

normale shoqërore. Anëtarët e familjes mund të jenë ekspert të vërtetë kur bëhet

fjalë për njohjen e shenjave dhe simptomave .Kjo ekspertizë duhet të vlerësohet me

rrespekt.

• Të gjitha shqetësimet duhet të merren seriozisht. Një pjesë e planit të kujdesit të

pacientit mund të përfshijë psiko-edukimin dhe parandalimin e relapsit. Kujdesi

sekondar mund të supozojë dhe të kërkojë që kujdesi parësor të kujdeset për

shëndetin fizik të pacientit.

• Psiko-edukimi adresohet më së miri kur pacienti është i qëndrueshëm dhe njohës

dhe emocionalisht i aftë të bashkëpunojë. Pacientët mund të jenë shumë të turpëruar

për disa nga gjërat që kanë bërë gjatë manipulimit, si gjithmonë duhet të merret një

qasje e ndjeshme. Një edukim i tillë duhet të përfshijë promovim të përgjithshëm

shëndetësor dhe këshilla për të shmangur rrethanat sfiduese dhe stresuese kur është e

mundur.

• Shëndeti fizik i përsonave me sëmundje të rëndë mendore është jashtëzakonisht i

dobët.Njërëzit me çrregullim bipolar duhet të monitorohen në mënyrë proaktive.

Rishikimi vjetor duke përfshirë presionin e gjakut, nivelin e glukozës në plazmë dhe

peshën.Mbajtja e një regjistri të çështjeve për të gjithë pacientët mbrenda një

praktike do të mundësojë që kjo të jetë e mirëorganizuar.

27

4.8. Psikoterapia

Terapia mund të jetë një komponent i vlefshëm i trajtimit të çrregullimit bipolar. Ekzistojnë

disa lloje të terapisë së dobishme përfshirë psikoterapinë. Psikoterapia mund të mbahet

individualisht ose në një grup. Trajtimi psikoterapik i çrregullimit bipolar përqëndrohet në

disa aspekte të sëmundjes:

• Mbështetje

• Rritja e aftësive të jetës dhe përballimit të stresit

• Identifikimi dhe puna përmes çështjeve psikologjike që mund të kontribojnë në

simptomat bipolare

• Rritja e aftësive të jetës dhe përballimit të stresit

• Identifikimi dhe puna përmes çështjeve psikologjike që mund të kontribojnë në

simptomat bipolare

• Ndjekja e vazhdueshme me një profesionisti mjekësor është thelbësore për suksesin

e trajtimit bipolar. Kontakti i vazhdueshëm me pacientin dhe t'i mbajë ata në rrugën

e duhur dhe duke ndjekur planin e tyre të trajtimit.

4.9. Këshillimi i mamis ndaj pacientës

1. Qëndroni aktiv dhe hani mirë

2. Ushqimi i mirë dhe mbajtja e duhur mund të ndihmojë në uljen e simptomave të

çrregullimit bipolar, veçanërisht simptomave depresive.

3. Mund të përqëndroheni dhe të siguroni një rutinë e cila është e rëndësishme.

28

4. Një dietë e shëndetshme e kombinuar me stërvitje mund të ndihmojë gjithashtu në

kufizimin e shtimit të peshës, që është një efekt anësor i zakonshëm i trajtimeve

mjekësore për çrregullimin bipolar.

5. Disa trajtime gjithashtu rrisin rrezikun e zhvillimit të diabetit, ose përkeqësojnë

sëmundjen tek njerëzit që e kanë atë tashmë.

6. Mbajtja e një peshe të shëndetshme është një mënyrë e rëndësishme për të kufizuar

atë rrezik.

7. Ju duhet të bëni një kontroll të paktën një herë në vit për të monitoruar rrezikun tuaj

ndaj sëmundjeve si kardiovaskulare dhe diabet

8. Kjo do të përfshijë regjistrimin e peshës , kontrollimin e tensionit tuaj të gjakut dhe

kryerjen e ndonjë testi të duhur të gjakut.

29

QËLLIMI I PUNIMIT DHE OBJEKTIVAT

Qëllimi i punimit të kësaj teme është arsyeja se rastet me çrregullime hasen shum shpesh

dhe është pothuajse shkaktari më i shpeshtë i vetëvrasjeve tek gratë .

Ky punim ka për qëllim që pacientët me çrregullime bipolare duhet të trajtohen me kohë

dhe të aplikojnë terapin e duhur, kujdesi i mamis të jetë sa më adekuat, dhe të mundohemi

të japim sa më shumë këshilla të parandalojmë rritjen e vetëvrasjeve.

METODOLOGJIA

Për realizimin e ksaj teme është përdorur lituratur, punime shkencore , rekomandime nga

organizata botrore.

Duke përfshirë libra nga universiteti në lidhje me temen .

30

REZYME

Punimi i diplomes me titullin “Roli i mamisë te çrregullimet bipolare ” është hartuar

Në kapitullin e pare : të këtij punimi sqarojmë se qfarë është çrregullimi bipolar ,

tipet e çrregullimit bipolar, simtomat dhe trajtimi I saj.

Në kapitullin e dytë : flasim për pranimin e pacientës , hospitalizimin dhe edukimin për

vetëkujdesje.

Në kapitullin e tretë : flasim për kujdesin , përgjegjësit , keshillat dhe rolin e mamisë gjatë

trajtimit të pacientës me çrregullime bipolare .

Në kapitullin e katërt : flasim për trajtimin me ilaçe dhe format e tjera të mjekimit të

pacientëve, grave me qrregullim bipolar gjat 3 mujorit të parë dhe gjatë ushqyerjes me gji.

31

REFERENCAT

1. https://www.matërnalmentalhealth.org.uk/wp-contënt/uploads/2015/09/SMHM-

What-they-do-and-why-they-mattër.pdf

2. https://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-përinatal-

mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdf

3. https://www.midwife.org.nz/wp-contënt/uploads/2019/01/JNL-35-Oct-06.pdf

4. https://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-

conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancy

5. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/pnp.89

6. https://www.ncmh.info/wp-contënt/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-

2017-WEB.pdf

7. https://www.nursinginpractice.com/mental-health/caring-përson-bipolar-disorder

8. https://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-disorder-women#1

9. https://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-

arnold-publication.html

10. https://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-

treatment-of-bipolar-disorder

11. https://www.nhs.uk/conditions/bipolar-disorder/living-with/

12. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml

https://www.maternalmentalhealth.org.uk/wp-content/uploads/2015/09/SMHM-What-they-do-and-why-they-matter.pdfhttps://www.maternalmentalhealth.org.uk/wp-content/uploads/2015/09/SMHM-What-they-do-and-why-they-matter.pdfhttps://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-perinatal-mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdfhttps://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-perinatal-mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdfhttps://www.midwife.org.nz/wp-content/uploads/2019/01/JNL-35-Oct-06.pdfhttps://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancyhttps://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancyhttps://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/pnp.89https://www.ncmh.info/wp-content/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-2017-WEB.pdfhttps://www.ncmh.info/wp-content/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-2017-WEB.pdfhttps://www.nursinginpractice.com/mental-health/caring-person-bipolar-disorderhttps://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-disorder-women#1https://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-arnold-publication.htmlhttps://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-arnold-publication.htmlhttps://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-treatment-of-bipolar-disorderhttps://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-treatment-of-bipolar-disorderhttps://www.nhs.uk/conditions/bipolar-disorder/living-with/https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml

32

CV E KANDIDATES

Brikenda Balaj

E lindur me 20/06/1997 në Gjakovë ndërsa jeton në Jahoc në komunën e Gjakovës.

Shkollën fillore dhe të mesme të ultë e kreu në Gjakovë në Sh.F.M.U. “Mazllum

Këpuska ” në vitin 2012. , kurse shkollën e mesme të lartë e kreu nëSh.M.L.M.”Hysni

Zajmi” në Gjakovë në vitin 2015 ku edhe u diplomua si ''Asistente e Infermierisë së

përgjithshme''. Studimet universitare i filloi në vitin 2016 ku u regjistrua në

Universitetin e Gjakovës “Fehmi Agani” gjegjësisht në Fakultetin e Mjekësisë

drejtimi Mami .