tarih bölüm 4

1.1.MUSTAFA KEMAL PAŞAMUSTAFA KEMAL PAŞA 9. ORDU MÜFETTİŞİ OLARAK9. ORDU MÜFETTİŞİ OLARAK

İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile

16 Mayıs 1919’da ayrıldı

İNGİLİZ VİZESİ İLE HAREKET EDEN BANDIRMA VAPURU KIZ KULESİNİ GEÇMEDEN İNGİLİZLER TARAFINDAN ARANMAK İÇİN

DURDURULUNCA MUSTAFA KEMAL PAŞA ARKADAŞLARINA HİTABEN;

“ AHMAKLAR,BİZ ANADOLU’YA KAÇAK EŞYA, SİLAH VE CEPHANE DEĞİL AZİM VE İNANÇ GÖTÜRÜYORUZ. BUNLAR BİR ULUSUN İSTIKLAL

AŞKINI VE MÜCADELE AZMİNİ TAKDİR EDEMEZLER BÜTÜN GÜVENDİKLERİ MADDİ KUVVETLERDİR.” demiştir.

İngiliz güvenlik bürosunun (İng.İsth.Sb.Yzb.John Beneth) Mustafa Kemal Paşa ve

arkadaşlarına verdiği İstanbul’dan Samsun’a gidiş vizesi

Kaynak .H.Menç,Milli Mücadele Yıllarında Amasya,.2002,s.33

2

İşte ayrılış vizesi

Geminin Adı

2. MUSTAFA KEMAL PAŞA’YI VE KARARGAHI’NI SAMSUN’A GÖTÜREN BANDIRMA VAPURU’NUN KÜNYESİ

Eski Adı

Daha Eski Adı

En Eski Adı

KYMİ

TROCADERE

Grostonu 279

Net Tonu 192

Boyu x Genişliği 47,07 x 8,5 metre

BANDIRMA

PANDERMA

Derinliği 6,46 metre

İnşa Tarihi 1878

Teknenin Yapıldığı Tersane İntyre Paisley İngiltere3

BANDIRMA VAPURU VE KAPTANI İSMAİL HAKKI DURUSU4

3. MUSTAFA KEMAL PAŞA MUSTAFA KEMAL PAŞA SAMSUN’A NİÇİN GÖNDERİLDİSAMSUN’A NİÇİN GÖNDERİLDİ ??

BU SORUNUN CEVABI İÇİN GELİŞEN OLAYLARA BAKALIM.

6 Şubat 1919’da İngiltere, Fransa. ve İtalya,yüksek komiserleri’nin toplantısında; -- Samsun ve civarında çeteler arası çatışmanın yoğunlaştığı,

-- Doğuda bir Ermenistan’ın kurulacağı, --Doğu Karadeniz de Rum Pontus Devleti’nin yeniden tesis edileceği. fikri oluştu. --

13 Şubat 1919’da Londra’ya gönderilen telgrafta Samsun Bölgesi’nde,Samsun Bölgesi’nde, --Türk, Rum ve Ermeniler arasında tam bir silahsızlanma sağlanmadıkça

normal koşullara dönülemeyeceği, -- Bunu sağlamak için bölgeye güçlü askeri birlikler gönderilmesi gerektiği ,

belirtilmekteydi . Gerekçe bu idi : Ancak bölgeye gönderilecek askerler köy köy, ev ev Türklerin ellerindeki

silahları toplayacak, bu arada “Ermeni’den ve Rum’dan da topluyoruz”“Ermeni’den ve Rum’dan da topluyoruz” diyecekti. ÇÜNKÜ.Ateşkes uygulamaya konulunca Türk halkının tepkisini az çok tahmin ediyorlardı.

5

İŞTE DÜŞÜNÜLEN İŞTE DÜŞÜNÜLEN SENARYOSENARYO BUYDU BUYDU

İngiliz Amiral WEBB 17 Şubat 1919 ‘da ;

Samsun, Trabzon, Şile, Amasya, Sivas, Kayseri ve Aydın’ı belirterek buralarda karışıklık çıkması ihtimali var diye asker gönderilmesini isteyip senaryoyu uygulamaya koydu

BUNA GÖRE9 MART 1919’ DA

İNGİLİZLER 200 KİŞİLİK ASKERİ BİRLİĞİ200 KİŞİLİK ASKERİ BİRLİĞİ

SAMSUN’A ÇIKARIP MERZİFON’A KAYDIRDI

6

TEPKİ GECİKMEDEN GELDİTEPKİ GECİKMEDEN GELDİ

Samsun’da makineli tüfek Bölük Komutanı

Teğmen Hamdi bölüğünü alarak dağa çıktı.

17 MART 1919’ DA

BU HABER İSTANBUL’ DAKİİŞGAL KUVVETLERİ KARAGAHINDA

TAM BİR ŞOK ETKİSİ YAPTI.BU HAREKETİN DİĞER BİRLİKLERE DE YAYILMASINDAN

ENDİŞE EDİLMEYE BAŞLANDI.

7

GERİLİMLİ GÜNLER BAŞLADIGERİLİMLİ GÜNLER BAŞLADI21 NİSAN 1919’DA

• İngiliz Yüksek Komiser Amiral Calthorpe HariciyeNezareti’ ne bir NOTA verdi.

“Ya siz bölgedeki düzeni sağlarsınız, eğer aciz isenizbu vazifeyi biz üzerimize alacağız “ Bu bir PROTESTOPROTESTO idi.

Bunun üzerine İSTANBUL HÜKÜMETİİSTANBUL HÜKÜMETİ Mustafa Kemal Paşa’yı SAMSUN’ a göndermek üzere görevlendirdi.

Hükümet, aynı zamanda M.Kemal Paşa’yı İstanbul.’dan M.Kemal Paşa’yı İstanbul.’dan uzaklaştırmauzaklaştırma isteğine de bir gerekçe bulmuş oldu.

Bunun açık anlamı SAMSUN ve çevresini işgal etmekti.

8

MUSTAFA KEMAL PAŞA 9. ORDU MÜFETTİŞİ OLARAK SAMSUN’A ŞU GÖREVLERİ YAPMAK İÇİN GÖNDERİLDİ

1 Bölgedeki asayişsizliğe son vermek,

2 Bölgede başlamış bulunan ulusal direniş ( uyanış ) hareketini engellemek,

Silah ve cephanenin toplanarak koruma altına alınmasını sağlamak.

3

Mustafa Kemal Paşa Mustafa Kemal Paşa bunların tam tersini yaptı.bunların tam tersini yaptı.

9

FAKAT

BAĞIMSIZLIĞA BAĞIMSIZLIĞA

D O Ğ R U D O Ğ R U

İŞGALLER

İSYANLAR

AZINLIKLARHİMAYE

MANDA

Zararlı

Cemiyetler

EKONOMİK

ÇÖKÜNTÜ

YO

KL

UK

İŞB

İRL

İKÇ

İLE

R

10

TELGRAFLAR

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVAS

ERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN

4.4.BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU 1.Durak SAMSUN

1

Samsun’ a geliş 19 Mayıs 1919 Samsun’dan ayrılış 25 Mayıs 1919

11

ULUSU ESARETTEN, VATANI

İŞGALDEN KURTARMA

DÜŞÜNCESİYLE YOLA ÇIKTI

MUSTAFA KEMAL PAŞA VE 9. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ KARAGAHI’NIN SAMSUN’A ÇIKIŞI

Temsili ResimKaynak :Cumhuriyete Doğru Atatürk ve Havza,Havza Kaymakamlığı, 1998, s.10

12

MUSTAFA KEMAL PAŞA

DEVLETSİZ + HÜKÜMETSİZ’Dİ

SAMSUN’A

19 MAYIS 1919’DA GELDİ

BU TARİHTEANADOLU

BU SÜREÇ 23 NİSAN 1920’YE KADAR

TAM 11 AY SÜRDÜ13

SAMSUN

19 Mayıs 191919 Mayıs 1919

Saat 08.00Saat 08.00

1919 yılı Mayıs ayının 19.günü Samsun’a çıktım. Genel durum ve görünüş; Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu topluluk Genel Savaşta ( I.Dünya Savaşı’nda) yenilmiş, Osmanlı ordusu her yandan zedelenmiş, koşulları ağır bir ateşkes anlaşması imzalanmış, büyük savaşın uzun yılları boyunca, ulus yorgun ve yoksul bir durumda, ulusu ve ülkeyi genel savaşa sürükleyenler, kendi yaşamlarının kaygısına düşerek yurttan kaçmışlar,...Ordunun elinden silahları alınmış ve alınmakta. İtilaf Devletleri, ateşkes anlaşması hükümlerine uymayı gerekli görmüyorlar.Birer uydurma nedenle,İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da.Adana ili Fransızlarca ,Urfa,Maraş, Antep İngilizlerce işgal edilmiş,Antalya ile Konya’da İtalyan birlikleri ,Merzifon ile Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor.Her yanda yabancı devletlerin subay ve görevlileri ile özel adamları çalışmakta. 15 Mayıs 1919’da İtilaf Devletleri’nin uygun bulmasıyla Yunan ordusu İzmir’e çıkarılmış. Bundan başka, yurdun dört bir bucağında Hıristiyan azınlıklar,gizli açık özel istek ve amaçlarının elde edilmesine,devletin bir an önce çökmesine çaba harcıyorlar.”

I.DÜNYA SAVAŞI SONUNDA Mustafa Kemal Paşa’ nın

ÜLKENİN GENEL DURUMUNU DEĞERLENDİRMESİ

14

Kaynak .H. Menç, Milli Mücadele Yıllarında Amasya, 2002,s.41

Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a geldiğinde 19 – 25 Mayıs 1919’da9.Ordu Müfettişliği Karargahı olarak kullandığı Mıntıka Palas Oteli

15

5. MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN SAMSUN’DAKİ FAALİYETLERİ( 19-25 MAYIS 1919)

MECİDİYE CADDESİMINTIKA PALAS OTELİ’ NDE KALDI

a. 19 MAYIS GÜNÜ: MÜLKİ AMİRLER İLE 15. ve 20. KOLORDU KOMUTANLARINDAN ASAYİŞ DURUM RAPORU İSTEDİ.

b. 20 MAYIS GÜNÜ: SADRAZAM DAMAT FERİT PAŞA’YA “İzmir’in Yunan askeri tarafından işgali Türk Milleti’ni ve ordusunu tasavvur ve tasvir edilemeyecek derecede üzmüştür” şeklinde telgraf çekti.

c. 20 MAYIS GÜNÜ: HARBİYE NEZARETİNE ÇEKTİĞİ “İngilizlerin mahalli hükümete haber vermeden Samsun’a asker çıkardıklarını, mütareke ve milli hukukumuza aykırı olan bu tecavüzün önlenmesini” isteyen telgrafın hükümete duyurulmasını istedi.

d. Halkı ve orduyu teşkilatlandırmak üzere daha aktif olarak çalışabilmek için Samsun’dan ayrılıp 25 Mayıs 1919 Pazar sabahı Havza’ya geldi.

16

MUSTAFA KEMAL PAŞA SAMSUN’ DAN İSTANBUL’DAKİ MUSTAFA KEMAL PAŞA SAMSUN’ DAN İSTANBUL’DAKİ SADARET MAKAMINA GÖNDERDİĞİSADARET MAKAMINA GÖNDERDİĞİ

22 MAYIS 1919 TARİHLİ RAPORUNDA22 MAYIS 1919 TARİHLİ RAPORUNDA

“ “MİLLET BİRLİK (YEKVÜCUT) OLUP HAKİMİYET ESASINI MİLLET BİRLİK (YEKVÜCUT) OLUP HAKİMİYET ESASINI VE TÜRK DUYGUSUNU HEDEF TUTMUŞTUR.”VE TÜRK DUYGUSUNU HEDEF TUTMUŞTUR.”

BU HEDEFLERBU HEDEFLER

YURT BÜTÜNLÜĞÜNDE BİRLİK OLMAK,YURT BÜTÜNLÜĞÜNDE BİRLİK OLMAK,

DEMOKRATİK ESASA DAYANAN EGEMENLİK İLKESİNİ UYGULAMAK,DEMOKRATİK ESASA DAYANAN EGEMENLİK İLKESİNİ UYGULAMAK,

MİLLİ BENLİĞİ KUVVETLENDİRECEK TÜRKLÜK DUYGUSUNU GELİŞTİRMEK,MİLLİ BENLİĞİ KUVVETLENDİRECEK TÜRKLÜK DUYGUSUNU GELİŞTİRMEK, şeklinde tespit edilmiştir.şeklinde tespit edilmiştir.

17

İngiltere’nin koruyuculuğunu istemek,

Amerika’nın güdümünü istemek,

Bölgesel kurtuluş yolları aramak.

6. ÇARESİZLİĞE KAPILAN HALK ÇARESİZLİĞE KAPILAN HALK KURTULUŞ YOLLARI KURTULUŞ YOLLARI

ARAMAYA BAŞLADI.ARAMAYA BAŞLADI.

İkincisi

Üçüncüsü

Birincisi

1.Padişah ve Halifeye bağlı ve sadık kalmak, 2.İtilaf Devletleri’ni karşımıza almamak,

3.Osmanlı Devleti’ni bütün olarak korumak , 4.Ülkeyi bütünlük içinde bir devletin koruyuculuğu altında bulundurmak,

5.Osmanlı toprakları paylaşılacağına göre kendi başımızın çaresine bakmak, 6.Ekonomik yetersizlik, gibi imkansızlık ve çaresizliklerden oluşmaktaydı.

BU DÜŞÜNCELERİN GEREKÇELERİBU DÜŞÜNCELERİN GEREKÇELERİ

18

GEREKÇELERİ HAKLI BİLE OLSA BU DÜŞÜNCELERGEREKÇELERİ HAKLI BİLE OLSA BU DÜŞÜNCELERSON DERECE SAKINCALIYDI. ÇÜNKÜ ULUSU VE ÜLKEYİSON DERECE SAKINCALIYDI. ÇÜNKÜ ULUSU VE ÜLKEYİ

DÖNÜLMEZ BİR YOLA SOKABİLİRDİDÖNÜLMEZ BİR YOLA SOKABİLİRDİ

Bu tehlikeyi başlangıçta sezen Mustafa Kemal Paşa

30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra bölgesel kurtuluş çaresi aramak için teşkilatlanmak isteyen veya Osmanlı Devleti’ni başka devletlerin manda ve himayesine sokmak isteyen cemiyetlerin faaliyet ve çalışmalarına karşı Ulusal Bağımsızlık Savaşı’nın ana prensibini ; 1.ÜLKE BÜTÜNLÜĞÜ, 2.ULUSAL EGEMENLİK, 3.TÜRK DUYGUSU, olarak belirtmiştir.

MUSTAFA KEMAL PAŞA BU DÜŞÜNCELERİN ÜÇÜNÜ DE TÜRK DEVLET GELENEĞİNE UYMADIĞI İÇİN KABUL ETMEMİŞTİR.ÇÜNKÜ TARİHİ SÜREÇTE HİÇBİR TÜRK DEVLETİ BAŞKA BİR DEVLETİN HİMAYESİNE

GİRMEMİŞTİR.TARİHİMİZE BÖYLE BİR KAYIT DÜŞÜLMEMİŞTİR.

19

7. MUSTAFA KEMAL PAŞA’ YA GÖRE BİR TEK KARAR VARDI

TAM BAĞIMSIZ, YENİ BİR TÜRK DEVLETİ KURMAK

O KARAR

ULUS EGEMENLİĞİNE DAYANAN

TEMEL İLKETürk ulusunun onurlu ve şerefli bir ulus olarak yaşamasıdır. Bu ancak tam bağımsız olmakla sağlanabilir.

YA BAĞIMSIZLIK, YA ÖLÜM.ÖYLEYSE

TEK TEPE, TEK KURŞUN KALINCAYA KADAR MÜCADELEYE DEVAM.TEK TEPE, TEK KURŞUN KALINCAYA KADAR MÜCADELEYE DEVAM.

20

TELGRAFLAR

PROTESTO VE MİTİNGLER

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVAS

ERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN

8.BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU 2.Durak HAVZA

1

2

Havza’ ya geliş 25 Mayıs 1919 Havza’dan ayrılış 12 Haziran 1919

21

ULUSU ESARETTEN VATANI

İŞGALDEN KURTARMA


Atatürk’ün Havza’da çalışmalarını yürüttüğü otel (Kirası 150 Lira)

(9.Ordu Müfettişliği Karargahı olarak kullanılmıştır.) Şimdi “Atatürk Müzesi”dir.

Kaynak :Cumhuriyete Doğru Atatürk ve Havza,Havza Kaymakamlığı, 1998, s.21

( ALİ BABA’NIN OTELİ )

22

A.MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN HAVZA’YA GELİŞİ VE HAVZA’DAKİ FAALİYETLERİ (25 MAYIS - 12 HAZİRAN 1919)

a. Havza Kasabası 1919’da Amasya’ya bağlı idi.

b. Havza’ya geliş I.Dünya Harbi’nden kalma BENZ marka eski bir araba ile olmuştur.

c. Araç “KARAGEÇMİŞ” köyü yakınlarında bozulur. Vasıta bulmak için köye giderken yolda “Dağ başını duman almış“Dağ başını duman almış” marşını söylerler. Marş Anadolu’da ilk defa bu yerde söylenmiştir..

d. Havza’ya geldiğinde Mesudiye Oteli’nde (kirası 150 TL.) kalarak çalışmalara başlar.

e. 26 Mayıs günü kendisini ziyarete gelen Havza eşrafına “HİÇBİR ZAMAN ÜMİTSİZ OLMAYACAĞIZ, MEMLEKETİ KURTARACAĞIZ” diyerek “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” kurmalarını söyler.

23

f. Bu arada MANİSA’nın Yunanlıların eline geçtiği haberi gelir.

g. 26 Mayıs günü;Yıldız Sarayı’nda “Şura’yı Saltanat toplanır ve üç görüş ortaya konur:

Bağımsızlık için çalışacak bir Milli Şura kurmak, Amerikan güdümünü kabul etmek, İngiliz Himayesi’ni istemek. Ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır.

h. 27 Mayıs günü; Yunan ileri harekatı devam eder ve “AYDIN” işgal edilir.

ı. 28 Mayıs 1919 günü;Aydın ve Manisa’nın işgali üzerine Mustafa Kemal Paşa ulusu uyarıp harekete geçirmek için kendisine bağlı Valilere ve Bağımsız Mutasarrıflara bir genelge yayımlar. HAVZA GENELGESİ

“..Ülke bütünlüğümüzün korunması için ulusal tepkilerin daha canlı olarak gösterilmesi ve sürdürülmesi gerekir….Düşmanın yurda girişi ve yurt parçalarını koparıp alması gibi olaylar, bütün ulusa kan ağlatmaktadır.Üzüntüler zapt edilemiyor; sindirilemez ve tahammül edilemez. Yapılacak olan büyük ve coşkulu toplantılarla ulusal gösterilerde bulunulması ve bunun köylere varıncaya kadar bütün çevrede yapılması ve bütün büyük devletlerin temsilcilerine,

İstanbul Hükümeti’ne ve Sadrazamlık katına etkili telgraflar çekilmesi … Ulusal gösteriler sırasında adap ve düzenin son derece korunması ve Hıristiyan halka karşı bir

saldırıya, düşmanlık gösterisine ve kırıcılığa benzer davranışlarda bulunulmaması çok gereklidir. Yapılacak işin iyi yönetilmesi ve başarısında bende tam bir inanç mevcuttur. Neticenin bildirilmesini rica ederim.” Mustafa KEMAL

Böylece bütün yurt genelinde işgali mitinglerle protesto için hazırlıklar 2 gün içinde tamamlanır. KAYNAK :Askeri Tarih Belgeleri Dergisi .Gnkur.Basımevi,Ankara: 1981,Sayı 79,Belge No :1731.

24

j. 30 Mayıs günü Mustafa Kemal Paşa, Kaymakam ve Belediye Başkanı’nı çağırarak Havza’da da miting yapılmasını ister. Havzalılar Yörgüç Paşaoğlu Mustafa Bey Camini hınca hınç doldurmuşlardır. Miting’de konuşan Fuat Bey; “.Memleketin tehlikeli günler geçirdiğini,buna karşı gelmek, düşman çizmeleri altında ölmemek lazım geldiğini, İzmir’den sonra Samsun ve Havza’nın da işgale uğrayabileceğini,öyleyse varımızı yoğumuzu ortaya koyup silahlanarak, iç ve dış düşmanlara karşı mücadele etmemiz gerektiğini” söyleyerek halkı galeyana getirip silahlı mücadele için sözler verilip yeminler edilmiştir.

Ayrıca;İzmir şehitleri için okunan mevlitten sonra halka şeker/lokum yerine İzmir üzümü dağıtılarak halkın psikolojik olarak da bütünleştirilmesi amaçlanmıştır.

k. 30 Mayıs günü bütün yurtta mitingler şeklinde başlayan ulusal faaliyetler İstanbul’ daki İşgal Kuvvetleri’ni telaşlandırır.Hükümet Anadolu’da neler olup bittiğini sorar. Bunun üzerine bu faaliyetlerin ne olduğunu soran Harbiye Nezareti’ne Mustafa Kemal Paşa cevaben:

“Bu, milletin bağrından fışkıran üzüntünün bir yansımasıdır. Bu heyecan yurdun en uzak köşelerini de kapsıyor geneldir” şeklinde yanıt vermektedir.

25

i. Aynı gün; Ayvalık sahiline çıkan Yunan kuvvetlerine karşı 172. Piyade Alay Komutanı Yarbay Ali (ÇETİNKAYA) Bey kendisine verilen talimatların aksine yunan askerlerine silahla karşılık verir. Böylece askeri direniş başlar.

Mustafa Kemal Paşa Havza’dan ayrılmadan önce düzenlenen

mitingde konuşan Sıtkı Hoca halka şöyle seslenmektedir..

“Yangın saçaklığı sardı. Yanıyoruz.! Tek çaremiz silaha sarılmaktır. Derhal silahlarınızı temizleyin, silahı olmayan baltasını,olmayan sağlam

bir odunu eline alsın, derhal saldıracağız.

ÖnceÖnce içimizdeki ekmek bilmez hainleri,

sonra dasonra da yurdumuzu işgal eden düşmanları temizleyeceğiz.”

m. Anadolu’ da bütün yurt sathına yayılan ve ulusun uyanışını simgeleyen mitingler Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a geri çağrılmasına sebep olur. Karadeniz Ordusu Başkomutanı General Mine 6 Haziran 1919’da sadrazama gönderdiği yazıda Mustafa Kemal Paşa ve mahiyeti erkanının derhal İstanbul’a davet edilmesi için emir verilmesini talep eder.

l. Mitinglerden rahatsızlık duyan İtilaf Devletleri İstanbul’da yapılan mitingler sonucu 67 devlet adamını MALTA adasına sürgün etmişlerdir.

26

16. Bunun üzerine durum değerlendirmesi yapan Mustafa Kemal Paşa faaliyetleri daha geniş alanlara ve uygulamalara dönüştürmek üzere 12 Haziran 1919 Perşembe günü Amasya’ya gitmek üzere Havza’dan ayrılır.

Bu talep üzerine Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa,Mustafa Kemal Paşa’ ya

gönderdiği 8 Haziran 1919 tarihli telgrafta ;

“ Mahiyeti Aliyelerindeki (emrinizdeki) istimbotlardan(deniz araçlarından)

biriyle İstanbul’a teşrifleriniz rica olunur” demektedir.

Mustafa Kemal Paşa 11 Haziran da bu telgrafa cevaben

“ ...hareketin kömür ve benzin yetersizliğinden

dolayı geciktiğini, davet sebebinin lütfen

izah duyurulmasını rica ederim.” der.

Özel şifre ile Genelkurmay Başkanı Cevat Çobanlı Paşa’ dan neden İstanbul’a çağırıldığını gizli

olarak sorar.Aldığı yanıtta ; “ Kıymetli bir generalin Anadolu’da seyahati kamuoyuna iyi bir tesir yapmayacağı cihetle İngilizler kendisini istedi...” denilmektedir.

DİĞER TARAFTAN

27

Mustafa Kemal Paşa,İngiliz etkisinden uzak ve daha çok sayıda insana ulaşabileceği Amasya’ya hareket eder.

Ancak çok geçmeden bindiği araç arıza yapar.Araç arızası ile Kurmay Başkanı Kurmay Albay Kazım Dirik ilgilenirken Paşa,

yaveri Cevat Abbas (GÜRER) ile birlikte yol kenarında tarlasını süren çiftçinin yanına gider.Aralarında geçen konuşma yıllar

süren savaşların ulusumuzu ne hale getirdiğinin çok açık, düşündürücü ve bir o kadar da acı gerçeğini ortaya koymaktadır.

Paşa :Merhaba kolay gelsin.

Köylü : Sağ olun.

Paşa :Köylünün yanına kadar yürür. Bir sigara uzatır. Yorulmuşa benzersin.. Bizimde yolumuz

uzak..Şu ağacın gölgesinde birkaç laf etsek...

Köylü : Cevap vermeden sabanın başından ayrılır,ağaç gölgesine gelip Paşa ile yan yana oturur.

Paşa :İngilizler Samsun’a asker çıkaracaklarmış... Senin memleketten haberin yok gibi, ne de

rahat tarla sürmen var....Sanki başka dünyada yaşıyor gibisin...

Köylü : Sigarasından ardı ardına iki nefes çektikten sonra, bak Efendi,der.Babamı bi (bir) kez gördüm.

Çocuktum. Yemene gitti, bir daha dönmedi.Üç erkek kardeşten büyüğü benim.Naha (işte) çolak

kolum. Çanakkale’den böyle döndüm.İki küçük kardeşimden birinin Galiçya’ dan şehit kağıdı geldi.

Sonuncusunu(küçüğünü) bıldır ay (geçen ay) Rum eşkiyası öldürdü.Buraya dört saat uzaklıktaki

köyde iki dul kadın, yedi yetim çocuk, benim şu tek kolumla, şu iki öküz ve şu tarladan ekmek

bekler. İngiliz değil kim çıkarsa çıksın, bu tarlanın ucuna gelinceye dek benim umurumda

değil.Osmanlısıyla, Almanı ile dört yıl başa çıkamadık da, şimdi bu çolak Mehmet mi! onların

hakkından gelecek? Allah’ın yazdığı olur... ( Bu arada araba onarılmıştır)

Paşa : Sigara paketini köylüye bırakarak Tanrıya emanet ol, umutsuzlaşma düzelir hepsi.

İşte Mustafa Kemal Paşa Anadolu harekatına insanımızdaki bu ruh halini teşhisle başladı ve bütün olumsuzluklara rağmen umudunu yitirmeyerek zafere ulaştı.

28

TELGRAFLAR


GENELGE

( TAMİM )

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVAS

ERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN

9. BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU 3.Durak AMASYAAMASYA TAMİMİAMASYA TAMİMİ ( GENELGESİ )( GENELGESİ ) ( 22 Haz.1919)

1

2

3

Amasya’ ya geliş 12 Haziran 1919 Amasya’dan ayrılış 26 Haziran 1919

Karşılama heyetinin başında bulunan Amasya Müftüsü Hacı Hafız Tevfik Efendi:

“PAŞAM BÜTÜN AMASYA EMRİNİZDEDİR. GAZANIZ MÜBAREK OLSUN“PAŞAM BÜTÜN AMASYA EMRİNİZDEDİR. GAZANIZ MÜBAREK OLSUN””

diye tekmil vermiştir.29


İŞGALDEN KURTARMA


Amasya Müftüsü Hacı Hafız Teyfik Efendi

Amasya Müftüsü Mustafa Kemal Paşa’yıAmasya Müftüsü Mustafa Kemal Paşa’yıAmasya’ya davet telgrafında şöyleAmasya’ya davet telgrafında şöyle

diyordiyor.

““Bütün Amasya Halkı; Bütün Amasya Halkı;

Müdafaa-i vatan, Müdafaa-i vatan, Muhafaza – i din Muhafaza – i din

ve ve devlet yolundadevlet yolunda

mücadele edenleri bağrına mücadele edenleri bağrına

basmakla bahtiyar olacaktır.”basmakla bahtiyar olacaktır.”

Hacı Hafız Teyfik EfendiHacı Hafız Teyfik Efendi

Kaynak .H.Menç,Milli Mücadele Yıllarında Amasya, 2002,s.73 30

Atatürk’ün 12 Haziran 1919 günü akşamı Amasyalılara hitap ettiği Amasya Vilayet konağı

Kaynak .H.Menç,Milli Mücadele Yıllarında Amasya,s.88 31

A. A. MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN AMASYA’DAKİ FAALİYETLERİMUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN AMASYA’DAKİ FAALİYETLERİ

12-25 HAZİRAN 1919

En gönülden ve coşkulu karşılama Amasya’da olmuştur. Akşam iftar yemeğinden sonra Vilayet Konağı’nda yaptığı konuşmada Mustafa Kemal Paşa Amasyalılara:

“ ... Havza’dan ötesi Pontus oluyor.Sivas’tan doğusu Ermenistan’a katılıyor.Memleket İngiliz himayesi altına giriyor.

Tarihi büyük Türk Milleti böylesine büyük bir esareti kabul etmez.Amasyalılar!ayaklarımıza çarıklarımızı çekerek VATANI EN SON KAYASINA KADAR MÜDAFAAVATANI EN SON KAYASINA KADAR MÜDAFAA EDECEĞİZ” EDECEĞİZ” demiştir.. Bu konuşmaya salonda bulunan Amasyalılar coşkuyla “ emirlerinizi bekliyoruz Paşam” diye karşılık vermişlerdir. 32

14 Haziran 1919 günü de “AMASYA MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ” kurulur..

Mustafa Kemal Paşa Amasya’dan İstanbul’a yazdığı mektupta “Artık İstanbul Anadolu’ya egemen değil, bağlı olmak zorundadır.” ifadesini kullanmıştır.

13 Haziran 1919 günü

Amasya Sultan II. Bayezıd Camii’nde kılınan Cuma namazında

kürsüye çıkan vaaz hocası Abdurrahman Kamil Efendi camide bulunanlara

şöyle seslenmiştir. “ Türk Milleti’nin Türk hakimiyetinin artık hikmeti mevcudiyeti kalmamıştır.Madem ki,

milletimizin şerefi,haysiyeti,istiklali tehlikeye düşmüştür, artık bu hükümetten iyilik ummak bence abestir.Şu andan itibaren padişah olsun,isim ve unvanı ne olursa olsun,

hiçbir şahsın ve makamın varlığı kalmamıştır.Yegane çare-i halas( kurtuluş çaresi ) halkımızın doğrudan doğruya hakimiyetini eline alması ve iradesini kullanmasıdır.

...Altı yüz yıldan beri devam eden hanedan-ı saltanat artık son günlerini yaşamaktadır. Türk Milleti’nin bu felaketten kurtuluşu için birleşmesi vatanı ve milleti sevenlerin fedakarane ve cansiperane bir tavra ve harekete

başlaması lazımdır...” Bu söylem ulusal kurtuluş mücadelesinin ilk vaazı olmuştur.

Halifeye rağmen vatansever aydın din adamlarınnın ulusal mücadeleye

gönülden destek vermesi ve mücadelenin bizzat içerisinde yer alması,

Mustafa Kemal Paşa’ yı dava yolunda güçlendirmiştir.

15 Haziran 1919 günü 9.Ordu Müfettişliği’nin adı “3.Ordu Müfettişliği” olarak değiştirilir.

33

21 / 22 Haziran gecesi Amasya Genelgesi (TAMİMİ )’nin imzalandığı Saray Düzü

mevkiindeki 5. Kafkas Fırkası ( Tümeni ) Binası. 34

B. B. AMASYA TAMİMİAMASYA TAMİMİ (ULUSAL MÜCADELENİN İLK YAZILI BELGESİ) (ULUSAL MÜCADELENİN İLK YAZILI BELGESİ)

22 HAZİRAN 1919

Madde - 1: Yurdun bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlikededir.Madde- 2: İstanbul’daki hükümet üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum ulusumuzu yok olmuş gibi gösteriyor.Madde - 3: Ulusun bağımsızlığını yine ulusun kesin kararı ve direnişi kurtaracaktır. Madde - 4: Ulusun durumunu ve davranışını göz önünde tutmak ve haklarını dile getirip bütün dünyaya duyurmak için her türlü etkiden ve denetimden kurtulmuş ulusal bir kurulun varlığıçok gereklidir.

35

Madde - 5: Anadolu’nun her yönden en güvenli yeri olan Sivas’ta ulusal bir kongrenin tez elden toplanması kararlaştırılmıştır.Madde - 6: Bunun için bütün illerin her sancağından, halkın güvenini kazanmış üç delegenin olabildiğince çabuk yetişmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir.Madde - 7: Her olasılığa karşı bu iş, ULUSAL BİR SIR gibi tutulmalı ve delegeler gereken yerlere kimliklerini gizleyerek gelmelidirler. Madde - 8: Doğu illeri adına 10 Temmuz’da Erzurum’da bir kurultay toplanacaktır.O güne değin öteki il delegeleri de Sivas’a ulaşabilirlerse Erzurum Kongresi’nin üyeleri de Sivas’ta yapılacak genel toplantıya katılmak üzere yola çıkarlar. NUTUK: CİLT - I S.43.

36

Eski Sadrazam Müsir Ahmet İzzet Paşa Nafia Nazırı Ferit Bey Ayan üyesinden Ahmet Rıza Bey

AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ)’Nİ ONAYLAYAN KOMUTANLAR (İMZA + TELGRAF)

Erzurum: 15.Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Ankara: 20.Kolordu Komutanı Ali Fuat Cebesoy Sivas: 3.Kolordu Komutanı Miralay Refet (Bele) Konya: 12.Kolordu Komutanı Miralay Selahaddin Diyarbakır: 13.Kolordu Komutan Vekili Miralay Cevdet Bursa: 17.Kolordu Komutan Vekili Miralay Bekir Sami Edirne: 1.Kolordu Komutanı Cafer Tayyar

Canik (Samsun) Mutasarrıfı: Hamid Bey Eski İzmit Mutasarrıfı Süreyya Bey

* 3.Ordu Müfettişi Mirliva Mustafa Kemal * 2.Ordu Müfettişi Cemal Paşa * Eski Bahriye Nazırı Rauf Orbay

Fikir ve düşünceleri alınacaktır

37

BİR İHTİLAL BİLDİRGESİ NİTELİĞİNDEKİBİR İHTİLAL BİLDİRGESİ NİTELİĞİNDEKİ

AMASYA GENELGESİ İLE

Devrim stratejisinin ilk adımı atılmıştır. 1

2

3

4

Ulusal devlet düşüncesi eyleme dönüştürülmüştür.

Bağımsızlık mücadelesinin AKSİYON SAFHASI ulusal güçlere dayandırılarak fiilen başlatılmıştır.

Tek kişi idaresi yerine ulusun kendi kendini idare etmesi esası seçilmiş,EGEMENLİKEGEMENLİK tacı padişahtan alınıp ulusa giydirilmiştir.

Böylece kavram değişmemiş kullanıcı değişmiştir.

5 Kongrelerin seçilmiş delegelerle yapılmasını içeren maddesiyle DEMOKRASDEMOKRASİİ prensibine uyulmuştur.

6 Sorunların çözümünde Sistem Yaklaşımı modeli uygulanmıştır. 38

AMASYAAMASYAGENELGESİGENELGESİ

Ulusal Mücadele’ninprogramını oluşturmaktadır.

Bu program, Mustafa Kemal Paşa’nın siyasi dehası ve üstün askeri yetenekleri sayesinde

evre evre gerçekleştirilmiştir. Kısaca genelge CUMHURİYET’ in

““Doğum Belgesi” Doğum Belgesi” dir.

İLK ADIMI BELGEYE DAYALI OLARAK AMASYA’DA ATILANULUSAL BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİULUSAL BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ

VE ONUN DEVAMI OLARAK KAZANILAN BAĞIMSIZLIK SAVAŞIBAĞIMSIZLIK SAVAŞI

İLE ATA YURDU DÜŞMANDAN TEMİZLENMİŞ,TÜRK ULUSU ÖZGÜRLÜĞÜNE KAVUŞMUŞ,

ÇAĞDAŞ VE GELİŞMEYE ELVERİŞLİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİÇAĞDAŞ VE GELİŞMEYE ELVERİŞLİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİOLARAK

MODERN YAPISIMODERN YAPISI İLE TARİH SAHNESİNDE VE DÜNYA MİLLETLER AİLESİNDEHAK ETTİĞİ YERİNİ ALMIŞTIR.

39

3.PSİKO-SOSYAL GÜÇUlus umutsuz ve karamsar

2.COĞRAFİ GÜÇ1.937.900 km² 760.000 km²

1.İNSAN GÜCÜ26 Milyon 8,5 Milyon

6.ASKERİ GÜÇOrdu terhis edilmiş ve edilmekte

5.POLİTİK VE İDARİ GÜÇİtilaf Dev. kontrolünde

4.EKONOMİK GÜÇDuyun-u Umumiye’nin elinde veİlkel metotlarla tarım ekonomisi

7.TEKNOLOJİK GÜÇVarlığından söz etmek zor

ULUSAL İRADENİNTESİSİ

TEŞKİLATLANMA

İSYANLARI BASTIRMA

KAYNAKLARIN ORGANİZESİ

YOKLUKLA MÜCADELE

DÜZENLİ ORDUYA GEÇİŞ

DÜŞMANINKOVULMASI

ULUSAL SİYASET

ULUSAL STRATEJİ

ULUSAL GÜÇ–ULUSAL ÇIKAR İLİŞKİSİNDE AMASYA GENELGESİ

ve

GÜÇ UNSURLARI

1914 1919

AMASYA GENELGESİ(TAMİMİ)

ULUSAL ÇIKAR

22.06.1919 TAM BAĞIMSIZ YENİ BİR TÜRK DEVLETİ

KURMAK

40

C. AMASYA GENELGESİ’NİN SONUÇLARI

Amasya Genelgesi’nin yayınlanması ile yetkilerini aşan Mustafa KemalPaşa ulusal bir eylemi başlatmış oldu.Bunu öğrenen İstanbul’daki

işgal kuvvetleri makamları, özellikle İngilizler çılgına döndü.

BU GELİŞME ÜZERİNE KARADENİZ ORDULARIBAŞKOMUTANI İNGİLİZ GENERAL MİLNE

OSMANLI SULTANI’NI HEDEF ALARAK

“Mustafa Kemal Paşa’nın bir dakika daha Anadolu’da bulunması ateşkes şartlarının açıkça ihlali olmakla kalmamakta, barış antlaşmasının imzalanmasını da imkansız hale

getirmektedir…. Ayrıca Türkiye’ye bırakılması öngörülen işgal edilmemiş bölgelerin deişgaline zaruret yaratmaktadır. … Bu durum doğrudan doğruya saltanatınızınsaltanatınızındevamıdevamı mevzuudur…Mustafa Kemal Paşa ve heyeti tasfiye edilmez ise bizzat

Zat- ı Şahane mesul olacaktır.” Demektedir.

TELAŞA KAPILAN VAHDETTİN SALTANATINI DEVAM ETTİRMEK ADINA VERDİĞİ PADİŞAH

BUYRUĞU İLE 23 Haziran 1919 günü

MUSTAFA KEMAL PAŞA 3. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ’NDEN MECLİS KARARI İLE AZLEDİLMİŞTİR.

41

GÖREVİNDEN AYRILMAYACAĞINI, ANADOLU’DA KALARAK MÜCADELEYE DEVAM EDECEĞİNİ BİLDİRMİŞTİR.

ALINAN BU KARAR ÜZERİNE SADRAZAMA VE HARBİYE NAZIRINAALINAN BU KARAR ÜZERİNE SADRAZAMA VE HARBİYE NAZIRINAPROTESTOSUNU BİLDİREN MUSTAFA KEMAL PAŞA PROTESTOSUNU BİLDİREN MUSTAFA KEMAL PAŞA

VALİLERE VE KOMUTANLARA VALİLERE VE KOMUTANLARA

Sivas’tan gönderdiği genelgede

“Vatanı kurtarmak gayesine dayanan ulusal hizmetleri, ulusun sinesinde bir fert olarak dahi takip etmenin kendisi için

en yüce bir vazife ve en kat-i bir istek olduğunu “ belirtmiştir.

ERZİNCAN’DAN GEÇERKEN

Kendisini İstanbul’a çağıran Padişah ve Harbiye Nazırı’nın telgraflarına

CEVABEN

42

TELGRAFLAR


GENELGE

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVAS

ERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN

10. BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU IV.Durak ERZURUMErzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919 )

BÖLGESELKONGRE

1

2

3 4

Erzurum’a geliş 03 Temmuz 1919

Erzurum’dan ayrılış 29 Ağustos 1919

43


İŞGALDEN KURTARMA


3 Temmuz 1919 günü Erzurum’a gelen Mustafa Kemal Paşa 5/6 Temmuz gecesi Erzurum

Kalesi Muhafızlığı binasında gizli bir toplantı yapar.Toplantıya;Vali Münir (AKKAYA),Kolordu

Komutanı Kazım Karabekir Paşa,Hüseyin Rauf ( ORBAY) Bey, İzmit Mutasarrıfı Süreyya (YİĞİT)

Bey,9.Ordu Müfettişliği Karargahı’ndan subaylar katılmıştır.

Sabahın ilk ışıklarına kadar devam eden bu gizli

toplantıda söz alan Mustafa Kemal Paşa

“ Arkadaşlar,tek tedbir ulusal egemenliğe dayanan kayıtsız koşulsuz tam bağımsız bir

Türk Devleti kurmak ve bu hedefe ne olursa olsun ulaşmaktır.Hedefimiz bu olacaktır. Büyük bir

vatan ve millet davasına atılıyoruz. Bütün bir milletin maddi ve manevi seferberliği,mücadelesi, savaşması

ve muzaffer olması lazımdır... Bunun içinde bir millet ferdi olarak çalışmak icap eder.Görüyorsunuz ki,

arkadaşlar yürüyeceğimiz yol tehlikelerle, çetinliklerle, hatta ölmek ve öldürülmek ihtimalleri ile doludur.yürüyeceğimiz yol tehlikelerle, çetinliklerle, hatta ölmek ve öldürülmek ihtimalleri ile doludur.

Sarp ve haşin bir yoldur. Bu tehlikelere göğüs germe, azim ,imkan ve cesaretini kendinde görmeyen

arkadaşlarımız varsa şimdiden aramızdan ayrılabilir. Her arkadaş vicdanı ile baş başa kalarak serbestçe

düşünmeli ve karar almalıdır., herhangi bir bozgunculuğa sebep olmamak için bu noktaların iyiden

iyiye düşünülmesi hepimiz için asli şarttır.Memlekette ve elimizde TEK TEPE VE TEK KURŞUNTEK TEPE VE TEK KURŞUN

kalıncaya kadar mücadele etmek zorundayız.” diyordu.

Mustafa Kemal Paşa HEDEFİ belirleyip

bu hedefe nasıl gidileceğini de açıkladıktan sonra

sabah olmak üzereyken sözlerini şöyle bitirdi

“Böyle büyük bir davayı başaracak

organizasyonun başına kimin geçeceği hakkında

kat-i bir fikrim yoktur.Bunu tayin hakkı şu

anda sizin, sonrası millete aittir”.44

BU GELİŞMEYLE

8/9 Temmuz 1919 gecesi sarayla yapılan bir telgraf başıkonuşmasıyla yolun sonuna gelinmiş ve perde kapanmıştır.

Saat 22.50’de Harbiye Nazırı’na

Saat 23.00’de PADİŞAH’A

MUSTAFAKEMAL PAŞA

8 / 9 Temmuz 1919gecesi

GÖREVİNDENVE

ASKERLİKTENayrıldığını bildirir.

Mustafa Kemal Paşa’ ya Erzurum’da yaptığı temasların sonucunda 7 Temmuz 1919’da Trakya ve Anadolu’da

bulunan bütün ordu birliklerine ve gerekenlereAnadolu Harekatı’nın uygulanmasına ait esasları

“Genel Bildirim” şeklinde yayınlaması üzerinegörevinden kesin olarak alındığına ait bir emir gelir.

45

Artık Mustafa Kemal PaşaMÜCADELEYİ

RÜTBESİZ MAKAMSIZ YETKİSİZ

OLARAK VE SİNE-İ MİLLETTE KALARAK YÜRÜTECEKTİROLARAK VE SİNE-İ MİLLETTE KALARAK YÜRÜTECEKTİR..

MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN GÖREVİNDEN VE ASKERLİKMUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN GÖREVİNDEN VE ASKERLİKMESLEĞİNDEN AYRILMA KARARI HİÇ BİR ŞEYİ DEĞİŞTİRMEZMESLEĞİNDEN AYRILMA KARARI HİÇ BİR ŞEYİ DEĞİŞTİRMEZ

9 TEMMUZ 1919 GÜNÜ

YANINA GELEN 15.KOLORDU KOMUTANI

KAZIM KARABEKİRPAŞA

“ Ben ve kolordum,hepimiz emrinizdeyiz.Paşam ! Bundan

sonra dahi ne emirleriniz varsa

ifayı bir şeref bilirim “ diyerek en büyük manevi destek olmuştur.

PARASIZ

46

Kongre hazırlıkları bütün hızıyla devam ederken; - Zorluklar ve üzücü hadiseler bir birini takip etmeye başladı. - İçilen çaya koyacak şeker bulunamayan günler başlamıştı, - İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon’un yeğeni Albay Rawlenson Mondros Ateşkes Anlaşmasına uyulup uyulmadığını kontrol etmek için Erzurum işgal kuvvetleri komutanı olarak iki manga İngiliz askeriyle Erzurum’daydı. İngiliz albay Mustafa Kemal Paşa’ yı evinde ziyaret ederek;

“-- Burada bir kongre açacakmışsınız.Açılmaması daha münasip olur.Hükümetim bu kongrenin toplanmasına izin vermez. -- Kongreden vazgeçmezseniz kuvvet kullanarak toplantının dağıtılmasına mecburiyet hasıl olacak, şeklinde tehditler savurmuştur.

Mustafa Kemal Paşa’nın albayın kullandığı bu ifadelere yanıtı çok sert olmuştur.

“ Kongre muhakkak toplanacak ve gününde açılacaktır. Millet buna karar vermiştir.Ne hükümetinizden ne de sizden müsaade istemedik ki, böyle bir müsaadenin verilipverilmeyeceği söz konusu olsun. ...Biz de mecburi ve zaruri olarak kuvvete kuvvetle karşı koyar ve herhalde milletin kararını yerine getiririz.Ne pahasına olursa olsun kongreyi açacağız.” diyerek görüşmenin bittiğini belirtmiştir. 47

Kaynak .Orhan ÇEKİÇ. İmparatorluk’dan Cumhuriye^e, 2001, 1.B. s.279

Erzurum Kongresi’nin 23 Tem.-7 Ağus. 1919’da toplandığı Ermeni Sansaryan Mektebi

48

A. A. ERZURUM KONGRESİERZURUM KONGRESİ

23 TEMMUZ - 7 AĞUSTOS( 14 GÜN)

56 TEMSİLCİ İLE TOPLANMIŞTIR.TEMSİLCİLER

VAN : 2

BİTLİS : 3

SİVAS : 10

TRABZON : 17

ERZURUM : 24

Kongre masraflarını ev sahibi olarak “Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” üstlenmiştir.Kongre halktan toplanan 1500 TL ile yürütülmüştür.

- Manda ve Himaye reddedilmiştir.

- Kuvayı Milliye’yi etken Ulusal İradeyi Egemen kılmak esas kabul edilmiştir.

TOPLANIŞ BİÇİMİ

ALDIĞI KARARLAR

BÖLGESELDİR. (DOĞU İLLERİ ADINA)

ULUSALDIR. (ANADOLU + TRAKYA)

49

ERZURUM KONGRESİ’NİN KARARLARI

23 Temmuz -7 Ağustos 1919

1. Ulusal sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür; birbirinden ayrılamaz.

2. Ne türlü olursa olsun, yabancıların topraklarımıza girmesi ve işlerimize karışması ve Osmanlı Hükümeti’nin dağılması halinde ulus, birlikte direnecek ve savunacaktır.

3. Yurdun ve bağımsızlığın korunmasına ve güvenliğin sağlanmasına İstanbul Hükümeti’nin gücü yetmezse, amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri ulusal kongrece seçileceklerdir. Kongre toplanmamışsa bu seçim Heyet-i Temsiliye tarafından yapılacaktır.

4. Kuvayi Milliye’ yi etken ve ulusal iradeyi egemen kılmak temel ilkedir.

6. Yabancı devletlerin güdümü ve koruyuculuğu kabul olunamaz.

5.Hristiyan azınlıklara siyasal üstünlük ve toplumsal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

7. Millet Meclisi’nin hemen toplanması ve hükümet işlerinin Meclis denetiminde yürütülmesini sağlamak için çalışılacaktır.

NUTUK: CİLT - I S.89 50

ERZURUM KONGRESİ’NİN BAŞARIYLA SONA ERDİĞİ GÜNMustafa Kemal Paşa 7/8 Ağustos 1919 sabaha karşı

MAZHAR MÜFİT KANSU’ nun

Hatıra Defteri’ne şunları yazdırmıştır.

“ Zaferden sonra hükümet şekli CUMHURİYET olacaktır. BU BİR.

İKİ : Padişah ve hanedan hakkında zamanı gelince gereken yapılacaktır.

ÜÇ : Tesettür kalkacaktır.

DÖRT :Fes kalkacak, medeni milletler gibi şapka giyilecek.

BEŞ : Latin harfleri kabul edilecektir.”

O TARİHTEDEĞİL BUNLARI PLANLAMAK,HAYAL ETMEK

BİLE KİMSENİN AKLINA GELMİYORDU

BU GÜNBUNUN ADINA

STRATEJİK ÖNGÖRÜDİYORUZ

51

SİYASİ MÜCADELE SİYASİ MÜCADELE

ERZURUM KONGRESİ’NDEERZURUM KONGRESİ’NDE

ULUSAL KUVVETLERİ ETKEN KILMAK ULUSAL KUVVETLERİ ETKEN KILMAK

KARARI İLE KARARI İLE GÜÇLERE DAYANDIRILMIŞ DAYANDIRILMIŞ Ve Ve

İRADEYİ MİLLİYE’NİNİRADEYİ MİLLİYE’NİN KONTROLÜNDE KONTROLÜNDE

KULLANILMIŞTIRKULLANILMIŞTIR.

52

ULUSAL GÜÇ UNSURLARI

TEKNOLOJİK GÜÇ

İNSAN GÜCÜ

COĞRAFİ GÜÇ

ASKERİ GÜÇ

POLİTİK VE İDARİ GÜÇ

PSİKO-SOSYAL GÜÇGÜÇ

EKONOMİK GÜÇ

53

TELGRAFLAR


GENELGE

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVAS

ERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN HEYET_İ TEMSİLİYE

11. BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU V.Durak SİVAS11. BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU V.Durak SİVASSİVAS KONGRESİ ( 4 - 11 Eylül 1919 )SİVAS KONGRESİ ( 4 - 11 Eylül 1919 )

BÖLGESELKONGRE

1

2

3 4

5

Sivas’a geliş 02 Eylül 1919

Sivas’tan ayrılış 18 Aralık 1919

54


İŞGALDEN KURTARMA


A. S İ V A S K O N G R E S İA. S İ V A S K O N G R E S İ

4-11 Eylül 1919

ÖNEMİve

Kararları

Anadolu ve Rumeli Cemiyetleri birleşti.

Heyet-i Temsiliye seçildi.

Anadolu ve Trakya ,Heyet-i Temsiliyece tek merkezden yönetilmeye başlandı.

KONGREYE 15 İLDEN TOPLAM 31 DELEGE KATILDI.

Ali Fuat (CEBESOY) Paşa Genel Kuvayımilliye Komutanlığı’na atandı.

55

Kaynak .Orhan ÇEKİÇ. İmparatorluk’dan Cumhuriye^e, 2001, 1.B. s.29

Sivas Kongresi’nin 4-11 Eylül 1919’da toplandığı Sivas Sultanisi (Lisesi)

56

SİVAS KONGRESİNDE MANDA SİVAS KONGRESİNDE MANDA TARTIŞMASITARTIŞMASI

• Borcumuz 400 - 500 milyona ulaşmış, bunu ödeyecek paramız da yok,

• Ordusuz uçak ve zırhlı araçlara karşı kağnı arabası ile mi! karşı koyacağız, • Tam istiklali kendi başımıza beceremeyiz,• Amerikan mandası kötünün iyisidir.

Mandacıların gerekçesi

MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN AMAÇLADIĞI TAM BAĞIMSIZLIK FİKRİYLEÇELİŞEN BU DÜŞÜNCELER KABUL GÖRMEMİŞTİR.

57

Sivas Kongresi’ne tıbbiyeliler adına katılan Askeri Tıbbiye öğrencisi Hikmet (BORAN) Bey manda tartışmaları sırasında söz alarak şöyle demiştir. “Paşam temsilcisi bulunduğum tıbbiyeliler beni buraya istiklal davamızı başarmak yolundaki mesaiye katılmak üzere gönderdiler. Mandayı kabul edemem. Eğer kabul edecek olanlar varsa, bunlar her kim olursa olsun, şiddetle ret ve ayıplarız. Farz-ı muhal manda fikrini siz dahi kabul ederseniz sizi de reddeder,Mustafa Kemal’i vatan kurtarıcısı değil, vatan batırıcısı olarak adlandırır ve tel’ in ederiz.” Mustafa Kemal Paşa genç tıbbiyelinin bu heyecanı karşısında duygulanmış ve aynı heyecanla şu karşılığı vermiştir. “ Arkadaşlar gençliğe bakın, Türk milli bünyesindeki asil kanın ifadesine dikkat edin ! Evlat müsterih ol.Gençlikle iftihar ediyorum ve gençliğe güveniyorum. Biz azınlıkta kalsak bile mandayı kabul etmeyeceğiz.Parolamız tektir ve değişmez. Ya İstiklal Ya Ölüm ! ”

Kongrede tıbbiyeyi askeri üniformasıyla temsil eden genç yerinden kalkıp Paşa’nın elini öpmüş, Paşa’ da özgür fikirli bu gencin alnını öperek şu söylemde bulunmuştur.

“ Gençler,vatanın bütün ümit ve istikbali size, genç nesillerin anlayış ve enerjisine bağlanmıştır.” 58

B. ERZURUM VE SİVAS KONGRELERİ YAPILIRKEN DİĞER BÖLGELERDE DE

KONGRELER YAPILIYORDU. İŞTE BU KONGRELER.

Bu kongreye Mustafa Kemal

Paşa Fevzi Çakmak Paşa ile birlikte

katılmıştır.

-- Kars -- Trabzon

-- Ardahan -- Kars

-- Balıkesir -- Nazilli -- Alaşehir -- Muğla -- Edirne -- Lüleburgaz -- Pozantı

59

Kongre

Müdafaa -i Hukuk

HEYET-İTEMSLİYE

C. HEYET- İ TEMSİLİYE’ NİN SİVAS’ TAC. HEYET- İ TEMSİLİYE’ NİN SİVAS’ TA

YÜRÜTTÜĞÜ FAALİYETLERYÜRÜTTÜĞÜ FAALİYETLER

1.Heyet-i Temsiliye yetkili tek kurul olarak

Anadolu ve Trakya’yı yönetmeye başladı.

2.İsyanlarla mücadeleyi sürdürmeye devam etti.

3.İstanbul Hükümeti ile Amasya Protokolü’nü imzaladı ve

İstanbul Heyet-i Temsiliye’yi resmen ve hukuken tanıdı.

4. Meclis-i Mebusan’ın nerede toplanması ile ilgili olarak

komutanlar toplantısı yapıldı. 60

D.AMASYA GÖRÜŞMELERİ VE PROTOKOLÜ

20 - 22 EKİM 1919

İstanbul Hükümeti; Heyet-i Temsiliye‘ninvarlığını ve yürüttüğü “ulus egemenliğine

dayalı tam bağımsızlık düşüncesini”resmi olarak kabul etmiş ve anlaşma imzalamıştır.

ÖNEMİ

Birinci Protokol

-Heyet-i Temsiliye siyasi varlık olarak kabul

edilmiştir.-İstanbul Hükümeti

Anadolu’nunkontrolüne girmiştir.

İkinci Protokol

-Sivas Kongresi kararları İstanbul Hükümeti’nce

tanınmıştır.-Meclis-i Millinin

Anadolu’da güvenli bir yerde toplanması

düşüncesinde birleşilmiştir..

Üçüncü Protokol

Meclis-i Mebusanüyelerinin seçimine

Heyet-i Temsili-yenin yapacağı

yardımgörüşülmüştür.

.

61

Dördüncü Protokol(Gizli)

Çeşitli konularıkapsamaktadır

Beşinci Protokol(Gizli)

Paris Barış Konferan-sı’na gidecek

heyet isimlerindenoluşmaktadır.

Amasya Protokolü yeni Türk Devleti’nin kurulmasınınOsmanlı Hükümeti’nce resmen tanınması anlamını taşıyan

çok önemli tarihi bir belgedir.

Diğer bir söylemle

İstanbul Hükümeti KuvayımilliyeKuvayımilliye hareketini ve kendisinekarşı gelen gücün liderini kabul ederek sözleşme imzalamış,

böylece yürütülen mücadeleye HUKUKİHUKUKİ içerik kazandırmıştır.

62

SALİH PAŞA

SİVAS KONGRESİ BAŞARIYLA TAMAMLANMIŞ, BELİRLENEN HEDEFE BİR ADIMDAHA YAKLAŞILMIŞTI. ANKARA’YA HAREKET TARİHİ 18 ARALIK 1919 OLARAK

KARARLAŞTIRILMIŞTI. ANCAK HEYETİ ANKARA’YA GÖTÜRECEK PARA YOKTU.AYRICA ARAÇLARIN BENZİNİ YETERSİZ, TEKERLEKLERİ DE

YOLA ÇIKACAK DURUMDA DEĞİLDİ.

Para sıkıntısı her yerde çok ciddisorun olmaktaydı .

Bu sıkıntı karşısında Mustafa Kemal Paşa duygularını şöyle dile getirmiştir. “..Bunca mühim meseleler , isyanlar, şunlar, bunlarla uğraştık, kararlar aldık emirler verdik, emin

olunuz bu kadar sıkıldığım olmadı. Ankara’ya gideceğiz, köhne, körükleri parça parça, bu kışta karda binilmesi gayri caiz otomobillere razı oluyoruz fakat benzin, lastik ve para bulamıyoruz.

Elbette bunlara da çare bulacağız.”

Sorunun nasıl çözüldüğünü Bitlis Valisi ikenmücadeleye Erzurum’dan katılan Mazhar Müfit

Kansu şöyle anlatmaktadır.

“Sivas’taki Amerikan mektebinin müdiresi ile görüşüp iki çift iç lastik ile iki çift dış lastik ve altı teneke benzin sağladık..Parasını ödemek için teskere yazdık, para alamayacaklarına ait yazılı

cevap verdiler.Lastik ve benzin işini böyle hallettikten sonra hareket günü olan ertesi gün 18 Aralık 1919 sabah saat 08.00’de eskiden tanıdığım Osmanlı Bankası Sivas Şubesi Direktörü Mösyö Oskar Schmit’in yanına gidip kendi adıma Bitlis eski valisi imzasıyla bir senet tanzim ettim.Yüzbaşı Bedri Bey’de tüccar diye kefil oldu.

Böylece bankadan 1000.(bin) lira aldık. Hemen 20 yumurta,1 okka peynir (1282 gram) ve 10 ekmek alarakkumanya yaptık. Saat 09.00’da lisenin önünden Sivaslıların sevgi gösterileri arasında üç otomobil ile Ankara’ya

hareket ettik.Hava çok soğuktu, yerler karlı idi,bir taraftan da kar yağıyordu.Otomobiller açık olduğu için karlar içeri giriyordu.Otomobillerin saatteki azami hızı da 25 km. idi.”

63

TELGRAFLAR


GENELGE

SAMSUN

HAVZA

AMASYAANKARA

SİVASERZURUM

KAYSERİ

BALIKESİR

NAZİLLİ

AYDIN HEYET-İ TEMSİLİYE

T.B.M.MT.B.M.M

12.BAĞIMSIZLIĞA DOĞRU VI. Durak ANKARATBMM AÇILDI

BÖLGESELKONGRE

1

2

3 45

6

Ankara’ya geliş 27 Aralık 1919

64


İŞGALDEN KURTARMA


ARTIK ANKARA BAĞIMSIZLIK SAVAŞI’NIN YÖNETİLDİĞİ YER VE ULUSAL İRADENİN

MERKEZİ OLMUŞTUR.

Mustafa Kemal Paşa Ankara’ya bu ilk gelişinde 28 Aralık 1919 günü

Ankara’nın ileri gelenlerine ve seçkinlerine yaptığı konuşmada;

“ Bu günkü yapacağımız iş vatanı parçalanmaktan

ve milleti esir olmaktan kurtarmaktır. Ancak

vazifemiz bununla da bitmeyecektir..Medeni milletler Medeni milletler

arasında faal bir unsurarasında faal bir unsur olabileceğimizi ispat etmemiz lazımdır.”

İlk defa söylenen bu sözler

işlerin zaferin kazanılması ile de bitmeyeceğini,

arkasından toplumsal çalışmaların ağırlık kazanacağını ifade

etmektedir.Bunun açık anlamı köklü değişimi içeren

çağdaşlaşmadır.

65

A. 1920 YILININ ÖNEMLİ OLAYLARI

Harbiye Nazırı Cemal Paşa ve Gnkur. Bşk. Cevat ( Çobanlı ) Paşa istifa ettiler.

OLAY – 121 OCAK 1920

İTİLAF DEVLETLERİ 20 OCAK 1920’DE İSTANBUL HÜKÜMETİ’NE VERDİKLERİ NOTADA

CEMAL VE CEVAT PAŞA

1.Kuvayımilliyeye subay yollamak, 2. Kuvayımilliyeye silah temin etmek ve para sağlamak,

3.Terhis edilenleri Kuvayımilliyeye göndermekle, suçlanıyorlardı.

66

1920 YILININ ÖNEMLİ OLAYLARI

AKBAŞ CEPHANELİĞİNİN BASILIP KUVAYIMİLLİYE’YE KUVAYIMİLLİYE’YE SİLAH VE CEPHANE KAÇIRILMASI

OLAY – 226/27 OCAK 1920

BALIKESİR KUVAYIMİLLİYE’SİNDEN KÖPRÜLÜLÜ HAMDİ BEY VE DRAMALI RIZA BEY 30 KİŞİLİK Kuvayımilliye MÜFREZESİ İLE

GELİBOLU’DA İTİLAF DEVLETLERİ’NİNKONTROLÜNDEKİ CEPHANELİĞİ BASIP

Beyaz Rusya’ya Çar taraftarlarının silahlandırılması için gönderilmek

üzere hazırlanan silah ve cephanenin önemli bir kısmı olan -- 8000 adet tüfek, -- 40 adet makineli tüfek,

-- 20.000 sandık cephaneyi ,bir gecede Lapseki’ye geçirerek Kuvayımilliye’ye yetiştirmişlerdir.

Ayrıca; 20 Fransız askerini de esir almışlardır.

67Köprülülü Hamdi Bey

B. 1920 YILININ ÖNEMLİ OLAYLARI

Meclis-i Mebusan MİSAKIMİLLİ’Yİ ( ULASAL ANT ) kabul etti.

OLAY – 328 OCAK 1920

Bu KARAR Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın yaptığı son olumlu işti.

BÖYLECE

ANADOLU’NUN VERDİĞİ BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ Osmanlı Parlamentosu’nca da kabul edilmiş oldu.

17 Şubat 1920’de yabancı parlamentolara ve basına verilmesi kararlaştırıldı.

68

ULUSAL ANT

1.Ülke sınırlarını saptamada,

2.Ülke bütünlüğünü sağlamada,

3.Ekonomik gelişmeyi engelleyen kısıtlamaları reddetmede,

ÖNEMLİ BİR

KARARDIR.

1

Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918)’nın imzalandığı sıradaOsmanlı ülkesinin düşman işgali altında kalan bölgelerinin kaderihalkın oyları ile belirlenecek, Ateşkes sınırları içerisindeki topraklarıntümü hiçbir şekilde bölünemez.

MİSAKIMİLLİ ( ULUSAL ANT)

2Özgürlüğe kavuşur kavuşmaz, üç sancak ( Elviye-i Selase ) KARS,ARDAHAN ve BATUM için yeniden özgürce oylama yapılacak.

3Batı Trakya’nın barışa kadar askıda bırakılan hukuksal durumu bölge halkının HALK OYLAMASI ( Plebisite ) ‘na göre saptanacak.

4

İslam Halifeliği’nin Osmanlı Saltanat ve Hükümeti’nin başkenti İstanbul şehri ile Marmara Denizi’nin her türlü güvenliği sağlanmalıdır.Akdeniz ile Karadeniz Boğazları’nın yabancı devletlerin ticaret ve dünya ulaşımına açık olması konusu bütün ilgili devletlerin bizimlebirlikte ve oybirliği ile verecekleri karara bağlıdır. 69

5 İtilaf Devletleri ile ortakları ve hasımları arasında saptanan ilkelere göre azınlıklara tanınan hakların komşu ülkelerdeki Müslüman halka da özdeş olarak tanınması tarafımızdan desteklenip güvence altına alınacaktır.

6

Her devlet gibi bağımsız ve özgür olmamız , yaşam ve varlığımızın temelidir. Bu nedenle SİYASAL, YARGISALSİYASAL, YARGISAL ve PARASAL PARASAL gelişmemize engel olacak sınırlamalara ( Kapitülasyonlara) karşıyız. Dış borçlarımızın ödeme koşulları bu ilkelere aykırı olmayacaktır.

ULUSAL ANT

ULUSAL ANT ULUSUN ARZULADIĞI VE AMAÇLADIĞIHUSUSLARIN BİR PROĞRAMIDIR.

Türkiye’yi parçalama amacını güdenİtilaf Devletleri’ ne karşı bir başkaldırışve parçalanmayı kabul etmeme azminin

güçlü bir ifadesidir.

YENİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ ULUSAL ANT İLE ÇİZİLEN SINIRLAR İÇİNDE KURULMUŞTUR.

70

C. 1920 YILININ ÖNEMLİ OLAYLARI

İSTANBUL RESMEN İŞGAL EDİLDİ.

OLAY – 416 Mart 1920

Birinci Londra Konferansı’nda 10 Mart günü İstanbul’un işgaline karar verilmiştir15 Mart 1920’de İngiliz General Wilson Harbiye Nazırı’na İstanbul’un işgal edileceğini

bildirmiştir. Aynı gün 150 Türk aydını İtilaf Kuvvetleri tarafından yakalanmıştır.

16 MART 1920 GÜNÜ İSTANBUL’UNFİİLEN VE RESMEN İŞGALİNE

BAŞLANMIŞTIR.

“ BU SABAH İNGİLİZLER ŞEHZADEBAŞI’NDAKİ MIZIKA KARAKOLUNU BASIPORADAKİ ASKERLERİMİZLE ÇARPIŞARAK ŞİMDİ İSTANBUL’U İŞGAL ALTINA

ALIYORLAR. BİLGİLERİNİZE SUNULUR.”

İşgal haberini ANKARAYA Manastırlı Hamdi Efendi şöyle bildirmiştir.

71

MANASTIRLI HAMDİ EFENDİ

16 MART 1920

18 MART 1920

İtilaf Kuvvetleri Şehzade başı’nda ki askeri birliği basıpuyumakta olan 61 Türk askerine ateş açarak 6 askeri

şehit edip 15 askeri de yaralamışlardır.

İngilizler Meclisi kuşatarak toplantı halinde bulunanMilletvekillerinin bir kısmını tevkif edip götürmüşlerdir.İçlerinden tehlikeli gördüklerini Malta’ ya sürmüşlerdir.

İstanbul’un işgalini protesto eden Sadrazam Salih Paşa Kuvayı

Milliyeye karşı olduğunu ilan etmesi için İngilizlerin baskısını reddederek

istifa etmiştir.

Yerine

Padişah, itirazlararağmen İngilizlerin isteği

üzerine Damat FeritPaşa’yı 5 Nisan 1920’de

Sadrazam atamıştır.( 4. kere)

Bu durumaİtiraz eden

Meclis Başkanı Hüseyin Kazım

Bey’e

Padişah’ın cevabı çok ilginçtir

“ Ben istersem Rum patriğini’de,ErmeniPatriğini’de, hatta Hahambaşı’nı da

Sadarete getiririm.” demiştir.

Rauf Orbay Bey’e ise “Bir Millet var koyun sürüsü,bir çoban lazım o da benim.”der.

72

Damat Ferit Paşa

Padişah buyruğu olarak yayımlananFETVADA

D. SEYHÜLİSLAMLIK FETVASI(Şeyhülislam Dürri Zade Abdullah )

1. Milli Mücadeleyi yönetenlerin kitlece öldürülmeleri meşru ve farzdır.

2. Hakan ve Halife çevresinde birleşip bu eşkıya ile savaşmak vaciptir.

3. Bu savaştan kaçınacak asker ağır cezayı hak eder.

4. Çarpışmalarda ölenler şehit kalanlar gazidir.

5. Savaşmak için hakan buyruğuna itaat etmeyenler ayaklanıcı sayılır ve şeriatça ağır cezaya çarptırılır.Denmektedir

OLAY – 511 Nisan 1920

73

tarih bölüm 4

Education