α Π ρ ι Λ ι ο σ - α Υ Γ ο Υ σ Τ ο σ 2 0 1 0

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Ο Υ Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Υ Ο Π Τ Ι Κ Ο Α Κ Ο Υ Σ Τ Ι Κ Ω Ν Μ Ε Σ Ω ΝIN™TITOYTO O¶TIKOAKOY™TIKøN ME™øN

i s s n 1 7 9 1 - 3 8 9 6

[δια

τιθ

ετα

ι δ

ωρ

εα

ν]

kindinevei i elliniki glossa apo ta «γκρίκλις»?

επικοινωνώντας (σ)την Ευρώπη

η ουδετερότητα του διαδικτύου

η τρίτη διάσταση της τηλεόρασης έρχεται...

το έγκλημα στο διαδίκτυο

η «τοποθέτηση προϊόντος» και η ΕΕ

η Oδύσσεια του ψηφιακού βιβλίου στον κυβερνοχώρο

Σε μια εποχή κατά την οποία οι τύχες μας κρίνονται από και με την ελαφρότητα μετεφηβικής εκδρομικής ομάδας, δε θα μπορούσε να αναμένει κανείς ότι η κατάσταση στα ελληνικά ΜΜΕ και δη τα οπτικοακουστικά, θα ήταν καλύτερη.

Το ευτύχημα για εμάς που εργαζόμαστε στο Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, είναι ότι έχουμε αντίβαρα στην επικρατούσα ελαφρότητα: παρακολουθούμε τη διεθνή πραγματικότητα ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή – δεν μπορεί - θα ληφθούν σοβαρά υπ’ όψιν τα διεθνώς τεκταινόμενα. Και δεν κουραζόμαστε να επισημαίνουμε τις παθογένειες στα οπτικοακουστικά Μέσα στη χώρα μας.

Η «τοποθέτηση προϊόντος», για παράδειγμα, που μας απασχολεί σ’ αυτό το τεύχος, ρυθμίζεται από την Οδηγία για τις Yπηρεσίες Oπτικοακουστικών Μέσων, Οδηγία που θα έπρεπε να είχε ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο από το Δεκέμβριο του 2009. Το αξιοσημείωτο είναι πως σχέδιο νόμου με την ενσωμάτωση της Οδηγίας είναι έτοιμο από τον Ιούλιο του 2009. Παραδόθηκε στην κυβέρνηση, εξέφρασαν γι’ αυτό αντιρρήσεις οι τηλεοπτικοί σταθμοί (γιατί εκτός της Οδηγίας περιλάμβανε και διατάξεις που θα πάτασσαν τη φοροδιαφυγή και τις απάτες με τα τηλεπαιχνίδια και τις τηλεπωλήσεις - πράγμα που, προφανώς, δεν το ήθελαν) και η κυβέρνηση αποφάσισε να τους κάνει το χατίρι, φοβούμενη όχι το πολιτικό κόστος, που δεν υπήρχε (ως πολιτικό κόστος νοείται η λαϊκή αντίδραση), αλλά τα κανάλια. Το σχέδιο νόμου έγινε προεδρικό διάταγμα χωρίς τις «ενοχλητικές» για τους τηλεοπτικούς σταθμούς δεσμεύσεις και η τύχη του έκτοτε αγνοείται.

Η Παιδεία στα ΜΜΕ είναι άλλη μία από τις εμμονές του Ινστιτούτου. Στο τεύχος αυτό ασχολούμαστε μόνον και ειδικά με την κινηματογραφική παιδεία με αφορμή το γεγονός ότι στη Γαλλία μελετώνται ήδη στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μαζί με τα λογοτεχνικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες.

Η γλώσσα και τα «γκρίκλις» στο διαδίκτυο εξετάζονται με ψυχραιμία στο τεύχος αυτό, αν και προσωπική μου άποψη είναι πως τα «γκρίκλις» χρησιμοποιούνται από ανθρώπους που δεν ξέρουν ούτε αγγλικά, ούτε ελληνικά, (εννοώ τη σύνταξη και την ορθογραφία της γλώσσας μας).

Ο ελληνικός κινηματογράφος και η πορεία του (μια άλλη από τις εμμονές τα τελευταία χρόνια του ΙΟΜ, που έχει οργανώσεις ημερίδες για τη χρηματοδότηση του κινηματογράφου από την τηλεόραση και τον ψηφιακό κινηματογράφο) μας απασχολεί και σ’ αυτό το τεύχος (βλ. και Συχνότητες τ. 07) καθώς μάλιστα διαφαίνεται ο κίνδυνος η παρούσα συγκυρία των όποιων «διακρίσεων» να καλύψει το γεγονός ότι ο ελληνικός κινηματογράφος στηρίζεται σ’ ένα σύστημα ενισχύσεων πεπαλαιωμένο κατ’ εικόνα και ομοίωσιν του πελατειακού συστήματος, που στο επίπεδο της πολιτικής μας έχει οδηγήσει στην επιτήρηση.

Ροδόλφος Μορώνης Πρόεδρος – Διευθυντής ΙΟΜ

Eκδότης Ροδόλφος Μορώνης • Αρχισυντάκτης Πολυδεύκης Παπαδόπουλος Επιστημονικός Σύμβουλος Στέλιος Παπαθανασόπουλος • Σύμβουλος Έκδοσης Αλέξανδρος Πρίφτης

Συντακτική Ομάδα Eιρήνη Ανδριοπούλου, Ελένη Ζώντου, Πέπη Καλογήρου, Χρυσούλα Λιάτσου, Κωνσταντίνος Παπαβασιλόπουλος, Δήμητρα Στεφανάτου

• Design & DTP Δημήτρης Στεβής (sidheog72@yahoo.com)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ, Φραγκούδη 11 & Αλ. Πάντου, 176 71 Καλλιθέα, Αθήνα• τηλ.: 210 9098 690 • fax: 210 9098 693 • e-mail: iom@iom.gr • http: www.iom.gr

περιεχόμενα

KINDI

NEV

EI I

ELLI

NIKI GLOSSA APO TA «ΓΚΡΙΚΛΙΣ»?

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

68

Η

«ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝ

ΤΟΣ & Η ΕΕ

20

Η

ΤΡΙΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗ

ΛΕΟΡΑΣΗΣ ΕΡΧΕΤΑΙ...

30

Η ΟΥ

ΔΕΤ

ΕΡΟΤ

ΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

Η ΟΔ

ΥΣΣΕ

ΙΑ Τ

ΟΥ Ψ

ΗΦΙΑΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΟΝ Κ

ΥΒΕΡΝ

ΟΧΩΡΟ

58

48

TO E

ΓΚΛΗ

ΜΑ

ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

42

ΕΛΛΗΝ

ΙΚΟΣ

ΚΙΝ

ΗΜ

ΑΤΟΓΡΑΦΟΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ • ΤΑΣΕΙΣ • ΠΑΙΔΕΙΑ

3

ΕΠΙΚ

ΟΙΝ

ΩΝΩΝ

ΤΑΣ (Σ)ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

52

36

Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

14ΤΑΣΕΙΣ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

104 ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣισ τορ ία • τάσε ις • πα ιδε ία

Περίπου ένα χρόνο μετά την μεταστέγαση της Ταινιοθήκης της Ελλάδος στο πλήρως

αναδιαμορφωμένο κτίριο της Λαΐδας, στο κλείσιμο μίας πρώτης σεζόν πλούσιας σε δραστηριότητες

με προβολές, φεστιβάλ, αφιερώματα και άλλες πρωτοβουλίες, αλλά και εν μέσω μίας δύσκολης

οικονομικής κρίσης που επηρεάζει εκ βαθέως την ελληνική κοινωνία και τους πολιτιστικούς θεσμούς

της, όπως η Ταινιοθήκη, η κυρία Μαρία Κομνηνού Γεν. Γραμματέας του Δ.Σ. της Ταινιοθήκης της

Ελλάδος, και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα ΕΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθύντρια

του Εργαστηρίου Οπτικοακουστικών Μέσων μιλά στις Συχνότητες και στην Ελένη Ζώντου.

ταινιοθήκη της ελλάδοςένα παράθυρο στον κινηματογράφο

Η ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΗΣ, ΜΑΡΊΑ ΚΟΜΝΗΝΟΎ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΊΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ ΤΟΎ ΠΑΝΕΠΊΣΤΗΜΊΟΎ ΑΘΗΝΏΝ ΜΊΛΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΖΏΝΤΟΎ

της Ελένης Ζώντου*

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

4 * Ερευνήτρια MME του ΙΟΜ

5

Η 9η Οκτωβρίου 2009 σηματοδοτεί το αίσιο τέλος μία πορείας, μακράς και δύσκολής, που ξεκίνησε πάνω από μισό αιώνα πριν, το 1950, από τη Κινηματογραφική Λέ-σχη Αθηνών που ιδρύθηκε από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου και την ιστορική πρώτη προβολή της ταινίας «Το Κοράκι» του Ανρί Κλουζό. Το μεράκι και η αγάπη για τον κινηματογράφο, οι τακτικές προβολές ταινιών, οι συζητήσεις και οι αναλύσεις, η συγκέντρω-ση αρχειακού υλικού – έστω και στην κουζίνα της μανι-ώδους συλλέκτριας και μετέπειτα γενικής γραμματέως και πρόεδρου της ταινιοθήκης Αγλαΐας Μητροπούλου –, οδήγησαν, περίπου 10 χρόνια μετά, στην θεσμοποίη-σή της με το Βασιλικό Διάταγμα 105/1963, όταν συστή-νεται Ίδρυμα με την επωνυμία «Αρχεία Ταινιών Ελλάδος - Ταινιοθήκη της Ελλάδος».

Αυτή, η αναγνώριση όμως δεν έλυσε ζητήματα ζω-τικά για την λειτουργία του Ιδρύματος και τη συνέχιση του έργου του. Η χρηματοδότηση δεν ήταν ανάλογη, ενώ, όπως διηγείται η Γεν. Γραμματέας του Δ.Σ. της Ται-νιοθήκης κα Μαρία Κομνηνού, στην περίοδο της δι-κτατορίας, λόγω του ανοίγματος σε πιο πρωτοποριακά ρεύματα με ταινίες αιχμής δεν έλειψαν τα προβλήματα. Το θέμα της στέγασης ήταν άλλο ένα από τα προβλή-ματα της Ταινιοθήκης. Από την ίδρυσή της έως το 2008, στεγαζόταν στην Οδό Κανάρη, στο Μέγαρο Δεληγιώρ-γη, κτίριο με περιορισμένες υποδομές, που δεν θα μπο-ρούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες και της προδια-γραφές μίας σύγχρονης ταινιοθήκης του 21ου αιώνα.

Η πυρκαγιά του 1997 δημιούργησε ακόμη μεγαλύ-τερα προβλήματα. Ωστόσο, τα σχέδια μεταφοράς των εγκαταστάσεων δε στάθηκε δυνατόν να καρποφορή-σουν για πολλά χρόνια, έως ότου, χάρη στις προσπάθει-ες των ανθρώπων της αλλά και πολιτικών προσώπων, εξασφαλίσθηκε η ένταξη του έργου στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Ετσι, αγοράστηκε το κτίριο της Λαϊ-δας, στη συμβολή της Ιεράς Οδού με τη Μεγάλου Αλε-ξάνδρου, στην ανανεωμένη γειτονιά του Κεραμεικού.

Βάσει μίας εξαιρετικής μελέτης των αρχιτεκτόνων Νίκου Μπελαβίλα και Βάσως Τροβά και με προϋπολο-γισμό 7,5 εκ. € (συγχρηματοδότηση Γ ΚΠΣ, Ε.Ε. ΥΠΠΟ), το εγκαταλελειμμένο κτίριο της Λαίδας, παραδομένο για χρόνια σε βιομηχανικές δραστηριότητες, μεταμορ-φώθηκε σε ένα κόσμημα στην καρδιά της Αθήνας, που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις καλύτερες ευρωπα-ϊκές ταινιοθήκες. Πλέον, και κατόπιν της επαναδιαμόρ-φωσης, το κτίριο διαθέτει 1.785 τ.μ. κλειστούς χώρους κατανεμημένους σε 2 επίπεδα, και 700 τ.μ. στο δώμα για τη λειτουργία υπαιθρίου κινηματογράφου. Στους χώρους αυτούς περιλαμβάνονται, αίθουσα προβολών 200 θέσεων, αίθουσα προβολών «ciné club» 60 θέσε-ων για τα μέλη, θερινός κινηματογράφος 250 θέσεων, μουσείο κινηματογράφου, βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο οπτικοακουστικών, οπτικοακουστικά αρχεία και χώ-ροι γραφείων. Επιπλέον, η Ταινιοθήκη αυτή τη στιγμή διαθέτει εξαιρετικές τεχνολογικές υποδομές, που πε-ριλαμβάνουν υπερεξελιγμένα μηχανήματα για αναλο-γική και ψηφιακή προβολή σε 2Κ καθώς και ικανότητα λήψης δορυφορικού σήματος. Στο νέο αυτό υπερσύγ-χρονο κτίριο, η Ταινιοθήκη μπορεί να αφοσιωθεί στην επίτευξη των στόχων της. Αυτοί, όπως αναφέρει στην παράπλευρη συνέντευξή η κα Μαρία Κομηνού, μπο-ρούν να συνοψισθούν σε τρεις άξονες: στη διαμόρφω-ση της νέας κινηματογραφοφιλίας, στη δημιουργία της ψηφιακής βιβλιοθήκης και, τέλος, στη κινητοποίηση υποστηρικτών και πόρων για την συνέχιση του έργου της συντήρησης της κινηματογραφικής κληρονομίας της πατρίδας μας.

Απ’ ότι φαίνεται, και παρά τις δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει τόσα χρόνια τώρα –και που μάλλον θα αντιμετωπίσει και στο μέλλον, καθώς η έναρξή της συ-μπίπτει με σε μία δύσκολη συγκυρία για την χώρα– η νέα Ταινιοθήκη της Ελλάδος θα καταφέρει τελικά να εκπληρώσει το όραμά της και να αποτελέσει ένα παρά-θυρο στον κινηματογράφο. Ε.Ζ.

ένα σύντομο ιστορικό της ταινιοθήκης

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος βρήκε επιτέλους, από τα τέλη του 2009, το σπίτι της στον παλιό κινηματογράφο «Λαΐς». Πείτε μας λίγα λόγια για την προσπάθεια αυτή και για τις νέες, σύγχρονες υποδομές που πλέον διαθέτει.

Μπορούμε να πούμε ότι η Ταινιοθήκη είχε μία δύσκολη πορεία, που συνδυάζεται με το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν υπήρχε συ-νείδηση της ανάγκης δημιουργίας υποδομών, σε αντίθεση με τις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ή τις πιο αναπτυγμένες δυ-τικές χώρες που είχαν μία παράδοση στον κινηματογράφο και γρήγορα κατάλαβαν ότι πρέπει να δημιουργηθούν αρχεία. Γε-γονός είναι ότι ναι μεν υπήρξε η θεσμοποίηση από το ’62, όταν η Ταινιοθήκη έγινε ίδρυμα, αλλά δεν δημιουργήθηκε και η ανά-λογη χρηματοδότηση. Παράλληλα, στην περίοδο της δικτατορίας, λόγω της στάσης της Αγλαΐας Μητροπούλου και του ανοίγματος, τότε, στα πιο πρωτοποριακά ρεύματα, με προβολή κλασικών ταινιών όπως ήταν το Ποτιέμκιν, αλλά και καινούργιων τάσεων όπως ήταν ο βραζιλιανός κινηματογράφος το Cinema Nuovo, και γενικά ταινιών ας πούμε με αιχμή, υπήρξε θα λέγαμε μία ταλαιπωρία. Τελικά, άρχισε τότε να λειτουργεί η Μικρή Λέσχη η οποία απετέλεσε και ένα αγαπημένο στέκι της νεολαίας.

Στην μεταπολίτευση έγιναν πάρα πολλές συζητήσεις οι οποί-ες όμως δυστυχώς ποτέ δεν καρποφορούσαν. Μάλιστα υπήρξε και συζήτηση να μεταφερθεί η ταινιοθήκη στο Πολεμικό Μου-σείο ή ακόμη και στον χώρο που βρίσκεται το Ωδείο. Δυστυχώς όλοι αυτοί οι φορείς ήταν αμετάπειστοι και αρνητικοί. Ευτυχώς επί κυβερνήσεων Σημίτη μπόρεσε και εντάχθηκε το έργο αυτό της Λαΐδας στο Γ ΚΠΣ. Για το έργο αυτό οφείλουμε πάρα πολ-λές χάριτες στον πρόεδρο του Δ.Σ. κ. Νίκο Κούνδουρο, στον κ. Κώστα Λαλιώτη, στον κ. Ευάγγελο Βενιζέλο τότε υπουργό Πο-λιτισμού και στην τότε και νυν γενική γραμματέα κα Λίνα Μεν-δώνη και φυσικά στον κ. Κώστα Σημίτη, οι οποίοι αγκάλιασαν και ενέταξαν το έργο. Βέβαια όλα έγιναν βάσει μίας εξαιρετικής μελέτης των αρχιτεκτόνων κ. Νίκου Μπελαβίλα και της κα Βά-σως Τροβά.

Έτσι λοιπόν αυτή η περιπέτεια έληξε με τον καλύτερο τρό-πο. Πρόκειται για ένα έργο που έχει κοστίσει 7,5 εκ. € έχει γίνει βάσει των προδιαγραφών των καλύτερων ευρωπαϊκών ταινι-οθήκων και αποτελεί ένα κόσμημα στην καρδιά της Αθήνας, στη νέα δυναμική γειτονιά του Κεραμεικού. H ταινιοθήκη αυτή τη στιγμή διαθέτει εξαιρετικές τεχνολογικές υποδομές, που πε-ριλαμβάνουν τα πλέον καινούργια μηχανήματα για αναλογική και για ψηφιακή προβολή σε 2Κ. Ακόμη έχει την ικανότητα λή-ψης δορυφορικού σήματος, τόσο στις χειμερινές αίθουσες των 200 και των 60 ατόμων όσο και στην καλοκαιρινή, η οποία έχει υποδομή για Dolby Stereo. Η Ταινιοθήκη έχει υποδειγματικές συνθήκες προβολής, ώστε να μπορεί να επιτελεί το έργο της ως κιβωτού της κινηματογραφικής ιστορίας, κάτω από τις καλύτε-ρες δυνατές συνθήκες.

Ποιοι είναι πλέον οι στόχοι της ταινιοθήκης και με ποιον τρόπο επιχειρείται η επίτευξή τους;

Οι στόχοι της νέας Ταινιοθήκης μπορούν να συνοψισθούν σε τρεις άξονες. Ο πρώτος άξονας είναι η διαμόρφωση της νέας

κινηματογραφοφιλίας. Ο δεύτερος είναι η δημιουργία της ψη-φιακής βιβλιοθήκης και ο τρίτος, κάτω από τις συνθήκες που ισχύουν αυτή τη στιγμή, αποτελεί η κινητοποίηση υποστηρικτών και πόρων για την συνέχιση του έργου της συντήρησης της κι-νηματογραφικής κληρονομιάς της πατρίδας μας. Η κινηματο-γραφοφιλία αναπτύχθηκε στην Ελλάδα, στην δεκαετία του ’50 μέσα από τη νεοσύστατη τότε Κινηματογραφική Λέσχη, χάρη στη φιλία και την εκτίμηση του Henri Langlois και λειτουργούσε με πολύ στενή διασύνδεση με την γαλλική ταινιοθήκη. Όπως έχει πει ο ίδιος ο Langlois, ήτανε το μέρος όπου σκηνοθέτες σαν τον Νίκο Κούνδουρο, τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον Γρηγόρη Γρηγορίου έρχονταν να αναπνεύσουν το φρέσκο αέρα των κι-νηματογραφικών ρευμάτων. Όμως, το πιο βασικό είναι ότι και εκείνη που θεωρείται η γενιά του νέου ελληνικού κινηματο-γράφου, όπως ο Λάκης Παπαστάθης, ο Γιάννης Σμαραγδής η Τόνια Μαρκετάκη, ο Τάκης Χατζόπουλος, ο Νίκος Παναγιωτό-πουλος και ο Κώστας Βρεττάκος, αναγνωρίζουν ότι η ύπαρξη της Ταινιοθήκης έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να αποφασίσουν να ακολουθήσουν τον δρόμο του κινηματογράφου τέχνης. Χα-ρακτηριστικά, όπως έχει πει ο Λάκης ο Παπαστάθης, μία Κυ-ριακή πρωί γύριζε από το Άστυ όπου είχε δει τον «Κλέφτη των Ποδηλάτων», και πέρασε από έναν κινηματογράφο που έπαι-ζε μία ταινία της Βουγιουκλάκη. Τότε είπε: «εγώ θα είμαι με τον άλλο κινηματογράφο».

Σήμερα όμως, στον 21ο πρώτο αιώνα η καλλιέργεια της νέας κινηματογραφοφιλίας είναι πολύ πιο δύσκολη αλλά και πολύ πιο εύκολη. Δύσκολη γιατί σήμερα ζούμε στην εποχή του download. Όλοι οι νέοι άνθρωποι μπορεί να κατεβάσουν από το Internet μία φρέσκια ταινία αλλά και κλασικές –αν και παράνομα πολ-λές φορές– ή να μπούνε στο YouTube. Δεν γνωρίζουν και ίσως δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει ότι παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και η ποιότητα. Γι’ αυτό το λόγο η Ταινιοθήκη θέλει να δείξει την ιστορία του κινηματογράφου με ένα τέτοιο τρόπο, μέσα από τα υπέροχα καινούργια μηχανήματα που διαθέτει, ώστε να έχει μία ξανακερδισμένη απόλαυση. Συγχρόνως ακολουθεί την τάση να επενδύει μουσικά τις βουβές ταινίες και αυτή είναι μία πρωτο-βουλία που γίνεται ενθουσιωδώς δεκτή από τον κόσμο, όπως διαπιστώσαμε και στις εκδηλώσεις της έναρξης και ορισμένων άλλων πρωτοβουλιών που πήραμε στη συνέχεια.

Από την άλλη πλευρά, η κινηματογραφοφιλία σήμερα σημαίνει ότι ανοιγόμαστε σε νέες κινηματογραφίες. Φέτος για παράδειγμα δείξαμε Hong Kong, βραζιλιάνικο κινηματογράφο, κλασικό και καινούργιο, ισπανικό κινηματογράφο, βαλκανικό, δηλαδή έγινε άνοιγμα στον παγκόσμιο κινηματογράφο, με παλιές και νέες ται-νίες. Παράλληλα έγινε άνοιγμα στις γυναίκες σκηνοθέτες και στον πειραματικό κινηματογράφο. Θεωρούμε ότι η Ταινιοθήκη, υπό την «ταμπέλα» του Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου, έχει δείξει τα τελευταία 6 χρόνια στο αθηναϊκό κοινό εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πλευρές της διεθνούς πρωτοπορίας. Αυτό το άνοιγμα σε νέες τάσεις και σε πειραματικό κινηματογράφο, σε μεικτές τεχνικές δηλαδή με video art και ψηφιακές τεχνολογί-ες, είναι κάτι το οποίο καλλιεργεί η Ταινιοθήκη. Πέραν από τις σημαντικές δικές της πρωτοβουλίες φιλοξένησε και σημαντικά φεστιβάλ, όπως είναι το Ψαροκόκαλο, το βίντεο art, το animation.

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣταινιοθηκη τησ ελλαδοσ. ενα παραθυρο στον κινηματογραφο

6

7

Αυτό νομίζω είναι και ο στόχος, δηλαδή, κινηματογράφος 360 μέρες το χρόνο και όχι 15 μέρες ενός φεστιβάλ.

Το δεύτερο στοιχείο που ενδιαφέρει την καινούργια Ταινιο-θήκη είναι να λειτουργήσει ως μουσείο και ως ψηφιακή βιβλι-οθήκη της 7ης τέχνης. Για το μουσείο υπάρχει η πρόνοια στον καινούργιο χώρο. Δυστυχώς όμως αυτή τη στιγμή τα προϋπο-λογισμένα χρήματα είναι το μόνο σκέλος του έργου, το οποίο δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί. Έτσι ζητούμε βοήθεια είτε από το Υπουργείο είτε από χορηγούς, προκειμένου να μπορέσουμε να στεγάσουμε τις πλούσιες συλλογές που διαθέτει η ταινιοθή-κη στον ειδικά σχεδιασμένο χώρο. Γεγονός είναι ότι διαθέτου-με ένα πλούσιο απόθεμα σε συλλογές, όπως π.χ. από πρωτο-κινηματογραφικές μηχανές, οι οποίες είχαν αγοραστεί από την Αγλαΐα Μητροπούλου στο Λονδίνο, και –σύμφωνα με φίλους μας ειδικούς, όπως είναι ο Ian Christie, ο David Francis– είναι μοναδικές. Επίσης έχει δεχθεί και από συλλέκτες, πολλές ενδι-αφέρουσες μηχανές προβολής και λήψης αλλά και πολλές μη-χανές επεξεργασίας ήχου από την ιστορία του ελληνικού κινη-ματογράφου. Παράλληλα υπάρχουν αφίσες, βιβλία γυρίσματος, ελληνικά και ξένα, υπάρχει η προτομή του Ταρκόφσκι και ένα σωρό άλλα ενδιαφέροντα αντικείμενα που μπορούν να αποτε-λέσουν τόσο το αντικείμενο της έκθεσης των μονίμων συλλο-γών όσο και να συνδυάζονται με επιμέρους εκθέσεις. Να ανα-φέρω ενδεικτικά ότι φέτος δείξαμε υλικό από την μεγάλη έκθε-ση του Νίκου Κούνδουρου το «Στοπ Καρέ» και υλικό από την ταινία του Βαρδή Μαρινάκη «Το μαύρο λιβάδι». Επίσης σε συ-νεργασία με τη συλλογή Κωστάκη υπήρξε στην εκδήλωση του φεστιβάλ «Ψαροκόκαλο» παρουσίαση της ρωσικής πρωτοπορί-ας, ενώ στο φεστιβάλ Gay-Lesbian έγινε μία ενδιαφέρουσα έκ-θεση φωτογραφίας από τον Βρεττό και από τον Ρήγο.

Σε ό,τι αφορά την ψηφιακή βιβλιοθήκη, η Ταινιοθήκη έχει προχωρήσει με το πρόγραμμα της Κοινωνίας της Πληροφορίας στην ψηφιοποίηση 55 ωρών από την συλλογή της, αρχίζοντας από ταινίες του βωβού κινηματογράφου, όπως είναι «Περιπέτει-ες του Βιλάρ» και προχωρώντας σε πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες του ομιλούντος, όπως είναι «Ο Δράκος», ταινίες ιστορικές όπως η «Άννα Ροδίτη», «Διαγωγή Μηδέν» και πολλές άλλες. Βεβαίως έχουν ψηφιοποιηθεί και αυτό που λέμε «υλικά» γύρω από τον κινηματογράφο, όπως είναι οι αφίσες, τα προγράμματα, κριτικές που είναι απαραίτητα και σημαντικά για την μελέτη του κινημα-τογράφου. Αυτό που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι ότι αυτό το υλικό, ειδικά το μη μυθοπλαστικό, σε συνεργασία με άλλες ταινιοθήκες και με την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχει κα-ταχωρημένο σε πολυγλωσσικές βάσεις δεδομένων, οι οποίες ξεκίνησαν από το Midas, και είναι διαθέσιμο στο Film Archives Online. Επίσης υπάρχει συνεργασία με επικεφαλής το Deuze Film Institute για μία πύλη των αρχείων στην Europeanna. Αυτές όμως είναι εργασίες που βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.

Οπότε θα λέγαμε με αυτόν τον τρόπο η ελληνική κληρονομιά έχει μία ορατότητα στο εξωτερικό.

Ακριβώς. Κι εκείνο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι μέσω αυτών των πολυγλωσσικών βάσεων δεδομένων, όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να έχουν πρόσβαση στο υλικό αλλά και

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣταινιοθηκη τησ ελλαδοσ. ενα παραθυρο στον κινηματογραφο

να το ζητούν από εκείνους που έχουν τα δικαιώματα. Στόχος μας είναι αυτό το έργο να μπορέσει να επεκταθεί. Δηλαδή να μπει όσο το δυνατόν περισσότερο υλικό μπορούμε. Και βέβαια και να προχωρήσουμε και στην ψηφιοποίηση πολλών άλλων ανεξάρτη-των ταινιών, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στο υλικό ή στις 300 ώρες που έχει ψηφιοποιήσει το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογρά-φου, αλλά αποτελούν μέρος της κινηματογραφικής κληρονομιάς. Έτσι λοιπόν στόχος μας είναι στην καινούργια βιβλιοθήκη της Ταινιοθήκης, ο ερευνητής είτε είναι φοιτητής, είτε ανεξάρτητος μελετητής, να έχει πρόσβαση και στο υλικό της ταινιοθήκης, 55 ώρες οι οποίες ελπίζουμε σύντομα να γίνουν πολύ περισσότερες αλλά και στις 300 ώρες που έχει ψηφιοποιήσει το ΕΚΚ.

Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι στην εποχή του διαδικτύου η διατήρηση της πολιτιστικής και κινηματογραφικής μνήμης αποκτά άλλη βαρύτητα;

Αυτή τη στιγμή οπωσδήποτε η πολιτιστική ταυτότητα μίας χώρας πρέπει να συντηρείται και με τους νέους τρόπους. Σίγουρα η ψη-φιοποίηση δεν αποτελεί πανάκεια. Πρώτα πρέπει να συντηρηθεί το υλικό στην βάση του φιλμ, το οποίο, έστω και από μία τεχνική σύμπτωση, έχει ζωή 300 χρόνων και είναι και πολύ φθηνότερο. Γιατί αυτή τη στιγμή, αφού ψηφιοποιήσεις κάποια συλλογή, μετά αντιμετωπίζεις το πρόβλημα ότι διαρκώς θα πρέπει να υπάρχει μεταφορά των φακέλων. Η ψηφιακή τεχνολογία είναι για εμπο-ρική χρήση. Δεν έχει κάποιο άλλο ενδιαφέρον να συντηρηθεί. Καμία κληρονομιά. Από την άλλη πλευρά όμως σίγουρα, σε μία ψηφιακή εποχή πρέπει και την κληρονομιά σου να την παρου-σιάζεις με τους καινούργιους τρόπους. Κι αυτό είναι κάτι που η Ταινιοθήκη επιδιώκει μέσα από διεθνείς συνεργασίες και προ-σπαθώντας να κάνει τα πράγματα πιο γοητευτικά και να ανοίξει την όρεξη και στην Πολιτεία να τα κοιτάξει.

Το κοινό πως ανταποκρίνεται σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες τις ταινιοθήκης;

Το κοινό ανταποκρίνεται ενθουσιωδώς. Και η έναρξη και το 6ο Πρωτοποριακό Φεστιβάλ έγιναν με τεράστια επιτυχία. Τα αφι-ερώματα που κάναμε είχαν, επίσης, επιτυχία. Γενικώς η Ται-νιοθήκη έχει αγκαλιαστεί και από νεότερο κοινό και αυτό εί-ναι πολύ ενδιαφέρον, δηλαδή να μην είναι μόνο οι νοσταλγοί των παλαιότερων δεκαετιών, αλλά κι ένα ευρύ κοινό που αγκα-λιάζει τις προσπάθειές της και παρακολουθεί τις δράσεις της.

Δεν θα λέγατε δηλαδή ότι τις δράσεις της ταινιοθήκης παρακολουθεί συγκεκριμένη μερίδα κοινού, θα λέγαμε οι πιο σινεφίλ;

Καθόλου. Είναι ενδεικτικό ότι στον Guy Debord που είναι εξαι-ρετικά δύσκολος και, θα λέγαμε, δυσνόητος κινηματογράφος υπήρχαν ακόμη και όρθιοι θεατές και πολύς κόσμος έφυγε γιατί δεν υπήρχαν θέσεις. Θεωρώ ότι η Ταινιοθήκη πραγματικά δημι-ουργεί ένα καινούργιο κοινό. Δηλαδή διαπαιδαγωγεί τους φοιτη-τές του Πανεπιστημίου ΕΜΜΕ, των Καλών Τεχνών, και φυσικά των Σχολών που άπτονται της τέχνης, του κινηματογράφου, της κινούμενης εικόνας, αλλά προσελκύει και καινούργιο κόσμο και του ανοίγει το παράθυρο του κινηματογράφου. Θα λέγαμε ότι η

Ταινιοθήκη είναι ένα παράθυρο στον διεθνή και στον ελληνικό κινηματογράφο.

Ειδικότερα για τον ελληνικό κινηματογράφο και την προώθησή του, τι δράσεις αναλαμβάνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος;

Θεωρούμε ότι η Ταινιοθήκη αποτελεί το σπίτι του ελληνικού κι-νηματογράφου. Σημειώνω ότι έχουμε και συνεργασία με το Ελ-ληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αλλά και με Έλληνες σκηνοθέ-τες. Μάλιστα, φέτος υπήρξε μια πολύ δυναμική χρονιά, ξεκινώ-ντας με τα εγκαίνια, όπου δείξαμε σε αποκαταστημένη μορφή τη «Φόνισσα» του Κώστα Φέρρη. Ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα γιατί αυτή η ταινία από το ’74 που πήρε το βραβείο, δεν ξαναπροβλήθηκε. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης δεν την ξανάδειξε γιατί ήθελε να κάνει κάποιες αλλαγές που ποτέ δεν έκανε. Την περασμένη χρονιά σε συνεργασία με τους τεχνικούς της Ταινι-οθήκης και την Γιάννα Σπυροπούλου, που ήταν και η μοντέρ της ταινίας, κατόρθωσε να ασχοληθεί και να δείξει επιτέλους ξανά μετά από τόσα χρόνια την ταινία αυτή και στο ελληνικό και στο διεθνές κοινό. Μετά δείξαμε την «Αστέρω», αποκατεστημένη σε θαυμάσια μορφή με κάποια χρωματισμένα κομμάτια για την οποία ο Φίλιππος Τσαλακούρης συνέθεσε πρωτότυπη μουσική. Ήταν μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία μας σε συνεργασία με την γαλλική ταινιοθήκη.

Επίσης έγιναν και πολλοί θεματικοί κύκλοι. Υπήρξε ο θεματικός κύκλος που αφορούσε τα Τρομερά Παιδιά του πρώτου ρεύματος κινηματογραφοφιλίας με ταινίες των Κούνδουρου, Κακογιάννη, Μανθούλη, Ντασέν, Παπατάκη που προβλήθηκαν σε συνδυασμό με την έκθεση «Στοπ Καρέ» του Ν. Κούνδουρου. Ακολούθησε τον Ιανουάριο συνεργασία με το ΕΚΚ με ταινίες τέχνης όπως το «Ricordi mi» της Στέλλας Θεοδωράκη, η «Στρέλλα» του Πάνου Κούτρα, το «Μαύρο Λιβάδι» που συνοδεύτηκε από την έκθεση, και ο «Διαχειριστής» του Περικλή Χούρσογλου που παίχτηκαν και αγαπήθηκαν από το κοινό.

Εν συνεχεία έγινε και η παρουσίαση των ντοκιμαντέρ της κί-νησης Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη, FOG, η οποία και αυτή έγινε με τεράστια επιτυχία στις αίθουσες της ταινιοθήκης. Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης υπήρξε μια παρουσίαση έργων νέων δημιουργών και επίσης σε συ-νεργασία με το ΦΚΘ προβλήθηκε το Digital Wave. Παράλληλα οργανώθηκε το αφιέρωμα η «Αθήνα στον Κινηματογράφο» με ταινίες από την δεκαετία του ’50 όπως είναι το «Κυριακάτικο Ξύ-πνημα» μέχρι πρόσφατες ταινίες όπως είναι «Από την άκρη της πόλης» του Γιάνναρη, ενώ πραγματοποιήθηκαν και συζητήσεις. Πιο πρόσφατα έγινε το αφιέρωμα στον κινηματογράφο της δε-καετίας του ’80 όπου οι Νίκος Περράκης, Θόδωρος Μαραγκός και Νίκος Βεργίτσης παρουσίασαν τις ταινίες τους.

Πρόσφατα στη Γαλλία, στο πλαίσιο της γενικής αναθεώρησης του εκπαιδευτικού συστήματος που προωθεί η κυβέρνηση ανακοινώθηκε ότι από τον Σεπτέμβριο εισάγονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση μαθήματα κινηματογραφικής παιδείας. Κάθε σχολείο θα διαθέτει ταινιοθήκη με περίπου

8

9

200 ταινίες, αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ο τρόπος προβολής των ταινιών θα γίνεται είτε με live-streaming είτε με κατέβασμα των ταινιών από την Ταινιοθήκη του Παρισιού. Πως σας φαίνονται τέτοιου είδους πρωτοβουλίες; Πιστεύετε ότι είναι εφικτές στην ελληνική πραγματικότητα; Έχει να προτείνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος ανάλογες δράσεις;

Η Γαλλία –μαζί με τις ΗΠΑ βέβαια– είναι η πρώτη χώρα παγκο-σμίως στην εφεύρεση, ανάπτυξη και στην διάχυσή του κινημα-τογράφου και βεβαίως μία χώρα που έχει πάρει στα σοβαρά την καλλιέργεια της κινηματογραφοφιλίας. Εμείς, σε συνεργασία με καθηγητές που διδάσκουν κινηματογράφο, όπως η κυρία Σωτη-ροπούλου μέλος του Δ.Σ. και η κυρία Αθανασάτου, και πολλούς άλλους προσπαθούμε να προωθήσουμε κάποια σχέδια. Νομί-ζω ότι η ταινιοθήκη σε συνεργασία με τα σχετικά πανεπιστημι-ακά τμήματα και το Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ αλλά και της προσχολικής εκπαίδευσης, μπορεί να συντονίσει προγράμμα-τα που θα οδηγούν στην συγκρότηση τέτοιων διδακτικών μονά-δων, ώστε να μπορέσει και ο Έλληνας μαθητής να ξεφύγει από την κακή τηλεόραση και να κατακτήσει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στο οπτικοακουστικό πεδίο. Να είναι ένας σκεπτόμενος θεατής και όχι ένας παθητικός καταναλωτής μηνυμάτων. Έχουμε κάνει προτάσεις στο Υπουργείο Παιδείας και βρισκόμαστε σε αναμονή.

Η οικονομική κρίση που ζούμε αυτή τη στιγμή επηρεάζει το έργο της Ταινιοθήκης;

Δυστυχώς, η έναρξη της Ταινιοθήκης συνέπεσε με μια πολύ με-γάλη κρίση της κοινωνίας μας και της οικονομίας μας. Έχουμε κατανόηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και ελπίζουμε ότι θα δοθεί κάποιος προϋπολογισμός που θα ανταποκρίνεται τουλά-χιστον στις στοιχειώδεις ανάγκες της Ταινιοθήκης, τόσο για να συντηρήσει τον καινούργιο χώρο όσο και για να συντηρεί την σημαντική συλλογή που έχει από την ιστορία και την προϊστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Ναι, το έργο της Ταινιοθήκης επηρεάζεται από την οικονομική κρίση πολύ έντονα. Είναι ευτύ-χημα που έχει ολοκληρωθεί πριν εισέλθει η χώρα σε τόσο μεγάλη οικονομική δυσχέρεια, αλλά σίγουρα δεν την αφήνει αλώβητη.

Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον; Τα σχέδιά μας για το μέλλον θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή είναι προσγειωμένα. Δηλαδή θα συνεχίσουμε τη συνεργασία μας με τις ξένες ταινιοθήκες και τις ξένες πρεσβείες για να κρατήσουμε αυτό το παράθυρο στον κόσμο, προγραμματίζουμε αφιερώματα σε Ρομέρ, Γαβρά και Γκοντάρ, προγραμματίζουμε τη συνέχεια του βραζιλιάνικου κινηματογράφου, του ισπανικού, ένα μεγάλο αφιέρωμα στην «Πόλη» και ορισμένες άλλες πρωτοβουλίες, τις οποίες θα αναγγείλουμε εν καιρώ. Επίσης επιδιώκουμε πάντα τη συνεργασία με τους Έλληνες δημιουργούς ώστε η προβο-λή πολλές φορές καινούργιων ταινιών να συνδυάζεται και με την αναδρομή στο έργο σημαντικών σκηνοθετών όπως είναι για παράδειγμα ο πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης ο Θόδω-ρος Αγγελόπουλος, που προγραμματίζουμε να δείξουμε το σύ-νολο του έργου του.

τάσεις και προοπτικές του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφουΘΕΜΑΤΟΛΟΓΊΑ ΚΑΊ ΑΊΣΘΗΤΊΚΕΣ ΚΑΤΕΎΘΎΝΣΕΊΣ

10

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

της Ίωάννας Αθανασάτου*

* Διδάσκουσα Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών

Η άρθρωση της διαφοράς και της ετερότητας αποτελεί αιχμή της πρότασης του κριτικού μεταμοντερνισμού στην Τέχνη. Η κριτική των κυρίαρχων κοινωνικών αναπαραστάσεων, με πε-δία το σύστημα σχέσεων των φύλων, τα στερεότυπα των εθνι-κών ταυτοτήτων, τις σχέσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, το οι-κολογικό ζήτημα, τις επαναναγνώσεις της Ιστορίας, τη διαπραγ-μάτευση του τραύματος των πολέμων (ιδιαίτερα του Β΄ Παγκο-σμίου πολέμου και των γεγονότων που ακολούθησαν) αποτε-λεί το σημείο συνάντησης με τα νέα ακροατήρια.

Η αμεσότητα, ο ρεαλιστικός τρόπος έκφρασης και η χρή-ση αρχειακού υλικού επιλέγονται από τους δημιουργούς πού θέλουν να αναφερθούν κριτικά σε καταστάσεις της κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας.

Στην ελληνική παραγωγή των τελευταίων πέντε ετών ( από το 2005 μέχρι σήμερα) διακρίνουμε εκφράσεις των παραπά-νω διεθνών τάσεων, όπως εμφανίζονται ιδιαίτερα στον ευρω-παϊκό κινηματογράφο (Αθανασάτου Ι., 2007). Με βάση τη φιλ-μογραφία ταινιών μεγάλου μήκους αυτής της περιόδου, αλλά και την αξιόλογη παραγωγή ταινιών μικρού μήκους και ντοκι-μαντέρ, επισημαίνουμε τρεις θεματικές περιοχές όπου επικε-ντρώνεται το ενδιαφέρον των δημιουργών: α. Τη διαχείριση της ιστορικής μνήμης (τραύμα, εμπειρίες πο-

λέμων) μέσω της φιλμικής μνήμης .β. Tη διαπραγμάτευση του μεταναστευτικού ζητήματος και την

περίοδο που η Ελλάδα από χώρα αποστολής, έγινε χώρα υποδοχής μεταναστών.

γ. Το ζήτημα των έμφυλων σχέσεων και της οικογένειας.

Πιο αναλυτικά:

α. Ταινίες πού αφορούν την μνήμη-Ιστορία .Η Ιστορία είχε επιστρέψει ως νοσταλγία στον ελληνι-

κό κινηματογράφο ήδη από τις χρονιές 2003-2004 και 2004-5, μετά από μακρά απουσία (η θριαμβευτική επάνοδός της τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης δεν συνοδεύτηκε από ανά-λογη συνέχεια). Οι ταινίες Πολίτικη κουζίνα του Τάσου Μπουλ-μέτη (1.600.000 εισιτήρια) και Νύφες του Παντελή Βούλγαρη (700.000 εισιτήρια) σηματοδοτούν αυτήν την επιστροφή κατά τρόπο αμφίπλευρο, όχι μόνον ως ενδιαφέρον των δημιουρ-γών αλλά και ως ευρεία αποδοχή του κοινού. Τη χρονιά 2003-4 έχουμε δύο ακόμη ταινίες στην θεματική μνήμη-Ιστορία Το λιβάδι πού δακρύζει του Θόδωρου Αγγελόπουλου και το Ένα τραγούδι δεν φτάνει της Ελισάβετ Χρονοπούλου, (η τελευταία με αναφορές στην περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα μέσα από το πρίσμα των σχέσεων μάνας-κόρης).

11

Η δεκαετία του 90, που ήταν εποχή παγκοσμιοποίησης της κουλτούρας και της αγοράς, προκάλεσε

ριζική αναθεώρηση του ρόλου των πρωτοποριών του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Δημιούργησε,

ακόμη, έγερση αμφισβητήσεων ή και αδιάφορες στάσεις απέναντι στον πολιτικό ριζοσπαστισμό που

αυτές δυνητικά εκπροσωπούσαν (Σταυρακάκης Γ., Σταφυλάκης Κ., 2008) Η εξέλιξη των πρακτικών

αυτών σημαδεύθηκε από διαδοχικές αποδομήσεις του νεωτερικού υποκειμένου, καθώς στη θέση του

ενιαίου και μοναδικού «άνδρα-λευκού-οικουμενικού» ήρωα αναδύθηκαν νέα ομιλούντα υποκείμενα

της ετερότητας. Γυναίκες, έγχρωμοι, μετανάστες, μειονότητες άρθρωσαν νέους αντιθετικούς

θραυσματικούς λόγους, με αξιώσεις επιμέρους αντιστάσεων και όχι μετωπικών ρήξεων με την

ολότητα του συστήματος.

Η τάση αυτή , με ένα μικρό διάλειμμα τις ενδιάμεσες χρο-νιές 2005-6 και 2006-7, εμφανίστηκε με μεγαλύτερη ένταση το 2009. Το αποκορύφωμα ήταν οι ταινίες των Θόδωρου Αγ-γελόπουλου Η σκόνη του χρόνου και Ψυχή Βαθιά του Παντε-λή Βούλγαρη. Η τελευταία ήταν μία ταινία πού πραγματεύθη-κε το τραύμα του Εμφυλίου πολέμου μέσα από τη σχέση δύο νεαρών αδελφών πού πολέμησαν στις δύο αντίπαλες παρατά-ξεις και η οποία προκάλεσε πολλές συζητήσεις μεταξύ ιστορι-κών και κριτικών, συναντώντας αξιοσημείωτη αποδοχή από το κοινό (197.000 εισιτήρια). Και στις δύο αυτές σημαντικές ταινίες θεωρώ ότι αναδείχθηκε μέσω των αφηγήσεων των προσωπι-κών ιστοριών η υπαρξιακή πτυχή του πολιτικού.

Εξ άλλου και ο χώρος των ταινιών μικρού μήκους και του ντοκιμαντέρ έδωσε το ίδιο διάστημα, 2009 και 2010, δημιουργί-ες με αναφορές σε δύο πολύ σημαντικές όσο και τραυματικές πτυχές της πρόσφατης Ιστορίας. Οι δύο ταινίες της Αλίντας Δη-μητρίου Πουλιά στους βράχους και Ζωή στους βράχους -οι οποί-ες μάλιστα προβλήθηκαν σε ένα ευρύ δίκτυο εναλλακτικών χώ-ρων προβολής εκτός εμπορικού κυκλώματος- πραγματεύθη-καν τη συμμετοχή των γυναικών στις μεγάλες ιστορικές στιγ-μές της Αντίστασης και του Εμφυλίου, μέσα από την καταγρα-φή της μαρτυρίας των γυναικών πού επέζησαν. Στο ίδιο κύκλο των πρόσφατων ταινιών του ιστορικού τραύματος ανήκει και το ντοκιμαντέρ Μακρόνησος των Εύης Καραμπάτσου-Ηλία Γιαν-νακάκη, στο οποίο οι μαρτυρίες των θυμάτων αγωνιστών και αγωνιστριών καταγράφονται δίπλα με την on camera συνέντευ-ξη του επιζώντα βασανιστή. Τέλος η ταινία Λιμός. Η γενοκτονία της μνήμης του Αντώνη Παπαδόπουλου (2010) συνδυάζει αρμο-νικά στοιχεία ιστορικού ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, τις μαρτυ-ρίες απλών ανθρώπων πού έζησαν τα γεγονότα, αγωνιστών και γνωστών ιστορικών πού ερευνούν τα ιστορικά γεγονότα, προ-κειμένου να αρθρώσει κινηματογραφικό λόγο για ένα επώδυ-νο όσο και αποσιωπημένο θέμα: το μεγάλο λιμό της Κατοχής στην Αθήνα, στη διάρκεια του οποίου έχασαν τη ζωή τους χιλιά-δες άνθρωποι. Η μνήμη, το τραύμα, η σιωπή και η αποκάλυψη/προσέγγιση μετά από τόσα χρόνια είναι το πλέγμα πού πραγμα-τεύεται η σημαντική αυτή ταινία, καταθέτοντας την υπόθεσή της για τα συγκλονιστικά γεγονότα εκείνης της περιόδου.

Το ζήτημα της μνήμης, ιστορικής και φιλμικής, αναδεικνύ-εται έτσι σε κεντρικό πεδίο ενδιαφέροντος στον σύγχρονο κι-νηματογράφο, ελληνικό και διεθνή. Πρόκειται για μια μνήμη κατανοητική, που δε δέχεται ως δεδομένες τις προϋπάρχου-σες ιστορικές παραδοχές, αλλά η οποία συμβάλλει, μέσω του πλούτου της κινηματογραφικής γλώσσας, στον εμπλουτισμό και, σε κάποιες περιπτώσεις, στην ανασκευή τους. Παράλληλα με τις προβολές στις κινηματογραφικές αίθουσες, τα νέα ψηφι-ακά μέσα καθώς και η ανάδειξη του υλικού στο διαδίκτυο δί-νουν τη δυνατότητα διάχυσης του φιλμικού υλικού σε ένα εξαι-ρετικά διευρυμένο κοινό, καθώς και της εμβάθυνσης όχι μόνο της «όρασης για τον κόσμο» αλλά και διάδοσης μιας ριζοσπα-στικής αυτογνωσίας και κουλτούρας.

Η φιλμική μνήμη σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που προσφέρει η χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να λειτουρ-γήσει ανασχετικά για την επικράτηση της «γενικευμένης λή-θης» που περιγράφει ο Hobsbawm (Εποχή των Άκρων, 1999). Μπορεί να προσφέρει συναντήσεις με ένα άλλο κοινό νέων γενεών με διαφορετικές προσλαμβάνουσες, υπόβαθρο και εμπειρίες και κατά συνέπεια να προκύψουν νέες ερμηνείες. Η διατήρηση και διάδοση της φιλμικής μνήμης αποβαίνει τελικά μία πράξη με αισθητικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες.

β. Ταινίες πού αφορούν τη μετανάστευση.Οι ταινίες πού αφορούν τη θεματική της μετανάστευ-

σης (η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών) καταγράφουν με ευαισθησία το πρόβλημα στις πολιτικές, κοινωνικές και πο-λιτισμικές διαστάσεις του και παρέχουν σημαντικές μαρτυρίες για τις κοινωνικές συνθήκες της ζωής των «άλλων» στην Ελλά-δα, διαμορφώνοντας πολιτικό λόγο σε αντίθεση με τον κυρίαρχο λόγο των ΜΜΕ. Ενδεικτικά αναφέρονται Ο δρόμος προς τη Δύση του Κυριάκου Κατζουράκη, Εντουαρντ της Αγγελικής Αντωνίου, Ένας λαμπερός ήλιος του Βασίλη Λουλέ, Όμηρος του Κωνσταντί-νου Γιάνναρη από τις παλαιότερες. Ακαδημία Πλάτωνος του Φί-λιππου Τσίτου, Παράδεισος στη Δύση του Κώστα Γαβρά, Καντίρ. Ένας Αφγανός πρόσφυγας της Αννέτας Παπαθανασίου, Νανού-ρισμα της Γιάννας Αμερικάνου, Μεταξουργείο της Πολιτιστικής Ομάδας Δήμου Αθηναίων από τις πλέον πρόσφατες.

12

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣτο ευρωπαϊκο οπτικοακουστικο παρατηρητηριο παρουσιαζεται

Η Ιστορία επέστρεψε ως νοσταλγία στον ελληνικό κινηματογράφο ήδη από τις χρονιές 2003-2004 και 2004-5, μετά από

μακρά απουσία. Οι ταινίες Πολίτικη κουζίνα του Τάσου Μπουλμέτη (1.600.000 εισιτήρια) και Νύφες του Παντελή Βούλγαρη

(700.000 εισιτήρια) σηματοδοτούν αυτήν την επιστροφή κατά τρόπο αμφίπλευρο, όχι μόνον ως ενδιαφέρον των δημιουργών

αλλά και ως ευρεία αποδοχή του κοινού. Τη χρονιά 2003-4 έχουμε δύο ακόμη ταινίες στην θεματική μνήμη-Ιστορία: Το λιβάδι

πού δακρύζει του Θόδωρου Αγγελόπουλου και το Ένα τραγούδι δεν φτάνει της Ελισάβετ Χρονοπούλου. Η τάση αυτή, με ένα

μικρό διάλειμμα τις ενδιάμεσες χρονιές 2005-6 και 2006-7, εμφανίστηκε με μεγαλύτερη ένταση το 2009. Aποκορύφωμα ήταν

οι ταινίες των Θόδωρου Αγγελόπουλου Η σκόνη του χρόνου και Ψυχή Βαθιά του Παντελή Βούλγαρη.

γ. Ταινίες πού αφορούν τις έμφυλες σχέσεις – σχέσεις στην οικογένεια.

Το έτος 2009-10 δύο ταινίες, Κυνόδοντας του Γιώργου Λάνθι-μου και Στρέλλα του Πάνου Κούτρα σηματοδότησαν την σύγ-χρονη οπτική των ελλήνων δημιουργών για τα ζητήματα της οικογένειας και του φύλου, όπως εμφανίζονται στις σημερι-νές συνθήκες οικουμενικά. Το γεγονός της αποδοχής των ται-νιών αυτών από το ελληνικό κοινό αλλά και οι διεθνείς διακρί-σεις πού απέσπασαν (βραβείο Φεστιβάλ Καννών στον Κυνό-δοντα, έπαινοι της ευρωπαϊκής κριτικής για την Στρέλλα) δεί-χνει την πρόοδο πού έχει επιτελέσει στο επίπεδο της γραφής ο ελληνικός κινηματογράφος αλλά και ένα εύστοχο τρόπο χει-ρισμού των αντίστοιχων θεμάτων, τόσο με υπαινικτική αναφο-ρά στις ελληνικές συνθήκες όσο και ταυτόχρονα οικουμενικό. Μαζί με την Χρυσόσκονη της Μαργαρίτας Μαντά και το Ricordi me της Στέλλας Θεοδωράκη αποτελούν μια αξιόλογη κατάθε-ση στις συγκεκριμένες θεματικές.

Η δυναμική του ελληνικού κινηματογράφου, συνυπολογί-ζοντας το σύνολο των θεσμών, προσώπων και φορέων πού δραστηριοποιούνται στο πεδίο της καλλιτεχνικής δημιουργί-ας και παιδείας παρουσιάζεται ιδιαίτερα αξιόλογη και ελπιδο-φόρα, αν μάλιστα αναλογισθεί κανείς και τις αντίξοες συνθή-κες οι οποίες συνοδεύουν την τρέχουσα οικονομική-και όχι μόνο- κρίση.

Η φιλμική μνήμη σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που προσφέρει η χρήση των

νέων τεχνολογιών μπορεί να λειτουργήσει ανασχετικά για την επικράτηση της

«γενικευμένης λήθης» που περιγράφει ο Hobsbawm (Εποχή των Άκρων, 1999).

Μπορεί να προσφέρει συναντήσεις με ένα άλλο κοινό νέων γενεών με διαφορετικές

προσλαμβάνουσες, υπόβαθρο και εμπειρίες και κατά συνέπεια να προκύψουν νέες

ερμηνείες. Η διατήρηση και διάδοση της φιλμικής μνήμης αποβαίνει τελικά μία

πράξη με αισθητικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες.

13

ΠΗΓΕΣ • στάθης Βαλούκος, Φιλμογραφία Ελληνικού

Κινηματογράφου (1914-2007), 3η έκδοση, αθήνα, αιγόκερως.

• πανελλήνια Ένωση κριτικών κινηματογράφου, Κινηματογράφος 2009.Ετήσιος Οδηγός Ιανουάριος-Δεκέμβριος 2009, αρχισυνταξία θόδωρος σούμας, αθήνα, πεκκ.

• πανελλήνια Ένωση κριτικών κινηματογράφου, Κινηματογράφος 2008.Ετήσιος Οδηγός Ιανουάριος-Δεκέμβριος 2008, αρχισυνταξία

θόδωρος σούμας, αθήνα, πεκκ.• 32ο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας,

15 Διεθνές Φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους ,(κατάλογος όλων των ταινιών), υπουργείο πολιτισμού και δήμος δράμας, 2009)

• 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Εικόνες του 21ου Αιώνα,

• φεστιβάλ κινηματογράφου θεσσαλονίκης, 2010.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• γιάννης σταυρακάκης, κωστής σταφυλάκης (επιμέλεια), Το

πολιτικό στη σύγχρονη τέχνη, αθήνα, εκκρεμές, 2008. • διαμαντής λεβεντάκος (σύνταξη), Οπτικοακουστική

κουλτούρα, τόμος 3, «ανιχνεύοντας τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο», εταιρεία ελλήνων σκηνοθετών και κέντρο οπτικοακουστικών μελετών, αθήνα, 2002.

• ειρήνη στάθη, γιάννης σκοπετέας (επιμ), Ντοκιμαντέρ. Μια άλλη πραγματικότητα, εργαστήριο οπτικοακουστικών εφαρμογών και επικοινωνίας τμήματος πολιτισμικής πληροφορικής πανεπιστημίου αιγαίου και εκδόσεις αιγόκερως, 2009.

• Σε ξένο τόπο. Η Μετανάστευση στον Ελληνικό Κινηματογράφο 1956-2006,47 φεστιβάλ κινηματογράφου θεσσαλονίκης και εκδόσεις αιγόκερως, 2006

• αθανασάτου ιωάννα, «η επάνοδος του πολιτικού στον κινηματογράφο»,

• Βήμα Ιδεών, 4.8.2007

* Ερευνήτρια ΜΜΕ του ΙΟΜ14

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

η κινηματογραφική παιδεία στην εκπαίδευση

της Ειρήνης Ανδριοπούλου*

Στην εποχή του θεάματος και των διευρυμένων κωδίκων επικοινωνίας μέσα από τις νέες

ψηφιακές μορφές έκφρασης (κινηματογράφος, βίντεο, πολυμέσα, διαδίκτυο), ο ρόλος του

κινηματογράφου επαναπροσδιορίζεται, αποκτώντας μια νέα παιδευτική διάσταση, η οποία,

αν και εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά από τους «πολιτιστικούς διαχειριστές» του, μπορεί

να προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες κοινωνικής μάθησης και αισθητικής καλλιέργειας

στους ανήλικους θεατές.

ΜΟΝΤΕΛΑ ΛΕΊΤΟΎΡΓΊΑΣ ΚΑΊ ΠΡΟΚΛΗΣΕΊΣ

« C i n e l i t e r a c y : m o r e t h a n m a k i n g m o v i e s , p r o v i d e s a u t h e n t i c a n d c h a l l e n g i n g l i t e r a c y s t r a t e g i e s t h a t e n a b l e t e a c h e r s a n d c o m m u n i t y m e m b e r s t o b u i l d c o n n e c t i o n s w i t h s t u d e n t s ’

r e a l w o r l d e x p e r i e n c e s t h r o u g h r e a d i n g a n d w r i t i n g m o v i n g i m a g e s » .*

* 2006 Priority Schools Programs, NSW Department of Education and Training, www.psp.nsw.edu.au

15

Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η κινηματογραφική παι-δεία, την οποία καλείται να επιτελέσει ο κινηματογράφος ως ένας «άλλος» παροχέας περιεχομένου, μπορεί να συμβάλει σε μια ρεαλιστικότερη πρόσληψη της πραγματικότητας, σε μια κοινωνική νοημοσύνη, την κοινωνιογνωσία, γεφυρώ-νοντας τις γνώσεις των ανηλίκων με τις εμπειρίες του εξω-κινηματογραφικού κόσμου.

Σε μια απόπειρα εννοιολογικής προσέγγισης, θα λέγα-με ότι η κινηματογραφική παιδεία (film literacy, cine-literacy) αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις άξονες της οπτικοακου-στικής παιδείας και της Παιδείας στα Μέσα γενικότερα (media literacy). Κατά συνέπεια, καθορίζεται από τις ίδιες συνισταμέ-νες που περιλαμβάνουν την ικανότητα της πρόσβασης (φυ-σική και τεχνική), τη γνωστική πρόσληψη και κριτική ανάλυ-ση και την ικανότητα της δημιουργίας περιεχομένου, μετα-τρέποντας τους θεατές σε ενεργούς και αυτόνομους χρήστες των μέσων.

Πέρα από ένα πρώτο φιλτράρισμα του κινηματογράφου, η κινηματογραφική παιδεία προσφέρει τη δυνατότητα στους θε-ατές να «διαβάζουν πίσω από τις γραμμές», να αποκωδικο-ποιούν τα υπο-κείμενα από τα οποία πηγάζει και το πραγματι-κό νόημα των έργων. Με άλλα λόγια, μαθαίνουν «να κατανο-ούν όχι μόνο τις ρητές παραδοχές αλλά και τις άρρητες ιδεολο-γικές συμβάσεις που υπολανθάνουν στις κινηματογραφικές ται-νίες και να αντιλαμβάνονται τις οικονομικές και κοινωνικές συ-νιστώσες παραγωγής τους»1. Αν και μοιράζεται εικονοκείμενα παρόμοια σε περιεχόμενο και δομή με άλλα ΜΜΕ, η κινημα-τογραφική παιδεία έχει πιο έντονα καλλιτεχνικά κριτήρια και υψηλές αισθητικές νόρμες, οι οποίες συμβάλλουν τελικά και στην πολιτισμική ενηλικίωση του θεατή.

Η κινηματογραφική παιδεία «εκτυλίσσεται» σε ένα συγκε-κριμένο πλαίσιο, σε ένα δεδομένο κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο αλληλεπιδρά με τον θεατή ως προς τον τρόπο θέασης και πρόσληψης του περιεχομένου μιας κινηματογραφικής ται-

16

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣερευνεσ & εκδοσεισ του ευρωπαϊκου οπτικοακουστικου παρατηρητηριου

16

νίας. Με άλλα λόγια, ένα παιδί προσλαμβάνει διαφορετικά μια ταινία στο σαλόνι του σπιτιού του, μόνο ή μαζί με την οικογέ-νειά του, με άλλο τρόπο στο σχολείο στο πλαίσιο μιας μαζικής εκπαιδευτικής προβολής και διαφορετικά στον κινηματογράφο όταν βρίσκεται με την παρέα του. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το κομβικό σημείο εκκίνησης είναι ένα: κάθε παιδί - θεατής είναι και ένας μοναδικός αναγνώστης της ταινίας, με μοναδική ικανό-τητα πρόσληψης, αποκωδικοποίησης και κριτικής ανάλυσης του περιεχομένου. Εν ολίγοις, η διαδικασία της κινηματογραφικής ανάγνωσης είναι διαφορετική σε κάθε παιδική ιδιοσυγκρασία. Ισχύει, δηλαδή, η γενική παραδοχή της Παιδείας για τα Μέσα: «Δεν υπάρχει ένας τρόπος για τη σωστή ανάγνωση στα Μέσα, υπάρχει μόνο ο δικός μας τρόπος».

ΠΡΟΫΠΟΘΈΣΈΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΑΙΔΈΙΑΣΗ κινηματογραφική παιδεία είναι εφικτό να ξεκινήσει από την προσχολική ηλικία, αφού είναι η ηλικία που εγγράφονται, ασυ-νείδητα στην αρχή και πιο συνειδητά αργότερα, οι γενικές αρχές που διέπουν τις κινούμενες εικόνες. Όπως επισημαίνουν οι επι-στήμονες της παιδικής ηλικίας, τα παιδιά από πολύ νωρίς γνωρί-ζουν ήδη τις βασικές ερωτήσεις για την αποκωδικοποίηση ενός φιλμ, αντιλαμβάνονται δηλαδή ερωτήματα που έχουν να κάνουν με το είδος (genre) της ταινίας, τον αφηγηματικό ή μη χαρακτή-ρα του έργου, την τοποθεσία και τον χρόνο στον οποίο λαμβάνει χώρα. Τα παιδικά κινηματογραφικά έργα, δε, αποτελούν το πλέ-ον χαρακτηριστικό παράδειγμα εξοικείωσης με το μέσο του κι-νηματογράφου λόγω της επακόλουθης ταύτισης με τους ήρω-ες και την ιστορία. Η αντίληψη αυτή των κωδίκων επικοινωνίας είναι ασυνείδητη. Βρίσκεται σε πιο απλοϊκή μορφή στην πρώι-μη παιδική ηλικία και γίνεται πιο συστηματική και συγκροτημένη στις μεγαλύτερες ηλικίες, από 5 ετών και έπειτα2.

Ένα πρόσθετο στοιχείο που ευνοεί την καλλιέργεια της κι-νηματογραφικής παιδείας είναι η εξοικείωση που έχουν ήδη τα παιδιά με το μέσο της τηλεόρασης, το οποίο χρησιμοποιεί οπτι-κοακουστικούς κώδικες παρόμοιους με εκείνους του κινημα-τογράφου. Η πρώτη επαφή που γίνεται με τη «μικρή οθόνη» προλειαίνει το έδαφος για την κριτική επεξεργασία και πρόσλη-ψη του μέσου του κινηματογράφου. Και οι δύο πλατφόρμες, λοιπόν, έχουν το πλεονέκτημα του οπτικοακουστικού περιεχο-

μένου, κύριο πόλο έλξης για την παιδική ηλικία. Όμως, η κινη-ματογραφική παιδεία πάει και ένα βήμα πιο πέρα από τη γραμ-μική ταύτιση με τα οπτικοακουστικά προϊόντα της τηλεόρασης, αφού δύναται να διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντες των παιδιών για το κοινωνικό γίγνεσθαι, μέσα από την επαφή με πιο επιλεκτικά κινηματογραφικά προϊόντα και είδη (πχ. ντοκι-μαντέρ, εικόνες από μακρινούς, ανεξερεύνητους πολιτισμούς), με προοπτικές για μια εναλλακτική πολιτιστική εμπειρία.

ΈΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΤΑ «3Cs» ΤΗΣ CARY BAZALGETTE ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΙΔΈΙΑTα παιδιά στη σημερινή εποχή σε καμιά περίπτωση δεν είναι μιντιακά αναλφάβητα. Οι γνώσεις τους ξεπερνούν εκείνες των γονέων και δασκάλων τους και ως άλλοι «αυτόχθονες» γνω-ρίζουν πώς να χειρίζονται με δεξιοτεχνία τα νέα μέσα συγκρι-τικά με τους «μετανάστες» ενήλικες. Όπως επισημαίνει η Cary Bazalgette, εκείνο που χρειάζονται ουσιαστικά οι μαθητές εί-ναι να τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες για να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τα ΜΜΕ. Η νέα αυτή οπτική αφορά και τη μελέτη της κινηματογραφικής παιδείας και συνοψίζεται στην θεωρία για τα «3Cs» της Παιδείας στα Μέσα. Η οπτική αυτή στη-ρίζεται σε τρεις δομικούς άξονες:• Την κριτική προσέγγιση ( Critical)• Την πολιτιστική προσέγγιση (Cultural)• Τη δημιουργική προσέγγιση (Creative)

α) Κριτική προσέγγισηΗ κριτική προσέγγιση αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ στοιχείο της Παιδείας στα Μέσα, αφού συμβάλλει στην καλλιέργεια των κριτικών δεξιοτήτων και την αξιολόγηση (αποδοχή ή απόρρι-ψη) των προϊόντων των ΜΜΕ. Στο πλαίσιο της κινηματογραφι-κής παιδείας, πέρα από την αυτονόητη κριτική επεξεργασία του σημαινόμενου και του υπολανθάνοντος νοήματος, είναι δυνατή η κριτική προσέγγιση και ως σύγκριση ενός λογοτεχνικού έρ-γου με την αντίστοιχη μεταφορά του στον κινηματογράφο, με αντιπαράθεση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών για το καθένα, διαφορές και ομοιότητες στην απόδοση της πλοκής, των ηρώ-ων, της τοποθεσίας και του χρόνου3. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει συγκριτική ανάλυση του ιδίου έργου ή του θέματος, όπως προσεγγίζεται από διαφορετικούς δημιουργούς. Οι δυνατότη-

Tα παιδιά στη σημερινή εποχή σε καμία περίπτωση δεν είναι μιντιακά αναλφάβητα.

Οι γνώσεις τους ξεπερνούν εκείνες των γονέων και δασκάλων τους και ως άλλοι

«αυτόχθονες» γνωρίζουν πώς να χειρίζονται με δεξιοτεχνία τα νέα μέσα συγκριτικά

με τους «μετανάστες» ενήλικες. Όπως επισημαίνει η Cary Bazalgette, εκείνο που

χρειάζονται ουσιαστικά οι μαθητές, είναι να τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες για να

εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τα ΜΜΕ. Η νέα αυτή οπτική αφορά και τη μελέτη της

κινηματογραφικής παιδείας.

1717

τες είναι απεριόριστες και υπόκεινται στην καλλιτεχνική ευαι-σθησία και παιδεία του εκάστοτε εκπαιδευτικού.

β) Πολιτιστική προσέγγισηΗ βασική παραδοχή της προσέγγισης αυτής έγκειται στην εξοι-κείωση και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Η προσέγγιση αυτή στοχεύει όχι μόνο στην εκμάθηση της κινηματογραφικής γλώσσας αλλά και στη γνωριμία και εξοικείωση με την πολιτιστική πραγματι-κότητα του 20ού και 21ου αιώνα. Οι μαθητές έχουν τη δυνατό-τητα να αναγνωρίσουν διαφορετικές πρακτικές αναπαράστα-σης του συναισθήματος, της γλώσσας του σώματος, πέρα από τις οικείες εικόνες του δυτικού κόσμου. Καλούνται προς μια εναλλακτική θέαση της πραγματικότητας, μέσα από μια νέα μα-τιά, ένα νέο «ανδαλουσιανό μάτι»4, το οποίο προκύπτει όταν το παλαιό μάτι απελευθερωθεί από τον συμβατικό τρόπο θέασης.

γ) Δημιουργική προσέγγισηΗ δημιουργία και παραγωγή οπτικοακουστικού περιεχομένου προβάλλεται ως η συνηθέστερη και η πιο ψυχαγωγική πτυχή της εφαρμογής της κινηματογραφικής παιδείας στην εκπαίδευ-ση. Είναι η φάση που δεν αναλύεται πλέον ο κινηματογράφος, αλλά δημιουργείται ένα νέο κινηματογραφικό προϊόν από παι-διά-δημιουργούς, που λαμβάνουν ενεργό μέρος στην πλοκή και την ανάπτυξη του έργου. Περικλείει όλα τα στάδια παρα-γωγής ενός φιλμ, ενώ δύναται να επεκταθεί και στις διαδικασί-ες προώθησης και προβολής μετά την ολοκλήρωση της ταινί-ας. Η εκπαίδευση των μαθητών στην κινηματογραφική «γρα-φή», αφού έχει προηγηθεί η κριτική ανάγνωση, είναι σημαντική και για ένα πρόσθετο λόγο: όταν τα παιδιά μπαίνουν στο ρόλο του δημιουργού και φτιάχνουν παιδικές ταινίες, μπορούν να αναδείξουν νέους δρόμους ανάλυσης του έργου, νέες μορ-φές έκφρασης και επικοινωνίας οι οποίες πιθανόν να διαφεύ-γουν των ενηλίκων.

Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΙΔΈΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΈΙΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΈΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗΟ διάλογος που έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια σχετικά με την εφαρμογή της κινηματογραφικής παιδείας στο σχολείο εστιάζει κυρίως στην τεχνική του διάσταση και, δη, στις πρα-

κτικές εκμάθησης των εργαλείων και επαγγελμάτων του κι-νηματογράφου. Στο περιβάλλον της σύγχρονης εκπαίδευσης στην Ελλάδα δεν υπάρχει συστηματική διδασκαλία των αρχών του κινηματογράφου στο σχολείο, παρά μεμονωμένα και απο-σπασματικά εκπαιδευτικά προγράμματα με τοπικό χαρακτήρα και σύντομη διάρκεια5.

Οι προβληματικές που αφορούν στην ενσωμάτωση της κι-νηματογραφικής παιδείας στην τυπική εκπαίδευση δανείζονται στοιχεία από τον ευρύτερο διάλογο για την ενσωμάτωση της Παιδείας στα Μέσα στο σχολείο, όπως: • καταλληλότητα της βαθμίδας εκπαίδευσης: Ένταξη στην

πρωτοβάθμια ή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;• αναζήτηση του συμβατού με τα ελληνικά δεδομένα μοντέλου

εφαρμογής: Διαθεματική ένταξη σε όλο το εύρος του σχο-λικού προγράμματος ή πλήρης ενσωμάτωση ως αυτόνο-μης διδακτικής ενότητας στο πλαίσιο της διδασκαλίας του κινηματογράφου; Και πως μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυ-χία το διδακτικό μοντέλο της σπειροειδούς διδασκαλίας του Bruner;6

Στη συνέχεια, η προβληματική εκτείνεται και σε πιο ειδικά ζη-τήματα, που είναι επίσης μετέωρα και αφορούν: • το κινηματογραφικό είδος (genre)Ποιό κινηματογραφικό είδος είναι καταλληλότερο για την κι-νηματογραφική παιδεία στο σχολείο; Πρέπει να περιλαμβάνει μόνο παιδικά έργα και έργα κινουμένων σχεδίων (animation) ή να εκτείνεται σε μια πιο ευρεία γκάμα με δείγματα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο; Ένα άλλο ερώτημα αφορά την επι-λογή ανάμεσα σε ταινίες μυθοπλασίας ή και λιγότερο δημοφιλή είδη, όπως ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ.

Η επαφή των παιδιών με τον παιδικό κινηματογράφο και τα κινούμενα σχέδια ασφαλώς και έχει μεγαλύτερη απήχηση στα παιδιά. Εντούτοις, η εμπειρία σε αντίστοιχα προγράμμα-τα του εξωτερικού έχει δείξει ότι όταν η κινηματογραφική παι-δεία γίνεται με τη σωστή καθοδήγηση από τους εκπαιδευτι-κούς, με κριτική ανάλυση και δημιουργική επεξεργασία του περιεχομένου, τα παιδιά απορροφώνται και συμμετέχουν εν-θουσιωδώς στη διαδικασία, ανεξαρτήτως του κινηματογραφι-κού είδους. Επιπλέον, οι ταινίες μικρού μήκους είναι ένα δείγ-μα κινηματογραφικής γραφής που μπορεί κάλλιστα να εφαρ-

18

ΘΕΜΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣερευνεσ & εκδοσεισ του ευρωπαϊκου οπτικοακουστικου παρατηρητηριου

μοσθεί στο σχολείο και για ένα πρόσθετο λόγο: την πρακτική ευκολία που προσφέρουν λόγω της μικρής διάρκειας σε σχέ-ση με μια ταινία μεγάλου μήκους, η οποία είναι πρακτικά αδύ-νατο να προβληθεί και να συζητηθεί στο πλαίσιο μιας διδακτι-κής ώρας στο σχολείο.

Οι ταινίες μικρού μήκους χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στην εκπαίδευση στη Μ. Βρετανία, στο πλαίσιο του National Literacy Strategy και της εκστρατείας «Reframing Literacy» της οποία ηγήθηκε το British Film Institute (BFI) το 1999. Για την εν λόγω εκστρατεία συστάθηκε μια ομάδα ειδικών, οι Lead Practioners, οι οποίοι ανέλαβαν τη δημιουργία σχολι-κών εγχειριδίων, πηγών και πρακτικών εκμάθησης και εφαρ-μογής στα σχολεία7. Σε συνέχεια της εκστρατείας, το 2007, η κυβέρνηση εξέδωσε αναθεωρημένη οδηγία προς τα σχολεία για τον εμπλουτισμό της διδακτέας ύλης με υλικό για την οπτι-κοακουστική εκπαίδευση των μαθητών (Τύπος και οθόνη) με δείγματα ταινιών μικρού μήκους από το BFI8. Σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα αποτελέσματα στη Μ. Βρετανία, τα έργα μικρού μήκους είναι καταλληλότερα σε σχέση με ένα 90λε-πτο φιλμ, το οποίο είναι δύσκολο να προβληθεί και να ανα-λυθεί στην τάξη. Επιπλέον, τα έργα μικρού μήκους λειτουρ-γούν όπως τα ποιήματα έναντι των λογοτεχνικών κειμένων: περιέχουν έντονο, γλαφυρό λόγο και πολυσημία, είναι πυκνο-γραμμένα και πολυεπίπεδα και ως εκ τούτου ανοιχτά σε ποι-κίλες ερμηνείες. Τέλος, οι ταινίες μικρού μήκους δεν υπόκει-νται σε εμπορικές πρακτικές στο βαθμό των ταινιών μεγάλου μήκους αλλά αποτελούν, κατά το μάλλον ή ήττον, πειραματι-κά προϊόντα, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει το άγχος της έκ-θεσης σε προωθητικές τακτικές, όπως η τοποθέτηση προϊό-ντος (product placement). Έτσι, τα παιδιά είναι πιο ελεύθερα να απολαύσουν μια φιλμική εμπειρία με έμφαση στην εικόνα, τον λόγο και την κίνηση.

• τη θεματολογία, με κυριότερο το δίλημμα ανάμεσα στον εμπορικό και εναλλακτικό κινηματογράφο (σινεφίλ)Είναι ζητούμενο η επαφή των μαθητών και με άλλα είδη, πλην του εμπορικού μοντέλου, χολιγουντιανού τύπου; Η πλειοψηφία των ερευνητών πιστεύει ότι είναι προτιμότερη η επαφή των μα-θητών και με άλλα είδη από τον παγκόσμιο κινηματογράφο, τα οποία υπό άλλες συνθήκες δε θα τα γνώριζαν ούτε θα τα επέλε-γαν για προσωπική προβολή. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγ-μα της Γαλλίας με το νέο πρόγραμμα κινηματογραφικής παιδεί-

ας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τίτλο Cinélycée, με στόχο την αξιοποίηση της παγκόσμιας κινηματογραφικής κληρονομιάς στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στο Cinélycée προβάλλονται έργα αντιπροσωπευτικά των σημαντικότερων τάσεων και αισθητικών ρευμάτων στον κινηματογράφο, με ταινίες από το Νέο Κύμα του γαλλικού κινηματογράφου (Τρυφό, Ρομέρ, Γκοντάρ κ.ά.) μέχρι κλασικά αριστουργήματα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο (Πολίτης Κέιν, Θωρηκτό Ποτέμκιν).

• τα πνευματικά δικαιώματα για την προβολή και χρήση των ταινιών για εκπαιδευτικούς σκοπούς και τον φορέα που θα είναι αρμόδιος για τη διάθεση του υλικού αυτού.Η προβληματική με τα δικαιώματα προβολής και εκμετάλλευ-σης των ταινιών για παιδαγωγική χρήση εντάσσεται στον ευ-ρύτερο διάλογο για την προστασία των οπτικοακουστικών έρ-γων στην ψηφιακή εποχή9. Η λύση βρίσκεται στη σύσταση ενός εντεταλμένου φορέα για την παροχή κατάλληλου υλικού από μια ευρεία κινηματογραφική γκάμα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο πρόγραμμα Cinélycée στη Γαλλία, αρμόδιος φορέας για τη διάθεση του οπτικοακουστικού και ψηφιακού υλικού είναι το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών της Γαλλίας, ΙΝΑ (προσφορά πε-ρίπου 200 έργων στην ταινιοθήκη κάθε σχολείου), ενώ στη Μ. Βρετανία τον ίδιο ρόλο έχει αναλάβει το BFI. Στα ίδια πρότυ-πα είναι δυνατή και η εκπόνηση έρευνας στην Ελλάδα για την ανάθεση σε φορείς των αρμοδίων Υπουργείων (Παιδείας, Πο-λιτισμού) και σε φορείς διαχείρισης ψηφιακού υλικού (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Ταινιοθήκη της Ελλάδος κ.α.).

• το συνοδευτικό υλικό, που λειτουργεί συμπληρωμα-τικά για την προώθηση του κινηματογραφικού έργου, ως metadata νέου τύπου (πχ. αφίσες, preview βίντεο, making of, συνεντεύξεις, κ.ο.κ.).Στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι σημαντική η χρήση και πρόσβαση σε προϊόντα και εποπτικά εργαλεία για τη μεγαλύ-τερη εξοικείωση και την ευχερέστερη αφομοίωση του συνό-λου της ανάλυσης μιας κινηματογραφικής ταινίας.

ΣΈ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΈΝΟΣ ΘΈΣΜΙΚΟΎ ΠΛΑΙΣΙΟΎ…Η διάθεση κινηματογραφικού υλικού σε συνδυασμό με την κα-τάρτιση των εκπαιδευτικών συνιστούν προαπαιτούμενα για την εφαρμογή της κινηματογραφικής παιδείας στην εκπαίδευση. Η προώθηση της κινηματογραφικής παιδείας πρέπει να γίνει

Η επαφή των παιδιών με τον παιδικό κινηματογράφο και τα κινούμενα σχέδια έχει μεγαλύτερη απήχηση στα παιδιά.

Εντούτοις, η εμπειρία σε αντίστοιχα προγράμματα του εξωτερικού έχει δείξει ότι, όταν η κινηματογραφική παιδεία γίνεται

με τη σωστή καθοδήγηση από τους εκπαιδευτικούς, με κριτική ανάλυση και δημιουργική επεξεργασία του περιεχομένου,

τα παιδιά απορροφώνται και συμμετέχουν ενθουσιωδώς στη διαδικασία, ανεξαρτήτως κινηματογραφικού είδους.

Οι ταινίες μικρού μήκους είναι ένα δείγμα κινηματογραφικής γραφής που μπορεί ευκολότερα να εφαρμοσθεί στο σχολείο

λόγω της μικρής διάρκειας σε σχέση με μια ταινία μεγάλου μήκους.

19

υπό το πρίσμα ενός θεσμικού πλαισίου, το οποίο θα προωθεί την πρόσβαση και προσφορά των κινηματογραφικών ταινιών στο σχολείο. Εκτός από τον τρόπο διάθεσης, το υπό αναζήτηση θεσμικό πλαίσιο πρέπει να περιλαμβάνει και διατάξεις που να ορίζουν μια ταινία κατάλληλη για προβολή για παιδαγωγικούς σκοπούς, ενώ πρέπει να καταρτιστούν συλλογικά κριτήρια για την αξιολόγηση και σήμανση των ταινιών από ομάδα εμπει-ρογνωμόνων (εκπαιδευτικοί, ερευνητές, κινηματογραφιστές). Πρόκειται λοιπόν για ένα πλαίσιο που θα εξετάζει το ζήτημα επί της ουσίας, και όχι ως lex imperfectα, δηλαδή ως ατελή κανό-να υπό την μορφή ευχολογίου. Προς αυτήν την κατεύθυνση κι-νείται και η απόφαση της OFCOM, της βρετανικής ρυθμιστικής αρχής για θέματα επικοινωνιών, περί της διάθεσης σχολικού προγράμματος από το κανάλι Channel 4 στη Μ. Βρετανία. Σύμ-φωνα με το Νόμο για την Ψηφιακή Οικονομία (14.04.2010), το Channel 4 θα μπορεί να προσφέρει το σχολικό τηλεοπτικό πρό-γραμμα και από άλλες πλατφόρμες, μη-γραμμικές όπως το δι-αδίκτυο, λόγω της μεγαλύτερης ανατροφοδότησης που προ-σφέρει10. Τέλος, είναι σημαντική και η εκπόνηση έρευνας πε-δίου για την αξιολόγηση των δράσεων και την καταγραφή της εμπειρίας από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.

Είναι αναμφισβήτητο ότι η κινηματογραφική παιδεία εί-ναι σαφώς πιο σύνθετη από ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης και εξοικείωσης με την κινούμενη εικόνα του κινηματογρά-φου: πέρα από μια δυνητική επαγγελματική κατεύθυνση, εί-ναι ένας δίαυλος χαρούμενης γνώσης (Νίτσε) που λειτουργεί ως κανάλι διάδοσης πολιτιστικών, ιδεολογικών, ιστορικών, κοι-νωνικών ιδεών και ρευμάτων, η πρόσληψη των οποίων μπο-ρεί να προσφέρει αισθητική και κοινωνική αυτάρκεια στο μα-θητή, προκειμένου να είναι σε θέση να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του. Αυτή η παραδοχή πρέπει να είναι και η κυρίαρχη κατά την εφαρμογή πρακτικών κινηματογραφικής παιδείας για μια εκ θεμελίων ενσωμάτωση στη θεσμοθετημένη εκπαίδευ-ση με διάρκεια και ουσία.

Δραστηριότητες κινηματογραφικής παιδείας

στην τάξη• Κάνετε αναπαράσταση και παίξτε παιχνίδια ρόλων με

τους ήρωες της ταινίας.

• Εντοπίστε τα εκφραστικά μέσα της ταινίας και

συζητήστε για την επιρροή τους στην πλοκή, σενάριο,

ύφος του έργου.

• Μοιράστε αυτοσχέδια ερωτηματολόγια στους μαθητές

σχετικά με την πρόσληψη και κατανόηση της ταινίας

(είδος, περιεχόμενο, σενάριο, μουσική επένδυση).

• Παίξτε παιχνίδια μνήμης, παιχνίδια γνώσεων με βάση

τη μουσική επένδυση και παντομίμα (π.χ. αναζήτηση

τίτλων ταινιών).

• Δημιουργήστε μίνι-ταινίες μαζί με τους μαθητές με

χρήση της φωτογραφικής μηχανής (αλληλουχία

στατικών εικόνων), της βιντεοκάμερας και άλλων

υλικών (π.χ. πλαστελίνη, αντικείμενα καθημερινής

χρήσης)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 κούρτη ε. σιδηροπούλου Χ. τσίγκρα μ. (2009). Ερευνώντας

τον Κόσμο του Παιδιού, επιστημονική περιοδική έκδοση της ο.μ.ε.ρ., τεύχος 09, σελ. 19, αθήνα: ελληνικά γράμματα.

2 βλ. ανδριοπούλου ε. (2009) «παιδιά και διαφήμιση - Χτίζοντας κοινωνικούς καταναλωτές από την πρώιμη παιδική ηλικία» στο Συχνότητες, τεύχος 05, σελ. 18-25, αθήνα: IOM.

3 ενδεικτικό παράδειγμα η αντιπαράθεση ανάμεσα στο κλασικό θεατρικό έργο του σαίξπιρ «ρωμαίος και ιουλιέτα» με την κινηματογραφική ταινία «Romeo + Juliet» (1996) που αποτελεί τη μεταφορά του πρωτότυπου έργου σε μια μοντέρνα εκδοχή.

4 στην ταινία του λουί μπουνιουέλ «ο ανδαλουσιανός σκύλος» (1928) είναι χαρακτηριστική η σκηνή με το σκίσιμο της κόρης του ματιού με ξυράφι, προκειμένου να αποδοθεί στον ήρωα μια άλλη, υπερρεαλιστική αίσθηση της πραγματικότητας.

5 ενδεικτικά αναφέρονται δράσεις κινηματογραφικής παιδείας στην εκπαίδευση που έχουν λάβει ή λαμβάνουν χώρα στην ελλάδα:• «Cine-μαθήματα» - πολιτιστική εταιρία κρήτης• καρποσ, κέντρο εκπαιδευτικών δράσεων και

διαπολιτισμικής επικοινωνίας• εκπαιδευτικά εργαστήρια ANIMART – ευρωπαϊκό κέντρο

κινουμένων σχεδίων - ιομ• «σχολείο & κινηματογράφος», νεανικο πλανο, διεθνές

φεστιβάλ κινηματογράφου ολυμπίας για παιδιά & νέους• «πρώτο Βήμα» – ελληνικό κέντρο κινηματογράφου• «το Animation στα σχολεία» -ευρωπαϊκό κέντρο

κινουμένων σχεδίων (2004)• πρόγραμμα μελινα (1995-2001) – υπεπθ• «πάμε σινεμά;» (1999-2004), φεστιβάλ κινηματογράφου

θεσσαλονίκης• «Kids for Kids Festival» (2004) ευρωπαϊκό κέντρο

παιδικής τηλεόρασης. 6 το βασικό σημείο της θεωρίας του Bruner (1960) περιλαμβάνει

τη διαδρομή από το γνωστό στο άγνωστο, κάνοντας πρώτα σαφές και οικείο το γνωστό και διευρύνοντας στη συνέχεια, τη γνώση αυτή σε ένα πιο προηγμένο επίπεδο. στο μοντέλο της “σπειροειδούς διδασκαλίας”, ο κεντρικός κορμός του αντικειμένου παραμένει ο ίδιος σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες: στα πρώτα στάδια περιλαμβάνει γενικά εισαγωγικά στοιχεία και σταδιακά εξελίσσεται και εμπλουτίζεται ανά αύξουσα βαθμίδα πάνω στις ήδη οικείες αναφορές, περιστρεφόμενος πάντα γύρω από τον ίδιο πυρήνα. στο μοντέλο αυτό βασίζεται η ολιστική γνώση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία εξελίσσεται σε εξειδικευμένη γνώση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

7 το πρόγραμμα είχε μεγάλη ανταπόκριση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, εφαρμόστηκε σε 5.000 σχολεία και σε περισσότερους από 2 εκ. μαθητές.

8 για το σκοπό αυτό, το BFI κλήθηκε να επιλέξει και να προτείνει λίστα με ταινίες παιδαγωγικά κατάλληλες για την κινηματογραφική παιδεία στα σχολεία.

9 για περισσότερα βλ. καλογήρου π. «πνευματικά δικαιώματα», αφιέρωμα: διαδίκτυο – ασφάλεια-δικαιώματα – ελευθερίες, στο Συχνότητες, τεύχος 08, σελ. 10-15, αθήνα: IOM.

10 το Channel 4 έχει υποχρέωση να εκπέμπει σχολικό τηλεοπτικό πρόγραμμα διάρκειας 30΄ καθημερινά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• Bruner, J.S. (1960). The Process of Education. Harvard College• κούρτη ε. σιδηροπούλου Χ. τσίγκρα μ. (2009). Ερευνώντας

τον Κόσμο του Παιδιού, Αφιέρωμα” Παιδική Ηλικία και Κινηματογράφος. επιστημονική περιοδική έκδοση της ο.μ.ε.ρ., τεύχος 09, αθήνα: ελληνικά γράμματα.

η «τοποθέτηση προϊόντος» & η ΕΕΠΡΟΒΛΕΨΕΊΣ, ΑΠΑΓΟΡΕΎΣΕΊΣ ΚΑΊ ΕΞΑΊΡΕΣΕΊΣ ΠΟΎ ΠΡΟΒΛΕΠΟΝΤΑΊ ΣΤΗ ΝΕΑ ΟΔΗΓΊΑ …ΚΑΊ ΘΑ ΚΡΊΘΟΎΝ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Συχνές είναι οι αναφορές σχετικά με την τοποθέτηση προϊόντος, την οποία για πρώτη φορά ρυθμίζει η

νέα Οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων. Καθώς η προθεσμία για την ενσωμάτωση της

Οδηγίας έληξε στις 19 Δεκεμβρίου 2009, τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν ήδη υιοθετήσει κανόνες

ρύθμισης αυτής της διαφημιστικής πρακτικής.

της Πέπης Καλογήρου*

* Ερευνήτρια ΜΜΕ του ΙΟΜ20

Είναι πλέον γνωστό ότι «τοποθέτηση προϊόντος» αποτελεί η εμφάνιση συγκεκριμένου προϊόντος ή μάρκας ή/και η λεκτι-κή αναφορά σε προϊόντα ή υπηρεσίες, κατά τη διάρκεια τηλε-οπτικών προγραμμάτων μη διαφημιστικού χαρακτήρα, συνή-θως έναντι αμοιβής, με σκοπό την προβολή και προώθηση των αγαθών αυτών στους θεατές.

Πρόκειται για μια μορφή διαφήμισης που είναι ιδιαίτερα δι-αδεδομένη και η οποία αναμένεται να συμβάλει στη χρηματο-δότηση των παραγωγών οπτικοακουστικών έργων και των πα-ροχέων υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων (Ζώντου 2009: 12). Σε αντίθεση με τις νέες δυνατότητες των συσκευών λήψης υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων για παράκαμψη των δι-αφημίσεων, η τοποθέτηση προϊόντος έρχεται να ανατρέψει τα αποτελέσματα του …zapping. Με τη νέα Οδηγία για τις υπηρεσί-ες οπτικοακουστικών μέσων, η τοποθέτηση προϊόντος θα βρει τη θέση της και στη χώρα μας.

21

Πίνακας: Το product placement στην Ευρώπη

Xώρες όπου το «product placement» καταρχήν επιτρέπεται

Xώρες όπου το «product placement» καταρχήν απαγορεύεται

Χώρες όπου το «product placement» απαγορεύεται ρητά

Γαλλία Ισπανία

ΠορτογαλίαΤσεχία

Ουγγαρία

ΓερμανίαΔανία

ΕλλάδαΟλλανδίαΦινλανδία

ΙρλανδίαΗνωμένο Βασίλειο

ΑυστρίαΣουηδία

Ιταλία

Πηγή: Σούρπη Α. (αδημοσίευτη), ΙΟΜ

Η ΟΔΗΓΙΑ ΓΙΑ ΎΠΗΡΈΣΙΈΣ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΎΣΤΙΚΩΝ ΜΈΣΩΝΗ Οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων1 υιοθέ-τησε διακριτό νομικό πλαίσιο για την τοποθέτηση προϊόντος, μια διαφημιστική τακτική που μέχρι πρόσφατα μπορούσε να θεωρείται απαγορευμένη συγκεκαλυμμένη διαφήμιση. Με την επιλογή αυτή κάμπτεται η αρχή του διαχωρισμού μεταξύ δια-φημίσεων και λοιπού περιεχομένου.

Πέραν των τεχνολογικών εξελίξεων, τα κράτη μέλη της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης δεν αντιμετώπιζαν ενιαία αυτή τη διαφη-μιστική τεχνική, γεγονός που δεν ευνοούσε τον ανταγωνισμό. Έτσι, υπό το προγενέστερο ρυθμιστικό καθεστώς, η τοποθέτη-ση προϊόντος απαγορευόταν ρητά ή εμμέσως. Υπήρχαν, ωστό-σο, και περιπτώσεις που επιτρεπόταν (Καλογήρου 2007: 293).

Πλέον, η νέα Οδηγία περιέχει ορισμό σύμφωνα με τον οποίο τοποθέτηση προϊόντων είναι «κάθε μορφή οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης που συνίσταται στην παρουσίαση ή στην αναφορά εμπορεύματος, υπηρεσίας ή του αντίστοιχου εμπορικού σήματος ώστε να εμφανίζεται μέσα σε πρόγραμμα, έναντι πληρωμής ή αναλόγου ανταλλάγματος» (άρθρο 1 περ. ιγ). Αυτός ο ορισμός αφήνει περιθώριο για ερμηνείες. Π.χ. τα αντικείμενα που δίνονται ως δώρα σε τηλεοπτικά σόου είναι τοποθέτηση προϊόντος ή μπορεί να χαρακτηριστούν και συγκε-καλυμμένη διαφήμιση; Eπίσης, τι γίνεται στην περίπτωση που οι ρυθμιστικές αρχές δεν έχουν τη δυνατότητα να εξακριβώ-σουν την ύπαρξη αμοιβής ή άλλου ανταλλάγματος;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δώσει κατευθύνσεις, αλλά εί-ναι στην πράξη που θα κριθεί η λειτουργικότητα του ορισμού και των άλλων ρυθμίσεων που περιέχει η Οδηγία, η οποία εξαγγέλλει πανηγυρικά ότι η τοποθέτηση προϊόντος απαγο-ρεύεται. Ωστόσο, τα κράτη μέλη μπορούν να παρεκκλίνουν της απαγόρευσης, με αποτέλεσμα ο κανόνας να μπορεί να αντι-στραφεί σε δύο περιπτώσεις:

Πρώτον σε κινηματογραφικά έργα, ταινίες και σίριαλ για υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, αθλητικά προγράμματα και ελαφρά ψυχαγωγικά προγράμματα. Δεύτερον, σε περιπτώ-σεις όπου δεν υπάρχει πληρωμή αλλά μόνο δωρεάν παροχή ορισμένων προϊόντων ή υπηρεσιών, όπως διευκολύνσεις στην

παραγωγή ή βραβεία, με σκοπό να περιληφθούν στο πρόγραμ-μα. Στις περιπτώσεις αυτές η τοποθέτηση προϊόντος είναι απο-δεκτή, αλλά τα κράτη μέλη διατηρούν το δικαίωμα να μην ακο-λουθήσουν την παρέκκλιση.

Στην περίπτωση που τα κράτη μέλη παρεκκλίνουν της απα-γόρευσης, τότε πρέπει να τηρούνται συγκεκριμένες προϋπο-θέσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί ιδίως η συντακτική ανε-ξαρτησία του παροχέα υπηρεσιών και η ενημέρωση του θεα-τή. Για λόγους προστασίας της ευαίσθητης ομάδας των ανηλί-κων, η τοποθέτηση προϊόντος απαγορεύεται ανεξαιρέτως στα προγράμματα για παιδιά. Αλλά δεν υπάρχει απαγόρευση όταν τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν.

Πέρα από το γενικό αυτό πλαίσιο, η εισαγωγή ρυθμίσεων για την τοποθέτηση προϊόντος αποβλέπει στην εξασφάλιση ει-δικών στόχων, ιδίως: την προστασία του καταναλωτή, τη συ-ντακτική ανεξαρτησία του παροχέα υπηρεσιών οπτικοακουστι-κών μέσων και την προστασία δικαιωμάτων του δημιουργού (McGonagle 2006: 55). Αυτή η οπτική οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην υιοθέτηση επιπλέον κανόνων. Εφόσον ένα κράτος μέλος την επιτρέψει για κατηγορίες προγραμμάτων, τότε η το-ποθέτηση προϊόντος πρέπει:• να μην επηρεάζει τη συντακτική ανεξαρτησία και ευθύνη

του παροχέα υπηρεσιών ο/α μέσων, είτε ως προς το περι-εχόμενο των προγραμμάτων είτε, προκειμένου για τηλεο-

πτικές εκπομπές, τον προγραμματισμό τους, • να μην παρακινεί ευθέως σε αγορά ή μίσθωση προϊόντων

ή υπηρεσιών, ιδίως μέσω ειδικών διαφημιστικών αναφο-ρών σε αυτά,

• να μην προβάλει υπερβολικά αυτά τα προϊόντα – η έννοια της αδικαιολόγητης προβολής αναμένεται να παίξει σημα-ντικό ρόλο στον χαρακτηρισμό της τοποθέτησης προϊόντος ως συγκεκαλυμμένης διαφήμισης,

• να ενημερώνονται οι θεατές σαφώς για την ύπαρξη τοπο-θέτησης προϊόντος.Η τοποθέτηση προϊόντος δεν είναι δυνατή για ορισμένα

προϊόντα και υπηρεσίες, όπως για τα προϊόντα καπνού, τσιγά-ρων ή επιχειρήσεων με κύρια δραστηριότητα την παρασκευή ή πώληση τσιγάρων και λοιπών προϊόντων καπνού. Αντίστοι-χα, απαγορεύεται η τοποθέτηση προϊόντος προκειμένου για ει-δικά φαρμακευτικά προϊόντα ή θεραπευτικές αγωγές που δια-τίθενται μόνο με ιατρική συνταγή στο κράτος μέλος στη δικαι-οδοσία του οποίου υπάγεται ο παροχέας υπηρεσιών οπτικοα-κουστικών μέσων.

Τέλος, η τοποθέτηση προϊόντος, ως μορφή εμπορικής οπτι-κοακουστικής ανακοίνωσης υπάγεται σε όλες τις σχετικές γε-νικές διατάξεις που αφορούν:• την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και απαγό-

ρευση διακρίσεων• την προστασία ανηλίκων• τους κανόνες για τον καπνό, τα τσιγάρα και τα φάρμακα• τους κώδικες συμπεριφοράς σχετικά με ακατάλληλες

οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις για τροφές και ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθαρρύνει

τα κράτη μέλη να επιτρέψουν την τοποθέτηση προϊόντος και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας κάθε φορά που θέ-τουν περιορισμούς.

Ημερομηνία έναρξης όλων αυτών των υποχρεώσεων ορί-στηκε η 19η Δεκεμβρίου 2009, που ήταν η καταληκτική προ-θεσμία για την ενσωμάτωση της Οδηγίας.

Η ΈΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ: ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΈΝΗΜΈΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΤΗΛΈΘΈΑΤΩΝΜε στόχο την εξασφάλιση της ενημέρωσης των θεατών, η Οδη-γία προβλέπει ότι προγράμματα τα οποία περιλαμβάνουν το-ποθέτηση προϊόντων, επισημαίνονται σαφώς με την επωνυ-μία, κατά την έναρξη και το τέλος του προγράμματος και όταν το πρόγραμμα ξαναρχίσει μετά από διαφημιστικό διάλειμμα για την αποφυγή οποιασδήποτε σύγχυσης εκ μέρους των θεατών.

Κατ’ εξαίρεση, τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν την παρέκκλιση από τις απαιτήσεις αυτές, υπό τον όρο ότι το εν λόγω πρόγραμμα δεν είναι παραγωγή ούτε ανάθεση του ίδιου του παροχέα υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων ή επιχεί-ρησης συνδεόμενης με τον παροχέα υπηρεσιών οπτικοακου-στικών μέσων. Επομένως, η υποχρέωση δεν αφορά τα προ-γράμματα που έχουν αγοραστεί.

Η ενημέρωση για την ύπαρξη τοποθέτησης προϊόντος είναι, για την ώρα, μια ευρωπαϊκή επιλογή, που αναγνωρίζει στους τηλεθεατές το δικαίωμα ενημέρωσης αλλά οι παροχείς τηλεο-πτικών υπηρεσιών ανησυχούν για την εικόνα που θα παρου-σιάζεται στην οθόνη. Προβληματισμό προκαλεί η εφαρμογή των διατάξεων για τη σήμανση των προγραμμάτων. Αν δηλα-δή πρέπει να υπάρχει κατάλογος των τοποθετούμενων προϊό-ντων, πόση ώρα πρέπει να εμφανίζεται στην οθόνη η σήμανση ή ο κατάλογος των προϊόντων. Τελικά πόσο βοηθά η αναφο-ρά στην έννοια της αδικαιολόγητης προβολής, αφού δεν μπο-ρεί να υπάρχει ακριβής ορισμός κ.λπ. Όλα τα ερωτήματα πα-ραμένουν ανοικτά.

Εφόσον η αναγνώριση αφορά μόνο την τοποθέτηση προ-ϊόντος και όχι τη μάρκα του προϊόντος, αποφεύγεται μια νέα,

22

η «τοποθετηση προϊοντοσ» και η εε

Οι δυνατότητες ενσωμάτωσης που έχουν τα κράτη μέλη είναι:1. ΕλλΕΙψΗ ΕΘνΙκών ΜΕΤρών Στην περίπτωση αυτή, η τοποθέτηση προϊόντος είναι απο-

δεκτή (implicitly allowed) και ρυθμίζεται σύμφωνα με την Οδηγία. Οι κανόνες της Οδηγίας θα πρέπει να εφαρμόζο-νται αποτελεσματικά.

2. ΠΕρΙΟρΙΣΜΕνΗ ΑΠΑγΟρΕυΣΗ Απαιτείται διευκρίνιση και περιγραφή της ακριβούς απαγό-

ρευσης και ενημέρωση της Επιτροπής για τις μη γραμμικές υπηρεσίες (Οδηγία 98/48).

Όταν η απαγόρευση δεν επεκτείνεται σε όλες τις περι-πτώσεις που καλύπτει η Οδηγία, η υποχρέωση για το κρά-τος μέλος να ενσωματώσει όλους τους σχετικούς κανόνες της Οδηγίας παραμένει στις εξής περιπτώσεις:• ανοιπαροχείςοπτικοακουστικώνυπηρεσιώνδενμπο-

ρούν να χρησιμοποιήσουν τοποθέτηση προϊόντος στα δικά τους προγράμματα, οι κανόνες της Οδηγίας θα πρέπει να ενσωματωθούν και να εφαρμοστούν αποτε-λεσματικά σε όλα τα άλλα προγράμματα, με δυνατή την εξαίρεση από τον κανόνα της αναγνώρισης

• ανοιπαροχείςοπτικοακουστικώνυπηρεσιώνδενμπο-ρούν να χρησιμοποιήσουν τοποθέτηση προϊόντος χω-ρίς πληρωμή, οι κανόνες της Οδηγίας πρέπει να ενσω-ματωθούν και να εφαρμοσθούν αποτελεσματικά, εκτός αν πρόκειται για αγαθά ή υπηρεσίες ασήμαντης αξίας

3. Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΠρΟϊΟνΤΟΣ ΕΠΙΤρΕΠΕΤΑΙ, ΑλλΑ ΜΕ ΑυΣΤΗρΟΤΕρΟυΣ κΑνΟνΕΣ

Την επιλογή αυτή έχουν ήδη κάνει στη Ρουμανία και στη γαλλόφωνη κοινότητα του Βελγίου. Οι αυστηρότεροι κανό-νες πρέπει να συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας και να αφορούν μόνο τους παροχείς που βρίσκονται στη δι-καιοδοσία του κράτους μέλους.

Συμπερασματικά, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι κανόνες για την το-ποθέτηση προϊόντος παρέχουν ασφάλεια δικαίου, εξισορρο-πούν τα οικονομικά συμφέροντα των παραγωγών και των πα-ροχέων οπτικοακουστικών υπηρεσιών με την προστασία των τηλεθεατών που απολαύουν πρόσθετων εγγυήσεων.

Οι αυστηρότεροι κανόνες, αν υπάρχουν, πρέπει να παρα-μένουν αναλογικοί και δεν πρέπει να θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια δικαίου.

διπλή, διαφήμιση του προϊόντος. Η ύπαρξη λίστας χορηγών στο τέλος ενός προγράμματος εξυπηρετεί την αναγνώριση της προσφοράς ενός χορηγού, το προϊόν του οποίου δεν φαίνεται στην οθόνη. Αυτός ο δικαιολογητικός λόγος αντιστρέφεται στην περίπτωση του product placement. Ωστόσο, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέψουν σύστημα αναφοράς στις μάρκες.

Καθώς ορισμένα κράτη έχουν ήδη ολοκληρώσει την εν-σωμάτωση της Οδηγίας, είναι δυνατόν να αντλήσουμε παρα-δείγματα από την εμπειρία τους. Κάθε κράτος έχει κάνει τις δι-κές του επιλογές.

Η Πορτογαλία, που ολοκλήρωσε πρώτη την ενσωμάτωση, φαίνεται να μοιράζει την ευθύνη της εφαρμογής των διατάξε-ων μεταξύ της εθνικής ρυθμιστικής αρχής και των ραδιοτηλεο-πτικών φορέων και προβλέπει πολύ ακριβείς κανόνες διακρί-σεων (π.χ. απαγορεύεται να εστιάζει η κάμερα στο προϊόν). Εί-ναι ουσιαστικής σημασίας ότι οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί συμφώνησαν μεταξύ τους, πριν από κάθε νομοθετική παρέμ-βαση. Έχουν υιοθετηθεί διαφορετικά σύμβολα για την τοποθέ-τηση προϊόντος και την αυτοπροβολή.

Επίσης, διακρίνεται η τοποθέτηση προϊόντος που γίνεται ένα-ντι αμοιβής από αυτήν που γίνεται ως δωρεάν παροχή ορι-σμένων προϊόντων και διευκολύνσεων στην παραγωγή. Αυτή η διάκριση προβλέπεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για τους δη-μόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, οι οποίοι αναμένε-

ται ότι θα λάβουν το λεγόμενο prop-placement σε μεγαλύτερο βαθμό από την τοποθέτηση προϊόντος με καταβολή αμοιβής.

Στη Ρουμανία το σύμβολο ΡΡ εμφανίζεται στην αρχή, στο τέλος και μετά από κάθε διακοπή του προγράμματος.

Η Αυστρία επέλεξε να παρουσιάζονται τα διακριτικά σήματα των εταιρειών, τα προϊόντα των οποίων περιλαμβάνονται στην εκπομπή.

23

H νέα Οδηγία περιέχει ορισμό σύμφωνα με τον οποίο, τοποθέτηση προϊόντων είναι

«κάθε μορφή οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης που συνίσταται στην

παρουσίαση ή στην αναφορά εμπορεύματος, υπηρεσίας ή του αντίστοιχου εμπορικού

σήματος ώστε να εμφανίζεται μέσα σε πρόγραμμα, έναντι πληρωμής ή αναλόγου

ανταλλάγματος». Αυτός ο ορισμός αφήνει περιθώριο για ερμηνείες. Π.χ. τα αντικείμενα

που δίνονται ως δώρα σε τηλεοπτικά σόου είναι τοποθέτηση προϊόντος ή μπορεί να

χαρακτηριστούν και συγκεκαλυμμένη διαφήμιση; Eπίσης, τι γίνεται στην περίπτωση

που οι ρυθμιστικές αρχές δεν έχουν τη δυνατότητα να εξακριβώσουν την ύπαρξη

αμοιβής ή άλλου ανταλλάγματος; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δώσει κατευθύνσεις,

ωστόσο είναι στην πράξη που θα κριθεί η λειτουργικότητα του ορισμού και των άλλων

ρυθμίσεων που περιέχει η Οδηγία.

24

Στη Γερμανία, εμφανίζεται στην οθόνη η φράση «το πρόγραμ-μα αυτό περιέχει τοποθέτηση προϊόντος» και σχετική εξήγηση δίνεται μέσω διαδικτύου και τηλεκειμενογραφίας.

Μέσω Διαδικτύου

η «τοποθετηση προϊοντοσ» και η εε

Η ενημέρωση για την ύπαρξη τοποθέτησης προϊόντος είναι, για την ώρα, μια ευρωπαϊκή επιλογή, που αναγνωρίζει

στους τηλεθεατές το δικαίωμα ενημέρωσης αλλά οι παροχείς τηλεοπτικών υπηρεσιών ανησυχούν για την εικόνα που θα

παρουσιάζεται στην οθόνη. Προβληματισμό προκαλεί η εφαρμογή των διατάξεων για τη σήμανση των προγραμμάτων.

Αν δηλαδή πρέπει να υπάρχει κατάλογος των τοποθετούμενων προϊόντων, πόση ώρα πρέπει να εμφανίζεται στην οθόνη η

σήμανση ή ο κατάλογος των προϊόντων. Τελικά πόσο βοηθά η αναφορά στην έννοια της αδικαιολόγητης προβολής, αφού

δεν μπορεί να υπάρχει ακριβής ορισμός κ.λπ. Όλα τα ερωτήματα παραμένουν ανοικτά.

25

Μέσω τηλεκειμενογραφίας (teletext)

Οι δυνατότητες είναι πολλές: με εμφάνιση ολόκληρης σελίδας στην οθόνη, με crawl – κυλιόμενη μπάρα, παραπομπή σε τη-λεκειμενογραφία ή ιστοσελίδα, αναφορά δίπλα από τους τίτ-λους τέλους κ.λπ.

Το ζήτημα της ενημέρωσης του τηλεθεατή φαίνεται να απα-σχολεί πλέον και τις ΗΠΑ. Παρότι προ ενός έτους, η Ομοσπον-διακή Επιτροπή Εμπορίου (Federal Trade Commission, FTC) γνωμοδότησε ότι δεν είναι αναγκαία η ενημέρωση του κοινού όταν «τοποθετείται» ένα προϊόν στην τηλεόραση, η ρυθμιστική αρχή Federal Communications Commission (FCC) σκοπεύει να εξετάσει την πρακτική, λαμβάνοντας υπόψη και τη νέα ευ-ρωπαϊκή οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων επικοινωνίας, στο όνομα της προστασίας των δικαιωμάτων των καταναλωτών.

ΈΘΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΈΙΓΜΑΤΑ Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μάλλον πρόθυ-μα να αποδεχτούν τη νέα αυτή πρακτική στην τηλεόρασή τους, κυρίως για λόγους οικονομικής σκοπιμότητας. Τα περισσότε-

ρα κράτη μέλη δεν απομακρύνονται ιδιαίτερα από το κείμενο της Οδηγίας. Εξαίρεση αποτελεί η Δανία, η οποία είναι η μόνη μέχρι σήμερα χώρα που έχει αποφασίσει να μην επιτρέψει την τοποθέτηση προϊόντος στα προγράμματα που παράγονται στη χώρα, επιτρέποντας ωστόσο τα βραβεία και τις διευκολύνσεις στην παραγωγή ασήμαντης αξίας. Την ίδια στάση αναμένεται να υιοθετήσει και η Ιρλανδία.

Άλλα κράτη απαγορεύουν την τοποθέτηση προϊόντος ή την επιτρέπουν με αυστηρότερους όρους στη δημόσια τηλεόρα-ση, όπως οι: Βουλγαρία, Ολλανδία, Γερμανία (Machet 2010: 5).

Μερικά κράτη έχουν επιλέξει να διευρύνουν τον κατάλο-γο των προϊόντων, των οποίων δεν επιτρέπεται η τοποθέτη-ση, προσθέτοντας τα αλκοολούχα ποτά (Γαλλία, Ηνωμένο Βα-σίλειο, Σουηδία – η Ολλανδία έχει θέσει χρονική απαγόρευση μεταξύ 6:00 και 21:00), τις υπηρεσίες στοιχημάτων (Ηνωμένο Βασίλειο, γαλλική κοινότητα Βελγίου), τα όπλα (Βέλγιο, Γαλ-λία), τις παιδικές τροφές (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο), τα πο-λιτικά κόμματα και τις υπηρεσίες σεξουαλικού περιεχομένου (γαλλική κοινότητα Βελγίου).

η «τοποθετηση προϊοντοσ» και η εε

26

Ρύθμιση της τοποθέτησης προϊόντος

Πού επιτρέπεται Πού απαγορεύεται Ποια προϊόντα εξαιρούνται (πέραν των προϊόντων καπνού και ειδικών φαρμακευτικών προϊόντων)

Διάκριση μεταξύ τοποθέτησης προϊόντων και διευκολύνσεων στην παραγωγή ή βραβείων2

Βέλγιο (φλ.) 1,2,3,4* 5 Όπλα Όχι – δωρεάν παροχές και βραβεία θεωρούνται τοποθέτηση προϊόντος

Βέλγιο (γαλ.) 1,2,3,4 5, δελτία ειδήσεων

Πολιτικά κόμματα, ενώσεις, ορισμένα όπλα, παράνομο στοίχημα, σεξουαλικές υπηρεσίες

Όχι – δωρεάν παροχές και βραβεία θεωρούνται τοποθέτηση προϊόντος

ΒουλγαρίαΙδιωτική τηλεόραση: 1,2,3,4Δημόσια τηλεόραση: 2

5, δελτία ειδήσεων, θρησκευτικά προγράμματα

Η σημαντική αξία είναι τουλάχιστον πενταπλάσια από τη μέση αξία των διαφημίσεων που παρεμβάλλονται στο πρόγραμμα σύμφωνα με το κοστολόγιο του παροχέα υπηρεσιών

γερμανία

1,2,3,4Δημόσια τηλεόραση: προϋπόθεση είναι να είναι παραγωγή ή παραγγελία της δημόσιας τηλεόρασης ή θυγατρικής της

5, δελτία ειδήσεων, προγράμματα πολιτικής και τρέχουσας επικαιρότητας, προγράμματα συμβουλευτικά, μετάδοση θρησκευτικών λειτουργιών

Δανία Δεν επιτρέπεται

Ισπανία 1,2,3,4 5 -

γαλλία1, οπτικοακουστική μυθοπλασία, μουσικά βίντεο

5Οινοπνευματώδη με >1,2% αλκοόλ, φάρμακα, όπλα, παιδικές τροφές

-

Ιταλία 1,2,3,4 5Όχι – δωρεάν παροχές και βραβεία θεωρούνται τοποθέτηση προϊόντος

ρουμανία 1,2,3,4

5, δελτία ειδήσεων, προγράμματα ανάλυσης και συζήτησης πολιτικών ή/και οικονομικών ζητημάτων

-

Σλοβακία 1,2,3,4 5 -

Πηγή: Στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Οπτικοακουστικό Παρατηρητήριο (ΕΑΟ, 2010: 44)* Οι αριθμοί αντιστοιχούν στα είδη προγραμμάτων που αναφέρονται στην οδηγία: 1 = κινηματογραφικά έργα2 = ταινίες και σίριαλ για υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων3 = αθλητικά προγράμματα4 = ελαφρά ψυχαγωγικά προγράμματα5 = προγράμματα για παιδιά

27

ΒέλγιοΤο Βέλγιο είναι από τα πρώτα κράτη που ενσωμάτωσε την Οδη-γία με διάταγμα (26/3/2009). Το διάταγμα επαναλαμβάνει την Οδηγία και διατηρεί τον κανόνα ότι η τοποθέτηση προϊόντος απαγορεύεται, παραμένει ωστόσο αποδεκτή υπό τις προϋπο-θέσεις που θέτει η Οδηγία. Ρητά εξαιρούνται από την τοποθέ-τηση προϊόντος τα προγράμματα για παιδιά και τα δελτία ειδή-σεων.

Η νέα τεχνική είναι ιδιαίτερα παρούσα στα περισσότερα ιδιωτικά κανάλια και η ρυθμιστική αρχή Conseil supérieur de l’audiovisuel (CSA) de la Communauté française διεξήγα-γε διαβούλευση με φορείς του κλάδου (τηλεοπτικούς οργανι-σμούς, διαφημιστές, ενώσεις καταναλωτών κ.λπ.), προκειμέ-νου να καταλήξει σε αποτελεσματικές ρυθμίσεις. Συγκεκριμέ-να, συζήτηση έγινε σχετικά με την αναγνώριση των προγραμ-μάτων που χρησιμοποιούν τοποθέτηση προϊόντος και τη σαφή διάκριση από τη χορηγία.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2009, το CSA υιοθέτησε μια σύσταση3 κοινή για τη γαλλόφωνη και τη φλαμανδική κοινότητα του Βελ-γίου4, σχετικά με τον τρόπο ενημέρωσης των τηλεθεατών σε δύο στάδια. Σε μια πρώτη «παιδαγωγική», θα λέγαμε, φάση δι-άρκειας τριών μηνών, τα κανάλια θα παρουσιάζουν σε ολό-κληρη την οθόνη για 10 δευτερόλεπτα, μια εικόνα με το ειδι-κό σήμα και επεξήγηση ότι το πρόγραμμα περιέχει τοποθέτη-ση προϊόντος. Το ίδιο σήμα θα εμφανίζεται για 10 δευτερόλεπτα στο κάτω μέρος της οθόνης μετά από κάθε διαφημιστική δια-κοπή του προγράμματος, καθώς και στο τέλος του.

Σε δεύτερη φάση, τα κανάλια θα μπορούν να περιορίζονται στην παρουσίαση μόνο του ειδικού σήματος για 10 δευτερό-λεπτα στην αρχή και στο τέλος των προγραμμάτων, καθώς και μετά από κάθε διαφημιστική διακοπή.

Στις 18 Ιανουαρίου 2010, η φλαμανδική ρυθμιστική αρχή Vlaamse Regulator voor de Media επέβαλε πρόστιμο 10.000€ στο SBS Belgique, για παραβίαση των νέων ρυθμίσεων για την τοποθέτηση προϊόντος. Πρόκειται για την πρώτη απόφαση σχε-τικά με τις νέες ρυθμίσεις του φλαμανδικού διατάγματος για τα ΜΜΕ που τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 2009 και αφο-ρά δύο περιπτώσεις τοποθέτησης προϊόντος σε δύο επεισό-δια του προγράμματος The Block Ghent. Το ενδιαφέρον σημείο της απόφασης είναι η απαίτηση σύμφωνα με την οποία οι εκ-πομπές που περιέχουν τοποθέτηση δε θα πρέπει να ενθαρρύ-νουν τον τηλεθεατή στην αγορά ή στην ενοικίαση προϊόντων ή υπηρεσιών, απαγορευομένης κάθε έκφρασης υπέρ του προ-ϊόντος (Article 100, paragraphe1 (2) du décret des médias).

Στην εκπομπή αυτή, τέσσερα ζευγάρια ανταγωνίζονταν ως προς την ανακαίνιση των διαμερισμάτων μιας πολυκατοικί-ας στην πόλη Gand. Σε ένα επεισόδιο, ένα κουτί μπογιάς που έφερε την ετικέτα « Levis » προβαλλόταν για πέντε δευτερόλε-πτα, καταλαμβάνοντας πρακτικά το ένα τέταρτο της οθόνης. Στο πίσω μέρος, ένας συμμετέχων έβαφε έναν τοίχο εκφράζοντας ξεκάθαρα το θαυμασμό του για αυτή τη μπογιά («αυτή η μπο-γιά είναι πραγματικά καλής ποιότητας… είναι απίστευτο… και μια μόνο στρώση αρκεί»). Λίγο αργότερα, η σύζυγός του έμπαι-νε στο δωμάτιο και με τη σειρά της έμενε άναυδη από το χρώ-

μα της μπογιάς. Στο δεύτερο επεισόδιο, ένας βραστήρας μάρ-κας προβαλλόταν για 20 δευτερόλεπτα στο πλαίσιο μιας σκη-νής 45 δευτερολέπτων. Ο παρουσιαστής σύστηνε το προϊόν και στη συνέχεια ένας αντιπρόσωπος της εταιρείας Electrabel πα-ρουσίαζε συνοπτικά για μια ακόμα φορά τα πλεονεκτήματά του από τη σκοπιά του επαγγελματία. Η σκηνή τέλειωνε με τη φρά-ση «αυτός ο βραστήρας θα σας παρέχει ασύγκριτη άνεση».

Και στις δύο περιπτώσεις, η ρυθμιστική αρχή αποφάσισε ότι από τις επίμονες συστάσεις, το πρόγραμμα ενθάρρυνε ευ-θέως την αγορά ή την ενοικίαση των προϊόντων αυτών, γεγο-νός που συνιστούσε παραβίαση της νομοθεσίας. Προσδιορίζο-ντας την κατάλληλη κύρωση, η ρυθμιστική αρχή υπογράμμι-σε τη βαρύτητα της παραβίασης, το γεγονός ότι το πρόγραμμα μεταδιδόταν σε ώρα υψηλής ακροαματικότητας και είχε πετύ-χει υψηλή τηλεθέαση. Από την άλλη, συνεκτίμησε το γεγονός ότι ήταν οι πρώτες παραγωγές που αφορούσαν την εφαρμογή των νέων κανόνων για την τοποθέτηση προϊόντος.

Πιο πρόσφατα, στις 15 Μαρτίου 2010, η φλαμανδική ρυθ-μιστική αρχή του Βελγίου Vlaamse Regulator voor de Media επέβαλε το πρώτο πρόστιμο ύψους 5.000 € στη δημόσια τη-λεόραση VRT για παραβίαση των κανόνων για την τοποθέτη-ση προϊόντος. Στο πλαίσιο ενημερωτικής εκπομπής, προβλή-θηκε ρεπορτάζ διάρκειας 2' 30", το οποίο παρουσίαζε μια νέα σειρά αθλητικών προϊόντων γνωστής εταιρείας εσωρούχων. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης έγινε ειδική αναφορά και προβολή προϊόντων, ενώ γνωστή αθλήτρια, η οποία συμμετέ-χει στη διαφημιστική εκστρατεία, έδωσε συνέντευξη εκφράζο-ντας θαυμασμό για τις δημιουργίες. Η ρυθμιστική αρχή έκρινε ότι η συνύπαρξη οπτικών στοιχείων και σχολίων είχαν αναμ-φισβήτητα προωθητικό σκοπό και ότι επρόκειτο για «διαφη-μιστική τοποθέτηση», δηλαδή μια θεμιτή μορφή τοποθέτησης προϊόντος. Ωστόσο, σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, απαγορεύ-εται στα προγράμματα που περιλαμβάνουν τοποθέτηση προϊ-όντος να καλούν τους τηλεθεατές να αγοράσουν ή να μισθώ-σουν αγαθά ή υπηρεσίες, ενώ το προϊόν δεν πρέπει να προ-βάλλεται με υπερβολικό τρόπο (Cannie 2010).

ΓαλλίαΜετά από ευρεία διαβούλευση και ακρόαση 55 ενδιαφερόμε-νων φορέων, η γαλλική ρυθμιστική αρχή Conseil Supérieur de l’Audiovisuel (CSA) κατέληξε στις 16 Φεβρουαρίου 2010 στους κανόνες για την τοποθέτηση προϊόντος. Το CSA επέ-τρεψε την τοποθέτηση προϊόντος μόνο σε «κινηματογραφικά έργα, σε έργα μυθοπλασίας και σε βίντεο κλιπ, εκτός αν απευ-θύνονται σε παιδιά». Επομένως, δεν επιτρέπεται η τοποθέτη-ση προϊόντος σε άλλα προγράμματα, όπως προγράμματα ελα-φράς ψυχαγωγίας, ντοκιμαντέρ, ενημερωτικές εκπομπές. Πέ-ραν των διατάξεων της Οδηγίας, η τοποθέτηση προϊόντος πα-ραμένει απαγορευμένη για όπλα και διατροφικά σκευάσματα για βρέφη.

Η ενημέρωση των τηλεθεατών θα γίνεται με μια ειδική σή-μανση που θα εμφανίζεται για ένα λεπτό στην αρχή του προ-γράμματος και μετά από κάθε διαφημιστική διακοπή, καθώς και σε όλη τη διάρκεια των τίτλων στο τέλος του προγράμματος. Αν

η «τοποθετηση προϊοντοσ» και η εε

28

ένα προϊόν τοποθετείται σε μουσικό βίντεο κλιπ, η σήμανση θα προβάλλεται καθ’ όλη τη διάρκειά του. Αυτοί οι κανόνες εφαρ-μόζονται ανεξαρτήτως της προέλευσης και του τρόπου παραγω-γής του προγράμματος. Τα κανάλια ενημερώνουν τακτικά τους τηλεθεατές για τη σημασία του χρησιμοποιούμενου σήματος.

Η τοποθέτηση προϊόντος έκανε την εμφάνισή της στα προ-γράμματα παραγωγής μετά την 6η Μαρτίου 2010. Για τους πρώτους δύο μήνες από την πρώτη εμφάνιση ενός προγράμ-ματος με τοποθέτηση προϊόντος, ο τηλεοπτικός οργανισμός εμφανίζει το λογότυπο για 5 δευτερόλεπτα στην έναρξη ενός προγράμματος που συνοδεύεται με ταινία, η οποία ενημερώ-νει ότι «αυτό το πρόγραμμα περιλαμβάνει τοποθέτηση προϊό-ντος». Μέχρι την υιοθέτηση ειδικών ρυθμίσεων, απαγορεύεται η τοποθέτηση υπέρ οργανισμών τυχερών παιχνιδιών. Όταν η τοποθέτηση προϊόντος περιέχεται σε ένα πρόγραμμα παραγω-γής, συμπαραγωγής ή κατόπιν παραγγελίας από τον τηλεοπτι-κό οργανισμό, θα πρέπει να υπογράφεται έγγραφο συμφωνητι-κό που θα προσδιορίζει τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ του δι-αφημιζόμενου, του παραγωγού του προγράμματος και του τη-λεοπτικού οργανισμού.

Η εφαρμογή αυτή αναμένεται ότι θα φέρει επιπλέον έσο-δα μεταξύ 40 και 60 εκ. €, χωρίς ωστόσο να έχει απαντηθεί το ερώτημα αν τα έσοδα αυτά θα τα λαμβάνουν οι παραγω-γοί του προγράμματος ή τα κανάλια. Δύο χρόνια αργότερα, το CSA θα αξιολογήσει την ανάγκη τροποποίησης των ρυθμίσε-ων που έχει υιοθετήσει.

ΓερμανίαΣτη Γερμανία, η Gesamtkonferenz der Landesmedienanstalten (γενική ομοσπονδία τοπικών γραφείων για τα ΜΜΕ - LMA) έδω-σε κατευθύνσεις για την τοποθέτηση προϊόντος σε ιδιωτικά κα-νάλια, σύμφωνα με την 13e Rundfunkänderungsstaatsvertrag (Σύμφωνο μεταξύ κρατιδίων για τη ραδιοτηλεόραση - RÄStV). Αυτές οι οδηγίες θα πρέπει να υιοθετηθούν σε επίπεδο κρα-τιδίων.

Το ρυθμιστικό πλαίσιο εισάγει διάκριση μεταξύ τοποθέτη-σης προϊόντος με αμοιβή και χωρίς αμοιβή, η οποία καλείται βοήθεια στην παραγωγή. Πρόκειται για δύο μορφές τοποθέτη-σης προϊόντος, οι οποίες επιτρέπονται υπό προϋποθέσεις. Η τοποθέτηση προϊόντος με αμοιβή επιτρέπεται μόνο για λόγους προγράμματος και δραματουργίας, ενώ δεν πρέπει να έχει κα-νέναν διαφημιστικό χαρακτήρα, αλλιώς θεωρείται απαγορευ-μένη συγκεκαλυμμένη τοποθέτηση προϊόντος. Εκπομπές και ταινίες που περιέχουν τοποθέτηση προϊόντος πρέπει να σημαί-νονται με ειδικό λογότυπο στην αρχή και στο τέλος, καθώς και μετά από κάθε διαφημιστική διακοπή.

Η υποχρέωση σήμανσης δεν εφαρμόζεται στην περίπτω-ση παροχών χωρίς αντάλλαγμα, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έχουν σημαντική αξία. Η φράση «σημαντική αξία» προσδιορί-στηκε ποσοτικά στο 1% του συνολικού προϋπολογισμού της παραγωγής, χωρίς ωστόσο να υπερβαίνει τα 1.000€. Όταν η αξία της παροχής ξεπερνά αυτό το όριο, οι εκπομπές πρέπει να σημαίνονται. Η παροχή βοήθειας στην παραγωγή είναι η μόνη μορφή τοποθέτησης προϊόντος που επιτρέπεται στη δη-

μόσια τηλεόραση. Και στην περίπτωση της δημόσιας τηλεόρα-σης, οι παροχές στην παραγωγή πρέπει να συνοδεύονται από σήμανση όταν είναι σημαντικής αξίας (ΕνδιάΜΕΣΑ, τ. 88 σελ. ).

Ηνωμένο Βασίλειο Έντονος διάλογος έλαβε χώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με την τοποθέτηση προϊόντος, η οποία φαινόταν αρχικά ότι θα απαγορεύεται. Τελικά, στις 9 Φεβρουαρίου 2010, μετά από δι-αβούλευση, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αποφάσι-σε ότι είναι δυνατόν να επιτραπεί η νέα πρακτική με τρόπο που να παρέχει σημαντικά εμπορικά πλεονεκτήματα στους ιδιωτι-κούς τηλεοπτικούς οργανισμούς και στους δημιουργούς προ-γραμμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τα συμφέροντα όλων των εν-διαφερόμενων μερών.

Συγκεκριμένα, αξιολογήθηκε ότι η διατήρηση της άποψης ότι τα βρετανικά τηλεοπτικά προγράμματα δεν μπορούν να λαμβάνουν καθόλου οφέλη από τα έσοδα που μπορεί να δη-μιουργεί η τοποθέτηση προϊόντος, θα έβλαπτε τα οικονομικά τους σε μια κρίσιμη εποχή όπου η βιομηχανία παραγωγής πε-ριεχομένου χρειάζεται στήριξη. Υπολογίζεται ότι, με τον τρόπο αυτό, οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί θα επωφελούνται ετησί-ως πάνω από 140 εκ. £. Στον αντίποδα υποστηρίχθηκε ότι θα πυροδοτηθεί η παιδική παχυσαρκία, τα προβλήματα αλκοολι-σμού και χαρτοπαιξίας και θα αλλοιωθούν τα σενάρια, τα οποία θα γράφονται με τρόπο ώστε να προωθούν προϊόντα. Ήδη από το 2008, υποστηριζόταν ότι η τοποθέτηση προϊόντος ενέχει τον κίνδυνο να μεγιστοποιήσει την πτώση αξιοπιστίας της βρετανι-κής τηλεόρασης.

Ωστόσο, είναι πλέον έτοιμο το Ηνωμένο Βασίλειο να εγκα-ταλείψει την παραδοσιακά αρνητική του στάση και να αποδε-χθεί την τοποθέτηση προϊόντος επιβάλλοντας ρυθμίσεις πιο προστατευτικές από την Οδηγία. Η τοποθέτηση προϊόντος θα επιτρέπεται σε όλες τις κατηγορίες προγραμμάτων που προ-βλέπει η Οδηγία (κινηματογραφικά έργα, ταινίες και σίριαλ για υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, αθλητικά προγράμμα-τα και ελαφρά ψυχαγωγικά προγράμματα). Θα απαγορεύεται σε προγράμματα ειδησεογραφικά, θρησκευτικά και για θέμα-τα καταναλωτών, καθώς και σε εκπομπές που απευθύνονται σε παιδιά. Η τοποθέτηση προϊόντος αποκλείεται για τα προ-γράμματα του BBC που χρηματοδοτούνται από το ανταποδο-τικό τέλος.

Ως προς τα προϊόντα των οποίων απαγορεύεται η τοπο-θέτηση, η βρετανική κυβέρνηση έχει αποφασίσει να προσθέ-σει μερικές νέες κατηγορίες σ’ εκείνες που προβλέπει η Οδη-γία. Συγκεκριμένα, θα απαγορεύεται η τοποθέτηση αλκοολού-χων ποτών, τροφών και ποτών με υψηλά λιπαρά, αλάτι ή ζά-χαρη, στοιχημάτων, αξεσουάρ καπνιστών, φαρμάκων και τρο-φών για παιδιά. Επίσης, θα ρυθμιστούν διεξοδικά ζητήματα της σήμανσης, καθώς και της εξασφάλισης της συντακτικής ανε-ξαρτησίας.

Η ρυθμιστική αρχή, αρμόδια για οπτικοακουστικά θέματα, OFCOM, έχει υποβάλει τις τελικές προτάσεις της για την τροπο-ποίηση του Ραδιοτηλεοπτικού Κώδικα προς διαβούλευση από 28 Ιουνίου έως 17 Σεπτεμβρίου 2010.

29

ΈΠΙΛΟΓΟΣΗ τοποθέτηση προϊόντος συνεχίζει να διχάζει. Πολλοί φαίνεται να μην συμφωνούν με την υιοθέτηση μιας «αμερικάνικου τύ-που» τηλεόρασης κάτω από μια ταμπέλα ευρωπαϊκής ηθικής. Από την άλλη, η διαφημιστική αγορά ανυπομονεί να υιοθετή-σει τη νέα πρακτική κυρίως λόγω της αδυναμίας του τηλεθεα-τή να αποφύγει αυτή τη μορφή διαφημιστικής προβολής. Εξάλ-λου, το αναμενόμενο πρόσθετο οικονομικό όφελος είναι ιδιαί-τερα δελεαστικό αυτή την εποχή, ιδίως αφού μπορεί να κατα-στεί μια διαρκής πηγή εκμετάλλευσης.

Η ψηφιακή τοποθέτηση προϊόντος μετά την παραγωγή (digital post-production product placement) παρέχει τη δυ-νατότητα διαρκούς πώλησης χώρου/χρόνου για τοποθέτηση προϊόντος και αποτελεί ένα οικονομικό δέλεαρ που δεν αφή-νει αδιάφορους τους παραγωγούς. Είναι δυνατόν μετά την πα-ραγωγή μιας τηλεοπτικής σειράς να προστίθεται τοποθέτηση προϊόντος για την εκμετάλλευση στο διαδίκτυο (π.χ. η τηλεο-πτική σειρά της France 3 «Plus belle la Vie» όταν μεταδίδεται στο διαδίκτυο περιέχει τοποθέτηση προϊόντος).

Ο κίνδυνος που διατρέχει ο τηλεθεατής είναι η μείωση της προστασίας ιδίως των νεότερων από την επιβλαβή επιρροή του μάρκετινγκ και κυρίως για προϊόντα που μπορεί να έχουν δυσμενή επίδραση στη δημόσια υγεία. Μελέτες καταδεικνύουν ότι το υποσυνείδητο των παιδιών είναι ιδιαίτερα ευάλωτο. Πα-ρότι τα παιδικά προγράμματα δεν θα έχουν τοποθέτηση προϊ-όντος, έρευνα του βρετανικού OFCOM καταδεικνύει ότι τα πε-ρισσότερα παιδιά βλέπουν προγράμματα που απευθύνονται σε ενήλικες, όπως σαπουνόπερες και ψυχαγωγικά προγράμματα.

Από την αντίθετη πλευρά, ανησυχία εκφράζεται για τις επι-πτώσεις της εξαίρεσης του παιδικού προγράμματος από την

τοποθέτηση προϊόντος, σε συνδυασμό με τις αυστηρότερες ρυθμίσεις που προβλέπονται για τις διαφημίσεις. Μήπως τε-λικά η έλλειψη χρηματοδότησης πλήξει το ήδη περιορισμένο παιδικό πρόγραμμα;

Στις ΗΠΑ, όπου η πρακτική είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, πολυάριθμες είναι οι συμφωνίες μεταξύ γνωστών εταιριών με παραγωγούς δημοφιλών έργων, ώστε να εξασφαλίζεται η πα-ρουσία συγκεκριμένων προϊόντων σε συγκεκριμένες στιγμές της δράσης και χωρίς διακοπή της πλοκής του έργου. Μερικές φορές η παρουσία είναι τόσο έντονη, ώστε να ασκείται αρνη-τική κριτική. Εφόσον επιτευχθεί η σωστή αναλογία, το προϊόν δένεται οργανικά με το υπόλοιπο περιεχόμενο και η παρουσία του φαίνεται «επιβεβλημένη». Είναι ένας τρόπος για να αγγίξει το προϊόν συγκεκριμένες κατηγορίες καταναλωτών, προτάσ-σοντας τη δυνατότητα χρήσης του στην καθημερινότητα.

Στην Ευρώπη, σημείο τριβής μεταξύ παραγωγών, τηλεο-πτικών οργανισμών, διαφημιστών και δημιουργών, παραμένει το μοίρασμα των εσόδων: ποιος θα λάβει αμοιβή για την τοπο-θέτηση προϊόντος, ιδίως όταν λαμβάνει χώρα μετά την παρα-γωγή ή και τη μετάδοση σε κάποια πλατφόρμα. Η Γαλλία προ-βλέπει την υποχρεωτική έγγραφη συμφωνία για τον εξ αρχής προσδιορισμό των οικονομικών σχέσεων.

Όλα τα κράτη έχουν κάνει βήματα, κάποιες φορές σε μια κατεύθυνση πιο προστατευτική από την Οδηγία. Ωστόσο, κατά γενική ομολογία, το πιο σημαντικό είναι η παρακολούθηση της εφαρμογής των ρυθμίσεων. Παραμένει ανοιχτό το ενδεχόμενο ο νομοθέτης να επανέλθει και να τις βελτιώσει, όταν πια ο τηλε-θεατής θα είναι εξοικειωμένος με το νέο τοπίο και έχει, ίσως, καμφθεί η «αρχική» δυσπιστία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 οδηγία 2007/65/εκ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του

συμβουλίου της 11ης δεκεμβρίου 2007 για την τροποποίηση της οδηγίας 89/552/εοκ για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων (L 332/27, 18/12/2007).

2 Βλ. εδάφιο 61 του προοιμίου της οδηγίας για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, όπου διευκρινίζεται ότι «η δωρεάν παροχή προϊόντων ή υπηρεσιών, όπως διευκολύνσεων στην παραγωγή ή βραβείων, θα πρέπει να θεωρείται ως τοποθέτηση προϊόντων μόνο αν τα ενεχόμενα προϊόντα ή υπηρεσίας είναι πολύ σημαντικής αξίας».

3 υπενθυμίζεται ότι η ρυθμιστική αρχή του Βελγίου δεν έχει κανονιστική αρμοδιότητα, οπότε η σύσταση που απηύθυνε έχει έναν ρόλο ενημερωτικό, ως προς τον τρόπο που θα εφαρμόσει τις ρυθμίσεις και θα ασκήσει την κυρωτική της αρμοδιότητα.

4 από την 1η σεπτεμβρίου 2009, τα τηλεοπτικά κανάλια της φλαμανδικής κοινότητας χρησιμοποιούσαν μια εικόνα για να ενημερώσουν ότι μια εκπομπή περιλαμβάνει τοποθέτηση προϊόντος. με την ευκαιρία μιας ενημερωτικής συνάντησης (5/10/2009), η ρυθμιστική αρχή για τη φλαμανδική τηλεόραση υπέδειξε ότι το αρχικό λογότυπο δεν ήταν αρκετά σαφές και ότι δεν εμφανιζόταν για αρκετό χρόνο στην οθόνη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• Berretta Emmanuel (2010), « Le CSA prudent face au placement de

produits », Le point, du 16/12/2009, www.lepoint.fr • Cannie Hannes (2010), «Communauté flamande : Radiodiffuseur

public, images choquantes et placement de produit», IRIS 2010-5:1/9.

• European Audiovisual Observatory (EAO, 2010), Product Placement, IRIS plus, 2010-3.

• ζώντου ε. (2009), «Are we telling or are we selling? τοποθέτηση προϊόντος (product placement)», Συχνότητες, τ. 6, απρίλιος – ιούνιος 2009, ιομ, σελ. 10.

• Jongen François (2010), «Une recommandation sur le placement de produit», IRIS 2010-3:1/8.

• καλογήρου π. (2007), «διαφήμιση και τηλεόραση: η περίπτωση του product placement», Ανάλεκτα, 2007, ιομ, σελ. 287.

• Machet Emmanuelle (2010), «AVMS Implementation: Product Placement Comparative Background Document for the plenary session», 31st EPRA Meeting, Barcelona, 12-14 May 2010, www.epra.org.

• Mohrmann Christian (2010), «Adoption de nouvelles directives publicitaires en matière de placement de produit», IRIS 2010-5:1/18.

• McGonagle, T. (2006). «Workshop Report», σε Audiovisual Media Services Without Frontiers. Implementing the Rules, European Audiovisual Observatory - Council of Europe, IRIS Special, 2006.

του Κωνσταντίνου Παπαβασιλόπουλου*

* Ερευνητής ΜΜΕ του ΙΟΜ

Μόλις την τελευταία πενταετία οι προβλέψεις για το μέλλον της τηλεόρασης ήταν πιο πολλές και από

τα προγνωστικά για το ποιος θα πάρει το πρωτάθλημα στη χώρα μας! Υπερβολή μεν, αλλά από την

άλλη η τηλεόραση αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο, για καλό και για κακό, το μέσο εκείνο που

επηρεάζει θετικά και αρνητικά, με την παρουσία του αλλά ακόμα και με την απουσία του, τη ζωή μας.

η τρίτη διάσταση της τηλεόρασης έρχεται…

…αλλά μάλλον όχι για όλους

30

Επομένως, είναι ορθό να εξετάσουμε, κυρίως, τις τάσεις που δείχνει κάθε φορά να ακολουθεί η τηλεοπτική βιομηχανία. Τώρα ως προς το μέλλον: Κατ’ αρχάς, έχει κατ’ επανάληψη ει-πωθεί ότι το μέλλον της τηλεόρασης είναι ψηφιακό. Για αυτό πλέον δεν πρέπει να υφίσταται καμία απολύτως αμφιβολία -ότι το μέλλον της τηλεόρασης είναι ψηφιακό- καθώς οι περισσό-τερες χώρες της Ευρώπης θα έχουν ολοκληρώσει τη μετά-βαση από την αναλογική στην αποκλειστικά ψηφιακή τηλεο-πτική μετάδοση το αργότερο έως το τέλος της επόμενης διετί-ας (δηλ. το 2012).

Ακολούθως, έχει διατυπωθεί η πρόβλεψη ότι το μέλλον της τηλεόρασης είναι η υψηλή ευκρίνεια (HDTV). Και αυτή η πρό-βλεψη έχει υψηλότατα ποσοστά πραγματοποίησής της, αν και σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των τηλεθεατών ακόμα και στις πιο προηγμένες τηλεοπτικά χώρες, παρακολουθεί τηλε-όραση συμβατικής ευκρίνειας (SDTV). Η τάση όμως που ήδη διαφαίνεται και η αδιαμφισβήτητη «έκρηξη» ως προς τις πω-λήσεις τηλεοπτικών οθονών, που υποστηρίζουν την προβο-λή υψηλής ευκρίνειας (ακόμη και σε χώρες όπως η δική μας, όπου δεν παρέχεται καν περιεχόμενο σε υψηλή ευκρίνεια) αποτελούν τα πιο σταθερά εχέγγυα ότι πράγματι η τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας αποτελεί το μέλλον της τηλεόρασης. Έχουν βέβαια διατυπωθεί και άλλες προβλέψεις, με κυμαινόμενα πο-σοστά επιτυχίας, όπως ότι η τηλεόραση θα πάψει να εξαρτά-ται από τη διάθεση συχνοτήτων στη ζώνη φάσματος των UHF

(με άλλα λόγια θα σταματήσει η επίγεια τηλεοπτική μετάδοση και το τηλεοπτικό πρόγραμμα θα μεταδίδεται μέσα από άλλες πλατφόρμες, όπως η δορυφορική, η καλωδιακή και η IPTV).

ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΗΛΈΟΡΑΣΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ… ΔΈΝ ΈΙΝΑΙ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΗ πρόβλεψη, όμως, η οποία δείχνει να είναι πολύ προχωρη-μένη ως προς την πιθανότητα επαλήθευσής της είναι αυτή που θεωρεί ότι το μέλλον της τηλεόρασης είναι τρισδιάστατο (3DTV). Μάλιστα, η πρόβλεψη αυτή δεν είναι καινούργια: μέσα στον 20ο αιώνα, κάθε περίπου 25 χρόνια εμφανιζόταν και μια εφαρμογή τρισδιάστατης προβολής οπτικοακουστικού περιε-χομένου, η οποία «πυροδοτούσε τη φαντασία» τόσο του κοι-νού όσο και των επιχειρηματικών τάξεων. Κάθε φορά, όμως, το παράδειγμα έμενε ατελές, παρότι «η φλόγα» και τα μυστικά της τρισδιάστατης εικόνας παρέμεναν ζωντανά από τους «μυ-ημένους και τους θαυμαστές».

Εντούτοις, σήμερα πολλοί εκ των ειδικών συμφωνούν ότι εάν η 3DTV έχει πιθανότητες να επικρατήσει, τότε η παρούσα είναι η πιο κατάλληλη περίοδος γι’ αυτήν. Η σύμπτωση ορισμέ-νων παραγόντων δηλώνει ότι η ποιότητα της 3DTV θα είναι η καλύτερη δυνατή σε σχέση με το παρελθόν. Οι παροχείς πε-ριεχομένου κυρίως στις μεγάλες τηλεοπτικές αγορές της Ευ-ρώπης, με πρωταγωνιστή το BskyB στη Βρετανία, ήδη υλο-ποιούν τέτοιες εφαρμογές (αν και σε πρώτο στάδιο αυτό αφο-

31

ρά μόνο την προβολή αθλητικών γεγονότων σε μπαρ και κι-νηματογραφικές αίθουσες) και αρκετοί προσέφεραν, σε πιλο-τική μορφή, ένα μικρό αριθμό αγώνων του πρόσφατου Πα-γκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου της Ν. Αφρικής στους συν-δρομητές τους.

Από την άλλη, πόσο πιθανό είναι σε εποχή οξείας οικονομι-κής κρίσης, οι τηλεθεατές να επενδύσουν στην αγορά εξοπλι-σμού που, ειδικά στην αρχή, θα είναι πολύ ακριβός και αρκε-τά «απλησίαστος» για το βαλάντιο του μέσου καταναλωτή; Επί-σης, ακόμα δεν έχουν συμφωνηθεί κοινά τεχνολογικά πρότυ-πα (standards), κάτι μάλιστα ιδιαίτερα δύσκολο να επιτευχθεί, αφενός γιατί απαιτείται χρόνος (γεγονός που σημαίνει καθυ-στέρηση στο λανσάρισμα νέων προϊόντων και υπηρεσιών, κάτι που δεν αρέσει στους παροχείς περιεχομένου) και αφετέρου διότι σήμερα είναι περισσότερο ο ιδιωτικός τομέας και η βιο-μηχανία της τηλεόρασης που υλοποιούν έρευνα και ανάπτυξη (r & d), οι οποίοι έχουν διαφορετικές προτεραιότητες από ένα δημόσιο οργανισμό που θα κάνει την πιστοποίηση.

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΗΣ 3DTVΤο βασικό χαρακτηριστικό της 3DTV παραμένει το ίδιο από τότε που πρωτοεμφανίστηκε. Δύο εικόνες (μια για το αριστε-ρό και μια για το δεξί μάτι) τοποθετούνται πάνω στην ίδια σκη-νή, και ένας μηχανισμός (ο οποίος συνήθως απαιτεί τη χρήση ειδικών γυαλιών από τον τηλεθεατή) εξασφαλίζει ότι κάθε μάτι θα δει την εικόνα που του αναλογεί. Είναι συναφής με τη δια-δικασία της φυσικής ανθρώπινης όρασης, αλλά όχι σε πολύ προχωρημένο βαθμό. Σε αυτό που αποκαλείται σήμερα 3DTV πρώτης γενιάς ο τηλεθεατής βλέπει «βάθος» στην εικόνα. Υφί-σταται μια βασική διαφορά από τη φυσική όραση: Το φως ως γνωστόν μεταδίδεται υπό μορφή κυμάτων. Όμως μια 3D κά-μερα που μπορεί να χρησιμοποιεί ένα τηλεοπτικό ή κινηματο-γραφικό συνεργείο δεν καταγράφει τη φάση του κύματος φω-τός αλλά μόνο το μέγεθος. Η φάση περιέχει την πληροφορία, η οποία κατευθύνει την εστίαση του ματιού. Η έλλειψη καταγρα-φής της φάσης από τις 3D κάμερες κουράζει το μάτι και προκα-λεί, υπό προϋποθέσεις, πόνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρό-

σφατη ταινία Avatar, έχοντας να λύσει το σοβαρό αυτό ζήτημα κατανάλωσε πολύ χρόνο και, φυσικά, χρήμα (κόστισε αρκετές εκατοντάδες δολάρια ΗΠΑ.).

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΈΙΣ ΤΗΣ 3DTV ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΤΗΛΈΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΕίναι σίγουρο ότι η εισαγωγή της τρισδιάστατης εικόνας θα επι-φέρει αλλαγές στην τεχνολογία αλλά και στην οργάνωση, ακό-μα και την εκπαίδευση, της τηλεοπτικής παραγωγής. Χρειάζεται νέος εξοπλισμός, όπως νέες κάμερες και συστήματα επεξερ-γασίας εικόνας με τα οποία πρέπει να εξοπλισθούν τα στούντιο. Πρόσφατες δοκιμές προσφέρουν πολύτιμα μαθήματα, όπως π.χ. η ανάγκη οι 3D κάμερες να τοποθετούνται πολύ κοντά στα αντικείμενα που κινηματογραφούν, γεγονός που απαιτεί ειδι-κή εκπαίδευση των εικονοληπτών. Επίσης, πρέπει να προστε-θεί στην όλη διαδικασία ένα επιπλέον στάδιο post-production, για να καταγράφει, ευθυγραμμίζει και «χειραγωγεί» τις εικό-νες του αριστερού και του δεξιού ματιού ως ζευγάρι και όχι ως ανεξάρτητες. Μάλιστα, προβλέπεται να δημιουργηθεί μια και-νούργια αγορά για τέτοιο εξοπλισμό. Από την άλλη δεν υπάρ-χει ένα κοινό τεχνολογικό πρότυπο για δημιουργία, διανομή και αρχειοθέτηση υλικού σε ένα τηλεοπτικό στούντιο εξοπλισμένο για 3DTV. Σήμερα, η πρώτη γενιά 3DTV είναι εδώ: τα λεγόμενα πλανο-στερεοσκοπικά συστήματα επιτρέπουν, ακριβώς όπως και στον κινηματογράφο, στον τηλεθεατή να διακρίνει βάθος σε μια εικόνα φορώντας ειδικά γυαλιά. Η εικόνα που θα βλέ-πουν θα παραμένει η ίδια ακόμη και εάν στρέφουν το βλέμμα τους κινώντας τα κεφάλια τους, διότι όπως είπαμε σε αντίθεση με τη φυσική όραση εδώ δεν καταγράφεται η φάση του κύμα-τος φωτός (ενώ στην πραγματικότητα η όρασή μας μεταβάλλε-ται εάν κουνήσουμε τα κεφάλια μας).

Η ΑΝΑΓΚΗ ΠΈΡΙΣΣΟΤΈΡΩΝ ΜΈΛΈΤΩΝ ΣΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΎΓΈΙΑΣΈχει παρατηρηθεί σε άτομα που παρακολουθούν οπτικοακου-στικό περιεχόμενο σε τρισδιάστατη απεικόνιση να παρουσιά-ζουν μετά από λίγο καιρό προβλήματα με την όρασή τους, κυρί-

ο ICANN και η ηλεκτρονικη διακυΒερνηση του διαδικτυου

Μέσα στον 20ο αιώνα, κάθε περίπου 25 χρόνια, εμφανιζόταν

και μια εφαρμογή τρισδιάστατης προβολής οπτικοακουστικού

περιεχομένου, η οποία «πυροδοτούσε τη φαντασία» τόσο

του κοινού όσο και των επιχειρηματικών τάξεων. κάθε φορά,

όμως, το παράδειγμα έμενε ατελές, παρότι «η φλόγα» και τα

μυστικά της τρισδιάστατης εικόνας παρέμεναν ζωντανά από

τους «μυημένους και τους θαυμαστές». Εντούτοις σήμερα πολλοί

εκ των ειδικών συμφωνούν ότι εάν η 3DTV έχει πιθανότητες να

επικρατήσει, τότε η παρούσα είναι η πιο κατάλληλη περίοδος γι’

αυτήν.

32

33

ως έντονα σημάδια κόπωσης της όρασης, όπως επίσης και άτο-μα που δεν μπορούν να δουν καλά φορώντας τα ειδικά γυαλιά. Υπάρχουν ενδείξεις ότι περίπου το 12% των πολιτών δεν μπο-ρεί να δει 3DTV, εξαιτίας προβλημάτων που σχετίζονται με την όρασή τους, όπως το να είναι τυφλοί από το ένα μάτι ή να έχουν καταρράκτη. Όμως, έχει παρατηρηθεί και σε άτομα με κανονική όραση, να «κουράζονται» μετά από μία-δύο ώρες τηλεθέασης 3DTV. Πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι η παρακολούθηση 3DTV δεν ενδείκνυται για περισσότερο από μία με δύο ώρες κάθε μέρα.

Όμως, όλα τα ανωτέρω, αν και σαφέστατα σοβαρά, δεν συνιστούν παρά ανεκδοτολογική παρουσία και εκείνο που σί-γουρα απαιτείται είναι μια εκτεταμένη και επιστημονικά πλήρης και λεπτομερειακή ιατρική μελέτη για τα αίτια και τις επιπτώ-σεις της κόπωσης των ματιών που σχετίζεται με την τηλεθέα-ση 3DTV, και ακόμα πιο ειδικά για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στα παιδιά. Η μεγάλη και πολυετής συζήτηση που αφο-ρά στις επιδράσεις της χρήσης κινητών τηλεφώνων στον εγκέ-φαλο, συνιστά ένα παράδειγμα προς αποφυγή, διότι μετά από τόσα χρόνια δημόσιας αντιπαράθεσης δεν έχει υπάρξει απτό αποτέλεσμα. Η ανάπτυξη της τρισδιάστατης τηλεόρασης δεν θα πρέπει να γίνει αντικείμενο μιας διελκυστίνδας μεταξύ επιστη-μονικών φορέων, ιατρών και αγοράς .

ΤΟ ΚΎΡΙΩΣ ΠΈΡΙΈΧΟΜΈΝΟ ΤΗΣ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗΣ ΤΗΛΈΟΡΑΣΗΣΑπό τις αρχές του 2010 παρατηρείται μια έντονη δραστηριότη-τα παροχέων συνδρομητικού περιεχομένου σε σχετικά μικρό αριθμό χωρών με μεγάλες τηλεοπτικές αγορές (Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Ιαπωνία, Νότιος Κορέα, Αυστραλία κ.ά.) για την προώ-θηση της 3DTV. Πρωτοστάτης είναι ο BskyB, ο παροχέας της δορυφορικής συνδρομητικής πλατφόρμας SKY στο Ην. Βασί-λειο, ο οποίος έχει ξεκινήσει από τον Ιανουάριο να προβάλλει αθλητικά γεγονότα (κυρίως ποδοσφαιρικά ματς) σε παμπ και άλλα κλαμπ της βρετανικής πρωτεύουσας και λίγων μεγάλων πόλεων, ενώ στοχεύει στο λανσάρισμα ενός νέου καναλιού το φθινόπωρο του 2010 που θα προβάλλει έξι ώρες εβδομαδιαί-ως σπορ, κινηματογραφικά έργα και ψυχαγωγικές εκπομπές.

Το νέο κανάλι θα ενταχθεί στο πακέτο των καναλιών υψηλής ευκρίνειας του παροχέα. Άλλοι συνδρομητικοί παροχείς, όπως το Canal Plus στη Γαλλία ή η Digital+ στην Ισπανία προσανατο-λίζονται να ακολουθήσουν τα βήματα του BskyB, δημιουργώ-ντας ειδικά κανάλια 3D από τον χειμώνα του 2010-2011, ενώ παράλληλα πρόβαλαν και κάποια επιλεγμένα παιχνίδια του Πα-γκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου σε 3D.

Όμως οι περισσότεροι ειδικοί αναλυτές και ερευνητές συμ-φωνούν σε ένα πράγμα: η τρισδιάστατη τηλεόραση δεν θα αντι-καταστήσει την κλασσική τηλεόραση, ούτε την τηλεόραση υψη-λής ευκρίνειας, απλά θα συνυπάρχει ως μια niche αγορά, μια αγορά δηλαδή για λίγους (ειδικά τα πρώτα χρόνια) με περιορι-σμένο περιεχόμενο και παροχή από περιορισμένο αριθμό εται-ριών. Μάλιστα, θεωρούν ότι το 3D κυρίως θα αφορά ειδικά γε-γονότα και τηλεοπτικά προγράμματα που χαρακτηρίζονται από μια περιοδικότητα (π.χ. Ολυμπιακοί Αγώνες, συναυλίες, μεγά-λες παραστάσεις) ή βιντεοπαιχνίδια. Ήδη οι εταιρίες που παρά-γουν βιντεοπαιχνίδια, εντάσσουν την τρισδιάστατη απεικόνιση στη «φαρέτρα τους», στοχεύοντας στη γρήγορη ανάπτυξη της αγοράς, δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα ευνοούνται από την 3DTV και επιπλέον οι πελάτες τους, που είναι παιδιά και έφηβοι, επιδεικνύουν ισχυρή και ανεπηρέαστη από οικο-νομικές κρίσεις καταναλωτική συμπεριφορά.

Πολλοί θεωρούν ότι η μεγάλη ευκαιρία για την 3DTV είναι το VideoOnDemand, δηλαδή η παροχή εκ μέρους της συνδρο-μητικής υπηρεσίας ενός αριθμού (σχετικά μικρού στην αρχή) προγραμμάτων και παιχνιδιών σε 3D, ο οποίος θα αποθηκεύ-εται στο σκληρό δίσκο του αποκωδικοποιητή του χρήστη και ο τελευταίος θα έχει την επιλογή του τι θα δει και πότε θα το δει. Το VoD επιπλέον επιτρέπει στον τηλεθεατή, αφού παρακολου-θήσει το πρόγραμμα που επιθυμεί σε 3D, κατόπιν να επανέλθει στην «κλασσική» τηλεόραση για να παρακολουθήσει γραμμικό περιεχόμενο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η παρακολούθηση 3DTV για πάνω από δύο-τρεις ώρες ημερησίως αντενδείκνυται, διό-τι προκαλεί κούραση και πόνο στα μάτια. Επίσης, πολλοί τηλε-θεατές «απεχθάνονται» την ιδέα να φορούν ειδικά γυαλιά για να παρακολουθήσουν τηλεόραση. Η πρόοδος της τεχνολογίας

Η 3DTV σήμερα είναι πια μια πραγματικότητα και όχι μια ουτοπία, όπως συνέβη

αρκετές φορές στο παρελθόν, και η εταιρία μελετών Informa Telecoms &

Media προβλέπει ότι το 2015, 22,2 εκατομμύρια νοικοκυριά σε 53 χώρες θα

παρακολουθούν προγράμματα 3D. Βεβαίως, ο αριθμός αυτός είναι μόλις το 1,6%

των τηλεοπτικών νοικοκυριών παγκοσμίως. Επιπλέον, ο κυριότερος παράγοντας

που αναμένεται να «καθυστερήσει» τη γρήγορη ανάπτυξη της 3DTV είναι η έλλειψη

περιεχομένου, κάτι ακριβώς αντίστοιχο με τις πρώτες ημέρες της τηλεόρασης

υψηλής ευκρίνειας.

34

ο ICANN και η ηλεκτρονικη διακυΒερνηση του διαδικτυου

μας προφέρει σήμερα τη δυνατότητα παρακολούθησης 3DTV χωρίς γυαλιά, όμως στην τελευταία περίπτωση, η αυτοστερε-οσκοπική τεχνολογία, όπως αποκαλείται, απαιτεί ο τηλεθεατής να κάθεται σε καθορισμένες ζώνες στο δωμάτιο που βρίσκεται η τηλεόραση και σε καθορισμένη απόσταση από αυτήν· ειδάλ-λως δεν θα μπορεί να δει την τρισδιάστατη εικόνα. Μην ξεχνά-με εξάλλου ότι πολλοί συμπολίτες μας συνδυάζουν την τηλε-θέαση με καθημερινές μικρές ασχολίες στο σπίτι, όπως μαγει-ρική, καθάρισμα κ.λπ., γεγονός που καθιστά δύσκολο το εγχεί-ρημα της γρήγορης και καθολικής ανάπτυξης της 3DTV.

Από την άλλη πλευρά, η 3DTV σήμερα είναι πια μια πραγ-ματικότητα και όχι μια ουτοπία, όπως συνέβη αρκετές φο-ρές στο παρελθόν και η εταιρία μελετών Informa Telecoms & Media προβλέπει ότι το 2015, 22,2 εκατομμύρια νοικοκυ-ριά σε 53 χώρες θα παρακολουθούν προγράμματα 3D. Αυτός ο αριθμός είναι μόλις το 1,6% των τηλεοπτικών νοικοκυριών παγκοσμίως. Ο υπεύθυνος της έρευνας Simon Murray δήλω-σε: «Πιστεύουμε ότι η 3DTV θα απογειωθεί αλλά η τηλεθέαση θα είναι περιορισμένη έως ότου παύσει η απαίτηση της χρή-σης γυαλιών, κάτι όμως που δεν προβλέπεται να έχει επιτευ-χθεί έως το 2015». Η 3DTV τυγχάνει της υποστήριξης της βι-ομηχανίας των κατασκευαστών τηλεοπτικών συσκευών, παι-χνιδομηχανών και αποθηκευτικών μέσων (Blu-ray discs), και γι’ αυτό το λόγο, εξαιτίας της οικονομικής και πολιτικής ισχύος των εν λόγω εταιριών, η 3DTV θα επιβιώσει. Κυρίως στον κι-νηματογράφο και στα βιντεοπαιχνίδια, καθώς και στα μεγάλα αθλητικά γεγονότα η τρισδιάστατη απεικόνιση σίγουρα θα έχει πιστό κοινό και μέλλον.

ΤΑ ΈΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΎΞΗ ΤΗΣ 3DTVΟ κυριότερος παράγοντας που αναμένεται να «καθυστερήσει» τη γρήγορη ανάπτυξη της 3DTV είναι η έλλειψη περιεχομένου, κάτι ακριβώς αντίστοιχο με τις πρώτες ημέρες της τηλεόρα-σης υψηλής ευκρίνειας. «Παρά το γεγονός ότι η 3D παραγω-γή κινείται με ταχείς ρυθμούς, θα χρειαστεί χρόνος για τη δη-μιουργία σημαντικής ποσότητας περιεχομένου, ώστε να φθά-σουμε στο σημείο η 3DTV να τραβήξει ουσιαστικά την προσο-

χή του τηλεθεατή» σχολιάζει ο Simon Murray. Αμφιβολία υφί-σταται και στο κατά πόσο η παροχή VoD ή μιας χούφτας μόνο καναλιών σε 3D είναι αρκετά για να προσελκύσουν τους τηλε-θεατές. Άλλοι παράγοντες που δρουν ενάντια στην εξάπλωση της 3DTV είναι η ανάγκη αγοράς νέων τηλεοπτικών συσκευ-ών, όταν πολλοί τηλεθεατές μόλις πρόσφατα αγόρασαν μια και-νούργια HDTV και φυσικά δεν είναι καθόλου διατεθειμένοι να την αντικαταστήσουν, όπως και το υψηλό (αλλά με πτωτικές τάσεις) κόστος προμήθειας των ειδικών γυαλιών, εάν μάλιστα συνυπολογίσει κανείς ότι μεγάλος αριθμός ατόμων νιώθει ιδι-αίτερα άβολα, όταν χρειάζεται να τα φορέσει προκειμένου να παρακολουθήσει τηλεόραση.

Ένας επιπλέον παράγοντας, που αυτός ειδικά δεν αφορά τους τηλεθεατές-καταναλωτές αλλά τους τηλεοπτικούς σταθ-μούς και τις κυβερνήσεις, είναι ότι η 3DTV απαιτεί μεγαλύτερη χωρητικότητα (bandwidth) από τα δίκτυα μετάδοσης τηλεοπτι-κού περιεχομένου, πράγμα που με τη σειρά του απαιτεί πιθα-νότατα μεγαλύτερο τμήμα του φάσματος στα UHF και άρα πε-ρισσότερες συχνότητες να αποδοθούν για τρισδιάστατη τηλεο-πτική μετάδοση. Όμως, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, με την ενεργότατη υποστήριξη της Ε.Ε., στοχεύουν να διαθέ-σουν το φάσμα, το λεγόμενο ψηφιακό μέρισμα, για ασύρμα-τες ηλεκτρονικές επικοινωνίες και όχι για περισσότερες τηλε-οπτικές μεταδόσεις. Ένας επιπλέον λόγος που θα καθυστερή-σει την ανάπτυξη της 3DTV είναι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η έλλειψη κοινών τεχνολογικών προτύπων (standards). Ίσως για όλους τους ανωτέρω λόγους γύρω από την 3DTV δραστη-ριοποιούνται προς το παρόν, τουλάχιστον στην Ευρώπη, μόνο συνδρομητικοί και εμπορικοί τηλεοπτικοί σταθμοί, οι οποίοι βλέπουν στην 3DTV μια ευκαιρία για ενίσχυση της προσφοράς τους με μια υπηρεσία προστιθέμενης αξίας και αντιμετώπισης της απειλής απώλειας συνδρομητών λόγω της διείσδυσης της IPTV αλλά και της παρακολούθησης περιεχομένου από το δι-αδίκτυο (Web TV). Αντίθετα, υψηλού κύρους δημόσιοι τηλεο-πτικοί οργανισμοί, όπως φερ’ ειπείν το BBC, δηλώνουν ότι δεν είναι στις προθέσεις τους, τουλάχιστον τις άμεσες, η δραστηρι-οποίηση στον τομέα της 3DTV.

35

ΠΟΙΟΙ ΟΙ ΈΝΈΡΓΟΙ ΎΠΟΣΤΗΡΙΚΤΈΣ ΤΗΣ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗΣ ΤΗΛΈΟΡΑΣΗΣΑπό την άλλη, τρία είναι τα πιο δραστήρια, τα πιο ενεργά λόμπυ υπέρ της τρισδιάστατης απεικόνισης. Το ένα αποτελείται από τους εκπροσώπους της κινηματογραφικής βιομηχανίας, κυρί-ως της αμερικανικής, που στοχεύει όχι μόνο στην αγορά των κινηματογραφικών αιθουσών αλλά κυρίως στην τεράστια αγο-ρά των Blu-Ray δίσκων, καθώς τα τελευταία μοντέλα τους επι-τρέπουν τη διασύνδεση του δίσκου με τη συσκευή της τηλεό-ρασης. Το δεύτερο λόμπυ είναι αυτό των κατασκευαστών ηλε-κτρονικού οικιακού εξοπλισμού, το οποίο προωθεί την 3DTV, ούτως ώστε να επωφεληθεί από την αγορά νέων τηλεοπτικών δεκτών, μια αγορά που αναμένεται να φτάσει τα 100 δισεκα-τομμύρια δολάρια το χρόνο. Το τρίτο λόμπυ, τέλος, είναι αυτό των κατασκευαστών παιχνιδομηχανών, όπως τα Playstation της Sony ή τα XboX της Microsoft, τα Nintendo κ.λπ.

ΈΠΙΜΈΤΡΟΗ τρισδιάστατη τηλεόραση είναι πλέον, μετά από πολλές απο-τυχημένες στο παρελθόν προσπάθειες και φουτουριστικά οράματα, μια πραγματικότητα, αλλά απευθύνεται σε μια μι-κρή, niche αγορά και πιθανότατα θα συνεχίσει να απευθύνε-ται και στο προβλεπτό μέλλον. Έχει την υποστήριξη ισχυρών «παικτών» και τη συμπαράσταση του αμερικανικού κινηματο-γράφου, αλλά το περιεχόμενο που κυρίως υποστηρίζει είναι περιορισμένο (κυρίως αθλητικά και ταινίες με δράση ή επι-στημονικής φαντασίας, καθώς και ντοκιμαντέρ φυσικής ιστο-ρίας). Το επιχειρηματικό μοντέλο, τουλάχιστον στα πρώτα στά-δια, θα βασίζεται περισσότερο στο μη-γραμμικό περιεχόμενο (VideoOnDemand). Επίσης, το κόστος αγοράς εξοπλισμού θα είναι πολύ υψηλό, ενώ απαιτείται επανεκπαίδευση της μεγά-λης βάσης του εργατικού δυναμικού στην παραγωγή οπτικοα-κουστικού περιεχομένου για την απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων. Καλοδεχούμενη λοιπόν η τρισδιάστατη τηλεόρα-ση, αν και μάλλον θα μείνει αρκετό χρόνο στο χολ, πριν μπει στο σαλόνι του σπιτιού….

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ• Dosch Chris. & Wood D. «Building on Broadband: Has 3D

TV come of age?» στο μηνιαίο ηλεκτρονικό newsletter της I.T.U. ITU News, μάρτιος 2010 (πρόσβαση από www.itu.int).

• «3DTV conference covers stereo vision in depth» από την ιστοσελίδα www.3dtvworldforum.com (πρόσβαση στις 28 μαΐου 2010).

• «World’s first 3D TV terrestrial transmission is on air» από την ιστοσελίδα www.broadcastaustralia.com.au (πρόσβαση στις 15 μαΐου 2010).

• Murray S. «3D TV: Game changer or white elephant» ειδική έκδοση της Informa Telecoms & Media, 29 απριλίου 2010.

• Markwalter B. «3D in the home» παρουσίαση στο ITU Workshop on 3D-TV, γενεύη απρίλιος 2009.

• Dosch Chris. «Toward Worldwide Standards for First and Second Generation 3D T V» παρουσίαση στο ITU Workshop on 3D-TV, γενεύη απρίλιος 2009.

• Wood D. «3D TV moves forward!» παρουσίαση σε ειδικό webinar της E.B.U., γενεύη 18 μαρτίου 2010 (πρόσβαση από www.ebu.ch).

• Wood D. «3D TV (S3D) should we be worried?» παρουσίαση στο Technical Assembly της E.B.U., γενεύη 4 ιουνίου 2010 (πρόσβαση από www.ebu.ch).

της Χρυσούλας Λιάτσου *

36 * Ερευνήτρια MME του ΙΟΜ

kindinevei i elliniki glossa apo ta «γκρίκλις»?

zwntanos nekros: +fonw

Nikovioc O Xavalec: to 3erw

zwntanos nekros: :D:D

Nikovioc O Xavalec: dn to eipa gia asteio :S

zwntanos nekros: ne ida tn fatcula-.-

Nikovioc O Xavalec: kl ok:/

Αυτή είναι μία πραγματική, τυπική, συνομιλία

μεταξύ δύο Ελλήνων δεκατετράχρονων

στο facebook, από τις χιλιάδες που γίνονται

καθημερινά. Η ενασχόληση με το facebook,

το twitter, τα sms, τα e-mails, το online chat

αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της

καθημερινότητας των νέων στη χώρα μας,

όπως συμβαίνει και στον υπόλοιπο κόσμο. Τα

νέα μέσα είναι εδώ, ο ρόλος τους κυρίαρχος

και οι αλλαγές που επιφέρουν στους μέχρι

σήμερα όρους και κανόνες του «παιχνιδιού» της

επικοινωνίας, πρωτόγνωρες.

37

Όπως γίνεται εμφανές και από την παράθεση του παραπάνω αποσπάσματος οι χρήστες στο διαδίκτυο έχουν υιοθετήσει σε αυτές τις νέες μορφές επικοινωνίας κι έναν νέο γλωσσικό κώ-δικα. Ο κώδικας αυτός που χρησιμοποιούν έχει ως βάση την ελ-ληνική γλώσσα, ωστόσο οι χαρακτήρες είναι λατινικοί και το λε-ξιλόγιο ελλειπτικό, συρρικνωμένο. Αυτός ο διαφορετικός τρόπος γραφής των ελληνικών με λατινικό αλφάβητο είναι γνωστός με την επωνυμία «Greeklish»1. Ουσιαστικά δημιουργήθηκε για να καλύψει το κενό που υπήρχε αρχικά στην υποστήριξη της ελλη-νικής γλώσσας στους υπολογιστές, ωστόσο ακόμη κι όταν αυτό το πρόβλημα σχεδόν εξαλείφθηκε, η χρήση των «Greeklish» ήταν ήδη αρκετά διαδεδομένη και δεν ανακόπηκε. Μάλιστα, με την εμφάνιση και τεράστια απήχηση των νέων μέσων κοινωνι-κής δικτύωσης το φαινόμενο εμφανίστηκε ενισχυμένο, καθώς ολοένα κερδίζει έδαφος η πρακτική των «Greeklish», η οποία μάλιστα «εμπλουτίζεται» συνεχώς με τη χρήση συμβόλων, συ-ντομογραφιών και συντμήσεων2.

Η τάση αυτή δεν έχει διαφύγει της προσοχής των γλωσσο-λόγων, εκπαιδευτικών, γονέων αλλά και όλων όσοι ενδιαφέ-ρονται για το ζήτημα. Εξάλλου, το θέμα της ελληνικής γλώσσας είναι πάντα επίκαιρο, ενώ η συζήτηση γύρω από αυτό ενεργο-ποιεί εθνικά ανακλαστικά και ιστορικές συνειδήσεις και αγγίζει ευαίσθητες χορδές της ελληνικής κοινωνίας.

Το ερώτημα που ψάχνει εναγωνίως μία απάντηση είναι: «Κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα από την εκτεταμένη χρήση των «Greeklish»;». Αν κάποιος, λοιπόν, πραγματοποιήσει μια έρευνα στην ίδια την «πηγή του κακού», δηλαδή στα διάφορα

blogs, fora και σελίδες στο Διαδίκτυο που ασχολούνται με το συγκεκριμένο ζήτημα, θα διαπιστώσει το ευρύτατο ενδιαφέρον που υπάρχει, αλλά και την ένταση, με την οποία υποστηρίζει η μία ή η άλλη πλευρά την άποψή της.

Λεξιπενία, γλωσσική παρακμή, αφελληνισμός, είναι ορι-σμένα μόνο από τα όσα προσάπτουν στα «Greeklish» οι πολέ-μιοί τους και προβλέπουν την αλλοίωση και, μακροπρόθεσμα, την εξαφάνιση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πο-λιτισμού. Για άκρατο εθνικισμό και προγονολατρεία τους κα-τηγορεί η αντίθετη πλευρά, κάνοντας λόγο για «λεξιδάνεια», μία διαχρονική, φυσιολογική διαδικασία στην ιστορική εξέλι-ξη της γλώσσας, χαρακτηρίζοντας παράλληλα τα «Greeklish» συμπληρωματικό και χρήσιμο γλωσσικό εργαλείο στην παγκό-σμια ηλεκτρονική κοινότητα. Σε αυτό το θολό τοπίο επιχείρησε να δώσει φως μία έρευνα3 που διενεργήθηκε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας κατά τη σχολική χρο-νιά 2008-09, σε μαθητές όλων των βαθμίδων δευτεροβάθμι-ας εκπαίδευσης σε σχολεία της Κοζάνης, αλλά και στους φιλο-λόγους τους. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, ότι η διαδεδομένη χρή-ση των «Greeklish», που ξεκινά ακόμη και από το δημοτικό, οδηγεί στην αύξηση των λαθών στα γραπτά του σχολείου. Τα συνηθέστερα λάθη των μαθητών αφορούσαν στην παράλει-ψη τονισμού ή σημείων στίξης, στη χρήση αγγλικών σημείων στίξης, στο συνδυασμό ελληνικών και λατινικών γραμμάτων σε μία λέξη, σε ορθογραφικά (π.χ. ο αντί για ω) και φωνητικά λάθη (όπως κς αντί για ξ), καθώς, επίσης, και σε σύντμηση λέ-

Ο διαφορετικός τρόπος γραφής των ελληνικών με λατινικό αλφάβητο είναι γνωστός με την επωνυμία «Greeklish».

Ουσιαστικά δημιουργήθηκε για να καλύψει το κενό που υπήρχε αρχικά στην υποστήριξη της ελληνικής γλώσσας στους

υπολογιστές, ωστόσο ακόμη κι όταν αυτό το πρόβλημα σχεδόν εξαλείφθηκε, η χρήση των «Greeklish» ήταν ήδη αρκετά

διαδεδομένη και δεν ανακόπηκε. Μάλιστα, με την εμφάνιση και τεράστια απήχηση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης

το φαινόμενο εμφανίστηκε ενισχυμένο, καθώς ολοένα κερδίζει έδαφος η πρακτική των «Greeklish», η οποία μάλιστα

«εμπλουτίζεται» συνεχώς με τη χρήση συμβόλων, συντομογραφιών και συντμήσεων.

ξεων (π.χ. tespa αντί για «τέλος πάντων», tpt αντί για «τίποτα», κ.ά.). Εντυπωσιακό είναι και το εύρημα της έρευνας σχετικά με το ποσοστό των γραπτών, στα οποία βρέθηκαν λέξεις γραμμέ-νες σε «Greeklish», αφού αυτό φτάνει το 64,3%. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, πλέον του 77% των μαθητών χρησιμοποιούν τα «Greeklish» και, μάλιστα, το 63% εξ αυτών κάνει καθημε-ρινή χρήση, ακόμη και πολλές φορές την ημέρα. Ιδιαίτερο εν-διαφέρον εμφανίζουν οι απαντήσεις των μαθητών, όταν ερω-τώνται για ποιο λόγο χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο τρόπο γραφής. Η συνήθεια, σε ποσοστό 83,9%, αποτελεί τον πρώ-το λόγο και ακολουθεί η εξοικονόμηση χρόνου με 75,8%. Για να αποφεύγει ορθογραφικά λάθη απάντησε το 38,7%, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 33,9% το κάνει επειδή είναι στη μόδα. Επιπλέον, το 71,4% θεωρεί χρήσιμο ή βολικό εργα-λείο τη χρήση των «Greeklish». Τέλος, το 64,3% των φιλολό-γων θεωρούν ότι τα «Greeklish» απειλούν την ελληνική γλώσ-σα, ενώ το 53,6% έχουν παρατηρήσει αύξηση των ορθογραφι-κών λαθών σε μαθητές, που παλαιότερα παρουσίαζαν καλύ-τερες επιδόσεις στο γραπτό λόγο.

Η ανησυχία, λοιπόν, είναι εύλογη. Ο προβληματισμός για τη συχνότητα των ορθογραφικών λαθών και τη συρρίκνωση του λεξιλογίου δεν είναι, πάντως, μόνο ελληνικό φαινόμενο, όπως ίσως οι περισσότεροι πιστεύουν. Η ανησυχία είναι έκδη-λη και στο εξωτερικό, καθώς το ζήτημα έχει αποτελέσει αντι-κείμενο μελετών και ερευνών αρκετά χρόνια τώρα4. Η κατά κόρον χρήση συντμημένων λέξεων και εν γένει της ιντερνε-τικής αργκό στις τάξεις των σχολείων έχει προκαλέσει έντο-νο προβληματισμό.

Ωστόσο, το ζήτημα είναι περισσότερο περίπλοκο για τη χώρα μας. Ο κ. Σταμάτης Μπέης, ερευνητής του Κέντρου

Έρευνας Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακα-δημίας Αθηνών, μιλώντας στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ»5 προσθέ-τει μία ακόμη παράμετρο: «Η χρήση λατινικού αλφαβήτου για την απόδοση ελληνικών λέξεων είναι μία διαδικασία που κρύβει κινδύνους κι αυτό γιατί τα ελληνικά δεν έχουν επίσημη μεταγρα-φή. Πρόκειται για έναν αυθαίρετο τρόπο γραφής, ο οποίος, παρά το αυξημένο του κύρος, δεν είναι ακριβής», ενώ ο κοινωνιολό-γος, κ. Χαράλαμπος Στέρτζος, χαρακτηρίζει τα «Greeklish» συ-μπιεστή της γλώσσας μας και επισημαίνει ότι: «Μειώνοντας τις λέξεις, μειώνουμε ουσιαστικά και τον κόσμο μας, αφού τα όρια της γλώσσας μας είναι τα όρια του κόσμου μας».

Ήδη από την αρχή της εξάπλωσης των νέων τεχνολογιών και της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα, το ζήτημα των «Greeklish» έχει απασχολήσει την επιστημονι-κή κοινότητα της χώρας μας. Το 2001, σαράντα ακαδημαϊκοί με κοινή διακήρυξή τους6 εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους και την πρόθεσή τους να αντισταθούν στην τάση αντικατάστα-σης του ελληνικού αλφαβήτου από το λατινικό, τονίζοντας με-ταξύ άλλων τα εξής: «...η προσπάθεια αυτή θα καταφέρει καίριο πλήγμα κατά της ελληνικής σκέψης και όλων των πτυχών του ελληνικού πολιτισμού που εκφράζονται με γραπτά κείμενα, αλλά και των εν γένει ανθρωπιστικών σπουδών… Θεωρούμε ανόσια αλλά και ανόητη κάθε προσπάθεια να αντικατασταθεί η ελληνική γραφή στο λίκνο της... Οπως και επί Ενετών, όταν αυτοί στα μέρη που κυριαρχούσαν προσπάθησαν ν’ αντικαταστήσουν στα ελ-ληνικά κείμενα τους ελληνικούς χαρακτήρες με λατινικούς, έτσι και τώρα θα αντισταθούμε, καλώντας όλους τους συνέλληνες ν’ αντιδράσουν για την πρόρριζα εξαφάνιση των ανίερων αυ-τών σχεδίων». Τη δημοσιοποίηση της διακήρυξης αυτής ακο-λούθησαν ποικίλες αντιδράσεις από γλωσσολόγους και άλλους

38

KINDINEVEI I ELLINIKI GLOSSA APO TA «γκρικλισ»?

επιστήμονες7, αρκετοί εκ των οποίων έκριναν ως υπερβολι-κούς τους φόβους των σαράντα ακαδημαϊκών για τον κίνδυνο που ενέχει η χρήση των «Greeklish» για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Πάντως, παρά την πολεμική που αναπτύχθηκε, κοινός τόπος όλων ήταν η αναγνώριση της ιδι-αιτερότητας της γλώσσας μας και η ανάγκη διαφύλαξης αυτής.

Παρά τις αρχικές εκτιμήσεις περί σταδιακής εξάλειψης της χρήσης του λατινικού αλφάβητου λόγω της αποκατάστα-σης των τεχνολογικών προβλημάτων των πρώτων χρόνων, η χρήση των «Greeklish», όπως προαναφέρθηκε, εξακολουθεί να υπάρχει και, μάλιστα, να κερδίζει συνεχώς έδαφος ανάμεσα στους νέους. Το 1999 ο γλωσσολόγος, κ. Ιωάννης Ανδρουτσό-πουλος, έγραφε στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»8: «Αν τα ηλεκτρο-νικά λατινοελληνικά θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται και για πόσο εξαρτάται από τεχνολογικές εξελίξεις. Αν θα τα διδάξουν σε σχολεία και σχολές είναι πολιτική απόφαση. Αυτό που μένει να κάνουμε είναι να αναρωτηθούμε ως πού μπορεί να φτάσει το «αναγκαίο κακό». Θα μπορούσε να επεκταθεί από τα φευγα-λέα μηνύματα του Δικτύου σε νέους τομείς γραπτής επικοινω-νίας;». Τα ευρήματα της έρευνας του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, όπως κατεγράφησαν συνοπτικά παραπάνω, επιβεβαιώνουν τη χρή-ση λέξεων μορφής «Greeklish» σε γραπτά του σχολείου, αλλά και την εκτεταμένη καθημερινή τους χρήση στις νέες τεχνολο-γικές εφαρμογές.

Τα ευρήματα αυτά είναι ανησυχητικά, πράγματι. Πρόκει-ται για ένα φαινόμενο, το οποίο χρήζει προσοχής και μελέτης, ώστε να αντιμετωπιστεί με τη νηφαλιότητα που του πρέπει, στο σωστό πλαίσιο. Αυτό που προκαλεί όμως ακόμη μεγαλύτερο φόβο και ανησυχία είναι τα ποσοστά των ορθογραφικών και

φωνητικών λαθών. Προβληματίζει, επίσης, η ανεπάρκεια στην έκφραση, η δυσκολία στη σύνταξη, η πενία του λεξιλογίου, όταν οι ίδιοι οι νέοι που εκφράζονται με «Greeklish» γράφουν –είτε γιατί το επιλέγουν, είτε γιατί τους επιβάλλεται– στα ελληνι-κά. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη συνέχεια και τη βιωσιμότητα της ελληνικής γλώσσας και κατ’ επέκταση του ελ-ληνικού πολιτισμού. Η ελληνική γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο κομμά-τι της εθνικής μας ταυτότητας. Ωστόσο, οι αφορισμοί και η δαι-μονοποίηση δεν αποτελούν χρηστές πρακτικές. Η διαδικτυα-κή γλώσσα δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί κανείς να αγνοήσει, ή να εξαφανίσει. Οι νέοι την χρησιμοποιούν και θα συνεχίσουν να την χρησιμοποιούν και να την εξελίσσουν. Εξάλλου, η εισα-γωγή των ξενόφερτων λέξεων και ο δανεισμός εκφράσεων και ιδιωματισμών από άλλες γλώσσες δεν είναι κάτι καινούργιο. Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός σε συνεχή εξέλιξη και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Είναι, επίσης, χαρακτηριστι-κό κάθε γενιάς η καθιέρωση μίας δικής της «αργκό» επικοι-νωνίας και σήμερα η «αργκό» αυτή έχει ηλεκτρονική μορφή.

Το ανάθεμα στα «Greeklish» και κατ’ επέκταση στους ηλε-κτρονικούς υπολογιστές και στο Διαδίκτυο δεν ωφελεί στον βαθ-μό που κάποιοι πιστεύουν. Κατ’ αρχήν υπάρχει ανάγκη βαθύ-τερης και πληρέστερης ενημέρωσης σχετικά με όλες τις παρα-μέτρους που διέπουν τη συμπεριφορά που υιοθετούν οι νέοι όσον αφορά τον γραπτό λόγο. Π.χ. Είναι σε θέση να διακρίνουν τη διαφορά που σαφώς υπάρχει ανάμεσα στην άτυπη γραπτή επικοινωνία με τους ηλεκτρονικούς τους φίλους («Greeklish») και στην τυπική που πρέπει να υιοθετούν λ.χ. στο σχολείο; Εί-ναι ικανοποιημένοι οι νέοι της χώρας μας με τις γνώσεις γρα-φής και ανάγνωσης που λαμβάνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της

39

πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης; Αισθάνονται οι ίδιοι επαρκείς ως προς τις γνώσεις ορθογραφίας και συντα-κτικού που διαθέτουν, γεγονός που θα τους οδηγούσε πιθανώς στην προτίμηση γραφής στην ελληνική γλώσσα από οποιαδήπο-τε άλλη γλώσσα ή «ιδιόλεκτο»; Πιστεύουν πως η ικανότητα να μι-λούν και να γράφουν σωστά στη γλώσσα τους θα τους βοηθή-σει στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία; Αυτά τα ερωτήμα-τα είναι απολύτως ενδεικτικά και καταδεικνύουν ένα κενό που υπάρχει, το οποίο θα πρέπει οι ειδικοί επιστήμονες με τη συν-δρομή της πολιτείας να επιχειρήσουν να καλύψουν, προκειμέ-νου να εντοπίσουν τα προβλήματα και εν συνεχεία να τα αντι-μετωπίσουν στη ρίζα τους. Από την άλλη πλευρά το αυτό ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς. Π.χ. είναι εξοικειωμένοι –ως οφεί-λουν– με τις νέες τεχνολογίες; Τους παρέχεται η δυνατότητα συ-νεχούς επιμόρφωσης; Είναι έτοιμοι να χειριστούν περιπτώσεις, όπως αυτές που κατέγραψε η έρευνα, όπου «Greeklish» εμφα-νίζονται στα γραπτά των μαθητών; Τα θέματα που επιλέγονται για την ανάπτυξη των ικανοτήτων και δεξιοτήτων των μαθητών ως προς τη γραφή είναι κοντά στα ενδιαφέροντα των μαθητών;

Μία απάντηση, λοιπόν, στο ερώτημα «αν κινδυνεύει η ελ-ληνική γλώσσα από τα Greeklish» κρίνεται ως αυθαίρετη αυτή τη στιγμή. Για να καταλήξει κανείς σε ασφαλή και αντικειμενι-κά συμπεράσματα χρειάζεται γνώση και για να την αποκτή-σει χρειάζονται ειδικές έρευνες και εμπεριστατωμένη μελέτη. Το βέβαιο όμως είναι ότι τα κάστρα αλώνονται ευκολότερα εκ των έσω. Γι’ αυτό, οι ευθύνες του σχολείου, της πολιτείας, των ειδικών επιστημόνων, των γονέων, όλων μας είναι μεγάλες. Ο απώτερος στόχος είναι η θωράκιση της παιδείας και η συνερ-γασία όλων με επίκεντρο, βέβαια, το ελληνικό σχολείο9, θεω-ρείται απαραίτητη. Οι πρωτοβουλίες που ανακοίνωσε πρόσφα-τα το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμά-των10 για την προώθηση, την υποστήριξη και την προβολή της ελληνικής γλώσσας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σίγουρα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να ακολουθήσουν κι άλλα βήματα. Χρειάζεται επαγρύπνηση, χρειάζεται ετοιμό-τητα, χρειάζεται επαναχάραξη της στρατηγικής, χρειάζεται συ-γκροτημένη και μακρόπνοη πολιτική.

«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική»«Th glossa mou edosan elliniki»Σίγουρα η πρώτη γραφή αποδίδει στον στίχο από το «Άξι-

ον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη την τιμή που του αρμόζει. Ωστό-σο, και στη δεύτερη γραφή η ουσία του δεν παραμένει ανέγγι-χτη και η αλήθεια του αδιαπραγμάτευτη;

KINDINEVEI I ELLINIKI GLOSSA APO TA «γκρικλισ»?

40

Πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο χρήζει προσοχής

και μελέτης, ώστε να αντιμετωπιστεί με νηφαλιότητα.

Αυτό που προκαλεί όμως φόβο και ανησυχία είναι τα

ποσοστά των ορθογραφικών και φωνητικών λαθών.

Προβληματίζει, επίσης, η ανεπάρκεια στην έκφραση, η

δυσκολία στη σύνταξη, η πενία του λεξιλογίου, όταν οι

ίδιοι οι νέοι που εκφράζονται με «Greeklish» γράφουν

-είτε γιατί το επιλέγουν, είτε γιατί τους επιβάλλεται- στα

ελληνικά. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη

συνέχεια και τη βιωσιμότητα της ελληνικής γλώσσας

και κατ’ επέκταση του ελληνικού πολιτισμού. ώστόσο, οι

αφορισμοί και η δαιμονοποίηση δεν αποτελούν χρηστές

πρακτικές. Η διαδικτυακή γλώσσα δεν είναι κάτι το οποίο

μπορεί κανείς να αγνοήσει, ή να εξαφανίσει. Οι νέοι την

χρησιμοποιούν και θα συνεχίσουν να την χρησιμοποιούν

και να την εξελίσσουν. Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός

οργανισμός σε συνεχή εξέλιξη και αλληλεπίδραση με το

περιβάλλον. Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό κάθε γενιάς

η καθιέρωση μίας δικής της «αργκό» επικοινωνίας και

σήμερα η «αργκό» αυτή έχει ηλεκτρονική μορφή.

41

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 για την ιστορική διαδρομή της χρήσης των «ελληνο-λατινικών» ή

«greeklish», βλ.: ιωάννης ανδρουτσόπουλος, «από τα φραγκοχιώτικα στα greeklish», ΤΟ ΒΗΜΑ, 05/09/1999 & Βίκυ Χαρισοπούλου, «η «ερωφίλη» μιλούσε σε... greeklish», ΤΑ ΝΕΑ, 02/06/10.

2 για τη μετάφραση και αποκωδικοποίηση των συμβόλων και ακρωνυμίων στο διαδίκτυο, τα οποία εμφανίζονται κοινά σε όλες τις γλώσσες, έχουν δημιουργηθεί και είναι διαθέσιμες εκατοντάδες ηλεκτρονικές σελίδες με πίνακες, επεξηγήσεις, παραδείγματα, κ.λπ., εν είδει γλωσσάριων.

3 ΤΟ ΒΗΜΑ, «η αυξανόμενη χρήση των greeklish από μαθητές επηρεάζει την ορθογραφική τους ικανότητα», 07/09/09.

4 Βλ. λόγου χάρη: Pew Internet and American Life Project, «Writing, Technology and Teens», 2008· Sali A. Tagliamonte & Derek Denis, «Lingoustic Ruin?Lol!Instant Messaging and Teen Language», 2008· David Crystal, «Language and the Internet», Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2006· Amanda O’Connor, «Instant Messaging: Friend or Foe of Student Writing?», 2005· Naomi S. Baron, «Language of the Internet» στο The Stanford Handbook for Language Engineers, CSLI Publications, και «Why Email Looks Like Speech: Proofreading Pedagogy and Public Face», 2003· Kris Axtman, «r u online?’: The Evolving Lexicon of Wired Teens», Christian Science Monitor, 2002.

5 ΤΑ ΝΕΑ, «η χρήση των greeklish από τους νέους βλάπτει σοβαρά τη γλώσσα», 21/04/10

6 το πλήρες κείμενο της διακήρυξης και τα ονόματα των υπογραφό-ντων βρίσκονται στη σελίδα: http://www.academyofathens.gr/ecportal.asp?id=1123&nt=18&lang=1.

7 Βλ. μεταξύ άλλων: μικέλα Χαρτουλάρη, «τα «γκρίκλις», η σύγχυση, η δι-αμάχη και η αλήθεια. για το λατινικό αλφάβητο και την «απειλή» προς την ελληνική γλώσσα», ΤΑ ΝΕΑ, 16/01/01· δ.ν. μαρωνίτης, «Χάσαμε τη θεία στοπ», ΤΟ ΒΗΜΑ, 21/01/01· «κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα; μια συζή-τηση», Άρδην τ. 30· συλλογή άρθρων και παρεμβάσεων στη σελίδα http://www.netschoolbook.gr/greeklishafieroma.html.

8 ιωάννης ανδρουτσόπουλος, ό.π.9 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την ομιλία του καθηγητή κ. γ.

μπαμπινιώτη, ως προέδρου της επιτροπής του προγράμματος Βουλή των εφήβων, κατά την ολομέλεια της ιδ’ συνόδου της Βουλής των εφή-βων στις 4 σεπτεμβρίου 2009, αναφερόμενος στο εκπαιδευτικό μας σύ-στημα σήμερα: «…δεν επιμένουμε λ.χ. όσο θα έπρεπε στο να μπορεί ο απόφοιτος του λυκείου μας (γιατί όχι και του γυμνασίου μας) να έχει την πρακτική ικανότητα να συντάσσει ένα καλό κείμενο και να κατανοεί εις βάθος ένα κείμενο που διαβάζει (εξού και η εξαιρετικά μειωμένη απόδο-ση των 15χρονων μαθητών μας στο «πρόγραμμα διεθνούς αξιολόγησης των μαθητών», στο γνωστό PISA)…»

10 Βλ. υπουργείο παιδείας, διά Βίου μάθησης και θρησκευμάτων, ομιλία υπουργού, κας α. διαμαντοπούλου, στη συνάντηση εργασίας για την «ελ-ληνική γλώσσα και τη γλωσσική αγωγή», 28-06-10 & κείμενα συνέντευ-ξης τύπου, «ελληνική γλώσσα» 27-05-10.

της Δήμητρας Στεφανάτου *

Ως ηλεκτρονικό έγκλημα θεωρούνται αξιόποινες εγκληματικές πράξεις, οι οποίες τελούνται με

τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων και οι οποίες

τιμωρούνται με συγκεκριμένες ποινές. Με κριτήριο τον τρόπο τέλεσης, το ηλεκτρονικό έγκλημα

διαχωρίζεται σε έγκλημα τελούμενο με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών (computer crime) και σε

κυβερνοέγκλημα (cyber crime)1, εφόσον τελέσθηκε μέσω του Διαδικτύου.

* Νομικός, συνεργάτης του Ι.Ο.Μ.42

το έγκλημα στο διαδίκτυο

43

Πιο συγκεκριμένα, τα ηλεκτρονικά εγκλήματα διακρίνονται σε: α) γνήσια εγκλήματα του κυβερνοχώρου, στην περίπτωση που η ποινικοποίηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς νοείται μόνο εντός του Διαδικτύου (π.χ. διάδοση παιδικού πορνογραφικού υλικού) β) σε εγκλήματα που διαπράττονται μόνο σε περιβάλ-λον ηλεκτρονικών υπολογιστών χωρίς τη χρήση του διαδικτύ-ου (π.χ. άρθρο 370 Γ παρ. 1 Π.Κ.)2 και γ) σε εγκλήματα που η διάπραξή τους είναι ανεξάρτητη του περιβάλλοντος εντός του οποίου και τελούνται, όπως είναι π.χ. η συκοφαντική δυσφή-μηση που μπορεί να τελεστεί τόσο με τη δημοσίευση άρθρου σε περιοδικό όσο και με την ανάρτηση κειμένου σε ιστολόγιο. Όπως προκύπτει διαδικτυακό έγκλημα ή κυβερνοέγκλημα θε-ωρείται το γνήσιο ηλεκτρονικό έγκλημα, αυτό που η τέλεσή του νοείται μόνο στο περιβάλλον του διαδικτύου.

Η απαρίθμηση των διαδικτυακών εγκλημάτων δε μπορεί να είναι εξαντλητική, καθώς η συνεχής τεχνολογική πρόοδος ευνο-εί την εμφάνιση ολοένα και περισσότερων μορφών εγκληματι-κότητας. Ενδεικτικά, σύμφωνα με σχετική έρευνα, στο διαδίκτυο

καταγράφονται οι ακόλουθοι τύποι εγκλημάτων: παρεμπόδιση (κυβερνο)κυκλοφορίας, τροποποίηση και κλοπή δεδομένων, ει-σβολή και σαμποτάζ σε δίκτυο, μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, διασπορά ιών, υπόθαλψη αδικημάτων, πλαστογραφία και απά-τη. Σημειώνεται ότι μέχρι τώρα στη χώρα μας έχουν εξιχνιαστεί εγκλήματα στα chat rooms, υποθέσεις διακίνησης ναρκωτικών, απάτης, cracking και hacking, πειρατείας λογισμικού αλλά και παιδικής πορνογραφίας,

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΎ ΔΙΑΔΙΚΤΎΑΚΟΎ ΈΓΚΛΗΜΑΤΟΣ:1. Το έγκλημα στον κυβερνοχώρο είναι ταχύτατο, αφού για

την τέλεσή του αρκούν κάποια δευτερόλεπτα.2. Είναι εύκολο στη διάπραξή του, ενώ τα ίχνη που αφήνει εί-

ναι ψηφιακά.3. Δεν απαιτείται η μετακίνηση του δράστη, ο οποίος μπορεί

να ενεργεί από το γραφείο ή το σπίτι του, χρησιμοποιώντας μόνο τον υπολογιστή του.

44

το εγκλημα στο διαδικτυο

5. Παρέχεται η δυνατότητα σε άτομα με ιδιαιτερότητες (π.χ. παιδόφιλοι), να επικοινωνούν γρήγορα –ακόμα και σε πραγματικό χρόνο– με μεγάλο αριθμό άλλων χρηστών μέσα λ.χ. από ομάδες συζητήσεων chat-rooms.

6. Η τέλεση του διαδικτυακού εγκλήματος είναι σχετικά ανέ-ξοδη, καθώς η ύπαρξη ενός υπολογιστή και η δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο αρκούν για την κατ’επανάληψη τέλεση εγκληματικών πράξεων.

7. Οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου πολλές φορές δεν εμ-φανίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα, αποστέλλουν ηλεκτρονικά μηνύματα (e-mail) με ψευδή στοιχεία ή δια-τηρούν την ανωνυμία τους.

8. Είναι έγκλημα «χωρίς πατρίδα» και τα αποτελέσματά του μπορεί να παράγονται ταυτόχρονα σε πολλούς τόπους.

9. Κατά κανόνα, είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί τόσο ο πραγματικός τόπος τέλεσής του όσο και ο δράστης.

10. Η εξωτερίκευσή του μπορεί να εντοπίζεται σε μία χώρα και τα αποδεικτικά στοιχεία να βρίσκονται σε άλλη ή σε περισ-σότερες χώρες.

11. Η αστυνομική διερεύνησή του είναι ιδιαίτερα δυσχερής, προϋποθέτει, δε, άριστη εκπαίδευση και εξειδικευμένες γνώσεις. Αντίστοιχες γνώσεις απαιτούνται ιδανικά και από εισαγγελείς, δικηγόρους, δικαστές που ασχολούνται με ανάλογες υποθέσεις.3

12. Για την αποτελεσματική εξάρθρωση είναι αναγκαία η δια-κρατική συνεργασία αστυνομικών και διωκτικών αρχών.

13. Η καταγραφή της εγκληματικότητας δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, διότι ελάχιστες περιπτώσεις εγκλη-μάτων του κυβερνοχώρου καταγγέλλονται, όχι μόνο στον ελληνικό αλλά και στο διεθνή χώρο. Κατά συνέπεια, «η αφανής εγκληματικότητα» στο περιβάλλον του διαδικτύου

είναι «ακόμα αφανέστερη», συγκριτικά με τον κοινό εγκλη-ματικό χώρο.

ΔΡΑΣΤΈΣ ΚΑΙ ΘΎΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΎΑΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑΗ ιδιαιτερότητα του διαδικτυακού εγκλήματος δεν εξαντλεί-ται στον ιδιαίτερο τρόπο τέλεσής του. Αντίθετα, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το συγκεκριμένο προφίλ δράστη-θύματος, που διαφοροποιείται –ίσως και σημαντικά– από το συμβατικό έγκλημα. Μάλιστα, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα χαρα-κτηριστικά δραστών και θυμάτων είναι κοινά ανεξαρτήτως της εθνικής τους προέλευσης, καθώς η εξάπλωση του διαδικτυα-κού εγκλήματος δεν επηρεάζεται από παράγοντες, όπως η γε-ωγραφική περιοχή ή ακόμα και η «κατά παράδοση» ροπή σε συγκεκριμένο τύπο παραβατικής συμπεριφοράς.

Ειδικότερα, ο εγκληματίας του κυβερνοχώρου, πιθανόν πε-ρισσότερο από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία εγκλημάτων, μπο-ρεί να είναι πρόσωπο υπεράνω πάσης υποψίας, που να μην έχει καμία απολύτως σχέση με περιθωριοποιημένες –κατά την κρα-τούσα αντίληψη– κοινωνικές ομάδες. Διαθέτει τον αναγκαίο υλικοτεχνικό εξοπλισμό και τις γνώσεις χρήσης του διαδικτύου, που το επίπεδό τους ποικίλει ανάλογα με τη φύση του εγκλήμα-τος4. Περαιτέρω, οι δράστες του εγκλήματος στο διαδίκτυο δια-κρίνονται: α) σε αυτούς που επιτίθενται στους υπολογιστές άλ-λων χρηστών από ευχαρίστηση ή περιέργεια, χωρίς να επιδιώ-κουν οικονομικό όφελος (hackers) και β) σε αυτούς που απο-σκοπούν αποκλειστικά στον προσπορισμό οικονομικού οφέ-λους (crackers). Εξάλλου, ο δράστης του εγκλήματος στο Διαδί-κτυο είναι ένας «ευγενής εγκληματίας», ο οποίος δεν καταφεύ-γει άμεσα στην άσκηση σωματικής βίας και ο οποίος προσομοι-άζει μάλλον στον τύπο του «εγκληματία του λευκού περιλαίμι-ου» (white collar criminal.)

Οι δράστες του εγκλήματος στο διαδίκτυο διακρίνονται σ’ αυτούς που επιτίθενται στους υπολογιστές άλλων χρηστών

από ευχαρίστηση ή περιέργεια, χωρίς να επιδιώκουν οικονομικό όφελος (hackers) και σε εκείνους που αποσκοπούν

αποκλειστικά στον προσπορισμό οικονομικού οφέλους (crackers). Εξάλλου, ο δράστης του εγκλήματος στο διαδίκτυο είναι

ένας «ευγενής εγκληματίας», ο οποίος δεν καταφεύγει άμεσα στην άσκηση σωματικής βίας και ο οποίος προσομοιάζει

μάλλον στον τύπο του «εγκληματία του λευκού περιλαίμιου» (white collar criminal.)

45

Στον αντίποδα, το προφίλ του θύματος του διαδικτυκού εγκλήματος είναι δυσχερέστερο να προσδιοριστεί. Γιατί, ενώ οι δράστες είναι ορισμένοι –ακόμα και αριθμητικά– τα θύμα-τα δεν μπορούν να προσδιοριστούν πάντα με ακρίβεια. Κάθε χρήστης του διαδικτύου είναι ένα πιθανό θύμα κυβερνοεγκλή-ματος, το οποίο δεν έχει προεπιλεγεί κατ’ανάγκη από τον δρά-στη αλλά προκύπτει παρεμπιπτόντως (π.χ. διασπορά κακόβου-λου λογισμικού χωρίς προκαθορισμένους αποδέκτες). Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις που συγκεκριμένοι χρήστες επιλέγο-νται ως υποψήφια θύματα, κατόπιν της προσωπικής σχέσης δράστη-θύματος, η οποία αναπτύσσεται μέσω των chats ή των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αλίευσης στόχων, είναι πιθανό ακόμα και το ίδιο το θύμα να μην αντιληφθεί την εις βάρος του τέλεση εγκληματικής πράξης, όπως συμβαίνει συχνά με ανυποψίαστους ανηλίκους χρήστες.

Η ΝΟΜΟΘΈΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΎΑΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑΣτο ελληνικό δίκαιο δεν υπάρχει ρύθμιση που να αφορά ευ-θέως και αποκλειστικά το διαδικτυακό έγκλημα. Οι λίγες υπο-θέσεις που άγονται ενώπιον της Δικαιοσύνης αντιμετωπίζονται με αναγωγή στους ήδη υπάρχοντες κανόνες δικαίου. Συγκε-κριμένα, ο ν.1805/88 προσέθεσε τα άρθρα 370Β, 370 Γ και 386Α του Ποινικού Κώδικα, τα οποία και αφορούν στη διά-πραξη εγκλημάτων που τελούνται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η περίπτωση των εγκλημάτων μέσω διαδικτύ-ου υπάγεται στις παραπάνω διατάξεις, χωρίς το ελληνικό ποι-νικό δίκαιο να μεριμνά ειδικά για τα γνήσια εγκλήματα του κυ-βερνοχώρου, αφού προς το παρόν αναγνωρίζονται μόνο στη θεωρία. Πτυχές του διαδικτυακού εγκλήματος θίγονται, βεβαί-ως, στο ν.2867/2000 για την οργάνωση και λειτουργία του το-μέα των τηλεπικοινωνιών, στο ν.2225/94 για την προστασία της

ελευθερίας ανταπόκρισης και επικοινωνίας, καθώς και στο π.δ. 131/2003, σχετικό με την ανεπιθύμητη αλληλογραφία και την ευθύνη των παροχέων υπηρεσιών διαδικτύου για τις πράξεις των χρηστών τους.

Ειδικά για το θέμα, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εκ-δώσει τη Σύσταση No R(1989) σχετικά με το έγκλημα που δι-απράττεται με ηλεκτρονικό υπολογιστή, καθώς και τη Σύστα-ση No R(1995) 13 που πρωτοπορεί διεθνώς, θέτοντας τις γενι-κές δικονομικές αρχές, οι οποίες πρέπει να διέπουν τις έρευ-νες για τον εντοπισμό των ηλεκτρονικών εγκλημάτων. Τέλος, η πιο πρόσφατη Σύσταση No R (2001) θίγει το ζήτημα της αυ-τορρύθμισης σχετικά με το περιεχόμενο που διακινείται μέσω διαδικτύου και συνεπώς της ασφάλειας για τα δεδομένα που διακινούνται μέσω αυτού.

Οι συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτέλεσαν τη βάση για να υπογραφεί αργότερα η «Σύμβαση για το Έγκλη-μα στον Κυβερνοχώρο», γνωστή και ως Σύμβαση της Βουδα-πέστης (23.11.2001) , η οποία και αφορά αποκλειστικά στο δι-αδικτυακό έγκλημα. Στόχος της Σύμβασης είναι η δημιουργία ενιαίου νομοθετικού πλαισίου στον τομέα του δικονομικού δι-καίου για τη διερεύνηση και δίωξη εγκλημάτων που τελού-νται μέσω διαδικτύου, αλλά και η διασφάλιση της διεθνούς συ-νεργασίας για τον ίδιο σκοπό. Ωστόσο, η Σύμβαση δεν επικε-ντρώνεται αποκλειστικά στα «γνήσια εγκλήματα» του διαδικτύ-ου, ενώ ιδιαίτερα χρονοβόρα κρίνεται η διαδικασία προσχώ-ρησης κρατών, τα οποία δεν είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς απαιτείται η σχετική συμφωνία όλων των κρατών-μελών του5. Η Σύμβαση συμπληρώθηκε το 2003 με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για την Ποινικοποίηση Πράξεων Ρα-τσισμού και Ξενοφοβίας που διαπράττονται μέσω ηλεκτρονι-κού υπολογιστή.

το εγκλημα στο διαδικτυο

46

Η ΔΙΈΡΈΎΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΎΑΚΗΣ ΈΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣΗ διερεύνηση των εγκληματικών πράξεων που τελούνται μέσω διαδικτύου αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερής. Η αυ-τονόητη δυσκολία τόσο του εντοπισμού των δραστών όσο και της συλλογής των αναγκαίων αποδεικτικών στοιχείων, η έλλει-ψη της αναγκαίας εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες (π.χ των γονιών ανήλικων χρηστών) αλλά και η διστακτικότητα αναφο-ράς στις αρχές από τα θύματα είναι κάποιοι από τους παράγο-ντες που συντείνουν στη μη αποποκάλυψη του διαδικτυακού εγκλήματος. Μάλιστα, εκτιμάται ότι τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους οι διωκτικές αρχές αντιπροσωπεύουν μικρό πο-σοστό της πραγματικής έκτασης του φαινομένου6. Έτσι, κατ’α-νάγκη η μέτρηση της εγκληματικότητας αυτής γίνεται με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων, όπως συνεντεύξεις και έρευ-νες σε συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων.

Καίριας σημασίας για την εξακρίβωση του διαδικτυακού εγκλήματος είναι ο εντοπισμός του ηλεκτρονικού ίχνους του δράστη (ηλεκτρονικό αποτύπωμα). Το ηλεκτρονικό αποτύ-πωμα είναι μοναδικό για κάθε χρήστη και αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την αποδεικτική διαδικασία ενώπιον του δικαστη-ρίου. Έτσι, αφού γίνει ο εντοπισμός του ηλεκτρονικού ίχνους από το αρμόδιο Τμήμα Δίωξης του Ηλεκτρονικού Εγκλήμα-τος και αποφασιστεί η άρση του απορρήτου7, ο παροχέας νο-μιμοποιείται να αποκαλύψει την ταυτότητα του φυσικού προ-σώπου στο οποίο και αντιστοιχεί το συγκεκριμένο ηλεκτρονι-κό αποτύπωμα.

Αν και μέχρι τώρα στη χώρα μας, δεν υπήρχε διάταξη νό-μου που να υποχρεώνει τους φορείς παροχής υπηρεσιών δι-αδικτύου (ISP) για τη χρονική διάρκεια τήρησης ψηφιακών αρ-χείων, το τοπίο φαίνεται να αλλάζει. Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι το νομοσχέδιο που προωθείται «για τη διατήρηση δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθέσιμων στο κοι-νό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημόσιων δικτύ-

ων επικοινωνιών και για την τροποποίηση του ν. 3471/2006 και την (ενσωμάτωση της Οδηγίας 2006/24/ΕΚ)...» . Το Ευ-ρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο οδηγήθη-καν στη έκδοση της ανωτέρω Οδηγίας και στην εισαγωγή της υποχρέωσης (αντί της απλής δυνατότητας) διατήρησης ορισμέ-νων δεδομένων της επικοινωνίας, θεωρώντας ότι η επεξερ-γασία των σχετικών στοιχείων από τις αρμόδιες αρχές μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για τη διακρίβωση, δι-ερεύνηση και δίωξη σοβαρών εγκλημάτων, για την καταπο-λέμηση της τρομοκρατίας και της οργανωμένης εγκληματικό-τητας. Σημειώνεται ότι το νομοσχέδιο –η δημόσια διαβούλευ-ση του οποίου ολοκληρώθηκε στις 21.06.2010– προβλέπει ότι τα διατηρούμενα δεδομένα δεν θα αφορούν στο περιεχόμενο της επικοινωνίας, ενώ ορίζεται ως αναγκαίος χρόνος διατήρη-σής τους οι έξι μήνες. Μόλις συμπληρωθεί το χρονικό αυτό δι-άστημα, θα επιτάσσεται η καταστροφή τους με αυτοματοποιη-μένο τρόπο, καθιερώνεται, δε, ως τόπος διατήρησής τους η ελ-ληνική επικράτεια.

ΤΈΛΙΚΈΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΈΙΣΤο διαδικτυακό έγκλημα είναι πραγματικό έγκλημα, με δρά-στες, θύματα και προσβαλλόμενα έννομα αγαθά. Όσο η τεχνο-λογία εξαπλώνεται ηλικιακά και πληθυσμιακά τόσο αυξάνεται και ο αριθμός των πιθανών δραστών και θυμάτων της διαδι-κτυακής εγκληματικότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της έντασης του φαινομένου είναι η διάδοση παιδικού πορνογρα-φικού υλικού μέσω του διαδικτύου, που αποτελεί τη δεύτερη επικερδέστερη δραστηριότητα μετά το εμπόριο ναρκωτικών. Σημαντική εκκρεμότητα για την ελληνική έννομη τάξη είναι η κύρωση της Σύμβασης της Βουδαπέστης, η οποία και αποτε-λεί ad hoc ρύθμιση για τη δίωξη του διαδικτυακού εγκλήμα-τος. Η ενσωμάτωσή της στην ελληνική έννομη τάξη αναμένε-ται να λύσει κωλύματα δικονομικού δικαίου, που προς το πα-ρόν δημιουργούν μεγάλες καθυστερήσεις στις έρευνες για τον εντοπισμό των δραστών.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εκδώσει τη Σύσταση No R(1989) σχετικά με το έγκλημα που διαπράττεται με ηλεκτρονικό

υπολογιστή, καθώς και τη Σύσταση No R(1995) 13 που πρωτοπορεί διεθνώς, θέτοντας τις γενικές δικονομικές αρχές, οι

οποίες πρέπει να διέπουν τις έρευνες για τον εντοπισμό των ηλεκτρονικών εγκλημάτων. Η πιο πρόσφατη Σύσταση No R

(2001) θίγει το ζήτημα της αυτορρύθμισης σχετικά με το περιεχόμενο που διακινείται μέσω διαδικτύου και συνεπώς της

ασφάλειας για τα δεδομένα που διακινούνται μέσω αυτού. Οι συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτέλεσαν τη βάση

για να υπογραφεί αργότερα η «Σύμβαση για το Έγκλημα στον κυβερνοχώρο», γνωστή και ως Σύμβαση της Βουδαπέστης

(23.11.2001).

47

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 συνήθεις και οι όροι: e-crime, hitech-crime για το ηλεκτρονικό

έγκλημα και internet related crime, on-line crime, digital crime για το διαδικτυακό έγκλημα.

2 «Όποιος χωρίς δικαίωμα αντιγράφει ή χρησιμοποιεί προγράμματα υπολογιστών, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μήνες και με χρηματική ποινή (...)»

3 στις η.π.α. έχει συσταθεί ήδη από τη δεκαετία του ’90 σώμα ειδικά εκπαιδευμένων εισαγγελέων που είναι αρμόδιοι για τη δίωξη του ηλεκτρονικού εγκλήματος.

4 για παράδειγμα, η δημιουργία και διασπορά κακόβουλου λογισμικού προϋποθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις προγραμματισμού συγκριτικά με το child grooming.

5 η σύμβαση έχει υπογραφεί από τα περισσότερα μέλη του συμβουλίου της ευρώπης, τις η.π.α., τον καναδά, την ν.αφρική και την ιαπωνία.

6 για παράδειγμα, οι εταιρείες-θύματα επίθεσης κακόβουλου λογισμικού δεν καταγγέλλουν τα περιστατικά, προκειμένου να μην υποστεί πλήγμα η φήμη τους στην αγορά.

7 το π.δ. 47/2005 ορίζει τις διαδικασίες, καθώς και τις τεχνικές και οργανωτικές εγγυήσεις για την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και τη διασφάλισή του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• ειρήνη Βασιλάκη, η καταπολέμηση της εγκληματικότητας

μέσω η/υ, ποινικά Χρονικά, νο 40, σελ.3.• http://www.witsa.org/papers/McConnell-cybercrime.pdf• ελένη ζώντου, Βία στο διαδίκτυο, Συχνότητες, τεύχος 5, σελ.

50 επ.• http://www.astynomia.gr • στέργιος αλεξιάδης, Εγκληματολογία, εκδ. σάκκουλας, 1989,

σελ.171.• ιωάννης αγγελής, διαδίκτυο και ποινικό δίκαιο, Ποινικά

Χρονικά, ν/2000, σελ.677.• http://www.synigoroskatanaloti.gr/docs/info/info-anhlikoi-

internet.pdf• για το πλήρες κείμενο: http://conventions.coe.int/Treaty/en/

Treaties/html/185.htm• κωνσταντίνος Χ. Βλαχόπουλος, Το Ηλεκτρονικό έγκλημα:

μορφές, πρόληψη, εγκληματικότητα, εκδ. νομική Βιβλιοθήκη, 2007, σελ. 142 επ.

• κωνσταντίνος Χ. Βλαχόπουλος, Το Ηλεκτρονικό έγκλημα: μορφές, πρόληψη, εγκληματικότητα, εκδ. νομική Βιβλιοθήκη, 2007, σελ. 13-14

• http://www.opengov.gr/ministryofjustice/ και http://www.dpa.gr

& Η ΔΊΑΧΕΊΡΊΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑφΟΡΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΏΝ (Internet traffIc ManageMent)

48 * Ερευνητής ΜΜΕ του ΙΟΜ

η ουδετερότητα του διαδικτύου (Net Neutrality)

Οι ηλεκτρονικές επικοινωνίες (ενσύρματες και σήμερα όλο και περισσότερο ασύρματες) έχουν επιτύχει

να θεωρούνται ένας πολύ βασικός παράγοντας στο οικονομικό και το κοινωνικό περιβάλλον, κυρίως

χάρις στο Internet. Την ίδια χρονική στιγμή, οι τεχνολογικές εξελίξεις διαδέχονται η μια την άλλη με

ρυθμό εκθετικό, ενώ παράλληλα οι αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα επηρεάζουν σημαντικά τις

σχέσεις ισχύος μεταξύ των διαφόρων «παικτών» της κοινωνίας της πληροφορίας.

του Κωνσταντίνου Παπαβασιλόπουλου*

49

Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών είναι σήμερα υπεύθυνες για τη δημιουργία τζίρου ύψους περίπου 2,7 τρις ευρώ ή κοντά στο 7% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώρι-ου Προϊόντος (ΑΕΠ) ετησίως, ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις το ποσοστό αυτό μπορεί να ανέλθει στο 20% του ΑΕΠ έως το 2020. Ταυτόχρονα, πολλοί ειδικοί και μη θεωρούν ότι το Διαδί-κτυο μπορεί να εξελιχθεί στον βασικό πυλώνα, στη βασική υπο-δομή, όπου πάνω του θα εδράζεται η μελλοντική οικονομία και κοινωνία, και να συνιστά ένα «κοινό παγκόσμιο στρατηγικό πε-ριουσιακό στοιχείο», το οποίο πρέπει να λειτουργεί υπό βέλτι-στες συνθήκες προς όφελος όλων. Η διασφάλιση της μελλοντι-κής βιωσιμότητας των δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών και του Internet αποτελεί ένα από τα πιο κεντρικά θέματα της ατζέ-ντας για την επόμενη δεκαετία και οι κυβερνήσεις, καθώς και οι ρυθμιστικές αρχές οφείλουν να το εξετάσουν διεξοδικά.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να εξεταστούν τα ζητήμα-τα της ουδετερότητας του Διαδικτύου (Net Neutrality), καθώς και της διαχείρισης της μεταφοράς δεδομένων στο Διαδίκτυο (Internet Traffic Management). Πρόκειται για ζητήματα που ξε-κίνησαν περί τα μέσα της δεκαετίας του 2000 στις ΗΠΑ και ακο-λούθως σε άλλες χώρες (Καναδάς, Ιαπωνία) για να έρθουν και στην Ευρώπη πολύ πρόσφατα.

ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΘΈΜΑΤΑΟ όρος Net Neutrality πρωτοδιατυπώθηκε το 2003 από τον Tim Wu, καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημί-ου Columbia. Σύμφωνα με τον Wu, το ουσιαστικό αξίωμα για τον σχεδιασμό ενός δικτύου που θα θεωρείται ουδέτερο, εί-ναι «ένα δίκτυο δημόσιας πληροφόρησης με μέγιστη ωφέλεια που θα μεταχειρίζεται κάθε περιεχόμενο, κάθε ιστοσελίδα και κάθε πλατφόρμα ισόνομα. Αυτό επιτρέπει στο δίκτυο να μετα-φέρει κάθε μορφή πληροφορίας και να υποστηρίζει κάθε εί-δους εφαρμογή». Πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υφίσταται νομι-κός ορισμός της Net Neutrality. Μάλιστα το ζήτημα αφορά το Διαδίκτυο στην καθολικότητά του, δηλαδή περιλαμβάνει και το ασύρματο internet. Επομένως, τίθεται ανεξαρτήτως της πλατ-φόρμας που χρησιμοποιείται (platform agnostic). Οι ορισμοί μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τον φορέα ή την ομάδα ενδι-αφέροντος (interest group) που τους χρησιμοποιούν. Σε γενι-κές γραμμές και στο πλαίσιο της παροχής των υπηρεσιών πρό-σβασης στο Διαδίκτυο, ο χρήστης δικαιούται να :• Λαμβάνει και στέλνει περιεχόμενο ελεύθερα• Να χρησιμοποιεί ελεύθερα υπηρεσίες περιεχομένου και

προγράμματα υπολογιστών που δεν προκαλούν ζημία στο δίκτυο.

Στο ίδιο πλαίσιο, ο παροχέας υπηρεσιών πρόσβασης στο Δια-δίκτυο οφείλει:

Να αποφεύγει να επηρεάσει ή να δώσει προτεραιότητα στη μεταφορά δεδομένων προς ένα χρήστη επί τη βάσει του περι-εχόμενου, της πηγής ή του προορισμού των.

Να παρέχει σαφή και καθαρή πληροφόρηση προς τον συν-δρομητή σχετικά με τη χωρητικότητα και την ποιότητα της σύν-δεσής του με το Διαδίκτυο.

Η αλματώδης διείσδυση της ευρυζωνικότητας, η εκθετική αύ-ξηση της ταχύτητας της μεταφοράς δεδομένων στο Internet σε συνδυασμό με τη χρήση του Διαδικτύου για την παροχή και κα-τανάλωση οπτικοακουστικού περιεχομένου, μέσω εξειδικευ-μένων υπηρεσιών (web TV, catch up TV κ.α.), καθώς και η προσθήκη μιας σειράς από νέες πλατφόρμες πρόσβασης στο Διαδίκτυο (ασύρματες, μέσω κινητών τηλεφώνων, φορητών υπολογιστών PDAs κ.ά.) έχουν δημιουργήσει συνθήκες πίεσης για την παροχή γρήγορου και κυρίως αξιόπιστου Internet. Κυ-ρίως αυτό που είναι απαραίτητο για τη μετάδοση οπτικοακου-στικού περιερχομένου στο Διαδίκτυο είναι η εγγύηση σταθερής ευρυζωνικής ταχύτητας σύνδεσης, που να διασφαλίζει την ποι-ότητα της υπηρεσίας (Quality of Service – QoS), ούτως ώστε να μην παρατηρούνται καθυστερήσεις ή «σπασίματα» στην εικόνα που λαμβάνει ο συνδρομητής.

Οι παροχείς περιεχομένου, όμως, συνήθως δεν μπορούν να διασφαλίζουν στους χρήστες την QoS, διότι αυτό είναι αρ-μοδιότητα των παροχέων δικτύου ή πιο σωστά των παροχέων υπηρεσιών πρόσβασης. Οι τελευταίοι, με τη σειρά τους, προ-βάλλουν το επιχείρημα ότι το δίκτυό τους καταπονείται εξαιτίας της μεταφοράς οπτικοακουστικού περιεχομένου και ότι οι ίδιοι θα πρέπει να προβούν σε επενδύσεις αύξησης της χωρητικό-τητας της δικτυακής τους υποδομής, χωρίς να υφίσταται δυ-νατότητα οικονομικού οφέλους ή ανταλλάγματος γι’ αυτήν την επένδυση. Το βασικό επιχείρημα των παροχέων υπηρεσιών πρόσβασης στο Internet (Internet Service Providers – ISPs) εί-ναι ότι οι παροχείς περιεχόμενου θα πρέπει να τους καταβάλ-λουν οικονομικό αντάλλαγμα για να τους παρέχεται πρόσβαση στους συνδρομητές των ISPs.

Η ΔΙΑΧΈΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΈΤΑΦΟΡΑΣ ΔΈΔΟΜΈΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΎΟΟι παροχείς υπηρεσιών πρόσβασης διατείνονται ότι η διαχεί-ριση από μέρους τους, της ταχύτητας μεταφοράς δεδομένων ή πιο ορθά η απόδοση από αυτούς προτεραιότητας σε κάποιες υπηρεσίες είναι απαραίτητη συνθήκη για να μπορούν να απο-λαύσουν οι συνδρομητές τους τις συγκεκριμένες υπηρεσίες. Συνήθως πρόκειται για υπηρεσίες ευαίσθητες ως προς τον συ-νεχή χρόνο παροχής τους (π.χ. τηλεοπτικό πρόγραμμα, ταινίες, τηλεφωνικές συνομιλίες, παιχνίδια με πολλούς ταυτόχρονους χρήστες κ.ά.). Επίσης, διαχείριση πρέπει να γίνεται και στην πε-ρίπτωση που είναι απαραίτητο να μεταδοθούν ταχύτατα πληρο-φορίες, όπως π.χ. σε μια έκτακτη είδηση ή σε μια φυσική κα-ταστροφή. Οι παροχείς ισχυρίζονται ότι διαχείριση της ταχύτη-τας και της προτεραιότητας γίνεται από την αρχή της εμφάνισης του Internet, κάτι το οποίο είναι γενικώς αποδεκτό.

Το σημείο που προκαλεί την αντίδραση των υποστηρικτών της ουδετερότητας δικτύου είναι όταν οι ISPs αποφασίζουν αυθαίρετα και χωρίς να ενημερώνουν τους συνδρομητές τους να δίνουν προτεραιότητα στις υπηρεσίες που ανήκουν στους ίδιους και να εμποδίζουν ή καθυστερούν τις ανταγωνιστικές υπηρεσίες. Π.χ. εάν κάποιος παροχέας μεταδίδει δικό του πε-ριεχόμενο στο Internet τότε αυτό το περιεχόμενο δεν θα πρέ-πει να τυγχάνει προνομιακής μεταχείρισης έναντι άλλων φορέ-ων (π.χ. του YouTube), οι οποίοι μπορεί να παρέχουν ανάλογο περιεχόμενο. Επίσης, πολύ συχνά όταν ο παροχέας υπηρεσι-ών πρόσβασης στο Internet ανήκει σε τηλεπικοινωνιακό οργα-νισμό (όπως λ.χ. στη χώρα μας με την Otenet που ανήκει στον ΟΤΕ) τότε εφαρμόζει μια πολιτική που αποθαρρύνει τη χρήση υπηρεσιών τηλεφωνίας μέσω Internet, όπως η Voice Over IP, διότι σε αντίθετη περίπτωση θα έθετε σε κίνδυνο τα έσοδα της μητρικής εταιρίας.

ΟΙ ΈΞΈΛΙΞΈΙΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΈΎΡΩΠΗΤο ζήτημα της ουδετερότητας του δικτύου αναδείχθηκε στις ΗΠΑ κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Στις ΗΠΑ δεν ισχύει η βασική τηλεπικοινωνιακή ρύθμιση που έχει επιβληθεί σε κάθε πρώ-ην κρατικό-μονοπωλιακό οργανισμό στην Ευρώπη, αυτή της

η ουδετεροτητα του διαδικτυου (NET NEUTRALITy)

50

Αυτό που είναι απαραίτητο για τη μετάδοση οπτικοακουστικού περιερχομένου στο Διαδίκτυο είναι η εγγύηση σταθερής

ευρυζωνικής ταχύτητας σύνδεσης, που να διασφαλίζει την ποιότητα της υπηρεσίας (Quality of Service – QoS), ούτως ώστε

να μην παρατηρούνται καθυστερήσεις ή «σπασίματα» στην εικόνα που λαμβάνει ο συνδρομητής. Οι παροχείς περιεχομένου,

όμως, συνήθως δεν μπορούν να διασφαλίζουν στους χρήστες την QoS, διότι αυτό είναι αρμοδιότητα των παροχέων δικτύου

ή πιο σωστά των παροχέων υπηρεσιών πρόσβασης. Οι τελευταίοι, με τη σειρά τους, προβάλλουν το επιχείρημα ότι το

δίκτυό τους καταπονείται εξαιτίας της μεταφοράς οπτικοακουστικού περιεχομένου και ότι οι ίδιοι θα πρέπει να προβούν σε

επενδύσεις αύξησης της χωρητικότητας της δικτυακής τους υποδομής χωρίς να υφίσταται σύστημα οικονομικού οφέλους

ή ανταλλάγματος για αυτήν την επένδυση.

51

αποδέσμευσης του τοπικού βρόγχου, δηλαδή της παροχής της δυνατότητας σε κάθε τρίτο-εναλλακτικό παροχέα να εγκατα-στήσει τον εξοπλισμό του πάνω στην υποδομή που έχει δη-μιουργήσει ο πρώην κρατικός-τηλεπικοινωνιακός οργανισμός και η παροχή ανταγωνιστικής υπηρεσίας προς αυτόν. Αντίθετα στις ΗΠΑ επιτρέπεται μόνο ο ανταγωνισμός σε επίπεδο πλατ-φόρμας και όχι υπηρεσίας. Δηλαδή στις ΗΠΑ, ο κάθε συν-δρομητής όσον αφορά το ευρυζωνικό Internet έχει συνήθως μόνο δύο επιλογές: ή τον μοναδικό στην περιοχή του παρο-χέα ADSL σύνδεσης ή την, επίσης μοναδική, εταιρία παροχής καλωδιακής τηλεόρασης (στις ΗΠΑ είναι περισσότεροι εκείνοι που έχουν ευρυζωνικό Διαδίκτυο μέσω καλωδιακών δικτύ-ων και όχι μέσω δικτύων ADSL, αντίθετα δηλαδή απ’ ό,τι συμ-βαίνει στην Ευρώπη). Από την άλλη, στην Ευρώπη, ο κάθε πο-λίτης μπορεί να έχει διαθέσιμη μόνο μία τεχνολογία πρόσβα-σης (π.χ. μόνο ADSL) αλλά θα έχει στη διάθεσή του περισσό-τερους του ενός παροχείς, ακριβώς λόγω της αποδέσμευσης του τοπικού βρόγχου.

Στις ΗΠΑ, η αρμόδια ρυθμιστική αρχή FCC, έχοντας να αντιμετωπίσει έναν πολύ έντονο δημόσιο διάλογο μεταξύ των εμπλεκομένων μερών αλλά και τη δραστηριοποίηση μελών του Κογκρέσου υπέρ συγκεκριμένων συμφερόντων, προέβη τον Αύγουστο του 2005 στη διατύπωση τεσσάρων αξιωμάτων αναφορικά με το ζήτημα της ουδετερότητας δικτύου. Τα τέσσε-ρα αξιώματα είναι: • Οι καταναλωτές δικαιούνται να έχουν πρόσβαση στο νόμι-

μο διαδικτυακό περιεχόμενο της απολύτου επιλογής τους.• Οι καταναλωτές δικαιούνται να τρέχουν διαδικτυακές εφαρ-

μογές και υπηρεσίες της απολύτου επιλογής τους, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι κανόνες της νομιμότητας.

• Οι καταναλωτές δικαιούνται να συνδέσουν με το διαδίκτυο οιονδήποτε νόμιμο εξοπλισμό ή συσκευή της επιλογής τους, αρκεί να μην προκαλεί ζημία στο δίκτυο του παροχέα.

• Πρέπει να παρέχεται στους καταναλωτές το δικαίωμα επι-λογής του παροχέα υπηρεσιών πρόσβασης, του παροχέα εφαρμογών και υπηρεσιών και του παροχέα περιεχομένου που αυτοί επιθυμούν.

Το Σεπτέμβριο του 2009, η FCC πρόσθεσε δύο ακόμα αξιώματα :• Οι παροχείς υπηρεσιών πρόσβασης στο Διαδίκτυο οφεί-

λουν να μην κάνουν διακρίσεις εις βάρος συγκεκριμένων παροχέων περιεχομένου, εφαρμογών ή υπηρεσιών, αλλά μπορούν να προβούν σε λογική διαχείριση της μεταφοράς δεδομένων.

• Οι παροχείς υπηρεσιών πρόσβασης στο Διαδίκτυο οφεί-λουν να ενημερώνουν τους καταναλωτές, καθώς και τους παροχείς περιεχομένου, εφαρμογών ή υπηρεσιών για τις πρακτικές διαχείρισης της μεταφοράς δεδομένων που χρησιμοποιούν στο δίκτυό τους.

Στην Ευρώπη, το ζήτημα απέσπασε σχετικά πρόσφατα την προ-σοχή της Κομισιόν, ειδικότερα εντός του πλαισίου αναθεώρη-σης του Νέου Κανονιστικού Πλαισίου για τα Δίκτυα και τις Υπη-ρεσίες Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ΕΕ εγκαινίασε εντός του Ιουνίου 2010 την πρώτη δημόσια διαβούλευση πάνω στο ζήτημα, ενώ φιλοδοξεί προς το τέλος του έτους να υποβάλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο Υπουργών ειδική αναφορά πάνω στις πολιτικές των κρατών-μελών της ΕΕ και στην πιθανή ανάγκη για πρόσθετες κατευθυντήριες γραμμές εκ μέρους της Επιτροπής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ • Hart Jeffery A. “Democracy in the Age of the Internet: An

Analysis of the Net Neutrality Debate of 2006” δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα http://mypage.iu.edu/~hartj (πρόσβαση στις 30/08/2007).

• Roycorft Trevor R “An Economic Analysis of Network Neutrality: Separating Empirical Facts from Theoretical Fiction” δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.roycorftconsulting.org (πρόσβαση στις 29/09/2007).

• O.E.C.D. “INTERNET TRAFFIC PRIORITISATION: AN OVERVIEW” Working Party on Telecommunication and Information Services Policies, δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.oecd.org (πρόσβαση στις 20/04/2007).

• E.B.U. Technical “On broadband and net neutrality” Europe group meeting webinar, Βρυξέλλες 09/10/2009.

• Swedish Regulatory Authority – PTS “Network Neutrality” δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.pts.se (πρόσβαση στις 03/03/2009).

• ARCEP “Discussion points and initial policy directions on internet and network neutrality” δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.arcep.fr (πρόσβαση στις 31/05/2010).

• OFCOM “Traffic Management and Net Neutrality: A Discussion Document” δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.ofcom.org.uk (πρόσβαση στις 30/06/2010).

52 * Ερευνήτρια MME του ΙΟΜ

Είναι γεγονός πως η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι πολίτες για την Ευρωπαϊκή Ένωση

είναι αυτή του λαβύρινθου. Ενός λαβύρινθου μηχανισμών και αποφάσεων, για τις οποίες μάλιστα

πιστεύουν πως δεν σχετίζονται καθόλου με την καθημερινότητά τους στη δική τους χώρα. Είναι,

επίσης, γεγονός πως τα τελευταία χρόνια οι Ευρωπαίοι έχουν βιώσει μια αυξημένη γραφειοκρατία από

πλευράς Βρυξελλών και ένα παρατεταμένο κλίμα αμηχανίας και εσωστρέφειας. Η περιπέτεια με το

Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και μετέπειτα Συνθήκη της Λισαβόνας είναι η πλέον χαρακτηριστική.

επικοινωνώντας (σ)την ΕυρώπηΕΊΝΑΊ ΤΑ ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΣΎΜΜΑΧΟΣ;

της Χρυσούλας Λιάτσου *

Οι διευρύνσεις της Ένωσης είχαν ως «λογικό» επακόλουθο την «επιβάρυνση» ενός πολύπλοκου συστήματος σχεδιασμού, λήψης και εφαρμογής πολιτικών και αποφάσεων. Αποφάσε-ων που, παρά την περί του αντιθέτου κρατούσα άποψη, σχετί-ζονται άμεσα με την καθημερινή ζωή των πολιτών και των 27 κρατών-μελών της ενωμένης Ευρώπης. Ωστόσο, η παρακο-λούθηση και επικοινωνία αυτών των πολιτικών, παρά το εν-διαφέρον και τον αντίκτυπο που έχουν στην καθημερινότητα, αποτελούσε μία κατά βάση δυσνόητη και ελλειμματική διαδι-κασία, η οποία μάλιστα απαιτούσε από τον ευρωπαίο πολίτη, ως ένα βαθμό, τεχνικές και εξειδικευμένες γνώσεις.

ΜΙΑ ΣΎΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ «ΈΎΡΩΠΑϊΚΗΣ ΈΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ»Το έλλειμμα στην ενημέρωση και την επικοινωνία των ευρω-παϊκών πολιτικών και εν γένει ευρωπαϊκών ζητημάτων είναι πανευρωπαϊκό φαινόμενο και όχι εθνικό. Εξάλλου αυτό έχει αποτυπωθεί και στις μετρήσεις που κατά καιρούς γίνονται από το Ευρωβαρόμετρο. Επιπλέον δεν είναι πρόσφατο, καθώς αυτό το ανησυχητικό φαινόμενο έχει απασχολήσει τα αρμό-δια όργανα στις Βρυξέλλες εδώ και αρκετά χρόνια, ήδη από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Ωστόσο, τα τελευταία πέντε χρόνια έχει εισέλθει δυναμικά στο επίκεντρο των συζητήσεων με μια σειρά από αποφάσεις, συναντήσεις, ανακοινώσεις και προτά-σεις στρατηγικής των θεσμικών οργάνων σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Στον ιστότοπο της αρμόδιας Διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Επικοινωνία1, δηλώνεται με έμφαση ότι η επικοινωνία με τους πολίτες αποτελεί προτεραιότητα για την ΕΕ κι ότι αυτή εδράζεται σε τρεις βασικές αρχές:• Το να ακούει τους πολίτες – να λαμβάνει υπόψη τις προτά-

σεις και τους προβληματισμούς τους• Το να εξηγεί στους πολίτες πώς οι ευρωπαϊκές πολιτικές

επηρεάζουν την καθημερινότητά τους• Το να επικοινωνεί με τους πολίτες σε εθνικό και τοπικό

επίπεδο, μέσα από τα προσφιλή τους ΜΜΕ και άλλους το-πικούς διαύλους.

Η ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο επικοινωνίας με το ευρω-παϊκό κοινό καταγράφεται για πρώτη φορά σε 50 συγκεκρι-μένα μέτρα που περιλαμβάνει το Σχέδιο Δράσης του 20052 και στοχεύουν στην καθιέρωση μίας αμφίδρομης επικοινωνίας με τους πολίτες, βάζοντας έτσι τον σπόρο για την ανάπτυξη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου στο μέλλον. Τον Οκτώ-βριο του ίδιου έτους και έπειτα από τα δύο αρνητικά δημοψη-φίσματα σε Γαλλία και Ολλανδία για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, η Επιτροπή υποβάλλει το Σχέδιο Δ΄ για τη Δημοκρατία, τον Δι-άλογο και τη Δημόσια συζήτηση3, με στόχο τη δημιουργία ενός κοινού πλαισίου δημόσιας συζήτησης μεταξύ των δημοκρατι-κών θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των πο-λιτών, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το 2006 δημοσιεύε-ται η Λευκή Βίβλος για μια ευρωπαϊκή πολιτική επικοινωνίας4. Κύριος στόχος της ήταν η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στην Ευρώπη και τους πολίτες της, γι’ αυτό και προέβλεπε μια διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών, μετά το τέλος της οποίας θα συνοψίζονταν οι απαντήσεις, έτσι ώστε στη συνέ-χεια να προταθούν τα κατάλληλα μέτρα. Προκειμένου το εγ-χείρημα να καταστεί επιτυχές η Επιτροπή καλούσε να εμπλα-κούν στο δημόσιο διάλογο όλοι οι «παίκτες», δηλαδή τα λοιπά θεσμικά όργανα της ΕΕ, οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές στα κράτη-μέλη, τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα, κ.ά. Ουσιαστικά η Λευκή Βίβλος αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα στη μετατόπιση της έμφασης από μια ευρωκεντρική (με βάση τις Βρυξέλλες) προσέγγιση σε μια προσέγγιση τοπικού επιπέ-δου, διαπραγματευόμενη την έννοια της «ευρωπαϊκής δημό-σιας σφαίρας»5. Τον Οκτώβριο του 2007 συμφωνείται και δη-μοσιεύεται η «Σύμπραξη για την επικοινωνιακή προβολή των ευρωπαϊκών θεμάτων»6, με την οποία επιχειρείται αναδιατύ-πωση της στρατηγικής επικοινωνίας. Αξιοποιώντας τα αποτε-λέσματα των πρότερων πρωτοβουλιών, στο έγγραφο αυτό δι-

53

ατυπώνονται μία δέσμη συγκεκριμένων προτάσεων, ως βάση για μια καλύτερη ευρωπαϊκή επικοινωνιακή πολιτική, υπο-γραμμίζοντας παράλληλα την ανάγκη ενίσχυσης της συνοχής και συνέργειας μεταξύ των διαφόρων οργάνων της ΕΕ και των κρατών-μελών. Τον Οκτώβριο του 2008 το «Debate Europe»7 διαδέχθηκε το Σχέδιο Δ΄, προβλέποντας την παροχή δυνατό-τητας στους Ευρωπαίους να διοργανώσουν και να συμμετά-σχουν σε διαβουλεύσεις (debates) πάνω στα ευρωπαϊκά ζη-

τήματα στην κατεύθυνση ανάπτυξης μίας ευρωπαϊκής δημό-σιας σφαίρας. Μία σειρά από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, όπως εκδηλώσεις, δημιουργία κέντρων πληροφόρησης στα Κράτη-Μέλη, διαδικτυακά φόρα ενημέρωσης και διαλόγου, κ.ά. αποτελούν την πρακτική εφαρμογή των όσων προέβλε-παν τα έγγραφα πολιτικής και τα προγράμματα της τελευταίας πενταετίας8 στον χώρο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την επι-κοινωνία.

Σχήμα: Κύριες δράσεις ενημέρωσης και επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των Κρατών – Μελών

Πηγή: Final report - Evaluation of the Plan D / Debate Europe citizen consultation projects, September 2009

Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και η διάδοση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί

παράμετρο που δεν μπορούν να αγνοήσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Η αξιοποίηση της δύναμης των

μέσων αυτών μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό όπλο στη φαρέτρα τους. Πρόσβαση σε ένα ευρύτερο

κοινό, προσέγγιση των νέων, διευκόλυνση του διαλόγου για ευρωπαϊκά θέματα, άμεση ενημέρωση,

δημοκρατία, διαφάνεια, είναι ορισμένα από τα πλεονεκτήματά τους. Στο πλαίσιο των ευρωεκλογών

του 2009 το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο αξιοποίησε τα νέα μέσα, δημιουργώντας προφίλ στο Facebook, το

MySpace και το Flickr, εγκαινίασε ειδικά διαμορφωμένη ιστοσελίδα για τις ευρωεκλογές, ενώ απέκτησε

παρουσία στο twitter και στο you tube.

επικοινωνωντασ (σ)την ευρωπη

54

55

ΤΑ ΝΈΑ ΜΈΣΑ – Η ΚΑΙΝΟΎΡΓΙΑ ΠΑΡΑΜΈΤΡΟΣΗ ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και η διάδοση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί μία παράμετρο που δεν μπορούν να αγνοήσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Αντίθετα, η αξιοποίηση της δύναμης των μέσων αυτών μπορεί να απο-τελέσει ένα σημαντικό όπλο στη φαρέτρα τους. Πρόσβαση σε ένα ευρύτερο κοινό, προσέγγιση των νέων, διευκόλυνση του διαλόγου για ευρωπαϊκά θέματα, άμεση ενημέρωση, δημο-κρατία, διαφάνεια, είναι ορισμένα από τα πλεονεκτήματά τους.

Στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών εκλογών του Ιουνίου του 2009 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αξιοποίησε τα νέα μέσα, δη-μιουργώντας προφίλ στο Facebook, το MySpace και το Flickr και εγκαινίασε μία ειδικά διαμορφωμένη ιστοσελίδα για τις ευρωεκλογές. Σήμερα οι υποστηρικτές στη σελίδα του στο Facebook ξεπερνούν τους 75.000, ενώ απέκτησε παρουσία στο twitter και στο you tube9.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που επίσης έχει σελίδα στο Facebook έχει δημιουργήσει και λειτουργεί αποδοτικά το «EU Tube», ένα κανάλι μέσω του οποίου ενημερώνονται οι χρήστες για τη δράση και τα ζητήματα που απασχολούν την Ευρωπαϊκή Ένω-ση, ενώ πρόσφατα αναδιαμόρφωσε τον ιστότοπο Europa ώστε να είναι περισσότερο «φιλικός» προς τους χρήστες.

Όμως τα βήματα αυτά –παρά τη σημασία τους– δεν είναι αρκε-τά. Το θέμα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η δυνατό-τητα περαιτέρω αξιοποίησής τους βρέθηκε δυναμικά στο προ-σκήνιο, καθώς συζητήθηκε στην επιτροπή Πολιτισμού του Ευ-ρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία μετά από έντονες διαβου-λεύσεις και την υποβολή αρκετών τροπολογιών, ενέκρινε τη σχετική έκθεση που συνέταξε ο Δανός ευρωβουλευτής, κ. Morten Løkkegaard10 και στη συνέχεια υιοθετήθηκε από την Ολομέλεια στις 7 Σεπτεμβρίου.

Με το ψήφισμά τους αυτό οι ευρωβουλευτές επισημαί-νουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τεράστιες δυνατότητες προσέγγισης των νέων ατόμων και, ως εκ τού-του, προτρέπουν την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο να ενισχύ-σουν περαιτέρω τις δραστηριότητές τους σε αυτόν τον τομέα. Ωστόσο την ίδια στιγμή εφιστούν την προσοχή στη χρήση τους και τονίζουν τη σημασία της δημιουργίας ενός κώδικα δεοντο-λογίας για τα νέα μέσα11.

Ο κ. Løkkegaard στην έκθεσή του έχει προχωρήσει σε μία καταγραφή των λόγων, για τους οποίους τα νέα μέσα ενδεί-κνυνται για την επικοινωνιακή προβολή των ευρωπαϊκών ζη-τημάτων: «1. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να προσεγγίσουν νέες μερίδες κοινού που δεν ενδιαφέρονται για τα συμβατι-κά μέσα ενημέρωσης. Αυτές οι μερίδες κοινού θεωρούν δε-δομένη όχι μόνο την πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και την ανταπόκριση σε αυτά και την ανταλλαγή και χρήση των πληροφοριών·2. Προκειμένου να έχει πρόσβαση κάποιος σε αυτές τις μερί-

δες κοινού, πρέπει να βρίσκεται εκεί που διεξάγεται η συζήτη-ση, δηλαδή στο Facebook, στο Twitter και σε άλλα διαδικτυα-κά κοινωνικά δίκτυα·3. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τη δυνατότητα δι-αλόγου με τους πολίτες για τα θέματα της ΕΕ·4. Η διαδικτυακή επικοινωνία διαμέσου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σηματοδοτεί ένα άνοιγμα υπέρ της ενεργού συμμε-τοχής στον διάλογο και στη συζήτηση μέσω διαδικτύου. Το Κοι-νοβούλιο αποτελεί πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα από πέρυ-σι, συμμετέχοντας ενεργά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά την προεκλογική περίοδο για τις ευρωπαϊκές εκλογές·5. Τέλος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τεράστιες δυνατότητες επικοινωνίας με τους νέους, μια ηλικιακή ομάδα που πάντοτε ήταν ιδιαίτερα δυσπρόσιτη για την ΕΕ».

Ο κ. Løkkegaard, ένθερμος υποστηρικτής και χρήστης ο ίδιος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δήλωσε πως ενώ στην ΕΕ υπάρχει τεράστιος πλούτος ενημέρωσης υπάρχει ωστόσο πε-

Η απόσταση ανάμεσα στην Ευρώπη των Βρυξελλών και στην Ευρώπη της

καθημερινότητας παραμένει τεράστια στο μυαλό των πολιτών. Σύμφωνα με τα

στοιχεία, κατά μέσο όρο οι Ευρωπαίοι δαπανούν σήμερα 3 ώρες τον μήνα σε

ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, ενώ προβλέπεται ο αριθμός των τακτικών

χρηστών στην Ευρώπη να ανέλθει σε 107,4 εκ. έως το τέλος του 2012. Είναι ένας

μεγάλος αριθμός και μία μεγάλη ευκαιρία για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, η οποία

δεν μπορεί και δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητη. Οι πολίτες και ειδικά οι νέοι

χρησιμοποιούν καθημερινά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για να ανταλλάξουν νέα,

εμπειρίες, απόψεις, να συζητήσουν και να σχολιάσουν την επικαιρότητα.

επικοινωνωντασ (σ)την ευρωπη

56

νία επικοινωνίας και υπογράμμισε την ανάγκη να πλησιάσει η ΕΕ τον πολίτη. «Το θεσμικό και τεχνολογικό περιβάλλον ου-δέποτε έχει υπάρξει καλύτερο. Αν λείπει η ευρωπαϊκή δημό-σια σφαίρα, σε εθνικό επίπεδο είναι ήδη ιδιαίτερα αναπτυγμέ-νη» σημείωσε12.

Οι ευρωβουλευτές που υπερψήφισαν την έκθεση Løkkegaard πιστεύουν ότι η καλύτερη επικοινωνία των ευ-ρωπαϊκών θεμάτων είναι κρίσιμη για τη δημοκρατία και οι νέες κοινωνικές διαδικτυακές πλατφόρμες αποτελούν τα ιδα-νικά μέσα επικοινωνίας.

Ωστόσο η έκθεση, η οποία περιλάμβανε και άλλες προτά-σεις που αφορούν στη γενικότερη πολιτική της επικοινωνίας της ΕΕ, προκάλεσε την έντονη κριτική ακόμη και μερίδας ευ-ρωβουλευτών, λέγοντας πως πρόκειται για κατάφωρη προ-παγάνδα, καθώς, ενώ το αντικείμενο της έκθεσης ήταν η επί-δραση των νέων μέσων στη δημοσιογραφία σε όλη την Ευρώ-πη και η εξέταση των προκλήσεων και ευκαιριών που προ-σφέρουν αυτά, κατέληξε σε έκθεση για τον καλύτερο τρόπο που μπορούν να πουλήσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί τους εαυ-τούς τους στο κοινό13.

Παρόλα αυτά, το πρόβλημα επιζητεί λύση, καθώς η από-σταση ανάμεσα στην Ευρώπη των Βρυξελλών και στην Ευρώ-πη της καθημερινότητας παραμένει τεράστια στο μυαλό των πολιτών. Σύμφωνα με τα στοιχεία, κατά μέσο όρο οι Ευρω-παίοι δαπανούν σήμερα 3 ώρες τον μήνα σε ιστοσελίδες κοι-νωνικής δικτύωσης, ενώ προβλέπεται ο αριθμός των τακτι-κών χρηστών στην Ευρώπη να ανέλθει σε 107,4 εκ. έως το τέλος του 201214. Είναι ένας μεγάλος αριθμός και μία μεγάλη ευκαιρία για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, η οποία δεν μπορεί και δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητη. Οι πολίτες και ειδικά οι νέοι χρησιμοποιούν καθημερινά τα μέσα κοινωνικής δικτύω-σης, για να ανταλλάξουν νέα, εμπειρίες, απόψεις, να συζητή-σουν και να σχολιάσουν την επικαιρότητα.

Μέσα από την –ορθή– αξιοποίησή τους η ΕΕ μπορεί να αποκτήσει τη δική της φωνή και να δημιουργήσει ένα κανάλι τακτικής κι αμφίδρομης επικοινωνίας, κάτι που δεν έχει κατορ-

θώσει επιτυχώς μέχρι σήμερα. Μπορεί να βελτιώσει το προ-φίλ της και να αποτινάξει την εικόνα του «τέρατος» της γραφει-οκρατίας. Μπορεί να προκαλέσει το απαραίτητο «momentum» για την παγίωση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου επικοινωνίας ή καλύτερα μίας «ευρωπαϊκής δημόσιας σφαί-ρας» στη λογική της δημιουργίας ενός κοινού βήματος διαρ-κούς διαλόγου. Από την άλλη, η Ένωση δεν έχει τα περιθώρια να χάσει το τρένο της τεχνολογίας. Οφείλουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να ενσωματώσουν τα νέα τεχνολογικά δεδομένα και να προσαρμοστούν ομαλά στη νέα εποχή της επικοινωνίας, ώστε να μην περιθωριοποιηθούν από τις σημερινές και μελλοντικές γενιές των Ευρωπαίων πολιτών.

Σαφώς η προσοχή και η σοβαρότητα στην προσέγγιση εί-ναι προαπαιτούμενα, ενώ και ο ρόλος των παραδοσιακών μέ-σων δεν θα πρέπει να παραγκωνισθεί. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει συνοχή στη συνεργασία ανάμεσα στα ευρωπαϊκά όρ-γανα, κοινή στρατηγική και κοινοί πολιτικοί στόχοι. Τα φαινό-μενα «δύο ταχυτήτων» στον τομέα της χρήσης των νέων μέ-σων στην ευρωπαϊκή επικοινωνία δεν ωφελούν, αντιθέτως προκαλούν ζημία στην εικόνα της ΕΕ. Εποικοδομητική πρέπει να είναι και η συνεργασία των ευρωπαϊκών θεσμών με τους λοιπούς «παίκτες», όπως κράτη-μέλη, πολιτικά κόμματα, τοπι-κές αρχές, κ.ά. Εφόσον, λοιπόν, η ενεργότερη δραστηριοποί-ηση με τα νέα μέσα αποτελέσει μέρος μία συγκροτημένης και συνεκτικής στρατηγικής αυτό μόνο οφέλη μπορεί να αποφέρει στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Είναι λοιπόν τα νέα μέσα πανάκεια; Όχι βέβαια. Ένας πολύ-τιμος σύμμαχος; Γιατί όχι.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 http://ec.europa.eu/dgs/communication/index_en.htm2 σχέδιο δράσης της επιτροπής για τη βελτίωση της επικοινωνίας

στην ευρώπη SEC(2005) 985 – 20.07.2005.3 σχέδιο δ΄ για δημοκρατία, διάλογο και δημόσια συζήτηση

COM(2005) 494 - 13.10.2005.4 λευκη ΒιΒλοσ για μια ευρωπαϊκη πολιτικη επικοινωνι-

ασ COM(2006) 35 - 01.02.2006.5 τόσο στο κείμενο όσο και στις δηλώσεις της τότε αρμόδι-

ας επιτρόπου, κας μ. Βάλστρομ, γίνεται λόγος για την ανά-γκη να βρεθεί η ευρώπη στις «εθνικές δημόσιες σφαίρες» καθώς και να ενισχυθεί και να βαθύνει ο δημόσιος διάλο-γος στο επίκεντρο του οποίου πρέπει να είναι ο πολίτης. πά-ντως, γα την «ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα» υπάρχει εκτε-νής βιβλιογραφία κι έρευνα, ενώ έχουν πραγματοποιη-θεί και σχετικά συνέδρια. Βλ. λόγου χάρη: Jackie Harrison and Bridgette Wessels (eds) (2009): MEDIATING EUROPE New Media, Mass Communications, and the European Public Sphere, Oxford:Berghahn· Edited by: Fossum, John Erik & Schlesinger, Philip (eds) (2007): The European Union and the Public Sphere: A Communicative Space in the Making? London and New york: SAGE· Machill, Marcel, Beiler, Markus & Fischer, Corinna (2006): Europe-Topics in Europe’s Media. The Debate about the European Public Sphere: A Meta-Analysis of Media Content Analyses. European Journal of Communication, 21 (1), 57-88· Brüggemann, Michael (2005): How the EU constructs the European Public Sphere. Seven strategies of information policy. the public, 12 (2), 57-74· Mercier, Arnaud (ed.) (2003): Vers un espace public européen? Recherches sur l´Europe en construction. Paris/Budapest/Torino: L´Harmattan· Kleinsteuber, Hans J. (2001): Habermas and the Public Sphere: From a German to a European Perspective. Javnost - The Public, 8 (1), 95-108· Conference «Europe in Vision: Towards a European public sphere: EU, the Media and

New Technologies», Helsinki, 4-5/12/2006· Conference «The European Public Sphere», European Academy Berlin, 28-30/11/2003.

6 ανακοινωση τησ επιτροπησ στο ευρωπαϊκο κοινοΒου-λιο, στο συμΒουλιο, την ευρωπαϊκη οικονομικη και κοινωνικη επιτροπη και την επιτροπη των περιφερει-ων «σύμπραξη για την επικοινωνιακή προβολή των ευρωπαϊ-κών θεμάτων» COM(2007) 568 - 03.10.2007.

7 ανακοινωση τησ επιτροπησ στο ευρωπαϊκο κοινο-Βουλιο, στο συμΒουλιο, στην ευρωπαϊκη οικονομικη και κοινωνικη επιτροπη και στην επιτροπη των περι-φερειων «Debate Europe — αξιοποίηση των εμπειριών του σχεδίου δ΄ για δημοκρατία, διάλογο και δημόσια συζήτηση» COM(2008) 158 - 02.04.2008.

8 για μια αναλυτική αποτίμηση, βλ. «Evaluation of the Plan D / Debate Europe citizen consultation projects», Final Report, Euréval / Matrix / Rambøll-Management, September 2009.

9 http://www.youtube.com/user/EuropeanParliament 10 σΧεδιο εκθεσησ σχετικά με τη δημοσιογραφία και τα νέα

μέσα ενημέρωσης – δημιουργία μιας δημόσιας σφαίρας στην ευρώπη - επιτροπή πολιτισμού και παιδείας, εισηγητής: Morten Løkkegaard - (2010/2015(INI)) & τροπολογιεσ 1 – 185.

11 Press releases «The EU should be communicated better, stress MEPs» Culture - 24-06-2010 & «Culture MEPs call on EU for more European online conversation» Culture - 29-06-2010.

12 Άρθρο «τα νέα μέσα ενημέρωσης, γέφυρα στον πολίτη» - 04-05-2010 - http://www.europarl.europa.eu/

13 Βλ. ενδεικτικά «MEPs want wider media coverage of EU» EurActiv.com – 25-06-10.

14 http://www.slideshare.net/Olujrodjena/how-can-new-media-be-used-to-stimulate-public-debate-on-eu-enlargement.

57

58 * Ερευνήτρια ΜΜΕ του ΙΟΜ

Η εμφάνιση και η αλματώδης πορεία του ηλεκτρονικού βιβλίου στο διαδίκτυο (τα λεγόμενα e-books),

μέσα από τις νέες συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης (book readers)1, δημιουργούν μια σειρά

ερωτημάτων. Αυτά κυμαίνονται από την υπερβολή και την κινδυνολογία περί «εξαφάνισης» από τους

υπέρμαχους του παραδοσιακού βιβλίου, έως τη σύγκλιση του νέου με το παλαιό προς μια νέα μορφή

από τους τεχνοκράτες, που τάσσονται υπέρ της εναρμόνισης με τη συστηματοποίηση και διάδοση της

ψηφιακής γνώσης στον κυβερνοχώρο.

η Οδύσσεια του ψηφιακού βιβλίου στον κυβερνοχώροΠΡΟΣ ΜΊΑ ΑΝΤΑΓΏΝΊΣΤΊΚΗ ΟΊΚΟΝΟΜΊΑ ΤΗΣ ΓΝΏΣΗΣ ΣΤΟ ΔΊΑΔΊΚΤΎΟ

της Ειρήνης Ανδριοπούλου *

Το κύριο δίλημμα στο οποίο συμπυκνώνεται ο προβληματισμός είναι το εξής: μήπως οδεύουμε προς μια ψηφιακή εξαΰλωση του βιβλίου ή εισερχόμαστε σε μια νέα εποχή όπου το βιβλίο υποχω-ρεί ως αντικείμενο και αναγεννιέται ως έργο; Για να κατανοήσου-με το ερώτημα πρέπει να κοιτάξουμε ενδότερα προς το εννοιο-λογικό καθεστώς του βιβλίου. Τι είναι στα αλήθεια το βιβλίο; Είναι ένα αντικείμενο του υλικού κόσμου, ένα προϊόν της τυπογραφί-ας του Γουτεμβέργιου από χαρτί, δεμένο σε ωραίο εξώφυλλο που διέπεται από μία σειρά συμβάσεων περί πνευματικών δι-καιωμάτων ή είναι τελικά ένα πολιτισμικό προϊόν της εκάστοτε κουλτούρας, αποδεσμευμένο από κάθε υλική υπόσταση; Όταν αναφερόμαστε στο βιβλίο, εννοούμε το βιβλίο αυτό καθαυτό ή το περιεχόμενο της γνώσης που αυτό προσφέρει;

Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση, με τη ζυγαριά να κλίνει προς τον πλούτο και την οικονομία της γνώσης που πραγματεύεται το κάθε έντυπο μέσο σήμερα, παραδοσιακό ή ψηφιακό. Τούτων λεχθέντων, το βιβλίο έρχεται στη νέα «ψηφι-ακή τάξη των πραγμάτων» αντιμέτωπο με το διαδίκτυο και τις νέες αναγνωστικές δυνατότητες που προσφέρει. Ο Ουμπέρτο Έκο αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, κατά τη διαδικασία εξερεύ-νησης του βιβλίου στον ψηφιακό χώρο δεν πρέπει να τασσό-μαστε ενάντια στο διαδίκτυο, αλλά αντίθετα να είμαστε δεκτι-κοί στη νέα και ριζοσπαστική μορφή ανάγνωσης και γραφής, η οποία έλκει τις βασικές της αρχές από το παραδοσιακό αλφά-βητο. Με άλλα λόγια, από την εποχή της κυριαρχίας της τηλεο-πτικής εικόνας, από τον πολιτισμό της εικόνας, περάσαμε στην εποχή της κυριαρχίας του διαδικτύου, στον πολιτισμό της ηλε-κτρονικής ανάγνωσης και γραφής, όπου προαπαιτούμενο εί-ναι ο εγγραμματισμός, η ικανότητα δηλαδή της ανάγνωσης και γραφής με μια εμπλουτισμένη μορφή (νέα σύμβολα).

Οι ενστάσεις περί της επερχόμενης εξαφάνισης του βιβλί-ου ενόψει της νέας, ψηφιακής του διάστασης και η πολεμική κατά του διαδικτύου, μοιάζει σαν σκηνή βγαλμένη από την ται-νία Fahrenheit 451 (1966) του François Truffaut. Στην ταινία, η ανάγνωση και κατοχή βιβλίου είναι παράνομη διότι το βιβλίο ως

μέσο πνευματικής διαύγειας και κριτικής γνώσης αποτελεί δυ-ναμικό παράγοντα κινδύνου ενάντια στο σύστημα. Ως εκ τούτου, οι ιδιοκτήτες βιβλίων διώκονται και κάθε βιβλίο που βρίσκεται στην κατοχή τους κατάσχεται και καταστρέφεται. Ο τρόπος με τον οποίο καταστρέφεται το βιβλίο είναι μέσω της διάσπασης της υλικής του υπόστασης, μέσα δηλαδή από το κάψιμο του χαρτιού σε θερμοκρασία Fahrenheit 451, θερμοκρασία που εγγυάται την ολοκληρωτική καταστροφή. Η μεταφυσική αυτή αντιμετώ-πιση του βιβλίου μεταπηδά σήμερα στο διαδίκτυο που «διώκε-ται» από τους υπέρμαχους του παραδοσιακού βιβλίου ως μέσο εξόντωσης της οικείας σχέσης που αναπτύσσει ο κάθε αναγνώ-στης με το συγγραφέα, σχέση η οποία υπονομεύεται πλέον από την έννοια της υπερκειμενικότητας του διαδικτύου.

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΈΙΣ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝΒασική προϋπόθεση για την πρόσβαση στα e-books είναι η σύνδεση στο διαδίκτυο, που αποτελεί και το πρώτο και βασι-κό στάδιο της ψηφιακής παιδείας του χρήστη. Πιο απλά, για να μπορέσει ο χρήστης να προμηθευτεί και να διαβάσει ένα βιβλίο στη νέα του μορφή, πρέπει να έχει τη δυνατότητα της ηλεκτρο-νικής σύνδεσης και πρόσβασης, τεχνικά και πρακτικά.

Πέρα όμως από τον εγγενή προβληματισμό περί της ψηφι-ακής υπόστασης του βιβλίου, τα επιμέρους επίπεδα των προ-κλήσεων είναι τρία:α) το επίπεδο της ψηφιοποίησης ως τεχνικής διαδικασίας, με

ζητήματα που αφορούν το κόστος και τον όγκο των βιβλί-ων, τις συνθήκες διατήρησης, την υλικοτεχνική υποδομή και τις συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης.

β) η αγορά του διαδικτύου και τα ζητήματα της ηλεκτρονικής παραγωγής, διανομής και εμπορίας από την πλευρά των εκδοτών του βιβλίου.

γ) τα ζητήματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας των ψηφιακών βιβλίων και των συγγραμμάτων συμπεριλαμβα-νομένων και των έργων των οποίων οι συγγραφείς αγνο-ούνται, τα λεγόμενα «ορφανά έργα2».

59

Οι προκλήσεις αυτές είναι αλληλένδετες μεταξύ τους και η επί-λυσή τους επιβάλλει συνολική αντιμετώπιση. Στο επίπεδο της ψηφιοποίησης, τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι φορητές συσκευές ψηφιακής ανάγνωσης είναι σημαντικά και δύσκολο να παραβλεφθούν: δυνατότητα αποθήκευσης και άμεσης πρό-σβασης σε μια μεγάλη (και διαρκώς αυξανόμενη) ποσότητα βι-βλίων, πρόσβαση σε σπάνια συγγράμματα και ολόκληρες συλ-λογές, φορητότητα, διαλειτουργικότητα (δυνατότητα σημειώσε-ων, λεξικού), πλαισίωση από μεταδεδομένα, κ.ο.κ.

Από την πλευρά της αγοράς και των εκδοτικών οίκων, οι φόβοι από την έλευση του ψηφιακού βιβλίου εστιάζονται σε μια νέα κατάσταση εμπορίου με ανατροπή των δεδομένων που γνώριζαν έως τώρα και αναδιανομή των ρόλων, όσων εμπλέ-κονται στη διαδικασία της παραγωγής, της διανομής και της ανάγνωσης. Στη νέα αυτή κατάσταση η παραγωγή του ψηφια-κού βιβλίου απλοποιείται, το κόστος μειώνεται και ο αναγνώ-στης είναι πλέον ένας ενεργός χρήστης, που έχει τη δυνατότη-τα της παρέμβασης, της συνδυαστικής ανάγνωσης, της αποθή-κευσης μέρους ή του συνόλου του βιβλίου, και γενικότερα της αλληλεπίδρασης. Όμως, αυτή η ανατροφοδότηση που προσφέ-ρει το ψηφιακό βιβλίο δε λειτουργεί αναγκαστικά αρνητικά για το έργο και το δημιουργό του, αλλά μάλλον οριοθετεί μια νέα είδους σχέση μεταξύ δημιουργού και αναγνώστη, την οποία οι εκδότες καλούνται να αποκρυπτογραφήσουν.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η σύνθετη πρόκληση που αφορά τα πνευματικά δικαιώματα των έργων εξαιτίας κυ-ρίως της πληθώρας των τρόπων εκμετάλλευσής τους. Τα ζη-τήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας συνδέονται συχνά και με ζητήματα της πειρατείας των βιβλίων, τα οποία εφόσον «ανέ-βουν» στο διαδίκτυο, είναι πλέον εκτεθειμένα προς αντιγρα-φή/ κλοπή (μερική ή ολική). Το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αφο-ρά στα πνευματικά δικαιώματα και την εκμετάλλευση των ψη-φιακών βιβλίων δεν είναι πλήρες και σαφές, ενώ ακολουθεί κατά κόρον τις συνθήκες που ισχύουν για τα συμβατικά βι-βλία. Υπάρχουν όμως ζητήματα, τόσο πνευματικής ιδιοκτησίας όσο και διακρατικής φύσεως που παραμένουν «αίολα», και στα οποία εμπλέκονται και εταιρίες-κολοσσοί από το χώρο των ψηφιακών βιβλιοθηκών που επιδιώκουν το μονοπώλιο και δι-εκδικούν μερίδιο από την παγκόσμια αγορά (βλ. Google μέσω της Google Εditions). Η περίπτωση δε της Google παρουσιά-ζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού τελευταία απασχόλησε πολλά-κις την επικαιρότητα με κατηγορίες περί ψηφιοποίησης βιβλί-ων χωρίς την προηγούμενη έγκριση των εκδοτών ή των κα-τόχων των πνευματικών δικαιωμάτων3. Η δράση της Google, που δείχνει να αψηφά τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτη-σίας, κατέδειξε το νομοθετικό κενό στις ρυθμίσεις περί προστα-σίας του ψηφιακού περιεχομένου στο διαδίκτυο.

Ο Ουμπέρτο Έκο αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, κατά τη

διαδικασία εξερεύνησης του βιβλίου στον ψηφιακό χώρο

δεν πρέπει να τασσόμαστε ενάντια στο διαδίκτυο, αλλά

αντίθετα να είμαστε δεκτικοί στη νέα και ριζοσπαστική

μορφή ανάγνωσης και γραφής, η οποία έλκει τις

βασικές αρχές από το παραδοσιακό αλφάβητο. Με άλλα

λόγια, από την εποχή της κυριαρχίας της τηλεοπτικής

εικόνας, από τον πολιτισμό της εικόνας, περάσαμε στην

εποχή της κυριαρχίας του διαδικτύου, στον πολιτισμό

της ηλεκτρονικής ανάγνωσης και γραφής, όπου

προαπαιτούμενο είναι ο εγγραμματισμός, η ικανότητα

δηλαδή της ανάγνωσης και γραφής με μια εμπλουτισμένη

μορφή.

η οδυσσεια του ψηφιακου ΒιΒλιου στον κυΒερνοΧωρο

60

Αντιλαμβανόμενη το έλλειμμα αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτρο-πή αναπτύσσει πρωτοβουλίες και θέτει υψηλά στις προτεραι-ότητές της, την πρόκληση της ψηφιοποίησης των βιβλίων για συγγραφείς, βιβλιοθήκες και καταναλωτές. Ειδικότερα, σύμ-φωνα με την αρμόδια Επίτροπο της ΕΕ, Viviane Reding, κάθε διαδικασία ψηφιοποίησης προοριζόμενη για τις συσκευές ψη-φιακής ανάγνωσης, οφείλει να διέπεται από σεβασμό για την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων και την πολιτιστική πολυμορφία της Ευρώπης4. Στο ίδιο πλαίσιο η ΕΕ έλαβε μέτρα για την ψηφιακή σάρωση των βιβλίων και για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού: όλα τα βιβλία που εκδίδο-νται στην Ευρώπη θα μπορούν να πωλούνται στις ΗΠΑ στην ηλεκτρονική τους μορφή, μόνον αφού προηγηθεί ρητή εξου-σιοδότηση αυτών που κατέχουν τα πνευματικά τους δικαιώ-ματα. Ειδικής αντιμετώπισης τυγχάνουν και τα «ορφανά έργα» στις ΗΠΑ, όπου οι περιπτώσεις πειρατείας της Google οδήγη-σαν σε συμφωνία για τη δημιουργία ανεξάρτητου ταμείου για τα δικαιώματα των ορφανών έργων, τα έσοδα από τα οποία θα μπορούν να διατίθενται για φιλανθρωπικούς σκοπούς εφόσον τα έργα παραμένουν αζήτητα για 10 έτη. Για τη διευθέτηση της ψηφιακής σάρωσης στο σύνολο, η Google υπέγραψε και ειδι-κή συμφωνία με το Authors Guild, το Αμερικάνικο Σωματείο Συγγραφέων (όπου το 37% των ακαθάριστων εσόδων θα λαμ-βάνει η Google και το 63% οι εκδότες και συγγραφείς μέσω του Book Rights Registry5). Απότοκος της συμφωνίας αυτής είναι η δημιουργία τριών επιχειρηματικών μοντέλων για τα ψηφι-ακά βιβλία: μέσω ατομικής συνδρομής, κατά παραγγελία (on demand) και ψηφιακό κατέβασμα (downloading).

ΤΈΛΙΚΑ... ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΙΝΔΎΝΈΎΈΙ; Ο πυρήνας της προβληματικής του βιβλίου στην Κοινωνία της Πληροφορίας πηγάζει τελικά από την «άυλη» φύση της, όπου το αγαθό της γνώσης δεν μετριέται με αριθμούς αλλά με δε-δομένα, προσομοιάζοντας την ψηφιακή εποχή με την εποχή του προφορικού λόγου, εποχή της ρευστότητας. Στην ψηφια-κή εποχή όμως δεν υπάρχουν λόγια «έπεα πτερόεντα», αφού υπάρχει πάντα η δυνατότητα της επαλήθευσης που δεν αρκεί-ται σε λεκτικές (ανα)μεταδόσεις. Εκείνο στο οποίο συγκλίνουν οι ερευνητές και οι απανταχού οπαδοί του βιβλίου είναι ότι το βιβλίο ως αγαθό, ως φορέας πολιτισμού και γνώσης θα εξα-κολουθήσει να υπάρχει πάραυτα. Μπορεί να αλλάξει η μορφή του, τα βασικά του συστατικά να μην είναι από χαρτί αλλά από pixels, να βελτιωθεί, να εξελιχθεί σε κάτι μικρότερο, πιο εύχρη-στο και από τα e-books, αλλά το περιεχόμενό του δεν διατρέ-χει κανένα κίνδυνο αλλοίωσης διότι η γνώση είναι ένα ουσια-στικά «άυλο» αγαθό σε ένα καθόλα υλικό και υλιστικό κόσμο.

Εκείνο στο οποίο συγκλίνουν οι ερευνητές και οι

απανταχού οπαδοί του βιβλίου είναι ότι το βιβλίο

ως αγαθό, ως φορέας πολιτισμού και γνώσης θα

εξακολουθήσει να υπάρχει πάραυτα. Μπορεί να αλλάξει

η μορφή του, τα βασικά του συστατικά να μην είναι από

χαρτί αλλά από pixels, να βελτιωθεί, να εξελιχθεί σε κάτι

μικρότερο, πιο εύχρηστο και από τα e-books, αλλά το

περιεχόμενό του δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο αλλοίωσης

διότι η γνώση είναι ένα ουσιαστικά «άυλο» αγαθό σε ένα

καθόλα υλικό και υλιστικό κόσμο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 οι οποίες κάνουν τα πρώτα τους δειλά βήματα και στην

ελλάδα, όπου εκτός από τις συσκευές από τις επώνυμες πολυεθνικές εταιρίες (βλ. Amazon, Sony), διατίθενται και συσκευές ψηφιακής ανάγνωσης από τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, όπως η νέα συσκευή BeBook από τις εκδόσεις καστανιώτη.

2 Έργα στα οποία ο πνευματικός δημιουργός είναι δύσκολο ή αδύνατο να εντοπιστεί, έργα στα οποία έχει παρέλθει η υποχρέωση αναγνώρισης πνευματικών δικαιωμάτων και έργα που έχουν τεθεί εκτός κυκλοφορίας.

3 ενδεικτικά αναφέρεται η ψηφιοποίηση 17.000 βιβλίων κινέζικης καταγωγής, χωρίς την προηγούμενη εξασφάλιση της έγκρισης από το China Written Works Copyright Society, τον αρμόδιο φορέα για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην κίνα. την ίδια τακτική παραβίασης των κανόνων σάρωσης και ψηφιοποίησης εφάρμοσε και στη γαλλία, όπου υποχρεώθηκε να καταβάλλει πρόστιμο ύψους 300.000 ευρώ στο γαλλικό οίκο La Martiniere για την ψηφιοποίηση 4.000 βιβλίων χωρίς έγγραφη άδεια.

4 δεν υπάρχει ενιαία νομοθεσία για τα ψηφιακά βιβλία στο διαδίκτυο, και τα πνευματικά δικαιώματα τυγχάνουν διαφορετικής διαχείρισης από τα 27 κράτη-μέλη.

5 To πλήρες κείμενο της συμφωνίας είναι διαθέσιμο από την ιστοσελίδα www.googlebooksettlement.com.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ• σκαρπέλος γ. (2004). Το βιβλίο στην εποχή της ηλεκτρονικής αναπαραγωγιμότητάς του, στο νέες τεχνολογίες, ηλεκτρονικό εμπόριο και

Βιβλίο, εκεΒι, σελ. 231-216, αθήνα: εκδόσεις ζήτη. • Carierre J.C. & Eco U. (2010). Μην Ελπίζετε να Απαλλαγείτε από τα Βιβλία. σειρά δοκίμιο. αθήνα: εκδόσεις λιβάνη. • ΕνδιάΜΕΣΑ. δεκαπενθήμερο ενημερωτικό δελτίο του ινστιτούτου οπτικοακουστικών μέσων, τ. 71. αθήνα: IOM.

61

* Βιβλιοθηκονόμος του ΙΟΜ62

ΕΘΝΟΣ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑ-ΣΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΜΕΛΕ-ΤΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΜΕ-ΣΟΛΑΒΗΣΗΣ / Μίρκα Μαδιανού. Mεταφρ. Δημήτρης Καγιαλάρης & Κων-σταντίνος Παπαδάκης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2008, σσ. 332, 21 εκ. (Θεωρία της Επικοινωνίας και Πολιτισμικές σπου-δές) • ISBN: 960-16-2755-7 • Θεματολο-γία: 1. Επικοινωνία--Κοινωνικές απόψεις 2. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης—Ελλάδα 3. Τηλεόραση.η μελέτη αυτή αντλεί από την ανθρωπο-λογία, την κοινωνική θεωρία και τη θεω-ρία των μμε και στηρίζεται σε εθνογρα-φία του τηλεοπτικού κοινού στην αθήνα. η διεπιστημονική αυτή προσέγγιση ρίχνει φως στη σχέση μμε και ταυτοτήτων. εκ-κινώντας από μια οπτική που εξετάζει τις ταυτότητες όπως αυτές βιώνονται και επι-τελούνται, η συγγραφέας παρακολουθεί τους λόγους για το έθνος και το ανήκειν και εξετάζει πώς αρθρώνονται οι ταυτό-τητες στο τοπικό επίπεδο με τους λόγους περί έθνους στα εθνικά τηλεοπτικά δί-κτυα. μερικά από τα ερωτήματα που τίθε-νται είναι: η τηλεόραση επηρεάζει το λόγο και τις πρακτικές που σχετίζονται με θέ-ματα ταυτότητας και, αν ναι, με ποιον τρό-πο; πότε τα άτομα αμφισβητούν τους επί-σημους λόγους περί έθνους και πότε τους προσυπογράφουν; επιδρούν τα μμε σε θέματα ένταξης και αποκλεισμού από τη δημόσια ζωή, ιδίως στην περίπτωση των μειονοτήτων;

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΛΓΑΡΗ / ΥΠΟΥΡ-ΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ. ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙ-ΠΛΩΜΑΤΙΚΟΥ & ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙ-ΟΥ / Κινηματογραφικό Αρχείο, Eπιμ. Φωτεινή Τομαή. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2007, σσ. 326, 24 εκ. (Η μαρτυρία της κινηματογραφικής εικόνας) • ISBN: 960-02-2140-4 • Θεματο-λογία: 1. Κινηματογράφος--Ερμηνεία και κριτική 2. Κινηματογράφος--Σκηνοθέτες και Παραγωγοί 3. Κινηματογράφος--Ελληνικός.ο παντελής Βούλγαρης έχει συνδέσει το όνομά του με την ανανέωση του εγχώρι-ου κινηματογράφου. με σταθερή πορεία από τη δεκαετία του 1960 ο φακός του παρατηρεί προσεκτικά τις μεγάλες αλλα-γές της ελληνικής κοινωνίας, κι ο ίδιος

αναδεικνύεται σε ένα είδος χρονικογρά-φου της εποχής του. το έργο του είναι πλούσιο, όσο και πολυθεματικό. ντοκι-μαντέρ, μικρού και μεγάλου μήκους ται-νίες, θέατρο είναι τα είδη που αγάπησε εξίσου αλλά και διακρίθηκε υπηρετώ-ντας τα. το ήθος, η ευαισθησία, η αισθη-τική, η μέχρι σήμερα καλλιτεχνική παρα-καταθήκη του μεγάλου αυτού δημιουρ-γού, που άφησε τη ματιά του να διεισδύ-σει με εντιμότητα στο παρελθόν, εξετάζο-νται από Έλληνες διανοητές, ιστορικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς επιστήμο-νες, ερευνητές και κινηματογραφιστές, οι οποίοι καταθέτουν τις δικές τους αναγνώ-σεις για την ιστορία και την πολιτική στο έργο του Βούλγαρη με βάση τη μαρτυρία των κινηματογραφιστικών εικόνων, όπως τις κατέγραψε ο δικός τους φακός.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΜΜΕ: ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗ-ΣΗΣ / Γιώργος Μαυρογένης. Αθήνα:Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, 2008, σσ. 268, 24 εκ. • ISBN: 960-351-756-6 • Θεμα-τολογία: 1. Πολιτική επικοινωνία 2. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης 3. Τρομοκρατία.μέσα στις σελίδες του βιβλίου αναλύο-νται και παρουσιάζονται τα ζητήματα που προκύπτουν από τη διαρκώς αυξανόμενη εμπλοκή των μμε με την πολιτική εξου-σία. επιχειρείται να διαλευκανθεί ο ρό-λος των μμε στην αντιμετώπιση εθνικών και διεθνών κρίσεων και στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, με παραδείγματα από τις διάφορες «ανθρωπιστικές επεμ-βάσεις», τον πόλεμο στο ιράκ, την 11η σεπτεμβρίου στη νέα υόρκη αλλά και από την κρίση στα Ίμια, το ζήτημα των σκοπί-ων, κ.ά. τέλος, μεγάλο μέρος της μελέ-της είναι αφιερωμένο στην προεκλογική επικοινωνία και τις επιδράσεις που έχουν επιφέρει οι σύγχρονες μέθοδοι και πρα-κτικές της στο σύνολο του πολιτικού φαι-νομένου, σε ελλάδα και εξωτερικό.

{O} ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΚΗ-ΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ / Συλλογικό έργο. • επιμ. Χριστίνα Αδάμου. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008., σσ. 361, 24 εκ. • ISBN: 960-03-4843-9 • Θεμα-τολογία: 1. Ηθοποιία 2. Κινηματογράφος 3. Κουλτούρα. η υποκριτική, τέχνη που κινείται ανάμε-σα στη σκηνή και στην οθόνη, αποτελεί μία

από τις βασικές συνιστώσες κάθε παρά-στασης ή ταινίας. ο συλλογικός αυτός τό-μος περιλαμβάνει προσεγγίσεις των με-θόδων υποκριτικής και των εναλλακτικών τρόπων δουλειάς με τις/ τους ηθοποιούς, προσεγγίσεις της δημόσιας εικόνας των εγχώριων και ξένων θεατρικών και κινη-ματογραφικών αστέρων, καθώς και ιστο-ρικές προσεγγίσεις των καλλιτεχνικών δι-αδρομών συγκεκριμένων ηθοποιών. πε-ριλαμβάνει επίσης μελέτες της σχέσης της υποκριτικής με συγκεκριμένους σκηνοθε-τικούς κώδικες. κυρίως όμως, το βιβλίο αυτό καινοτομεί αποδίδοντας στους ηθο-ποιούς τον κεντρικό τους ρόλο στη δημι-ουργία του νοήματος και της αισθητικής των θεατρικών και κινηματογραφικών κει-μένων. στόχος του είναι να αποτελέσει μια πηγή γνώσης και έμπνευσης για ηθοποι-ούς, κινηματογραφιστές και θεατράνθρω-πους, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται για το θέατρο και τον κινηματογράφο.

WWW.ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ INTERNET.EDU: Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕ-ΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ / Ευαγγελία Κου-νέλη. Αθήνα : Εκδόσεις Ταξιδευτής, 2008, σσ. 356, 26 εκ. • ISBN: 960-6748-37-0 • Θεματολο-γία: 1. Εκπαιδευτική Τεχνολογία.ο σκοπός της ένταξης της νέας τεχνολο-γίας στη διδασκαλία και μάθηση της ιστο-ρίας, τα διαφορετικά είδη λογισμικών και υπολογιστικών εργαλείων, οι δυνατότη-τες που αυτά προσφέρουν στην κατάκτηση της ιστορικής γνώσης, οι διαφορετικοί μα-θησιακοί στόχοι που μπορούν να υποστη-ρίξουν αποτελούν βασικούς προβληματι-σμούς του παρόντος βιβλίου. παρουσιά-ζεται, λοιπόν, μια κριτική εξέταση των δυ-νατοτήτων των σύγχρονων τεχνολογιών να αποτελέσουν γέφυρα ουσιαστικής επι-κοινωνίας ανάμεσα στους μαθητές και την ιστορική γνώση, με σκοπό να αναπτύξουν οι μαθητές συγκεκριμένες ιστορικές δεξι-ότητες που αφορούν την ερευνητική πρό-σβαση σε ιστορικές πηγές, την εφαρμο-γή καινούργιων -οπτικών κυρίως- μορ-φών αναπαράστασης του παρελθόντος, καθώς και την μεταξύ τους αλληλεπίδρα-ση και συνεργασία. οι δυνατότητες αυτές των νέων τεχνολογιών εκτιμούμε ότι συ-νιστούν σημαντικές «προκλήσεις» για τη σύγχρονη διδακτική της ιστορίας, απαντώ-

βιβλιοθήκηεκδοσεισ που παρελαβε το ιομ • ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ φΏΤΕΊΝΗ ΚΏΝΣΤΑΝΤΑΡΑ *

ντας στο βασικό προβληματισμό: πώς να προσεγγίσουμε το παρελθόν με τρόπο που να ενδιαφέρει τους μαθητές.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ: ΕΝΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΗΘΟΠΟΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ / Jeremiah Comey. μεταφρ. Μαριτίνα Πάσσαρη. Αθήνα: Αιγόκε-ρως, 2006, σσ. 343, 21 εκ. (Κινηματογράφος = Νοτόριους) • ISBN: 960-322-262-3 • Θε-ματολογία: 1. Ηθοποιία 2. Κινηματογράφος. το εγχειρίδιο αυτό για ηθοποιούς παρου-σιάζει μια έγκυρη μέθοδο εκπαίδευσης, ώστε να παίζουν μέσα από την καρδιά τους –είτε κάνουν πρώτη ανάγνωση, είτε κάνουν οντισιόν, είτε παίζουν στον κινημα-τογράφο ή στην τηλεόραση. το βιβλίο αυτό διδάσκει τους ηθοποιούς πώς να αισθά-νονται πειστικά και ειλικρινή συναισθή-ματα και να αντιδρούν αναλόγως μπρο-στά στην κάμερα και υποστηρίζει πως το «κλειδί» για μια επιτυχημένη ερμηνεία εί-ναι η σχέση των ηθοποιών μεταξύ τους και με τις περιστάσεις. οι ασκήσεις του βιβλί-ου αυτού, περιλαμβανομένων παραδειγ-μάτων από σενάρια, δίνουν στους ανα-γνώστες ένα εύκολο και προσιτό μέσο για να εξασκήσουν τις αρχές που περιγράφο-νται και να αποκτήσουν άρτια γνώση της τέχνης τους. το απαραίτητο αυτό εγχειρί-διο εφαρμόζει τις κλασικές μεθόδους της θεατρικής υποκριτικής στο πιο προσωπι-κό μέσο της ερμηνείας μπροστά στην κά-μερα, ενθαρρύνοντας τους ηθοποιούς πε-ρισσότερο να γευτούν παρά να υποδηλώ-σουν κάποιο συναίσθημα. οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες που βρίσκονται στο ξεκίνη-μα της καριέρας τους, αλλά και οι έμπει-ροι επαγγελματίες θα θεωρήσουν το εγχει-ρίδιο αυτό ανεκτίμητο λόγω της ιδιότητας του ν’ αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές του τι σημαίνει να παίζεις και να παίζεις καλά. η πρακτική συμπληρώνει τη θεωρία, καθώς «η τέχνη της υποκριτικής στον κινηματο-γράφο» προσφέρει στον αναγνώστη πρα-κτικά εργαλεία για προετοιμασία οντισιόν, για πρώτη ανάγνωση και για επιτυχή αυ-τοσχεδιασμό.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ: ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΣΧΕ-ΔΙΑΣΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΟ ΚΑ-ΛΟΜΟΙΡΑΚΗ / Steven Castle. μεταφρ. Λίλιαν Καπόν. Αθήνα: Εκδόσεις

Καπόν, 2005, σσ. 230, 29 εκ. • ISBN: 960-7037-44-8 • Θεματολογία: 1. Κινηματογρά-φος 2. Αρχιτεκτονική.[...] αυτό το βιβλίο μοιάζει με μια καρα-μέλα που μπορεί να γλυκάνει τη διάθεσή σας μια δύσκολη μέρα. εκτός από αυτό, σας δίνει την ευκαιρία να ακολουθήσετε τον θόδωρο καλομοιράκη στην αναζήτη-ση του ιδανικού, να αισθανθείτε τη μαγεία του, καθώς υφαίνει ονειρικούς κόσμους με τη χρυσοκλωστή της δημιουργικής του σκέψης, και να ξαναζήσετε τη συγκί-νηση των παλιών κινηματογραφικών αι-θουσών, προτού αυτές συρρικνωθούν σε σπιρτόκουτα, όπου και η πιο σπουδαία ταινία αδικείται από το χώρο στον οποίον προβάλλεται. ο θόδωρος είναι ταγμένος όχι μόνο στην αναζήτηση του ιδανικού, αλλά και στη διάσωση της παράδοσης του θεατρικού σχεδίου. είναι εξάλλου πά-ντα γοητευτική μια βόλτα με κάποιον που έχει κατά νου ένα σπουδαίο προορισμό και ξέρει να κρατάει γερά το τιμόνι. (από τον πρόλογο του Dean Koontz)

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩ-ΝΙΑΣ: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ / Συλλογικό έργο • επιμ. Περικλής Πο-λίτης. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2008, σσ. 627, 24 εκ. • ISBN: 960-231-126-4 • Θεματολογία: 1. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης—Ελλάδα 2. Επικοινωνία 3. Δημοσιογραφία.ο λόγος των ελληνικών μέσων ενημέ-ρωσης, πολλαπλασιασμένος αντίλαλος των διεθνών πρακτορείων ειδήσεων ή αυθεντικό προϊόν της εγχώριας κοινό-τητας των επαγγελματικών δημοσιογρά-φων και των συνεργατών αρθρογράφων που εκλαϊκεύουν το λόγο των επιστημών, της τεχνολογίας και της θεωρητικής κριτι-κής, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια αχαρ-τογράφητη επικράτεια. εξίσου άγνωστος, ως προς το ιστορικό του διάνυσμα και τη γλωσσική-ιδεολογική του σύσταση, είναι και ο πρωτεϊκός λόγος της μαζικής επι-κοινωνίας (διαφήμιση, ντοκιμαντέρ, τη-λεοπτικές σειρές, κόμικς κ.ά.). εκτός από άρθρα που εξετάζουν το γλωσσικό ανάγλυφο ή την κειμενική ταυτότητα ει-δών της διαμεσολαβημένης επικοινω-νίας και ενημέρωσης -τα τελευταία χρό-νια είναι γεγονός ότι πληθαίνουν ενθαρ-ρυντικά-, ευάριθμες είναι οι μεγαλύτερης

έκτασης μελέτες ή συλλογικές απόπειρες ανάλυσης του λόγου των ελληνικών μέ-σων ενημέρωσης. ο παρών τόμος φιλο-δοξεί να καλύψει ουσιώδη κενά στη με-λέτη της σύγχρονης ελληνικής δημοσιο-γραφίας και διαφήμισης. συγκεντρώνει 19 άρθρα που ανιχνεύουν το συμφραστι-κό, πολιτισμικό και ιδεολογικό πλαίσιο, τα οργανωτικά πρότυπα, τις στρατηγικές λό-γου και το ύφος πολλών ειδών της έντυ-πης και τηλεοπτικής δημοσιογραφίας. σε ορισμένες περιπτώσεις ο άξονας της ανά-λυσης δεν είναι το είδος λόγου αλλά οι γλωσσικές αναπαραστάσεις φαινομένων που συνδέονται στενά με τον λόγο των μέσων ενημέρωσης, όπως οι γλωσσικές ιδεολογίες, η χρήση των πηγών ή η δια-χείριση του διαδικτύου ως νέου διαύλου επικοινωνίας και ενημέρωσης.

63

IN™TITOYTO O¶TIKOAKOY™TIKøN ME™øNΦραγκούδη 11 & Αλ. Πάντου, 176 71 Καλλιθέα, Αθήνα • τηλ.: 210 9098 690 • fax: 210 9098 693 • e-mail: iom@iom.gr • www.iom.gr

Παρακολουθεί, μελετά και ερευνά τις εξελίξεις στο χώρο των ΜΜΕ σε θεσμικό, κοινωνικό, πολιτικό και τεχνικό επίπεδο. Εκπροσωπεί την Ελλάδα σε κοινοτικά προγράμματα (MEDIA) και ευρωπαϊκούς θεσμούς (EUROPEAN AUDIOVISUAL OBSERVATORY) και συντονίζει την αξιοποίηση των προγραμμάτων ενίσχυσης της οπτικοακουστικής βιομηχανίας.