tasavvuf genel anlamda kalbin kötülüklerden...

BCAL BEYLİKTEN OSMANLI MEDENİYETİ DERS ÖĞRETMENİ: VEDAT AKBULAK

1

Tasavvuf genel anlamda kalbin kötülüklerden arındırılıp

yaratılanlara karşı güzel davranılmasıdır.

İnsanın dünyalık menfaatlerinden ve nefsinden uzaklaşarak

Allah'ın varlığı ile yetinilmesidir.

İslam düşünce tarihinde Moğol egemenliği döneminde 1220

yılından 1330 yıllarına kadar İslam'ın batini yani içsel yorumu

olan tasavvuf ön plana çıkmıştır.

İslam medeniyetinde din bilgisi ve Allah'a erişme inancı iki

kolda yürümüştür

1. Tefsir ve hadis ilmi ile

2. Vahdeti Vücut (varlığın Birliği) görüşü ile aşk ve cezbe yolunu

seçmiştir.

Din bilgisi ve Allah'a erişme yolu yani iki şekilde cereyan

etmiştir.

Başlıca tasavvuf önderleri

-Ahmet Yesevi

-Mevlana Celaleddin Rumi

-Yunus Emre

-Hacı Bektaş Veli

-Hacı Bayram Veli

-Ahi Evren bunlar önemli İslam ve Tasavvuflardır ve

Anadolu’nun Türk ve Müslümanlaşmasında önemli katkıları

olmuştur

Osmanlı toplumu iki sınıftan oluşmaktaydı.

1. Askeri: Osmanlı toplumu yönetenler askeri denmiştir.


2

2. Reaya: Yönetilenlere reaya edinmiştir. Reaya ile askerler

arasında en önemli fark askerlerin vergi vermemesi (Vergiden

muaf olması) , reayanın ise vergi vermekle yükümlü olmasıdır.

Yönetenlere Seyfiye (ehli Kılıç) demiştir.

Bunlar:

Kapıkulu askerleri Tımarlı Sipahiler Subaşı sancakbeyi Beylerbeyi Vezir -sadrazam

gibi görevler ehli kılıç (Kılıç Taşıyan/Askeri) sınıfın

oluşturmaktadır

2. Kalemiye; ise devletin yazışma mali ve dışişlerinden

sorumluydular.

Bunlar: Nişancı, defterdar, reisülküttap gibi görevlilerden

oluşmaktaydı.

3. İlim ehli: Bu sınıf ise medrese müdderisleri ve ulama

denlen kişilerden oluşmuştur.

Bu sınıfın üyeleri:

Kadı, müderris, kazasker, şeyhülislam, danişmend,

sufta, muallim, imam, müftü gibi devlet görevlileri bu sınıfın

içerisinde yer alırdı.

Kalemiye sınıfı merkez teşkilatında Osmanlı Bürokratik

geleneklerinin oluşmasında resmi yazışma usullerinin ortaya


3

çıkmasında önemli rolü olmuştur

İlmiye sınıfı, yargı, yönetim ve şehir hizmetleri de dahil

olmak üzere birçok alanda hizmet vermişlerdir.

Bunun yanı sıra idari, ilmiye, askeri sınıfın da ilmiye tarafından

yetiştirildiği de unutulmamalıdır.

Osmanlı devleti sisteminin temeli, seyfiye, kalemiye ve

ilmiye sınıflarının birlikteliğine dayanırdı.

Osmanlı'da ilim ve ilim sınıfı Osman Bey'den itibaren fethedilen

bölgelere Kadı tayin edilerek buralarda adaletin zamanında

uygulanmasına çalışılmıştır.

Orhan Bey medrese kurarak bilim adamlarını yetişmesi ve ilmin

yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Osmanlı Devleti'nde bilinen ilk medrese Orhan Gazi tarafından

1330 da İznik'te yapılmıştır. Bu medreseye atanan ilk müderris

alim ve mütefekkir Şerafettin Davut Kayseridir.

Osmanlılar, ilmiye sınıfının başlıca üç görevi vardı.

-Eğitim ve öğretimin sürdürülmesi (Müderrisin görevi)

-İdari ve adli hizmetlerin görülmesi (Kadının görevi)

-Sosyal, idari ve askeri konularda dini görüşlerin açıklanması

(Kadı, Şeyhülislam ve müftü’nün görevi)

Müderris: İlmiye sınıfı için de eğitim ve öğretim görevini

üstlenen ulama derecelerine uygun medreselerde müderrislik


4

yapmış ve mesleki başarı gösteren ülkelerin önemli

medreselerine atanmışlardır.

Eğitim ile ilgili bazı terim ve kavramlar:

Müderris: Medresede ders veren öğretmen (Öğretim

Görevlisi)

Ders veren profesör

Danişment: (Far.) Medrese öğrencisi (Asistan) başka bir

tabirle üst düzey medrese öğrencisi)

Softa: (Far.) Medrese öğrencisi

İcazetname: Medreseden mezun olanlara verilen belge

Talebe (Ar.): Öğrenci

Fakih (Ar.): Medrese müdürü

Ruzname (Far.) : Olayları zaman sırasına göre yazıldığı

defter.

Mülazemet: Mülakat sonrası bekleme süresi

Müftü (Ar.) İl ve ilçelerde Müslümanların din işlerine bakan

görevli:

Şeyhülislam: Verilen kararların dine uygun olup olmadığı ile

ilgili görüş bildiren en üst düzeyde görevli din adamı

Sibyan:

Sahn-ı Seman: Fatih döneminde İstanbul’da yaptırılan

Medrese

Sahn-ı Süleymaniye: Fatih döneminde İstanbul’da yaptırılan

Medrese

Kadı (Ar.) : Tanzimata kadar her türlü davaya, Tanzimat ile

Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme,


5

boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkemelerin

başkanları / Hakim

Kadının görevleri

-Kasabalarda yargı ve idari görevi yürütür

Belediye, zabıta ve asayişin amirliğini yapır.

noterlik görevini üslenmişti

- vakıfları ve piyasadaki fiyatları denetler

-Veraset, nafaka, miras dağıtımını yapar

-Yargılama yetkisine sahipti

Osmanlıların ilk kadısı:

Osmangazi döneminde ilk kadı Dursun Fakih karacahisara kadı

olarak atanmıştır.

Müftüler ve Şeyhülislam

Toplumun inanç ve ibadetleri ile ilgili sorunların çözülmesi ve

devlette şeriatın uygulanmasından sorumluydular.

Görevleri:

-İslami kaynaklara dayanarak fetva hazırlar

-Kanuni döneminde müftüler de kadılar gibi teşkilatlandırılmış ve

devletin şeyhülislamlık makamı ortaya çıkmıştır

İstanbul müftüsü aynı zamanda Osmanlı Devleti'nin

Şeyhülislamı sayılırdı.

-Şeyhülislam, Osmanlılarda dini hükümleri yorumlamada en

yetkili kişidir.

Başlangıçta mütevazi bir makam olarak ortaya çıkan

şeyhülisamlık kurumu 16. Yüzyılda Zembilli Ali Efendi, İbni


6

Kemal ve Ebussuud Efendi dönemlerinde daha fazla önem

kazanmıştır.

Şeyhülislamlar dini konular dışında zamanla örf, adet,

geleneklerle ilgili hususlarda da fikir beyan etmeye başlamışlar.

-Kiliselerdeki seçim ihtilaflarını halletme konusunda da fetvalar

verdikleri olmuştur.

-Diğer taraftan şeriat ile ilgili konular üzerinde fetva veren -

Şeyhülislamın devlet işlerine müdahale etme yetkisi yoktu ve

sadece devlet işlerinin dine uygunluğu konusunda görüş görüşü

alınmıştır.

İlmiye teşkilatı hiyerarşik bir yapıya sahip olsa da son karar

merci padişaha aitti.

Sibyan Mektebi (Ar. Çocuk) : Sıbyan mektepleri beş ile on

yaşındaki erkek ve kız çocuklarına dini bilgiler vermek ve okuma

yazmayı öğretmeyi amacına yönelik olan okula denmiştir.

Camilerin yanında bulunan yerlerde bulunurdu.

Buraya gelen öğrenciler karma eğitim (kız erkek karışık)

alıyorlardı. Devamlılık zorluğu yoktu.

Bugünkü ilkokul düzeyindeki eğitim yerlerdir.

MEDRESELER:

Medreseler farklı iki bölüme ayrılıyordu

1.Nakli bilimler; buna temel İslami bilimler denir. Hadis, fıkıh,

Kur'an, kelam gibi dersler görülürdü.

2. Aklı bilimleri (Müsbet İlimler) : Bunlar, Coğrafya, Tarih,

matematik, astronomi, felsefe gibi bilim dallarından oluşurdu.


7

Medrese eğitimi;

Yeme-içme barınma yerleri vardı. Masrafları vakıflar tarafından

sağlanmaktaydı. Burada bulunan okuyan öğrenciler haftalık

harçlık verilirdi. Sınıf geçme değil de kitap geçmeye dayalıydı.

Devam zorunluluğu yoktu.

Ayrıca Osmanlı'da Cami, kütüphane, tekke ve zaviyeler de birer

eğitim kurumuydu. Tekke ve zaviyeler genellikle tarikat ehlinin

ibadet ve dini aynılarını yaptıkları özel yerlerdir. Zaviye ise

tekkeden daha küçük olan yerlerdi. Tekkedeki Derviş ve Arifler

tasavvuf mensupları ilmiye sınıfından sayıldığından onlara da

yevmiye verilmiştir.

Osmanlı'da kütüphaneler Osmanlı Devleti'nde cami ve

kütüphanelerde medrese eğitiminin benzeri bir eğitim vardı.

Medrese eğitiminden farklı olarak daha çok halkın dini eğitimini

ve mensuplarının nefsi terbiyesini esas alan tekke ve zaviyeler

eğitim ve bilgi üretiminin yapıldığı diğer kurumlardandır.

Medrese Eğitimi:

Medrese eğitiminde talebe sayısı 20 kişiyi geçmezdi. Eğitim

faaliyetleri seviye göre yürütülür.

Kitap geçme esası vardı.

Öğretim süresi öğrencinin ders ve imtihan verme durumuna

bağlıydı. Dersler sıkı tekrarlanır ve karşılıklı münakaşalar ile

işlenirdi.

Öğrenmenin esası ezberciliğe dayanırdı.


8

Belirtilen dersleri alan ve sınavları başarıyla veren öğrencilere

icazetname dinlen diploma verilmiştir.

Osmanlılarda pozitif ve aklı ilimlere müspet ilimlere müspet

ilimler denmiştir.

Müsbet kelimesi Arapça bir kelimedir.

Nakli ilimler ise; tefsir, hadis, kelam, fıkıh,

Aklı ilimler: Matematik edebiyat coğrafya tarih felsefe

astronomi

Akşemsettin: İstanbul'un fethi sırasında Ayasofya'da kılınan

İlk cuma namazı ve hutbeyi okumuştur.

Akşemseddin sahnı Seman medreseleri yapılıncaya kadar

medrese olarak kullanılan Zeyrek Camisi'nde ders vermiştir.

Hastalıkların nedenlerini açıklayan Akşemseddin’e göre

hastalıklar kalıtımsal olan ve mikrop yoluyla geçen şekilde ikiye

ayrılmıştır

Akşemseddin mikroptan haber vermesi bakımından Pastör ve

diğer Avrupalı bilginlerin öncüsü olmuştur.

Ali Kuşçu sahnı Seman medresesinin kurucularındandır. Bir ders

olarak görev yapmıştır Uzun Hasan'ın Sarayı'nda çalışmakta iken

Fatih Sultan’ın daveti üzerine İstanbul'a gelmiştir.

Uluğ Bey asıl adı Muhammet Turgay olan Ulubey Timur'un

torunlarından ve devlet adamlığından ziyade bilimsel

çalışmalarla tanınmıştır.

Özellikle matematik ve gök bilimi ile ilgili gösteren Ulubey,

Semerkant Medresesi kurmuş devrin en büyük Rasathanesi olan


9

Semerkant gözlemevini yapmıştır. Zic’i Uluğ Bey günümüze

kadar gökbilim temel kitabı olarak kullanmıştır.

Hazırladığı yıldız ve gök cisimlerinin gerçek ve Görünür

konumları ile hareketlerinin çizimine verilen addır.

Nedim: Şaka, komiklikler, anlatarak halkı güldüren, espri yapan

kimselere Nedim demiştir. Aynı zamanda bu şahıslara meddah

da denilirdi.

Osmanlılarda kitap ve kütüphane

Osmanlı hükümdarları da kitap toplama ve bunların kullanma

alışkanlığı vardı,

İlk Saray Kütüphanesi I. Murat döneminde Bursa'da kuruldu,

batılılaşma 18 yüzyılın sonlarında görüldü, Yavuz Sultan Selim

döneminde Urfa Kahire İskenderiye Halep Kudüs Şam'da kültür

ve sanat eserlerini İstanbul'a getirilmiştir.

* II. Murat döneminde ailemler Türkçe eser yazma konusunda

teşvik edilmiş.

Aşık Paşa'nın yazdı “Garipname” adlı eser bu teşviklerin bir

neticesidir. ikinci Murat'ın kültür politikası Osmanlı soyunun ilk

defa ailesinden dayandırılması da II. Murat Devri’ne

rastlamaktadır.

Bu dönemde sonra Osmanlı şehzadeleri Oğuz, Korkut gibi

isimler verilmesi de aynı hedef doğrultusunda olduğunu

görmemekteyiz. Amasya Danışmentliler döneminden beri Türk

kültür yapsın koruyan ve Fetret Devri'nde Çelebi Mehmet

sonrasında oğlu II. Murat'a milli bir anlayış kazandıran şehir

olmuştur.


10

Bu dönem Yazılan Bazı Eserler ve eserlerin sahipleri aşağıda

verilmiştir.

Tevarih-i Al-i Selçuki: Yazıcızade

Danişmentname: Molla Arif Ali

Hirsev ve Şirin: Şeyhi

Kabusname: Mercimek Ahmet

Muhamediye: Yazıcızade Mehmet Efendi

Şair Sultanlar:

II. Murat Murad:

Fatih Sultan Mehmet,

II. Beyazıt şiirleri vardır

Osmanlılarda dokuma Sanayinin geliştiği en güçlü yer Bursaydı

Öyle ki Çin bile Bursa'dan kumaş almıştır. Yine bu ne dönemde

Macaristan, İtalya, Polonya ve Balkan ülkelerinin pazarlarında

Bursa kumaşları satılmıştır.

Ahşap işçiliği I. Ahmet; sedef kaplamalı firuze, yakut ve

tümrüt taşları ile süslü taktı başta olmak üzere Kur'an

muhafızları, rahleler ve minberler gibi nadide eserler dünya

müzelerinin en kıymetli koleksiyonları arasında yer alır.

Hat: Güzel yazı yazma sanatıdır.

XV. yüzyılda Amasyalı Şeyh Hamdullah

XVI. yüzyılda Ahmet Karahisari hat sanatında sivrilen kişilerdir.

Tezhip: El yazımı kitap ve belgelerin önemini gösterme amaçlı

süsleme sanatıdır.


11

Desen ve motifler matematiksel bir düzen içinde geometrik

şekillere yerleştirilmiştir. Bu sanatla uğraşanlara müzehhip

denilir.

Minyatür: Derinlik duygusu yansıtmayan küçük boyutlu

resimlerdir. Kitaplar içinde olayları canlandırmak amacıyla

çizilmiştir.

Nakkaş: Resim ve süsleme sanatını yapan sanatkârlarına

nakkaş denmiştir.

15. ve 16. yüzyıllarda Sinan Bey, Matrakçı Nasuh, Seyyid

Lokman Nakkaş Osman en önde gelen nakkaşlardır.

Resim ve heykelcilik: Dinsel inancın etkisiyle gelişmedi.

Ciltçilik: El yazması eserlerin dağılmasını engelleme amaçlı

süsleme sanatıdır.

Çinicilik, Kilin fırınlanır sertleştirildikten sonra nakışlarla

süslenmesidir.

Çini sanatı İznik ve Kütahya dan sonra Bursa, Edirne ve

İstanbul'da önemli çini merkezleri olmuştur

İznik Yeşil Camii, Topkapı Sarayı Çinili Köşkü, Bursa Yeşil

Cami ve Yeşil Türbesini örnek verebiliriz.

Kakmacılık: Taş, tahta veya metalin bazı yüzey bölümlerinin

oyularak içine kıymetli taş veya madenlerin yerleştirilmesidir.

Ebru özel karışımlı bir suya serpiştirilen sıvı boyaya dokunuşlarla

istenilen şeklin verilmesi ve bu şekli kağıda veya levhaya

çıkarılmasıdır.


12

Mimari

Osmanlı Devleti'nde mimari sivil, dini ve askeri olmak üzere üç

kısmı ayrılırdı.

Sivil mimari dalında en dikkat çekici mimari: Topkapı

sarayıdır. Onun dışında köşk, kervansaray, han, bedesten,

köprü, sukemeri, hamam ve çeşme gibi yapılarda sivil mimari

alanında eserler inşa edilmiştir.

Dini mimari dalında; cami, medrese, kümbet, türbe, darülkurra,

külliye gibi eserler inşa edildi

Askeri mimari dalında:

Hisarlar, kaleler, kışlalar ve şehir surları inşa edildi.

Osmanlılar 16. Yüzyılda her alanda olduğu gibi mimari alanda

da en parlak dönemini yaşamıştır. Mimar Sinan; yalnızca

Osmanlı tarihinde değil dünya tarihinin en önde gelen

Mimarlarından biridir.

O her alanda mimari eser yapmıştır.

Mimar Sinan'ın çıraklık eseri Şehzade Cami

kalfalık eseri Süleymaniye Camii

ustalık eseri Selimiye Camii dir

tasavvuf genel anlamda kalbin kötülüklerden...

Documents