SZTUKA BIZANTYJSKA

HAGIA SOFIA

Hagia Sofia - koci w Stambule. witynia bizantyjska, ufundowana przez Justyniana I Wielkiego, budowana od 23 lutego 532 do 27 grudnia 537. Bya to ju trzecia witynia w tym miejscu. wityni zniszczon w 532r. zbudowa ponownie Justynian Wielki, wedug projektu architektw Izydora z Miletu i Antemiosa z Tralles. Ksztat kocioa czy w sobie cechy bazyliki i budowli na planie centralnym.

ARCHITEKTURA HAGIA SOFIA Ksztat kocioa czy w sobie cechy bazyliki i budowli na planie centralnym o wymiarach 70 m x 75 m. Centralna cz nawy rodkowej przykrywa olbrzymia kopua o rednicy podstawy wynoszcej 31,2 m na krtszej osi, za 32,8 m na duszej. Wysoko od posadzki do najwyszego punktu kopuy to 55,6 m. Konstrukcja opiera si na czterech potnych filarach umieszczonych w naroach kwadratu, oraz 107 kolumnach. W wyznaczony przez filary kwadrat zostao wpisane koo plan podstawy kopuy. Obcienia przenoszone s przez cztery pendentywy. Jest to rozwizanie typowe dla architektury bizantyjskiej. Wszystkie wczeniejsze kopuy opieray si caym obwodem na masywnych murach. Wprowadzona innowacja wywoaa iluzj zawieszenia kopuy w powietrzu. Od wschodu i zachodu do kopuy przylegaj dwie mniejsze pkopuy przykrywajce pozosta powierzchni nawy gwnej. Jednoczenie wspieraj one kopu centraln. Filary wzmacniaj dwie pary przypr zbudowane od poudnia i pnocy. Od zewntrz kopuy zasonite s bbnami, w ktrych umieszczono szeregi okien owietlajcych wntrze kocioa. Nad nawami bocznymi zbudowano empory otwarte do nawy gwnej. Pod pkopuami nawy boczne od nawy gwnej oddzielaj pkoliste eksedry. Nawy przykryto sklepieniami krzyowymi a kolumny poczono arkadami. Koci poprzedzaj dwa narteksy wewntrzny i zewntrzny otwarty na atrium. Do budowy kocioa uyto wiele drogich materiaw. Posadzki i bazy kolumn wykonano z ciemnoszarego marmuru. Do wykonania kolumn zastosowano w wikszoci zielony marmur. Od nawy gwnej eskedry oddzielone s kolumnami z czerwonego porfiru bdce elementami spolium. Wntrze kopuy pokrywaa zota mozaika a na pendentywach umieszczono wielkie postacie cherubinw. Bogate byo take wyposaenie kocioa. W dniu 7 maja 558 kopua zawalia si podczas trzsienia ziemi. Budowla zostaa wzniesiona w szybkim tempie i na granicy wytrzymaoci materiaw. Moliwe, e popiech spowodowa zbyt szybkie obcienie niewyschnitej zaprawy czcej warstwy cegie. Kopu odbudowa, jednoczenie j podwyszajc, Izydor Modszy, bratanek Izydora z Miletu (prace zakoczono w 563 r.). Wewntrz kopuy umieszczono krzy, ktry pniej zastpi wizerunek Chrystusa. Wicej zmian wprowadziy przebudowy dokonane po przeksztaceniu kocioa w meczet. Dodano wtedy wysokie minarety i liczne mauzolea otaczajce budowl. Usunito cz mozaik i freskw a pozostae zamalowano. Z okresu osmaskiego pochodzi rwnie osiem drewnianych medalionw zawieszonych u podstawy kolumny. S to doskonae przykady islamskiej kaligrafii. umieszczono na nich osiem imion: Allaha, Mahometa, czterech pierwszych kalifw: Abu Bakra, Umara, Uthmana i Alego oraz dwch wnukw Mahometa: Hasana i Husajna. W XVI w. przywieziono z Miletu i ustawiono w wityni dwa olbrzymie marmurowe naczynia, w ktrych prawdopodobnie przechowywano oliw do lamp. W 1934, gdy meczet przeksztacono w muzeum, rozpoczto prace zwizane z odsoniciem pierwotnego wystroju budynku.

HISTORIA HAGII SOFII Wedug niezbyt pewnych rde pierwszy koci (pod tym samym wezwaniem), w formie bazyliki o drewnianym stropie, zosta zbudowany ju podczas panowania Konstantyna Wielkiego, w 325 roku. Bardziej pewne wydaje si, e uczyni to jednak jego syn, cesarz Konstancjusz, w 360 roku. Koci wkrtce spon w czasie zamieszek w 404 roku. W 415 podczas panowania Teodozjusza II powstaa w tym miejscu nowa witynia, ktra znw zostaa zniszczona podczas rewolty Nika 15 stycznia 532 roku. W tym samym roku Justynian I Wielki poleci inynierowi i matematykowi Antemiuszowi z Tralles i architektowi Izydorowi z Miletu rozpocz odbudow. Zgodnie z opisem Prokopiusza z Cezarei cesarz bra czynny udzia w planowaniu kocioa i rozwizywaniu detali architektonicznych. Zgodnie z legend cesarz czerpa inspiracje z rozmw, ktre prowadzi z anioem, za otwierajc koci w 537 mia powiedzie: "Salomonie! Przecignem Ci!" ( ! Nenikeka se Solomon!). W 558 roku kopua kocioa zapada si podczas trzsienia ziemi, nastpnie za koci wielokrotnie pon, jednak za kadym razem szybko go remontowano. Kolejnym wanym wydarzeniem w historii Hagii Sofii by okres ikonoklazmu, gdy poczwszy od 726 z polecenia Leona III niszczono wizerunki Jezusa i Maryi. Okres ten zakoczya na dobre, w 843, cesarzowa Teodora, wdowa po Teofilu bdca wwczas regentk w imieniu syna, Michaa III. Koci zosta ograbiony i zbezczeszczony w 1204 przez zachodnie rycerstwo podczas IV krucjaty. W 1453 sutan Mehmed II Zdobywca po opanowaniu miasta mia wyda rozkaz aby Hagi Sofi natychmiast przeksztacono w meczet. Turcy nie zniszczyli wntrza, lecz wszystkie elementy chrzecijaskie zatynkowali. Architekt Sinan doda wwczas minarety, mihrab i minbar. Wszystko jednak byo odchylone o 10 w kierunku poudniowym od podanej osi wskazujcej pooenie Mekki. Z czasem wok wityni powstaway kolejne budynki, zmieniajc Ayasofi jak j wwczas nazwano w meczet otoczony kompleksem grobowcw, bibliotek, fontann i innych obiektw. Po upadku imperium Osmaskiego Turcja staa si laick republik. W zwizku z tym Mustafa Kemal Atatrk w 1934 poleci aby witynia, ktra przez 916 lat suya chrzecijanom, a przez 481 lat muzumanom, zostaa zmieniona w muzeum.

MOZAIKA DEESIS HAGIA SOFIA

Hagia Sophia - poudniowa empora - Deesis Mozaika Deesis - Chrystus, Maria Panna i w. Jan Chrzciciel Prodoromos (Zwiastun). Maria i Jan pochylaj si w stron Chrystusa by wyprosi zbawienie dla ludzkoci. Poowa XIII w.

MOZAIKI FUNDACYJNE CESARZY Z HAGIA SOFIA

Znajdujca si w wewntrznym narteksie pochodzca z X w. mozaika przedstawiajca Jezusa Pantokratora, u stp ktrego klczy cesarz Leon VI Filozof . Chrystus trzyma w rkach ksig, w ktrej widnieje inskrypcja "Pokj z Tob, Ja jestem wiatoci wiata". W medalionach po bokach Jezusa znajduj si wizerunki Najwitszej Marii Panny i anioa.

MOZAIKI FUNDACYJNE HAGII SOFII CD

W sklepieniu gwnej absydy wizerunek Matki Boskiej z Dziecitkiem. Maria siedzi na awie, nogi trzyma na stoku, jej prawa do spoczywa na prawym kolanie, za lew przytrzymuje Jezusa, ktry gestem rki bogosawi.

MOZAIKI HAGII CD..-CESARZOWA ZOE"Mozaika cesarzowej Zoe" z XI w., znajduje si w poudniowej galerii. Przedstawia Pantokratora z cesarzem Konstantynem IX Monomachem ofiarujcego Jezusowi worek kosztownoci po lewej, oraz cesarzow Zoe trzymajc zwj. Ciekawostk jest, e twarz cesarza bya dwukrotnie zmieniana, za kadym razem, gdy Zoe wychodzia ponownie za m

SAN VITALE W RAVENNIE

Bazylika San Vitale, Rawenna Jej budow rozpocz w roku 525 rzymski cesarz Teodoryk, a ukoczy w 548 roku cesarz bizantyjski Justynian. Architekt nie jest znany. Koci wybudowano na planie omiokta.

MOZAIKI CESARSKIE W KOIELE SAN VITALE W RAVENNIECesarzowa Teodora i jej orszak

Cesarz Justynian I Wielki wrd dostojnikw

Cesarzowa Teodora i jej orszak

KOCI SAN APOLLINARE NUOVO W poowie Via di Roma wznosi si bazylika SantApollinare Nuovo zwana Nuovo dla odrnienia od kocioa w Classe pod tym samym wezwaniem - budowla z VI w., ufundowana przez Teodoryka. Wewntrz kryj si najbardziej imponujce mozaiki w Rawennie: dwie z nich pokrywaj ca dugo nawy gwnej po obu stronach i przedstawiaj procesje mczennikw - z jednej strony kobiet, z drugiej mczyzn - nioscych dary dla Chrystusa i Maryi, ktrzy zajmuj trony przy kocu alei palm daktylowych. Niektre fragmenty mozaiki daj wyobraenie o dawnym wygldzie Rawenny, np. port w Classe oraz miasto z grujcym nad nim paacem Teodoryka w tle.

Mozaiki z San Apollinare Nuovo VI w.

mozaika w San Apolinare Nuovo - wite dziewice

Procesja mczennikw

Autor nieznany. Trzej Krlowie, mozaika, ok. 520, bazylika San Apollinare Nuovo, Rawenna

Paac Teodoryka

Sant'Apollinare in Classe bazylika znajdujca si w porcie Rawenny. Jeden z wczesnochrzecijaskich zabytkw.

Mozaiki z San Apollinare de Classe w Rawennie po. VI w.

Mozaika w absydzie

Z poowy VI wieku pochodz mozaiki na sklepieniu apsydy oraz na wikszej czci uku triumfalnego; te znajdujce si midzy oknami oraz w dolnej czci arkady s pniejsze. Mozaika na sklepieniu apsydy prezentuje bogat ikonografi. W centrum przedstawiony jest na tle rozgwiedonego nieba krzy w typie crux gemmata, z gow Chrystusa na przeciciu ramion. Trzy owieczki uosabiaj Piotra, Jana i Jakuba, uczestniczcych w Przemienieniu Paskim na grze Tabor. Powyej spomidzy chmur wychyla si rka Boga, a po bokach stoj Mojesz i Eliasz. Poniej znajduje si w pozie oranta w. Apolinary patron kocioa i pierwszy biskup Rawenny. Jego identyfikacj umoliwia inskrypcja: SANCTUS APOLENARIS. Dwanacie owieczek symbolizuje dwunastu apostow. Mozaika na uku take przedstawia owieczki, ale wychodzce z Jerozolimy i Betlejem. W szczycie uku ukazano Chrystusa oraz symbole ewangelistw, a u dou archaniow z VII wieku: Michaa i Gabriela. Midzy oknami apsydy stoj biskupi: Ursicinus, Ursus, Sewerus i Eklezjusz.

w. Apolinary. Fragment mozaiki z absydy

KLASZTOR W. KATARZYNY NA SYNAJU, EGIPT

Klasztor witej Katarzyny znajduje si u stp gry witej Katarzyny, na pwyspie Synaj, w Egipcie w muhafazie Poudniowy Synaj. Wzniesiony na wysokoci 1570 m n.p.m., naley do prawosawnych Grekw. Tutejszy przeor nosi godno arcybiskupa Synaju - od grudnia 1973 arcybiskup Wadyka Damian (najczciej przebywa w Kairze lub Raifie w Libanie. Autonomiczn Cerkiew Prawosawn witej Gry Synaj, ktra wchodzi w skad patriarchatu jerozolimskiego. Zwierzchnik Cerkwi jest rwnoczenie przeoonym monasteru.

HOSIOS LUKAS

Hosos Loukas klasztor umieszczony w Grecji kolo miejscowoci Distomo, usytuowany na zboczach Helikonu. Zaoony w 946r. przez pustelnika (?) w. ukasza. W obecnej formie klasztor skada si z 2 grup kociow. Najstarsz cz kompleksu stanowi koci Theotokos (Panagia) Matki Boej zbudowaany przez opata Igoumenosa i Philotheosa przy pomocy cesarza Romanosa II w drugiej poowie X w. Ssiaduje z nim wiksza od niego katedra Katholikon datowana na 1011/12 r.

BAZYLIKA W. MARKA W WENECJI

Bazylika w. Marka w Wenecji - Fundatorem pierwszego kocioa by doa Angelo Partycipazio. Konsekracja odbya si, w 832 ale ju w 976 poar powstay podczas powstania przeciwko doy zniszczy koci i Paac Dow (Palazzo Ducale).W latach 1063 1094 koci zosta odbudowany. Fasada bya wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana. Po 1204 dobudowano narteks otaczajcy rami wejciowe kocioa.

Mozaika Chrystus Pantokrator z Dafni XI wiek

FRESK ANASTASIS Z KOCIOA ZBAWICIELA NA CHRZE W KONSTANTYNOPOLU

Na ikonach Chrystus w momencie powstania z martwych przedstawiany jest niechtnie. Nikt przecie go takim nie oglda. Czsto natomiast spotyka si malowida Jezusa zstpujcego do piekie - tam przecie odnosi pierwsze zwycistwo. Wyobraenie Chrystusa zstpujcego do otchani (anastasis) jest przepikne w swojej symbolice. Czeluci piekielne s jedyn w caej ikonografii okazj do zastosowania czarnej farby, Jezus wyciga za rce z piekie Adama, czasem te Ew, za nimi postpuj prorocy i sprawiedliwi tego wiata. XIV w.

PANTOKRTOR Z SYNAJU VI WIEK (IKONA)Wszechwadca ma na sobie obfit, udrapowan szat koloru zotego. Gow jego otacza znacznej wielkoci zoty nimb z zaznaczonym wyranie krzyem, co wyrnia w sztuce wschodniej majestat Chrystusa od kultu monarchy ziemskiego, gdy wadcw i inne gowy krlewskie strojono na obrazach rwnie w aureole. Praw rk ma wzniesion do gry w gecie bogosawiestwa, w lewej za opartej o udo przytrzymuje ksig Ewangelii otwart na rozdziale witego Jana 7, 24 gdzie jest napisane: Nie sdcie z zewntrznych pozorw, lecz wydajcie wyrok sprawiedliwy. Cztery mao widoczne zociste promienie rozchodz si w cztery rogi obrazu, promieniuj one z osoby Chrystusa Pantokratora.

IKONA MATKI BOSKIEJ WODZIMIERSKIEJWodzimierska Ikona Matki Boej zgodnie z legend zostaa napisana przez ewangelist ukasza jeszcze za ycia Bogarodzicy. Sporzdzona zostaa na desce ze stou, na ktrym spoywali posiki Jezus Chrystus, Matka Boa oraz w. Jzef. Kiedy ikon t oraz dwie inne przyniesiono Bogarodzicy, Matka Boa rzeka: "Od tej chwili wszyscy bd mnie wychwala. Niech z t ikon przybywa aska Tego, ktry ze mnie zosta zrodzony oraz Moja". Ikona ta posiada bardzo duo wiernych kopii. W poowie V w. ikon przeniesiono z Jerozolimy do Konstantynopola. W 1131 r. patriarcha konstantynopolitaski podarowa jej kopi ksiciu kijowskiemu Mcisawowi. W 1155 r. umieszczona w Monasterze Wyszgorodzkim ikona unosia si ze swojego miejsca w cerkwi i zatrzymywaa w powietrzu. Uznajc to za znak Boy ksi wyszgorodzki Andrzej Bogolubski wywiz j w 1160 r. do Wodzimierza. W 1185 r. spona cerkiew Zanicia Matki Boej we Wodziemierzu, lecz Bogarodzica uratowaa przed ywioem sw ikon. Podobnie stao si w 1237 r. podczas najazdu chana Batyja, kiedy zdarto z niej drogocenne ozdoby. W 1395 r. ikon przeniesiono do Moskwy. Wodzimierska Ikona Matki Boej bya obecna podczas wielu wanych wydarze w historii Rusi i Rosji. Przed ni namaszczano i koronowano ksit i carw, wybierano nowych patriarchw, gorliwie modlono si w obliczu najazdw innowiercw. Ikona ta uczestniczya w wyprawach wojennych wspomagajc bronice ojczyzny wojska. Tradycj byo rwnie obnoszenie tej ikony w procesji wok granic miasta podczas najazdw obcych wojsk. Przed IV w.

TRJCA WITA ANDRIEJA RUBLOWAAndrej Rublow, Trjca Starego Testamentu - ikona Trjcy witej - po 1408 roku. Rozmiar 142 x 114 cm, Szkoa moskiewska. Galeria Tretiakowska A. RUBLOW Urodzi si w rodkowej czci Rosji w Ziemi RstowskoSuzdalskiej (dzi Podmoskowie). Sztuk ikonopisania zdoby w Bizancjum lub Bugarii. Wraz ze swoimi mistrzami, Teofanem Grekiem i Prochorem z Gorodca, pracowa nad ikonami do soboru Zwiastowania Matki Boej na Kremlu w 1405. W 1408 razem z Teofanem wykona freski do soboru we Wodzimierzu nad Klam. Prawdopodobnie luby zakonne zoy w awrze Troicko-Siergijewskiej. Tam te przyj zakonne imi Andrzej. By uczniem w. Sergiusza z Radonea. Zmar okoo 1430 i zosta pochowany w Monasterze Spaso-Andronikowskim w Moskwie. Rosyjska Cerkiew Prawosawna kanonizowaa go w 1988 z okazji obchodw Tysiclecia Chrztu Rusi. Ikony [edytuj] Jego najbardziej znane ikony to wita Trjca (1411), Spas, wodzimierska ikona Matki Boej, ikonostasy soboru Zwiastowania Matki Boej na moskiewskim Kremlu oraz soboru witej Trjcy w awrze Troicko-Siergijewskiej. Mistrzostwo jego sztuki polega przede wszystkim na harmonii, proporcji, rytmicznoci linii i konturw, delikatnych czystych barwach. Jego malarstwem rzdzi wiato, odzwierciedlajce duchowe, niebiaskie pikno. Jego dziea wyraaj idee hezychazmu. Do naszych czasw zachowao si niewiele oryginalnych dzie Rublowa.

MATKA BOSKA CZSTOCHOWSKAIkona powstaa najprawdopodobniej w czasach sredniowiecza i namalowana (napisana) jest technik tempery na drewnianej tablicy o wymiarach: 122,2 x 82,2 x 3,5 cm. Przedstawia on Najwitsz Maryj Pann w postaci stojcej z Dziecitkiem Jezus na rku. Maryja jest frontalnie zwrcona do wiernych, co podkrela przede wszystkim Jej dominujce oblicze. Twarz Dziecitka oscyluje w kierunku patrzcego, cho nie zatrzymuje na nim wzroku. Obydwie twarze czy wyraz zamylenia, jakby pewnej nieobecnoci i powagi. Prawy policzek Matki Boej znacz dwie rwnolegle biegnce rysy, przecite trzeci na linii nosa. Na szyi wystpuje sze ci, z ktrych dwa s widoczne do wyranie, cztery za pozostae sabiej. Jezus spoczywa na lewym ramieniu Maryi, przyodziany w sukienk koloru karminowego.

PALA dORO W BAZYLICE W. MARKA W WENECJI Za gwnym otarzem znajduje si cenny zabytek jubilerskiej sztuki bizantyjskiej Zoty Otarz (Pala d'Oro). Pierwsza plakietka otarza zostaa wykonana w Konstantynopolu w 976 r., sprowadzi j do bazyliki doa Pietro II Orseolo. W XII wieku zostaa zastpiona now, wielokrotnie przerabian i wzbogacan. W 1209 dodano do jej grnej czci 6 kolejnych plakietek przywiezionych z Konstantynopola (pochodz one z kocioa Hagia Sofia lub klasztoru). Kolejne elementy elementy dodano w 1345. W plakietce o wymiarach 3,40 x 1,40 m umieszczono emaliowane pytki i krki, figurki i szlachetne i pszlachetne kamienie, w tym 1300 pere, 300 szmaragdw, 300 szafirw, 400 granatw i 15 rubinw.

SZTUKA PRZEDROMASKA

OPACTWO MONTE CASSINO Monte Cassino (Montecassino), wzgrze we Woszech ( Apeniny rodkowe), nad dolin rzeki Liri, midzy Rzymem i Neapolem. Wysoko 519 m n.p.m. U podna gry znajduje si miasto Cassino. W miejscu tym znajdowao si opactwo benedyktyskie z 529 roku. W czasie II wojny wiatowej miay tu miejsce cikie walki pomidzy wojskami alianckimi a Wehrmachtem. W roku 529 Benedykt z Nursji zaoy na wzgrzu opactwo siedzib zakonu benedyktynw. Miejsce klasztoru znajdowao si na dawnej siedzibie wityni Apollina. Benedykt zniszczy budowl i powici miejsce Janowi Chrzcicielowi. Napisa reguy zakonu, ktry od tej pory nieprzerwanie znajduje si w tym samym miejscu. Strategiczne pooenie budowli, niedaleko wanej drogi czcej Rzym z Neapolem, sprawiao, e wielokrotnie klasztor stawa si celem prb zdobycia. W 584 r. Lombardowie zdobyli wzgrze i wygnali mnichw do Rzymu. Mnisi powrcili do swojej siedziby w 718 r., ale w 883 r. wzgrze zdobyli Saraceni, niszczc doszcztnie klasztor. Budowle zakonu odbudowano w XI w., pod przewodnictwem opata Dezyderego (przyszy papie Wiktor III). W okresie redniowiecza opactwo stao si swoistym centrum kulturalnym: zaoono bibliotek, a mnisi stali si znani ze swoich manuskryptw. Koci zosta konsekrowany przez papiea Aleksandra II w 1071 r. W 1321 r. papie Jan XXII podnis koci do rangi katedry i zakoczy niezaleno zakonu od wadzy papiea. W 1349 r. opactwo nawiedzio trzsienie ziemi, niszczc cz zabudowa. W 1799 r. wzgrze zdobyy wojska Napoleona. Od 1866 r. klasztor jest pomnikiem narodowym. Podczas II wojny wiatowej klasztor zosta doszcztnie zniszczony podczas bitwy pod Monte Cassino. Sporo archiwalnych dokumentw zdoano uratowa, wywoc je wczeniej do Watykanu. Po wojnie rzd woski odbudowa klasztor, a papie Pawe VI rekonsekrowa go w 1964 r. Obecnie turyci ekscytuj si karkoomnym wjazdem na szczyt wzgrza. Droga wije si serpentynami po niemal pionowym zboczu, dostarczajc rwnie piknych widokw na okolic.

KLASZTOR ST. GALLEN820 r. Pd. Szwajcaria Fundator: krl, ksi lub biskup Kult relikwii

Pnobarokowy zesp budynkw opactwa (z XVIII wieku) zbudowany w miejscu redniowiecznego klasztoru benedyktynw, z zachowan krypt z X wieku.

KAPLICA PAACOWA KAROLA WIELKIEGO W AKWIZGRANIE Budowa [edytuj] Bezporedni inspiracj i wzorem dla architektw w Akwizgranie by, powstay w VI wieku, koci San Vitale w Rawennie. Karol Wielki marzy o budowli przewyszajcej sw doskonaoci wszystkie dotychczasowe konstrukcje. Budowniczych do prac przy wityni sprowadzono z zagranicy. Do budowy kaplicy uyto materiaw z pobliskich budowli rzymskich w Kolonii (najprawdopodobniej z St. Gereon lub te Praetoriumspalast). Kaplica wydaje si maa w porwnaniu z innymi czciami katedry dobudowanymi pniej. Kiedy jednak powstawaa, bya najwikszym kocioem na pnoc od Alp. Kaplica zbudowana jest na planie omiokta, ktry w staroytnoci uznawany by za form doskona pomidzy koem a kwadratem. Koo, bez pocztku i bez koca, symbolizowao nieskoczono nieba. Kwadrat, natomiast, symbolizowa ograniczon form Ziemi, a jego cztery kty wyznaczay kierunki niebieskie. Idealne wymiary kaplicy odzwierciedlaj biblijne rozmiary niebiaskiego Jeruzalem: dugo, szeroko i wysoko s sobie rwne. Katedra bya sukcesywnie rozbudowywana, tak by sprosta ogromnemu napywowi pielgrzymw przybywajcych do Akwizgranu, by odda cze tzw. Wielkim Relikwiom Akwizgraskim oraz Karolowi Wielkiemu, kanonizowanemu przez antypapiea w roku 1165. W latach 1355-1414 wzniesiono gotyckie prezbiterium, wzorowane na Sainte-Chapelle w Paryu.

AKWIZGRAN CD. Widok na gotyckie prezbiterium Gwne wejcie do kaplicy zdominowane jest przez jedn z pierwszych form westwerku, jednej z najcenniejszych zdobyczy architektonicznych z czasw karolingw. Oktogon kaplicy wyznaczaj masywne kolumny, otoczone szesnastobocznym ambitem zwieczonym sklepieniem krzyowym. Wysze partie kaplicy okala dwukondygnacyjna empora oddzielona od wntrza kocioa przez balustrad z brzu. Nad ni wznosi si omioktny tambour z otworami okiennymi, podtrzymujcy kopu kaplicy. Oryginalne kolumny marmurowe zostay sprowadzone na yczenie Karola Wielkiego z Woch, z Rzymu i Rawenny. Nieliczne zachoway sie na swoim miejscu. Wikszo zostaa zagrabiona podczas francuskiej okupacji Nadrenii i wysana do Parya. Cz z nich powrcia do Akwizgranu w 1815 roku i zostaa ponownie umieszczona we wntrzu katedry w 1840 roku. Przy tej okazji postawiono te wiele nowych kolumn, uywajc midzy innymi, granitu assuaskiego. Na emporze znajduje si marmurowy tron cesarski z drewnianym siedzeniem, do ktrego prowadzi sze kamiennych stopni, uoonych na wzr schodw wityni Salomona w Jeruzalem. Przez lata uwaano, e tron ten nalea do Karola Wielkiego. Jednak ostatnie badania dowodz, e powsta on w czasach pniejszych, najprawdopodobniej z okazji koronacji Ottona I. Koronacja ta zapocztkowaa zwyczaj koronowania cesarzy niemieckich w Akwizgranie, ktry przetrwa do XVI wieku. Wntrze kaplicy zdobi wspaniay wiecznik kolisty z XII wieku (tzw. wiecznik Barbarossy), podarowany przez cesarza Fryderyka I Barbaross i jego on Beatrix. Jego 48 wiec zapalanych jest wycznie z okazji wielkich wit kocielnych. Od wschodu kaplica ssiaduje z wskim prezbiterium (25m dugoci, 13m szerokoci i 32m wysokoci) ozdobionym przepiknymi witraami o powierzchni 1000m2. W przedniej czci prezbiterium stoi relikwiarz zawierajcy domniemane szaty i przepask biodrow Chrystusa, szaty Najwitszej Marii Panny a take odzienie Jana Chrzciciela (Wielkie Relikwie Akwizgraskie). Szcztki Karola Wielkiego spoczywaj w scrinium zbudowanym w 1215 roku przez zotnikw akwizgraskich na zlecenie cesarza Fryderyka II, ktre znajduje si na tylnej cianie prezbiterium. Historia najnowsza [edytuj] Pod koniec drugiej wojny wiatowej, katedra, tak jak wikszo centrum miasta w Akwizgranie, bya celem bombardowa lotnictwa brytyjskiego. W czasie nalotw najbardziej ucierpiao gotyckie prezbiterium oraz witrae, ktre po wojnie zostay zrekonstruowane przez Antona Wendlinga. Abstrakcyjne wzory witray bocznych nawizuj do zstpienia wiata z nieba, symbolicznej siedziby Boga, na ziemi. W 1978 roku katedra w Akwizgranie zostaa wpisana na list dziedzictwa kulturowego UNESCO jako pierwszy obiekt na terenie Niemiec, a zarazem jeden z trzech pierwszych w Europie.

BRAMA CESARSKA W LORSCHLorsch, IX w.

BOOK OF KELLSBook of Kells znajduje si w Dublinie w Bibliotece Trinity College ozobny manuskrypt zrobiony przez celtyckich mnichw z okoo 800 roku pochodzcy prawdopodobnie z klasztoru na wyspie Iona zaoonego przez w. Kolumbana.

EWANGELIARZ GODESKALKAEwangeliarz Godeskalka (781783) anonimowy znajduje si Pary, Bibliothque Nationale

Chrystus w majestacie, Ewangeliarz Godeschalka, wykonany dla Karola Wielkiego, Szkoa paacowa, Akwizgran, 781-783

EWANGELIARZ KORONACYJNY KAROLA WIELKIEGO

Rozkwito malarstwo ksikowe (Ewangeliarz koronacyjny Karola Wielkiego, ok. 810 Wiede

PSATERZ Z UTRECHTU

Psaterz utrechcki, rkopis przechowywany w Bibliotece Uniwersyteckiej w Utrechcie; jedno z najwybitniejszych dzie iluminatorstwa epoki karoliskiej; wykonany ok. 820830 w szkole miniatorskiej w Reims.

WUOLWINIUSZ, ZOTY OTARZ BAZYLIKI W.AMBROEGO W MEDIOLANIEWntrze Kocioa SSan Ambrogio, zoty otarz i freski184 viewsWntrze typowe dla Lombardzkiej architektury romaskiej nawa przykryta sklepieniem krzyowo ebrowym wspartym na masywnych fialarach, oatarz zoty wykonany przez Vuolvinaia w IX wna pomieszczenie relikwi w, Ambroego, nad nim Cyborium baldachim z X w, podtrzymywany przez rzymskie profirowe kolumny i dekorowany stiukami, mozaika w Apsydzie z IV - VIII

SZTUKA ROMASKA

SZTUKA ROMASKA WE WOSZECH Architektura romaska we Woszech, pocztki redniowiecza we Woszech przypadaj na okres wewntrznych walk, anarchii i niepokojw. Dopiero po objciu wadzy kocielnej przez papiea Grzegorza VII daje si zaobserwowa pewne uspokojenie w stosunkach spoecznych pomidzy skconymi miastami i rodami Italii. W architekturze woskiej tego okresu panuje zastj. Powielane s wzory architektury wczesnego chrzecijastwa. Najwiksz uwag przywizuje si do wystroju wewntrznego i wygldu elewacji, ktra czsto naladuje osignicia minionych epok. Nowe kocioy budowane s jako bazyliki z dachem opartym na wibach dachowych, ktre niekiedy przesaniaj puapy. Sklepienia na szersz skal zaczto ponownie stosowa dopiero w XII wieku. Do podziau wntrza na nawy stosowane s zazwyczaj kolumny, wieloboczne filary spotykane s niezmiernie rzadko. Podobnie nieczsto spotyka si wyduone nawy poprzeczne i jeszcze rzadziej obejcia (wyjtkiem s kocioy w. Zofii w Padwie i w. Stefana w Weronie). Kocioy maj zazwyczaj absydy w osi gwnej oraz, zwaszcza na pnocy, dodatkowo dwie mniejsze absydy na przedueniu naw bocznych. Do pierwszych dzie z okresu romaskiego naley przebudowa opactwa na Monte Cassino przeprowadzona w latach 1066 1071. Na miejscu istniejcego wczeniej kocioa zbudowano od podstaw nowy klasztor wzorowany na zbudowanej w Rzymie bazylice w. Piotra. Romaskie zaoenia, mimo licznych ingerencji poczynionych zwaszcza w okresie baroku, zostay zachowane a do 1944 r. Katedra i Krzywa wiea i Pizie,Krzywa wiea i katedra w Pizie,Baptysterium elewacja ,Koci San Michele w Pawii ,Koci San Zeno w Weronie - wntrze

Castel del Monte Oywienie mona zaobserwowa jedynie na pnocy, w rejonie Lombardii. Spotykane na tym terenie motywy dekoracyjne nawizuj do architektury niemieckiej (pnoc kraju popieraa wadz cesarsk). Fasady rozwizywane s jako wielopoziomowe, arkadowe galerie. Wejcia poprzedzaj portale z dekoracj figuraln widoczn take na fasadach. Kolumny portali czsto s opierane na rzebionych lwach lub innych przykucnitych zwierztach. Dla rejonu Toskanii charakterystyczne s okadziny elewacji z wielobarwnych kamieni (ten sposb zdobienia stosowany by we Florencji jeszcze na pocztku renesansu). Na poudniu Italii istotny wpyw wywiera architektura Bizancjum. W tym rejonie budowane s kocioy na planie podunym, krzya aciskiego lub centralno-krzyowym z kopu wspart na trompach lub aglach. Wpywy bizantyjskie widoczne s take w wystroju wntrza. Powstay w tym okresie: koci San Sabino (ok. 1100) w Canosa, piciokopukowy koci San Corato w Molfetta i trjkopukowy San Francesco w Trani. Z tego okresu pochodzi take zbudowana w stylu bizantyjskim bazylika w. Marka w Wenecji.

KOCI BENEDYKTYNW W CLUNY Plan opactwa wedug Dictionnaire raisonn de l'architecture franaise du XIe au XVIe sicle Viollet-le-Duca, 1856 Pierwszy klasztor, nazywany Cluny I, zosta konsekrowany w 927 r. Szybko okaza si zbyt may. Ju ok. 955 pniejszy Mayeul rozpocz budow nowego kocioa, ktry powicono w 981, chocia prace zwizane z budow nowego klasztoru trway do ok. 1045. Na pocztku XI wieku koci przykryto sklepieniem kolebkowym a od zachodu zbudowano znacznych rozmiarw narteks. Wschodnia cz kocioa posiadaa wyduone prezbiterium zakoczone absyd. Po jego obu stronach umieszczono krtsze od niego prostoktne pomieszczenia poczone z prezbiterium potrjnymi arkadami. Od strony wschodniej zamykay je niewielkie kaplice zakoczone pkolistymi absydami. Pomieszczenia utworzyy obejcie pozwalajce na odbywanie procesji. Do ich duszych bokw, od strony zewntrznej, przylegay kolejne kaplice dostpne z obejcia i transeptu. Schodkowy ukad pomieszcze koczyy niewielkie absydy otwarte do boku transeptu. Rozwizanie to byo czsto powielane w kocioach romaskich a wschodnia cz kocioa sta si jego najwaniejszym elementem. W kocowym etapie budowy Cluny II wirydarz zosta otoczony krugankami. Szybko powikszajca si spoeczno Cluny wymagaa coraz wikszych budynkw. Trzeci z kolei i ostatni koci w Cluny, budowany w latach 1088-1135 z inicjatywy opata Hugona, by najwikszym kocioem w Europie przed budow bazyliki w. Piotra w Rzymie. Kampania budowlana bya finansowana przez Ferdynanda I Wielkiego, krla Kastylii i Leon, midzy 1053 i 1065 i przez Alfonsa VI. O rozmachu podjtych prac wiadczy tempo ich przeprowadzenia. W 1095 papie Urban II konsekrowa pi otarzy w obejciu nowego prezbiterium, w 1100 ukoczono dwie nawy poprzeczne, sklepienia powstay przed 1121 a w 1130 papie Innocenty II powici koci i klasztor. W plan zbudowanego na pnoc od wczeniejszego kocioa wczono fragmenty Cluny II. Zobacz galeri na Wikimedia Commons: Opactwo w Cluny Koci w Cluny by wielk, 5-nawow bazylik z dwoma transeptami i prezbiterium z ambitem i kaplicami promienistymi. Nad ramionami transeptu zachodniego, a take nad jego skrzyowaniem z naw gwn wznosiy si wiee. Od zachodu znajdowa si 5-przsowy narteks poprzedzony wieami. Niektre elementy architektury kocioa zapowiaday ju styl gotycki (nawa gwna sklepiona ostroukow kolebk, ostroukowe byy rwnie arkady midzynawowe; okoo 1130 roku po zawaleniu si sklepie dodano uki przyporowe przy nawie gwnej). O wielkoci budowli daje pojcie zachowane jedno rami transeptu z wie. Cakowita dugo kocioa sigaa ok. 190,0 m a szeroko korpusu 40,0 m. Wntrze byo bogato dekorowane - zachowao si kilka kapiteli z dekoracj figuraln (m.in. personifikacje tonw muzycznych chorau gregoriaskiego), bdcych arcydzieami rzeby romaskiej. Gwnym architektem Cluny III by zakonnik Gunzo a jego pomocnikiem Hzelon (Gunzo by muzykiem a Hzelon nazywany by matematykiem). Koci ten wywar ogromny wpyw na architektur romask, szczeglnie w Burgundii (Paray-le-Monial, Autun) i w Niemczech

KOCI BENEDYKTYNW W CLUNY CD. Fundacja klasztoru [edytuj] Opactwo zostao zaoone 11 wrzenia 910 r. przez ksicia Akwitanii Wilhelma Pobonego. Wilhelm nada klasztorowi w Cluny przywilej uwalniajcy benedyktynw od wszystkich przyszych zobowiza wobec wadcy i jego rodziny innych ni modlitwa. Wprawdzie Wilhelm mianowa pierwszego opata, ale rwnoczenie nada opactwu przywilej nominacji kolejnych opatw. Oba te przywileje uwalniay klasztor od wszelkich powiza z wadz wieck. Opactwo zostao podporzdkowane bezporednio papieowi. W X w. taka wolno od wpyww wieckich bya ewenementem, jako e by to szczytowy okres dominacji Cesarstwa nad Papiestwem. Norm bya symonia i zwierzchno wadzy wieckiej nad majtkami kocielnymi. Za postpujc feudalizacj Kocioa nastpowa rozkad moralny - duchowni zajmowali si przede wszystkim zarzdzaniem swoimi dobrami zamiast duszpasterstwem. Czste byy nawet odstpstwa od reguy celibatu (nikolaizm), bowiem duchowni woleli przekazywa swoje dobra w rce dzieci, ni je porzuca. W tej sytuacji wprowadzona w klasztorze w Cluny surowa regua narzucajca "wieczn modlitw" (ac. laus perennis) trafia w potrzeb odnowy religijnej i staa si bardzo popularna. Jednak z uwagi na to, e praktyki liturgiczne (np. 215 psalmw na dzie w miejsce 37 psalmw nakazanych przez w. Benedykta) pochaniay mnichom wikszo czasu, tradycyjny benedyktyski model klasztoru jako rolniczo samowystarczalnej jednostki, ktrej kady mieszkaniec oprcz modlitwy musia wykonywa prac fizyczn musia ulec zmianie. Obowizek pracy fizycznej przypad wic w udziale nowicjuszom.

KOCI W VEZELAYKoci opactwa w Vezelay, XI w., chr gotycki

KOCI PIELGRZYMKOWY SAINT SERMIN W TULUZIE Szkoa langwedocka [edytuj] koci Saint-Sernin w Tuluzie, najwikszy z zachowanych kociow pielgrzymkowych. Zbudowany z cegy, kamie uyto do wzniesienia przypr, obramowa okien i gzymsw. Jest to picionawowa bazylika z trjnawowym transeptem. Obejcie poprowadzono wzdu naw bocznych i transeptu oraz za prezbiterium, ktre otacza wieniec kaplic. Korpus kocioa podzielony jest na jedenacie przse. Nad skrzyowaniem transeptu i nawy gwnej zbudowano wie ukoczon w okresie gotyku. Budow kocioa rozpoczto ok. 1080 r., konsekracja caego kocioa miaa miejsce 19 lipca 1119 (24 maja 1096 konsekrowano otarz gwny) Sainte-Foy w Conques budowany od ok. 1050, najmniejszy z zachowanych kociow pielgrzymkowych. Korpus trjnawowego wntrza podzielony jest na cztery przsa. Nad nawami bocznymi korpusu i transeptu umieszczono empory . Prezbiterium otacza ambit z wiecem kaplic. Wiea umieszczona nad skrzyowaniem nawy gwnej i transeptu pochodzi z XII wieku, dwie wiee flankujce fasad dodano dopiero w XIX wieku. (Pocztkowo fasad wieczy trjktny szczyt).

KOCI NOTRE DAME LA GRANDE W POITIERES Szkoa Poitou [edytuj] W rejonie Poitou budowano kocioy o fasadach flankowanych wieami przykrytymi stokowatymi hemami. katedra w Angoulme z fasad z lat 1115 1135 koci Notre-Dame-la-Grande w Poitiers zbudowany w XII wieku z fasad z lat 1130 1145. Halowy koci z fasad sugerujc bazylikowe wntrze, ozdobion bogat dekoracj rzebiarsk. Nad ukami trzech portali wejciowych umieszczono figuraln paskorzeb zakoczon arkadkowym fryzem. Nad rodkowym portalem znajduje si due okno, a po jego bokach dwupitrowo rozmieszczone arkady podparte maymi kolumienkami z rzebami w niszach pod jej ukami. Szczyt fasady zdobi mandorla. Wiee flankujce fasad nie peni roli przypr. Zbudowane w formie wizek kolumn podtrzymujcych latarni otwart na zewntrz arkadami (na cmentarzach zachodniej Francji byy rozpowszechnione tzw. latarnie zmarych, do ktrych nawizuje ksztat wie). Wiecz je stokowate hemy przykryte kamienn usk. Podobny ksztat ma wiea nad skrzyowaniem nawy gwnej z transeptem. koci Saint-Front w Prigueux zbudowany w latach 1120 1150 przypomina swoim rozwizaniem bazylik w. Marka w Wenecji. Jego rzut oparty zosta na planie krzya greckiego, a nawy przykrywa pi kopu opartych na pendentywach. W XIX wieku dobudowano neoromask absyd. Z kocioa romaskiego zachowaa si wiea i nawa bez przekrycia.

CARSCASSONE Historia [edytuj] Pierwsze lady osadnictwa w rejonie Carcassonne s datowane na 3500 lat p.n.e. Okoo 800 p.n.e. wzgrze Carsac byo ju wanym orodkiem handlu. Carcassonne stao si wanym punktem strategicznym, gdy Rzymianie ufortyfikowali wierzchoek wzgrza okoo 100 p.n.e., a pniej obrali je za stolic kolonii Julia Carsaco (potem Carcasum). Gwna cz pnocnych waw obronnych pochodzi z tamtych czasw. W VI wieku Carcassonne zostao przejte przez Wizygotw, ktrzy nastpnie rozbudowali fortyfikacje (stojce tu po dzisiejsze czasy). Wizygotom udao si odeprze ataki Frankw, jednak w 724 Carcassonne ulego Saracenom. W 759, na rzecz Frankw, odbi je Pepin Krtki. Dziki maestwu, w 1067 Carcassonne stao si wasnoci Raimonda Rogera Trencavela, wicehrabi Albi i Nmes. W kolejnych stuleciach rodzina Trencavel koligacia si z dynastiami Barcelony i Tuluzy. Zbudowaa Chteau Comtal (zamek) i bazylik Saint-Nazaire.

ZESP KATEDRALNY W PIZIEPiza, Pisa - niewielkie miasteczko w rodkowych Woszech, lece w Toskanii nad rzek Arno, moe poszczyci si wieloma zabytkami, synie jednak z ......bdu wczesnych projektantw - dzwonnicy. Dzwonnica (kampanila) pniej nazwana "krzyw wie" to cz jednego z najbardziej osobliwych zabytkw architektury romaskiej na wiecie zespou katedralnego.Budow jej zaczto w 1173 r. Po wzniesieniu czterech kondygnacji lekkie usunicie gruntu spowodowao przechy wiey, powodem tego usytuowanie fundamentw na podmokym, gliniastym gruncie. Prace nad dalsz budow przerwano, podjto je dopiero w XIII wieku. Wzmocniono wtedy fundamenty, a dobudowywane pitra odchylono lekko w kierunku przeciwnym do odchylenia dolnych .W ten sposb do 1271 r. podwyszono wie do siedmiu kondygnacji. sma kondygnacja, suca do zawieszenia dzwonu dobudowana zostaa w XIV wieku . Wiea o wysokoci ok.55 metrw obecnie odchylona od pionu o 5 metrw, kadego roku zwiksza swe odchylenie o 1 milimetr. Wbrew obliczeniom architektw wiea do tej pory nie zawalia si , dalej kpic z praw fizyki, cieszy oczy turystw. Obecnie przeprowadzane s odpowiednie prace zabezpieczajce, ktre jednak nie daj gwarancji, e za kilkanacie lat wiea nie runie.

KOCI SAN MINIATO AL. MONTE WE FLORENCJIkoci San Miniato al. Monte zosta zbudowany w czasie XI XII wieku, na miejscu wczeniejszej budowli jako trjnawowa bazylika. Wntrze podzielone kolumnami o wzorowanych na porzdku korynckim kapitelach, przykrywa otwarta wiba dachowa. Trzy przsa budowli oddzielaj od siebie poprzeczne uki oparte na filarach wzmocnionym pkolumnami. Trzecie przso ma podwyszon posadzk, pod ktr zostaa umieszczona krypta z sklepieniem krzyowym. ciany wewntrzne i elewacje pokrywaj inkrustracje z barwnych pyt kamienia uoone w geometryczne wzory. Podobnie rozwizano dekoracj posadzki. Fasad zdobi take bogata, bizantyjska mozaika.

BAPTYSTERIUM W PARMIE baptysterium w Parmie (XII XIII wiek) - zbudowane na planie omioboku, wewntrzny podzia zosta zagszczony do szesnastoboku. W gruboci muru umieszczono niewielkie, pokrge nisze. Co trzecie pole, zamiast niszy, przypadaj wejcia poprzedzone portalem. W osi wejcia gwnego, nisza ma plan prostokta. Wntrze obiega dwupoziomowa galeria. Budowl wieczy szesnastoboczna, ebrowana kopua z XIII wieku. Elewacj zdobi na parterze pytkie arkady, powyej ktrych umieszczono czteropitrow kolumnow galeri oddzielon poziomymi pasami architraww. W naroach budowli umieszczono przypory.

KOI SAN ZENO MAGGIORE W WERONIE Koci San Zeno Maggiore w Weronie z zachowanym portalem w elewacji zachodniej z ok. 1138 r. Oprcz typowych dla Lombardii ukadw lizen, arkad i lww podpierajcych jego kolumny, portal zdobi umieszczone po jego bokach dekoracje figuralne w obramowaniach pokrytych wici rolinn. W kwaterach umieszczono rzeby ilustrujce Ksig Rodzaju (po prawej stronie) i sceny Nowego Testamentu (po lewej stronie). Po prawej stronie dwie najnisze kwatery wypeniaj sceny opowiadajce o porwaniu krla Teodoryka do pieka. Brzowe drzwi zmontowane z rzebionych pyt pochodz z XII wieku.

BAZYLIKA SAN AMBROGIO W MEDIOLANIE Bazylika Sant Ambrogio powstaa w latach 379-386 z inicjatywy biskupa Ambroego, na terenie wczesnochrzecijaskiego cmentarza. Nastpnie w VII wieku obiekt rozbudowywali benedyktyni, a w IX powstao atrium (rodzaj dziedzica). Przez kolejne stulecia koci by kilkakrotnie przebudowywany. Wspczenie witynia reprezentuje typowy przykad lombardzkiej romaskiej architektury sakralnej. Do bazyliki prowadzi, otoczony kolumnad, czworoktny dziedziniec (atrium) z kolumnami, ktrych kapitele ozdobione s scenami z Biblii i fantastycznymi zwierztami, symbolizujcymi walk dobra ze zem. W atrium eksponowane s znaleziska i kamienie nagrobne z cmentarza wczesnochrzecijaskiego, ktre znajdoway si w miejscu obecnego kocioa. We wntrzu wityni przechowywane s relikwie w. Ambroego, patrona miasta. Warto zwrci uwag na kolumn z wem z brzu, znajdujc si na pocztku nawy gwnej. Zwinity w ptl gad symbolizuje lask Aarona. Na uwag zasuguje take romaska ambona, ozdobiona wizerunkami zwierzt i ludzi. Pod ambon mieci si sarkofag Stylichona z IV wieku, na ktrym widniej paskorzeby przedstawiajce postacie witych. W centralnym punkcie kocioa znajduje si cyborium, czyli niewielki baldachim z X wieku, ktry podtrzymywany jest przez cztery rzymskie kolumny i dekorowany stiukami. Cyborium osania Zoty Otarz wykonany w IX wieku przez Vuolvinia. Dzieo ozdabiaj paskorzeby przedstawiajce sceny z ycia Chrystusa i w. Ambroego. Urna pod otarzem zawiera relikwie witych: Ambroego, Protazego i Gerwazego. Przy kocu poudniowej nawy watro zwiedzi kaplice grobow Capella di San Vittorio in Ciel dOro z IV wieku. Nazwa kaplicy pochodzi od piknych zotych mozaik na sklepieniu. Na kocu nawy pnocnej znajduje si wyjcie na, niedokoczony przez Bramantego, Cortile della Canonica (Kruganek Kanonikw). Warto zwrci uwag na kolumny rodkowej arkady, ktre przypominaj pnie drzew. Z krugankw prowadzi wejcie do maego muzeum, w ktrym

eksponowane s dziea zwizane ze wityni.

ARCHITEKTURA ROMASKA W NIEMCZECH W architekturze romaskiej w Niemczech widoczna jest kontynuacja wczeniejszych wzorw architektury karoliskiej. Czciej ni w innych pastwach Europy Zachodniej budowane s kocioy o ukadzie centralnym (np. kaplica w Schwarzrheindorf koo Bonn z 1151 r.), ale i tutaj przewaaj budowle bazylikowe, najczciej kryte drewnianymi, paskimi stropami, zazwyczaj bogato zdobione polichromi. Wntrze dzielone jest na nawy przy pomocy kolumn o monolitycznych, kamiennych trzonach ustawionych pomidzy z masywnymi filarami. Po raz pierwszy to rozwizanie zastosowano w Saksonii, w budowanym od 961 r. kociele Sankt Cyriakus w Gernrode (kolumny ustawiono na przemian z filarami). Rytm ten powtarzano w zrnicowany sposb (najczciej mona spotka ustawienie: filar dwie kolumny - filar) w budowanych pniej wityniach. Czstym rozwizaniem jest zastosowanie dwch absyd na zakoczeniu nawy gwnej oraz dwch transeptw. Czasami w gruboci murw dobudowywano mniejsze apsydiole, lub stawiano dodatkowe absydy na zakoczeniach ramion transeptu albo przy prezbiterium. Charakterystyczn cech niemieckich kociow s wysokie wiee stawiane nad skrzyowaniem naw, chrem zachodnim i parami na kracach budowli. Przy zastosowaniu dwch absyd i podwjnego transeptu wejcie do kocioa umieszczano w elewacji bocznej. Fasady zdobi arkadowe fryzy i galerie, oprcz nich pojawiaj si take posgi przedstawiajce witych i apostow.

KOCI W. MICHAA W HILDESCHEIM bazylika Sankt Michael (w. Michaa), zbudowana jako koci klasztoru benedyktyskiego w latach 1010 1033 jako trjnawowa bazylika z dwoma chrami i dwoma transeptami. Do budowli na zakoczeniu transeptw przylegaj omioktne wieyczki schodowe. Nad skrzyowaniem nawy gwnej z transeptami umieszczono masywne wiee zbudowane na planie kwadratu. Wntrze na nawy dzieli rzd filarw i kolumn w rytmie: filar dwie kolumny filar. Ich kostkowe gowice w latach 1162 1186 ozdobiono paskorzeb. Na zakoczeniach naw od strony wschodniej umieszczono pkoliste absydy. Paskie stropy zostay ok. 1240 r. pokryte polichromi.

KATEDRA W SPIRZE =A=katedra w Spirze (Speyer), budowana od ok. 1030 do 1061 trjnawowa bazylika o nawach przykrytych sklepieniami krzyowymi (pocztkowo koci przykryty by paskim stropem, sklepienia pochodz z ok. 1090 r.) i przecitych transeptem. Koci koronacyjny krlw niemieckich. Pod wschodni czci kocioa znajduje si krlewska krypta. Prezbiterium zakoczone absyd. Nad skrzyowaniem nawy gwnej z transeptem umieszczono omioktn wie przykryt kopu. Cztery wiee schodowe umieszczono po stronie wschodniej i zachodniej. Koci spon w XVII wieku. Po poarze odbudowany w XIX wieku w stylu romaskim. Podczas odbudowy dodano masywny przedsionek od strony zachodniej.

KATEDRA W TREWIRZE =B=Trewir ma nie tylko rzymsk przeszo. Miasto jest od stuleci tradycyjnie katolickie i nie brak w nim pere architektury sakralnej. Trewirska katedra, ktrej podwaliny da paac cesarza Konstantyna jest przykadem przemieszanych stylw: romaskiego i gotyckiego. Warto odwiedzi klasztor Benedyktynw, ktry jako jedyny pozosta z 40 klasztorw, jakie istniay w redniowieczu w Trewirze.

KATEDRA W WORMACJI =C=katedra w Wormacji z XII wieku, dwuchrowa, trjnawowa, z transeptem z szecioma wieami (dwie omioktne nad skrzyowaniem naw i chrem zachodnim oraz cztery okrge rozmieszczone parami po stronie wschodniej i zachodniej kocioa). Nawy i transept przekryto sklepieniami krzyowymi. Chr zachodni koczy wieloboczna absyda. Od strony wschodniej pytka absyda jest czciowo ukryta w bryle budynku. Do prezbiterium przylegaj dwa pomieszczenia ( zakrystie Wormancka katedra spenia w 100% idee Zamku Boego. Posiada, co wida na planie cztery wiee, po dwie po obu stronach kadego chru (czyli prezbiterium, ..

KATEDRA W MOGUNCJI =D=katedra w Moguncji zbudowana na przeomie X XI wieku (katedra konsekrowana w 1009 r., spona w dniu konsekracji; odbudowana w 1036, spona ponownie. Odbudowana zostaa w latach ok. 1100 1137). Trjnawowa bazylika z dwoma transeptami i dwoma chrami zakoczonymi absydami. Omioktne wiee umieszczono nad skrzyowaniami nawy gwnej z transeptami, mniejsze wieloboczne wiee umieszczono parami na kracach budowli.

PORTAL KATEDRY W AUTUN

Katedra w Autun; tympanon Sdu Ostatecznego - anio i diabe walcz o dusz zmarego Scen, na ktrej rozgrywa si dramatyczny spektakl, jest bowiem ziemia, gdzie na gos trb anielskich otwieraj si groby, a zmarli ponownie przyoblekaj si w ciaa. Sprawiedliwo wymierzana jest kademu indywidualnie. Wydanie wyroku poprzedzone jest waeniem duszy: w zalenoci od tego, czy przewa dobre czy te ze uczynki, podsdny trafi pomidzy zbawionych albo potpionych. Jest to motyw rwnie przejty ze Starego Testamentu. Lamentujcy Hiob, dotknity cierpieniem, chcia podda si osdowi Boemu: niech zway mnie bardzo dokadnie, a pozna, e jestem niewinny (Hi 31,6). TAKE TYMPANON -RZEBA MISTRZ GISLEBERTUS

MISTRZ GILBERTUS EWA Z AUTUN

Gislebertus (XII wiek) - rzebiarz romaski.

PORTAL - OGLNIEPortal - jest to dekoracyjnie rozbudowane obramienie otworu wejciowego, opracowane architektonicznie i rzebiarsko. W okresie sztuki romaskiej i gotyku rzeb umieszczano na fasadach kociow, na portalach czyli ozdobnych obramieniach drzwi wejciowych, zwaszcza pod ich pkolistymi ukami zwanymi tympanonami. Po bokach otwr ujmuj glify o rnie uksztatowanych profilach, filary, kolumny lub pilastry, dwigajce nadproe lub uk. Portale bardziej rozbudowane maj zwieczenie w formie odcinkw belkowania, szczytw itp. Zalenie od charakteru podpr i ksztatu zwieczenia wyrnia si portal kolumnowy, arkadowy, ostroukowy itp. W redniowiecznej architekturze sakralnej wyksztaci si odrbny typ portali monumentalnych, bogato dekorowanych rzeb figuraln i dekoracyjna, o szerokich rozglifieniach zwykle z kolumienkami, zamknitych gr rzdami archiwolt w uskokach ujmujcych pole wypenione rzebionym tympanonem (p. perspektywiczny), portale takie czyy 2 lub 3 otwory wejciowe(tzw. p. bliniacze, potrjne).Szczeglnie bogat form miay monumentalne portale redniowieczne, z rzdami kolumienek w szerokich, uskokowo uformowanych ocieach, zamknite gr archiwolt rwnie uskokowo profilowan i ujmujc pole wypenione rzebionym tympanonem, zdobione rzeb figuraln i ornamentaln; ze wzgldu na znaczne rozmiary portale redniowieczne miay niekiedy otwr wejciowy dzielony rodkowym filarem.

ROMANIZM RZEBA ROMANIZM Rzebiarze romascy mieli wasn koncepcj postaci ludzkiej i wasny stosunek do architektury. Rzeb romask wykonywano najczciej w kamieniu, bya ona nierozerwalnie zwizana z architektur; tak cile zespolona z murem jakby do "przyklejona". Do najwybitniejszych rzeb nale rzeby z XII wieku w portalach burgundzkich kociow w Beaulieu i Autun. Nad wejciem do kocioa, w tympanonie krlowali zazwyczaj Madonna lub Chrystus, w niszach i zagbieniach muru umieszczano postacie witych, a gowice kolumn oplecione byy wymylnymi ornamentami z rolin, sylwetek ludzi, zwierzt i ptakw, czasami pojawiaa si tam posta diaba symbolizujcego zo. Ikonografia portali romaskich obraca si najczciej wok tematu chrzecijaskiego nieba i Sdu Ostatecznego. W tympanonach portali tronuje Chrystus w mandorli, czyli wietlistej tczy, a po jego bokach widzimy czterech ewangelistw, dalej za prorokw i witych. Wolne miejsca i podziay wypeniaj najrniejsze sceny: dusze grzesznikw, odwaanie grzechw, anioy, zwierzta, diaby i potwory apokaliptyczne. Nie brak scen traktowanych ze swoistym humorem, np. diaba starajcego si przeway szal, na ktrej siedzi grzesznik. Posta ludzka, wyobraajca w romaskiej rzebie Boga i witych, suya jedynie ilustrowaniu prawd podanych przez Koci do wierzenia. Posta wic ukazywano odzian w dugie szaty , nie usiujc w rysach twarzy zaznacza jakichkolwiek cech charakterystycznych, odrniajcych kadego czowieka od innych ludzi. Ze wszystkich romaskich tympanonw najszlachetniejszy jest tympanon z Vezelay w Bugarii. Jego treci jest misja apostow, z ktrych kady trzyma w rku ewangeli. Wok przedstawione s rne rasy i narody(prawdziwa to encyklopedia wczesnej wiedzy o wiecie), a na uku portalu wyobraono kalendarz w formie znakw zodiaku i przedstawie pracy (dla podkrelenia, e nauka wiary odbywa si zawsze i wszdzie). Caa ta ikonografia pozostawaa w zwizku z nauk Kocioa o niebie i piekle, o krlestwie Chrystusa, o prawdach wiary, a suy miaa do nauczania ludzi prostych, niepimiennych, co byo wwczas regu. Nazwano te dekoracje rzebiarskie "biblia pauperum "- bibli ubogich. By to ten sam cel dydaktyczny, ktry na wschodzie przyja cerkiew bizantyjska, czyli nauczanie przez pokazywanie scen historycznych i wizji religijnych. Tak wic dziea rzeby romaskiej suyy nie tylko dekoracji. Miay one do spenienia znacznie waniejsz rol: ich zadaniem byo po prostu nakonienie ludzi, przewanie nie umiejcych czyta ani pisa, do wiernoci nakazom Ewangelii i Kocioa, pokazanie im, jak bdzie nagrodzone po mierci ycie cnotliwe i pokora, a jak ukarane ycie grzeszne i pene pychy. Byo to wic jak gdyby Pismo wite w rzebionych obrazach, przeznaczone dla ludzi nieuczonych.Ukady ludzi byy bardzo rozmaite, lecz przewanie troch sztucznie dostosowane do miejsca, jakie kadej z nich przypado na cianie kocioa. I tak np. w ciasnych niszach stoj one "wyprostowane na baczno", lecz tam, gdzie miejsca byo wicej, np. pokrgych tympanonach portalu, bywaj one silnie, czasem nawet nienaturalnie wygite. Tylko Chrystus trwa na portalach sztywny, nieporuszony, surowy.

CDDostojestwo tympanonw to sakralna kompozycja; do znaczne puste miejsca w Autun, niegdy zocone, s pustymi miejscami po zotym tle. Wyduanie si postaci nie jest zwizane z kolumnami: jest od nich wczeniejsze, nie rozwija si razem z nimi, zanika, gdy pojawi si gotycka strzelisto. Wielkie tympanony nie s kanwami dla wyobrae w wieku XII, podobnie jak i dla nas. Oczywicie nie przedstawiaj boskiej transcendencji, ktrej przedstawi nie mona; jak architektura, one j tylko gosz. Mistrz sztuki romaskiej tworzy figury, ktre wyzwalaj si z pozornoci, przede wszystkim wasnej. W ten sposb wszystkie s symbolami, bo znacz co innego, ni wydaj si znaczy - jak ryba w katakumbach oznaczaa Chrystusa. Ale ta ryba bya tylko znakiem. Kade wybitne dzieo romaskie wyobraa wielki chrzecijaski symbol. Najtrwalszy z tych symboli, Chrystus wrd symboli czterech Ewangelistw, uosabia wszechwiat. Lew, orze i byk niegdy symbolizoway strony wiata i tajemne siy ziemi. Krzy, jaki znacz wycignite ramiona Chrystusa, nie jest cieniem drzewa. I nie chodzi ju tutaj o ryb z katakumb, lecz o skomplikowane figury, ktrych sam ukad kryje w sobie zagadkowa moc.Artysta czerpie przekonujce formy symboli z tego, co je czy z chrzecijastwem. Nie wynajduje ich, on je odsania. Romaska architektura, jak i rzeba, wczaa czowieka w bosk jedno, ku ktrej prowadzia go liturgia. Wiele miejsca zajmoway stwory fantastyczne, bajkowy wiat zwierzt, czsto pochodzenia wschodniego. Zwizana z architektur rzeba ornamentacyjna miaa miejsce uprzywilejowane, zdobia portale kociow i opactw, jak rwnie kapitele kolumn tych budowli. W portalach dekoracja wypenia przede wszystkim tympanony i archiwolty ukw. W archiwoltach i na kapitelach rzeba dostosowuje si - jak na to wskaza H. Focillon - do "prawa ramy", formy rzebione podporzdkowane s architekturze, a postacie ludzkie czy zwierzce rozcigaj si, tocz i znieksztacaj, byle pozosta w wyznaczonej ramie i jak najcilej do niej przylega. Podobnie w kociele Sainte-Marie-des-Dames w Saintes, gdzie - zamiast zgodnie z "Apokalips" przedstawi dwudziestu czterech starcw - umieszczono ich pidziesiciu trzech, bo tyle byo klicw do ozdobienia. Rzeby portali zalicza si do najlepszych romaskich realizacji dekoracyjnych. Naley do nich portal opactwa benedyktynw w Malmesbury, gdzie nad postaci Chrystusa wznosi si potrjna arkatura motyw spotykany na bordiurach manuskryptw z tego samego okresu. W Aulnay-deSaintonge w portalu transeptu kocioa paskorzeby wystpuj z ta stopniowo, coraz bardziej ku grze: pierwsz nad drzwiami archiwolt pokrywa do paska - uzyskana prost technik champleve, czyli wybierania ta - dekoracja o motywach baniowych zwierzt; nastpne za, coraz bardziej wystpujce, ozdobione s paskorzebami: druga i trzecia - postaciami ludzkimi, a czwarta - grujca nad caoci kompozycji rnymi potworkami. Romaski artysta czerpa natchnienie zewszd. Inspiracj bya nawet sztuka ludw barbarzyskich. Dwa zwierzta lew i orze cieszyy si szczeglnymi wzgldami. Wtpliwe jest jednak, czy presti ten zawdziczay znaczeniu, jakie miay w cywilizacjach staroytnych, wydaje si raczej, e zagubiono symbolizm czasw pogaskich, a uprzywilejowanie wynikao w znacznej mierze z walorw dekoracyjnych. Na archiwolcie z dawnego kocioa Saint-Come w Narbonne wyobraone s kolejno: sfinks, pelikan, bazyliszek, harpia, gryf, mija, centaur i lew. Wszystkie te zwierzta maj znaczenie bardziej lub mniej symboliczne, lecz w XIX w., a nawet w naszym, wyolbrzymiano zbytnio symbolizm tej

PORTAL W MOISSAC

PROROK ISAJASZ

PORTALE W SAINT GILLES DU GARD

SAINT GILLES CD.Saint-Gilles-du-Gard budowla z ok. 1060 r., trzyprzsowy koci z fasad ozdobion trzema portalami o kompozycji opartej na motywach uku triumfalnego. Zdobi j podpierajce architraw kolumny o gowicach ozdobionych limi akantu, kanelurowane pilastry, fryz figuralny pod tympanonami, rzeby w niszach pomidzy portalami . SZKOA PROWANSALSKA.

SAINT TROPHIME W ARLESThe Church of St. Trophime (Trophimus) is a Romanesque church built in the 12th century . Situated in Arles, France, it features a Gothic choir added in the 15th century. Saint Trophimus, formerly a cathedral, is a major work of Romanesque architecture, and the representation of the Last Judgment on its portal is considered one of the finest examples of Romanesque sculpture, as are the columns in the adjacent cloister.

DRZWI Z KATEDRY W HILDESCHEIMIEOdlewane drzwi do katedry z paralelnymi historiami ze Starego i Nowego Testamentu DZRZWI Z BRZU SZTUKA OTTOSKA PO X DO PO XI INSPIRACJA BYA SZTUKA KAROLISKA

DZRZWI KOCIA NMP NA KAPITOLU W KOLONIIPrace wykopaliskowe pod fundamentami katedry dowiody, e ju w 50 roku po Chrystusie wznosia si na tym samym miejscu witynia rzymska. Pniej by to koci biskupi , a po 935 roku zosta przeksztacony z trzynawowego kocioa w picionawowy. W roku 1248 arcybiskup Konrad von Hochstaden pooy kamie wgielny pod budow nowej, gotyckiej katedry wznoszonej wedug wzorw francuskich. Budow rozpoczto w 1248 roku. Chr ukoczono dopiero w 1320 roku, a powicono w 1322 roku. Do 1400 roku zbudowano dwa pitra wiey poudniowej, a od XIV do XVI wieku rodkowa i boczna nawa kocioa zostay wykonane do wysokoci 15 i 18 m. Nic nie ulego zmianie do XIX wieku. W latach 1842-1880 dokoczono budow. W niedugim czasie po ukoczeniu budowy katedr uznano za symbol Niemiec. Katedra zostaa po wicona w roku 1880 w obecnoci Wilhelma I. NAJWIKSZY BUDYNEK W EUROPIE 157M WYS. I 6480 POWIERZCHNI, ARCHITEKT GERHARDT, GOTYK , NEOGOTYK KATEDRA BAZYLIKA

KRUCYFIKS BISKUPA GERONA Z KATEDRY W KOLONII

Po stronie pnocnej, obok zakrystii, znajduje si pochodzcy z X wieku krucyfiks Gerona

RELIKWIARZ TRZECH KRLI MIKOAJA Z VERDUN Ten najcenniejszy klejnot katedry koloskiej jest najwikszym - a zdaniem wielu take najpikniejszym - dzieem pracy zotniczej redniowiecza w Europie. yczeniem organizatorw XX DM, odbywajcych si pod hasem "Przyszlimy odda Mu pokon", jest aby kady z uczestnikw mg nawiedzi relikwie. Dlatego zostaa przygotowana specjalna trasa, ktr pielgrzymi przechodzi bd przez katedr i obok stojcego za okratowaniem relikwiarza. Relikwiarz Trzech Krli ma szeroko 110 cm, wysoko 153 cm i dugo 220 cm. Symbolizuje Boga w Trjcy witej. Zbudowany jest w ksztacie przypominajcym trzynawow bazylik: obok siebie stoj dwa sarkofagi, na ktrych spoczywa trzeci. Pokryty ponad tysicem szlachetnych kamieni i pere oraz kolorowymi emaliami relikwiarz otaczaj 74 figury z pozacanego srebra. Ponad 300 kamei na relikwiarzu stanowi najwikszy ich zbir na wiecie. W dolnej czci relikwiarza znajduj si wielkie, zocone postaci prorokw oraz krlw Dawida i Salomona, w grnej - apostow. Figury zostay wykonane w latach 1180-1191 przez Nicolasa z Verdun i jego uczniw. Zocony fronton przedstawia maego Jezusa na rkach Matki Boskiej, przyjmujcego pokon Trzech Krli, ktrzy reprezentuj ca ludzko, nastpnie chrzest Jezusa w Jordanie, a w grnej czci - Chrystusa jako sdziego wiata u schyku dziejw. Gdy chodzi o Trzech Krli, nie ma zbyt wiele rdowych dokumentw, natomiast wicej jest legend i spekulacji. Nie ma ostatecznej pewnoci co do tego, czy rzeczywicie w sarkofagu zoone s ich relikwie. Tylko w Ewangelii wg w. Mateusza jest mowa o bezimiennych mdrcach ze Wschodu, ktrzy przybyli do Betlejem, by odda pokon Jezusowi i ofiarowa mu dary: zoto, kadzido i mirr. Dopiero w tradycji VI w. zaczto mwi o nich jako o "krlach", a zanim nazwano ich Kacprem, Melchiorem i Baltazarem, upyno kolejnych 300 lat. Tradycja Trzech Krli zwizana jest z Koloni od XII wieku. Jest pewnym, e w 1164 r. Rainald von Dassel kierujcy kancelari cesarza Fryderyka Barbarossy przywiz nad Ren jako zdobycz z podbitego Mediolanu szcztki, czczone tam jako relikwie Trzech Krli. O tym, jak wczeniej dostay si one do Italii, wiadomo z dziejw ycia biskupa Eustorgiusa: wedug tego dokumentu, doczesne szcztki Trzech Krli miaa znale w IV w. w Jerozolimie w. Helena, matka cesarza Konstantyna i w IX w. zostay przewiezione do kocioa w Mediolanie. Wedug innych rde Mediolaczycy do 1158 r. nic nie wiedzieli o posiadanym przez siebie skarbie. Dowiedzieli si o ich pochodzeniu dopiero wwczas, gdy z powodu oblenia miasta musieli zabra relikwie z pooonego u jego bram kocioa. Rainald von Dassel przynis Kolonii w XII wieku nie tylko relikwie, ale take wicy si z ich posiadaniem gwatowny rozwj miasta - polityczny, gospodarczy i kulturalny. W krtkim czasie Kolonia staa si jednym z najwikszych miejsc pielgrzymkowych chrzecijastwa. Bardziej od niej znane byy tylko Jerozolima, Rzym, Santiago de Compostela i Akwizgran, a posiadanie relikwii wizao si w tamtych czasach z wysokiej rangi pozycj w yciu politycznym. Ze wzgldu na cigle powtarzajcy si w redniowieczu konflikt o wadz wieck midzy cesarzem a papieem, wieccy wadcy tumaczyli to jako dany przez Boga dowd na "prawowito" ich wadzy, ktra nie potrzebowaa ju bogosawiestwa papieskiego. Tak wic cesarze niemieccy po koronacji w Akwizgranie zazwyczaj pielgrzymowali do Trzech Krlw w Kolonii. Tak cenne relikwie wymagay szczeglnego miejsca, w ktrym bd przechowywane. Prawdopodobnie w latach 1181-1225 Mikoaj z Verdun, jeden z najbardziej znanych artystw swoich czasw, stworzy wraz z uczniami t najcenniejsz prac kowalsk i jubilersk redniowiecza: pozacane srebrne figury, uki spoczywajce na podwjnych emaliowanych filarach, kolorowe wstgi z emalii, bogato zdobione listwy metalowe, zote napisy na kobaltowych wstgach, setki cennych kamieni szlachetnych, w tym ponad 300 gemm i kamei.

RELIKWIARZ CD. - W tamtych czasach mistrz mg wyku ca figur z jednego kawaka srebra - powiedzia w rozmowie z KNA Arnold Wolf, byy szef biura budowlanego katedry w Kolonii. Zwrci uwag, e jedynie figury w czci frontowej s wykonane ze zotej blachy. Wolf zaprzecza, jakoby sarkofag, w ktrym znajduj si relikwie Trzech Krli, ksztatem nawizywa do kocioa. Jego zdaniem, s to dwa stojce obok siebie relikwiarze, na ktrych spoczywa trzeci. W dolnej czci przechowywano w redniowieczu relikwie Trzech Krli, w grnym - mczennikw Nabora i Feliksa. W pniejszym czasie wszystkie relikwie umieszczono w neogotyckiej urnie we wntrzu relikwiarza. Ju w redniowieczu wyodrbniono relikwie gw Trzech Krli, ktre spoczywaj obecnie na podstawie za zdejmowan pyt w szczycie relikwiarza. Budowa relikwiarza odzwierciedla myl teologiczn doby redniowiecza. Ukazane s w niej dwa okresy: w dolnej czci sarkofagu czas przed mk i mierci Jezusa, czas "sub lege" - pod prawem, natomiast w grnej czci - czas po zmartwychwstaniu Jezusa, czas "sub gratia" - czas aski. Figury po bokach dolnej czci przedstawiaj prorokw, krlw i duchowiestwo ze Starego Testamentu, w grnej natomiast - apostow. W czci frontowej na dole znajduje si figura Matki Boskiej z dziecitkiem Jezus na rkach, a obok niej - Trzech Krli oraz cesarza Ottona IV, ktry uwieczni si w ten sposb jako mecenas tego dziea sztuki. To on ufundowa m.in. korony na gowy Trzech Krli, przyjte pniej jako herb miasta Kolonii. Z drugiej strony figury Matki Boskiej przedstawiony jest chrzest Jezusa w Jordanie. Powyej umieszczona jest figura Jezusa - Sdziego wiata z dwoma anioami po bokach. Tylna cz sarkofagu przedstawia trzy wizerunki Jezusa: przywizanego do kolumny, ukrzyowanego, a w grnej czci - midzy Feliksem i Naborem. Dawniej rwnie i dachy sarkofagu zdobiy reliefy: przedstawiay one m.in. sceny z ycia Jezusa i z ksigi Apokalipsy w. Jana. Mwi o tym napisy zachowane w tych miejscach. Pocztkowo relikwie Trzech Krli znajdoway si w starej katedrze z czasw Karola Wielkiego. W 1248 r. abp Konrad von Hochstaden pooy kamie wgielny pod budow nowej katedry, ktra w zasadzie staa si ogromnym kamiennym relikwiarzem dla sarkofagu Trzech Krli. W tym miejscu spoczywa on bezpiecznie przez cae stulecia. Gdy w 1794 r. stany w Kolonii wojska francuskie, kapitua katedralna w tajemnicy przeniosa cay skarbiec, w tym rwnie relikwiarz, w bezpieczne miejsce. Relikwiarz wdrowa m.in. do Arnsberg i Bambergu, by po 10 latach, w 1804 r., powrci do Kolonii, jednak z licznymi ubytkami i uszkodzeniami. Prace konserwatorskie trway wiele lat, a obecny wygld otrzyma on dopiero po gruntownej renowacji w latach 1961-1973. Badanie tkanin, w ktre owinite byy relikwie wykazao, e byy to kosztowne materiay. Potwierdzono wic, e tkaninami owinite byy ciaa ludzi wysokiego pochodzenia i e tkaniny te mogy pochodzi nawet z I wieku. Cho nikt dotychczas nie potwierdzi prawdziwoci relikwii, wane jest, e maj tak wielkie znaczenie dla wiernych - zwyk mwi nieyjcy ju, wieloletni dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Kolonii, Walter Schulte. Jego zdaniem, "cenny relikwiarz i ukryte w nim doczesne szcztki stanowi dla wiernych wyzwanie, by wraz z Mdrcami udali si na poszukiwanie Boga".

OTARZ Z KLOSTERNEUBURGA MIKOAJA Z VERDUN

Klosterneuburg [klo:strnoiburk], m. w pnocno-wschodniej Austrii (kraj zwizkowy Dolna Austria), w zespole miejskim Wiednia, nad Dunajem; 25 tys. mieszk. (2005); or. przem. (metal., miner., chem., drzewny) i turyst.; zesp klasztorny Kanonikw Regularnych (za. XII w.): rom.got. koci (XII, XIV w., przebudowany; wewntrz synny otarz Mikoaja z Verdun z 1181), klasztor (barok. przebudowa XVIII w.) MIKOAJ Z VERDUN zotnik, emalier i odlewnik z Lotaryngii; jeden z pierwszych twrcw stylu gotyckiego w sztuce uytkowej; ambona i otarz w Klosterneuburgu (1181), relikwiarze Trzech Krli w katedrze koloskiej (po 1181) i Panny Marii w Tournai (ok. 1205).

MALARSTWO CIENNE W redniowieczu obrazy uwaano nie tylko za wyraz uwielbienia dla stwrcy, lecz take za najlepszy sposb wykadania wiernym zasad wiary chrzecijaskiej. Miniaturowe malowida zdobiy okadki biblii, modlitewnikw, wiksze wntrz budowli sakralnych. Na cianach kociow malowano cae przypowieci biblijne. Dla ludzi, ktrzy w wikszoci nie potrafili czyta, ogldanie freskw byo praktycznie jednym z niewielu sposobw poznania Sowa Boego. Twrcy malowide ciennych nakadali farb na mokry jeszcze tynk, w wyniku warstwa farby nie odpadaa potem od warstwy tynku. Dziki temu freski charakteryzuj si trwaoci i s w stanie przetrwa setki lat. Obrazy cienne malowane tak technik mona spotka w caej Europie. Piknym przykadem s dziea w kociele Saint-Savinsur-Gartempe we Francji. ciany krypty pokryto malowidami przedstawiajcymi mczestwo witych. W przedsionku mona podziwia sceny obrazujce koniec wiata oraz Sd Ostateczny. Na sklepieniu nawy widoczne s epizody zaczerpnite z Picioksigu. Na galerii nad wejciem do przedsionka ukazano mier Chrystusa na krzyu. W ten sposb starano si przypomnie wiernym o tym, e zmar on za odkupienie grzechw wszystkich ludzi. Cennymi freskami z XII w. moe rwnie poszczyci si katedra w Canterbury w Anglii. Najstarsze , dobrze zachowane malowida, znajduj si w absydzie krypty witego Gabriela tej wityni. Imponujce obrazy cienne z okresu wczesnego redniowiecza przetrway rwnie w absydzie kaplicy w Berze-Ville we Francji, a take w kociele St.Angelo w Formis we Woszech. W malarstwie owym odzwierciedlaj si charakterystyczne dla poszczeglnych regionw style artystyczne. Wiele lokalnych wzorcw artystycznych i kulturowych rozprzestrzenio si szeroko po caym kontynencie. Na przykad w hiszpaskim kociele San Clemente de Tahull w Katalonii znajduje si obraz zatytuowany Chrystus tronujcy - klasyczny przykad sztuki bizantyskiej, majcej swe korzenie daleko w Konstantynopolu . Wyrazista, pena przepychu forma oraz bogactwo kolorw bez wtpienia wskazuj na wschodnie pochodzenie obrazu. Styl ten rozprzestrzeni si dziki wyprawom krzyowym. Figura Chrystusa jest obramowana grub, wyrazist lini , co daje efekt porwnywalny z witraami. Dziea malarstwa zachodnioeuropejskiego wydaj si by bardzo przestrzenne 0 kolorystka jest tu bardziej stonowana ni na obrazach bizantyjskich, a na twarzach postaci wyranie maluj si emocje.

FRESKI Z KOCIOA SAINT SAVIN SUR GARTEMPE

FRANCUSKIE FRESKI ROMASKIE

FRESKI CHRYSTUS PANTOKRATOR I POKON TRZECH KRLI Z TAHULL

-PANTOKRATOR Z TAHULL

-POKLON TRZECH KRLI Z TAHULL

FRESKI Z PANTENONU KRLW W KOLEGIACIE SAN ISIDORO LEON

Bazylika romaska San Isidoro z XIXVIII w.; mieci relikwie w. Izydora, wielkiego wczesnochrzecijaskieg o uczonego z Sewilli. W podziemiu panteon mauzoleum krlewskie, miejsce pochwku krlw Leonu. Wyjtkow atrakcj s freski w kryptach oraz kapitele kolumn, a take skarbiec i muzeum.

TKANINA Z BAUEUX Tkanina z Bayeux rcznie utkane ptno przedstawiajce podbj Anglii przez Wilhelma I Zdobywc, bitw pod Hastings w 1066 i ycie codzienne mieszkacw wczesnej Normandii; wybitne dzieo sztuki wieckiej. Tkanina to cenne ikonograficzne rdo historyczne. Jej autorstwo przypisuje si krlowej Matyldzie , onie Wilhelma, nie jest to jednak teza w peni potwierdzona. Dzieo obecnie znajduje si w muzeum w miecie Bayeux we Francji. Dugo tkaniny wynosi 70,34m a szeroko 0,5 metra.

SZTUKA ROMASKA W POLSCE

KOLEGIATA W TUMIE POD CZYCKolegiata pw. NMP i w. Aleksego w Tumie, kolegiata czycka - koci o randze archikolegiaty pooony we wsi Tum w pobliu dawnej lokalizacji wczesnoredniowiecznego grodu[1]. Koci ten naley do najlepszych przykadw architektury romaskiej w Polsce Historia [edytuj] Opactwo [edytuj] Prawdopodobnie z fundacji Bolesawa Chrobrego i z udziaem witego Wojciecha powstao tu pierwsze w Polsce (zaoone prawdopodobnie w 997) opactwo benedyktynw pod wezwaniem Najwitszej Marii Panny i w. Aleksego. W 1140 opactwo przeniesione zostao do Mogilna, za klasztor rozebrany, a jego fundamenty zasypano. Mg by to rezultat nawrotu pogastwa w tym regionie kraju lub te przekazania ziem klasztornych arcybiskupstwu gnienieskiemu. Budowa kolegiaty [edytuj] Arcybiskup gnienieski Jakub ze nina w 1141 rozpocz na miejscu dawnego opactwa budow kolegiaty. Prace nadzorowa biskup pocki Aleksander z Malonne[2]. Konsekracja kocioa odbya si 21 maja 1161; wzi w niej udzia m.in. nastpca zmarego okoo 1148 arcybiskupa Jakuba, arcybiskup Janik, a take wszyscy polscy biskupi i ksita. Koci jako patronw otrzyma - tak jak znajdujce si tu wczeniej benedyktyskie opactwo - Najwitsz Mari Pann i w. Aleksego. Od tego czasu w kolegiacie tumskiej odbyo si 21 synodw prowincjonalnych, nazywanych synodami czyckimi. Pierwszy z nich zwoano w 1181, ostatni odby si w 1547. Zniszczenia i przebudowy [edytuj] Romaska budowla, zbudowana z granitu, piaskowca i kamienia polnego, miaa z zaoenia - prcz funkcji religijnych - charakter obronnej twierdzy. W 1241 opara si najazdowi Tatarw, ale w Zielone witki 1293 (albo 1294) Litwini pod wodz Witenesa zdoali j zdoby; cz ludnoci, ktra si schronia w kociele powiedli ze sob w niewol, a pozostaych wycili w pie lub wraz z kolegiat spalili (w tym czasie spon te grd czycki[1], ktrego lady widoczne s do dzi na poudniowy zachd od kolegiaty). Kilkanacie lat pniej, w 1306 czyc najechali Krzyacy, ktrzy wrcili tu raz jeszcze w 1331. Przez kilka dziesicioleci kolegiata pozostawaa zrujnowana. Podczas pniejszych prac nad jej odbudow zacierano czciowo jej dotychczasowy romaski charakter. Midzy innymi po poarze w 1473, przy okazji zakoczonej w 1487 kolejnej odbudowy pojawiy si zachowane do dzi, gotyckie ostroukowe arkady i filary midzynawowe z cegy oraz sklepienie krzyowo-ebrowe w nawach bocznych. W 1569 wybudowano przed wejciem gwnym renesansow krucht - przedsionek osaniajcy romaski portal, w tym te czasie powstay we wntrzu tynki z freskami. W 1705 czyc najechali Szwedzi, niszczc przy tym take kolegiat. W latach 1765-1785 z inicjatywy prymasa ubieskiego i kosztem biskupa Kajetana Sotyka koci zosta przebudowany w stylu klasycystycznym. Prace wykonano pod kierunkiem architekta Efraima Szregera; przebudowano wiee, gwn naw, zachodni fasad, a take okna i wntrze. W czasie przebudowy kolegiaty powsta stojcy obok niej niewielki drewniany koci w. Mikoaja.

KRYPTA W. LEONARDA W KATEDRZE NA WAWELU Krypta w. Leonarda - po lewej stronie widoczny jest grobowiec Jana III Sobieskiego, po prawej jego ony Marii Kazimiery Zwiedzanie grobw krlewskich rozpoczyna si w krypcie w. Leonarda. Zostaa ona wzniesiona w latach 1090-1117. Jej wntrze wspiera si na 8 midzynawowych kolumnach z charakterystycznymi kostkowymi kapitelami. Jest to jedno z najlepiej zachowanych i najadniejszych wntrz romaskich w Polsce. Na rodku znajduje si odnaleziony w 1938 w czasie prac archeologicznych grb biskupa Maurusa zmarego w 1118. W krypcie tej spoczywaj: Jan III Sobieski zm. 17 czerwca 1696 pochowany na Wawelu 15 stycznia 1734. Obecny sarkofag krlewski jest fundacj ostatniego monarchy Stanisawa Augusta Poniatowskiego z okazji 100 rocznicy zwycistwa pod Wiedniem z roku 1783. Krlowa Maria Kazimiera zm. 1716 w sarkofagu ufundowanym w 1840 przez cesarza Austrii Ferdynanda I. Krl Micha Korybut Winiowiecki zm. 10 listopada 1673, pochowany na Wawelu 31 stycznia 1676 w sarkofagu ufundowanym przez cesarza Austrii Franciszka Jzefa I z 1858. Ksi Jzef Poniatowski, ktry zgin w nurtach Elstery pod Lipskiem 19 padziernika 1813. Uroczystoci pogrzebowe w Krakowie i na Wawelu odbyy si 22-23 lipca 1817. Sarkofag ksicia ufundowaa siostra Maria Tyszkiewiczowa w 1830. Tadeusz Kociuszko zmar w Solurze w Szwajcarii 15 padziernika 1817. W lutym 1818 uzyskano zgod cara Aleksandra I na pogrzeb Kociuszki na Wawelu. Odby si on w dniach 22-23 czerwca 1818. Umieszczenie trumny w marmurowym sarkofagu odbyo si ju w cakowitej tajemnicy 21 grudnia 1832. Zdecydowano o zachowaniu tajemnicy ze wzgldu na sytuacj na ziemiach polskich po upadku powstania listopadowego. Obok sarkofagu w 1977 zawieszono brzow tablic pamitkow, dar Kongresu USA w 200-lecie bitwy pod Saratog. Gen. Wadysaw Sikorski zgin w katastrofie samolotu w Gibraltarze 4 lipca 1943, sarkofag by gotowy ju w 1981, do sprowadzenia prochw generaa doszo jednak dopiero 17 wrzenia 1993. W krypcie w.Leonarda przed otarzem projektu francuskiego architekta Viollet-le-Duca ufundowanym w 1876 przez hrabin Katarzyn Potock msz prymicyjn 2 listopada 1946 odprawi ks. Karol Wojtya; 9 czerwca 1997 jako papie Jan Pawe II odprawi msz raz jeszcze w 50-t rocznic wice kapaskich.

KOCI W. IDZIEGO WE WROCAWIU Koci w. Idziego we Wrocawiu - pnoromaski koci na wrocawskim Ostrowie Tumskim. Ssiaduje od pnocy z wrocawsk Archikatedr, jest najstarszym (z pierwszej poowy XIII wieku prawdopodobnie ok. 1242) w peni zachowanym budynkiem Wrocawia, a zarazem najstarszym czynnym do dzi kocioem w miecie. Kamienne profile cokou kocioa przez swoje cechy stylistyczne wskazuj na pochodzenie z wczeniejszej budowli, s to prawdopodobnie spolia z tzw. katedry Walterowskiej. Z dwch jego portali zachowa si jeden w stylu romaskim, drugi jest ju renesansowy. Naley do charakterystycznego dla redniowiecznego Wrocawia typu kociow jednofilarowych (ponadto koc. w. Anny, koc. w. Piotra i Pawa, koc. w. Aleksego) - sklepienie budynku wsparte jest pojedynczym filarem, a arkada z cegie czy koci z szesnastowieczn kapitu w stylu pnego gotyku, tworzc tzw. "Bram Kluskow" (albo "Kluszczan", niem. Klsseltor). Po II wojnie wiatowej usunito wikszo zmian wprowadzonych w epoce baroku, skuwajc tynki zewntrzne i rekonstruujc podwjny uk tczowy, pozostawiono natomiast sygnaturk. Budynek kapituy oraz z nim ssiadujce mieszcz Muzeum Archidiecezjalne, w ktrym wystawiono zbiory cennych obiektw sztuki sakralnej, a take m.in. egipsk mumi (325 p.n.e.) i kamienne paskorzeby z III wieku (Syria, okolice Damaszku).

Koci w. Idziego we Wrocawiu, jedna z najstarszych ceglanych budowli Wrocawia. Jednofilarowe prezbiterium na planie kwadratu zakoczono niewielk trjboczn absyd. Zachowa si romaski portal od strony poudniowej.

PORTAL OBASKI Pierwszy koci w tym miejscu powsta ju pod koniec XI wieku. Do rangi parafialnego zosta wyniesiony przez biskupa wrocawskiego Laurencjusza (Wawrzyca) po przekazaniu 1 maja 1226 dominikanom kocioa w. Wojciecha - pierwszego kocioa parafialnego lokacyjnego miasta. Wedug niektrych rde zamiast starszego kocioa wzniesiono wwczas od podstaw romask wityni pod wezwaniem w. Andrzeja Apostoa i w. Marii Magdaleny i ukoczono j w 1232, jednak ju w czasie najazdu mongolskiego w 1241 ulega ona zniszczeniu. Kolejny koci, zapewne w romasko-gotyckim stylu przejciowym, powsta w latach 1242-1248. Po poarze z 8 maja 1342 zdecydowano si zbudowa nowy, wikszy, pnogotycki ju koci wykorzystujcy wiele starszych fragmentw, ktry powsta w latach 13421362 i poza grnymi kondygnacjami wie uzyska wspczesny ksztat. Bazylikowy koci bez transeptu posiada szecioprzsow naw oraz prosto zamknite prezbiterium bez obejcia. Od pnocy przylega do prezbiterium dwukondygnacyjna zakrystia. Nawy sklepione s krzyowo-ebrowo, prezbiterium gwiadzicie, a przeduone nawy boczne przy nim trjdzielnie. ki przyporowe znajduj si wysoko, ponad dachami naw bocznych. Oglny ksztat architektoniczny kocioa jest zapewne echem ukoczonej w tym okresie katedry, zwaszcza za szersze przsa wzniesionego przez mistrza Pieszk prezbiterium, przypominajce centralne przso katedry. Koci ma czn dugo 62,8 m, za jego szeroko wynosi 32,10 m przy wysokoci murw nawy gwnej 22,9 m, a bocznych - 9,4 m.

PORTAL OBISKI CD. W XV wieku ukoczono wiee - w 1459 po raz pierwszy wzmiankowano Mostek Czarownic (Pokutnic) czcy je na wysokoci ostatniej kondygnacji, za w 1481 ukoczono pokryte blach oowian stokowe hemy. Ju 1 wrzenia 1358 zawieszono pierwszy dzwon, a od 1386 znajdowa si w poudniowej wiey odlany przez Michaela Wildego Dzwon Grzesznikw - najwikszy dzwon lska o obwodzie 6,30 m i wysokoci wewntrz 1,80 m. Do jego rozkoysania potrzeba byo 37 sekund, uywany by przy najwikszych witach. W portalu gwnym umieszczono wykonan w 1440 rzeb przedstawiajc patronk kocioa, za w 1447 kolejn przedstawienie Chrystusa i Marii. W XV i XVI w. wzniesiono otaczajce koci kaplice, w 1546 przeniesiono tu romaski portal gwny z wyburzonego kocioa opackiego na Obinie i wmurowano w elewacj poudniow. Koci posiada w 1512 16 kaplic i 58 otarzy. 23 padziernika (wedug innych rde 23 kwietnia) 1523 Johannes He wygosi w kociele Marii Magdaleny pierwsze na lsku kazanie ewangelickie i mimo sprzeciwu kapituy katedralnej wkrtce zosta jego proboszczem. Odtd bdcy wasnoci rady miejskiej koci by wityni protestanck. Po katastrofie budowlanej, ktra dotkna hem wiey kocioa w. Elbiety, ze wzgldw bezpieczestwa usunito w 1533 nadwtlony hem z wiey poudniowej, a 1564 z pnocnej. W latach 1564-1581 wzniesiono nowe pokryte miedzi hemy o formach renesansowych. W pnocnej wiey zawieszono dwa nowe dzwony, ktre nazwano Tureckimi, gdy powstay w okresie najwikszych obaw przed inwazj Imperium Osmaskiego. Elewacje kocioa otynkowano, za dachy naw bocznych podniesiono ponad poziom kw przyporowych, gdy wbudowano tam empory, co znacznie zmniejszyo dopyw wiata do wntrza. W latach 1722-1724 zbudowano w przle pomidzy wieami wedug projektu Georga Urbansky'ego nowy prospekt organowy.

TYMPANON JAKSY Z KOCIOA W MICHAA NA OBINIE

Najcenniejsze z nich to: tympanon Jaksy datowany na lata 11601163 z dawnego kocioa w. Michaa na Obinie (jeden z czterech romaskich tympanonw fundacyjnych w Polsce),

TYMPANON FUNDACYJNY Z KOCIOA NMP NA PIASKU Tympanon fundacyjny Marii i witosawa Wastw (Wostowiczw) z kocioa NMP na Piasku - aciski napis na tympanonie z poowy XII wieku gosi: HAS MATRI VENIAE TIBI DO MARIA MARIAE HAS OFFERT AEDES SWENTOSLAUS MEA PROLES Mario, Matko aski Boej, niech ja, Maria, Tobie zo, a ze mn syn mj, witosaw, w darze tej wityni gmach (przekad J.Mitkowski). W postaci Marii, wdowy po Piotrze Wacie, i jej syna zauwaa si nuty realizmu, zwaszcza w kostiumach. Rzeba - obok cech charakterystycznych dla poudniowej Francji i Lotaryngii - zdradza wpywy warsztatw Woch pnocnych.

RZEBIONE KOLUMNY W STRZELNIE Romaskie kolumny ze Strzelna nale do najcenniejszych zabytkw sztuki romaskiej w Polsce. Szczeglnie dwie kolumny s tak cenne, s to kolumny z personifikacj cnt i przywar, ktre s znane w caym wiecie. Podobne kolumny mona podziwia jedynie w Hiszpanii w Santiago de Compostella (katedra pw. w. Jakuba) i we Woszech, w Wenecji (katedra pw. w. Marka). Bazylika w. Trjcy w Strzelnie jest trzecim takim miejscem w Europie i na wiecie. Kolumny te s wykonane z piaskowca przywiezionego najprawdopodobniej z Brzena okolice Konina (Wielkopolska). Datowane s one na II poow wieku XII i pocztek wieku XIII. Chocia maj ju ponad 800 lat, to przez ponad 200 lat nikt o nich nie wiedzia, gdy byy zamurowane do 1946 roku. Wtedy bowiem profesor Zdzisaw Kpiski odkry je w barokowych ceglanych filarach i rozsawi Strzelno na cay wiat. Poudniowa kolumna wyobraa personifikacj cnt, poudnie kojarzy si od wiekw z dobr, ciep stron, zatem wszystkie te postacie symbolizuj dobre cechy czowieka. Natomiast druga kolumna pnocna przedstawia personifikacj przywar wady i grzechy ludzkie. Pnoc zawsze bya kojarzona ze zem, z siami szatana. Na tych kolumnach jest pokazana walka Dobra ze Zem, ktra toczya si ju od pocztku naszego istnienia do czasw obecnych. Jest to ogromna symbolika, postacie maj rwnie i dzi naucza jak mamy postpowa. Poudnie mwi jak mamy czyni, aby dy do witoci, by po mierci trafi do nieba. Natomiast pnoc jak nie mamy postpowa by nie trafi do pieka. Jest to te biblia pauperum, przecie ci ludzie przed wiekami nie potrafili czyta i pisa, nauczani byli na podstawie rzeby i rysunku. Treci zawarte w kolumnach miay wyrane zadania wychowawcze. Na jednej i drugiej kolumnie jest po 18 postaci, w trzech kondygnacjach oddzielonych ornamentem rolinnym, czyli po sze w kadej strefie. Kada z tych rzeb jest inna, posiada wasny atrybut, za pomoc ktrego ogldajcy moe rozpozna symboliczne jej znaczenie. Razem jest zatem 36 personifikacji: 18 cnt i 18 przywar. wiadczy to ogromnej mdroci sistr norbertanek ju w czasach redniowiecza, ale take o ich ogromnym bogactwie.

KOLUMNY W STRZELNIE CD. Tak bardzo bogaty program ikonograficzny romaskich kolumn ze Strzelna jest przypisywany wybitnej znajomoci przez norbertanki utworw literackich i teologicznych, a szczeglnie dramatu Hildegardy z Bingen Korowd cnt. Kolumna poudniowa kolumna cnt. Wrd wszystkich postaci zawartych na tej kolumnie moemy odczyta: Sprawiedliwo posta trzyma w rku wag, Wiar posta trzyma dwa krzye, oraz z obokw wyania si bogosawica Rka Boa, Mdro (roztropno) z ksig w rku, Cierpliwo wycignity palec wskazujcy na klatce piersiowej, Pokor rce skrzyowane na piersiach i gowa pochylona w redniowieczu to krlowa cnt, Posuszestwo rce s otwarte do obserwatora, w taki sam sposb rycerstwo oddawao posuszestwo swojemu wadcy, taki sam motyw moemy zaobserwowa na tympanonie zwiastowania, Wstrzemiliwo szeroko otwarte ramiona przez kobiet, Czysto niewiasta trzyma bero zakoczone kwiatem lilii, Pokj Chrystusowy lewa rka uniesiona w gecie powitania. Gowica teje kolumny przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie z anioami w naronikach. Nie przypadkowo wanie ta scena znalaza si na kolumnie cnt, gdy w myl nauk Kocioa - Chrzest jest uznawany jako rdo wszelkich cnt. Kolumna pnocna kolumna przywar. Zgodnie z zasad redniowiecza, e pnoc to strona za, strona szatana; moemy wyrni nastpujce grzechy i wady na tej kolumnie: Gniew kobieta szarpica oburcz ze zoci wasne wosy, Morderstwo mody mczyzna w tunice rycerskiej z dugim mieczem, Pych posta zachwyca si wrcz swoim dugim przepiknym warkoczem, Krzywoprzysistwo posta ma jedn rk na ksidze a drug unosi w gecie przysigi, jednak donie s uyte odwrotnie ni powinny, Obarstwo posta, ktra wyranie apczywie co zjada, Rozpust naga posta kobieca zasaniajca wstydliwe czci ciaa, Swawol mody czowiek z dzwonkiem uniesionym w prawej rce, Blunierstwo posta z oszczepem bez ostrza, Zawi kobieta trzymajca wa. Na obu kolumnach jest wiele takich postaci, ktrych identyfikacja jest niemoliwa, gdy s bardzo zniszczone. Najwiksz szkod przypisuje si wojskom szwedzkim, ktre ze wityni podczas potopu zrobiy stadnin do koni i mieczami dla zabawy niszczyli te cudowne kolumny. Kady kto zobaczy te romaskie kolumny bdzie chcia jeszcze wrci w to miejsce by je podziwia ponownie.

DRZWI POCKIEPowstay w poowie XII w. w Magdeburgu z przeznaczeniem dla nowo wzniesionej w l. 1130 1144 katedry pockiej przez biskupa Aleksandra z Malonne. Wykonano je z brzu, skaday si z 24 kwater i 2 prostoktnych, odlanych oddzielnie i zamocowanych na drewnianych dbowych ramach. Poszczeglne kwatery s oddzielone wypukymi listwami, ozdobionymi ornamentem rolinnym i zwierzcym. Oba skrzyda drzwi wiecz kwatery o podwjnej szerokoci (prostoktne).

DRZWI GNIENIESKIE Drzwi Gnienieskie ("Porta Enea" - Drzwi Spiowe, "Porta Regia" - Drzwi Krlewskie) unikalny zabytek romaskiej sztuki odlewniczej, wykonane ok. 1175 (nie znany dokadny czas i miejsce) za panowania ksicia Mieszka III Starego. Osadzone w portalu wewntrznym kruchty poudniowej Archikatedry gnienieskiej. Oba skrzyda rnej wielkoci (lewe wys. 328 x szer. 84 cm i prawe 323 x 83 cm), odlane z brzu metod wosku traconego (lewe, bardziej wypuke w caoci, a prawe w 24 czciach i zlutowane), zawieraj po dziewi kwater z paskorzebami scen figuralnych i obramowanych bordiur zdobion ornamentem rolinnym z wplecionymi postaciami ludzi i zwierzt. Umocowane na nich koatki w ksztacie lwich gw odlano oddzielnie. Na pionowej listwie skrzyda lewego istnieje sabo widoczny napis, ktrego fragmenty (pojedyncze grupy liter) odczyta w XIX wieku kan. Ignacy Polkowski. Prawdopodobnie zawiera on m. i. imi artysty, ktry wykona Drzwi Gnienieskie, najcenniejszy zabytek sztuki romaskiej w Polsce. Drzwi zdobi 18 scen z ycia w. Wojciecha od narodzin do mierci mczeskiej. Skrzydo lewe zawiera obrazy z pobytu witego w Czechach, Niemczech i we Woszech (w ukadzie od dou do gry), a prawe z dziaalnoci misyjnej w Polsce i w Prusach (w ukadzie od gry do dou).

DRZWI GNIENIESKIE SKRZYDO LEWE Skrzydo lewe: narodzenie i kpiel Wojciecha w 956 w Libicach. zoenie chorego dziecka na otarzu i ofiarowanie go do stanu duchownego. oddanie chopca w 972 do szkoy Otryka przy katedrze w Magdeburgu. modlitwa nocna Wojciecha przed kaplic mczennikw w Pradze lub Magdeburgu. nadanie Wojciechowi godnoci biskupa w 983 w Weronie (cesarz Otton II wrcza Wojciechowi pastora). uzdrowienie czowieka optanego zymi duchami. widzenie senne Wojciecha (Chrystus domaga si, by przesta tolerowa handel niewolnikami). oskarenie przez Wojciecha ydw o handel niewolnikami chrzecijaskimi przed ksiciem czeskim Bolesawem II Pobonym (napomnienie go, by przesta tolerowa ten stan). cud z dzbankiem ok. 995 w rzymskim klasztorze w. Bonifacego i w. Aleksego na Awentynie (upuszczony przez Wojciecha gliniany dzban z wod lub winem nie rozbi si, co uznano za cud).

DRZWI GNIENIESKIE SKRZYDO PRAWE Skrzydo prawe: przybycie Wojciecha odzi do kraju Prusw w 997 z dwoma mnichami, bratem przyrodnim Radzimem Gaudentym oraz Boguszem Benedyktem i orszakiem zbrojnych (na brzegu stoj uzbrojeni Prusowie). chrzest nawrconego Prusa (scena oparta na przekazach). kazanie Wojciecha do Prusw. ostatnia msza w. Wojciecha. mier mczeska Wojciecha 23 kwietnia 997 (scena przebicia oszczepem i obcicia gowy). wystawienie na marach ciaa Wojciecha owinitego w caun i gowy jego wbitej na pal strzeonych przez ora. wykupienie ciaa Wojciecha (wg legendy ksi Bolesaw Chrobry wykupi je iloci zota rwnowan jego ciarowi). sprowadzenie ciaa Wojciecha z Prus do Gniezna. zoenie ciaa Wojciecha w grobie w Archikatedrze gnienieskiej (w 997) w obecnoci biskupa i ksicia Bolesawa Chrobrego

SZTUKA GOTYCKA W POLSCE

PREZBITERIUM KATEDRY WE WROCAWIU ?

KAPLICA W. JADWIGI W TRZEBNICY Kaplica w. Jadwigi znajduje si w bazylice w. Jadwigi w Trzebnicy. Jest ona pierwszym w Polsce obiektem zbudowanym w stylu czysto gotyckim. Zostaa wzniesiona w latach 1268 1269. Mieci si w niej imponujcy, barokowy sarkofag w. Jadwigi, wykonany z marmuru i alabastru. Pod baldachimem, wspartym kolumnami, spoczywa alabastrowy posg w. Jadwigi . Obok znajduje sie kaplica w. Jana .

SZTUKA GOTYCKA

KATEDRA NOTRE DAME W PARYU Notre-Dame de Paris - gotycka katedra w Paryu. Jedna z najbardziej znanych katedr na wiecie, midzy innymi dziki powieci Dzwonnik z Notre Dame francuskiego pisarza Wiktora Hugo. Jej nazwa, tumaczy si jako Nasza Pani i odnosi si do Matki Boskiej. Wzniesiono j na wyspie na Sekwanie, zwanej Cit, na ladach po dwch kocioach powstaych jeszcze w IXw. Budowa jej trwaa prawie 170 lat (11631330). Jest to koci picionawowy z krtk naw krzyow, do dugim prezbiterium i podwjnym obejciem na pkolu. Pierwotnie miao ono tylko trzy mae kapliczki. W drugiej poowie XIII w. usunito kapliczki i wybudowano pi duych kaplic. Ca szeroko fasady zajmuj trzy portale, z czego rodkowy jest najszerszy. Wyrzebiono na nim scen Sdu Ostatecznego. Zamiast kolumienek (jak to byo w stylu romaskim) mamy na cokoach lub wspornikach ustawione figury, zwieczone baldachimami. Dokadne przyjrzenie si fasadzie rodkowego portalu od razu odkrywa jej asymetryczno: lewy portal, powicony Matce Boskiej, pochodzi z ok. 1210 r. i przedstawia w reliefach sceny z jej ycia, m.in.: genealogi Maryi, Zwiastowanie, Boe Narodzenie, Zanicie i Zmartwychwstanie. Filar dzielcy odrzwia ozdobiony jest figur NMP z Dziecitkiem, w grnych czciach widzimy m.in. Koronacj Maryi. uk portalu wpisany jest w trjktne obramowanie. Prawy portal - portal w. Anny - powsta ok. 1220 r., ale zdobicy go ostroukowy tympanon zawiera rzeby sprzed 1180 r., a wic najstarsze spord wszystkich, zachowanych w katedrze. W najwyszej czci uku znajduje si paskorzeba Matki Boskiej Tronujcej z Dziecitkiem, obok niej inicjator budowy katedry biskup Maurice de Sully i krl Ludwik VII w otoczeniu aniow. rodkowy, najwikszy portal Sdu Ostatecznego, pochodzi z ok. 1220-30 r., ale jedynie kilka fragmentw rzeb (m.in. posta Chrystusa w grnej czci tympanonu) pochodzi z I poowy XIII w., reszta to XIX-wieczna rekonstrukcja. Nad rodkowym portalem umieszczono przepikn rozet rozwietlajc wntrze wityni. W caej budowli umieszczono du ilo witray, ktre wprowadzaj gr wiata w wielkiej i zazwyczaj, jak to bywa w gotyckich katedrach, mrocznej budowli. Pod rozet cignie si tzw. galeria krlewska, element charakterystyczny dla gotyckich katedr francuskich.

KATEDRA W CHARTRES Katedra w Chartres, waciwie: Cathdrale Notre-Dame de Chartres gotycka katedra pod wezwaniem Najwitszej Marii Panny, w Chartres, we Francji. Nie znamy nazwisk budowniczych katedry. Zostaa ona wybudowana w XII wieku, jej budowa rozpocza si w 1145, ale ju w 1194 poar miasta zniszczy cao; oprcz frontu katedry. Podczas poaru ocalaa wita relikwia - sancta camisia, czyli suknia, ktr pono miaa na sobie Maria Panna podczas narodzin Chrystusa. Wydarzenie to zostao uznane za cud i postanowiono odbudowa katedr. Zostaa wic ona odbudowana w latach 1194 - 1220 - trwao to przeszo 30 lat. Obecna gotycka katedra powstaa na ruinach katedry romaskiej. Jej fundamenty stanowi grube, wpuszczone w ziemi na gboko 8 metrw, mury. Pozwalaj one uzyska stabilno budowli i absolutnie rwn podstaw. Labirynt w rodku Drewnian konstrukcj dachu skadano na ziemi, a nastpnie, za pomoc wielokrkw, wcigano j a na grn krawd murw. Ustawiano te rusztowania, za kamienie potrzebne do budowy dachu, wcigano za pomoc wcigarki. Aby mury, skadajce si z wykutych w skale filarw, mogy unie ciar sklepienia, budowano przypory, tak zwane supy przyporowe poczone z murami za pomoc ukw przyporowych. Po zachodniej stronie katedry znajduj si dwie 90-metrowe iglice, wysza i bardziej wyszukana pochodzi z roku 1513, za nisza i mniej wyszukana z lat trzydziestych XIII wieku. Wewntrz i na zewntrz budowli znajduje si ponad 10 000 rzeb z kamienia i szka. Liczne posgi W katedrze znajduje si 160 kolorowych witray, zajmuj one czn powierzchni 2000m, wrd nich znale mona sawn Bkitn R lub Najwitsz Mari Pann Piknego Szka. Kolorowe kawaki szka czono ze sob oowianymi spojeniami i elaznymi prtami. W rodku znajduje si rwnie najwikszy w Europie labirynt - pooony w sercu katedry. Poza funkcj dekoratywn umoliwia on czowiekowi redniowiecza odbycie na kolanach wdrwki, rozumianej jako pielgrzymka do Ziemi witej, odprawianej najczciej w akcie pokuty za grzechy. Katedra w Chartres bya jako pierwsza we Francji powicona Najwitszej Dziewicy. W redniowieczu co roku odbyway si tu cztery wielkie odpusty, na ktre cigay tumy pielgrzymw. W 1979 roku Katedra zostaa wpisana na list wiatowego dziedzictwa kultury UNESCO

KATEDRA W LAONkatedra Notre-Dame w Laon (departament Aisne ) trjnawowa z trjnawowym transeptem i pkolistym obejciem wok prezbiterium; do kadych dwch kwadratw sklepie krzyowo-ebrowych naw bocznych przyporzdkowane jest jedno, prostoktne pole nawy gwnej przykryte sklepieniem szeciodzielnym

KATEDRA W AMIENSKatedra w Amiens (departament Somme) szczyci si uznawan za najdoskonalsz pod wzgldem proporcji katedr zbudowan w latach 1220 1288. Zaprojektowa j Robert de Luzarches, cz prezbiterialn ukoczyli Thomas de Cormont i jego syn Renard. Korpus trjnawowej bazyliki w poowie dugoci przecina potrjna nawa krzyowa (wntrze katedry ma dugo 106,0 m). Picionawowe prezbiterium naw gwn ma zakoczon poow dwunastoboku, ktrego siedem bokw okala podwjne obejcie. Do niego otwiera si siedem kaplic, z ktrych rodkowa, najgbsza, powicona jest NMP. Od frontu budowl flankuj dwie masywne wiee. Cztery kolejne miay stan parami na zakoczeniu ramion transeptu. Wiee te nigdy nie zostay zbudowane, nie ukoczono te zwieczenia wie zachodnich (miay otrzyma wysokie hemy. Ukoczona zostaa tylko niewielka, smuka wieyczka nad skrzyowaniem nawy gwnej z naw krzyow. Wysoko nawy gwnej katedry w Amiens siga 42,5 m wysokoci. Jej smuke proporcje (3:1) czyni z niej wzr budowli tego okresu. Kolejne prby zbudowania jeszcze smuklejszych obiektw koczyy si katastrof (Katedra w Beauvais). Wraenie lekkoci wntrza potguje przewietlony pas