tarımda araştırma, geliştirme ve İnovasyon · 2017-04-23 · 554 tarımda araştırma,...

550

Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon

Türkiye’de Tarımsal Ar-Ge Destek Programının Değerlendirilmesi

A. Ahmet Yücer1, M. Demirtaş, R. Demirtaş, M. Kan, A. Şahin, M. Küçükcongar

1 Dr, GTHB, TAPGM, Tarım Kampüsü İstanbul Yolu Üzeri, No: 38, Yenimahalle / ANKARA E-posta: [email protected] ÖZET Tarımsal verimliliğin artırılmasında en önemli unsurlar insan ve kullandığı teknoloji düzeyidir. Tarımsal üretim faaliyetlerinde gerek bu teknolojilerin geliştirilmesi ve gerekse uygulamaya aktarılmasında kamu ve özel sektör araştırmaların çok önemli bir yeri vardır. Bu kapsamda; Gıda tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konulara ilişkin bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi ve bunların çiftçiler ile tarımsal sanayicilere aktarılması amacıyla Ar-Ge projelerine doğrudan destekleme ödemesi yapmaktadır. Bu desteklemelerden üniversiteler, sivil toplum ve çiftçi kuruluşları, meslek kuruluşları ve özel sektör tarafından yürütülen, sonuçları doğrudan uygulamaya aktarılabilecek projeler yararlanmaktadır. Konunun önemi gereği, bu araştırmada Türkiye’de 2007-2013 yılları arasında Ar-Ge Destek Programı kapsamında desteklenen projelere ait son 7 yıllık çalışmalar ele alınmıştır. Belirtilen yıllar arasında kabul edilen toplam 154 projeden sonuçlanan 50 proje çalışmanın ana popülasyonunu oluşturmaktadır. Tam sayım yöntemi ile tamamlanan 50 projenin yürütücülerinin tamamı ile anket yapılması planlanmış ve 41 tanesine ulaşılarak cevap alınmıştır. Anket yoluyla elde edilen bilgiler, konu ile ilgil i kurum ve kuruluşların kayıtları ile bu konuda daha önce yapılmış benzer araştırma sonuçlarından elde edilen bilgiler ise araştırmanın verilerini oluşturmuştur. Araştırma sonucunda Bakanlık Ar-Ge Destek Programı kapsamında 2007-2013 yılları arasında toplam 608 proje başvurusundan 154 projenin desteklenmesi uygun bulunmuştur. Programın başlamasından bu yana kabul edilen bu projelere toplam 18,8 milyon TL destekleme ödemesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tarımsal Ar-Ge, Tarımsal Araştırma Destekleri, Özel Tarımsal Araştırma

Evaluation of Agricultural R&D Support Program in Turkey

ABSTRACT The most important elements in enhancing agricultural productivity are human capacity and technology level used. Public and private sector research have a very important place both the development and being put into practice of this technology in agricultural production activities. In t his context; Ministry of Food, Agriculture and Livestock makes support payments directly to R & D projects in order to being developed of technologies and information which are needed by the agricultural sector and being transferred of them to the farmers and the agricultural industry. The projects which are carried out by the universities, non-government and farmer organizations, professional organizations and of which results are able to being transferred to practice are benefiting from this support. Due to the importance of the subject, the last seven years R & D projects between 2007-2013 in Turkey supported under the program were discussed in this study. Completed 50 projects of total 154 supported projects in the years have constituted the main population of this study. The questionnaire forms were planned to be fulfille d with the leaders of the 50 projects in Full Sampling Method, but only 41 project leaders were able to been reached and questionnaire forms were able to be fulfilled with them in the study. The data gathered with survey method, the records of the institutions and organizations related to the subject and the results of similar studies being done before have constitutes of the main data of the research. As result of the research, 154 projects of total 608 projects between 2007-2013 years for R&D Support program have been eligible. From t he starting y ear of R&D Support program to now, tatl 182 million TL has been p aid to the projects. Keywords: Agricultural R&D, Agricultural Research Support, Special Agricultural Research. 1. GİRİŞ

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı(GTHB) tarafından, tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konularda bilgi ve teknolojilerin geliştirilerek bunların çiftçiler, tarımsal sanayiciler ile ihracatçılara aktarılmas ı ve özellikle de tarım sektöründeki örgütlerin Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) kapasitelerinin geliştirilmes i amacıyla Ar-Ge Destek Programı başlatılmıştır. Bu program kapsamındaki Ar-Ge projelerine geri ödemesiz doğrudan destekleme ödemesi verilmektedir.

5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında, tarım sektörünün ihtiyacı olan konularda özel sektör, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları(STK) tarafından yürütülen Ar-Ge projeleri desteklenmektedir.

Bakanlık Ar-Ge Programı proje desteklerine 2007 yılından itibaren başlanmış olup, Proje başvurusu, projelerin değerlendirilmesi ve kabul edilen projelerin izlenmesi ile ilgili olarak Sekretarya görevi Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) tarafından yürütülmektedir.

Her yıl GTHB ve TAGEM web sayfasında ilana çıkılmaktadır. Ar-Ge desteğinden yararlanmak isteyen kurum ve kuruluşlar belirtilen süre içerisinde proje tekliflerini sunmaktadır. Tebliğ kapsamında oluşturulan Sekretarya, Bilim Kurulu ve Değerlendirme Kurulu tarafından uygun görülenler proje sahipleri ile sözleşme imzalanarak projeler yürürlüğe girmektedir.

Projelerin hazırlama sürecinde; Ar-Ge Tebliği, Ar-Ge Harcamalarına İlişkin Usul ve Esaslar, Öncelikli Ar-Ge Konuları, Ar-Ge Proje Sözleşme Metni, Devam Eden ve Sonuçlanan Projeler ile diğer hususlar dikkate alınmas ı

551

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

gerekmektedir. Belirlenen formata göre hazırlanan yine projeler belirlenen şartlar çerçevesinde TAGEM’e ulaştırılmaktadır.

Sekretarya tarafından yeni teklif projelerin formatı ile bütçe büyüklüğü ve dağılımı açısından ön değerlendirmelerini yapılarak ön değerlendirmeyi geçen projelerin bilimsel, teknik, bütçe vb. yönlerden Bilim Kurullarınca değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme sonucu 15 kişiden oluşan Proje değerlendirme Kurulunda görüşülerek yeterli görülen proje tekliflerinden desteklenecek projelerin seçilmektedir.

Değerlendirme Kurulunda desteklenmesine karar verilen projeler için; proje yürütücüsü, yürütücü kurum/kuruluş yöneticisi ve TAGEM Genel Müdürü arasında sözleşme imzalanması ile proje başlamış olmaktadır. Daha sonraki süreçte projelerin öngörüldüğü şekilde yürütülüp yürütülmediği Proje İzleme Grubu tarafından yılda en az bir kez izlenmektedir. Ar-Ge Destek Programı projelerinin işleyiş süreci ve organları Şekil 1.1’de verilmektedir.

Şekil 1.1. Ar-Ge Destek Programı Projeleri İşleyiş Süreci ve Organları (Anonim, 2014)

Ar-Ge Destek Programı projeleri değerlendirme, uygulama ve sonuçlandırma sürecini kısaca şekil 1.2‘de verilmektedir. İncelendiğinde proje değerlendirme uygulama ve sonuçlandırma ile ilgili yeterli bilgi bulunduğu görülecektir.

Şekil 1.2. Ar-Ge Destek Programı Projeleri Değerlendirme, Uygulama ve Sonuçlandırma Süreci (GTHB, 2014)

2007 Yılından bu yana Ar-Ge destek programına başvuran proje sayılarını ve kabul oranları Şekil 3’de verilmiştir. Şekil 1.3. incelendiğinde yıllara göre proje başvuruda bir atış gözlenmektedir. Ortalama proje kabul oranı %25,49 olup, en yüksek kabul oranı %33 ile 2009 yılında en düşük kabul oranı ise %15 ile 2007 yılında olmuştur.

552


Şekil 1.3. Ar-Ge Destek Programına Başvuran Proje Sayılarını ve Kabul Oranları (Anonim, 2014)

Ar-Ge Destek Programından desteklenmesi kabul edilen projelerinin sektörler göre dağılımı Şekil 4’de

verilmiştir. Şekil 1.4. incelendiğinde ilk iki yıl özel sektörün önde olduğu görülmektedir. Ancak yeterli proje gelmemesi sonucu üniversitelerin destekleme kapsamına alınmasıyla üniversitelerin yıllar itibariyle artarak desteklediği görülmektedir.

Şekil 1.4. Ar-Ge Destek Programında Desteklenmesi Kabul Edilen Projelerin Sektörlere Göre Dağılımı (%) (Anonim, 2014)

Ar-Ge Destek Programından yapılan desteklenme ödeme miktarları Şekil 1.5’de verilmiştir. Şekil 1.5.

incelendiğinde destekleme ödeme miktarını yıllar itibariyle artarak devam ettiği görülmektedir. Ar-Ge destek Programın kapsamında Bakanlığın ve sektörün ihtiyaç duyduğu konularda özel sektör, STK ve

üniversitelerce hazırlanan Ar-Ge projeleri desteklenmektedir. Bu kapsamda 608 proje önerisi alınmıştır. Desteklenen 154 projeden 42’si sonuçlandı. 112 proje devam etmektedir. 2014 yılı Bakanlık Ar-Ge Destek

Programı Bütçesi 9 milyon TL’ dir. Devam eden projeler için 3 milyon TL, yeni kabul edilecek projeler için 6 milyon TL kullanılacaktır.

Bu çalışmada daha önce Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanan proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge programı konusunda genel görüşlerinin alınması ve bu görüşler aracılığı ile Bakanlık Ar-Ge programının bundan sonraki yıllarda sürdürülebilir, etkin ve tarım sektöründeki innovativ düşünceleri desteklemeye yönelik politikalar oluşturmasına yönelik strateji geliştirilmesi amaçlanmıştır.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam

STK

Özel Sektör

Üniversite

553


Şekil 1.5. Ar-Ge Destek Programından Yapılan Desteklenme Ödem Miktarları (TL) (Anonim, 2014)

2. MATERYAL VE METOD Çalışmanın ana materyalini Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanmış ve projelerini tamamlamış

toplam 50 proje lideri ile yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler oluşturmaktadır. Ayrıca GTHB TAGEM içerisinde bulunan Ar-Ge Destek Birimin in mevcut kayıtları ve istatistikleri çalışmanın ikincil materyalin i oluşturmaktadır.

Çalışmada anket yapılacak örnek sayısının belirlenmesinde Tam sayım Metodu (Karagölge ve Peker, 2002) kullanılmış olup 2014 yılına kadar tamamlanmış toplam 50 proje yürütücüsüne konu uzmanları tarafından hazırlanmış anket soru formları e-mail aracılığıyla gönderilmiştir. Toplam 41 adet proje yürütücüsü gönderilen anket soru formlarını doldurmuş ve geri göndermiştir. Bütün analizler 41 adet proje yürütücüsünün anket soru kâğıtlarındaki sorulara verdikleri cevaplar üzerinden yapılmıştır. Böylece toplam popülâsyonun %82’ine ulaşılmış olup bu rakam toplam popülâsyonu temsil eder niteliktedir. Anket yapılan proje yürütücülerinin sektörlere göre dağılımı Şekil 2.1’de sunulmuştur.

Şekil 2.1 Anket Yapılan Proje Yürütücülerinin Sektörlere Göre Dağılımı (%)

Anket yolu ile toplanan “evet-hayır” gibi 2 veya daha çok cevaplı kategorik verilerin analizlerinde gruplar arasında etkileşim bulunup bulunmadığını kontrol etmek için Ki-Kare Analizinden yararlanılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1993; Sokal and Rohlf, 1995). Çalışmada proje liderlerinin tutularını ölçmede Likert tipi 5‘li Tutum Ölçeği kullanılmıştır. 1932 yılında Rensis Likert tarafından geliştirilen bu ölçek araştırma soru formlarında en fazla kullanılan tutum ölçeklerinden biridir. Bu tip ölçeklerde iki tür cümle yapısı görülmektedir. 1. tip cümle olumlu cümle yapısı olup. “Kesinlikle Katılıyorum” cümlesi buna örnektir. Diğer cümle yapısı ise olumsuz cümle yapısı olup “Kesinlikle Katılmıyorum” cümlesi de buna örnektir. Bu tip ölçeklerde olumlu ve olumsuz cümle yapılarından eşit sayıda oluşturulmaya çalışılmaktadır (Köklü 1995). Bu çalışmada 5‘li Likert Ölçeği uygulanmıştır.

0,0010,0020,0030,0040,0050,0060,0070,00

Üniversite Özel Sektör/Şirket Sivil ToplumKuruluşu

% 65,85

% 14,63 % 19,51

554


3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1. Proje Liderlerinin Demografik Özellikleri

Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanmış ve projelerini tamamlamış proje liderlerinin demografik özellikleri olan yaş cinsiyet, eğitim durumları ile genel bilgiler Çizelge 1’de sunulmuştur. Çizelge 3.1 incelendiğinde proje liderlerinin kadın ve erkek cinsiyet dengesi açısından birbirine yakın oranlarda olduğunu, proje liderlerinin daha çok orta yaş grubu olan 31-50 yaş arasında yer aldığı görülmektedir. Üniversitelerin son yıllardaki Bakanlık Ar-Ge Destek Programında daha fazla yer alması proje liderlerinde öğrenim düzeyinin daha çok profesör seviyesinde olmasıyla sonuçlanmıştır. Özellikle doktora ve altı düzeyde öğrenime sahip genç proje liderlerinin Bakanlık Ar Ge Destek Programında yer alma oranlarının %34,15 olduğu görülmektedir. Çizelge 3.1. Proje Liderlerine Ait Demografik Özellikler Frekans % Oran Cinsiyet

Kadın 18 43,90 Erkek 23 56,10 Toplam 41 100,00

Yaş 31 Yaşın Altı 1 2,44 31-40 Yaş 9 21,95 41-50 Yaş 18 43,90 51 ve Üzeri Yaş 13 31,71 Toplam 41 100,00

Öğrenim Düzeyi Lisans 4 9,76 Yüksek Lisans 7 17,07 Doktora 3 7,32 Yardımcı Doçent 4 9,76 Doçent 5 12,20 Profesör 18 43,90 Toplam 41 100,00

3.2. Bakanlık Ar-Ge Projelerinin Türkiye’de Tarım Sektörü Ar-Ge Çalışmalarına Katkısı

2007 yılından bu yana 5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerin in Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında desteklenen Bakanlık Ar-Ge projelerini yürüten proje yürütücüleri, “Projenin hazırlanması ve yürütülmesinde bilimsel, teknik, idari, mali ve hukuki her türlü sorumluluğu taşıyan en az yüksek lisans mezunu (hazırlık sınıfları hariç en az beş yıl lisans eğitimi yapılan fakültelerden mezun olanlar yüksek lisans mezunu kabul edilir.) araştırmacı” olarak tanımlanmaktadır (Resmi Gazete, 2013). 2007-2013 yılları arasında Bakanlık Ar-Ge projesi tamamlamış proje liderlerinin ele alındığı bu çalışmada proje liderlerinin deneyimi, Bakanlık Ar-Ge çalışmalarının proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarındaki payı ve katkısı araştırılmış ve elde edilen proje sonuçlarının çıktıları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak elde edilen sonuçlar yürütülen Ar-Ge çalışmalarının tarım sektörünün ihtiyacı olan Ar-Ge çalışmalarına katkısın ı değerlendirmeye olanak sağlamaktadır.

3.2.1. Proje liderlerinin proje deneyimleri ve bakanlık ar-ge destek programının payı

Örneğe giren toplam 40 projenin proje liderlerinin Ar-Ge deneyimleri ve son 10 yıl içindeki yürüttükleri projeler ve Bakanlık Ar-Ge projesinin proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarındaki payı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çizelge 3.2’den de görüleceği bazı proje liderlerinin eksik cevap yollaması ve analiz için uygun olmayan veriler nedeni ile değerlendirmeye alınan anket sayısı farklılıklar göstermektedir. Aynı zamanda bazı proje liderlerinin ortalamanın çok üzerinde aktif faaliyet göstermesi tanımlayıcı istatistiklerde ortalama yerine ortanca değerin kullanılmasının daha doğru olacağını göstermektedir. Çizelge 3.2 incelendiğinde toplam 41 proje liderinin ortanca araştırmacılık deneyimi yaklaşık 20 yıldır. Proje liderlerinin ortalama yaşlarının 41-50 yaş grubunda yoğunlaştığı düşünüldüğünde proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarını yürütmeye yetecek deneyime sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir. Proje liderlerinin son 10 yıl içinde yürüttükleri proje sayısı ortalama değeri 4,41 olup bunun %97,05’i yurtiçi kaynaklı projelerdir. Buradan yurtdışı Ar-Ge fonlarını kullanmaya yönelik büyük eksikliklerimiz olduğu sonucu çıkarılabilir. Bakanlık Ar-Ge çalışmasının proje liderinin toplam yürüttüğü tüm projelerin bütçesi içinde payı ortanca değer olarak bakıldığında %53,49, ortalama değer olarak ise %26,67 olarak hesaplanmıştır. Buradan Bakanlık Ar-Ge çalışmalarının ülkemizde tarım sektöründe araştırma yapan bilim adamlarımızın toplam araştırma bütçelerinin önemli bir kısmını oluşturduğu görülmektedir (Çizelge 3.2).

555


Çizelge 3.2. Proje Liderlerinin Tecrübesi ve Bakanlık Ar-Ge destek Programının Araştırmadaki Payı Örnek Sayısı Ortalama Ortanca

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Araştırmacılık Deneyimi 41 19,30 20,00

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yıldaki Toplam Proje Sayısı 39 4,41 3,00

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yılda Yürüttüğü Yurtiçi Kaynaklı Proje Sayısı 39 4,28 2,00

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yılda Yürüttüğü Yurtdışı Kaynaklı Proje Sayısı 35 0,14 0,00

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Yürüttüğü Projelerinin Toplam Süresi (Ay) 32 116,64 65,00

Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Yürüttüğü Projelerinin Toplam Bütçesi (TL) 32 780.503 302.105

TAGEM Ar-GE Destek Programından Yürüttüğü Projenin Süresi (Ay) 30 27,75 24,00

TAGEM Ar-GE Destek Programından Yürüttüğü Projenin Bütçesi (TL) 30 208.162 161.606

3.2.2. Bakanlık ar-ge projelerinin çıktıları

Ar-Ge çalışmalarının en önemli özelliği uygulamaya yönelik olmasıdır. Yapılan çalışmaların ve geliştirilen teknolojilerin özellikle tarım sektöründe kullanışlı olması o çalışmanın yaygınlaştırılması ile mümkündür. Yaygınlaştırma ise öncelikle ilgili kişilerin teknoloji ve bilgi konusunda farkında olması gerekir ki önüne gelen seçenekleri değerlendirme şansı bulabilsin. Bu nedenle yapılan çalışmalarda yer alan en önemli husus “Yaygınlaştırma” faaliyetinin yerine getirilmesidir. Bunun için çalışmaların çıktıları önemlidir. 2007-2013 yılları arasında tamamlanmış toplam 41 Bakanlık Ar-Ge projelerinin çıktı sayıları değişik faaliyet gruplarına göre incelenmiş ve proje başına çıktıların ortalama ve ortanca değerleri Şekil 3.1’de sunulmuştur. Özellikle ortanca değerlerin alınmasının amacı toplam 41 proje içinde 3 proje dışındaki tüm projelerin çıktı sayısı birbirine benzemekte, bu 3 proje ise ekstrem değerler içermektedir. Çıkıtlara bakıldığında daha çok ulusal yayın, uluslararası yayın, kitap basımı, broşür basımı ve toplantı- çalıştay-kongre-seminer düzenleme şeklinde olduğu görülmektedir. Ortanca değerler incelendiğinde projelerin yarıdan fazlasının proje sonuçlarını yaygınlaştırma konusunda faaliyetler yapmadığı görülmüştür. Bu da ar-ge projelerinin sonuçlarının yeterince kullanılamadığ ın ı göstermektedir

Şekil 3.1. Bakanlık Ar-Ge Projelerinin Çıktılarının Dağılımı (Ortalama ve Ortanca Değerler, Adet) 3.3. Bakanlık Ar-Ge Projelerine Genel Bakış

2007 yılından bu yana tarım sektörünün ar-ge ihtiyacını karşılamaya yönelik her sene farklı öncelik konuların ı destekleyen Bakanlık Ar-Ge Projeleri ile ilgili proje liderlerinin genel düşünceleri Likert Ölçeği ile değerlendirilmeye alınmış ve Şekil 8’de sunulmuştur. Şekil 8 incelendiğinde proje liderlerinin bağlı olduğu

,00,50

1,001,502,002,503,003,50

Ulusal Yayın Sayısı

Uluslararası Yayın Sayısı

Broşür Basım Sayısı

Kitap Basım Sayısı

Toplantı-Çalıştay-Kongre-Seminer Düzenleme SayısıTescil Sayısı

Ruhsat Sayısı

Patent Sayısı

Diğer

Ortalama Ortanca

556


kurumsal yapıya göre bakanlık Ar-Ge projeleri hakkında genel düşünceleri görülebilir. Genl olarak proje liderleri Bakanlık Ar-Ge projelerinin normal ve yeterli olduğu şeklinde görüş bildirmişlerdir. Kurumlara göre Bakanlık Ar-Ge projelerinin genel durumu hakkındaki proje liderlerinin düşünceleri arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (Ki-Kare: 3,035, sd:6, p:0,804). Buna göre proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge projeleri ve öncelikli konular hakkındaki düşüncelerindeki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir. Buradan 2007 yılından bu yana yürütülen Bakanlık Ar-Ge projeleri hakkında proje liderlerinin olumlu düşünceleri olduğu söylenebilir. Bu da bu çalışmaların Ar-Ge çalışmalarına olumlu katkısı olduğunu gösteren bir değişken olduğu söylenebilir. Ayrıca proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge projelerine başvuru konusunda zorlanmadıkları ve başvuru sürecinin genel itibari ile kolay olduğunu belirtmişlerdir. Bu durum başvuru yapılan kuruma göre değişmemektedir (Ki-Kare: 9,986, sd:6, p:0,266) (Şekil 3.2).

Şekil 3.2. Bakanlık Ar-Ge Projeleri Hakkında Proje Liderlerinin Genel Değerlendirmesi 3.3.1 Bakanlık ar-ge projelerinin tercih nedenleri

Türkiye’de Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesine yönelik yurtdışı ve yurtiçinde birçok finansman kaynağı bulma şansı bulunmak mümkündür. Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında desteklenen Bakanlık Ar-Ge projelerinden yararlanan üniversiteler, sivil toplum ve çiftçi kuruluşları, meslek kuruluşları ve özel sektör (Resmi Gazete, 2013) yetkililerinin bakanlık Ar-Ge’ye proje sunma nedenleri Şekil 3.3’de gösterilmiştir. Şekil 3.3 incelendiğinde Bakanlık Ar-Ge’nin tercih edilmesinin en önemli nedenlerinin başında “Konunun Öncelikli Ar-Ge Konuları İçinde Yer Alma”, “Proje Başvuru Kolaylığı ve Prosedürlerin Çok Olmaması” ve “Yeterli Bir Finansman Desteği Sunması” şeklinde özetlenebilir.

Şekil 3.3. Proje Liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Projelerini Tercih Etme Nedenleri (%)

0,005,00

10,0015,0020,0025,0030,0035,00

Öncelikli Ar-Ge Konularıİçinde Yer Alma

Proje Başvuru Kolaylığıve Prosedürlerin Çok

Olmaması

Yeterli Bir FinasmanDesteği Sunması

Ar-Ge'ye Dönük OlmasıGıda Tarım ve

Hayvancılık Bakanlığı'nınDestek Programı Olması

Farklı Kurumlarlaİşbirliğine Olanak

Sağlaması

Diğer

557


3.3.2 Bakanlık ar-ge projelerinin yürütülmesi sırasındaki genel değerlendirmeler Proje liderleri ile yapılan anket sonucu yürüttükleri projelerde olası meydana gelebilecek sıkıntılar toplam 4

kalemde değerlendirilmiştir. Bunlar, 1. Proje Bütçesi 2. Yerinde Yapılan İncelemeler 3. İletişim 4. Projenin Teknik Takibi (Ara Rapor, Sonuç Rapor Vb)

Yapılan analizlerde özellikle proje sahiplerinin proje bütçesi başta olmak üzere projenin takibinde sıkıntılar yaşadığı görülmüştür (Çizelge 3.3). Özellikle proje bütçesinde yaşanan sıkıntılar Bakanlık Ar-Ge projelerinde ele alınması gereken öncelikli sorunlar olarak gösterilmiştir. Çizelge 3.3. Proje Liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Destek Programı Kapsamında Desteklenen Projelerinde Sıkınt ı Yaşama Durumları

Üniversite Özel Sektör/Şirket

Sivil Toplum Kuruluşu Ortalama Ki Kare

değerleri

Proje Bütçesi

Sıkıntı Yaşadım 88,89 66,67 37,50 75,61

Ki Kare: 9,14; S.D:2;

P:0,01 Sıkıntı Yaşamadım 11,11 33,33 62,50 24,39

Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00

Yerinde Yapılan

İncelemeler

Sıkıntı Yaşadım 33,33 16,67 0,00 24,39

Ki Kare: 3,95; S.D:2;


Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00

İletişim

Sıkıntı Yaşadım 18,52 33,33 0,00 17,07

Ki Kare: 2,81; S.D:2;


Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00

Projenin Teknik Takibi (Ara Rapor, Sonuç Rapor

Vb)

Sıkıntı Yaşadım 44,44 50,00 25,00 41,46

Ki Kare: 1,17; S.D:2;


Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 Proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Destek Programından desteklenen projelerinde yaşadıkları en önemli

sıkıntılar kalemlere göre Çizelge 4’de sınıflandırılmıştır. Proje bütçesi ile ilgili yaşanan sıkıntıların başında “Bütçe Desteğinin Harcamaların Yapılmasından Sonra Verilmesi” gösterilmiştir. Bu sorunun yanı sıra bütçe konusunda diğer yaşanan en önemli sıkıntılar sırası ile “Bütçe Yönetimi ve Prosedürler Konusunda Yaşanan Sıkıntılar” ve “Gerekli Bazı Bütçe Kalemlerinin Bulunmaması (Bursiyer, Kongre Destek, İşçi Alımı, Proje Teşvik Ödemesi vb.)” olarak gösterilmiştir. Özellikle proje destek yararlanıcılarının üstünde ısrarla durduğu bu sorunun çözülmesi için getirilen en önemli çözüm önerisi ise TÜBİTAK benzeri bir yapının örnek alınmasıdır. Diğer alanlarda yaşanan sıkıntılarda ise özellikle üstünde durulması ve çözülmesi gereken konuların başında “Yerinde İnceleme Yapan Kişilerin Uzman Olmaması”, “Yeterince İlgili Davranılmaması” ve “Ara ve Sonuç Raporu İle İlgili Prosedürlerin Fazlalığı” gelmektedir. Bunlar için getirilen en önemli çözüm önerileri ise “ Bürokratik İşlemlerin Azaltılması” ve “Konu Uzmanlarından Oluşan Bir İnceleme Heyetinin Oluşturulması” gösterilmiştir (Çizelge 3.4).

558

Sulama Ekonomisi Ta

rımda

Araştırma,

Geliştir

me

ve İn

ovasyo

n

Çi

zelg

e 3.

4. P

roje

Lid

erle

rinin

Bak

anlık

Ar-G

e D

este

k Pr

ogra

mı

Kap

sam

ında

Des

tekl

enen

Pro

jele

rinde

Yaş

adık

ları

En Ö

nem

li Sı

kınt

ılar

ve Ç

özüm

Öne

riler

i SO

RUN

LAR

Ora

n (%

) Ç

ÖZÜ

MLE

R

Proj

e B

ütçe

si İl

e İlg

ili S

ıkın

tılar

B

ütçe

Des

teği

nin

Har

cam

alar

ın Y

apılm

asın

dan

Sonr

a V

erilm

esi

21,5

4

Büt

çe K

ulla

nım

ı ve

İçer

iği

Kon

usun

da Y

aşan

an S

ıkın

tılar

ın

Gid

erilm

esi

ve B

unun

İçin

Öze

llikl

e T

ÜB

İTA

K'ın

Örn

ek A

lınm

ası

Bür

okra

tik İş

lem

lerin

Aza

ltılm

ası

Yön

erge

ve

Tal

imat

lar

daha

Açı

klay

ıcı v

e N

et O

lmal

ı

B

akan

lık Ö

ncel

ikle

rini

Göz

den

Geç

irmel

i

K

onu

Uzm

anla

rında

n O

luşa

n B

ir İn

cele

me

Hey

etin

in O

luşt

urul

mas

ı

D

iğer

Büt

çe Y

önet

imi v

e Pr

osed

ürle

r Kon

usun

da Y

aşan

an S

ıkın

tılar

(V

ergi

kes

intil

eri,

Hav

ale

ve E

FT'd

e al

ınan

kes

intil

er, b

ürok

ratik

eng

elle

r, K

oord

inas

yon

eksi

kliğ

i vb

.) 20

Ger

ekli

Baz

ı Büt

çe K

alem

lerin

in B

ulun

mam

ası

(Bur

siye

r, K

ongr

e D

este

k, İş

çi

Alım

ı, Pr

oje

Teş

vik

Öde

mes

i vb.

) 16

,92

Büt

çeni

n G

önde

rilm

e Sü

resi

ndek

i Gec

ikm

eler

15

,38

Büt

çeni

n K

alem

ler

ve Y

ıllar

Ara

sınd

a T

rans

ferd

e Y

aşan

an S

ıkın

tılar

13

,85

Ort

ak H

esap

Açm

a So

runu

7,

69

Diğ

er

4,62

To

plam

10

0,00

Y

erin

de Y

apıla

n İn

cele

mel

er İl

e İlg

ili S

ıkın

tılar

Yer

inde

İnc

elem

e Y

apan

Kiş

ilerin

Kon

u U

zman

ı Olm

amas

ı 31

,58

İnce

lem

e Y

apan

Hey

etin

Obj

ektif

değ

erle

ndirm

e Y

apm

amas

ı 26

,32

Diğ

er

21,0

5

İn

cele

men

in Z

aman

ında

ve/

veya

Yet

erin

ce Y

apılm

amas

ı 21

,05

Topl

am

100,

00

İletiş

im İl

e İlg

ili S

ıkın

tılar

Yet

erin

ce İ

lgili

Dav

ranı

lmam

ası

71,8

8

B

ilgile

ndirm

e ve

Duy

urul

arın

Geç

Ula

şmas

ı vey

a Yap

ılmam

ası

9,38

İlg

ili K

işile

re U

laşı

lam

amas

ı 6,

25

Koo

rdin

asyo

n Ek

sikl

iği

Ned

eni İ

le Y

apıla

n T

eker

rürle

r 6,

25

Proj

e Sü

resi

nce

Sabi

t İlg

ili B

ir T

ekni

k M

asan

ın O

lmam

ası

6,25

To

plam

10

0,00

Pr

ojen

in T

ekni

k T

akib

i (A

ra R

apor

, Son

uç R

apor

Vb)

İle

İlgi

li Sı

kınt

ılar

A

r-G

e H

arca

ma

Usu

l ve

Esas

ların

a Y

önel

ik E

leşt

irile

r 20

,59

Ara

ve

Sonu

ç R

apor

u İle

İlgi

li Pr

osed

ürle

rin F

azla

lığı

20,5

9

A

ra v

e So

nuç

Rap

orla

rında

Biç

imse

l Sı

kınt

ılar

ve O

nlin

e H

izm

etle

rin O

lmam

ası

14,7

1

D

eğer

lend

irme

Süre

lerin

e Y

önel

ik E

leşt

irile

r 14

,71

Ara

Rap

orun

Ver

ilme

Süre

si İ

le İl

gili

Eleş

tirile

r 5,

88

Diğ

er

23,5

3 To

plam

10

0,00

559


4. SONUÇ VE ÖNERİLER 5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu

Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında, tarım sektörünün ihtiyacı olan konularda özel sektör, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları(STK) tarafından yürütülen Ar-Ge projeleri 2007 yılından bu yana desteklenmektedir. Tarımda Ar-Ge çalışmalarının arttırılması ve innovasyon kültürünün kazandırılmasına yönelik bu yaklaşım sayesinde 2007-2013 yılları arasında 154 proje destekleme kapsamına alınmış, bu projelerin 50 tanesi tamamlanmış ve toplam 18,8 milyon TL aktarılmıştır. Tarım sektörünün ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak her sene değişen öncelikli konularla proje çağrısına çıkılmakta ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın tarımın sadece kamu değil diğer paydaşları ile ortak çalışma kültürünü de oluşturmaktadır. Aslında çok paydaşlı, sorun çözme odaklı innovativ düşüncelerin desteklendiği bu destek programı tarım sektöründe üreticilerin ve sanayicilerin gelişmiş ülkelerle rekabet gücünü kazanma ve arttırma olanağı da sağlamaktadır. Yapılan bu çalışma ile son 7 yıl içinde tamamlanan 50 proje içerisinde 41 proje liderinin Bakanlık Ar-Ge programını değerlendirmesi yapılmaya çalışılmış ve bu programın etkinliğini arttıracak önlemler alınması için bir strateji oluşturulması hedeflenmiştir. Genel sonuç olarak her ne kadar programın bazı eksiklikleri olsa da genel kanının çalışmaların olumlu ve faydalı olduğu yönündedir. Özellikle 41 proje liderinin %85’inin tekrar Bakanlık Ar-Ge programına başvurmak istemesi bu çalışmaların genel başarısını ortaya koymaktadır. Belirtilen sorunlara yönelik çözüm önerilerin geliştirilmesi bu programın etkinliğin i ve başarısını arttıracağı düşünülmektedir. 5. KAYNAKLAR Anonim, 2014. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü,

TAGEM Ar-Ge Projeleri Veri Tabanı (Basılmamış Kaynak) Düzgüneş, O., Kesici, T., Gürbüz, F., 1993. İstatistik Metodları, II. Baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları:369, Ankara GTHB (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı), 2014. Proje Değerlendirme Süreci ve İş Akış Planı,

http://www.tarim.gov.tr/TAGEM/Belgeler/ar_ge_projeleri/ is_akis_arge.pdf Karagölge, C., ve Peker, K., 2002. Tarım Ekonomisi Araştırmalarında Tabakalı Örnekleme Yöntemin in

Kullanılması. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg. 33 (3), 313-316, 2002, Erzurum. Köklü, N. 1995. Tutumların Ölçülmesi ve Likert Tipi Ölçeklerde Kullanılan Seçenekler. Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt:28, sayı:2, s:89-90, Ankara. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/486/5698.pdf.

Resmi Gazete 2013, Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ, Sayı:28647, http://www.tarim.gov.tr/TAGEM/Belgeler/ar_ge_projeleri/2013_arge_teblig.pdf

Sokal, R.R., and Rohlf, F.J., 1995. Biometry. The Principles and Practice of Statistics in Biological Research. Third Edition. W.H. Freeman Company. New York.

tarımda araştırma, geliştirme ve İnovasyon · 2017-04-23 · 554 tarımda araştırma,...

Documents