tekstİl teknolojİsİ eksantrİklİ aĞizlik aÇma sİstemİ … ağızlık açma...armürlü...
TRANSCRIPT
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
TEKSTİL TEKNOLOJİSİ
EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMİ,
BAKIM VE AYARLARI
Ankara, 2011
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan
Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya
yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel
öğrenme materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. İÇTEN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA ......................................................................... 3
1.1. Ağızlığın Tanımı ve Çeşitleri ........................................................................................ 3 1.2. Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Tanımı, Özellikleri ve Çeşitleri ................... 11 1.3. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli .............. 14 1.4. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları .................................. 16 1.5. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında
Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................................................... 17 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 23
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 24 2. DIŞTAN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA .................................................................... 24
2.1. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli ........... 24 2.2. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları................................ 31 2.3. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında
Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................................................... 39 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 56
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 57 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 58 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 59
İÇİNDEKİLER
ii
AÇIKLAMALAR
KOD 542TGD923
ALAN Tekstil Teknolojisi
DAL/MESLEK Dokuma Operatörlüğü
MODÜLÜN ADI Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemi, Bakım ve Ayarları
MODÜLÜN TANIMI
Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemlerini
ayarlayabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/24
ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur.
YETERLİK Eksantrikli ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarlarını
yapmak
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Bu modül ile uygun ortam sağlandığında bakım ve iş
talimatına uygun olarak eksantrikli ağızlık açma
sisteminin bakım ve ayarını yapabileceksiniz.
Amaçlar
1. İçten eksantrik plakalarının bakımını yapabilecek ve
verilen örgüye göre plakaları ve çerçeveleri makineye
yerleştirebileceksiniz.
2. Dıştan eksantrik plakalarının bakım ve ayarını
yapabilecek ve verilen örgüye göre plakaları ve
çerçeveleri makineye yerleştirebileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Dokuma işletmesi veya dokuma atölyesi
Donanım: Eksantrikli dokuma makinesi, hava tabancası,
anahtar ve tornavida takımı, mazot, uygun yağ, yağdanlık
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli
test, doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.)
kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Dokuma makinelerinde kumaş dokunması için gerekli olan işlemlerden biri de
ağızlığın açılmasıdır. Çözgü ipliklerinin örgü için bir kısmının yukarıda bir kısmının da
aşağıda kalarak bir üçgen tünel oluşturması ve atkının atılması işlemine hazır hâle gelmesi
gerekir.
Günümüzde dokuma makineleri yüksek hızlarla üretim yapabilen ve teknolojinin en
son gelişmelerinden yararlanan makinelerdir. Dakikada atılan atkı sayısı ve geniş enlerde
dokuma üretimi sürekli kendini artışlarla güncellemektedir. Ağızlık açma sistemlerinde
elektronik programlamaya giderek yaygınlaşmakta ve tüm makine fonksiyonları bilgisayar
destekli hâle gelmektedir. Bu durum ağızlık açma sistemlerinin de kendini sürekli
güncellemesine sebep olmuştur.
Eksantrikli ağızlık açma sistemleri, ağızlık açma sistemlerinin en basit yapıya sahip,
en az çerçeve sayısıyla çalışması olumsuzlukları olmasına rağmen işletmelerde yine de en
çok kullanılan piyasa ürünlerini dokuyabildiği için her zaman tercih sebebidir.
Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle ağızlık açma sistemlerini
tanıyacak ve eksantrikli ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarını yapabileceksiniz.
GİRİŞ
2
3
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam
sağlandığında, içten eksantrik sisteminin bakım ve ayarlarını tekniğine uygun olarak
yapabileceksiniz.
Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemi hakkında internetten ve çeşitli
kütüphanelerden araştırma yapınız
Atölyenizde bulunan dokuma makine ve tezgâhlarında ağızlık açma ve içten
eksantrikli ağızlık açma sistemleri hakkında araştırma yapınız.
Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla sınıf ortamında paylaşınız.
1. İÇTEN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA
1.1. Ağızlığın Tanımı ve Çeşitleri
Dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin iki tabakaya
ayrılarak oluşturduğu, üçgen kesitli tünele ağızlık adı verilmektedir. Açılan her ağızlık
içinden kaydedilen atkı ipliğinin üstünde veya altında bulunması gereken çözgü ipliklerinin
belirlenmesi için çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemlerden her biri ağızlık açma
sistemlerini oluşturmaktadır.
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ARAŞTIRMA
AMAÇ
4
Resim 1.1: Ağızlık
Ağızlık açma sistemleri, kumaşın dokunma kalitesini ve makinenin kullanışlılık
derecesini belirler. Bu bakımdan dokuma örgüsünün sade veya karmaşık olması, örgü
raporunun genişliği ve yüksekliği birinci derecede ağızlık açma sistemine bağlı olmaktadır.
Dokuma makinelerinde çözgülerin ağızlık oluşturabilmesi için gücü tellerinden
geçirilmesi gerekir. Gücü tellerinden geçirilen çözgüler, atkı ipliğinin her atılışından önce
gruplar hâlinde aşağıya veya yukarıya hareket ettirilir. Çözgülere verilen bu hareket ile
oluşan bu boşluktan, atkı ipliği atılarak kumaşın oluşması sağlanır. Ağızlığın
oluşturulabilmesi için en az iki çerçeveye ihtiyaç vardır.
Ağızlık iki bölümde adlandırılır.
Ön ağızlık: Dokuma makinesinde taraktan dokunan kumaşa kadar olan bölüme
verilen addır. Bu bölüm atkı taşıyıcının rahatça geçebileceği ölçülerde
olmalıdır.
Resim 1.2: Ön ağızlık
5
Arka ağızlık: Dokuma makinesinde gücülerden tarağa kadar olan bölüme
verilen addır.
Resim 1.3: Arka ağızlık
Ağızlık çözgü ipliklerinin hareket etme biçimine göre üçe ayrılır.
Tablo 1.1: Ağızlık şekilleri
Üst ağızlık: Armürlü tezgâhlarda, bir kısım çözgü iplikleri yatay duruş noktasından
yukarı kaldırılır, geri kalan çözgü iplikleri yatay duruş noktası hizasında bırakılır ise
açılan bu ağızlık şekline üst ağızlık adı verilir.
Alt ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasından aşağıya
indirilmesi, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasında bırakılması ile
oluşturulan ağızlık şekline alt ağızlık adı verilir.
Tam ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasının üstüne
çıkarılması, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasının altına indirilmesi ile
oluşturulan ağızlık şekline tam ağızlık adı verilir.
AĞIZLIK
ŞEKİLLERİ
ÜST AĞIZLIK ALT AĞIZLIK TAM AĞIZLIK
6
Makinenin ağızlık elde etme şekline göre ağızlık açma tipleri üçe ayrılır.
Tablo 1.2: Ağızlık tipleri
Açık ağızlık: Dokuma makinelerinde sadece yer değiştirecek olan çerçevelerin
hareket ettiği sistemdir. Yani birinci atkıda yukarıya veya aşağıya hareket eden
çerçeveler ikinci atkıda da aynı hareketi yapacaklarsa yerlerinde kalır. Bu
durumda tefe atkıyı sıkıştırdığı zaman ağızlık açık kalır. Bu tip ağızlık açan
makinelerde atkı sıklığı az olan kumaşların dokunması tercih edilir.
Yarı açık ağızlık: Bu sistemde iki tip uygulama gerçekleştirilir. Bunlardan biri,
aşağıda kalan çerçevelerin sabit kaldığı, üst ağızlıktaki çerçeveler de dâhil
olmak üzere diğerlerinin hareket ettiği sistemlerdir. Üst ağızlık oluşturan ağızlık
açma sistemlerinde daha çok görülen bir uygulamadır. Diğer bir yöntem ise üst
ağızlık oluşturan çerçevelerin tamamen aşağıya yani sıfır noktasına kadar
inmeden beklediği, diğer çerçevelerin normal hareket ettiği uygulamadır.
Kapalı ağızlık: Makinede, atkı atıldıktan sonra bütün çözgü ipliklerinin aynı
hizaya geldiği uygulamadır. Yani tefe en geri noktadayken tamamlanan atkı
atma sonrasında çerçeveler normal duruş noktasına (sıfır noktasına) dönerek
ağızlık kapatılır. Alt ve üst çözgüler arasına sıkışan atkı ipliği, tefenin atkıyı
kumaşa doğru itmesiyle sıkıştırılır. Kapalı ağızlıklı dokuma tezgâhlarında, atkı
sıklığı fazla olan kumaşlar dokunur.
Ağızlık yüksekliği ve dokuma makinelerinde düzgün ağızlık oluşturma:
Dokuma işlemi sırasında ağızlıkların düzgün açılması dokuma üretkenliği için son
derece önemlidir. Düzgün açılmış bir ağızlık, atkı taşıyıcı elemanın çözgü ipliklerine
takılarak meydana getirdiği kopuşlara fırsat vermeyecektir. Bunun yanı sıra çözgü
ipliklerinin gereğinden fazla gerilmelerinin önüne geçilecektir.
Ağızlık oluşumu için yapılacak ideal çerçeve ayarı, birinci çerçeveye daha fazla
hareket vermektir. Ağızlığın açılmasında bütün çerçeveleri eşit seviyede ayarlayacak olursak
iyi bir ağızlık şekli elde edemeyiz. Çünkü yukarıya kalkmış ve aşağıya inmiş olan iplikler
aşağıya ve yukarıya eşit seviyede hareket ettikleri için ağızlıkta aynı hizada
bulunmayacaktır. Açılan ağızlıktaki ipliklerin aynı hizada bulunmaması atkı taşıyıcının
geçmesini zorlaştıracak ve sürtünmeden dolayı çözgü kopmaları oluşacaktır. Şekil 1.1’de bu
tip bir ağızlık görülmektedir.
AĞIZLIK TİPLERİ
AÇIK AĞIZLIK YARI AÇIK
AĞIZLIK
KAPALI AĞIZLIK
7
Şekil 1.1: Ağızlık yüksekliği
Şekil 1.1’de görüldüğü gibi, birinci çerçeveden itibaren küçük numaralı çerçeveleri
daha fazla kaldırarak mekiğin geçeceği düzgün bir ağızlık oluşturulur. Görüldüğü gibi alt ve
üst ağızlığı oluşturan iplikler ön ağızlıkta tek bir iplik gibi durmaktadır. Bu durumda çözgü
kopmaları önlenmektedir. Çünkü çözgü iplikleri bütünlük kazanmış, takımlara neden olacak
düzgünsüzlükler oluşmamıştır.
Resim 1.4: Bozuk açılmış ağızlık
8
Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemleri
Dokuma makinelerinde atkı taşıyıcının ya da atkının çözgü iplikleri ile örgü raporuna
göre bağlantı sağlayabilmesi için üç şekilde ağızlık açma sistemi kullanılmaktadır.
Bu mekanizmaların seçimi ve kullanılmasında dokuma makinesinin tasarımı ve
üretilecek kumaşın cinsi birinci derecede önem taşımaktadır.
Eksantrik ile ağızlık açma sistemleri
Armür tertibatı ile ağızlık açma sistemleri
Jakar tertibatı ile ağızlık açma sistemleri
Tablo 1.3: Ağızlık açma sistemleri
Yukarıda adı geçmeyen ağızlık açma sistemlerinden kontramaj ile ağızlık açma, el
dokuma makinelerinde kullanılır. Günümüzde Anadolu’nun birçok yöresinde yatak-yorgan
yüzü, havlu ve tül dokumacılığında kullanılır. Basit ve az masraflı bir dokuma şeklidir.
Ağızlık açma sistemlerinin hangisinin kullanılacağı örgü raporundan çıkarılan tahar
raporuna bağlıdır. Zaten tahar bize o örgünün dokunabileceği en az çerçeve sayısını ve
çerçevelerden çözgü ipliklerinin geçiş sırasını belirlemektedir.
Dokuma makinelerinde ağızlık açma işlemi çerçevelerin kullanıldığı eksantrik ve
armürlü ağızlık açma makineleri ve jakarlı yani her çözgü ipliğinin ayrı kontrol edilebildiği
jakarlı ağızlık açma makineleri ile gerçekleştirilmektedir.
Eksantrikli ve armürlü ağızlık açma sistemi ile çalışan makinelerde üretilecek kumaş
için çerçevelere verilecek hareket yönü önemlidir. Özellikle çerçevelerin eski yerini alması
bakımından çerçevelere verilen hareket iki şekildedir.
AĞIZLIK AÇMA
SİSTEMLERİ
EKSANTRİKLİ
AĞIZLIK AÇMA
SİSTEMLERİ
ARMÜRLÜ
AĞIZLIK AÇMA
SİSTEMLERİ
JAKARLI
AĞIZLIK AÇMA
SİSTEMLERİ
9
Pozitif çerçeve hareketi:
Ağızlık oluşumu, çerçevelere güç uygulanarak hareket verilmesiyle meydana gelir.
Dokuma makinelerinde kullanılan enerjinin büyük kısmı ağızlık oluşturmak için çerçevelere
hareket verilmesine yönelik olarak kullanılmaktadır. Pozitif çerçeve hareketi ile ağızlık
oluşturan sistemlerde, çerçevelere sadece oluşturulması için değil, kapatılması için de ağızlık
oluşturma tertibatından hareket verilir. Bu sistemlerde, enerji harcaması artmakla birlikte,
hareketin devamlılığı ve seriliği, makinenin devriyle uyum içinde olur.
Şekil 1.2. Pozitif çerçeve hareketi
Şekil 1.2’de pozitif ağızlık açma sistemi ile oluşturulmuş ağızlıkta çerçevelerin konumu;
ağızlık açma tertibatı tarafından a çerçevesi yukarıya, b çerçevesi aşağıya çekilmiştir.
Ağızlık bir kısım çözgü ipliklerinin yukarıya kalkması ve diğerlerinin de aşağıya inmesi ile
oluşur. Bütün çözgü iplikleri hareketli olduğu için sürtünme nedeniyle kopuşlar olabilir.
Negatif çerçeve hareketi:
Bu tip sistemlerde, çerçevelere hareket genellikle tek yönde uygulanır. Negatif çerçeve
hareketi veren sistemlerde tercih edilen uygulama, ağızlık açma tertibatının çerçevelere
yukarı hareket vermesidir. Üst ağızlık açan çerçevelerin geriye gelmeleri, çerçevelere
bağlanan yaylar veya ağırlıklar aracılığıyla olur. Ağızlık açma sistemi, çerçevelerin geri
hareketi için enerji harcamaz. Yüksek hızlarda kullanıma uygun olduğu için modern dokuma
tezgâhlarında tercih edilen bir sistemdir. Şekil 1.3’te geri çekme yaylarının yatay
yerleştirilmiş olduğu sistem görülmektedir.
10
Şekil 1.3: Negatif ağızlık açma
Şekil 1.4’te ise hareket kolları ile negatif çerçeve hareketi, şematik olarak
gösterilmiştir. Her iki tertibatta da geri çekme işlevi, ağızlık açılması ile gerilen
mekanizmalar tarafından gerçekleştirilmektedir.
Şekil 1.4. Negatif çerçeve hareketi
Şekil 1.5’te negatif ağızlık açma sistemiyle oluşturulmuş gücülerin konumu, (a)
çerçevesi yukarı kalkmış, (b) çerçevesi sabit kalmıştır. Jakarlı ağızlık açma tertibatları
negatif ağızlığı açar. Gücülerin altında asılı olan ağırlıklar, gücülerin serbest kaldıklarında ilk
konumlarına gelmelerini sağlar. Negatif ağızlık açma sistemi özellikle yüksek hızla çalışan
dokuma makineleri için çok uygundur. Modern dokuma makinelerinde hafif ve orta
ağırlıktaki düz kumaşların dokunmasında negatif ağızlık hareketi eksantrikle veya armürle
sallanarak kullanılır. Çözgü ipliklerindeki sürtünme minimumdur. Bu nedenle yüksek hızlara
çıkmasına olanak tanır.
Yaylar
Hareket
Kolları
11
Şekil 1.5: Negatif çerçeve hareketi
1.2. Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Tanımı, Özellikleri ve
Çeşitleri
Eksantrik, çevresi merkezle aynı uzaklıkta olmayan, değişik merkez kaçıklıklarına
sahip parçalara verilen isimdir. Kam olarak da adlandırılır.
Eksantrikli ağızlık açma sistemleri, dokuma makinelerine monte edilme
pozisyonlarına göre ikiye ayrılır. Eksantrikli dokuma makinelerinde, çerçeveleri kumanda
edecek eksantrikler örgünün armür planına göre hazırlanır. Eksantrik mili üzerine uygun bir
şekilde yerleştirilir.
Tablo 1.4: Eksantrikli ağızlık açma sisteminin çeşitleri
EKSANTRİKLİ
AĞIZLIK AÇMA
SİSTEMLERİ
İÇTEN EKSANTRİKLİ
AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ
DIŞTAN EKSANTRİKLİ
AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ
12
Mekanik dokuma makinelerinde dönen bir mil üzerine monte edilerek ağızlığın
açılmasında çerçevelere hareketi ileten metal plakalardır.
Resim 1.5: Eksantrikler
Resim 1.6: Eksantrik sistemi iç, dış görünüşü
Genellikle dönen bir mil (dolap mili) üzerine yerleştirilen eksantrikler, çerçevelere
hareket vermek için kullanılır. Çerçeveler eksantrikle temas hâlindedir. Eksantriğin
merkezden kaçık burnu, çerçeve ayaklarına temas ettiğinde itme kuvveti uygulayarak
ağızlığın açılması sağlanır.
Eksantrikler kullanılacak örgülere göre grup hâlinde sökülüp montajı yapılabilir. Her
örgü için ayrı bir eksantrik grubu vardır. Bunun anlamı; makinede uygulanacak örgü
değiştirilmek istendiğinde eksantrik grubunun değiştirilmesi gerekir. Eksantrik grupları,
makinenin çözgülere verdiği harekete göre örgü raporuna uygun olarak doğru ağızlığı
bulmak için ters doğrultuda çalıştırılabilir.
13
Resim 1.7: Eksantrik blok görünüşü
Resim 1.8: Dimi 2/1 örgüsüne ait kullanılacak eksantrikler
14
1.3. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve
Çalışma Şekli
Bu tip dokuma makinelerinde eksantrikler dokuma makinesinin iki yan duvarı arasına
yerleştirilmiştir. Daha az yer kaplamaktadır. Çerçevelere hareket iletilmesi daha kolaydır.
Dıştan eksantrikli makinelere göre çerçeve sayısı daha azdır.
Resim 1.9: İçten eksantrikli dokuma makinesi
Bu makinelerde eksantriklerin boyları birbirinden farklıdır. 1. çerçeveye hareket veren
eksantriğin boyu 2. çerçeveye hareket veren eksantriğin boyundan daha büyüktür. Örgü bez
ayağı ise eksantrikler krank milinin altında bulunan vuruş eksantrik miline, tespit edilmiştir.
Bu tezgâhlarda en fazla 6 ile 8 çerçeveye kadar çalışırsa da genellikle 6 çerçeveyi geçmez.
İçten eksantrik tezgâhlarda çerçeveyi yukarı kaldıran eksantriğin küçük çapıdır. Çerçeveyi
aşağı indiren ise eksantriğin büyük çapıdır.
Şekil 1.6: İçten eksantrik çalışma prensibi
15
Şekil 1.6’da 1 nu.lı dolap mili, 2 nu.lı çerçeve eksantriği, 3 nu.lı ayaklar, 4 nu.lı
kelepçe, 5 nu.lı çerçeve alt bağlantı demiri, 6 nu.lı tambur ve 7 nu.lı çerçeveler
görülmektedir.
Şekilde dolap mili üzerine eksantrikler örgüye göre sıralanmışlardır. Ayaklar,
Eksantrik adedi ve çerçeveler aynı sayıda olup eksantrik tarafından hareket ettirilir. Ayaklar
ile çerçeveler arasındaki bağlantıyı kelepçe vasıtasıyla çerçeve alt bağlantısı sağlamaktadır.
Kelepçeler ile çerçevelerin aşağı ve yukarı pozisyonları ayarlanabilir.
Çerçeveler üstten yaylı tambura (6) bağlanmıştır. Bu tamburun içi yaylıdır ve
eksantrikler tarafından aşağıya indirilen çerçeveleri yukarıya çeker.
Dolap mili (1), eksantrik milinden hareket alarak dönmektedir. Eksantriğin büyük çapı
ayaklara temas ettiği zaman 3 nu.lı ayağı aşağıya ve böylece kelepçesi vasıtasıyla (6)
çerçeveyi (7) de aşağıya çekecektir. Çerçevenin yukarıya kalkması eksantriğin küçük çapı
dolap miline geldiği zaman ve yaylı tambur çerçeveyi yukarı çekecektir.
Tamburun çalışması: Çerçeve aşağıya indiği zaman hareket kolları ve yay gerilir.
Eksantrik burnunun baskısı kalktığı zaman yay çerçeveyi yukarıya çekecektir. Geniş enli
dokuma makinelerinde çerçevelerin paralel olarak kaldırılıp indirilmesi için yay tertibatı
çerçevelerin kenarlarında olacak şekilde iki tanedir.
Dokuma makinelerinde eksantrik mili ile krank mili arasındaki oran ½’dir. Yani
eksantrik mili bir devir yaparken krank mili iki devir yapmaktadır.
Bu oran değişmediğine göre eksantrik mili üzerine iki hareketli örgülerden başka örgü
yerleştiremeyiz. Üç hareketli bir örgü düşünelim. Bu örgüde eksantrikler 360 derece dönüp
devirlerini tamamladığı zaman üç atkı atılması gerekir. Oysa eksantrik mili hareketini
tamamladığı zaman ancak iki atkı atmaktadır. Demek ki hareket uygunluğu bakımından
eksantrik mili dışında fakat eksantrik milinden hareket alan bir üçüncü mile ihtiyacımız
vardır. Bu mil dolap milidir ve bunun üzerine eksantrikler sıralanır. Fakat bunu yaparken
devir oranlarına göre değiştirme dişlisi aracılığıyla dolap milinin devri eksantrik ve krank
milinin değişmeyen ½ oranına uygun olmalıdır.
16
Şekil 1.7: İçten eksantrik hareketi
Şekil 1.7’de picanol makinesinin dolap mili ve hareket mekanizması görülmektedir. 1
nu.lı eksantrik mili hareketini krank milinden alır. 2 göbeği eksantrik mili üzerine kama ile
sabitlenmiştir. Göbek üzerine sabitlenmiş olan 3 dişlisi 4.5.6 dişlileri aracılığıyla hareketi
dolap miline iletir. 5 ve 6 dişlileri değiştirme dişlileridir. Dolap mili yani eksantrik grubu ile
değiştireceğimiz her örgü için bu dişliler de değiştirilir.
1.4. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları
İçten eksantrikli ağızlık açma sistemlerinde hareket alma mekanizmaları dokuma
makinesinin ana milinin dönme hareketini çerçevelerin inip kalkma hareketine
dönüştürmektedir. Hareket genellikle manivelalar, çekme kolları, zincirler, kablolar ya da
bantlardan oluşan bir takım tertibatlarla aktarılır.
Şekil 1.8’de içten eksantrikli ve negatif sistemde çalışan bir eksantrik sistemi
görülmektedir. Bu mekanizmalı makinelerde çözgü sıklığı fazla olan kumaşlarda dört, altı
hatta sekiz çerçeve kullanılarak ipliklerin, çerçevelerin ve gücülerin sürtünüp aşınması
önlenmeye çalışılır.
17
Şekil 1.8: İçten eksantrik
Kumaş örgüsünü değiştirmek istediğimiz zaman genellikle kam paketi değiştirilir.
Fakat bazı durumlarda kamların sırasını değiştirmek suretiyle bunların birbirlerine göre
açısal konumunu dolayısıyla örgüyü değiştirmek mümkündür.
İçten eksantrikli makinelerde dokuma işlemi gerçekleşirken negatif sistemde makara
tertibatı çerçevelerin ilk pozisyonlarına gelmeleri için kullanılır.
1.5. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını
Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar
İçten eksantrikli makinelerin bakım ve ayarları yapılırken dikkat edilmesi gereken
önemli hususlar vardır. Makine için yapılması gereken bakımlar bir çalışma cetveli hâlinde
kayıt altında tutulmalı, yapılan periyodik bakım ve ayarlar bu tabloya yetkili personel
tarafından yazılmalıdır. Bu, işletme içinde bulunan makinelerin ayar ve bakımlarının
karışmaması için çok önemlidir.
Bu tip makinelerde kamlar genellikle paket hâlinde bulunmaktadır. Eğer örgü
değişikliğine gidilecekse kamlardan daha çok tahardan değişikliğe gidilir.
18
Makinenin bakımında kamların, makaraların ve ara bağlantı elemanlarının sürekli
kontrol altında olması gerekir. Ayrıca yağlama işleminin üretici firmanın belirttiği kurallar
doğrultusunda kullanılacak yerlerin ve yağ çeşitlerinin uygunluğuna göre olmalıdır.
İçten eksantrikli ağızlık açma sisteminde eksantrik değişimi ve bakımı dıştan
eksantrikli sisteme göre zor olduğundan daha az kullanılmaktadır.
19
Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede içten
eksantrikli ağızlık açma sisteminin ayarlarını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
İş ve bakım talimatını okuyunuz.
Üretici firmanın makine ile ilgili
talimatların her makine için farklı
olduğunu göz önünde bulundurunuz.
Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları)
ve yatağını hava ile gerekirse mazot ile
yıkayıp temizleyiniz.
Hava ile temizlik sırasında makine
üzerinde bulunan toz ve diğer yabancı
maddeleri makine çevresinden ve varsa
ürüne zarar vermeden yapınız.
Temizlik için mazot veya benzer
maddeler kullanılacaksa gerekli
tedbirleri alarak temizlik işleminin
gerçekleştiriniz.
Eksantrik hareket iletimini sağlayan
bölgeleri ve eksantrik yatağını yağlayınız.
Yağlama işleminde yağı yeteri kadar ve
makinenin gerekli olan bölgeleri için
kullanınız.
Yağlama sırasında makinenin diğer
parçalarına ve varsa makine üzerindeki
kumaşın yağlanmamasına dikkat ediniz.
Örgüye göre eksantrik plakalarını
belirleyiniz.
Örgüye göre eksantrik plakalarını
seçerken makine üretici firmanın
katalog bilgilerine riayet ediniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
20
Eksantrik plakalarını örgüye göre
makineye yerleştiriniz.
Makineye eksantrik plakalarını
uygun bir şekilde yerleştiriniz.
Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava
emişi ile temizleyiniz.
Çerçeve yataklarını hava emişi ile
temizlerken sadece toz ve yabancı
maddelerin alınmasını sağlayınız.
Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol
ediniz.
Çerçeve yataklarının kontrollerini
yaparak herhangi bir aşınma ve kırılma
varsa bunları değiştiriniz.
Çerçeveleri yataklarına yerleştiriniz.
Çerçeveleri yerleştirirken makinenin
diğer aksamlarına zarar vermemeye
dikkat ediniz.
21
Çerçeveleri yataklarına sabitleyiniz.
Çerçevelerin yataklara montesi
sırasında gerekli olan sıkıştırma
vidalarının ve kısımların son
kontrollerini yapınız.
İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini
sağlayınız.
Ortamın temizliğini diğer makinelere ve
çevreye zarar vermeden yapınız.
22
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. İş ve bakım talimatını okudunuz mu?
2. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile gerekirse
mazot ile yıkayarak temizlediniz mi?
3. Eksantrik hareket iletimini sağlayan bölgeleri ve eksantrik yatağını
yağladınız mı?
4. Örgüye göre eksantrik plakalarını belirlediniz mi?
5. Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştirdiniz mi?
6. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizlediniz mi?
7. Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ettiniz mi?
8. Çerçeveleri yataklarına yerleştirdiniz mi?
9. Çerçeveleri yataklarına sabitlediniz mi?
10. İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
23
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü
ipliklerinin iki tabakaya ayrılarak oluşturduğu üçgen kesitli tünele verilen addır?
A) Atkı atma
B) Ağızlık
C) Armür
D) Eksantrik
2. Dokuma makinesinde taraktan dokunan kumaşa kadar olan bölüm aşağıdakilerden
hangisi ile isimlendirilir?
A) Ön ağızlık
B) Sağ ağızlık
C) Üst ağızlık
D) Alt ağızlık
3. Ağızlığın oluşturulmasında çerçevelerin yukarı kaldırılması ve tekrar eski yerine
getirilmesi hangi hareket tipinde gerçekleştirilir?
A) Üstten çerçeve hareketi
B) Negatif çerçeve hareketi
C) Pozitif çerçeve hareketi
D) Nötr çerçeve hareketi
4. Ağızlık açma sistemlerinden eksantrik için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Genelde dikdörtgen şeklindedir.
B) Makinede ağızlığın içinde bulunur.
C) Kam olarak da adlandırılır.
D) Plastikten yapılırlar.
5. Aşağıdakilerden hangisi eksantrikli ağızlık açma sistemlerindendir?
A) Üstten eksantrikli ağızlık açma
B) Alttan eksantrikli ağızlık açma
C) Soldan eksantrikli ağızlık açma
D) İçten eksantrikli ağızlık açma
6. Aşağıdakilerden hangisi ağızlık açma sistemlerinden değildir?
A) Armürlü ağızlık açma
B) Eksantrikli ağızlık açma
C) Kamlı ağızlık açma
D) Mekikli ağızlık açma
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
24
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam
sağlandığında dıştan eksantrik sisteminin ayarını tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz.
Dokuma makinelerinde dıştan eksantrikli ağızlık açma sistemi hakkında
çevrenizdeki işletmelerden bilgi edininiz.
Atölyenizde bulunan dokuma makine ve tezgâhlarında ağızlık açma ve
eksantrikli ağızlık açma sistemleri hakkında araştırma yapınız.
Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla sınıf ortamında paylaşınız.
2. DIŞTAN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK
AÇMA
2.1. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve
Çalışma Şekli
Bu tip dokuma makinelerinde eksantrikler dokuma makinesi iskeletinin yan duvarları
dışına yerleştirilmiştir. İçten eksantrikli ağızlık açma sistemlerine göre daha fazla yer
kaplamaktadır. Dıştan eksantrikli dokuma makineleri daha fazla yer kaplamalarına rağmen
daha fazla çerçeve ve atkı rapor boyuna olanak tanıdığı, eksantrik değişimi ve bakımı kolay
olduğu için daha çok tercih edilmektedir.
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ARAŞTIRMA
AMAÇ
25
Resim 2.1: Dıştan eksantrikli dokuma makinesi
Çerçeve sayısını artırabilmek amacı ile eksantrikle ağızlık açmada eksantriklerin
tezgâhın dışında çalıştırılması şekli düşünülmüştür. Her ne kadar içten eksantrikli
tezgâhlardan daha fazla çerçeveyi bu yolla çalıştırma imkânı doğsa bile bu da sınırlıdır. Yani
8–12 ayağa kadar çıkarılabilir.
Şekil 2.1: Dıştan eksantrik sistemi
Eksantrik makinesi, çift taraflı eksantriklerle gücü çerçevelerine pozitif olarak
kumanda eder. Eksantriklerin hareketleri, makara kolları, iletici kollar ve ayaklar vasıtasıyla
gücü çerçevelerine iletilir. Eksantrik makinelerinin bir ağızlık kaldırma tertibatı vardır.
Bununla makara kolları eksantriklerden ayrı tutularak bütün gücü çerçeveleri aynı
yüksekliğe getirilir.
26
Şekil 2.2: Dıştan eksantrikli dokuma makinesi
Resim 2.2’de pozitif eksantrikli, sekiz çerçeveye kadar hareket verebilen bir ağızlık
açma sistemi görülmektedir. Resimde A harfi ile gösterilen eksantrikler, B ile gösterilen
rulmanlı eksantrik okuyucuları, hareketi C çerçeve ayaklarına iletir. Eksantrikler D konik
dişlisinden aldığı tahrikle hareket eder.
Resim 2.2: Pozitif eksantrik
Örnek bir eksantrik sisteminin örgüye göre hazırlanması
Dokuma işletmelerinde makine bakım bölümünde sürekli kullanılan eksantriklerin
yedekleri ile herhangi bir örgü değişimde o örgüye ait eksantrik plakaları mevcuttur. Bir
örgü değişimde ilk olarak makinede gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra makinenin
eksantrik kısmı kapakları sökülür.
27
Resim 2.3: Eksantrik kapağının sökülmesi
Şekil 2.3: Eksantrik sistemi kapak vidaları
Eksantrik kapakları söküldükten sonra eksantrik blok hâlinde çıkarılır. Şekildeki vida
bağlantıları gevşetilir ve grup hâlinde eksantrikler tezgâh üzerinden alınır.
28
Resim 2.4: Eksantrik kapağının çıkarılmış görüntüsü
Resim 2.5: Çeşitli örgülere ait eksantrikler
29
Şekil 2.4: Eksantrik sisteminin çıkarılması
Şekil 2.5: Eksantriklerin makineden çıkarılmış şekli
Makineden alınan eksantrikler yerine dokunacak örgünün eksantrikleri hazırlanır.
Örnek olarak dimi 2/1 örgüsü için burada eksantrik plakalarını hazırlayacağız. Bu örgü için
gerekli olan çerçeve sayısı en az üçtür.
30
Resim 2.6: Dimi 2/1 örgüsünün eksantrikleri (açık)
Resim 2.7: Dimi 2/1 örgüsünün eksantriklerinin dizilmiş hâli
Bir araya getirilerek hazırlanan eksantrikler için resimde görülen şekilde dizimi
yapılır. Makine için çalıştırılacak çerçeve sayısına göre üçün katları şeklinde ilave çerçeveler
yapılabilir. Eksantrik bağlantıları ve son kontroller yapılıp ağızlık açma sistemi istenilen
örgüye göre hazır duruma getirilir.
Resim 2.8: Dişlilere bağlantılı eksantrikler
31
2.2. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları
Eksantrikli ağızlık açma mekanizmasının makineye takılması ile ilgili ayarlar:
Örgüyü değiştirmek için kam blokunun kutusundan çıkarılması, desen kamlarının
sökülmesi (çıkarılması), desen kamlarının dizilmesi, kam blokunun tekrar eksantrik kutusuna
takılması, çerçevelerin seviyeleme ayarı, ağızlık kapanma açısını ayarlama, ağızlık
yüksekliği gibi ayarlardan oluşmaktadır.
Bu ayarların yapılması için ilk işlem makinenin bakıma alındığını belirtmektir.
Eksantrik blokunun kam kutusundan çıkarılması:
Makinenin eksantrik koruyucu kapağının çıkarılmasıdır (Resim 1.14). Eksantrikler
ağızlık kapanma pozisyonuna gelene kadar makine döndürülür. Yukarı konumda olan kollar
ile aşağı konumda olan kollar aynı hizaya getirilir. Kamların her iki tarafında bulunan yatak
vidaları sökülür ve kamlar üzerinde bulundukları mille birlikte blok hâlinde mekanizmanın
içinden çıkarılır.
Resim 2.9: Eksantrik kapağının sökülmesi
Şekil 2.6: Eksantriğin iç görünüşü
32
Şekil 2.7: Bakım için sökülmüş eksantrik mekanizması
Resim 2.10: Bakım için sökülmüş eksantrik
33
Eksantriklerin sökülmesi
Eksantrikler takıldığı mil üzerinden sökülmesi için gerekli olan vida ve diğer bağlantı
elemanları sökülür ve eksantrikler plakalar hâline getirilir.
Şekil 2.8: Eksantrik bloku
Desen kamlarının dizilmesi
Dokunacak olan örgüye göre eksantrikler hem çeşit hem de sayı olarak tespit edilir.
Ayrıca örgü değişmeyecekse eksantriklerin genel kontrolü yapılır. Eksantriklerin mil üzerine
dizimi yapılır yani indeksleme ayarları gerçekleştirilir.
Şekil 2.9: Eksantrik
34
Şekil 2.10: Eksantrik mili
Şekil 2.11: Eksantrik örgüye göre dizilmesi
35
Şekil 2.12: Eksantrik örgüye göre dizilmesi
Şekil 2.12’de verilen örnekte A harfiyle gösterilen çözgü levendi, B Gücü
çerçeveleri, C ise eksantrik mekanizmasıdır. Örnekteki 1. çözgü hareketine bakıldığında 2
dolu 2 boş hareket için gereken eksantrik ve diğer çözgü hareketlerine göre eksantrikler
görülmektedir.
Eksantrikler örgünün dolu boş hareketlerine göre uygun seçildiğinde ve
mekanizmaya doğru olarak yerleştirildiğinde herhangi bir problem olmadan dokuma
makinesinin ağızlık sisteminin dokumaya hazır olduğu görülür.
Eksantrik blokunun tekrar eksantrik kutusuna takılması
Dizimi ve indeksleme ayarlarından sonra eksantrikler mil ile beraber tutularak tekrar
mekanizma içine yerleştirilerek diğer ayarlara geçilir. Gerekli olan baskı levhaları yerine
yerleştirilir, somunlar ve vidalar istenen tork değerinde sıkılır.
Şekil 2.13: Eksantrik plakaları
36
Çerçevelerin seviyeleme ayarı
Şekil 2.14: Çerçeve ayarı
Bütün çerçeveler aynı seviyeye getirilir. Şekil 2.14’teki 1 ve 2 nu.lı vidalar gevşetilir.
Çözgü iplikleri gücü gözlerinin tam ortasında pozisyon alıncaya kadar 1 nu.lı vida hareket
ettirilir ve 2 nu.lı vida sıkılır.
Ağızlık kapanma açısını ayarlama
Genel olarak eksantrikli sistemlerde ağızlık kapanma açısı otomatik olarak ayarlama
sistemi ile donatılmıştır. Mikro işlemcinin panosu üzerinde bir tuş kontrolü ile
yapılabilmektedir.
Şekil 2.15: Kamların kapanması
Dokuma makinesi, istenilen ağızlık kapatma pozisyonuna çevrilir. Zincir dişlisinin 1
muhafaza kapağı çıkarılır. Zincir dişlisinin 1 cıvataları 2 gevşetilir. Birbirinin tersi,
37
istikametinde hareket eden iki makara kolu 4 tam birleşinceye kadar, mil 3 anahtar ile
çevrilir. Cıvatalar 2 uzatmalı anahtar ile kuvvetlice sıkılır.
Ağızlık yüksekliği ayarı
Makine ağızlık kapanma pozisyonuna hareket ettirilir. Eksantrikli ağızlık açma
sistemlerinde yukarı konumdaki çerçeveleri hareket ettiren Şekil 16’daki aşağı konumda
çerçeveleri tahrik eden C kolları aynı hizada olur. D vidaları gevşetilip E tutucusunu
C kolunun ucundan itibaren a mesafesince hareket ettirilir ve uygun pozisyonda D vidaları
tekrar sıkılır.
Şekil 2.16: Ağızlık yükseklik ayarı
Sistemin yağlanması, dokuma makinelerinde standart sistemlerden olan elektrikli yağ
devir daim kontrol pompaları ile sağlanır. Yağ seviyesinin uygunluğu ve yağ filtresinin
temizliği kontrol edilmelidir.
Eksantrik gruplarının ayarlanması özel bir ayarlama cihazı (indeksleme diski) ile
sağlanır. İyi ayarlanmış eksantrik grupları, düzgün bir ağızlığın oluşturulması ve kapalı
ağızlıkta eksantriklerin tek tek ve birbirleriyle uyumlu çalışmaları için son derece önemlidir.
Şekil 2.17: Eksantrik yağlama ayarları
38
Ağızlık seviyeleme tertibatına sahip eksantrik sistemlerinde, çözgü ipliklerinde
oluşabilecek aşırı gerginliklerin giderilmesi ve ağızlık yüksekliklerinin ayarlanabilmesi
mümkündür. Şekil 2.17’de yüksek, orta ve alçak ağızlık oluşumu için eksantrik ve ayarlama
kolunun (a) pozisyonları görülmektedir.
Eksantrik mekanizmasında haznenin içindeki yağ miktarını gösteren bir kontrol
göstergesi bulunmaktadır. Bunun da işletme makine bakım ünitesinin belirlemiş olduğu
zamanlarda kontrolünün yapılması gerekmektedir.
Şekil 2.18: Eksantrik yağ göstergesi
Yağlama işleminin amacı dokuma makinelerinde enerji tüketimini ve aşınmayı
azaltmaktır. Kullanılacak yağ çeşidi kesinlikle uygun seçilmelidir yani gres yağ
kullanılacaksa ince yağ ya da tam tersi yapılmamalıdır. Ayrıca aşırı yağlama kumaşta
lekelere sebep olabilir hem de maliyeti artırır.
39
Yağ değiştirme aygıtı sadece yuvalardaki kullanılmış, özelliğini kaybetmiş olan ince
yağın çıkarılması için kullanılır. Diğer bir görevi de kirli yağın yeniden yağ dolaşımına
girmesini önlemektir. Eksik yağların ilavesi için kullanılmaz.
Resim 2.11: Yağlama aygıtı
2.3. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve
Ayarlarını Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar
Günümüzde kullanılan her bir dokuma makinesi teknolojik olarak ileri seviyede
elektronik donanıma sahip makinelerdir. Bundan dolayı ayar ve bakımları mutlaka üretici
firmaların gerekli olan talimatlarının yer aldığı katalog ve iş talimatlarına göre ayarlanmalı,
çalıştırılmalı ve bakımı yapılmalıdır. Yoksa yapılacak yanlışlıklar firmaların sorumluluğu
altında değildir.
Dokuma makinelerinde yapılacak bakım ve ayarlar sırasında parça değişimi veya
diğer değişiklikler için kesinlikle üretici firmanın belirttiği parçalar kullanılmalıdır.
Koruma panelleri veya emniyet ile ilgili kısımları devre dışı bırakmak veya
makineden sökmek kesinlikle yanlıştır.
Ayrıca bakım ve yapılacak ayarlar sırasında ana şalter mutlaka kapalı durumda olmalı
ve güvenlik kontrolü sağlanmalıdır. Elektriksel bağlantılar ve bakım sadece kalifiye
elemanlar tarafından yapılmalıdır. Bu demektir ki kalifiye elemanlar fizik ve elektrik ile ilgili
temel kurallar ve geçerli olan mevzuat hakkında temel bilgilere sahip olmalı ve elektrik
bağlantıları, elektrik ile ilgili semboller ve elemanlar hakkında yeterli tecrübeye sahip
olmalıdır.
40
Makine üzerinde gerekli renkli ışık ve levhalarla güvenlik önlemleri alınmalı, bu işi
yapacak olan bir yetkili sorumluluğunda işlem devam ettirilmelidir. Hatalı veya yanlış olarak
çalışan koruma panelleri hemen değiştirilmeli veya tamir edilmelidir.
Dokuma makinelerinin tasarımında üretilen gürültüyü sınırlamak için gerekli tedbirler
alınır. Ancak dokuma işletmelerinde gürültü seviyesi çok yüksektir. Dolayısıyla uygun bir
kulaklık kullanılması tavsiye edilir. Gürültüye sürekli olarak maruz kalmak kalıcı duyu
kayıplarına sebep olabilir. Bir dokuma makinesi tarafından üretilen gürültü çok sayıda
faktöre bağlıdır. Bundan dolayı, geçerli genel bir kural veya formül vermek imkânsızdır.
Makine hızı, çerçeve sayısı, gücü tipi, örgü, dokuma gerginlikleri ve dokuma makinesi eni
bu faktörlerden bazılarıdır.
Bakım ve ayarlar esnasında çalışanların basınçlı hava ile temizlik yapmasına hiçbir
zaman izin verilmez.
Makine yağının değiştirilmesi ve diğer bütün yağlama işlemlerinde gerekli temizliğin
sağlanması gerekir. Etrafa saçılan yağ parçacıklarından dolayı en küçük kayma riski
önlenmelidir.
Buna ilave olarak muhtemel çevre kirliliğini önlemek veya sınırlamak için makineden
alınan kullanılmış yağ biriktirilmeli, bilinen bir kullanılmış yağ işletme veya atölye tesisinde
toplanmalı, işlenmeli ve geri dönüşümü sağlanmalıdır.
Temizleme deterjanları: Belirli makine parçalarının temizlenmesinde
kullanılabilecek nitelikte kimyasal temizleme ürünleri kullanıldığında gerekli bütün önlemler
alınmalıdır.
Koruma ekipmanı kullanılmalı ve potansiyel yangın tehlikesine karşı gereken dikkat
gösterilmeli, mümkün olduğu kadar biyolojik olarak parçalanabilir ürünler kullanılmalıdır.
Toz üretimi: İpliklerin işlenmesi esnasında büyük miktarda uçuntu veya zararlı toz
açığa çıkar. Dokuma işletmesinde çalışanlar tarafından teneffüs edilen toz veya uçuntu
miktarını azaltmak, akciğerleri korumak için maske takılmalıdır.
Bunun ötesinde, toplanan uçuntu ve telef (kumaş kenarları vb.) muhtemel çevre
kirliliğini sınırlamak için uygun olarak işlenmelidir. Zararlı maddeler durumunda, bu işleme
yetkili firmalar tarafından yapılmalıdır.
41
UYGULAMA FAALİYETİ
Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede dıştan
eksantrikli ağızlık açma sisteminin ayarlarını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
İş ve bakım talimatını okuyunuz.
Üretici firmanın makine ile
ilgili talimatlarının her makine
için farklı olduğunu göz
önünde bulundurunuz.
Dokuma makinesinin ana
butondan durdurulduğunu
kontrol ediniz
Makinenin bakım levhasını
tezgâh üzerinde görülebilecek
şekilde asınız.
Kullanacağınız el aletlerini
bakım aracının üzerinde ya da
kontrollü bir yerde muhafaza
ediniz.
Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını
hava ile, gerekirse mazot ile yıkayıp temizleyiniz.
Temizlik sırasında mazotu
kullanırken makinenin
parçalarına, üzerinde varsa
ürüne ve çevreye
sıçramamasına dikkat ediniz.
Hava kullanımında yağ ve
diğer maddelerin çevreye zarar
vermemesine dikkat ediniz.
Temizlik için üstübü
kullanınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
42
Eksantrik plakalarını
çıkardığınız zaman temiz bir
yerde ya da kumaş üzerinde
muhafaza ediniz.
43
Eksantrik plakalarını
kullanacağınız örgüye uygun
tespit ediniz.
Kullanacağınız eksantrik
plakalarının dizimini yaparken
karışıklığa sebep vermeyiniz.
Eksantrik sistemini yağlayınız.
Malzemeyi ve zamanı iyi
kullanınız. Üretici firmanın uygun
gördüğü ince yağ ve gres yağı
kullanınız. Sadece yağlanması gereken
bölgeleri yağlayınız. Kullanılan yağ çeşitlerini ve
oranlarını uygun şekilde
yapınız.
44
Çerçeve ayak bağlantılarını
yağlayınız. Çerçeve kenar tutucularını
yağlayınız.
45
Dokuma makinesi üzerinde
çözgü ve/veya kumaş varsa
bunların yağlanmamasına
dikkat ediniz.
46
Örgüye göre eksantrik plakalarını belirleyiniz.
Örgüye göre eksantrikleri
sadece bakım yapılacaksa
temizleyiniz. Değişmesi
gerekenleri tespit ederek
makine bakım deposundan
alınız.
Örgü değişikliğinden dolayı
kullanılmayan eksantriklerin
gerekli temizliğini yaparak
depoda muhafaza ediniz.
47
Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye
yerleştiriniz.
İş güvenliği kurallarına
uyunuz.
Vidaları sökerken kullandığınız
el aletlerinin yağlanmamasına
dikkat ediniz. Sürekli temizlik
için üstübü kullanınız.
Eksantrikleri blok hâlinde
kontrollü bir şekilde çıkarınız.
Eksantriklerin kontrolünü
yaparak yıpranmış ve deforme
olmuşları tespit ediniz.
Eksantriklerle ilgili ayarları
üretici firmanın kullanım
talimatına uygun olarak
yapınız.
48
Eksantrik gruplarını indeksleme diski ile
ayarlayınız.
Planlı ve dikkatli çalışınız.
Gerekli ayarları yaptıktan sonra
eksantrik sisteminin bütün
sökülen parçalarını tekrar
monte ediniz.
Örgü değişimi olacaksa uygun
eksantrik tercihini katalogdan
kontrol ediniz.
Örgüye göre eksantrik grubunun montajını yapınız.
Örgüye göre eksantrikleri bir
araya getirerek eksantrik
yatağına düzgün bir şekilde
yerleştiriniz.
Eksantrikleri gerekli olan her
vidayı uygun bir şekilde
sıkıştırınız.
49
Yağ seviyesini kontrol ediniz.
Yağ gösterge çubuğunu kontrol
ediniz. Gerekirse yağ ilavesi
yapınız. Yağ gösterge çubuğunun
minimum ve maksimum
değerlerine dikkat ediniz.
50
Yağ filtresini temizleyiniz.
Temizleme esnasında filtre
üzerinde herhangi bir yabancı
madde veya tortulaşmış yağ
parçalarının kalmamasına
dikkat ediniz.
Hava ile ve gerekirse çeşitli
kimyasallarla temizlik işlemini
yapınız.
Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile
temizleyiniz.
Çerçeve yataklarını çevreye,
ürüne ve diğer makine
bölümlerine zarar vermeden
yapınız.
51
Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ediniz.
Çerçeve yataklarının
temizliğinden sonra kontrolünü
yaparak yıpranmış veya
kırılmış parçalar, kısımlar varsa
bunların değişimini sağlayınız.
Çerçeveleri yataklarına yerleştiriniz.
Temizlik ve kontrol
aşamasından sonra çerçeveleri
çalışılacak örgü ve kumaşa
göre makine üzerindeki
yataklarına yerleştiriniz.
52
Çerçeveleri yataklarına sabitleyiniz.
Çerçevelerin yerleşiminden
sonra gerekli olan bütün
sabitleme parçalarının
kontrolünü yaparak çalışmaya
hazır hâle getiriniz.
53
İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağlayınız.
Yapmış olduğunuz bakım ve
ayarlardan sonra çalışma
ortamını temizleyiniz.
54
Dokuma salonu veya
atölyesinde merkezî otomatik
temizleme aparatını çalıştırınız.
55
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. İş talimatını okudunuz mu?
2. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile,
gerekirse mazot ile yıkayarak temizlediniz mi?
3. Eksantrik hareket iletimini sağlayan bölgeleri ve eksantrik yatağını
yağladınız mı?
4. Örgüye göre eksantrik plakalarını belirlediniz mi?
5. Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştirdiniz mi?
6. Eksantrik gruplarını indeksleme diski ile ayarladınız mı?
7. Örgüye göre eksantrik grubunun montajını yaptınız mı?
8. Yağ seviyesini kontrol ettiniz mi?
9. Yağ filtresini temizlediniz mi?
10. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizlediniz mi?
11. Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ettiniz mi?
12. Çerçeveleri yataklarına yerleştirdiniz mi?
13. Çerçeveleri yataklarına sabitlediniz mi?
14. İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
56
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D,
yanlış ise Y yazınız.
1. ( )Dıştan eksantrikli ağızlık açma sistemi dokuma makinesi iskeleti yan duvarları
dışına yerleştirilir.
2. ( )Dıştan eksantrikli sistem içten eksantrikli sisteme göre daha az yer kaplamaktadır.
3. ( )Dıştan eksantrikli makinelerde bütün örgüler için aynı eksantrikler kullanılır.
4. ( )4- Ağızlık açma sisteminin bakımı sırasında sistemin yağlanması için üretici
firmanın belirlemiş olduğu yağlar tercih edilir.
2
5. ( )D ———— örgüsünün dokunabilmesi için en az üç eksantrik gerekmektedir.
1
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
57
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D,
yanlış ise Y yazınız.
1. ( )Dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin iki tabakaya ayrılarak oluşturduğu üçgen kesitli tünele ağızlık adı verilmektedir.
2. ( )Ağızlık açma sistemleri, kumaşın dokunma kalitesini ve makinenin kullanışlılık derecesini belirler.
3. ( )Arka ağızlık, dokuma makinesinde gücülerden, dokunan kumaşa kadar olan bölüme verilen addır.
4. ( )Negatif çerçeve hareketi ile ağızlık oluşturan sistemlerde, çerçevelere sadece oluşturulması için değil, kapatılması için de ağızlık oluşturma tertibatından hareket verilir.
5. ( )Eksantrik, çevresi merkezle aynı uzaklıkta olmayan, değişik merkez kaçıklıklarına sahip parçalara verilen isimdir. Kam olarak da adlandırılır.
6. ( )Her örgü için aynı eksantrikler kullanılır.
7. ( )Dokumada örgü ve motif olarak en büyük raporları eksantrikli makinelerde dokuyabiliriz.
8. ( )Eksantrikli ağızlık açma sistemleri içten ve dıştan eksantrikli olmak üzere iki gruptan oluşur.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
58
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 A
3 C
4 C
5 D
6 D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 DOĞRU
2 YANLIŞ
3 YANLIŞ
4 DOĞRU
5 DOĞRU
MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI
1 DOĞRU
2 DOĞRU
3 YANLIŞ
4 YANLIŞ
5 DOĞRU
6 YANLIŞ
7 YANLIŞ
8 DOĞRU
CEVAP ANAHTARLARI
59
KAYNAKÇA
ALPAY Halil Rıfat, Dokuma Makineleri, Makine Mühendisleri Odası
Yayınları, Bursa, 1985.
UZUNÖZ Kasım, Tufan Ata TÜRKYILMAZ, Bülent GÜRSU, Dokuma
Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul, 2004.
KAYNAKÇA