TIỂU LUẬN

Tập hợp của Mỹ và Liên Xô trong chiến tranh lạnh 1945 -1991

1

Trên cơ sở lý thuyết Địa chính trị đã học, anh chị hãy so sánh quá trình triển

khai, tập hợp lực lượng của Mỹ và Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh lạnh (1945-1991).

Bài làm

Trên một mức độ rất lớn, hành vi đối ngoại của một quốc gia bị chi phối bởi môi

trường quốc tế, nhưng môi trường quốc tế lại không phải là nhân tố duy nhất ảnh hưởng

đến hành vi đối ngoại của một nước. Từ góc độ lý luận, môi trường quốc tế của thời kỳ

đầu chiến tranh lạnh chỉ tạo điều kiện cho xung đột và đối kháng giữa hai cường quốc,

biến chiến tranh lạnh thành khả năng chiến tranh nóng. Nhưng sự thực, hai nước Xô –

Mỹ lại không lựa chọn phương thức hợp tác mà từng bước đi đến Chiến tranh lạnh. Đó

là vì sự đối lập căn bản về ý thức hệ, sự khác biệt căn bản về lợi ích quốc gia của hai

nước. Hay nói cách khác, động cơ hành vi của hai nước về cơ bản là triệt tiêu lẫn nhau.

Sự đối lập đó đã có những biểu hiện rõ ràng trong thời kỳ “nghẹt thở” này.

Liên Xô và Mỹ, một là nước Xã hội chủ nghĩa lớn nhất, một là nước Tư bản chủ

nghĩa lớn nhất. Chịu sự chi phối của tín ngưỡng ý thức hệ, hai nước dựa vào tiến triển

của Chiến tranh thế giới thứ 2 và cục diện sau chiến tranh để ra sức mở rộng phạm vi

ảnh hưởng tín ngưỡng ý thức hệ của bản thân, Liên Xô kiên trì theo đuổi học thuyết

Vùng Đất Trung Tâm (Heartland) còn Mỹ thì ngược lại với học thuyết Vùng Đất Rìa

(Rimland), để ra sức mở rộng phạm vi ảnh hưởng tín ngưỡng ý thức hệ của bản thân, ở

những khu vực mà khả năng cho phép đều xây dựng và duy trì chế độ giống như mình.

Là một quốc gia tôn thờ Chủ nghĩa cộng sản, Liên Xô trong chính sách đối ngoại

của mình cũng thể hiện rõ nét những tư duy về mặt ý thức hệ. Bắt đầu từ khoảng năm

1944, Hồng quân Liên Xô đã tiến hành phản công trên quy mô lớn, thu lại được những

lãnh thổ đã bị mất trong trong thời kỳ đầu chiến tranh, và tiến mạnh ra ngoài biên giới.

Trong quá trình phát triển ra bên ngoài của Hồng quân Liên Xô đã giúp đỡ những đảng

cộng sản ở những nơi đó thành lập chính quyền ủng hộ lực lượng tiến bộ. Giống như

Stalin nói với đoàn đại biểu của Đảng Cộng sản Nam Tư vào tháng 4-1945: “Chiến

tranh lần này và trước kia là khác nhau: bất luận ai chiếm lĩnh đất đai thì đều áp đặt chế

độ của mình ở đó. Không thể khác được”. Thời kỳ sau chiến tranh và thời kỳ đầu sau

chiến tranh, Hồng quân Liên Xô đã giúp đỡ các nước Đông Âu như: Ba Lan, Tiệp

Khắc, Rumani xây dựng chính quyề dân chủ nhân dân, Đảng Cộng sản Nam Tư và

Anbania trong quá trình lập chính quyền cũng được Liên Xô giúp đỡ. Đương nhiên sự

giúp đỡ to lớn của Liên Xô đối với các nước Đông Âu, trên một mức độ rất lớn là tính

đến lợi ích dân tộc của bản thân, nhưng không thể loại trừ trong đó có động cơ của chủ

nghĩa quốc tế giai cấp vô sản. Sự ra đời của nước Cộng hoà dân chủ Nhân dân Triều

Tiên, trên một mức độ rất lớn, đó chính là kết quả của sự mở rộng đến bán đảo Triều

Tiên của Hồng quân Liên Xô. Stalin trong thời chiến đã từng có quan hệ trao đổi với

Mỹ, coi Trung Quốc nằm trong phạm vi ảnh hưởng của Mỹ, hơn nữa còn nghi ngờ và

không tin tưởng những người của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Nhưng cùng với sự phát

triển của tình hình Trung Quốc, thì Liên Xô lại dành một số sự giúp đỡ cho Đảng Cộng

sản Trung Quốc, như sau khi Hồng quân Liên Xô chiếm được vùng Đông Bắc Trung

Quốc, trên một mức độ nhất định đã ủng hộ Đảng Cộng sản ở Đông Bắc, và giao cho

quân đội của Đảng Cộng sản Trung Quốc một số lượng lớn trang bị vũ khí, khiến cho

quân đội của Đảng Cộng sản Trung Quốc ở vùng Đông Bắc trở thành một đội quân có

2

trang bị tốt nhất trong các khu giải phóng cả nước. Đối với các Đảng Cộng sản Tây Âu,

Liên Xô lại không giành sự trợ giúp nào.

Trong chiến tranh Thế giới thứ hai, Rudơven thực hiện chính sách ngoại giao

theo chủ nghĩa hiện thực, Mỹ và Liên Xô kết thành đồng minh chống phát xít, dòng

chảy chính của quan hệ hai nước trong thời chiến là hữu hảo và hợp tác. Nhưng suy cho

cùng, Rudơven vẫn là nhân vật đại diện cho giai cấp tư sản, trong quan hệ đối ngoại của

ông ta không thể không có nhân tố ý thức hệ chống cộng, ông ta lại càng không thể là

“phần tử đỏ trong Nhà Trắng”. Vì vậy, cùng với việc sắp sửa kết thúc chiến tranh thế

giới thứ hai, xung đột ý thức hệ giữa Mỹ - Xô ngày càng bộ lộ rõ. Nhân tố ý thức hệ

trong chính sách đối ngoại của Rudơven được phản ánh rõ nét trong chính sách đối với

Đông Âu. Bề ngoài ông chủ trương chính sách tự quyết dân tộc ở Đông Âu, để nhân

dân ở đó lựa chọn chính phủ của mình. Nhưng trên thực tế, mục đích của chính sách đó

là biến khu vực này thành “phi chủ nghĩa cộng sản hoá”, làm suy yếu ảnh hưởng của

chủ nghĩa xã hội. Đối với mục tiêu ý thức hệ trong chính sách đối ngoại của Mỹ, trợ lý

thân cận của Rudơven là Hopkin đã nói hết sức rõ ràng: “Cố gắng lợi dụng sức mạnh

ngoại giao của chúng ta, thúc đẩy và khích lệ xây dựng chính quyền dân chủ trên toàn

thế giới. Chúng ta không nên ngần ngại tỏ rõ lập trường của mình đối với thế giới, tức

là yêu cầu nhân dân thế giới đều phải được hưởng quyền thành lập một chính phủ đích

thực do dân bầu. Chúng ta tin tưởng, chính thể dân chủ có sức sống của chúng ta là tốt

nhất trên thế giới”.

Còn đối với Mỹ, luôn đi theo quan điểm học thuyết Vùng đất Rìa, đã tìm mọi

cách cô lập Liên Xô. Mỹ cố gắng áp đặt tầm ảnh hưởng của mình lên những vùng đất

đối chọi lại những vùng đất chịu ảnh hưởng của Liên Xô, cố gắng cô lập Liên Xô một

cách tốt nhất có thể. Sau khi Rudơven mất, đặc biệt là sau khi kết thúc Chiến tranh thế

giới thứ hai, động cơ ý thức hệ chống cộng thúc đẩy chế độ xã hội, và quan niệm giá trị

của Mỹ ngày càng được biểu hiện rõ ràng trong quan chính sách đối ngoại của Mỹ. Sau

khi nhậm chức tổng thống, tư tưởng chống cộng, chống Xô và đẩy mạnh chế độ xã hội

Mỹ của Truman được thể hiện nhiều trong lời nói, đồng thời biểu hiện cụ thể trong

chính sách của ông ta. Ông ta cho rằng: “Toàn thế giới nên áp dụng chế độ Mỹ”. Chính

sự thúc đẩy của hệ tư tưởng đó, ngay sau chiến tranh, Mỹ đã đứng về một bên các nước

đế quốc chủ nghĩa như Anh, Pháp, Hà Lan để kìm chế và tiêu diệt đảng cộng sản cũng

như lực lượng cánh tả khác của một số nước và ủng hộ lực lượng bảo thủ ở đó bằng mọi

hình thức. Tư lệnh quân Mỹ ở Thái Bình Dương – Mc.Authur tiến hành “cải cách dân

chủ” ở Nhật Bản, thiết lập một chế độ chính trị giống ở Mỹ. Ở Trung Quốc, Mỹ ủng hộ

Chính phủ Quốc dân Đảng của Tưởng Giới Thạch. Tại Nam Triều Tiên, Mỹ đưa phần

tử cánh hữu của giai cấp tư sản – Lý Thừa Vãn trở về để tổ chức chính phủ. Ở Đông

Nam Á, Mỹ ủng hộ Anh, Pháp, Hà Lan đàn áp lực lượng tiến bộ ở đó. Tại Tây Âu, Mỹ

ra sức viện trợ kinh tế để ổn định tình hình chính trị, và ủng hộ chính quyền các nước

Tây Âu loại trừ những người cộng sản. Ở Đông Âu, chính quyền của Truman kế thừa

chính sách của người tiền nhiệm, kiên trì “tự quyết dân tộc” và “tuyển cử tự do”, chỉ

trích Liên Xô không thực hiện “thoả thuận Yalta” và “tuyên ngôn châu Âu được giải

phóng” và ủng hộ thế lực phản động ở đó.

Hình thái ý thức mà Xô – Mỹ tôn thờ căn bản là đối lập nhau, lợi ích quốc gia

cũng khác nhau cơ bản. Chính sách mà hai bên áp dụng để thực hiệ lợi ích cho mình

cũng triệt tiêu lẫn nhau. Liên Xô muốn thiết lập và bảo vệ một “phạm vi thế lực” để bảo

3

đảm an ninh quốc gia và mở rộng phạm vi thế lực của mình, trong đó lấy Liên Xô làm

nòng cốt, vùng đất trung tâm của mọi vùng đất; còn Mỹ chống lại “sự uy hiếp của chủ

nghĩa cộng sản” và “lãnh đạo thế giới” hòng làm suy yếu, thậm chí đánh đổ Liên Xô.

Và có thể nói, Chiến tranh lạnh vẫn chưa có hồi kết, cho đến khi nào một trong hai

nước bị sụp đổ.

XUNG ĐỘT ĐÔNG TÂY TRONG CHIẾN TRANH LẠNH

Lấy bài diễn văn của “chủ nghĩa Truman” vào tháng 3-1947 làm mốc, chiến

tranh lạnh Đông – Tây được triển khai toàn diện. Chiến tranh lạnh kéo dài hơn 40 năm,

trong thời gian đó xuất hiện mấy giai đoạn, và không ngừng phát triển và thay đổi.

Dưới đây là một số ví dụ về sự kiện xung đột Đông – Tây được coi là quan trọng nhất,

điển hình nhất. Đó là: phong toả Berlin và khủng hoảng Berlin; Khủng hoảng tên lửa

Cuba; Chiến tranh Triều Tiên; Chiến tranh Việt Nam; Nội chiến Angôla và việc Liên

Xô đưa quân vào Ápganixtan. Xung đột Đông – Tây đại thể có thể chia làm hai loại,

loại thứ nhất là đối kháng căng thẳng trực tiếp giữa hai siêu cường, như sự Phong toả

Berlin và khủng hoảng Berlin, Khủng hoảng tên lửa Cuba; thứ hai là đối kháng gián

tiếp giữa hai nước lớn siêu cường, hoặc là nói sự giao tranh căng thẳng giữa đồng

minh của siêu cường này với siêu cường kia: chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh Việt

Nam, nội chiến Angôla và việc Liên Xô đưa quân vào Ápganixtan. Những cuộc giao

tranh này, dù thuộc loại thứ nhất, hay loại thứ hai đều có đặc điểm chung là diễn ra

trên những khu vực nhạy cảm. Và nếu siêu cường nào thiết lập được tầm ảnh hưởng

của mình lên khu vực đó, sẽ là một khó khăn lớn đối với siêu cường kia.

LIÊN MINH PHÒNG THỦ VARXAVA VÀ HIỆP ƢỚC

BẮC ĐẠI TÂY DƢƠNG (NATO)

Dưới đây là bảng so sánh về hai tổ chức quân sự lớn nhất lúc bấy giờ.

Tiêu chí

so sánh

Liên minh phòng thủ Vacxava Hiệp ƣớc Bắc Đại Tây Dƣơng (NATO)

Hoàn

cảnh

- Vào năm 1955 thì khối NATO đã

phê chuẩn hiệp ước Pari (1954) nhằm

tái vũ trang cho Tây Đức, đưa Tây

Đức gia nhập khối NATO nhằm chống

lại Liên Xô, chống CHDC Đức.

- Việc làm này đã làm cho hoà bình

và an ninh châu Âu bị uy hiếp nghiêm

trọng.

- Sự phát triển ảnh hưởng của chủ nghĩa

cộng sản và Liên Xô lúc đó đang trên đà

phát triển rất mạnh ở châu Âu.

- Các nước Đông Âu được sự giúp đỡ của

Liên Xô, đang xây dựng chủ nghiã xã hội.

Làn sóng của chủ nghĩa cộng sản có thể lan

tràn ra khắp châu Âu.

Thành

lập

- Thành lập 14/5/1955 gồm 8 nước

Liên Xô, Ba Lan, Tiệp Khắc, Cộng

hoà dân chủ Đức, Anbani, Bungari,

Rumani.

- Thành lập ngày 4/4/1949 tại thủ đô

Oasinhtơn (Mỹ) gồm có Mỹ và 11 nước

phương Tây (Anh, Pháp, Canada, Italia, Bỉ,

Hà Lan, Lúc-xăm-bua, Đan Mạch, Na Uy,

Aixơlen, Bồ Đào Nha. Sau này kết nạp

thêm nhiều thành viên mới, hiện nay có tới

20 nước tham gia.

4

Mục đích - Giữ gìn hoà bình an ninh của Liên

Xô và các nước XHCN ở Đông Âu,

nhằm giữ gìn an ninh cho các nước

thành viên, duy trì hoà bình ở Đông

Âu và cũng cố tình hữu nghị, sự hợp

tác của các nước Chủ nghĩa xã hội.

- Ngăn chặn sự phát triển ảnh hưởng của

chủ nghĩa cộng sản và Liên Xô lúc đó đang

trên đà phát triển rất mạnh ở châu Âu có thể

gây phương hại đến an ninh của các nước

thành viên.

Tính

chất

Liên minh phòng thủ quân sự, chính

trị.

Liên minh phòng thủ quân sự, chính trị.

Vai trò

và tác

dụng

- Tăng cường sức mạnh quân sự cho

các nước Đông Âu giữ gìn hoà bình,

an ninh của Liên Xô và các nước

Đông Âu. Đối phó với mọi âm mưu

gây chiến của bọn Đế quốc. Tạo thế

cân bằng chiến lược về quân sự giữa

các nước xã hội chủ nghĩa với các

nước đế quốc. Tiêu biểu như ở

Hungari (1956), Tiệp Khắc (1968), Ba

Lan.....

- Nhằm xây dựng một lực lượng quân sự

mạnh cho đất nước tư bản chủ nghĩa ở Âu

Châu để ngăn cản “làn sóng cộng sản chủ

nghĩa” có thể lan sang các nước Tây Âu có

thể gây phương hại đến an ninh của các

nước đồng minh của Mỹ.

Kết quả - Ngày 31/3/1991, tổ chức hiệp ước

Vacsava giải thể vì những biến đổi

chính trị ở Liên Xô và Đông Âu và do

Xô - Mỹ thoả thuận về việc chấm dứt

“Chiến tranh lạnh”.

- Trong khi Liên minh phòng thủ Vacxava

bị giải thể thì NATO vẫn tồn tại cho đến

hiện nay.

- Tổ chức NATO đã vượt ra khỏi phạm vi

phòng vệ, mà trở thành một khối quân sự đe

doạ hoà bình và an ninh thế giới.

PHONG TOẢ BERLIN VÀ KHỦNG HOẢNG BERLIN

Cuộc phong toả Berlin kéo dài từ ngày 24 tháng 6, 1948 đến ngày 11 tháng 5

năm 1949, là một trong những cuộc khủng hoảng đầu tiên của Chiến tranh Lạnh, khi

chính quyền Xô Viết quyết định phong toả tất cả các đường giao thông vận tải nối khu

Tây Berlin, lúc bấy giờ do Anh, Mỹ và Pháp chia nhau kiểm soát sau chiến tranh và

nằm lọt thỏm giữa vùng Đông Đức do chính quyền Xô Viết kiểm soát, với phần còn lại

của nước Đức. Cuộc phong toả đã dẫn đến quyết định của ba nước Anh-Pháp-Mỹ để

lập ra một cầu hàng không có quy mô nhất lúc bấy giờ để tiếp tế nhu yếu phẩm cho cư

dân của phần thành phố này. Sau hơn 11 tháng, lãnh đạo Stalin đã quyết định dỡ bỏ

cuộc phong toả, mở đầu cho cuộc đối đầu mới giữa khối Cộng sản và các nước phương

Tây.

Nguồn gốc mâu thuẫn

Khi chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc, theo tinh thần của hiệp ước

Postdam giữa phe Đồng minh, nước Đức bị chia làm bốn vùng chiếm đóng bởi quân

đội các nước Anh, Pháp, Mỹ và Liên Xô. Riêng vùng Berlin cũng bị chia ra tương tự

nhưng do vị trí của thành phố trong nước Đức nên vùng kiểm soát bởi liên quân Anh-

5

Pháp-Mỹ (Tây Berlin) bị nằm lọt thỏm bên trong khu vực do Liên Xô kiểm soát. Thành

phố Berlin bị chia làm hai phần và mâu thuẫn giữa quân đội chiếm đóng ba nước

phương Tây và quân đội Liên Xô ngày càng sâu sắc, cùng với quan hệ giữa hai đồng

minh thế chiến là Hoa Kỳ và Liên Xô ngày càng xuống dốc.

Do có quan điểm khác nhau về việc điều hành một nước Đức thống nhất trong

tương lai, hai phía Liên Xô và Mỹ

Ngày 7 tháng 3 năm 1948, hội nghị London giữa 3 nước phương Tây đưa ra nghị

quyết hợp nhất ba vùng chiếm đóng phía Tây thành một chính quyền liên bang độc lập

Ngày 20 tháng 6 năm 1948, phần phía Tây của Berlin bắt đầu sử dụng Đồng

Mark làm đơn vị tiền tệ chung

Về mặt pháp lý, Tây Berlin cũng không là một phần của Cộng hoà Liên bang

Đức trong khi Đông Berlin trở thành thủ đô của Cộng hoà Dân chủ Đức.

Năm 1948, Stalin muốn giành toàn bộ thành phố này cho Đông Đức nên đã ra

lệnh phong tỏa tất cả đường bộ từ phía Tây Đức đến Berlin. Phương Tây cũng không

vừa, họ thiết lập một cầu không vận, vận chuyển 1,5 triệu tấn lương thực, thuốc men,

nhu yếu phẩm,... cho người dân phần Tây Berlin, tính ra trên 120.000 chuyến bay đến

thành phố này trong vòng 10 tháng. Phong tỏa Berlin thất bại.

Bức tường Berlin, từng được Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Đức gọi là "Tường

thành bảo vệ chống phát xít" và bị người dân Cộng Hoà Liên Bang Đức gọi là "Bức

tường ô nhục" là một phần của biên giới nội địa nước Đức và đã chia cắt phần Tây

Berlin với phần phía đông của thành phố và với lãnh thổ của nước Cộng hòa Dân chủ

Đức bao bọc chung quanh Tây Berlin từ ngày 13 tháng 8 năm 1961 đến ngày 9 tháng

11 năm 1989. Bức tường này là một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của cuộc

Chiến tranh Lạnh và của việc chia cắt nước Đức. Khoảng 5000 người đã tìm cách vượt

qua bức tường để sang Tây Berlin. Số người bị thiệt mạng khi vượt tường nằm trong

khoảng từ 86 đến 200 người.

Sau khi Đệ nhị thế chiến chấm dứt, nước Đức bị chia thành bốn vùng chiếm

đóng theo Hội nghị Yalta, do các nước Đồng Minh (Mỹ, Liên Xô, Anh và Pháp) kiểm

soát và quản lý. Berlin, đã từng là thủ đô của Đế chế Đức, cũng bị chia làm bốn khu

vực tương tự như nước Đức. Cùng lúc đó cuộc Chiến tranh Lạnh giữa Đông và Tây

cũng đã bắt đầu trên nhiều bình diện khác nhau. Berlin trở thành trung tâm của cuộc

chiến giữa các cơ quan tình báo của cả hai phe. Trong năm 1948 Cuộc phong tỏa Berlin

của Liên bang Xô Viết là một trong những cuộc khủng hoảng lớn đầu tiên trong cuộc

Chiến tranh Lạnh.

Trong năm 1949, khi nước Cộng hòa Liên bang Đức (Tây Đức) được thành lập

trong ba vùng chiếm đóng ở phía tây và ngay sau đó là nước Cộng hòa Dân chủ Đức

(Đông Đức) được thành lập trong vùng chiếm đóng của Liên bang Xô Viết, biên giới

bắt đầu được cả hai bên tăng cường củng cố và canh phòng. Hai quốc gia được thành

lập đã tạo nền tảng cho việc chia cắt nước Đức về chính trị. Đầu tiên, chỉ có cảnh sát

biên phòng và lực lượng quân đội biên phòng được giao nhiệm vụ canh gác giữa Đông

Đức và Tây Đức, sau đấy Đông Đức bắt đầu xây dựng nhiều rào chắn. Về mặt hình

thức, Berlin mang thể chế của một thành phố bao gồm bốn khu vực và là thành phố phi

quân sự đối với quân đội Đức, đồng thời cũng là một thành phố độc lập so với cả hai

quốc gia Đức – những điều thật ra không còn giá trị trong thực tế. Trên nhiều phương

diện, Tây Berlin gần như mang thể chế của một tiểu bang, thí dụ như việc có đại diện

6

(nhưng không có quyền bỏ phiếu) trong Quốc hội Liên bang Đức. Đi ngược lại hiệp

định đã được ký kết, Đông Berlin trở thành thủ đô của nước Đông Đức.

Khi cuộc Chiến tranh Lạnh leo thang dẫn đến nhiều việc như cấm vận kỹ thuật

cao COCOM cho khối Đông Âu, chiến tranh ngoại giao liên tục và đe dọa về quân sự,

phía Đông đã tăng cường đóng kín biên giới. Vì thế biên giới này không còn chỉ là một

biên giới giữa hai phần nước Đức mà đã trở thành biên giới giữa Hội đồng Tương trợ

Kinh tế và Cộng đồng châu Âu, giữa khối NATO và khối Warszawa, tức là giữa hai thế

lực khác nhau về tư tưởng chính trị, kinh tế và văn hóa, đã chính thức đối mặt thù địch

nhau trong cuộc Chiến tranh Lạnh.

Từ khi Đông Đức được thành lập, người Đông Đức chạy sang Tây Đức ngày

càng nhiều. Bắt đầu từ năm 1952 biên giới giữa hai nước Đức được bảo vệ bằng hàng

rào và có lực lượng canh phòng. Một khu vực cấm dọc theo biên giới có chiều ngang

5 km được thành lập, người dân chỉ được phép đi vào khi có giấy phép đặc biệt – thông

thường là chỉ cho những người dân cư trong vùng. Về hướng biên giới là một giải đất

bảo vệ rộng 500 m và tiếp theo ngay sau đó, trực tiếp cạnh biên giới, là một giải đất

canh phòng có chiều ngang 10 m. Ngược lại, ranh giới của các khu vực chiếm đóng

giữa Tây Berlin và Đông Berlin lại vẫn còn bỏ ngỏ, vì thế mà gần như không thể kiểm

soát được và trở thành một lỗ hổng để người dân chạy qua Tây Berlin. Từ 1949 cho đến

1961 khoảng 2,6 triệu người đã rời bỏ Đông Đức và Đông Berlin, trong số đó vẫn còn

47.433 người chạy trốn chỉ riêng trong hai tuần đầu của tháng 8 năm 1961. Ngoài ra

Tây Berlin cũng là cửa ngỏ đi đến phương Tây cho nhiều người Ba Lan và Tiệp Khắc.

Vì những người này thường là những người trẻ tuổi và được đào tạo tốt nên việc di dân

này là mối đe dọa cho sức mạnh kinh tế của Đông Đức và cuối cùng là cho sự tồn tại

của quốc gia này.

Thêm vào đó khoảng 50.000 người dân Đông Berlin tuy hằng ngày làm việc ở

Tây Berlin nhưng lại sinh sống và cư ngụ dưới những điều kiện rẻ tiền hơn ở Đông

Berlin hay ở những vùng ngoại thành Berlin. Vào ngày 4 tháng 8 năm 1961 Hội đồng

thành phố Berlin (Đông) ban quy định bắt buộc những người này phải đăng ký và phải

trả tiền nhà cũng như những phí tổn phụ (điện, nước) bằng tiền Deutsche Mark của Tây

Đức. Trước khi bức tường được xây dựng, lực lượng Công an Nhân dân của Đông Đức

trong Đông Berlin cũng đã kiểm soát nghiêm ngặt các con đường và phương tiện giao

thông đi qua phần phía tây của thành phố để ngăn chặn những người "chạy trốn cộng

hòa" và "buôn lậu". Ngoài ra, nhiều người ở Tây Berlin và người Đông Berlin nhưng

làm việc tại Tây Berlin đã dùng tiền Mark Đông Đức được đổi với giá rẻ trên thị trường

ngoại tệ chợ đen – tỷ giá hối đoái thời điểm đấy là 1:4 – để mua lương thực thực phẩm

tương đối rẻ và các hàng hóa tiêu dùng cao cấp ít ỏi ở Đông Berlin. Qua đó hệ thống

kinh tế theo chế độ kinh tế kế hoạch của Đông Đức lại càng suy yếu đi. Bức tường được

xây dựng để phục vụ cho ý định của những người cầm quyền Đông Đức, đóng kín cửa

biên giới để chấm dứt cái được gọi một cách bình dân là "bỏ phiếu bằng chân" – rời bỏ

"quốc gia công nông xã hội chủ nghĩa".

Bức tường được xây dựng theo chỉ thị của lãnh đạo Đảng Xã hội Chủ nghĩa

Thống nhất Đức, dưới sự bảo vệ và canh phòng của lực lượng Công an Nhân dân và

Quân đội Nhân dân Quốc gia – trái với những lời cam đoan của Chủ tịch Hội đồng Nhà

nước của Đông Đức, Walter Ulbricht, người trong một cuộc họp báo quốc tế tại Đông

7

Berlin vào ngày 15 tháng 6 năm 1961 đã trả lời câu hỏi của nữ nhà báo Tây Đức

Annamarie Doherr:

"Tôi hiểu câu hỏi của bà là có những người ở Tây Đức muốn chúng tôi huy động

công nhân xây dựng của thủ đô nước Đông Đức để lập nên một bức tường. Tôi không

biết có một ý định như thế vì những người công nhân xây dựng của thủ đô đã dốc toàn

lực của họ để xây chủ yếu là nhà dân cư. Không một ai có ý định dựng lên một bức

tường cả!

Vì thế mà Ulbricht chính là người đầu tiên sử dụng khái niệm bức tường trong

việc này – hai tháng trước khi bức tường được dựng lên.

Tuy quân đội Đồng Minh phía Tây đã có thông tin về kế hoạch của "những biện

pháp cứng rắn" nhằm để phong tỏa Tây Berlin thông qua những người tin cậy, nhưng

họ vẫn ngạc nhiên về thời điểm cụ thể và quy mô của rào cản này. Do quyền ra vào Tây

Berlin không bị cắn xén nên phương Tây đã không can thiệp bằng quân sự. Cơ quan

tình báo Liên bang Đức cũng đã nhận được nhiều thông tin tương tự ngay từ giữa tháng

7. Sau khi Ulbricht viếng thăm Nikita Sergeyevich Khrushchyov trong thời gian của

cuộc họp cấp cao các nước trong khối Warszawa tại Moskva từ 3 tháng 8 đến 5 tháng 8,

báo cáo hằng tuần của BND vào ngày 9 tháng 8 đã ghi lại:

Trong tuyên bố của các quốc gia thành viên trong hội nghị của khối Warszawa

đã có lời đề nghị "phải chặn đứng các hoạt động phá hoại ngấm ngầm chống lại các

nước phe xã hội chủ nghĩa tại biên giới Tây Berlin và phải đảm bảo canh gác và kiểm

soát có hiệu quả vùng Tây Berlin." Vào ngày 11 tháng 8 Quốc hội của Đông Đức chấp

thuận kết quả của hội nghị Moskva và ủy nhiệm cho Hội đồng Bộ trưởng tiến hành tất

cả các biện pháp tương ứng. Vào ngày 12 tháng 8 Hội đồng Bộ trưởng quyết định sử

dụng các "lực lượng vũ trang" để canh phòng biên giới với Tây Berlin và để xây dựng

rào chắn biên giới.

Trong ngày thứ Bảy 12 tháng 8 BND nhận được thông tin từ Đông Berlin, rằng

"vào ngày 11 tháng 8 năm 1961 đã có cuộc họp các bí thư của các nhà xuất bản thuộc

Đảng và các cán bộ Đảng khác tại Ủy ban Trung ương Đảng Xã hội Chủ nghĩa Thống

nhất Đức. Tại đấy, ngoài những việc khác là tuyên bố: [...] Do tình hình dòng người di

tản tăng liên tục, việc khóa kín phần phía đông của Berlin và khu vực chiếm đóng phía

đông cần phải thực hiện trong những ngày sắp đến – một thời điểm cụ thể không được

nêu ra – chứ không như theo kế hoạch là đến 14 ngày nữa."

Trong đêm 12 rạng sáng ngày 13 tháng 8 năm 1961 Quân đội Nhân dân Quốc

gia, 5.000 người của Cảnh sát biên phòng (tiền thân của Lực lượng Biên phòng sau

này), 5.000 người thuộc Công an Nhân dân và 4.500 người thuộc lực lượng công nhân

vũ trang bắt đầu phong tỏa các đường bộ và đường sắt dẫn đến Tây Berlin. Quân đội

Xô Viết được đặt trong tình trạng báo động và hiện diện tại các cửa khẩu biên giới của

Đồng Minh. Tất cả các liên kết giao thông còn tồn tại giữa hai phần Berlin đều bị gián

đoạn.

Một cuộc chạm trán trực tiếp có vẻ nguy hiểm giữa quân đội Mỹ và Xô Viết xảy

ra vào ngày 27 tháng 10 năm 1961 tại Checkpoint Charlie trên đường Friedrich khi 10

chiếc tăng mỗi bên đã đỗ đối diện nhau ngay trước vạch ranh giới. Thế nhưng vào ngày

hôm sau cả hai nhóm tăng đều được rút về. Cả hai phe đều không muốn vì Berlin mà

cuộc Chiến tranh Lạnh sẽ leo thang hay cuối cùng là đi đến một cuộc chiến tranh hạt

nhân.

8

Đất nƣớc bị chia cắt

Từ ngày 1 tháng 6 năm 1952 dân cư trong Tây Berlin không còn được phép tự

do vào Đông Đức. Sau nhiều cuộc thương lượng kéo dài Hiệp định giấy thông hành

được ký kết năm 1963, tạo điều kiện cho hằng trăm ngàn người Tây Berlin thăm viếng

họ hàng trong phần phía đông của thành phố vào dịp cuối năm.

Bắt từ đầu thập niên 1970 với chính sách tiếp cận giữa Đông Đức và Tây Đức do

Willy Brandt và Erich Honecker mở đầu, biên giới của hai quốc gia được mở rộng hơn

một ít. Đông Đức bắt đầu cho phép đi du lịch dễ dàng hơn, đặc biệt là cho những nhóm

người "phi sản xuất" như những người đang nghỉ hưu và cho phép công dân Tây Đức

thăm viếng một cách đơn giản hơn từ những vùng gần biên giới. Một quyền tự do du

lịch rộng rãi bị Đông Đức gắn liền với việc công nhận thể chế là một quốc gia độc lập

và với yêu cầu trao trả các công dân Đông Đức đi du lịch nhưng không muốn trở về

nữa. Tây Đức đã không muốn thỏa mãn các yêu cầu này vì hiến pháp không cho phép.

Bức tường sụp đổ trong đêm thứ Năm ngày 9 tháng 11, rạng sáng ngày thứ Sáu

ngày 10 tháng 11 năm 1989, sau hơn 28 năm.

Dựa trên thông tin từ các đài truyền thanh và truyền hình của Tây Đức và Tây

Berlin dưới tựa đề được diễn giải một cách sai lầm là "Bức tường đã mở!" hằng ngàn

người dân Đông Berlin đã kéo đến các cửa khẩu và yêu cầu mở cổng. Vào thời điểm

này, không những lực lượng biên phòng mà ngay cả các đơn vị kiểm tra hộ chiếu chịu

trách nhiệm về thủ tục thuộc Bộ An ninh Quốc gia cũng hoàn toàn không được thông

báo gì về vấn đề này. Dưới áp lực của số đông quần chúng, ngay sau 23 giờ, cửa khẩu

biên giới tại đường Bornholm (Bornholmer Straße) ở Berlin được mở đầu tiên mà

không có lệnh hay chỉ đạo cụ thể, sau đấy là các cửa khẩu khác trong thành phố Berlin

cũng như tại biên giới nội địa Đức. Ngay tối khuya đó, nhiều người đã theo dõi việc mở

các cửa khẩu biên giới qua truyền hình và một phần đã bắt đầu ra đi. "Cơn bão" bắt đầu

vào sáng ngày hôm sau, ngày 10 tháng 11 năm 1989, vì rất nhiều người vẫn còn đang

ngủ khi biên giới được mở vào giữa đêm khuya.

Công dân Đông Đức đã được người dân Tây Berlin đón chào nồng nhiệt. Phần

lớn các quán bia gần bức tường tự phát cho uống bia không phải trả tiền và trên đại lộ

Kurfürstendamm là hằng đoàn ô tô bóp còi diễu hành, những người hoàn toàn xa lạ ôm

choàng lấy nhau. Khi có thông tin về việc bức tường được mở cửa, Quốc hội Liên bang

đã tạm ngừng phiên họp về ngân sách quốc gia và các nghị sỹ đã tự phát hát quốc ca.

KHỦNG HOẢNG TÊN LỬA CUBA

Khủng hoảng tên lửa Cuba (tháng 10/1962) là sự kiện kịch tính nhất trong thời

kỳ Chiến tranh Lạnh, từng đẩy Mátxcơva và Oasinhtơn đến bên bờ của một cuộc chiến

tranh hạt nhân.

Nhưng rốt cuộc, ít người biết được nguyên nhân sâu xa gây ra nó và nhân loại

đã thoát ra khỏi thảm hoạ hạt nhân nhãn tiền đó như thế nào.

Kỳ 1: Từ sự kiện Vịnh Con lợn

Chiến tranh Lạnh bắt đầu được một thời gian, Trung Âu và khu vực Viễn Đông

trở thành mặt trận giằng co, đấu tranh chủ yếu của hai phe Xô, Mỹ. Điều đó cũng có

nghĩa thế trận được bày ngay trước cổng của Liên Xô. Đối với Mátxcơva, đặc biệt là

Nikita Khrushchev, người đang giữ chức Bí thư thứ nhất Trung ương Đảng Cộng sản

9

Liên Xô, đó là điều không thể chấp nhận được. Vì thế, Cremli quyết tâm tìm cách thay

đổi tình hình. Sau khi cách mạng Cuba thắng lợi vào năm 1959, cơ hội đã đến với

người Liên Xô

Đứng trước sự uy hiếp về quân sự và quyết định đình chỉ viện trợ kinh tế của

Mỹ, Cuba vẫn kiên cường. Nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của Mátxcơva, ngày

3/7/1960, lãnh tụ Cuba, Fidel Castro, tuyên bố từ nay về sau sẽ là một bộ phận cấu

thành của phe xã hội chủ nghĩa. Ngày 2/9 năm đó, trong một cuộc mít tinh với sự tham

gia của hàng trăm nghìn người, Fidel đã đọc bản “Tuyên ngôn La Habana” nổi tiếng,

kịch liệt chỉ trích chính sách mở rộng xâm lược của Mỹ ở Mỹ Latinh, tuyên bố “Mỹ

Latinh là của người Mỹ Latinh”.

Sau khi đi theo con đường chủ nghĩa xã hội, dưới sự ủng hộ của các nước xã hội

chủ nghĩa, tình cảm chống Mỹ của người Cuba dâng cao. Tháng 1/1961, Mỹ cắt quan

hệ ngoại giao với Cuba. Quan hệ giữa Mỹ và Cuba căng thẳng cực độ. Ngày 20/1/1961,

John Kennedy lên thay Dwight Eisenhower làm tổng thống thứ 35 của Mỹ.

Tình hình vẫn không có gì thay đổi bởi trong quá trình tranh cử, Kennedy đã

biểu thị một cách rõ ràng rằng Mỹ sẽ không để cho Liên Xô biến Cuba thành căn cứ của

mình trên biển Caribê. Tiếp quản Nhà Trắng, Kennedy càng cho thúc đẩy kế hoạch ủng

hộ các phẩn tử lưu vong Cuba lật đổ chính quyền của Fidel. Theo Dobrynin, nhà ngoại

giao kỳ cựu của Liên Xô, Cục tình báo trung ương Mỹ và Lầu Năm góc đã lên kế hoạch

bí mật mang tên Mangosta với mục tiêu là làm suy yếu và sụp đổ hoàn toàn chính

quyền của Fidel.

Ngày 15/4/1961, ba chiếc máy bay B-26 sơn cờ hiệu Cuba mang theo bom, tên

lửa và súng máy tấn công một số sân bay chủ yếu gần La Habana như ở Ciudad

Libertad, San Antonio de Los Banos… Sau đó, hai trong ba chiếc B-26 hạ cánh xuống

Florida (Mỹ), những tên phi công bước xuống, tự xưng là người của không quân Cuba

đào tẩu, yêu cầu được tị nạn chính trị.

Chiếc B-26 còn lại bị pháo cao xạ Cuba bắn bị thương, buộc phải hạ cánh xuống

Giamaica. Kì thực, ba chiếc máy bay này không giống những chiếc máy bay không

quân Cuba sử dụng. Trên thực tế, nó cất cánh từ một căn cứ ở trong lãnh thổ Goatêmala

và do những phần tử lưu vong điều khiển. Chúng muốn tiêu diệt hoàn toàn lực lượng

không quân của Cuba, nhưng đã không thể toại nguyện.

Cũng đúng lúc này, hơn 1.200 phần tử lưu vong Cuba tổ chức thành một đội đột

kích viễn chinh, lên 4 chiếc tầu rời cảng ở Nicaragoa. Chúng mang theo 5 chiếc xe tăng,

nhiều khẩu pháo 75 mm và súng chống tăng, sáng sớm ngày 17/4 đổ bộ lên bãi biển

Giron ở trung nam bộ Cuba. Ngoài ra, các phần tử phản động lưu vong Cuba còn sử

dụng máy bay để thả xuống Cuba 175 tên lính dù.

Tuy nhiên, điều chúng không ngờ là vừa chân ướt chân ráo lên bờ đã bị tan tác

bởi lưới lửa phục kích của các lực lượng vũ trang Cuba. Kết quả: 82 tên đền mạng, gần

1.200 tên bị bắt sống, chỉ có khoảng 50 tên lóp ngóp trên biển được tầu Mỹ cứu vớt

mang đi. Đây chính là Sự kiện bãi biển Giron hay còn gọi là Sự kiện Vịnh Con lợn. Hệ

quả của nó là: 1/ Làm tăng thêm quyết tâm đi theo con đường xã hội chủ nghĩa cùng

Liên Xô của nhân dân Cuba.

Tháng 5/1961, Fidel chính thức tuyên bố Cuba là một nước xã hội chủ nghĩa,

hợp nhất Phong trào 26/7, Đảng Xã hội nhân dân và Ủy ban chỉ đạo cách mạng 13/3,

xây dựng tổ chức cách mạng thống nhất (năm 1965 đổi thảnh Đảng Cộng sản Cuba).

10

2/ Làm cho chính phủ Mỹ bị dư luận trong ngoài nước chỉ trích. Cuộc đổ bộ lên

bãi biển Giron thảm bại là đòn đánh mạnh vào Kennedy. Sau khi Sự kiện Vịnh Con lợn

xảy ra, Kennedy lập tức phái hai thuộc hạ thân tín tới Florida theo dõi việc lãnh đạo

chính trị những phần tử lưu vong Cuba đang phẫn nộ vì bị CIA cấm tiếp xúc với thế

giới bên ngoài.

Không lâu sau, Kennedy đã hoà giải thành công với những tên lãnh đạo lực

lượng Cuba lưu vong, đồng ý với chúng rằng Mỹ sẽ bỏ 53 triệu USD để chuộc những

tên phản động lưu vong bị bắt trong Sự kiện Vịnh Con lợn về trước lễ Noel và sẽ loại

Cuba ra khỏi Tổ chức các nước châu Mỹ trong hội nghị của tổ chức này vào tháng

1/1962…

3/ Cổ vũ mạnh mẽ phe xã hội chủ nghĩa. Ngày 18/4/1961, Liên Xô ra tuyên bố

kiên quyết ủng hộ cuộc đấu tranh dũng cảm giành độc lập, tự do của nhân dân Cuba,

yêu cầu Mỹ ngừng mọi hành động xâm lược nhằm vào Cuba. Khrushchev sau này cũng

viết: “Sau khi Fidel giành thắng lợi quyết định trước các phần tử phản cách mạng,

chúng tôi đã tăng cường viện trợ quân sự cho Cuba. Quân đội Cuba có thể tiếp nhận

được bao nhiêu vũ khí, chúng ta sẽ cung cấp bấy nhiêu”.

Nếu đem kết hợp ba yếu tố trên lại, rõ ràng, Cuba ngày càng gần với Liên Xô và

phe xã hội chủ nghĩa. Cuộc đấu tranh giữa Mátxcơva và Oasinhtơn lấy La Habana làm

thể mang cũng ngày càng quyết liệt. Cuộc khủng hoảng trên biển Caribê đã xảy ra trong

bối cảnh đó.

Kỳ 2: Đến những chuyến tầu bí mật trên biển Caribê

Từ khi Chiến tranh Lạnh bắt đầu, hai phe Xô, Mỹ luôn trong tình trạng “tên

chuẩn bị rời cung, súng sẵn sàng lẩy cò” và bên nào cũng muốn giành phần thắng.

Về phần Oasinhtơn, sau khi Eisenhower bước vào Nhà Trắng, John Dulles thay

George Marshall làm Ngoại trưởng, từ “ngăn chặn”, chính sách đối phó với phe xã hội

chủ nghĩa của Mỹ đã chuyển thành “ngăn chặn và giải phóng”:

Một mặt dựa vào ưu thế hạt nhân quân sự để đạt được hiệu quả uy hiếp cao nhất

với giá thấp nhất, thông qua răn đe hạt nhân và thiết lập vòng vây quân sự tiếp tục ngăn

chặn sự “bành trướng” của Liên Xô và chủ nghĩa cộng sản; mặt khác dựa vào các hành

động bí mật và tấn công tâm lý để lật đổ chính quyền ở các nước xã hội chủ nghĩa, dùng

biện pháp hòa bình “giải phóng nhân dân các nước Đông Âu khỏi ách áp bức của chủ

nghĩa cộng sản” (chiến lược Diễn biến hòa bình).

Đối với Mátxcơva, sau khi Stalin mất, Georgy Malenkov lên giữ chức Chủ tịch

Hội đồng Bộ trưởng. Trong hơn hai năm nắm quyền, Malenkov đã cho thực thi chính

sách đối ngoại tương đối hòa hoãn, làm dịu bớt sự đối kháng vốn rất quyết liệt với thế

giới phương Tây do Mỹ đứng đầu.

Năm 1955, sau khi Malenkov từ chức, Khrushchev đã không vì những bất đồng

với Malenkov trong vấn đề đối nội mà thay đổi chính sách đối ngoại của Liên Xô, thậm

chí còn tỏ ra hòa hoãn hơn với phương Tây so với người tiền nhiệm. Ví dụ: Liên Xô kết

thúc tình trạng chiến tranh với Đức, thừa nhận sự trung lập của Áo và rút quân đội ra

khỏi nước này, cải thiện quan hệ với Mỹ, tìm cách giải trừ quân bị, cấm bom nguyên tử,

đưa ra đường lối tổng thể cho chính sách đối ngoại với nội dung chủ yếu là chung sống

hòa bình…

Ở một mức độ nào đó, những điều chỉnh của Mỹ và Liên Xô đã làm dịu bớt sự

căng thẳng của tình hình quốc tế kể từ khi Chiến tranh Lạnh bắt đầu. Tuy nhiên, điều đó

11

không có nghĩa Mátxcơva và Oasinhtơn lùi bước vì thực chất đây là thủ đoạn tấn công

mới. Trước tiên, cả Liên Xô và Mỹ khi đó đều gặp phải nhiều khó khăn lớn.

Với Mỹ là vai trò minh chủ phe phương Tây bị lung lay do không thể giành

chiến thắng trên chiến trường Triều Tiên. Với Liên Xô là khuynh hướng li tâm của các

nước Đông Âu do phải đối mặt với những khó khăn kinh tế trong nước. Bên cạnh đó, cả

Liên Xô và Mỹ đều lấy thực lực quân sự làm lá chắn bảo vệ và không chịu đơn phương

nhượng bộ. Do đó, mặc dù mùa đông băng giá của Chiến tranh Lạnh đã đi qua, nhưng

mùa xuân hòa hoãn vẫn chưa tới.

Trong thời khắc giao mùa đó, giữa Liên Xô và Mỹ, giữa phe xã hội chủ nghĩa và

phe đế quốc chủ nghĩa lại xuất hiện những dòng hàn lưu đối kháng như cuộc khủng

hoảng Béclin lần thứ hai, sự kiện bức tường Béclin, sự kiện máy bay do thám U-2 của

Mỹ bị bắn rơi trên bầu trời Liên Xô, sự đổ vỡ của hội nghị thượng đỉnh Pari… Tuy

nhiên, dòng hàn lưu lớn nhất lại đến từ biển Caribê.

Sau sự kiện bãi biển Giron, chính sách khống chế và phong tỏa của Mỹ đối với

Cuba càng ngặt nghèo hơn. Ngoài việc cấm vận mậu dịch toàn diện, Oasinhtơn tiếp tục

sử dụng biện pháp cô lập để ngăn chặn sự phát triển của chủ nghĩa cộng sản kiểu Fidel

ở Mỹ Latinh và không từ bỏ ý định can thiệp vũ trang. Vì thế, Lầu Năm góc thường

xuyên phái máy bay do thám tầm cao U-2 tiến hành giám sát Cuba, chiêu mộ 150.000

quân dự bị, cho phép những phần tử Cuba lưu vong gia nhập quân đội Mỹ, tổ chức diễn

tập quân sự quy mô lớn ở biển Caribê…

Hơn ai hết, Chủ tịch Fidel Castro, hiểu rõ thế và lực của Cuba lúc này, muốn

chống lại Mỹ cách tốt nhất là nhờ vào sự giúp đỡ của Liên Xô. Sau sự kiện bãi biển

Giron, Khrushchev đã hai lần viết thư cho Kennedy nói rõ với người Mỹ rằng Liên Xô

phải cung cấp cho Cuba mọi sự viện trợ cần thiết. Tháng 7/1962, Fidel phái Raul và

Che Guevara dẫn đầu đoàn đại biểu Cuba thăm Liên Xô với mục đích chủ yếu là yêu

cầu Liên Xô có biện pháp giúp Cuba.

Trên thực tế, từ khi xảy ra sự kiện bãi biển Giron, Khrushchev luôn suy nghĩ

nghiêm túc về sách lược đối với vấn đề Cuba. Theo Khrushchev, người Mỹ sẽ không

thể chấp nhận được sự tồn tại của chính quyền Fidel. Nếu Liên Xô không có bước đi

quyết định bảo vệ Cuba thì rất có thể sẽ mất Cuba. Nếu Cuba sụp đổ, các nước Latinh

khác sẽ rời bỏ Liên Xô, làm sụt giảm nghiêm trọng vị thế của Liên Xô trên trường quốc

tế. Với suy nghĩ đó, Khrushchev quyết tâm biến Cuba thành lô cốt đầu cầu ngay trong

sân sau của phương Tây.

Trong chuyến thăm này, Cuba và Liên Xô đã đạt được một hiệp định đàm phán

quân sự. Theo đó, Liên Xô sẽ cung cấp viện trợ quân sự cho Cuba và cử chuyên gia

quân sự tới đảo quốc này. Nội dung cụ thể của hiệp định không được công bố, nhưng

sau đó người Mỹ phát hiện, số lượng tầu Liên Xô chở vật tư đi tới biển Caribê tăng

mạnh, chỉ trong hai tháng 7 và 8/1962 đã là hơn 100 lượt. Đặc biệt, những chiếc tàu này

sau khi cập cảng Cuba, hàng hoá đều do người Liên Xô bốc dỡ.

Điều này đã làm cho người Mỹ nghi ngờ. Khi đó, ở nước Mỹ cũng loang đi tin

có 16 tàu hàng của Liên Xô chở theo 3.000-5.000 nhân viên kĩ thuật và rất nhiều cấu

kiện tên lửa đã tới Cuba. Tuy chưa được kiểm chứng, nhưng nó đã làm cho người Mỹ

cảm thấy bất an. Ngay lập tức, Mỹ tăng cường giám sát đường không và đường biển đối

với Cuba, chụp ảnh tất cả những tàu Liên Xô đi vào vùng biển Cuba.

12

Kennedy rất quan tâm tới những thông tin tình báo này. Bắt đầu từ tháng 8/1962,

việc nhân viên và trang bị của Liên Xô được đưa vào Cuba luôn nằm trong chương

trình nghị sự của Nhà Trắng. Phái cứng rắn của Đảng Cộng hòa càng được thể, phê

phán sự yếu kém về chính sách đối ngoại của chính quyền Kennedy (thuộc Đảng Dân

chủ). Cuối tháng 8 năm đó, Che Guevara dẫn đầu đoàn đại biểu thứ hai của Cuba sang

thăm Mátxcơva.

Ngày 2/9, hai nước ra thông báo cho biết Liên Xô đồng ý với yêu cầu cung cấp

vũ khí và chuyên gia kĩ thật cũng như huấn luyện cho lực lượng vũ trang của Cuba. Sự

hoài nghi của người Mỹ đã được chứng thực. Ngày 4/9, Nhà Trắng ra tuyên bố về việc

Liên Xô thiết lập trận địa tên lửa phòng không ở Cuba và tàu chở tên lửa của Liên Xô.

Người Mỹ không thể chấp nhận được cảnh những quả tên lửa đất đối đất và các loại vũ

khí tiến công khác được bố trí ở Cuba.

Đứng trước sự phản ứng quyết liệt của Mỹ, ngay ngày hôm đó, Khrushchev đã

viết thư gửi Kennedy, bảo đảm rằng trước khi cuộc bầu cử Quốc hội Mỹ diễn ra sẽ

không có bất cứ hành động gì làm phức tạp hóa tình hình quốc tế và khiến quan hệ hai

nước căng thẳng thêm. Một tuần sau, chính phủ Liên Xô ra tuyên bố: Liên Xô không

cần thiết phải di chuyển vũ khí tiến công chiến lược sang nước khác như Cuba. Liên Xô

có khả năng chi viện cho bất cứ nước nào yêu chuộng hoà bình ngay từ lãnh thổ của

mình.

Kì 3: Cuộc đấu vẫn tiếp tục

Vào những năm 1960, trong khi vẫn tiếp tục đàm phán về việc dừng thử nghiệm

hạt nhân và cắt giảm quân bị, cả Liên Xô và Mỹ lại tăng cường thử nghiệm hạt nhân.

Năm 1959, một tướng lĩnh cao cấp Bộ Quốc phòng Mỹ đã dự đoán: cuối năm 1962, số

lượng tên lửa tầm xa của Mátxcơva sẽ gấp 3 lần Mỹ.

Kennedy rất quan tâm tới điều này. Chính vì vậy, trong ba năm cầm quyền

(1961- 1963), Kennedy liên tục gia tăng ngân sách quốc phòng. Tháng 3/1961,

Kennedy ra lệnh đẩy mạnh việc nghiên cứu, chế tạo và sản xuất tên lửa Polaris bắn từ

tàu ngầm và tên lửa Minuteman phóng từ lòng đất. Ngoài ra, Mỹ còn tìm cách tăng

cường sự có mặt của mình ở Tây Đức, Áo, Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ để hình thành thế

bao vây đối với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu.

Trong hai năm: 1959 và 1960, quân đội NATO và quân đội Tây Đức nhiều lần tổ

chức diễn tập liên hợp lấy Liên Xô và Đông Âu làm kẻ địch giả tưởng. Những quả tên

lửa của Mỹ bố trí ở Thổ Nhĩ Kỳ chỉ mất 5-6 phút là có thể vươn tới Mátxcơva. Trong

khi đó, nếu phóng từ lãnh thổ của mình và muốn đến được nước Mỹ, tên lửa của Liên

Xô phải mất từ 20-30 phút bay

Cục diện bất lợi này khiến Khrushchev cảm thấy bất an. Trước chuyến thăm

Mátxcơva của Raul Castro, tháng 5/1962, Khrushchev đi thăm Bungari. Một hôm,

Khrushchev đi dạo trên bờ Biển Đen với Nguyên soái Rodion Malinovsky - Bộ trưởng

Quốc phòng Liên Xô. Malinovsky chỉ tay sang phía bờ đối diện nói: “Chỉ cần vài phút

là những quả tên lửa hạt nhân bố trí ở các căn cứ quân sự Mỹ trên đất Thổ Nhĩ Kỳ có

thể huỷ diệt Kiép, Minxcơ và Mátxcơva”.

Khrushchev hỏi: “Vậy tại sao chúng ta không thể thiết lập căn cứ quân sự ở gần

nước Mỹ?” Và Khrushchev quyết tâm biến ý tưởng đó thành hiện thực. Đúng lúc này,

quan hệ giữa Mỹ và Cuba leo thang căng thẳng. Trong một thời gian ngắn, Cuba đã cử

13

hai đoàn đại biểu sang thăm Liên Xô, đề nghị Mátxcơva giúp La Habana chống lại sự

xâm lược của Oasinhtơn

Nhằm tạo thế cân bằng với Mỹ, Khrushchev đương nhiêu đã vui vẻ nhận lời giúp

đỡ Cuba. Nhưng giúp bằng cách gì? Cung cấp những loại vũ khí thông thường như xe

tăng, đại pháo …cũng chỉ giúp Cuba nâng cao khả năng phòng ngự thông thường,

không thể tạo ra sức mạnh răn đe đối với Mỹ. Khrushchev cho rằng: “Chúng ta nhất

định phải nghĩ ra biện pháp thực tế để đối phó với Mỹ và sự can thiệp của Mỹ ở biển

Caribê”. Cuối cùng, Khrushchev quyết định phải xây dựng căn cứ quân sự và bố trí tên

lửa hạt nhân, máy bay Il-28 ở Cuba.

Khrushchev dự tính nếu hoàn thành việc bố trí tên lửa hạt nhân ở Cuba trước khi

bị người Mỹ phát hiện thì chỉ cần 1/10 số tên lửa của Liên Xô thoát khỏi đòn trả đũa

của Lầu Năm góc cũng đủ giáng đòn sấm sét vào New York. Kết quả của việc bố trí tên

lửa hạt nhân ở Cuba không chỉ có thể khống chế hành động quân sự tuỳ tiện của Mỹ

nhằm vào Cuba, mà còn giúp tạo thế cân bằng hạt nhân giữa Mátxcơva và Oasinhtơn.

Theo Khrushchev, người Mỹ xây dựng các căn cứ quân sự bao vây Liên Xô, sử dụng

vũ khí hạt nhân đe doạ Liên Xô, nên họ đáng được nếm vị đắng khi thấy tên lửa của

Liên Xô chĩa vào

Chính phủ Liên Xô phê chuẩn kế hoạch của Khrushchev, căn cứ vào hiệp định bí

mật kí với Cuba, quyết định bố trí tên lửa tầm trung ở Cuba và cung cấp máy bay ném

bom phản lực Il-28 cho Cuba. Hàng chục quả tên lửa (mỗi quả có thể mang đầu đạn hạt

nhân có sức công phá lớn gấp hàng chục lần so với quả bom nguyên tử Mỹ ném xuống

Hiroshima và Nagasaki - Nhật Bản) và hàng chục chiếc máy bay đã được tháo rời, đóng

vào kiện, bí mật chuyển lên những chiếc tàu chở hàng đưa đến Cuba.

Khoảng 3.500 nhân viên kĩ thuật Liên Xô cũng xuống tàu sang Cuba. Tới ngày

2/9, khi hai đoàn đại biểu Liên Xô và Cuba ra tuyên bố chung, kế hoạch vận chuyển vũ

khí và nhân viên kĩ thuật của Liên Xô cơ bản đã hoàn tất. Tuy nhiên, Khrushchev

không thể ngờ rằng kế hoạch chuyển thế trận từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu của

mình lại gây ra một cơn sóng gió lớn đến vậy trong quan hệ giữa Mátxcơva và

Oasinhtơn cũng như trên trường quốc tế. Nguy cơ chiến tranh cũng không đặt Liên Xô

vào vòng ngoại lệ.

Kì 4: Phát hiện kinh hoàng của những chiếc máy bay do thám tầm cao U-2

Trong khi người Liên Xô bí mật vận chuyển tên lửa và máy bay đến Cuba, người

Mỹ cũng không một phút ngơi nghỉ, vận dụng mọi thủ đoạn có thể để tìm hiểu chân

tướng sự việc và đề ra sách lược đối phó.

Ở phương diện này, U-2, chiếc máy bay do thám từng làm người Mỹ mất mặt

khi bị bắn rơi trên bầu trời Liên Xô rạng sáng 1/5/1960 và sau đó làm phá sản hội đàm

thượng đỉnh 4 nước: Mỹ, Anh, Pháp, Liên Xô, dự kiến tổ chức vào trung tuần tháng

5/1960 tại Pari, giờ lại tỏ ra hữu dụng đối với Kennedy. Bởi nhờ nó, ông chủ Nhà Trắng

đã có được bằng chứng về việc Liên Xô bố trí tên lửa ở Cuba trước khi quá muộn.

Sau khi xảy ra sự kiện bãi biển Giron, Kennedy đã phê chuẩn kế hoạch phục hồi

những chuyến bay do thám của U-2. Rạng sáng chủ nhật ngày 14/9/1962, một chiếc U-

2 được lệnh cất cánh làm nhiệm vụ trinh sát đường không ở khu vực phía tây Cuba. Tối

hôm đó, các chuyên gia phân tích không ảnh của CIA đã thức trắng để kiểm tra, đối

chiếu, so sánh những tấm ảnh U-2 vừa chụp với những tấm ảnh có từ trước

14

Họ bàng hoàng phát hiện dấu vết đầu tiên về sự có mặt của một căn cứ tên lửa

tầm trung của Liên Xô ở San Cristobal (tỉnh La Habana). Ngay lập tức, thông tin trên

được cấp báo cho cố vấn an ninh quốc gia, George Bundy. Nhận thấy tính nghiêm trọng

của sự việc, không một chút chậm trễ, Bundy vội vàng sang gặp tổng thống. 11 giờ trưa

16/10, trên bàn Kennedy đã có tất cả những tấm ảnh phóng to cùng lời chú giải của CIA

về căn cứ tên lửa của Liên Xô trên đất Cuba.

Theo CIA, những bãi phóng tổng hợp của Liên Xô xây dựng ở Cuba được cấu

thành từ 16-20 quả tên lửa, có thể sẵn sàng tham chiến trong vòng 2 tuần nữa. Khi đó,

Oasinhtơn, Dalas hay Saint Louis và rất nhiều thành phố khác cùng toàn bộ các căn cứ

trực thuộc Bộ tư lệnh không quân chiến lược Mỹ đều nằm trong tầm bắn của tên lửa

Liên Xô. Viễn cảnh khủng khiếp trên khiến người Mỹ không thể ngồi yên. Trong một

hành động được cho là đối phó, Lầu Năm góc nhanh chóng vạch ra kế hoạch huấn

luyện quân sự và lấy đó làm bình phong che mắt để tiến hành tập kết binh lực ở các căn

cứ quân sự thuộc bang Florida, gần Cuba.

Tham gia kế hoạch huấn luyện quân sự trên của Lầu Năm góc có khoảng 40.000

lính thủy đánh bộ Mỹ, trong đó 5.000 quân được bố trí ở căn cứ hải quân Guantnamo

của Mỹ trên lãnh thổ Cuba. Sư đoàn đổ bộ đường không số 101, tinh nhuệ nhất của

quân đội Mỹ cũng được đặt trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu. Tất cả chỉ đợi lệnh là

nổ súng tiến công Cuba.

Từ 11 giờ trưa đến 6 giờ chiều ngày 16/10, Kennedy đã triệu tập hai cuộc họp bí

mật thảo luận về kế hoạch hành động đối với Cuba. Phái diều hâu trong Lầu Năm góc

đưa ra hai phương án cứng rắn: 1/ Lực lượng vũ trang Mỹ trực tiếp tấn công Cuba. Ban

đầu, máy bay Mỹ sẽ tiến hành tấn công đường không, phá hủy các cơ sở phòng thủ, kho

vũ khí và sân bay của Cuba. Sau đó, lính thủy đánh bộ Mỹ sẽ đổ bộ lên Cuba, tiêu diệt

toàn bộ tên lửa, nhân viên kĩ thuật của Liên Xô và chính quyền Fidel.

2/ Huy động khoảng 500 chiếc máy bay tiến hành ném bom rải thảm đối với

Cuba, mục tiêu chủ yếu là các bãi phóng tên lửa của Liên Xô. Tuy nhiên, cả hai phương

án này rõ ràng mang tính xâm lược, đặc biệt là có thể khơi nguồn cho một cuộc chiến

tranh giữa Mỹ và Liên Xô, nên đã gặp phải sự phản đối của phái ôn hòa chiếm đa số tại

cuộc họp.

Quan trọng hơn, Kennedy vẫn chưa biết rõ mục đích thực sự của Liên Xô khi

đem tên lửa bố trí tại Cuba: là thử phản ứng của Mỹ hay dụ Oasinhtơn ra đòn tiến công

quân sự nhằm vào Cuba, khiến Mỹ phải hứng chịu búa rìu dư luận hoặc buộc Mỹ tham

gia vào cuộc mặc cả mang tính toàn cầu (muốn Liên Xô rút tên lửa khỏi Cuba, Mỹ phải

nhượng bộ trong vấn đề Béclin hoặc rút tên lửa khỏi Thổ Nhĩ Kỳ). Do vậy, Kennedy

cho rằng việc phát động một cuộc tấn công quy mô lớn vào Cuba lúc này là vô cùng

mạo hiểm.

Sau nhiều lần cân nhắc và hiệp thương với các nhân vật chóp bu Nhà Trắng và

Lầu Năm góc, Kennedy quyết định thành lập hai tiểu ban đặc biệt, yêu cầu hai tiểu ban

này khẩn cấp hoàn thành kế hoạch chi tiết cho việc đối phó với tình hình mới phát sinh

ở Cuba. Để bảo mật, những người tham gia hai tiểu ban này vẫn phải làm những công

việc thường nhật của mình. Nhìn vẻ ngoài, cuộc sống của những người dân Mỹ vẫn

diễn ra bình thường, ít ai ngờ rằng khi đó đất nước họ đang chuyển động cùng quá trình

thai nghén một hành động quân sự lớn nhằm vào đảo quốc nhỏ bé-Cuba.

15

Một số nét về U-2 U-2 là máy bay do thám phản lực tầm cao một chỗ ngồi của

Mỹ, có thể bay làm nhiệm vụ do thám ở độ cao trên 20 km. U-2 do hãng Lockheed sản

xuất theo đơn đặt hàng của CIA. U-2 được trang bị máy chụp ảnh hồng ngoại có ống

kính đặc biệt 915 mm, có thể chụp được những khu vực rộng khoảng 200 km, dài trên

4.800 km. Sau khi phóng to ảnh U-2 chụp, người ta có thể phân biệt rõ những vật thể có

đường kính khoảng 50 cm.

Kì 5: Cuộc khủng hoảng bắt đầu ló dạng

Về thời gian xảy ra cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba, sử sách đều ghi bắt đầu từ

ngày 22/10/1962 khi Mỹ tuyên bố phong tỏa Cuba và kết thúc vào ngày 28/10 khi Liên

Xô và Mỹ kí hiệp định, theo đó, Mátxcơva sẽ đình chỉ việc xây dựng căn cứ tên lửa ở

Cuba và triệt thoái tên lửa khỏi Cuba.

Trong “tuần lễ đen tối” (nói theo lời Bộ trưởng Tư pháp Mỹ lúc đó, Robert

Kennedy) này, cả thế giới như căng lên cùng cuộc đối đầu giữa hai siêu cường Xô-Mỹ.

hính vào lúc Nhà Trắng tập trung tinh lực nghiên cứu đề ra đối sách, Cremli đẩy

nhanh tốc độ vận chuyển vũ khí sang Cuba và xây dựng căn cứ tên lửa ở Cuba. Trên

phương diện ngoại giao, Mátxcơva cũng thể hiện rõ thái độ cứng rắn. Ngày 18/10, Bộ

trưởng Ngoại giao Liên Xô, Andrei Andreyevich Gromyko, lần lượt hội kiến với Tổng

thống Mỹ, John Kennedy và Ngoại trưởng Mỹ, David Dean Rusk, tại New York.

Gromyko khẳng định: “Nếu Mỹ lựa chọn hành động thù địch đối với Cuba, cũng

có nghĩa Mỹ đã nhằm vào một số nước có quan hệ tốt đẹp với Cuba, tôn trọng độc lập

của Cuba và viện trợ cho Cuba những lúc khó khăn. Trong bối cảnh đó, Liên Xô sẽ

không đứng nhìn. Giờ không phải là giữa thế kỷ 19, không phải là thời đại thế giới phân

chia thành những mảnh đất thuộc địa thực dân, cũng không thể xảy ra cảnh một nước bị

xâm lược hàng tuần rồi mà vẫn không kêu gọi cứu viện được. Liên Xô là một quốc gia

vĩ đại. Liên Xô sẽ không là một kẻ bàng quan trước nguy cơ bùng nổ một cuộc chiến

tranh lớn gây ra bởi vấn đề Cuba hay tình hình ở khu vực khác trên thế giới”.

Khi đó cả Tổng thống Kennedy, Ngoại trưởng Rusk, Bộ trưởng quốc phòng

McNamara, Bộ trưởng Tư pháp Robert Kennedy và Thứ trưởng Ngoại giao George

Power đều biểu thị Mỹ không muốn tấn công vũ trang đối với Cuba, nhưng quyết

không cho phép Liên Xô biến hòn đảo này thành căn cứ quân sự tiến công Mỹ và các

nước Mỹ Latinh. Gromyko phản đòn: “Mỹ xây dựng căn cứ quân sự ở Thổ Nhĩ Kỳ,

Nhật Bản và phái tới đó không ít cố vấn quân sự.

Ấy là chưa nói tới ở Anh, Italia và một số quốc gia Tây Âu khác. Một khi Mỹ có

thể xây dựng căn cứ quân sự ở những quốc gia trên thì Mỹ cũng có thể ký hiệp ước

quân sự ưới những quốc gia này. Lẽ nào Liên Xô không có quyền giúp Cuba phát triển

kinh tế và củng cố quốc phòng”. Sự cứng rắn của Mátxcơva như chất xúc tác khiến Nhà

Trắng ngày càng thiên về lựa chọn một quyết sách cứng rắn.

Sau cuộc họp bí mật của Nhà Trắng, các thành viên tiểu ban bí mật (sau này có

tên: “Tiểu ban chấp hành Ủy ban An ninh Quốc gia”) cũng tham gia vào 4 cuộc thảo

luận trong 4 đêm liên tục nhằm tập hợp ý kiến, đưa ra các phương án đối phó với việc

Liên Xô đưa tên lửa sang Cuba. Đa số đồng ý với việc thiết lập một vành đai phong tỏa

đặc biệt ngăn chặn Liên Xô đưa các thiết bị nguyên tử vào Cuba. Ngày 18/9, Kennedy

quyết định thành lập ủy ban chuyên môn phụ trách việc hoạch định những hành động

đối phó cụ thể và chỉ một ngày sau, ủy ban này đã đưa ra được một loạt phương án khác

nhau, chỉ đợi tổng thống phê chuẩn.

16

Chiều 20/9, lấy lý do sức khỏe không được tốt, Kennedy rời Chicago về

Oasinhtơn, lập tức cho triệu tập hội nghị lần thứ 505 Ủy ban An ninh Quốc gia tại

phòng bầu dục ở Nhà Trắng. Kennedy đưa ra những tấm ảnh chụp các bãi phóng tên

lửa Liên Xô ở Cuba, rồi giải thích rõ cho những người dự hội nghị về phương án phong

tỏa Cuba. Qua thảo luận và nghe ý kiến của các thành viên Ủy ban An ninh Quốc gia

cũng như sự tham vấn của Bộ tư lệnh không quân chiến lược, Kennedy quyết định cho

thực thi kế hoạch phong tỏa trên biển đối với Cuba.

Để giảm bớt mùi thuốc súng, thay vì dùng từ “phong tỏa”, kế hoạch này sử dụng

từ “cách ly”. Trước khi công bố quyết sách quan trọng, đặt đất nước vào tình trạng khẩn

cấp, chính phủ Mỹ đã khẩn trương hoàn thành công tác chuẩn bị, gồm: liên lạc với các

sứ quán Mỹ ở nước ngoài, khởi thảo tuyên bố kiểm tra, cách ly tàu thuyền, thông báo

cho Tổ chức các nước châu Mỹ, tăng viện binh lực cho căn cứ hải quân Guantanamo….

Đặc biệt, 6 giờ tối 22/10, một tiếng trước khi Mỹ công bố lệnh phong tỏa Cuba,

Ngoại trưởng Rusk triệu kiến khẩn cấp Dobrynin, trao cho vị Đại sứ Liên Xô tại Mỹ

này bức thư Tổng thống Kennedy gửi nhà lãnh đạo Khrushchev và tuyên bố đặt đất

nước trong tình trạng khẩn cấp sắp được phát đi trên các phương tiện thông tin đại

chúng. Ngoại trưởng Rusk từ chối đưa ra bất kì lời giải thích hay hồi đáp nào. Sau khi

tiếp nhận hai văn kiện trên, Đại sứ Dobrynin nói luôn: “Chính phủ Mỹ đang âm mưu

gây ra một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng. Điều đó có nghĩa Mỹ đã từ chối đàm phán

về các vấn đề song phương giữa hai nước”.

Trong bức thư gửi Khrushchev, Kennedy viết: “Nếu như xảy ra một sự kiện nào

đó, nhằm bảo vệ mình và an ninh của các đồng minh, chúng tôi sẽ làm tất cả những gì

phải làm. Ở Cuba đã xuất hiện căn cứ tên lửa và hệ thống vũ khí tiến công của Liên Xô,

do đó, tôi phải nói với ngài rằng Mỹ quyết định phải loại bỏ tận gốc sự uy hiếp này ở

Tây bán cầu. Hành động mà chúng tôi sắp sửa tiến hành chỉ là mức thấp nhất của việc

loại bỏ tận gốc sự uy hiếp này ở Tây bán cầu”.

7 giờ tối 22/10/1962, Kennedy bắt đầu bài phát biểu trên truyền hình. Kennedi

nói: “Giống như những gì đã cam kết, chính phủ liên tục theo dõi chặt chẽ hành động

quân sự của Liên Xô ở Cuba. Tuần trước, có rất nhiều bằng chứng không thể chối cãi

cho thấy trên hòn đảo này đang có sự xây dựng một hệ thống tên lửa mang tính tiến

công. Căn cứ tên lửa này, ngoài việc đem tới sức mạnh vũ trang tấn công Tây bán cầu

thì không có mục đích nào khác.

Có được loại vũ khí tầm xa mang tính tiến công với sức sát thương quy mô lớn

như vậy, Cuba sẽ lập tức biến thành căn cứ chiến lược quan trọng, tạo ra sự uy hiếp rõ

ràng đối với người châu Mỹ và hòa bình, an ninh. Lần đầu tiên, người Liên Xô quyết

định bí mật bố trí thứ vũ khí chiến lược này ngoài lãnh thổ của họ. Điều đó cho thấy họ

cố ý thay đổi hiện trạng. Nếu chúng ta hy vọng bạn bè tin vào dũng khí và những lời

cam kết của chúng ta, Mỹ phải quyết không để Liên Xô làm như vậy”.

Ngay sau đó, Kennedy ra lệnh cho quân đội Mỹ bước vào trạng thái sẵn sàng

chiến đấu, 24 tiếng đồng hồ sau đó lại ký văn kiện số 3504, tuyên bố bắt đầu từ 14 giờ

(giờ GMT) ngày 24/10, Mỹ sẽ tiến hành phong tỏa toàn diện đối với Cuba, bất cứ tàu

thuyền nào tới Cuba đều phải chịu sự kiểm tra của các chiến hạm Mỹ, nếu chống lệnh

sẽ bị bắn chìm. Một biên đội hải quân khổng lồ của Mỹ được tập kết ở biển Caribê.

Một nửa số máy bay ném bom chiến lược của Mỹ sẵn sàng cất cánh. Những

chiếc tàu ngầm trang bị tên lửa Polaris đã tiến vào trận địa tác chiến. Bài phát biểu trên

17

truyền hình của Kennedy được phát đi trên toàn thế giới bằng 38 loại ngôn ngữ khác

nhau đã gây ra phản ứng mạnh mẽ. Mỹ bắt đầu hành động. Nguy cơ về một cuộc đối

đầu nghiêm trọng kể từ sau Chiến tranh Triều Tiên, thậm chí là sau Chiến tranh Thế

giới lần thứ II đã lộ diện.

CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN

Chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) là mộ cuộc chiến tranh nóng đầu tiên trong

thời kỳ chiến tranh lạnh, và cũng là một trong những xung đột nghiệm trọng nhất giữa

Đông – Tây. Một hiện tượng đáng để mọi người suy ngẫm là cuộc chiến tranh này và

cuộc chiến tranh nóng Đông – Tây sau này đểu nổ ra ở Châu Á, hơn nữa Bán đảo

Đông Dương mà Việt Nam ở đó và Bán đảo Triều Tiên như người Mỹ nói lại không

phải là “khu vực trọng điểm”, mà là khu vực “biên duyên” chiến lược. Ngoài ra, hiai

siêu cường Mỹ-Xô đều bị lôi cuốn vào cuộc chiến tranh này, trong đó Mỹ trực tiếp điều

quân đến tham chiến, còn Liên Xô lại dùng phương thức ủng hộ đồng minh của mình về

mặt quân sự, gián tiếp đọ sức với Mỹ, nhưng giữa hai bên chưa từng đánh giáp lá cà

trên chiến trường.

TRẬT TỰ HAI CỰC LÀM BÙNG PHÁT

CUỘC CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai(1945), quan hệ quốc tế có những thay đổi rõ rệt.

Lúc này, hai chủ thể trọng yếucủa trật tự thế giới là Mỹ và Liên Xô đã từ chỗ là đồng

minh với nhau, chuyểnsang quan hệ đối đầu quyết liệt. Lúc này, do có nhiều lợi ích

mâu thuẫn, cả Mỹvà Liên Xô đều can dự ở những mức độ khác nhau vào việc giải

quyết các vấn đề quốc tế.

Riêng về mặt quân sự, lúc thìnước này ra mặt, lúc thì nước kia ra mặt. Song,

phương châm chung là cả Mỹ vàLiên Xô đều tối kị đụng đầu trực tiếp. Với phương

châm đó, trong thời kỳ Chiếntranh lạnh, tuy không có cuộc đại chiến trực tiếp giữa hai

cường quốc, nhưngcũng đã xảy ra không ít cuộc xung đột quân sự mang tính khu vực ở

nhiều nơi trênthế giới, trong đó có phản ánh cuộc đối đầu Xô - Mỹ. Một trong những

cuộc xungđột khu vực ở thời kỳ này tiêu biểu phải kể đến là Cuộc chiến tranh Triều

Tiên (1950-1953).

Cả Mỹ và Liên Xô đều không muốnđể đối thủ của mình nắm trọn vẹn bán đảo

Triều Tiên. Chính vì thế, ngay từ khiChiến tranh thế giới thứ hai chưa kết thúc thì Triều

Tiên đã được các nước lớnđưa lên bàn cân. Bằng chứng là việc giải phóng Triều Tiên

khỏi phát xít Nhật docả Mỹ và Liên Xô tiến hành, mỗi cường quốc giải quyết một nửa,

lấy vĩ tuyến 38làm ranh giới phân chia.

Tiếp đó, cả Mỹ và Liên Xô đều cónhững hoạt động để biến bán đảo Triều Tiên

đi theo một quỹ đạo do mình đạo diễn;nếu không được, thì ít nhất cũng phải biến vùng

lãnh thổ do mình kiểm soát khôngthể phát triển theo chiều hướng ngược lại.

Với những hoạt động của Mỹ vàLiên Xô, một chế độ theo định hướng tư bản

chủ nghĩa đã dần được xác lập ở NamTriều Tiên và một chế độ theo định hướng xã hội

chủ nghĩa (XHCN) đã dần được xáclập ở Bắc Triều Tiên. Mỹ không muốn có một

Triều Tiên thống nhất, bởi nếu TriềuTiên thống nhất thì ở bên cạnh hai "người khổng

lồ" của hệ thống XHCN là Liên Xôvà Trung Quốc thì sớm muộn cả bán đảo Triều Tiên

cũng sẽ bị cuốn vào quỹ đạo củachủ nghĩa cộng sản.

18

Mỹ cũng xác định rằng, Đông Bắc Ácó nhiều lợi ích trong chiến lược toàn cầu

của mình, mà điểm then chốt là NamTriều Tiên. Mỹ coi Nam Triều Tiên như là chiếc

neo chiến lược đối với sự có mặtcủa mình trên lục địa châu Á nói chung và khu vực

Đông Á nói riêng. Bởi ngoài sựđề phòng Liên Xô, Mỹ còn sợ nếu mất Nam Triều Tiên,

thì không chỉ Liên Xô và rung Quốc, Nhật Bản cũng sẽ là một đối trọng với Mỹ.

Nam Triều Tiên sẽ là một điểmdừng chân của Mỹ ở Đông Á, giúp Mỹ khống chế

Liên Xô, Trung Quốc và Nhật Bản.Còn về phía Liên Xô, cũng coi bán đảo Triều Tiên

có tầm chiến lược quan trọng.Nếu Nam Triều Tiên được giải phóng thì phạm vi thế lực

của Liên Xô sẽ được mởrộng tới sát Nhật Bản, đối thủ kỳ cựu đáng gờm nhất của nước

Nga từ cuối thế kỷXIX.

Hơn nữa cường quốc này cũng khôngmuốn có một "biên giới mềm" của Mỹ ở

ngay sát cạnh mình và khống chế cả khu vựcvốn nằm trong vùng ảnh hưởng truyền

thống của mình. Chính vì thế, Liên Xô xemNam Triều Tiên thân Mỹ là một cái gai

trong mắt và luôn muốn nhổ bỏ nó đi.

Và như vậy, việc chiến tranh nổra trên địa bàn chiến lược Triều Tiên không phải

là toan tính của riêng phíaLiên Xô hay phía Mỹ, mà nó xuất phát từ động cơ chính trị,

kinh tế của cả haibên, nằm trong một không gian chung - đó là cuộc Chiến tranh lạnh.

Triều Tiên đã trở thành một chủthể hàm chứa khối mâu thuẫn lớn của thời đại

(mâu thuẫn giữa hai cực Xô - Mỹ).Chính vì vậy, việc nổ ra cuộc chiến ở đây là điều

người ta hoàn toàn có thể dựliệu được.

VAI TRÒ CỦA “CỰC MỸ” VÀ “CỰC XÔ” TRONG DIỄN BIẾN CUỘC

CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN Ngay sau khi chiến tranh bùng nổtrên bán đảo Triều Tiên (25/6/1950), để tránh

can thiệp một cách "thô thiển", Mỹđã nhanh chóng đưa vấn đề Triều Tiên ra nghị bàn

tại diễn đàn Liên Hiệp Quốctrong lúc thiếu vắng sự tham dự của đại diện Liên Xô, rồi

ngay lập tức lập ramột liên quân đồng minh do mình đứng đầu đến tham chiến tại Triều

Tiên.

Sau đó, Mỹ lại đạo diễn cho LiênHiệp Quốc "bật đèn xanh" cho mình được danh

chính ngôn thuận vượt qua vĩ tuyến38, tiến đến tận sông Áp Lục - giáp ranh với biên

giới Trung Quốc... Có thểthấy, trong cuộc chiến tranh này, vai trò của Mỹ có thể nhìn

thấy trực tiếp,nhưng còn Liên Xô thì sao?

Liên Xô bề ngoài tỏ ra không đếmxỉa gì đến vấn đề Triều Tiên, coi đó là công

việc nội bộ của Triều Tiên. Songtrên thực tế Liên Xô luôn tìm mọi cách để xác lập vị

thế của mình trên bán đảoTriều Tiên. Biểu hiện trước hết là, cuối năm 1948, khi cho rút

hết quân đội củamình về nước, thì Liên Xô vẫn để lại rất nhiều xe tăng và vũ khí đạn

dược choquân đội Bắc Triều Tiên. Đồng thời Liên Xô tích cực xây dựng một lực lượng

quânđội mạnh cho Bắc Triều Tiên để đề phòng nguy cơ tấn công từ phía Nam Triều

Tiên.

Tới tháng 9/1949, quân đội BắcTriều Tiên đã có khoảng 90.000 người, trang bị

đầy đủ các loại vũ khí nặng, nhẹ.Liên Xô cũng không ngừng "bật đèn xanh" cho Kim

Nhật Thành tấn công Nam TriềuTiên khi thời cơ thuận lợi.

Ngày 5 và 12/1/1950, Tổng thốngMỹ Truman tuyên bố vành đai an toàn của Mỹ

không bao gồm Nam Triều Tiên và ĐàiLoan, Mỹ sẽ không dùng hành động quân sự

trực tiếp bảo vệ khu vực này, thì LiênXô đã coi đây là điều kiện thuận lợi để thống nhất

Triều Tiên. Liên Xô đã tăngnguồn viện trợ quân sự cho Triều Tiên lên tới 300 triệu rúp

19

và đánh động BắcTriều Tiên chuẩn bị tiến hành thống nhất lãnh thổ. Tuy thế, Stalin vẫn

thậntrọng nhắc Kim Nhật Thành chỉ được dùng hình thức phản công khi Nam Triều

Tiêntấn công trước.

Đến đầu năm 1950, trước khi chiếntranh Triều Tiên nổ ra, Liên Xô đã viện trợ

thêm vũ khí và cử hơn 3.000 cố vấnquân sự sang giúp Bắc Triều Tiên (tính ra trung

bình cứ 45 lính Bắc Triều Tiêncó 1 cố vấn quân sự Liên Xô). Trung tướng Vaxilev dẫn

đầu đoàn cố vấn quân sựLiên Xô đã lập kế hoạch tác chiến, trong đó dự định trong

vòng từ ngày 22 đến27/6/1950 sẽ chiếm xong Nam Triều Tiên.

Trong các bức điện ngày 1 và 6/7,Stalin viết: Liên Xô sẽ "hoàn toàn thỏa mãn

yêu cầu của Bắc Triều Tiên về vậnchuyển vũ khí và các trang bị quân sự khác", "sẽ

cung cấp toàn diện các loại vũkhí, xe tăng v.v...".

Viện trợ quân sự của Liên Xôtrong năm 1950 lên tới kỷ lục 870 triệu rúp. Nhờ

vậy quân đội Bắc Triều Tiênnhanh chóng chiếm gần hết Nam Triều Tiên, trừ khi tới

mỏm Pusan tận cùng phía nam mới gặp kháng cự đáng kể. Tuyvậy, Stalin không muốn

công khai việc Liên Xô giúp Bắc Triều Tiên về quân sự.

Ông cấm các cố vấn quân sự LiênXô vượt vĩ tuyến 38 với lý do "không muốn để

lại chứng cứ để người ta tố cáoLiên Xô tham dự cuộc chiến tranh này, đây là việc của

Kim Nhật Thành". Vì vậy,khi quân Bắc Triều Tiên bị sa lầy ở Nam Triều Tiên (tháng

7/1950) cần sự cố vấncủa chuyên gia quân sự Liên Xô, thì một số cố vấn Liên Xô đã

phải cải trangthành các phóng viên để vượt vĩ tuyến 38 xuống giúp Bộ tham mưu mặt

trận quânBắc Triều Tiên.

Sang năm 1951, trước việc quânđội Triều - Trung gặp khó khăn khi phải chống

đỡ với không quân Mỹ, Liên Xô đãtiến thêm một bước bằng việc chi viện không quân

cho Bắc Triều Tiên. Tuy vậy,Moskva vẫn tìm mọi cách tránh nảy sinh xung đột công

khai với Washington. Liên Xô đã cử những phi công ưu tú giả làmkhách du lịch và đi

tàu sang Trung Quốc.

Các phi công Liên Xô được chọnđều mang một tấm thẻ, bên trên in tên Trung

Quốc của mình cũng như những từ ngữchuyên dùng khi bay bằng tiếng Hán và tiếng

Triều Tiên. Ngoài ra, nhằm tránh bịlộ chân tướng, trong quá trình tác chiến, khi liên lạc

qua vô tuyến điện, cácphi công Liên Xô phải sử dụng tiếng Hán hoặc tiếng Triều Tiên.

Không quân LiênXô dưới vỏ bọc không quân Trung Quốc đã gây nhiều tổn thất cho

không quân Mỹ ởTriều Tiên

Đặc biệt là trận giao chiến ngày12/4/1951 đã trở thành ngày "Thứ 5 đen tối"

trong lịch sử không quân Mỹ. Một vấnđề đặt ra là người Mỹ có biết quân đội Liên Xô

đã tham gia vào Chiến tranh TriềuTiên? Câu trả lời là có.

Ngay từ cuối năm 1950, qua cácnguồn tin tình báo, Lầu Năm Góc đã kết luận

quân Liên Xô đã tham chiến. Các đàichặn thu sóng vô tuyến điện của Mỹ đã ghi lại

được nhiều đoạn đối thoại bằngtiếng Nga của các phi công Liên Xô khi tác chiến trên

chiến trường Triều Tiên.Phi công Mỹ cũng nhiều lần nhìn thấy những khuôn mặt da

trắng trong buồng láicủa máy bay quân chí nguyện.

Tuy nhiên, Washington không một lần đề cập tới việc tham chiến của Liên Xô.

Bởi Nhà Trắng biết rằngnếu công bố, nhân dân Mỹ sẽ yêu cầu họ phải có hành động

trong khi họ không muốn đẩy những cuộc đụng độ với Kremlin tới bờ vực nguy hiểm

của cuộc chiến tranh thế giới lần thứ ba.

20

NỘI CHIẾN ĂNGÔLA

Cuộc nội chiến Ăngôla và việc Liên Xô đưa quân vào Ápganixtan đều là ví dụ

điển hình do việc Liên Xô can thiệp vào xung đột nội bộ của thế giới thứ ba dẫn đến

xung đột chính trị giữa hai nước siêu cường Xô – Mỹ trong thập kỷ 1970, có tác dụng

rất lớn trong việc thúc đẩy sự kết thúc, hoà hoãn vào cuối những năm 1970. Nhưng hai

cái đó cũng có chỗ khác nhau, nội chiến Ăngôla đã thể hiện việc Liên Xô thông qua sự

can thiệp quân sự của Cuba để thọc tay vào công việc của khu vực này, còn sự kiện

Ápganixtan lại thể hiện việc Liên Xô trực tiếp điều quân đội đến nước thuộc thế giới

thứ ba để can dự vào sự phát triển tình hình ở đó, hiển nhiên cái sau nghiêm trọng hơn

nhiều so với cái trước, và ảnh hưởng đến quan hệ Đông – Tây cũng lớn hơn rất nhiều.

Sau khi lật đổ chính phủ phát xít Bồ Đào Nha bằng một cuộc đảo chính mang

hơi hướng xã hội chủ nghĩa, các đảng quốc gia Angola bắt đầu đàm phán về độc lập vào

tháng 1 năm 1975. Một thỏa thuận với chính phủ Bồ Đào Nha được đưa ra, theo đó độc

lập cho Angola sẽ được tuyên bố vào tháng 11 năm 1975. Hầu như ngay lập tức, một

cuộc nội chiến nổ ra giữa MPLA (Phong trào giải phóng nhân dân Ăngôla), UNITA

(Liên minh toàn quốc độc lập triệt để) và FNLA (Mặt trận giải phóng dân tộc Ăngôla).

Cả ba phái này đều muốn giành chính quyền, và còn tìm kiếm sự ủng hộ từ bên ngoài.

Liên Xô và Cuba luôn ủng hộ MPLA, còn FNLA thì được Mỹ, Daia và Trung Quốc

ủng hộ, chủ yếu ủng hộ UNITA có Trung Quốc và Nam Phi. Điều đó đã quyết định sự

xung đột giữa các phe phái khác nhau ở Ăngôla, không thể không mang màu của cuộc

đấu tranh giữa các nước lớn và đối kháng Đông – Tây, từ đó đã ấp ủ một nguy cơ quốc

tế quan trọng. Ngay khi độc lập khỏi Bồ Đào Nha năm 1975, thủ đô và chính phủ danh

nghĩa của Angola rơi vào Phong trào Giải phóng Nhân dân độc đảng trị.Trước đó,

UNITA và FLNA được Zaire, Hoa Kì, và Nam Phi hậu thuẫn đã kiểm soát được miền

Bắc, miền Nam, Tây và Tây Nam.Một phần Miền trung, bờ biển phía Tây và Thủ đô

Luanda do MPLA kiểm soát. Một thời gian trước khi dược trao trả độc lập, cuộc nội

chiến bắt đầu.

Để bảo vệ 1.376 kilômét biên giới với Tây Nam Phi của Angola chống lại sự

xâm nhập của du kích Tổ chức Nhân dân Tây Nam Phi (SWAPO) có cơ sở tại Angola,

các lực lượng quân đội Nam Phi đã dọn một dải trắng rộng một kilômét tại Angola với

chiều dài gần một nửa đường biên giới. Zaire, vốn từng cung cấp hỗ trợ cho các du kích

FNLA, nhanh chóng cung cấp viện trợ cho cả UNITA. Tới lượt mình, Liên bang Xô

Viết tăng mạnh viện trợ quân sự cho MPLA với các thiết bị quân sự như xe bọc thép,

máy bay, cố vấn; trong khi một số lượng lớn quân đội Cuba được máy bay Liên Xô đưa

tới Angola trong một nỗ lực công khai nhằm thiết lập sự cân bằng quân sự có lợi cho

MPLA. Tới tháng 10 - 1975, MPLA và các lực lượng Cuba đã kiểm soát Luanda, và đa

phần cơ sở hạ tầng đất nước, buộc các lực lượng UNITA phải chuyển sang chiến thuật

du kích. MPLA đơn phương tuyên bố mình là chính phủ thực tế của đất nước khi độc

lập được tuyên bố chính thức vào ngày 11 tháng 11, và Agostinho Neto trở thành tổng

thống Angola đầu tiên. Nước Cộng hòa nhân dân Angola ra đời (đến năm 1991 hệ

thống đa đảng được áp dụng, Nhà nước đổi tên là Cộng hòa Angola).

Năm 1976, FNLA bị quân đội Cuba đánh bại, chỉ còn lại MPLA và UNITA (khi

ấy được Hoa Kỳ và Nam Phi hậu thuẫn) cạnh tranh quyền lực. Từ năm 1979, Jose

Eduardo dos Santos đã nắm quyền lãnh đạo chính trị đất nước. Dù hệ thống đa đảng đã

21

được áp dụng từ năm 1991, Đảng Lao động của Phong trào Giải phóng Nhân dân vẫn

nắm quyền lực.

Nội chiến

Cuộc xung đột giữa MPLA và UNITA diễn ra ở vùng nông thôn, được tiếp thêm

sức lực bởi cuộc xung đột địa chính trị thời Chiến tranh lạnh và bởi khả năng tiếp cận

các nguồn tài nguyên thiên nhiên Angola của cả hai bên. MPLA dựa vào nguồn tài

chính từ dầu mỏ ngoài khơi, trong khi UNITA lại có được nguồn kim cương dễ dàng

buôn lậu được qua vùng biên giới.

Năm 1991, hai bên đồng ý với Hiệp ước Bicesse với ý định chuyển đổi Angola

từ một nước độc tài một đảng thành một chế độ đa đảng với các cuộc bầu cử dân chủ

năm 1992. Tổng thống dos Santos dẫn đầu sau vòng một cuộc bỏ phiếu với hơn 49% số

phiếu bầu, trong khi Jonas Savimbi đạt 40%. Sau những tuyên bố gian lận bầu cử, cuộc

nội chiến tiếp diễn, và vòng bầu cử tiếp theo không bao giờ diễn ra.

LIÊN XÔ ĐƢA QUÂN VÀO ÁPGANIXTAN

Tháng 12-1979, Liên Xô đưa quân vào Ápganixtan bằng vũ trang lại là một sự

việc điển hình nữa về bành trướng chính trị của Liên Xô vào thế giới thứ ba đúng vào

thời kỳ đang hoà hoãn. Đối với việc này, Mỹ có phản ứng quyết liệt, Ápganixtan vì thế

đã trở thành “chiến trường quan trọng của chiến tranh lạnh”, Liên Xô xâm nhập

Ápganixtan là mốc đánh dấu sự kết thúc hoà hoãn Xô – Mỹ được bắt đầu từ đầu thập kỷ

1970. Là một đường ranh giới của chiến tranh lạnh Đông – Tây sau chiến tranh, cho

nên sự kiện Ápganixtan chiếm vị trí vô cùng quan trọng trong lịch sử chiến tranh lạnh.

Ápganixtan là một quốc gia nhiều núi nằm trong lục địa châu Á, là một khu đệm

quan trọng giữa Liên Xô và Islam, đồng thời cũng là hành lang ăn thông đến vùng sản

xuất dầu mỏ Trung Đông, đi về phía Nam ra Ấn Độ Dương. Đối với Liên Xô thì

Ápganixtan có một ý nghĩa chiến lược vô cùng to lớn, Liên Xô khó có thể chịu cho thế

lực Ápganixtan vừa coi mình là thù địch, vừa kiểm soát được vùng đó, và trở thành một

công cụ để cho nước lớn từ bên ngoài chống lại Liên Xô.

Năm 1965, Đảng Dân chủ Nhân dân Ápganixtan (PPPA) thành lập, đây là một

chính đảng có tính chất của một đảng cộng sản. Năm 1967, Đảng này chia thành hai

phái lớn: “Phái quần chúng" và “Phái ngọn cờ”. Hai phái này có những bất đồng về

quan điểm và có những bối cảnh dân tộc khác nhau, và “Phái quần chúng” có quan hệ

với Liên Xô chặt chẽ hơn.

Tháng 7-1973, Thứ trưởng Ápganixtan Đaút làm cuộc đảo chính, “Phái ngọn cờ”

ủng hộ cuộc đảo chính này. Ngày 14-7-1978, một người lãnh đạo quan trọng của Phái

ngọn cờ bị ám sát đã gây ra làn sóng lớn biểu tình thị uy của quần chúng. Đaút đã bắt

giữ những người lãnh đạo chủ yếu của Phái ngọn cờ và Phái quần chúng. Ngày 27-4-

1978, một nhóm sĩ quan giết chết Đaút, lấy danh nghĩa là “Uỷ ban quân uỷ Cách mạng”

tiếp quản chính quyền, đổi tên nước thành Cộng hoà Dân chủ Ápganixtan. Ngày 30-4

“Uỷ ban Quân sự Cách mạng” bị giải tán và thành lập ra “Uỷ ban Cách mạng” do Đalát

lãnh đạo. Cuộc đảo chính tháng 4 này đã được Liên Xô hoan nghênh, mặc dù Liên Xô

không hề biết kế hoạch đảo chính, bởi vì nó phù hợp với lợi ích quốc gia Liên Xô. Tuy

chính quyền mới có tuyên bố kiên trì chính sách “không liên kết”, nhưng lại nhấn mạnh

sẽ tăng cường thêm một bước quan hệ hữu hảo và hợp tác toàn diện với Liên Xô. Cố

vấn quân sự và các trang bị vũ khí ùn ùn đưa đến Ápganixtan.

22

Nhưng sau khi Đảng dân chủ Nhân dân cầm quyền chưa được bao lâu thì nội bộ

bắt đầu xảy ra tranh chấp và bộc lộ ra ngoài rất gay gắt. Những người lãnh đạo của Phái

ngọn cờ bị phế truất, và Phái quần chúng lên nắm chính quyền. Lúc này, ở Ápganixtan,

lá cờ hồng đã thay thế lá cờ ba sắc lục, đen, đỏ đại diện cho Đạo Islam, phụ nữ có thể

không phải đeo mạng che mặt khi đứng trước đàn ông… Cuộc cải cách đã đánh mạnh

vào xã hội Ápganixtan mang đạm màu sặc Đạo Islam, vì thế mà nó phải chịu sự chống

đối từ nhiều mặt. Ngay từ mùa hè 1978, ở miền Đông đã xảy ra bạo loạn vũ trang chống

chỉnh phủ. Cuối năm 1978 đầu năm 1979, phong trào đấu tranh chống chính phủ đã lan

rộng ra khắp hầu hết các khu vực trong cả nước. Sự biến động cục diện chính trị ở

Ápganixtan là Liên Xô hết sức lo ngại. Những người lãnh đạo Liên Xô không hài lòng

hành động loại trừ Phái ngọn cờ thân Liên Xô và những biện pháp cải cách cực đoan,

nhưng vì suy tính đến việc bảo vệ thế lực của Liên Xô tại đó, nên vẫn giúp đỡ Đảng dân

chủ Nhân dân củng cố chính quyền, và hy vọng Đảng này sẽ áp dụng chính sách ôn hoà

hơn. Cuối tháng 6-1979, Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô quyết định

bí mật đưa một tiểu đoàn đổ bộ bằng đường không gồm 600 người đến để bảo vệ an

ninh cho căn cứ không quân trọng yếu của Ápganixtan và cử 125-150 nhân viên đến

bảo vệ an ninh cho Đại sứ quán Liên Xô ở Kabun. Mặc dù cũng đưa đến Ápganixtan

nhiều chuyên gia quân sự và chính trị, nhưng nhà lãnh đạo Liên Xô vẫn từ chối đem

quân đến Ápganix để dẹp loạn vì sợ sức ép chính trị của quốc tế. Vì có một vị trí chiến

lược đặc biệt quan trọng, Liên Xô quyết không để mất Ápganixtan nên đã cố gắng hoà

giải quan hệ của hai phái lớn trong Đảng dân chủ Nhân dân Ápganixtan.

Từ ngày Amin bắt giữ Đalát vì tội ám sát không thành, những người lãnh đạo

Liên Xô bắt đầu suy tính có nên chăng mang quân vào đất nước này. Từ này 25-12-

1979, quân Liên Xô tiến vào Ápganixtan với số lượng lớn, thực hiện kế hoạch “hành

động bão táp”. Ngày 27-12, quân Liên Xô tiến vào Kabun và khống chế các yếu địa

chính trị, quân sự. Đêm đó, Amin bị giết. Sáng hôm sau, Đài phát thanh Kabun dưới sự

kiểm soát của Liên Xô thông báo Kaman là Chủ tịch hội đồng cách mạng Ápganixtan.

Nhờ sự giúp đỡ bằng lưỡi lê, Kaman – người lãnh đạo Phái ngọn cờ đã thay thế Amin,

trở thành người thống trị cao nhất đất nước này. Cuối năm 1979, ở Iran nổ ra cuộc cách

mạng Khômêni, chính quyền thân Mỹ bị lật đổ, rất nhiều con tin người Mỹ bị bắt giữ.

Do đó không thể tránh khỏi việc Mỹ có phản ứng kịch liệt đối với các hành vị của Liên

Xô ở Ápganixtan.

Từ sau thập kỷ 1970, Đaút định giảm bớt sự dựa dẫm vào Liên Xô, phát triển

mối quan hệ với các nước khác trong đó có Mỹ. Mỹ rất hoan nghênh với điều đó. Đến

khi đại sứ Mỹ ở Kabun bị bắt cóc và giết hại vào tháng 2-1979, thì Mỹ mới trách móc

chính quyền Ápganixtan đã không có những cố gắng ứng cứu cần có và cắt giảm phần

lớn viện trợ cho nước này. Sau khi Liên Xô đưa quân vào Kabun và Amin bị giết, chính

quyền Catơ nhanh chóng có những phản ứng cứng rắn. Và chính phủ Mỹ đã quyết định

sử dụng biện pháp khiến cho Liên Xô phải “trả giá đắt nhất” về những hành động ở

Ápganixtan: Cấm vận kinh tế Liên Xô, bao gồm cấm vận cả ngũ cốc; lên án Liên Xô ở

Liên Hợp Quốc; Viện trợ cho các thế lực chống đối để đánh lại Liên Xô… Sự điều

chỉnh lớn trong chiến dịch đối ngoại, dùng chiến lược “ngăn chặn” thay hoà hoãn. Sự

hoà hoãn Đông – Tây bắt đầu từ thập kỷ 1970 đã kết thúc tại đây, mở ra một “cuộc

chiến tranh lạnh mới”.

23

Việc Liên Xô đưa quân đội vào Ápganixtan, dựng lên chính quyền thân Xô là

một thắng lợi của Liên Xô. Nhưng cái giá phải trả thì quá đắt. Từ đó Ápganixtan là một

gánh nặng cực lớn mà Liên Xô khó lòng rũ ra được. Đến năm 1985, Gioócbachốp lên

làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô và ông đã tìm mọi cách để rút quân về nước

trong danh dự.

CHIẾN TRANH VIỆT NAM

Chiến tranh Việt Nam là một cuộc chiến tranh nóng khác hết sức căng thẳng, có

sự ảnh hưởng lâu dài giữa Đông – Tây trong thời kỳ chiến tranh lạnh. Cũng giống như

chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh Việt Nam chưa làm cho chiến tranh lạnh Mỹ-Xô

thành chiến tranh nóng Mỹ-Xô.

Chiến tranh Việt Nam bắt đầu từ năm 1956, khi Mỹ ngang nhiên chống lại hiệp

định Giơnevơ, hất cẳng Pháp ra khỏi Việt Nam, đem quân vào chiến trường miền Nam

Việt Nam, lập ra chính phủ bù nhìn Ngô Đình Diệm, lấy sông Gianh – vĩ tuyến 17 làm

giới tuyến tự nhiên chia đôi hai miền Nam – Bắc. Và giới tuyến này chỉ được xoá bỏ

khi quân đội Bắc Việt Nam đánh chiếm được dinh Độc Lập, miền Nam được thống

nhất, Tổ quốc thu về một mối lúc 11 giời ngày 30-4-1975.

Về bản chất, chiến tranh Việt Nam và chiến tranh Triều Tiên đều là chiến tranh

nóng Đông – Tây trong thời kỳ chiến tranh lạnh, nhưng quan hệ Đông – Tây được phản

ánh trong cuộc chiến tranh Việt Nam lại phức tạp, đan xen gấp nhiều lần so với chiến

tranh Triều Tiên.

Ngày 18-1-1950, Việt Nam và Trung Quốc chính thức thiết lập quan hệ ngoại

giao. Trung Quốc tuy đang gặp muôn vàn khó khăn những vẫn quyết định viện trợ cho

Việt Nam kháng Pháp. Với sự ra đời của nước Trung Hoa mới, Trung – Xô kết thành

đồng minh quân sự và Trung Hoa tích cực ủng hộ Việt Nam trong cuộc chiến tranh giữ

nước chống Pháp, buộc Mỹ phải nhìn nhận lại vị trí chiến lược của Việt Nam, coi đây là

chiến tuyến quan trọng để chống lại “sự bành trướng của chủ nghĩa cộng sản”. Vào

khoảng đầu năm 1950, Mỹ công khai ủng hộ Pháp và Mỹ đã bị cuốn hút thu nhập theo

từng bước. Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, Pháp buộc phải ký Hiệp định

Giơnevơ, công nhận nền độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Mỹ tuy cũng

tham gia hiệp định này nhưng lại không chịu ký kết, chỉ tỏ thái độ sẽ không dùng đe

doạ hoặc vũ lực để gây trở ngại đến việc thực hiện Hiệp định. Sau khi thay thế Pháp ở

Việt Nam, Mỹ thành lập nước Việt Nam Công hoà do Ngô Đình Diệm làm tổng thống

ở miền Nam Việt Nam vào tháng 10 – 1955. Đến năm 1959, chính quyền Aixenhao bắt

đầu giúp đỡ chính quyền Nam Việt Nam tiến hành “chiến tranh chống du kích”. Tháng

4-1960, chính phủ Mỹ lại quyết định điều thêm ba tổ chiến tranh đặc biệt đến Việt

Nam, phụ trách việc huấn luyện chống chiến tranh du kích cho quân đội của Ngô Đình

Diệm. Mặc dù chính quyền Aixenhao không cho phép cố vấn quân sự Mỹ tham gia vào

“hành động tác chiến” nhưng lý do mà Aixenhao can thiệp vào Đông Dương cùng với

hành động tăng quân số mở rộng chức năng cố vấn quân sự đã gieo rắc mầm mống xấu

cho việc mở rộng chiến tranh Việt Nam và việc sa lầy vào vũng bùn chiến tranh Việt

Nam của Mỹ về sau này. Kenneđi – tổng thống nhậm chức tháng 1-1961 đã đi quá xa

vào trên con đường can thiệp vào Việt Nam. Chính phủ Kenneđi tăng viện trợ kinh tế

quana sự cho chính quyền Nam Việt Nam, tăng thêm cố vấn quân sự Mỹ, điều đến Việt

Nam hàng trăm lính tinh nhuệ đặc biệt giúp đỡ quân đội Việt Nam Cộng hoà vạch ra và

thực thi “chiến tranh chống du kích” và “chiến tranh đặc biệt chống phản loạn”, cho

24

phép Mỹ lấy danh nghĩa là phi công để tham chiến. Số lượng nhân viên quân sự của Mỹ

ở Việt Nam tăng lên nhanh chóng, năm 1961 chỉ có 875 người nhưng con số đó đã là

16.000 người vào năm 1963. Và khi Giônsơn kế nhiệm chức Tổng thống của Nhà

Trắng, ông vẫn tiếp tục theo đuổi các chính sách của người tiền nhiệm đã vạch ra. Đặc

biệt năm 1965 ông mở rộng việc đánh phá chiến lược Bắc Việt Nam và điều thêm quân

đến Việt Nam. Cũng trong năm nay Liên Xô trực tiếp ca dự vào xung đột Việt Nam

khiến cho tính chất đối kháng Đông – Tây trong cuộc chiến tranh này càng rõ nét hơn.

Tuy Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đều được nhận viên trợ từ hai xã hội chủ nghĩa đối

lập lúc này là Trung Quốc và Liên Xô, nhưng việc ai nấy làm. Theo đánh giá trong thời

gian 1965-1968, viện trợ của Liên Xô và Trung Quốc cho Việt Nam Dân chủ Cộng hoà

là hơn 2 tỷ đô la. Còn đối với Mỹ trong cuộc chiến ở Việt Nam, sau khi mở rộng chiến

tranh Việt Nam, chỉ có một số nước như Ôxtrâylia, Niudilân, Thái Lan và Hàn Quốc đã

điều động tượng trưng một số ít quân đến Việt Nam.

Trong cuộc chiến tranh kéo dài đó, quan hệ giữa Mỹ - Xô – Trung tương đối

phức tạp. Nửa đầu thập kỷ 1950, Trung – Xô cùng nhau ủng hộ Việt Nam Dân chủ

Cộng hoà. Nửa sau thập niên này, quan hệ Xô – Trung rạn nứt. Năm 1965, chiến tranh

Việt Nam mở rộng và Liên Xô bắt đầu viện trợ với quy mô lớn của Việt Nam. Tóm lại,

chiến tranh Việt Nam là cuộc chiến tranh nóng giữa Đông – Tây, và phức tạp hơn nhiều

so với chiến tranh Triều Tiên, nhưng đối kháng Đông – Tây lại phản ảnh không đậm nét

như chiến tranh Triều Tiên. Cuộc chiến tranh này đã làm Mỹ tiêu tốn rất nhiều nhân lực

và vật lực, và dẫn đến địa vị thực lực của Mỹ xuống dốc nhanh chóng. Ngược lại, khi

Mỹ sa lầy trong chiến tranh Việt Nam, Liên Xô lại tăng nhanh thực lực của mình, nhất

là trong lĩnh vực quân sự buộc Mỹ phải thay đổi chính sách đối ngoại của mình, hoà

hoãn với Trung Quốc để mượn sức mạnh của Trung Quốc chống lại Liên Xô. Còn Liên

Xô lại lợi dụng lúc Mỹ suy yếu để thẩm thấu ảnh hưởng vào các khu vực Trung Đông,

châu Phi, Nam Á, Trung Mỹ. Và sau chiến tranh, Việt Nam lại là đồng minh thân cận

của Liên Xô.