Q

HHOIOLOGISCHES STDpiO..TELETES"

Leituiig: DR. HENRI BIRVBMBERLIN-WITTEMAU

OBAHIENBURGEfi STR. 84

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

Research Library, The Getty Research Institute

http://www,archive.org/details/symbolicadianaeeOOmene

SYMBOLICADIANiE EPHESI^

VS T A T V A.

z^

(j

J4 -•

YMBOLICADIAN^ EPHESIiE

S T A T V AA CLAVDIO MENETREIO

CEIMELIOTHECiE BARBERINiE PR^FECTO

E X P O S I T A.

Cui accejjer&^

Luc^Holftenlj Epiilola ad Francifcum Cardinalcm Barberinum

De Fulcris , feu Verubus Dians Ephed.^ fimulacroappoilus >

lo. I?etrf^eilorij Not^e in Numifmata tum Ephefia

,

jrum Vrbium Apibus infignita.

Editio altera mclior

Etabeodem plurii^s c[uam anteaNummiS} ^antiquisMonumentlsjilufiasi)

«

R O M AE,Apud lo. lacobum de Rubeis adTemplum S. Marije de Pge§, fuis

fumptibus,& cura, cum Priuilegio Summi Pontificis . 1 6 3 8

.

. j - I - .. I . . 1 ...

,

^... . .

$FPERJORFMFEIiMISSr,

/

4^f*

EMINENTISS. AC REVER.ENDISS.

P RI N C I P I

FRANCICSOBARBERINOCARDINALI

FEDERICFS r^BALDINFS

ON vereor , Domine , vt hilari vultiiexcipiatur a te qucni tibi ofFero libel-

lum : tuus enim efl: iure patrocinij

;

nam Clarifs. Menetreius eum reliquit

pofthamum ingenij lui partum . Quaergo pietate audorem olim fouebas , & hunc foue-bis certo fcio ; cum Claudiuni ipfum , quem tu plu-

rimum amabas , ab obliuione in hominum mcmo-

riam

6

riam fis cuocaturus . Etenim fi praeclare conrultum^

eft , vt cius , qui facrilega gloriae cupidine adus

Dian^ Ephefiae templum incendit , nomen abole-

retur : merito illius per vniuerfum terrarum orbem

celebrabitur induftria, qui pio aduerfus omnem An-

tiquitatem ftudio candem Dianam inftaurare con-

tendit

.

5YM-

SYMBOLICADIANAE EPHESIAE

S T A T V AE X P O S I T A

EGYPTIORVM gentl amiquifltmse ^ externa3que_-eruditionis contemptrici moris fuit, vt qux in fu-

periori, iiiferioriquerecondita erant natura , ea folis

Sacerdotibus prim.^que not;^ viris rcuelaret . In-

dignum fcilicet exillimabat ea profanis &c imperi-

tis hominibus communicari , ne in vulgus edita_,

arcanorum religiofa maieftas euilefceret . Ipfi itaq;

Hierophanta: , rerum naturam hieroglyphicis notis

adumbrabant , ipfarumque adeo rerum effigies pro Dijs confecrabant : 5c

Mercurio quidem Herraas , Soli literatos Obelifcos » Natur^ principis

& mundum adminiftrantis imagines , offerebant . Eius difcipiin.-E fe-datorem fuide conijcio primum Ephcfina; Dian^ vel inuentorem , vel

fculptorem : certe tot illi adaptauit Symbola , vt arcanum & grande_.aliquid fub ijs intelligi voluerit . Ego in illis communis rerum paren-

tis , & conferuatricis Naturae typura agnouerim , quod & omnis Sym-bolorum feries oftendit , & melliflu^E potillimum Apes indicant : quasbenigno falutarique eius numini frequenter adfcripfit Antiquitas. Veruni

Vt commodius hasc a me Sparta illuflretur , quatuor Fphefini fimulacriapographa proponam , qu^ Rom.'e vifuntur . Priora quidem duo ex-

prefia funt ex marmoreis fignis longe elegantifHmis5qu^ in cclebri re-

condir>E vetutbtis penu extant apud Eminentiffimos Francifcum &" An-tonium Cardinales Barberinos, principes non minus huiufmodi elegan-

tiarum amore & ftudiorum patrocinio , quam fanguine Ik dignitate_.coniundos . Tcrtium in a:dibus Scipionis Lancellotti , Lauri Marchio-

nis : vltimum apud Vincentium luftinianurn Bailani Marchionem aller-

uatur •

Porten-

8

Poitentofuni pjane atque ab omni v^etrrum Deoram cmUjj , 5 quam nos incohmus , grandioribus habi-

tari animahbus , & pulchrioribus confitam pJantis arbitrati funt . Ethanc quidem ipforum doiflrinam , haud tcmere referamus ad varia harc

fymbola , quibus Diana noltra ( qux ipfdfima Lunacll ) cxornatur ,cuius lotuai forme corpus non modo diuerfis animaHunij verum etiam

frucluum gcnenbus veltituiu confpicimus

.

DIANAE

apud Card.narherinum. ^P^^ Card.Ant.Barhennum

lO

Apud MarchwnemLancelonimApiiA March. Unc. lustimanum

I

II

DIANiE EPHESIiE VARIA NOMINA.

COmmuni & recepto indigitamento hjec Symbolica figuia APTE-MIC EOECiaN, idcit, DIANA EPHESIORVM dicebatur,quarrjuis fub hac effigic apud remotiilimas etiam gentes colere-

tur. Certe Paufanias inter ahos au

gebant prifci illi Aegyptiorum n-iytiiologj , non appofitA tamen marnu^a-

rum multitudine . At nollra Diana ab Uidc Acgyptia difFcrt quidcm for-

ma aliquantulum » non autcm numinc , quia r.ullo prcrfus difcriminc-.inter fe diftant. Nam Diana Ephefia tarruun* coronamentum, & variaanimantium cmblcmata exprefla habct : Ifidis vcro Pharise tcmpora cin-

jTunt vulturis, aut accipitris cxuuix, cam orbc patuloj rcliquum autem

corpus hieroglyphicis notis iniigniturii ( vcl vt cum Apulcio loquar) fvi-

ris extrinfecus Jimulacris Jegyptiomm ej^giatum confpicisbaUir : cuius

edypon maioris notilis gratia cx annulari gcmn)a dcfumptum hic fubij-

cio. (i)

Sed dc Ifidc hcc adijciam: nufquam ccruos cius obfcquioa prifcisillis

Acgyptijs dcftmatos fuilTc. Id ex omnibus Aegyptiojum raonumentis ob-

fcruarc liquct , in quibus ceruos appit5ios nufquam rcperics . Pr2Eterea_,

Ariftotelcs hift. animal. lib.8. cap.28. & Plinius Iib.8. cap.5 3. mcmoria? pro-didcruntj Africam primis illis fcculis ccruos ncn tuliflc: atquide morc_j

tituqu^ prifc.as illius gentis nulla animalia cxotica dijs parrijs confecrahan-

tur . Dianam vcro hanc noftram ccruis tanquam indiuiduis comitibus fcm-

per circumftipatam vide-nus . Myftica tamcn hrc fimulacri cmb!emata_-

nobis anfam conijcicndi abandc fubminiftrarc podunt 5 Ephcfios Acgyp-

tiorum difciplinas , & inftituta pra* oculis habuifte , dumtam varijs fym-bolis Dianac ftatuam adornarunt. Vcrum vt aiigultiorpatrij numinis maic-

ftas rcdderetur, non folum qu.-E pr^rcipua crant Ifi-iis atlributa, fcd etiam

IVlagnaj Matris , fcu Cybclcs Phrygix muralcm coronam , Ccreris Eltu-

{\nx boucs &: fruges, Dianje Sicula: ccruos, &: rofas mutuati, nouum.^

Naturs numcn lub Diana? indigitamento compofucrunt, vnicoftmulacro

omnium prajdictarum virtutcs , &: proprietatcs coniungcntcs . Non eniauvarij facrorum ritus, vd forma: deorum diucrfx apud prifcoscfficicbant,Vl ipla numina re diftcrrcnt j quod m.ultis rationibus Macrobius , Satur»

lib.z. Phurnutus , alijque Mythologi euinccrccontcndur.t, qui omncs Dcos

fid vnicum Solis numen reuocant . Apuleius quoquc Ifm, Dcum Matrcn.^Mincruam, lunoncm , Dianam, Cerercm , Vcnerem , Proferpinam, Hc-

carcn vnam candcmqj efle prxdicat : diuerfistamen nominibuscelcbratam?ac muUiplici fpccic a varijs gcntibus cultam. Quod & cx diuerfis argu-mentis in noftro hoc Dians figno cxprciliscftcndcrcconabimur . Scd rn-

tequam rcm ipfam aggrcdia: : duo antiqua Ephcfiorum numifirata pro-

pono, in quibus cadcm prorfus cfligic Diana Ephcfiacxprcfta vifitur. (2)In antcriori orbc primi nummi Traiani cffigics , &: huiufmodi cft in-

fcriptio: AYT. KAICTPAIAN. CEB.altcr vero , quem tanquam fuc-ccnturiatum tcftcm adduxi, cxhibet in antica partc , Marci Aurclij ima-

gincm, cumhislittcris: AYT.KAIC.M.AYP. ANTaNEINOC.CtH.cuius

I. Isidis Phariq coronamcntiim cum orbcpatiilo^etexuuysWuItiiris autAccipiaris cx anuuiri acmnia

II . Isidts Pharic imagmcs,et coronamenta cum Loto,ac Luncrglozho cx nummis Hclcncr luliani LmperatorisWxoris

IW.Diancr Ephesicr sunulacrum cum murali^ ac turrita corona ex nu.mmis Traiant^et M.AurcIt/

15

Ciiius ddineandi poteftatcm mihi fecere Brutus & Francifcus Gotifredi fra-tres , vnanimes in conquirendis » &: afTeruandis veteribus monumentis

.

Nonnulla ctiam alia numifmata cadem fpecie ab Ephefijs conflata , abHu-berto Goltzio , Guillelmo du Choul , Fuluio Vrfino, Adolpho Occone

,

alijfque in lucem funt edira . His breuiter de nominibus , deque Dianse

forma prsEmiiJis , nunc ex qua materia fimulacra ifta Ephcfij cifinxcrincdefpiciamus

.

STATViE MATERIES.

EX duobus Ephcfiorum nummis prolatis titulifque adiedis , hanc no-Itram Itatuam genuinam antiquas illius Ephefi^ Dian.€ fpeciemre-ferre certilfime conftat. Quanta vero arte & diligentia horum fi-

gnorum opifices genuinam fimilitudmem ipfius Ephefini fimulacri accu-rate cxpriinerc all^borarint, przter varia fymbola affabre cselata, diucrfus

etiam illc marmorum color, cx quo hsc Dianx figna compatia funt , nul-lo negotio demonftrat : cum ad iliius imitationem vniuerfum pedus exmar/nore candido; vultum autcmj manufquc & pedes infititios ex lapideLydio nigerrimo eos compofuille $c efformafle videamus . Peruetuftuau

cnim ac celcbrc illud fimulacrum Dian^e ex ebeno fuilTedolatum maximaveterum Scriptorum turba Plinio rcferentc prodidit : idemque aflerit lor-

nandes in rebus Geticis * Hoc autem non nouum inufitatumque fuifle_^priori .euo Paufanias in Arcadicis haud obfcure oftendit: apud quem fi-mulacrum Dianv^e Limnatidis excbenofabrefatlum reperitur . AtVitruiiius

lib.2. c. I i.contra fentire videtur, dum templi Ephefini fignum , nec noniacunaria cx ccdro fai^a fuilfc commemorat . Alij vero vitigineum fuiflfeprsdicantj inter quos Mucianus Conful apud Plinium habetur, qui le^

illud proximc fpcdaflTe diccbat . Sed hoc morofioribus examinandum re-linquo . Vt vt fit, probabili conicdiura aflequi licet , Dex membra pro-minentia vcl ex nigra qujdam materia compofita , aut fufco aliquo colo-

re obduda fuilfc: &c conicciuram meam iuuant non pauca Diana^ Ephc-fise marmorea figna, qux Rom^ extant , cumfacie, manibus , & pedibusex lapide nigerrimo infertis^ &c ktc quidem opera eodcm ferme fchema-

te , quo ha^c noftra, efiiv^ta .

Nunc vt ad incepta mc referam , vctuftiffimos illos Dianse myfterio-rum interpretes, ex primogenio gentiura inftituto totum De3S corpus excbeno potius quam alio quouis ligno eflrormaflc , non equidem teracreconijcio , cum hoc genus ligni pr3e CiCteris alijs, naturae Lunaris fiderismaxime congruerc videatur. Nam per atrum & fubofcurum cbeni colo-Km nodis opacse tenebras ( quod proprium cft LunsE» feu Dian^ tcm*

B 2- pus)

i5

pus ) conucnienter illi Mytholog! dcfignarc potuerunt . HcCc etenim Gr.xcis

Nf«.71J)>0/U@^ , E^vv^cL,& M^cty^yg j Latinis

,

NoclUucay NoHiuaga^

Vca No^ium-i^ NoHnimfidus ^^i\u\i A^Mm * Cumq; conftct, ( vt fupraex D. Hieronymo refciebamus ) Naturam rerum omnium parentem fub

hoc fimulacro ab Ephehjs fuifle cuitam 5 fic & ipfa nox apud vetuftini-mos Poctas , vt apud OrphcLm ( in nodis fuffimento) rcrum cundarumparens habetur : quin chaos &: tenebr* prima rerum cxordia cfle dicun-

tur. Non ineptc igitur ex huius difciplina? fonte , cbeni lignum cIcL^umfuit ab Ephcfijs myftis ad noiflurnum Lun^B tcmpusdcfignandum , &: Sym-boHcum natur^e fimulacrum fingendum : cum cius veftigia , caliginofa_,ctiam fapicntioribus fcmper fucrint , eiufqj virtus perfpciflu cognitu.]UC_,

difficilliraa. Ccrcri autcm(quam a Diana non abhorrerc mox oftendan))ater etiam color gratus j acceptufque fuit . Vnde & initia cius ex prifcoEleufiniorum ritUi nodurno tempore potifsimum pcragebanturj ciufque

Saccrdotibus fancitum erat, nc alia vefte quam nigra vterentur . Et apudPhigaknfcs Ceres cognomcnto nigra peculiari ftudio colebatur , prouc

Paufan. in Arcad. obferuauit. Addaturinfuper, ebcnilignunt putrcdini,

corruptioniqjminime obnoxium cfle, vc Theophraftus in h;ftor. Piant. &:

Pliniuslib. 16. cap.^.annotarunr. Prtprerea h^c arbor intcr aeternas nu-

mcrabatur . Aetciriitas vero m nummis Fjuftinrc lunioris , Lunam proSymbolo fortita cft . Quas ob caufas proculdubio Luna , feu Natura-.»ebcni lignum tan quam proprium ^ peculiare expctit.

Sed iam vctuftilfimr illius StaiUc^ incunabula perfcrutemur . Hanc

non humana artc expolitam , fed c^lo diuinitus miftam Ephefij tam arro-ganter quam falso prtrdicabant . Ad quod vetus quidam Poeta Gr.tcusalludcns , cclebritatem templi Ephefini , famam fimulacri Dianx , ipfiufqstiuitatis gloriain eleg.inri cpigrammatc cclcbrauit .

TiC 77DT cfcV ^/WfATIdiO IXilttyoLri TlcLp^ViOOVdL

,

ToV Tmf^ ^^vioiQ iju(2>iC>ctcoTDL

17

Sed miflis fabulis , (imulacrum illud potius ab Amaionibus pofituriL,^ixeiim : cum Ephefini tcmpli conftrudiio ijfdem i Dionyfio Pcriegetc-.tnbuatur .

E' v^^ft 3?)i 7^7? v'/\ov K\m,CoviSi

i3

orbem apporicbant . Ofiiidis vcrticl calaihus > (eu modius pro corona_.

erat . E frontc Harpocraris malum pcrlieum cum fohjs eminebat. Quxhic attexenda duximus , vt Ephcfios haud abfimile inftitutum prx ocuHs

habuillc indicaremuSi Nam Dianx vertcx apud ejcteras nationes folafal-cat^ Lunaz fediuncula infignis confpiciebatur. Verum , vt quod huius cft

loci excquar> m cius Strophio Kofe , Chryfanthemique cum corymbis funt:dccenter quidem, cum iuxra Plinij mcnrem lib.z i.cap. 25. Lunr globumrorundum imicentur, 6i ad Sohs rcperculium aurei vidcantur. Ea propter

LibGiraldus cororiam ex hefiocrylo fiue chrylanthemo Dianse attribui a

prifcis fcriptoribus mcmorar 5 nec abfque ratione, quod hoc floris gcnus

hclichryfuni , leu hehochryfum denominarum pcrhibeant ab Helichryfc-.

quadam Ephefia puella, que prima e flore chryfanthemo Dianam corona-

uit. Quid fi per rofas fimul paclas, Ccreris & DianiB cognatum numenfagax Ephefiorum rcligio denotarit? Numquid pariter rofas Dianse vclu-ti moniium , S>c hortorum domin;^, florumquc procreatrici conccdemus?

Apulcius lib. 1 1. Metam. multifanas illi coronas adfcribit . Corunx multi'

furntis 'varijs floribus Jublimtyn dijiinxerat ijetticem . Idemque pauloin-

ferius, coronam rofacc;am in pompa ilia , & apparatu Dcas celebri a Sa-cerdotibus prj?gcftari fohtam pronuntiar: alibi autcm «««c, albocandore

liicida^ nunc croceo fljrt lutea , »unc rofeo rubore flammida •, eaderrL»

ab iUo corona dclcribitur. Qoid vero aliud hrc florum varictas in Dia-

T\x corora , quam diuerfos illos circuios qui circa Lunam apparent de(i-gnarc polTct : Hos crenim conftat coronas a probatis auctoribus vocari:

fidemquc nobis faciet Plinius hb.i. cap. . .cuius vcrba placer adfcribcrcL».:

exiflunt ecedem coruna circa Lunam^ ^ circa nobiliora afha . Ariftotelibi nonnuilis ahjs Qmcx fcrmonis antefignanis hi circuli ctA^iJii^gc^^^cuntur.Quam vocem interprctes modo coronam, modo circulum vertunt. Sc-neca in princ.qu.rfl:. bunc (inquit) X\a) nuncupant, quem nos dicere coronam

^-''Jfime pojjumus . Rofaccam quin ctiam coronam ad Ccrcrem no/iJ

inuitus traham. Cuinam enimdccentius, quam Cerericoronam cx Icdiill-mis floribus plexam Ephcfiorum religio tribucre potuiflct, ciim cx fclici

eius grcmio florcs ortum ducant ? Equidem corona rofacea , &: fiorida_,apud vcteres hilaritatis crat indicium : huius autcm De.-E feltum fummocum lufu , & gaudio antiquitus cclebrabatur, prout Phurnutus tcftatur

.

Non pauci item alij florcs intcrtexti, inter quos & narciflus. Ceres ete-nim apud Sophoclcm narciflum , pr^e alijs floribus exoptat, &: MagnarumDearum coronamentum cflic pcrhibet, quas eius Scholiafles Cerercm) &:Proferpinam intcrprctatur . Item hiacynthus ex Paufaniic autloritarc , qui

hiacynrhinas corollas facris Cercris adhibiras fdifl*e prxdicat in Chthonijs

^icbus fcflis. CsEtertim omnibus palanjeli, rofaai cfle florum reginaniw,

ac

19

ac huius fymbolo potentiam , regnum > Sc impcrium conuenienter den-gnari. Appofite igitur Ccreri rofa compctit,cum hxc fit Omnium reginavt fcftiue notauit Euripides.

Avct(Ta,, et7m.vcov '^yx, ^cpog

.

Bt amabilis Ceres Dea Ommum regim^Omnium njero term altrix ,

Nemini autem mirumvidcri dcbet, Ci Cercs, fcu Diana Ephcfia , quxdomina mundi habcbatur, duplici corona donata , cxornataq; fuerit : cumpeculiari quodam cultu Dianam Ephcfiam coronis , non autem fanguino-lcntis vi(3:imis cultam fuiflfe proditum extet . Ecymol. in \L , gd)g

20

i^us immenram frugum, fruduumque copfam gerere conrpicitur « Quo-circaa gerendis frugibus Cicero Je Nat. Deor. lib. 3. Ccrereni tanquam Ge-

rerem prima litera inimutata di^am autumat . Ac vcluti Ceres omniunrL.bonorum laigitrix, difpenfatrixquc credtbatur, quod munus etiam RhedCcompeterea nonnullistrddjtum clK Hanc ob caufam illi vitigineum (imu-lacrum tanquam cibi putufque largitrici Dardala facrauit antiquitas Eupho-rione tefte . Ccrerem praeterea a Cybele non elic alienam doccnt inprimis

harum cognati, germaaique facroru 11 ritus , Cercri, enim pennde ac Cy-bele tympana> & cymbala aderaht, quorum fonitu Ceres in fili.^inquili-tione primum vfa cft . Cybele porro curru vchi , & rotis fuftineri credcba-tur: quiamundus rotatur, &: volubih"s cft, & hjec ipfa terra eo quod pen-deat in xre dicebatur vt Seruius docet . Ceres denique , 5z Ifis prcpter Soro-

riam frugum inuentioncm , a^que ambabusattributam, vnum idemque nu-men conftituunt . Triticum enimab Ifideprimum cum hordeo hominibuscommoftratum fcribunt Diodorus hb. i. & Martianus Capella. Et ideo inipfius pompatriticum , Sc hordcum pr^ffcrebant , vtab ipia repertas frugcsteftarentut. Herodotolfis eadcmeftqua: AyjfXYiiiJp . Cui Ccdrcnus lib. 2.

adftipulatur : a quibus Diodorus pauloante memoratus non abludit , dumCercrem cum Ifide , qua? ipfiUima eft cum Luna coniungit . Vnde ex primo-genio tam Acgypticrum , quam Giffcorum inftituto , .Tqueambabus boucsablcripti fuerunt . Cxterum vt tblcuiitatis dcpulfetur offenfa Martianusiterum Capella nobis adeundus erit , quem de Lunari orbe verba facientenufic audiamus . Jn eo Si/ira Niliaca , Eleujlmque lampas, arcufque Vi^yn£yt^mpanaque Cybeks . Fx quibus obferuarc cft , Ifidis , Cercris , Diansc , 6iCybelcsattributa Lun;E ctiamadferibi . Confer cum his Luciani Dcam Sy-riam , & Apuleianam Ifim , qua? minirae diuerfa numina fuerunt , quamuisvarijs nominibus celebrarcntur . Dianam demum in Luna cultam nemo nc-fcit , nifi qui vetuftiilimos mythologos non lcgerit . Hecate porro Diana ,Luna , & Proferpina a Fefto , & Diodoro Siculo pro vno eodemque numineaccipiuntur . Exinde Diana triformis fingebatur, in quam extat HoratijVerfus

.

Ter 'vocaf audis , adimifiue htho diua triformis .Concordcm hanc gcrmanitatem etiam adnctat Virgilius

.

Tergemimmque Hecaten , tria 'virginis ora Diarue .Magna autemilla, quam nos hic ccgitamusEphefiorum Diana , Natur^,feu vniucrfi , &: rnateriie primx vires, poteftatemquc fibivendicat : cuiusinfignia, & ornamenta , fi attente fpc^es , idipfumdeprehcndes. Quanta_.vero cognatio Dian;£ Ephefic^ cuni Ifide interfit , vcl hinc colligerc cft, quodilla Diuo Hieronymo tcfte fuperius laudato , apud Ephefios Naturo.' typunijreferebat , Hxq vero apud Aegyptios mhil aliud quam ipfummct Naturae

numcn

21

numen loqucbatur , prout Macroblus Saturn. lib.y. cap. 2 1. &: Apuleius Me-tani.6.Aegyptiorum monusnenrorum peritijfimi cnunciant . Pollent hic lex-

cent.^ auctoritdtes cogi ad hrmandum , immenfam iiancDcarum turbam ad

vnicum Lun^ fiue Dian.e numen a prifcis mythoJogis fuilie reda(Sam_,

.

Sed cum res notior fit , quam vt de ea proiixior iermo habeatur, ad inUitutum

redeamus . Et coronam hanc turritam, quaeprius Magnjs Matris, CybeleSj

aut Der SyricE peculiariselfe vidcbatur, Dianx etiam noftr.c conpetere^©ftendamus . Ac huius quidem meminit HalicarnalTeus , dum caniltropho-rarum capita coroliis ornari velut Dian^ Ephefia; fimulacra perhibet . Quain

vero decenter Natur.r h.rc muraliscorona tribueretur, caufa in promptu

eft : quoniam rerum humanarum regina , incolendarumque vrbium ratio-

nes cd..>cui(ic crcdebatur , corona quippc pro muris yrbium vrurpaturt

muri etenim ranquan vrbiu:n corona; funt . Hxc de corona faiis fuperque^div^^a . laai ad vclu.n explicandum orationcm conuertamus

.

VELO DIAN.£ NOX INDICATVR.

VEIo dcnfas noil:is opac^ tenebras , quibus aercircumfunditur, adum-brari peruium eft . Hunc autem Diana: velandi ritum non apud

Ephefios (nodo , verum etiam apud Aegienfes receptum fuifte a Pau-

fanfain Achaicis edocemur . Hahent Aegknfes njetujium Luctn£fanum :

Vex ligneumfignum a veftice ad calcem njelatum , pr altera faccm prdefert . Atqui Lu-cina a Diana non eft aliena : faces ccrte vtnque fuere communes . Et

Diana ipfa , feu mauis Luna , lumine fuo ac fplendore tanquam fice ardcnti,

opaca &: caliginofa confpicua lucidaque reddit . Huius quoquc rei gra-

tia quod no^u , & in tcnebris lucear, & incedat, Novfliluca, ^ Nodi-uaga vocitata . Meriio igitur velum , tanquarn obfcuritatis a fe

depulf^ indicium a tergo demifl^um finxerunt . Ex quoTheo-

logijEfonte Apuleius in illa luculenta, &r accuraca Lun«

fiue Ifidis defcriptionc pallam ei nigerrimam afli-

gnarc non dubitauit. Velum prscterca mo-

deftia», ac pudoris virginalis fignum

cffe inconfefl^o eft . Vnde hoc

etiam nomine Dia-

t\x tribucn-

dum.

C CER.

22

CERVORVM GOMITATV DIANAGaudet .

CEruosDfan^ obfequloccu niiniftros,&(vti fic dicam)pcdi{Tequos fcm-pcrfuilieaddiclos vulgatiirimum eft . Indecft quod pcculiari clogio

i?[gL(ftiCoMg Cermiaculatrix i Grajcis diccbatur . Inde ctia cft qubd

inter animalia, quje fignum DianiE cxornant , bini ccrui Dea; caputcircum-

ftant : idque merito , cum reliqua quadrupcdum genera pernicitate fuperent

,

adeovtilli Mythologi veloccm Lunac curfum innucrc volcntes Ceruos pro

fymbolo degerint . Luna cquidcm tantse ccleritatis eft , vt fpatio viginti feptedierum horarumqjot5lo totumpermcet fignifcrum , quem Solannuo tantumtemporis curriculo perluftrat . Qu^o minus mirum fit Dianamcerui cffigicdefjgnaiam . Equidem vetus cxtat Pub. Licinij Gallieninummus , in quocerua cft cuni hac cpigraphc DIANAE CONSERVATRICI . In alioitcmnumifmatc a:nco ab ipfis Ephefijs in honorem Commodi Imp. cufobigx ceruorum aurigante Diana , & ha: literse circum impreflic funt >ARTEMiC EO^ECinN. Vifitur & ahus Marc. Antonini Caracall^, inquo Dianam duz ccrua: trahunt . Pra;tcrea Callimachus in hymn.6

23

boloin nummisFauftins laniGris exprefifam monuimus . Per quatuor de-

mum hofcc ceruos iuxta De^ caput appofitos, forte quatuor Lunaj fcfe^,mutantisfaciesdcfigriari poterunt . Verum illudconied:ando,potiuS)quam

alTcuerando did:um cfto

.

LEONES DIAN>E IN SIMVLAGROc^elatl confociatam Solis , 6c Lunx

potentlam Indlcant .

LEo quamuis Solis animal Solarifque natura: particeps ab omni fermcMythologorum coetu perhibeatur j Dianse tamen , Magn^^ Matri,

Cybelc , Ccreri, ac Ifidi adfcriptum fuilTe vctera monumenta no-

bis infinuant . Quarum fa^ururn me operas prctium puto (cum veturtif-fimum (imulacrum difcutiendum fufceperim ) fi prifca numifmata ad remnoltram ftabiliendam facientia Scriptorum vice proferam . Igitur MagnxMatris effigies in pulcherrimo irreo nummo Fauftinx Antonini Pij fili^ ,cum hac epigraphc MATRI DEVM SALVTARI , Leonibus inclyta_,confpicilur . Cybelem Leoni infidentem Septimij Seueri numifmata re-

fcrunt apud Adoi. Occonem . Eiusfimiliter currum Leones trahunt in_*nummo Fauftina; lunioris apud Petrum Marefchal Patritium Bifuntinum .Hjec etiam in quarto denario Voltei^c gentis leonum famulitio gaudet .

In nummis Faulbnje lunioris Ifidis Siftrataj imago cum leonc ad pcdescxprimitur . Diana demum in arca illa celebri , quam Cypfclid:]E in Olym-piadedicarunt, alata infurgcbat, & Leonemad dextram , pantheram habc-batad finiftram, vt Paufanias in EHac. memoriae prodidit . At vero quid

Leonibus cum hifce Deabus peculiare, & cur illis facri fuerint, nobis in-quirendum eft . An ideo Magna: Matri leones folutos & manfuetos ad-iunxerunt , vt defignarcnt nullum efle terra: genus tam afperum atque ferum,

quod non fubigi colique poifit ^ Sic lego Varroni placuifl^c . An veroctiam vt fignificarent maternam pietatem omnia fuperare . AnquodCy-beles cum Dea montana fit , vehi leonum iugo debuit . An vero currumCybeles Leones trahere dicuntur , quod ab ijs nutrita fit ? An quia Cy-bele > qu^ &c terra cft , vim gignendi a Sole recipit ? Solis vero pra;-

cipuum fymbolum Leo , qui S>c Cereri ideo forfan adfcriptus fuit, quia_,

horc menfis Augufti tutelaris erat , vt in Kalendario antiquo habetur .

Dianae porro dcftinatumcrediderim obduplicem leonis naturam reiusenim

antenores partes , quia robore ingenti praedita: funt, c^leftia j pofteriores

quia debiliores , terreftia referunt . Qns: caufe licet ad coiifirmationerru

C 2 fatis

24

fatisfinr, aliamtamen caufam cx Arati Ph(^nom. perereHcebft, vbi cx Ni-gidiorefert, Leonem, qui in artrislocum obtinet, iuflu lunonis apud Lu-nam nutrirum, educatumque fuille . Porro quid caufa: eft , cur ilii qua-tuor Leoneshumeris ac brachijs Dea: infident, fibiqueinuicem refpondcnt?

Dixerim ncn grauare concordem Sohs , & Lun.T virtutem in rebus omnibusproducendis, ac f -ucndis per eos fignificari -, oftendique nexum, quo tcr-rena c^leftibus coniunguntur ; a quibusdum infufum rccipiunt, eadcm in-terfc, Sc cum cseIo aptilfime coh;Erent .

CANCER CVR EPHESI^ DIAN.€Sacer.

INter ah'as imagfnes , quibus omne ca^Ium difiinxit antfquitas , non_.ignobile eft Cancri fignum , cuius figuram e colio Dianas fufpenfim , &c

in extrema etiam fimulacnparte appidam intueri licet . Hoc autemcompadiile teftaceorumgenus multas ob caufas Dianje fiue Lunae acceptum

fuiflepalamfaciemus . Nam vr fub Lconis cffigie SoIemMythologi co-gnouerunt, fic Aegyptij proLuna Cancrum pingebant . Caufaeft,qu6din ipfa geniiura mundi Solcm cum Leone , Lunam cum Cancro ortam cre-dercnt . Ad h.Yc Cancer cum Lunari fidere haud pauca communia habet

:

quippe qui frigidus , humidus , aqueus , noflurnus , &: fjemineus fit •

^htod eius a fr-onte protenduntur apices duo rotundi^ ^ acuti firmi ad'modum ^ fub quibus duo cornua minora articulata •, fecundum Rondclctijobferuationem . Eius ctiam corpus rolundum &: compaduma Lunari fi-dere haud multum aberrat, prafertim dum chelas expandit : tunc enimjLun.rcorniculaniis figuram quodammodo referre videtur . Nec vltimumjidecus Lunc cornua , cui omne gcnus animantum cornigcrum facrauit an-tiquitas , ob corniculatum globum . Cornua etiam inter pr^cipua Ifidisfymbola funt : eiquc abiectifTmia infcda confccrara , vr illudScarabcorum

fecundum genus , quod bicorne cft . Pricrerea vr Luna ob vclocem cutfumincedere videtur ; fic Cancer fere folus c cruftaceorum genere non natat,fed incedit . Ita Ariftot. Hift.Anim. i . cap. i. Cancri quamquam aquatileSytamen grejftles funt -, tranfuerfoque latere procedunt . Accedit quod intervcnatores annumerantur Cancri : ftb Djan^ vero tutela omncs venatoresfucre . Scd hocprecipue ad rem facit

(quod rerum naturalium fcrutatorci

obferuarunt ) Cancros vim Lun^ fi^ntire ; ea crcfcente pleniorcs &: proba-tioris faporis fieri j decrefccntc vcro , minui : ficut &: alia conchylia , vt canit

Maniiius Aftronom.

Ad Luna motum lariant animalia corpus .Lon-

25

Long^uum eft etiamanimal: & quemadmodum Lunarcuiuifcerc videtur,jia Canccf crufta , feu tegumento fe cxuit , &c ftatim rcuircfcit

; quod cfta Phyficis animaduerfum . Cancri pr^etcrea ad nodurniluminis fplendo-rem accurrunt , &c nodu vt plurimum pafci folcnt . Qux profedo faiiseuincunt , Cancris mulciplicem ineire cum Lunari fidcrc confenfionem ; nccfine mente , confilioquc illi fuifte adfignatos . Haud tamen omittenduiiuduxerim , quod Golzius nullo citato aud:orc refcrt , Cancrum apud myftasprudentiam denotalTc , & hancobcaufam e collo Dianx Ephefia; fufpen-fum . Idem apud Platonicos hominis ortum viamquc defignat : voluntcnim animasperCancriianuamin humana corpora dimitti : & veluti Ca-pricornum Deorum , ficCancrumhominum portam vocant, quod pereamcgredientes animvX humanum in corpus tranfeant . Et hec ad noftrum em-blema aptari poftunt fecundum Phyfiologos , qui Lunare lumen natur.T gc-nerationi, ac vit^ pn^eftc volunt . Iftud etiam hic attexatur . Apud Dru-lios peculiari &: infigni coronamento Diane caput Cancri tefta ornatum, vtcxeorumnumir»ispaIam eft . Antonini Pij nuniifmaab Aegyptijs figna-tuminauerfapartcexpreflum Cancrum habet chclas cxpandentem , &fal-catam Lun^ fe6^iunculam apprehendentem . Eodem plane fchemate, 5cpari fymbolo Cancer fculptus eft in veten gemma, qux in Pinacotheca_»EminentilliiniCardinalis a Balneo adferuatur . Verum ifta de Cancrofuf-ficiant . Vocant nos ad fe bin^ Viulori» Dianam corollis 6c palrais in-fignientes : earumigiturexplanationem aggrediamur.

YlCr OKIJE BIN^ DIANAMEphefiam cur coroUis, & palmis

infignlunt .

Bln.^e Vidoriol^Deg pedius exornantes nos follicitant , vt e fandio-

ribus Ephefiorum promptuarijs caufasrepetamus , obquasprsfertini

Dian^ Ephefia; Vic^orig tribuerentur . Etenim non finc myfterio idab Ephefijs prfftitum . Hoc enim argumcnto cuncla fubmitti Lun^ po-teftati innuebant . Vel ccrte corollas memoriam efte bencficioruma Na-tura fiue Cererc gcneri humano collatorum volebant . Exprefl^g vero funtalis padis, cum corollis 6c palmis , qui folitus cft Vidloriarum habitus

,

vt liquet ex Claudiano de Laud. Stil.

Jlla duci facras vi^ori panderet aUs^Et palma 'viridi gaudens .

Vidorie igitur imagincs adeo grataf , acccpt^quc fuerunt Dianse Ephefi^,

vt

26

vt non modo eas ad pcdus dccorandum admiTerit , vcrum ctiam ab hiscoronari exoptarit ; vc fidem ficit Gordiani Pij srcus nummus ab ipfif-met Ephefijsfignaius , m quo Poiymamma Diana vifitur j dcxtra fcipionemprtfcicns , qax c binis V idoriohs vtrmque volitantibus coronatur : antCL-.ipfam vcro muhcbris fgura cft cornu copi^ gelhns . Singularis hic ^reus

nummus cum infinitis propemodum ahjs in Muf^o Emincntiffimi Cardina-hs Francifci Barbcrmi alieruatur . Intcr prxcipua Vid:oric argumcnta palma

furgit, qu^ rede Ccrcri tribuitur : cumpcrpalmam iuftitiam dcfignari pa-lam fit : eo quod fruc^us rcJdac pari cum fohjs ^quilibrio : id quod Pic-rius Valcr.cbferuauit . Hanc auicm lcgum muentricem eflc hquct vcl cxVirgihoAeneid. 4.

mnclnKt lecias de mon bidentesLegifer£ Cereri , Phoebocjue , Patrique Lycco •

Palmam pr^ic rea ad alia numina fub noitro fimulacro contcnta non inui-tus traham . Et hanc arborem mprimis ipfamct Luna tanquam propriamfacilc fibi vindicabit : cum pa]n)am hoc pcculiare cum Luna habere re-rum naturalium fcrutatorcs obfcruarint, vt fola omnium arborum pcr or-tus Luna: fingulos progencrct . Lunam item virn? humanaj pra^cfife cx my-ftis praimonui : aiqui palma pro ipfiufmet vitas fymbolo ab Orphco com-mcndatur : ncc mcpte quidcm, cum hxc arbor trcccnta fcxaginta commo-da mortahbus elargiri fcratur : quod optimc nouerant Babylonij , qui fuisin hymnis huiufcc arboris proprictates decantarc folcbant . lam fi ramorumcius naturam attcntiiis perfcrutemur, ilhs cum terra pcculiarc quid incflcLjdcprchendcmus . Hi etenim quo maiori pondere grauanrur , c6 pliis in.*altum fcruntur, furguntque aduersum pondus , vt Ariftor.vi i. Problem. &:Plutar.vi i.Sympof rcfcrunt : pari etiam rationc , quo plus tellus fulcoprcmitur, eo vbcriorcm frugum copiam agricolis fuppcditat . CictcruniLicum Ifim in Dianar noftro fimulacro rcpcriri non feincl inculcarim , huic

ctiam palnia: appi»3:ae quadrarc polfunt . Nam Ifidi cx recondita hie-rophantum dodrina calccamcnta cx fohjs huiufce arboris in-

tcxta , Apuleio iocupletiflimo teftc , probantur : pedes

(inquit) ambrofios tegebant foleA palmcc liSlricis

folijs intexta . Et prxtcrca in folcmni cius

pompa , is qui tertius incedebat, pal-niam auro fubtihtcr fohatam

attollebat. Hatcdcpal-

mis diccnda

habui.

ENCAH.

27

ENCARPVS E COLLO DIANAE,dependcns cur e varijs fru(flibus .

THrra cum non hominumrolummodoanimaliumquc benigna fic pa-rcns j verum etiani omnium frugum fruciuuinqac produftrix , appo-

fitc proptcrca Ephciij cncarpum, fcu lugimentum lcmnifcatum cx

varijs florum fructuumquc gcncribus confctium c collo Dianx dcpcndcrc

finxerunt, vtpote cum hominibus ea fuppcditarit , ac difperticrit, quibus

vefci queunt . Intcr prsecipuos vero frucius , cx quibus fertum compofitum

cflc vidctur, poma &: papauera emicant , &: illaquidera conuenienter, quia

obroiunditatcm tcrrae figuram rcferunt . Uxc autem muhipliccm ob cau-

fam Dianx , {cu mauis Cereri acccpta , oblataquc fjcrunt . Papaucr in_.

primis apud omncs fcriptores pro fcrtihtatis fymbolo habctur : vnde 6C

Ouid.lib. 2. Meram.

Antes fores antri fcunda papauera florent .

Huiusctiam fru^^us tclluris imagincm cxprimcrc vidcrctur, nam inatqua-

lirasilla, feu turbinatum Papaueriscorpus valles 5i confragofa montiu/ru

ramenta dcnotat . Interna vero hominibus,& fubditis alfimilantur, vti

Ph.irnutus retulit . Poterit bc legifcrje Cercri attribui propter illa reccptacula

SEquis interualHs inter fc diftinila . CalHmachus in hymno ad Ccrerentupapaucr ci affignat . Apud Clcmentcm Alcxandrinum inter pr;Ecipua__

dona , qUiC Ccrcri offercbantur , papauer reccnfctur . Quam forte ob cau-fam Virgihus papaucr Ccreale tanquam Ccreris donum cxoptatilfimuxiuprxdicarit .

Nec non (S* ^^'«'* fegetem , t^ Cereale papauerTempus bumo tegere .

Ob vim autem fomniferam rede Luna* notfiurnoque tempori conueniet

:

vnde & illi apud fcriptores fomniferi ceffit appeUatio . Apud Ouidiununoxcum papauereacoronadepingitur : hoc enimtempore fomnus propterhumcv^ationem potiffimum vircs (uas exercet . ReHqua? vero florum fru-

duumquc figura? , quasafl^cqui faciie non efi: , nihil ahud quam omnis ge-neris frugum copiamdefignare videntur, quam tcrra feminibus grauidata_

parit, funditquc hberahter : flos etenim in plantis frugem paulo poit fuc-

crefcenrcm polhcctur . Dianas etiam fruifius grati acccpcique fuerunt , vc

Paufanias in Achaic. tcftatum rehquic . Apud Patrenfcs cnim Dian.^La-phrice facra facicntes pomiferarum cuiufuis gcncris arborum frutlus oflcrre

folemne habcbant . Non mirum igitur, fi cncarpus collo Dianvi' appen-fus varijs fru(^ibus ^ floribusadornetur . Verumnchic contcxtus incom-

poli-

28

pofitusdilabatur, vitta feu fafcia tenui aftrlngltur : Vt pcr vlttam obliquuS

ticxuoluiquc Lun^ curfus intelligcretur.

GLANDES INDICESPRIMI GIBIdum terra manfit inculta-,

.

ENcarpicxtrcma querne^gbndcs tanquam elcnchi coronant , qua; Cc-rtris beneficu fatis fuperque arguunt : cuminpriniis rerum incuna-

bulishocfrucluum gcnus mortalibusalimenta pra:buerit 5 fed Ccre-

ris bencficio in mcliora , (ic mitiora commutatafuerunt . Qjpd apcrte dc-clarat Ouidfus in l-a(iis :

Frima Ceres humine ad meliora alimenta locafo

Alutauit glandes iti/iore cibo .

Quo facit &: jllud Virgilij Gcorgicorum inirio:Liber t ^ alma Ceres ^ "jejho Ji munere tellusChaoniam pingui glandtm mutauit arijia.

Antiquitus agncoJis m more pofitum fuit , vt quotiefcumquc Cercri rcm di-iiinam facercnt ( fjciebant autem , dum fpica: frugem emittere ccpcrant

)

querneis coronis vtercntur . Cuiusgeneris coronamenti meminit Aihenxus

lib.xv. Eundem fenunt fcopum Maroniani verfus Georg. lib. r.Falcem maturis quijcjuam fupponat arifiis ^C^jAam Cereri tota rtdimitus tempora (juercu

Vet motus incompojltos, ^ carmina dicat .

Non poflumautem hic filentio prarterire grauiOima illaverba, quae in in-uccatiore Apuleiana ad Lunam habcntur : Regina c^Ii , Jiue tu Ceres almafrugum parens originalis ^ qu

29

cft faculcas » VC prseccrquam quod inefafit fuauifHnius, cx cociiam vina»

& pancm conficiant Orienulcs, & quadrupcdibus cdendum praebeanc

MAMM^ NVTRITIONIS SIVEaiimentormii fymbola^ .

AEgyptiorum Theolo:^ia , Lunam matrcm mundi , a SolegrauidataTi

fjecunda geaeradonis principia ditfunderc ruperliitiosecicdid-t, vz

inlibros Ariltotelis

pra:cipuc dcberi vcrercs agnorcebjnt . Hu*"S aurem fingularia bcneficia_,

Coluiiiclla lib.3. cap. 2 2. decantat his vcrbis . ^ibus almA Teiius annua.itte -i la/uii dttim cjuodam pmrptno i

31

ftantiam humani corporls ad poteflacejn lunaiis luminis pertincre aufl:or

c(} . Idemquc lib. 4. Lunam humanorum corporum marrcm icienter ap-

pellat . Luna etiam, eodem referente» terr.-c imperium ex vicinirdte ior-

lita, omniam animantium corpora S>c concepta procreat, &: generata dii-

ibluit . Diuus autem Auguftinus de Ciuit. Dcilib. 7. Tellurem dici ma-

trem allerit, quia plunma pariat; magnam, quia cibum cundis fubmini-

i\rct . Qax omnia aaibarum manuum porreviiione iterum indicantur :Jiberalitas cnim paffis manibus olim figurabatur, vt fcribit Diodorus Si-

culus lib. 4. Et has quidemambas nobis porrigit , vt nos conrinuiibene-

ficijs impleat, &c iuuet in aduerfis . Verum his obitcr allatis ad aliacm-

blcmata, quibus rcliquum DiancB corpus Aipatur, deflcdere Iibet . Sta-

tus vmbjlicum trcs cerui occupant, de quibus cura abunde fupradidumj

Sphinges explicandas fufcipicmus.

S P H I N G E S.

VTrumquc Dcx larus du-e Sphinges muniunt , qu^ ab Aufoniana^defcrjptione non difcrepant : Juuat autem ipfummet vatemaudire

in ternario numero.

Terriiit Aon'u%m vohicris , ko > 'virgo triformis

Sphinx , volucris pennis , pedibus fera, ^fonte puelU .

Inter vetuftiffimos vero fcriptores nondcfuerunt, qui eaudam draconisilli

adiunxerint : fed in illa non morabor : confule fi lubet Hcrodotum , Aelia-

rum, Plutarchum, Solinum, Diodorum, Plinium, Clementem Alexan-

drinum, & Pal^phatum, quicaninum etiam iili caput affignant . Potesprseterea genuinam eius effigiem ex mfinitis propemodum monumcntis an-

tiquis obferuare . Hoc dicam , Sphingem Acgyptium fuifle inuentunrL, ,quam cx virgine , atque leone compofitara finxerunt : hac pr.^fertim ra-

tioneducli, quod Quintili &: Sextili menfibus , fub quorum tutela Leo &c

Virgo funt , Nilus cxuberet, vt Beilonius obferuauit . Apud Aegyptios

irem confhns fama cft , Sphinges pr^e fjribus jedium facrarum Ifidis dc

Ofiridis tanquam filcntij , taciturnitatis, ac prudenti.^ fymbola fuifie collo-

catas , vt Syncfius orat. de prouid. memorat : quibus fignis templa Dco-

rumadeuntcs, vt tacite vota facerent , monebantur, nec arcananuminurru

diuulgarent, fed mylkria fubhis latitarepr^fentirent. Hanc autem Aegy-

ptiorum doctrinam ad Ephefios tranfijlTe ex gcrmana Ifidis , &: Cereris cogna-

tione autumare licet . Nam ficut Sphinx Memphitica , facra cercmo-niafquc feclufas ciTc , S>c filcntio tegi oportere innuebat 5 fic non abfimili

ratione Cercris initia occukanda, obfignandaque eiic apud Ephefios figura

D X Sphia-

32

Sphingls Dianje fimuhcro infculpta prxmoncbat . Q}JX vt crcdibilJa ha-

bcam , injpcllunt mc tacita illa Sc opcrata Ccrcris apud omncs fcrmc gentcsinitia> 5: facra : qux nulla rc magis qudm filcntio conftarc lultinus mc-morat . Ad qocL' alludcns Apulciusiaibit : Cttttra-.quasfiltntiotegitEku-'

fis /4ttic(e facrarium . Purro myltcria Elcufina diccbantur , quod apud

Elcufinos primum inucnta fuiflcnt, in quibus filcnti) fides adhibenda crat

.

'Klvgn^a, , ctcnim vt Suidas intcrprctatur , ^Tn 'f^ fJUuiv 7« ^fxot

diccbantur, ab ore vidch'cctclaudcndo : quod dcceat cos , qui audiunt di-

iiinasceremonias , os obturarc , ncc vHi mortalium cnunciarc , nc ocuhs

profanorum obui.^ polluantur . Initiationes ctiam hi*c Cereris myftcria.,

diccbantur , vt Arnobius obferuauit : quia femper profanos arccbant , vt

arbitris carcrcnt . Omni cxccptionc maius crit hocHoratij hb.j.Car. fupcrhac le tcftimonium

.

Vttaho qui CererisfacrumVulgati arcancc-, fuh ijfdem

Sit trahihus ^ fragilemque mecumSoluat fajelum .

Ad cuius etiam njcnicm TibuIIus canit .Non ego tentaui nulli temeranda Deorum

Audax laudandce facra docere Vea .Vcrum fi in facris Ccreris hxc rcligiofi arcani obferuaiio tcncbatur , Cy-btleia facra non minori cultu , aut filcntio peragcbantur . Quo fpcLlantilla vatis,

hincfida filentia facris .

Cum autcm nodurno tcmpore altuiv, fit vbique filcntium , hac de caiifa_.Ccrcri, ac Cybcli no&w facra cclcbrabaniur . Quanquam iuxtalVl. Var-ronis, &; Diui Auguibni fentcnriam multa in Ccrcalibus myftcrijs tradc-

bantur ad fruges maximc pertincntia, quaromnia peculiari taciturnitatc_iobHgnanda crant . Apulcius itcm Elcufina myfkria , lietificas mcfliuni-,CAMcmonias appellat . Sphingcs porro cx humano fcrinoqu^ corporc con-i^abant : facic plcrumquc mulicbri, nonnumqu«..ictiam viritij qux An-drofphingcs Herodoto diiSa: . Quo fymbolo non incpie dcclaratur, Cc-rerJs bentficiofcrinam illam &: agrcftcm mortalium prifci arui barbaricm

in humaniorem , & vrbaniorcm vitam commutatam fuiflc . Nam Ccrcsprarterquam quod frumcntum inucnit, cius ctiam fubigendi rationem cdo-cuitj & lcges dcdit, quibus luftitiam colcrc mortalcs didiccrunt : hisau-tcm bciicficijs nulla maiora rcpcriri poflunt . Vnde non finc caufa ab Oui-dio didum cft \

Prima dedit leges , Cereris funt omnia munus .Scd&:alia ratio dc huiufce animalis fymbolohic cxprcflb fubefl"c potcrit,

fi di-

33

fi diligenrius pnTcorum monumcnta pcrpcndantur . Acnigmacaquippc &:ics abltrufas Sphingedcfignari ncmo nefcit . Naturas autem arcana m rc-ncbris iaccrei obliquas afperafquc femitas eife, qu.T mortaks ad rcrum^naturalium intclligenriam introducunt » quis ignorat ? Certe non oportccnoscrafla pinguique Ivlincrua abditasrcrum caufas naturarquc myfteria in-

quirerc : Scd tcmporis diuturnirate fubtilioriquc indagine opus ei\ , vt quan-

tulamcumquc cognitioncm referamus . lam Sphingis fymbola Gryphcs.cxcipiant .

GRYPHES, DRACONES, AIAJEQVEFenie

.

GRyphcm fivfiitium animal e(Te notum eft , ideoque in cius defcri-ptioncvariantauClorcs. Plcrique cx Aquiia &r Lconc compofitumvolunt : ArilL-Eus Proconnefius apud Paufanianr incuruum illi ro-

Itrum aquilarum more, auritumquc caput adfcribit . Qjjn & Gryphcmj.Acgyptium fjilTe commcntum vetuftiflima illa ^enea Bcmbi labuJa docet.In ca ncmpe gryphcs multis varijfqueformisca?Iati apparcnt : quod indi-cium eft; , hoc animalis gcnus Ifidi gratum acceptumque fuilfe . Quar£_,non mirum , fi Dianie Ephcfiie attributi eiiim fuerint . Quamuis non de-funt qui inter pcculiaria Solis fymbola reponant : ob igneamprjecipuc vim,qua pr.^ditum cfte mcmorant : vt non mconcinnc ctiam Lunat, qu.-e Solisforor & coniux pcrhibetur, tribuantur, (cilicet obfrcquentem eius cum_,Solc coniuiflionem, &: a quo ignca fit . Iterum fi ex Aquila & Leone_.gryphes compofiti , Aquila re»5tc ad Solcm , Leonis vcro pars pofterior(quod & Macrobius annotauit) quia imbecillior , ad Lunare fidus refcrripoterit . Sic igitur fub hocfigmento vtriufque fideris focias vires , & ef-fe^flus in omnibus rebus procrcandis foucndifquc Ephefios pra^notaftc autu-marim . Adh^c gryphcs ob cximiam pernicitatem Lun^ competere vi-dentur : quod &dc veiocifJimis aiijs feris paulo ante refercbamus . Poftgryphcs myftica funt aliarum fcrarum fymiiola , qus Pantheras , vel lco-pardos , aut Tigrcs rcferre videntur ; fcd ob fimilitudinem quarumnanupotilllmum fint , arduum eft dignofccre : idco his non immorabor , fedad notiorapcdem rcfcram j proEicrtim cum in his nihil aliud quam ve-loccm luna: curfum dcfignari putcm.

DRA.

34

DRAGONES.SAcrorum Ephefiorum pr^Efides mulra ( vt pr^efati fLimus ) ab Aegy-

ptijs mutuati, nonmyltico tantummodoSphingis fymbolo , verum_.

etiam alijs primarium ciuitatis numen cohonelhre volentcs , geminos

Dracones antiquiifimo eius fimulacro adiunxerunt . Neque h jc fine rccon-

dito aliquo fcnfu faditatum crcdiderim : cua» inter c^etera animantiunL*

s^encra , quar fummo in honore apud Aegyptios olim fuerunt . Dracones

fiue Serpcntes enumcrenturj quorumeffigies in Ifiaca Bembi tabula no/i_.

feniel appid^ confpiciuntur . Ac ne prifcorum vatum fubfidio carere vi-dcamus, Ouidiumdabimus, qui ferpentem in pompa Ifidis defcribit :

Plenaque fomniferis ferpens peregrifj^ venenis .

luuenahs Sat. 6". etiam ferpentes fimulacro Ifidis comitem inducit hoc

verfu :

Et mouijfe caput 'vift e/? at^gentea ferpens .

Tanta autem fuitapud pnfcos veneraiione ferpcns , vtinter pr.^cfpua gen-

tium myrteria dccantaretur . Idipfum luculenter Clemens Alcxandrinus

,

luhus Firmicus, & lullinus Mart. oftendunt . Nec defuere , qui ferpenti-bus diuinitatem inefie dixermt : in quorum numero Taautes apud Eufc-

bium , idque ex Phoenicum Theologia . Quare cum ad Gra^cos cadcnij

religio, vel potius fupcrftitio tranflata faerit, Ceres potiffimum fcrpentes

eiegit . Omnino Apulciana Ccres draconumin pinnato curru confpicua_,incedcre fingitur . Orpheus vero in hymnis Cercrem in curru , Draco-

nefque eam trahentcsdcfcribit : qucd fplendide OuidiusFafi. hb.4. cxpref-

fit , dum Ccreris ex Siciha profcii^ionen-j dcfcribit .Ghfo Jimul ac lenit , ft\'nxtos cunibus angues

lunxit , ^ (gquoreas ficca perenat aquas .Talc quoquc cft illud prvElaudati vatis , dum Dcam Celei Menolina^ hofpi-tium defcrentem reccnfct :

Dixitt ^ ingrediens nuhem trahity inque draconesTranftt (S" ^^ifro tollitur axe Ceres .

Non pauca marmorca monumenta eodem plane fchemate, quo hic de-pingitur , Cercrem afliLlam rcfcrunt : caufan) vero huiufce figmenti inqui-

rerc conducit . Draconis fymboio tcrram fignificari credidere n^ulti , quod

eam toto corporc pen^ pcrrcpens verrere videatur . Sed quoniam non_.

Cercrismodo numcn , vcrtimetiam Dianas , fub hac ftatua agnofccbatur,

Diana ipfaraet adeuada crit , vt rariones ob quas fcrpentcs feu dracones

in compiexum rccepcrit, inueniamus . Paufanias in Arcad. fcripfit , mtcr

alia figna , qux in Doaiin.^ fiue Hera; faao rcponcbantur , Dianx vnuai

repo-

35

rcpoilcum fainfe ccruina pelle velat^^ pcndente cxhumeris pharctra, altera

manu lampadem , Dracones duos altcrageftante . Naturaz numen pruden-

tiifimum fuille ex veterum elogijs fuperiiis oftendimus . Prudentiae cninrL.

fymbolum Serpens , quem 5

36

Jpta iugo crruix rcn efl fnitnda. fecuri ,

f^iuat , tS^ in dura fiXpe lahortt humo

.

Curvero hoc aiiiniilluia. lu dclfcriptum, ante alios nobfs rationcm fugge-

rit Luclaiius Gran^mjticus his vcibis . Lunt lerb quhd propms Tauro

adhcereat f lacca idejl boue f^urabatur . tius auicn) exalt-iionem cl[c in_.

Taurolulius i irniicus, Ck Porphynus tcllantur . Lunarcurrui boucs Aufo-

nias jd Pauhnuin adiignat

:

lam fuicedcntcs quatiebat Luna iuuencos . Et Claudianus;Guo Fhaeton irrorat tcjuos , quo Luna iuucncos .

In nummis aniiquis Scpt. Scucri , Antonini Carjcailje cius filij , nec non &lulisE Pi.r Luna itat in biga , quam gcmini bouestrahunt . Bouis itcnnL.

cornua Lunje prxferrim fjiile gratilliau telliatur Orphcus hymno Dianx .Qij^in &: ab iHoium figura pccuiiarc nomen (ortiia cl^ izuj^itdq cnirn &730U£^7JcAsc dicebatur, vel a boum cornibus , vel ab afpedu quoapparct,

cum corniculata cO: aut ccrtc quiaidanimal terr^ cultura^ dcputaiumcft.

Boucs itcmspud Acgyptios Ifidi in dehcijs prATcipue fuerunr, vti monuit

Herodotus , rcfercns ilhs morcm fuiilc boues mares Oliridi , focminas vcro

Ifidi dcdicarc : cuis auvfloritati Diodorus Siculus adftipulatur . Inter ah*a au-

tcmantiquitatisanalccta , qua; in Muf^omeoalTeruantur , Ifis cx nigro la-

pide effigiita vifitur, fupra cuius caput bouina cornua afiurgunt , quibus

fumniarctum abundantia , &: fertilitas dcfignatur: nam fccundum Salomo-

nis X 1 v. Proucrb. fentcntiam , Vbi plurimde fgetes , ibi manfjia ejt forti-

tudo bouis . In «pparatu facrificali, feu pompa Ifiaca, bos intcr alia fcrcula

aProtomyftis prafertbatur , vt in marmorc perueteri obfcruaui . Diana:

porro apud Romanos , non fccus quam Ilidi apud Aegyptios , boum cornua

facrata deprchendinjus . Hi ctcnini in vcrtibulo Temph Dianae MontisAucntini ex vciuftinimo ritu boum cornua affigcbant . Quid fi omncs ha-

fce Deas boucgaudere diximus ? Numquid ctiam iniplius Natur.i! parentis

dclicijs cdc poicrunt : Ccrtc quidem: nam ad illam omniumciboruin, &:

ahmcntorum , quibus mortalcsfuftcntantur , officium pcrtincrc anriqui pu-

tarunt . Boui quippe nomcn a nutricndo faclum volunt . BH. cnjm nu-

trio fonat : fi quidcm laborc fuo in tcrra cxcrccnda nos contmuo nutrit .

Vctus autcm Glofia fuper Exod.cap.22. bencficia, qu.r a bouc pcrcipimus,

cnumcrans : ^os (inquit) inprimis immolatur , aratt paf.it carnibus yJac dat > ^ corium diuerfs ifbus mmijirat . Ad hxc rnjltipiicia com-moda Hcfiodus rcfpicicns bouem inrcr familia; partcs rcpofuit . Is cnintuhbro , qui infcribitur Opcra & Dics , domum cx viro , muhcrc , &: bouc ara-torc conitarc indicauit . Quam vcroappofitc Ephcfij boucs laboriofiflTimosvtilinTimis Apibusanbciannc, in hoc marmorco Natura; fimulacrQ mox cxfcqucntibus innotcfcct .

APES

37

A P E S.

SOIae cx volatilium, &inrei3:orum generc Apes Dianseconfecrari, ip-fiufque corpus fyinbolico argumento cohoncibre meruerunt . Ec

hx quidem tern.e vtrimque crficiig , ac rofis im.nixt>^ latera Dea2muniunt . Ncc immcrito fane : cum luxta prccceptum Plinij rof^ luxtaiilucaria fint collocandar . Cur vero Dianae, Cereri , Terr:E, &: rercnx.parenti Natura: in dciicijs fuerc ? An cum virginitatis cultrix fit Diana-,,Apcs ei adfcript.^ ob incorruptam virginitatem : Caftas profcifto ApcsPetr. Damianus epift. 15. lib. i. defcnbit, cum inquit ; Ape^ fobolafz^fACceJftir(^ pojieritatis enutriunt-i it njirgims perfeuerent . Q^in ^ natu-rali quodam inftindtu res Vencreas adeo auerfantur, vt eos , qui reccnsoneram Vcncri dcdcrunt , acrius inuadant , cjuod Plutarchus in coniugalibusprreceptisannotauit . Confona etiam funt jlJa, qua: dc intcgrilate carunajVirginali cecinii Virgihus Georg.lib.iv.

Illum adeo p/acuijfe apibus mirabere morem ,§h4od nec concubitu indulgent

-inec corpora Jegne^

In f^enerem fluunt y aut fnetus nixibus edunt .Quod ipfum luculenter Quintilianus m declamatione , quse Apes pauberisinfcribitur, oftcndit his verbis : Nonillas libido progmerat ^ domitrtxq-j

ommum animaiium Fenus . Eucherius autcm Apem virginitatis fym-bolum efte tradit . Vide, fi lubet, Albertum Magnum lib. 17. de An.tracl. 2.cap. 2. & miram Apum caftitatem agnofces . Quare cumDianafummopere virginum moribus , ac conCortio delecletur , non mirum fipurilfimas Apicuias in complexum tanquam aptiflfimas comites recepe-rit . An non Diana: exemplo Apes in montibus degunt, &Iocisabho-rninum confuetudine rcmotis gaudent \ Aliam caufam habe : Apes ro-rem cx floribus legunt, fauos inde conficiunt , non incpte igitur Dianxfcu LuiL^ alumniE dicuntur : cum Alcman poeta Lyricus, vel ipfo Macro-bioSatur. lib. 7. tefte, rorcm aerisacLunas filium eflc dixerit : & pecu-liari encomio Luna rofcida nominetur . Aliud occurric , quod hic attexamjApes propter eximiam velociiatem Lunx tribui ; fcitc enim ab Ouidioagiles nuncupantur . Vcrum libetnc, vtquidiam Apis cum Cerere pe-culiarehabeat, difquiramus? Porphyrius in antro Nympharuni Apcs Ce-reris miniftras Hatuit : nuraquid ob puritatem? hoc equidem fentirePin-darus in Pvth. videtur • cuius interpres ad hasc verba ,

Proprie quidem , ait , Apes Cereris minijlras appellauit propter earumpuritatem : improprih njero omn^.s alias animantes . Idem Pindarus alibi

E Ccre-

38

Cercrcm in folcmnibus facris Apibus delcil:ari fcriblt : quo favfluni cre-

diderim, vt cum Ccres maximc a fanguinc abhorrcat, mella mtcr alia_.

libamina fibi afciuent . Paufaniasin Eliac. author cll , tkoscuni in Pry-

tanco montc Ccrcri facra facerent, thure 6c mcllc fubadum triticum ado-

lcuiflc . Idcmcjue m Arcadicis rcfcrt , Ccrcri Phigalienfi fa u os fuille ob-latos . Et hoc mftitutigenusad Komanos vfquc tranlijr : nam quoticf-cumque Ambaruale facrum pro maturis fiugibus fiebat, faui cum Iiba-

mcntis oftcrcbantur . Adeo ad nnpctrandas fruges Apcs valere crcdc-

bant . Quo mirc facitquod dc Trophomj Oraculi originc Paufanias in_^Bcotic. prodidit, cuius verbaadfcribfrc non p'gebit : Cum 'vnum -, inquit,{f;' alterum annum nullis terra tmbribus irrigaretur •> e fingulis ciuitati-

bus Delphos tnijft funt ^ cjui opem implorarcnt . His ficcitatis reynedium

expofcentibus Fytijius /^pollo tmperauit •, it Lebadtam venientes a Tro-

thotiio mali auxilium qutertrent . Lebadeam ita^uc profecli , cu?i:l.

Oraculum rtptrire non poffent , Saon cjujdam Acr^pbntenfs , collegaium

tiatu maximus , cum Apum examen confpexiffet > cjuocumque tlU diucr-tifjent , fequi fiatuit . Vbi igitur eas ad fpeciem quandam aduolantss

lidit-i ^ ipf fubiens oraculum >, quod qucerebant ^ illud ejje inteliexit

.

Quo inucnio , qua: lamdudum incuita, & fquallcns terra iacucrat, im-bribus tandcm faturata brcui florida, ac frugifcra fuit . Quonam tandcmiure Apes Cybelcm attingant, vidcamus . Papauer, vt Eufcbius monct,

Ciuitatis cft fymbolum, ob multicudincm fcilicet granorum, quie in co,

tanquani in ciuitate ciucs ftipantur . Pari rationcApum alucare ciuitatis

fcu reipublica: congruum poteft argumcntum conftitui . Apum quippc_,labor, &: vita indcfffla , nihil aliud ci\ quam cxcmplar rcipub. optimislcgibus , & ciuili difciplina inftitutx . Quin vt hominum frcqucntia_,confcruantur vrbes, fic in alucaribus Apcs : adco nempe frcqucnria,* , &:

focietatiJ amatrix cft Apis , ( quod JVIaufonius annotauit ) vt fi fola re-

linquatur j defiderio tabefcat , & moriatur : quod ctiam innuit CiceroOflSc.iib. I . Apum examina non fingendorum caufa congregantur , fed citmcongregabilia natura fnti fngunt fauos . igitur ficutmter ciucs oflScia_,

rcipublicai diuiduntur, fic ctiam Apcs intcr ie laborcs, ik opera in mcl-

lificando partiuntur : nulliquc licet otiari, fcd ignauos abs fe propcllunt.

Tangit hanc carum naturam Virgilius

:

Jgnauum fucos pecus a pra/epibus arcent .Non immcrito igitur fub Cybcles famulatu Apes ftaucnd^ , fub cuiustutela vrbcs . Addatur&c iftud, Cybcl^ 5*: Ccrcri arque communia fuille

cymbala : atquisnefcit Apcs diflipatas, & difplicatas , vt loquitur Varrodc ic ruft. lib. iii. cymbalis &: plaufibus in vnum iocum rcduci : harcfcicns Claudianus cccinit.

qualis

39

qualis CyhdeU quajfans

UyhUus pmul ara fenex reuocare Jugaces

Tinnitu comtur /ipes .

Apibus jgitur & Cybdz s^ra communia, fed 5e Lun« quoqiie : confue-ucranc qufnps vetercs delinqucnte Luna zu pulfare : cuius moris mcminic

^lanilius Aliron. iib. i.

Fltima ad Hefpmos infeclis

40

quippe in antro Crctcnfi v^gicnti Apcs mclla tanquaai diuinum ncclar

pro aiiniento dcdciunt . Scd conuenicntius fit ex La^Tuniio lib.i. cap.2.

diccre, JVklinam rcgis Crctcnfis filiam vna cum forore Amalthea loucni

puerum educalTei illam fcilicet melle , hanc vero lacte caprino . Poft lo-

ucm Beroci quoque melHs alimonio nutrita; fic rcfert Islonnus Dionyf.

At cnimuero non vni loui, nec foli BerojE melhs cduha communia_, :

vcrum etiam prmiitiuus mos erat > vt pccuhantcr hoc cibo pueri pafcercn-

tur . Idco Mofchius iubct , vt nutrix os infantis mellc ilhnat . Apud

Ouidium Faft. hb.4. etiam "rriptolomo infautilacj poma, &c mcUa eden-

da dantur»

Mox epulas pcnunt -, litjuefafia coagula Ufie-iPomaque ^ in ccris anna mella fuis

.

Hieroniaurcm, cum iu(lu patris expofitus fuidet, quod cx ancilla natus

credcretur , humana? opis indigcnti Apes in os mclla congellcrc : quo

oftcnto pater ab harufpicibus admonitus hhum recipiendum duxit > mori-bus, & difciplinis ilhs erudicndum curauit, quibus poftmodum ad prajfi-gnatamregni maieftatem facileperuenic . Qiiarc Apis codem nutricis epi-

theto decorari potefl; , quo Diana ab Orpheo cohoncfbturj vtraque eniin

TTCiJcPo^oCp^^ , hoceit, puerorum nutrixell:, quo etiam nomine Diana^

apud Diodorum vocatur : quod fcihcet adeam infantiam 1 & ciborum of-ficium pertincre veteresexilbmarent . Attcxatur &: illud quoque, Pinda-

rum, cum c paternadomo pulfus Sc expofitus fuiflet, ab Apibus educa-

tum , teftc Aehan.de var. hifl. Et eius fihas paterno pra^fidio &: opibus

carcntes e benigna Veneris manu cafei, &:mcllis eduha fufcepilTe .

Veriam enimuero hoc pretiofi ne(^aris alimcntum non infantibus primulas

atatis tantummodo exhibitum, quinimo grand.ruis, Sc longaeuis etiarrL»

hominibuspcrgratum falutareque fuiflfe prifcorum paginx nobis fuggcrunt

.

Hiiiufcecccleftis liquoris meminit &:ipfc Homcrus, apud qucm Machaoni,

Nfftorique annofo, nicl & cepatanquamlautilfimx dapes vluifuerunt; inquorum fchola Neftoris vxor enutrita, Patroclo ccpam cum mclle rcccnti

aurca in lance appnfuit . Hic etiam audiie iuuat Pollidonium rcferentcnij,

Myfios religiom indulgentes ab animantibus abftinuifle , & cam ob caufampecus omne vitaflc ; mellc vcro tantum , Sc lade vitam fuftcntaflci_, .

Prxdidis calculum fuum adijcit Euftathius inlliad. x. & frequentinimufruveteribusfLiiire meliis vfum rcfcrt, Pythagora^que exemplum adducit, qui

Iblo melle , tanquam diuino pharmaco , contentus diu vixit . Similia pro-

didit Ariftoxcnusphilofophus&: muficusnobilifllmus, qui Pythagorje fe-

dtatores vt plurimum mellc vfoscnarrat . Huc ctiam traho illud Athenari

dcDemocrito, cui non modo mclhs fuffitus, verum etiam ipfius vapornaribus admotus tam falutarc beneficium contulit, vt per multos annos

fanus>

A

41

fanuSo 5^ incolumis pcrmanferlt : vnde interrogatus , tjuonam pado diuquis fanus ellc polTct j Si intcrna , inquit, melle rigaris , oleo autemcxlima . Zenoni vero philofopho non cupediarum nobiles illi artifices eduli»parabant, fed modicopane, & melle mcnfain onerare ftudcbant, vt in_.cius vitaLaertiusrctulit . Sic etiam educati fuerc Antiochus medicus , 8cRomulus Pollio , qui fcientiam Apkunx popin^ explodentes , mellcisalimcntis abfque alijs ferculis in vltimam vfquc fcnectam vitam protraxc-runt . C^terum valeat apud nos Diophantis authoritas

, qui de re ruftica_librum confcripfit, aflerentis in longa a;ui fpatia vitam cos produccre-j,

4^

liumana, non roliim dum viua funt , Apum muncribus recreari , 6: iuuari jfcd poftquam ctiam anmiadcftituta funt , beneficio meliisferujri . Con-

f^at ctcnim, dcfundiosia mciic fitos a fjetore & putrcdincdcfcndi. Valctinprimis apud nos Xcnophontis EMiwitaiov bb. 5. autoritas, aflcrentis

Agcfipolm Lacedcmonium graui morboartcdum , coquc dicfeptimocon-

fumpium, m mcllc pofirum , 6: Laccd^emoncm rcuectum , rcgiaque fc-puliura fuifle donatum . Staiius m Siluis fcribit Alcxandri Magni c^da-ucr mcllc lirum putrcdini non fuiflc obnoxium . ;Plinius ctiam rcfcrt

HippoccntaurumCiaudio Crcfari cx Aegypto illatum in meile conditum.,

fuiflc, cx morcrituquc illiusgcntis : qui mos Babylonijs ctiam &: Afly-

rijsfamijiaris fuit . Quam confuctudincm non pariim iuuant iila Varronis«sfet '^(1)>?^? apud Nonium in nomme , Vuigus : ^«^re, inquit iil£_,

,

Heraclides Ponticus plus fapit , ^«/ pnccepit it co;yiburtnnt , quam De-

rnocritus , t^ui vt in melle feruarent : quem Ji 'vulgm fecutus ejfet , pe-

reAmf centum denarijs cfJicem mnljt emere pojfimus

.

Vcrum ne infipida qus: protulimus cfie vidcantur, paucula tanquanrL,

beliaria apponam , qucc ad viiius lautitiam , cpularumquc magnificcn-

tiam fpcclant . Frcquentiliimum apud vcrcrcs fuifl^e mcllis vfum in ob-

fonijs, & condimcntis vulgatje autorum pagina? abunde reftantur. Api-cius infignis illc Opfophagus ante omncs idipfum non paucis in locis figni-

ficauit , quem vide , fi animus cft tibi iita pernofccrc . Ad parandasccrtc in lautioribus conuiuijs dclitias, bcliaria mellira cxcogitata, ac in fc^

cundis menfis appofita . Sic Varro apud Aul. Gellium lib.xi 1 1. cap.xi.

bcllariafecundar menfr meliita cflc dcbere prarcipit . Qup trahi pofluntilla duiciarij piftorls apud Martialem verba .

Aiille tibi dulces operum manus ijia JiguroLZ

Extruit-, huic ini parc^ laborat Apis .

Placentx ctiam mcllitae auidc inter conuiuas cxpetitsc : vnde Horatius

cpift. 2.

Pane egeo , iam meUitis potiore placentis

.

Placcntz vt plurimum cx farina hordacea , cafco , &: mclle fimul com-

mixtis parabantut . Edulia autcmilla, qusein melie coda funt, maxime

concodioncm in vcntriculo iuuarc docct PHnius lib.xx.cap. ix. Idemque

alibi rcfcrt fcmen tritum candidi papaucris cum melle in fecundis mcnfisapponi folitum : plura pra:termitto, quam defcribo . Ad vinum mclie_-tcmpcratum vcnio , quod vinigenus in lautioribus conuiuijs olim cxpeti-

tum : Vnde cft illud notum Martialis in Xcnijs./Ittica neflareum turbntis melUfihrnum ,

Mifceri docet hoc a Ganymede mcrum.Primus omnium mortalium Ariftorus mdla vino mifcuit j mifcendi au-

tem

43

tcm rationem Pllniiis lib. xiv. cap. xc. dc rc ruft. Columnclla edoccnt .

Scd quoniam ha!C potius gulas irritamenta, quamres humano gcncri ne-

ccdarias reipiccrc videntur , ad alia luculenta Apum munera , qu«e in vitxhumanse fubfidium munifice concclfa funt , pedcm referre lubct

.

Cera;non infrequcntiorcs j quam mcllis vlus : hac Dcorum 5 hcroumqj

imagincs formabantur j exornabantur atria: hinc maiorum vultus duLlij

acccnfi Deorum funales ; Piclorum tabulic incerat^ : hinc obferata vulnera i

vnde Valerij Flacci vetfus,

Vel pice , njel tnolli concluden vulnera cera :

Pugillarcs feutabella^ ceratie, inquibus lhio.^neo, aut ferreo litcrasexa-^

rabant . Plautus in Afinaria .

Nec 'vlla Jit cera-, njbi facere pojjtt literas

.

Prxteraliata Apum munera Propolis potelt adiungi : fed ne longior fim,,ad Pliniumhb.xi. cap.vi i.teremitto : qui rccte dixit Apes hojTuniscaufa

genitaseilei nam quicquid laboriofiiJima Apuaifamiliaoperatur, in com-munem hominum vtilitaiem cedit . Ex didis liquere fatis puto , cur.DiansE feu Naturse ficr^ Apes . Iftud tantum corollarij loco attexsrrL.,

in fandiore Eminenrilfimi Cardinalis Francifci Barbarini Ceimeliarchio,

gemmarn videri inquatres Apes cum aratro cxpre/la;, quarum dux' iun-dis fub iugum ceruicibus terram profcinduntj altcra vero coloni vicc_,

fungcns fiimulo comitcs cxcitat . Quo hieroglyphico tanquam muta.quadam pocfi animos fc£;nes non folum ad laboresincitarc, verum ctiam,

tacitis religionis Eleufinx pr^eceptis inftitucre prifci finc dubio voluerunt «.

R O S JE .

ROfx binse hinc atquc hinc difpofit.^ , folertis ingenij arbitrio Api-bus intermixtae fuerunt, vt omnium fiorum fru6luumque primi-

tiasdefi^narent : flores certc fru^lus promittunt : rofa; prajfcrtim^

quas poeta; indiicriminatim pro quibuihbet fere floribus ponunt . Horum

vefl::gijs Dian^e opifex inhxrcnsrofam illi tribuit, credo ad terra; fertilita-

tcm defi;':andam . Ac licet rofas tanquam fibiproprias Venus vendicet,

non oblht tamcn quin & has Cereri adiudicemus . Pcrcclcbris cnim cfl:illa veftis Ccreris apud Apuleium ex varijs florum gcncribus contexta_. .

Rofacea item illa corona , de qua plcniusfupra diiTcruimus . Quid fi 6C

hic rofarum ornatus memoriam raptus Proferpinse inculcct ? Feruntquippe

camSicuIis in campis rofas iegcntcm a Plutone raptam . Vtvtfit, Diana

rofis ornata ccrte inducitur, nempe quod earumcaliccs noclurno temporc

vt plurimum expUcari fokant . In pompa vcro Magnae matris rof^ante

44

antc Dex fimulacrum fpargebantur : vt a Lucretio lib. ii. traditunuobferuauimus .

/4ere Atcjue argento Jicnmnt iter omne 'vUmm ,Largiftra jiipe dttantes , pinguntque rofarum

Florwus , 'vmbrantes matrem , comitumque cateruas .

Pcrtinerit igirur ad Cybclem & J_unam roia? : nec immcrito , cum flo-rum Reginar lint » omnem vegctantem naturam , qux fuccumSi alimcn-tum e tcrraducit, adumbrarc creduntur.

V A S C l M.

INferiora ftatua? tribus reuinfla funt fafcijs , non dubic quin ex Aegy-ptiorum difciplma , prout cxprifcis iliorum monumentis ac etiam ex

hieroglyphica Bcmbi tabula liquet ; qui Ifidem verficoloribus vittis

totocorporc vindam adumbrabant. His autcm vittis Lunx in clemcnto-

rum coagmcntatione varias operationes , &: eftediis myftice dcfignabant

:

vcl ccrtc , qucE Hcliodori fcntentia eft , varias Luna: fjcies , & afpcdusindicabant . Pollis Sc circulos illos feu coronas , quibusLuna fcpc cin-

gitur , in fafcijs intclligere . Aut forte per has innuerc voluerunt , res

quafque e terra natas curfu temporis rurfum in terram rcdirc . Luna_j

vcr6,vt fupra annotauimus, vit.'E mortifque dominium habcre credcba-

tur . Quod fi velis has ta^nias ad Cererem referre , nonpugnabo, .cum_,

lisec omniparens, & commune rerumonmium fit fepulchrum . Ideoquecorpus cius fafcijs obligatum fingi potuit , vt innueretur , femina medio an-

ni fpatio fub tcrra vcluti in vtero Cercris occuli , indeque pcr occultanL,

vim reddi cumfrnorc.Soh pcdes luftrandi fuperfunt . Sunt autcm cx marmore ni^ro infe^,

contraiti , 6c co modo compofiti, quoomnium fcrme Dcorum (imulacraAegytios formafle rcf^rt Hcrodotus . Ocrcati non funt vt in alijs Dian^e

fiatuis, f:d nudi , impedimcntifque foluti, vt pr^ccipuc tanti numinispro-

pcnfa voluntas, matcrnique affe>ftuscrga mortalcs digiiolicfentur

.

Hxc fere dicenda habui dc his fymbolis, &c hieroglyph.cis : ncc diu-tiiis in ijs immorabor : cum liquido iam ronftare crcd.un , hrc omnia abEphefiorum hierophantis prarfcrtim eleifla fuille, vt latcntcs rerum natu-

raliumcaufas, fub his quafi fubarcanis inuolucris obrcgerent, honertoq;

philofophiae obtcntu velarcnt : quo facilius ca:cutientibus impcriii vulgi

oculis imponerent . Siuc vt pcr hanc figurarum fymbolorumquc varic-

tatem , Dianam fuam auguftiorem rcdderenr ; fub cuius cffigic Natura:

rerum omnium procrcatncjs numcn, vt in liminc opcris cx Diuo Hicio-nymo

45

nymo artigimus , contincri volcbant . Porro Naturam ipfam non modoEphcfij , vcrum ctiam plcraequc alis gcntcs tanquam Dcam diuinis ho-noribusaffecerunt . Et Macrobius refert Ifim fuprcmum AcgyptioruniL.

numcn , nihil aliud clTc , quam tcrram , naturamuc rcrum . Epicurusvcro mundi huiusgubcrnatorcm fjlam naturam ftatucbat : vt cx Minucio

FcIiccinOit. colligere c{\: Etiam (inquit) Epicurus ille y qui Deos otio'

fos fingit , Naturam tmmen fuperponit . Eadem quoque mens fuit Sc-nccae hb. 4. dc benef. qui Naturj: diuinitatcm tribuit his vcrbis . Natura

hoc mibi prafiat ; non intelligis te , cvim huc dicis , mutare nomen Deo \

^ujd enim aliud efi Natura^ quamDeuSy ^ diuina ratio tott mundoyi^ partibus etus irifirta\ Huc trahi pollet Laciantij audontas , Naturam

pro Deo primitus habitam dcdarantis : confulc cum , fi lubet > aut fi plura

Natur.^ encomia dcfidcras , hymiiosqui fub Orphci nomine circumfcrun-

tur, adi. C^tcrum tanta fuit Diana: Ephcfia: gloria, tanta religio , vt noa

a finitimis tantummodo , verum ctiam a remotiirmiis populis eius ctSgics

pcculiari ftudio colcrctur ; ita rcfert Strabo , qui & in cxtrcmitatcFcrrarijHifpanig promontorij fanum Diana: Ephefi^ fuific prodidit . Paufanias

autem multis in locis cultam cam fuific obfcruauit : fcribilcnim de Co-

rintho : In foro-iibi plurimafunt templa^ Diana eft Ephejia cognomsnto ^

Eodcm quoquc tefic m porticu Megalopoiitana fignum Dianx Ephcfia?pofitum fuit . In Arcadicis Templum Dianie EpheficX apud Elcam Ar-

cadia: oppidum cxtarc rctulit . MaOili^e quoque luftinus hanc Dcaiir.

adoratam fuific mcmorii^ prodidit . Dcnium non pauce cius marmorca:

ftatuac, qu^ehodieRomr vifuiitur,fatisfaperque indicant, hanc pcculiari

cultu Romanos fuilfe profequutos . Vcrum abfilutis tandcm cclcbcrrimi

huiufce fimulacri fymbolis & partibus, operae pretium faclurummc puto(\ pauca dc templo, vbi fignum illud affcruabaiut , ictulcro.

TEMPLVM DIAN.^ EPHESI.^.

EPhefus, vt vult Stephanus, loniaf cft vrbs clariffima ; Lydi^, vtHcrodotus : Afi^e ccrtc lumcn Pfinio dida cft . In ca Dians

templum nobilifiTiraum , quod ccctcris pulchritudinc, & varictatcmarmorum , columnarum numcro , ac ipfius ctiam ftru^flur? concinnitatc,

nccnonSiCopiofa{up?llcAiIc prelatum fjit, atquc intcr orbis miracula_,

annumcratum . Placet igitur cius quantulamcumquc adumbrationc:n ck

Plinio hb. 3

46

trr^ motus fentiret , aut hiatus timeret . Rurjum ne in lubrico atcjueitij-ahili fundamenta tant

47

E A M A n L

O* 'cif E'(pia'^ vdLoq ^ A'f^-nfMcPb;

,

O' TyigA'p7?^iP(^ vdLog c^ E'

48

Reliqua dcindehuius capitis pcricrunt , magno fanc damno : habc-remus enim cxadam totius llru^flurse dcfcriptionem , qualem in carteris

cxprcirit fcriptor antiquiHimus , qui iplum templuni haud dubie vidcrat

ante conflagrationcm . Scd quod in Philone tcmporum iniuria nobis

negauit, aliundc rcfarcire conabor . Ea proptcr ipfius Tcmpli forman-L*

Itudioforum oculis exhiberc dccreui , duplicis nummi bcncficio : quorumvnus cx metallo pulcherrimo & forma grandiufcula in JMufa:o Emincn-tifilmi Cardinalis Francifci Barbcrini ailcruatur 5 alter vero ex fchedis

lo. lac. ChiHletij Patritij Bifuntini depromptus cft .

Primus vt vides , tcmplum Oifio columnis inft:ru>3:um cum DianaeEphefia; icuncula repr^efcntat . In huius priori partc Hadriani vultus cft

cum hac infcriptione : AYT. KAIC: AAPIANOC. CEB. Hoc idcni^numifma a loanne Sambuco mutilum prolarum eft . Alter autem num-

mus appiclus templi etiani Ephefmi fchema , vt liter:E circum orbcnuindicant , oftendit . Qm:m c6 lubcntius hicadieci, quod ambitus ex-tcrior templi difpofitas circumcirca columnas oftentet , & crcpidincnuJ\>cocCa.^^v oculis fpcdandam exhibeat , cuius Philo Bytsntius me-

minit. Ipfiusautem templi exredificatio lonica eft 5 id quod pra:ter vul-

gata numifmati Vitruuius etiam confirmat his verbis : Primumque cedesEphejj Diarns lonico genen ab Cteftphonte Gnoffio , tS' fi^^o eius Ahta^

gene e[i injUtuta : quam pojlea, Demetrius ip^us Dianaftruus , ^ Pos-nius Ephtjius dicuntur pci-feciffe . Srrabo prioris tcmpli architcdum-,

Chcrcfiphrona , ( forte pro Cicfiphonte ) ftatuitj Cheremocratem vero

poft Heroftrati incendium rcftituilTepronunciant . Conftat autem fepties

idem fuiflfc reftauratum 5 idque inprimis affirmat Plinius .

* Vt autem Templi huius omnium-,qu^e incjuam fuere toto Orhe-,

celebeirimi-ialiqua fpecies e fuo fumre ^ imo e fuo duplici rogo enitefcatt

fuperfiites nummos duos in lucem projirimus , templi ipjius e^ypo tn-fgnitoSy quos ,4uBor nojierfuperius defnpjtt . Cum tamen -, ob eorumexiguam magnitudinem , fii ptruitatem , ad exprimendam flruBur

Dinnce £phce^tte Te?72pli rrons lonica ec>c nw?imo Jradriani cumtitulo:

e $ e C I XIN Epheswrnm

.

ExteriorJDiance JEphej-iee te77ipli at?il>itUJ- cu alfe-x numo cu epiqraphe

€ $ €CmN" AIC NenmvsmEphej-iortzm iis Neocororum .

1

hyiperator ad tripodem cumjjattrn jacra perajjit IpheJ-ia. DianAEx nummo Caracanee , Jeu £la^ahali cunv uucnptiojie^e^eCISlN M.ONI1N An^CXlI^ TETPAKI NEaxOPSlN£phRnonmi

,c^ia ^oli ex oitmihiu- cjmter Jfeocori fiiere^-

Vrhj- Hpkesiij-, j-iiie Amazon J'myrna nomine, Epheji conc/it?~ix, acDiancc

53

Prim

54

At fi tantus fuit In fubflruciione fplcndor > ncn minor fuit donariorum opu-

lcntia : quoium tanta fuit copia , vt nulliim aliud fiue diuiiijs , fuie oblatio-

liibus cum co confcrri pofiet . Adde quod ibidcm tanquam in irario tutiiTi-

irioditiffimi quiq; thefaurosreponcbant . Sic Dion oral.xxxi i.NoJiis baud

dubie Epbefios-iapud quosmult.t pecunije priuatoruynrecorjditce in Dian£

ttmplo non folum Epbe-fiorum fed^ hofpitum ,^ hominum vndcquaquelenimtium t partim i^ populorum t ^ Regum-i deponunt autem omnesJecuritatis gratia j tteminc inquam aufo loco inferre iniuriam-, tamttf plu'

rima hdla gejia fnt ) ciuitafque fepii/.s fuerit capta . Exquibus luccnL.accipicnt vcfba Lacrrij in Xcnophontc : Profe^us^ inquit> deinde Ephe-

fum •» dimidium auri , quodfecum tulerat , Alagabyt;^ Diande Sacerdoti fer-uandum tradidit

-,quoad reuerteretur . Quanta autem in vcnerationc_.

ohm fucrit hocfanum, vclhinc argui potcll:, quod huic vni pofl omnla_,tcmpla Afatica exufta Xcrxcs Rex Pcrfarum pcpcrccrit : quamuis im-

nicnfis opibusaffluerefcirct . CsEtcrum quidam Heroflratus , vcl vt ahjs

placct , Hcroaftus , vt nominis immortalitatem confcquerctur , codcm dic_,,

quo Magnus Alcxandcr natus , fianirnis tcmplum illud vaihuit . Cuius

inccndij mcmincre Gellius lib. 2. cap.

ss

cmcntiti numinis fed diuinl prarconis prajfenLia illuftrata fuerit : qui non-*

inuolucris Sc ambagibus fuprcmi Dci cultum , vt illi portcntofi hicro-

phantcE inuoluebat : fcd folida > &c apcrta verx fapientix documenra_,

apertc diffundcbat . Cuius bcncficio Vrbs ipfa non iam omnigenum ani-nialium feptum & ftabulum , fed diuini cloquij facla fuit facrariumj,eius inquam eloquij &: fapicntia: , qua: non ex fupcrftitiofa Acgyptiorum.,doclrina, fed cxlimpidis 5c falutaribus veri Dci fontibus fluxerat : qujenon illic omnium animantium nutriccm j fed omnium parcntem 6c con-feruatorem vcrum doceret . Nec minus ad Ephefiorum laudem facit >quod loannis Apoftoli monitis , & cathedra infignes Metropolifque ho-nore dccorati fucrint : quod in ca tertia Synodus cccumcnica habita_,

Neftorium Verbi incarnati , & Beatx Mariai Dci genitricis hoftcmdamnarit, quod deniquc ipfa Gcnitrix Dci Maria Vrbcm il«

lam fua prasfentia cohoneltarit . Procul igitur, procul

Mciabolici & cuirati miniftri , fiquidem puri dcinicgri vcr

56

}

L E C T O R i

^T E (juid eorum , qu£ ad religionem Ephejia Diana tifi funt per-J ttntre t periret-, Signa etiam atque Numifmata^ quce ipfus Dia-^ nce infgnia non inepte quis dixertt , excudendacurauimus . Tria

Signa prima marmorea in aedibus tarneforum ftruantur : quartum^

marmoreum apud Serennif/tmum Leopoldum Etruriae Principem : alia

duo marmorea apud Leonardum Augujiinum Sencnftm : reltquain gem-

mis Camilii Maximi lunioris , atque Leonardi Augujiini : qu

/

PrcecedenCisStatuce lar. encarpus

i»

«

iKi-

^o

fl

Apud feonar, ^iudusunum.tn^emm

emvici

>

LVCAE HOLSTENIIE P I S T O L A

AD FRANCISCVMCARDINALEM

BARBERINVMDE FVLCRIS SEV VERVBVS

DIAN^ EPHESIi^ftmulacro appoficis .

R O M AE.Apud loannem Baptiftam Buffotrum . MDGLXXXVIIL

SVPERIORFM PERMISSF.

Q

\

FRANCISCOC ARDIN ALI

BARBERINOOptimo Studiorum Patrono .

LFCAS HOLSTENIFS F E L.

VM eruditum opufculum Claudij Menetreij dome-ftici olim tui , rolertiflimi rei antiquarise promicondf,

fingulari beneficiompublicam lucem proferri iufle-

ris, quo DianiE Ephefia: ftatuas ^nigmatis recondi-

tis infcriptas luculenter explicauitj non abs re futu-

rum exiftimaui , fi cogitationem de antiquis eiufdem

Dianas numifmatis pridem mihi fubortam eadcoL.

opera ad te deferrem . Feci hoc eo libentius , & ex-cufatius vt fpero , quod argumcncum Menetreio intaiitum , nec vUi Anti-

quariorum ha^enus obferuatum complc^ftatur . Tui autem iudicij hanc

fcriptionem facio, quod nemo te rediius intelligat , quam multipliconx*

vfum accurata antiquitatis cognitio ad reliquum omne ftudiorum genus or-

nandum, augendumque prseftet . Cum enim redic iudicares , nihil in vete-rum fcriptis tam abftrufum , aut obfcurum delitefcere , quin lucem aliquartL,

a prifcis monumentis mutuari poflit , ea tibi caufa fuit , cur Bibliothec^e

,

quam celeberrimam inftruxifti , veterum tabularum , fignorum, numif-

sTiatum, & infcriptionum fupelleLlilem copiofam adiunxeris; vc vniuer-fam erudits antiquitatis memoriam dodorum hominum oculis fped:an-

dam fubijceres . Nunc rem ipfam cognofce . Nummi vetcres Dian^Ephefi^ eftigie fignati , quorum nonnullos tabellse adiundaz cxhibent, eo

a ftatuis Msnetreij induftria produtflis differunt , quod Deam mamma-

G 2, rum

4

rumponderc onuftam fulcris quibufdam fiuedeftinis, quos fcipioncs no-

dofos exiftimes , vtrinque fubngant . Eaque in re ita conftantcr confen-

tiunt omncs quotquot vidi, vidi autem quamplurimos, vt fimulacrunij

Ephcfium olim codcm modo fuftultum fuiiie omnino afiirmandum pu-tem . Nequc vero ea derenos dubirare permittit Mmucij Fclicis erudi-tiirimi fcriptoiis locus, vbi Diana; Epheii^ fignum mammis multis ve-rubufque extruiftum commemorat . Sed in loco ifto peruertendo Critico-

rum acumcn mirifice haaenus icCe exercuit : adeo quidem , vt nifi vin-

dici« cx Hbris& monumentis antiquis opportunc dentur , pofthac futurus

fit intcftabihs . Rcm clarius exphco, vtquam infehciter Echx ab cdito-ribus exceptus , habirufque fuerit , penitus perfpiciatur

.

Princcps Romana cditioaFaufto Sab^o ad Vaticanicodicis fidcm pro-curataita locum , qucm dixi exhibet : Diana interim eji alte JiiccinBit^icnatrix

]^EpheJia mammis midtis ^ 'verubus extruHa-, ^ Triuia

trinis capitihus ^ multis manibus horrifica . Ita triplex vnius Dianaerumennotis , fignifquepcculiaribus accurate exfabulofaGentihum thcolo-

gia diftinxit eruditus fcriptor . Lei^ioncm primx cditionis religiose fer-

uauit Bafileenfis , & Heidelbcrgenfis Franc Balduini j tum Romana pofte-rior, qux ex Fuluij Vrfini rccenfionc prodijt ^ nifi quod coniedluram fuam

vir accuratiilimedojfius margini appingens , non ijcrubui (ediberibus Ic-

gendum moncat . Dcfiderij Heraldi Parifienfis aduocati editio duplexdeinde Romanam ledionem exprelTit , fedaltera leribus vn;i literula mu-tata pro i^erubus exhibet, ex ipfo , vt notat , veteri manufcripto , qui Leo-

nisX. munificentia cx Vaticana Bibliotheca in regiam migrauit . Miflus

cnim fuit codcx illc fingularis ad Francifcum regem vna cum excufo exem-plari, quodeius nomini cditores Romani mlcripfcrant . Lcuis illa mu-tatioHcraldum perpulit, vt ipfe vel njberibus cum Vrfino, vel tuberibuscum lofephoScaligero legendum cenferet 5 in priorcm tamen conicvS^urampropenfior . Et hi quidem conie(fluriseatenus indulferunt, vt textu Mi-nueiano manus interim abftincrcnt . At c.Ttcri deinceps non xque fue-runtreligiofi . Namloanncs Vvovverius, ciuismeus, dod:rina&: iudicioalioquin pr^clare inftrudus , Vrfini coniedluram ita amplcxuseft, vt irL,

contextum Minucij pro veriflima rccipere non dubitarit . Huius exem-plumpoftea Rigaltius Luteti.^ , 5

nucfj verba ita deformata leguntur : Diana intenm eji alte fuccincl^z^

fenatrix njerubus exjimBa \ ^ Epbe/ia mammis multis j ^ Triuiit^trinis capitihus ^c. Scd ha?c leuiora lunt prccillis, quie iam ante ad eun-

dem Minucij locum commentus fuerat Petrus Faber, celebris legum an«

tiftes, lib. III. femeHr. cap. 1 1 1. Is acri difputatione lacefiens S. Hiero-

nymum , quod Dianani Ephefiam multimammiam a venatrice , qux ar-cumtenet, alteque fuccinvfia elt , diftinxcritj magnoquidcm fed irrito co-

natu cuincereftudet, Cererem mammofam veteresnouifife, Dianam mam-niofam ignorafle . Ideoque Minucij verba , ne Hieronymi cauflam iu-

uent , diftorqucndocorrigendoque fc interpolat : Diana interim ejl alte

fuccinfia njenatrix Ephejia 5 ^ mammis multis Ceres exftruHa . Atquihoc cft , non dcprauatum calligarc locum , quod ipfe de fe pra:dicat , fcd

integrum corrumperc . Abftinuifl^et vtique infelici concertatione tantus

vir , fi Dians Ephefia» fignum vetus , aut nummos , vel per tranfennanijinfpexillet . Adiungamfuperioribus celebrem nunc inGalljjs virum, fori

huius antiquarij regem , loan. Triilanum . Is tomo i. exhibet num-

mum KAAOHNnN, fiue Caduenorum, (itaenim Stcphano , Plinio,fibique ipfi alibi vocari ofl:endam ) Dian^ Ephcfi.^ imagine fignatum_,j

eique illuftrando vexatum Minucij locum ingcnij periculum &: ipfe fatflu-

rus adducit . Repudiatis igitur vcrubus , quam non genuinam Minucij

vocem , fcd Vvovverij , omnia aha fenticntis , commentum cxiftimat j vbe-ribusquidemlegendum cenfet , fed longe alio quam cseteri omnes fenfu .Etenim cum intcr mammas ^ vbera aut nullum , aut non nifi ineptiili-mumdifcrimen agrammaticis ftalui red:iffime perfpcxiflfet , ideoque vix

fine vitio tautologiam ifl:ani accurato , & ^xt^x didionis fcriptori tribuipoiTe , pcr quani ingcniose mammas multas , vberefque Dian^e Ephefi^ deturgidis multoque latle diftcntis ccnfuit cxplicandas . Quo quidem Vrfini,& quotquot eius veftigia poftea legerunt criticorum deprauationem aperteiugulat •) Minucij tamen mentem non cft afl^ccutus , quod reccnti & inter-poIat>-c cditioni , qua vfus videtur , fidem temcr^ adibuerit »

C^eterum iftis omnibus in perfpicuo Minucij loco oculos , mentemque

glaucoma prjeftrinxit , quod nequaquamexploratum haberent , quo figni-

ficatu verua anriquis lingua? Latinse audoribus proprie diclia acceptaquc

fuerint . Ciim enim aflatoria illa , fiue transfixoria , vt Papias vocat , quo-

rum in coquina vfus eft , tSc quas in Gallica Minucij interpretationc meritoridctTriftanus , ad Dianam Ephefiam extruendam nihil quidquam facere_.viderent ; non nifi de verutis fiue iaculis Dianas venatricis Minuciana verua

accipi explicarique pofte vno omnes, quod miror, confcnfu cenfuerunt .

Vnde hdi[xm , vt tot fummi & incomparabiles viri ad vocem illam inter-polandam certatim confpirarint . Ego veroaduerfus coniuratum agmen_.

verua

verua ifta extra vltium cflc aftirmo , caque ncc Dianae Ephefise , nec Minucio

fubtrahcnda periendo . Nam verua hxc quibus Dianam fuam exltrue-bantEphcfii, non pilaaut veruta funt , fed fulmenta ferrea oblonga, qux

brachijs fuppofita totam mammofi pedons molem luftincbant

.

Cum enim antiquiffimum hoc fignum ad Aegyptiorum fimulacrorum_,inftar pedibus efl^et arde compreiTis, tantilla balis fuperimpofito corpcris

pondcri fcrendo impar, adminiculis fuffulcienda fuit 5 quibus fubtraLlis

vniucrfam molem fatifccre & collabi necefl^um erat . Ea fuicra fiuc fu-ftentacula , quod cx fcrro longius producla cffcnt , Minucius propria S>c

cleganti voce verua dixit , non fequioris , quo vixit , fed Auguftv^i f^culi

vfumfecutus . NamGloflarium Latinum optimas nota:, quod in tribus

vetuftiflimis codicibus Vaticanis cxtat , verua virga & virgulas ferrcas in-terpretatur . Eamque exphcationem veram ac genuinam efte res ipfa me_,

docuit ; cuiusetiam nunctememiniffe arbitror Eminentiffime Cardinalis,

quod iuxta mccum ocuhs cam ohm vfurpaueris . Anni enim funt, ni

fallor , quindecim , cum Icfuitarum focietas ad S.Andrece in Quirinah ,

dum nouae ardificationis fundamenta mohretur , lapides ahquot Tiburli-

nos pr^ei^iandes ordine quadrato difpofitos olfenderet : quoruni duo ita

crant infcripti , vti cum tc iubentc &: amminiculante cx faxo fcabro , dc

male polito excepi

.

HAEC. AllEA. INTRA. HANCCEDEFINITIONEM. CIPPORVMCLAVSA. VERIBVS. ET. ARA. QVAEEST. INFERIVS. DEDICATA. EST. ABIMP. CAESARE. DOMITIANO. AVGGERMANICO EX. VOTO. SVSCEPTOQVOD. DIV. ERAT. NEGLECTVM. NECREDDITVM. INCENDIORVMARCENDORVM. CAVSA

Cippi illi vtroque latere bina foramina , & veruum fiuc virgarum ferrea-lum veftigia plumbo circumfufa feruabant 5 quibus olim interfe coniundi

aream interiorcm ita claufcrant , ne aditus vulgo pateret . Ibi tum reipfa

perfpcxi, egregie falfum cfTe N. Rigaltium hominem narisemundiiffimaj,

dum ad Finium regundorum fcriptorcs verua ifta ftipites inftar fubularum

prjeacutos cxplicat, qua: nihil acuminis , aut cufpidis habuifle oculis mani-

bufquc cognoueram . Eodem vetuftatis fenfu Marcellus , antiquus rei

mcdicJB audor, fanguinis profluuio cx naribus fiftendo praefcribit cap.x.

Verufemum candem in aceto ^dfidue extingue , ^fumum eius nari'hus ducito . Quis nonvidct fimpliciter hic 6c abfolutc ferri in virgam^

oblon-

7

oblongam produdi maflfam intelligi , qua forma fsre omne fcrrum rudc& infedum vulgo venit .

Verum nihil ad jMinucij mentem , &rei de qua agitur illuflratione/lL.adferri potert aptius verfibus Prudentij ex priori contra Symmachum car-minej quibus geminorum fratrum Caltoris &c Pollucis (imulacra defcri-bit eo habitu geftuque , quo tunc in fua fibi ^ede ad viam facram vifcban-tur . Verfus ifti funt

:

Gemlni quoque fratres

Cormpta de matre nothi , Ledeia proles ,No^iurnique equites ^ celpe dao numina RomaImpendent retinente 'veru ^ magnique triumpbi

1S3 untia fufflijo figunt lefligia, plumbo .

GraphicedepingitDiofcuros currentium gcftu it^ effigiatos , vc extra pcr-

pendiculum S^ bafin prominentes fpedantibus non fine horrore, ac metu im-pendere viderentur. Impendentenirn qu:E fupracaputiamiam cafura pen-

dent, vt recle aitValla . Timor autem, & admiratio apud rude & fuper-ftitiofiim vulgus religionis opinionem conciliabat . Eum metu poeta Chri-ftianus ridet,cum nullum efletruin^, autfug.^ periculumj quodveru, hoc

cft ved:is fiue vncus ferreus a tergo infixus eos rerineret, pedefque bafibus

applumbati moueri non poflent . Duplex hoc retinaculorum genus , queis

numinum fimulacra veluti vinculis conftri(fi:a defigebantur , Arnobius fimili-ter lib.vi. nationibus exprobrat . Sipermanendi , inquit ^nece^tatem pa-

tiuntur , quid mferiiAS his e[fe , aut quid infelicii^s poterit , quam fi eos inbajibus ita 'vnci retinent ^ plumbea njinciiones ? Vtrumque etiam con-iungii lex. ii. Dig. de fepulcro violato . Celfus qu^rit , f neqiie ap-plumhata fuit ftatua ^ neque adfixa-^ an pars monumenti effeSia ft -i anijero maneat in bonis noftris .

Sed Pfudentius quoque Minucij fatum & malam criticorum manum vtexperiretur , eiufdem vocabuli non fatis rec1:e obferuata fignificatio fecit .

Vnde iam olim in peruetuftis membranis Vaticanje bibliothecse, retinentefolo t pro retinente ojeru t fubftitutum viderc eft : quamleclionem Aldus,alijqiie eius fidem fecuti expreft^erunt . Georgius autem Fabricius , cumin fuis exemplaribus , retinente veru conftanter fcriptum reperiflet, nec

tamen proprium vocis vfum apud veteres fatis haberet perfpe^flum , ad cor-reclionem , facram criticorum ancoram , confugit . Quocirca cum Dio-fcuros haftis fiue pilis ad decurfionem volgo armari fciret , veru hoc ex

rudi&obtufo ferro in verutumcufpide fpicauit j kkintcrpolata diL^ione-,impendent , retinentque 'veru , de fuo quo pollebat ingenio procudit :eaque lcclio