Svæðaskipting, fjarlægðir, árgangasvæði, hvíldartími og flutningur

Guðbergur Rúnarsson, Landssamband fiskeldisstöðva

Efnistök

– Þróunin í Noregi– Stefna Norðmanna– Gullestad nefndin– Norsku strandsvæðin– Verklagsreglur– Fiskeldissvæði– Fjarlægðir og hvíld

Þróunin í Noregi• Ótrúleg þróun fiskeldis í Noregi s.l. 40 ár

– frá 531 tonni 1971 í u.þ.b. 1 milljón tonna 2010– ein mikilvægasta atvinnugrein strandsvæðanna

• Norskt fiskeldis hefur mikla hæfileika til að leysa þau vandamál sem upp hafa komið: tækni, rekstur, heilbrigði, eldi, fóður og markaðssetningu– Það er grundvöllur þess að fiskeldi verður mikilvægasta útflutningsgreinin

í Noregi þegar olíuævintýrinu lýkur– Einstakar aðstæður fyrir eldi í sjó er helsta samkeppnisforskot Norðmanna

• Nú er svo komið að lítið er eftir af heppilegum svæðum og þau er helst í Norður Noregi

Stefna Norðmanna um umhverfisvænt og sjálfbært fiskeldi frá 2009

1. Sjúkdómar í fiskeldi hafi ekki áhrif á villtan fisk, og stærsti hluti eldisfisksins vaxi í sláturstærð með lágmarks lyfjanotkun.

2. Eldi í sjó hafi ekki áhrif á breytingar á erfðaeiginleikum villtra fiskstofna.

3. Allar eldisstöðvar í rekstri uppfylli reglur um ásættanlegt umhverfisástand, og losa ekki næringarsölt og úrgang umfram þolmörk viðtaka.

4. Skipulag fiskeldis í sjó og svæðanotkun þess minnki umhverfisáhrif og hættu á sjúkdómasmiti.

5. Þörf fiskeldisins fyrir fóður er mætt án þess að ógna villtum sjávardýrastofnum.

Norska nefndin- Gullestad nefndin

• Þrjár forsendur nefndarinnar um þróun fiskeldis í Noregi:1. Strandsvæði Noregs verði skipt upp í aðskilin

framleiðslusvæði með tilheyrandi útsetningarsvæðum2. Aðgerðar á eldissvæðum skulu stjórnast af

skilgreindum vísum (indikatorum) og verklagsreglum (handlingsregler)

3. Eldisfyrirtækin á einstökum eldissvæðum fái meira hlutverk og samfélagsábyrgð við að lausn viðfangsefna.

Gullestad nefndin

• Engin ný eldisleyfi eða aukning á hámarks lífmassa (MTB) þar til að framleiðslusvæði hafa verið skilgreind

• Auðvelda eldismönnum að hefja matfiskeldi á landi og eldi í lokuðum fljótandi eldiseiningum (ATH tók út tvær setningar)

• Hækka mörk þyngdar á seiðum fyrir útsetningu upp fyrir 250 gr.

• Styrkja og auka umhverfisvöktun hjá stórum eldisstöðvum

• Setja í forgang umsóknir um stofnun eða stækkun seiðaeldisstöðva.

Gullestad nefndin

• Ráðleggur eldisfyrirtækjunum að skipuleggja sameiginleg verkefni á framleiðslusvæðunum

• Nefndin leggur til að ríkið kom fram með væntingar um svæðaskipulag í fiskeldi

• Gerð verði “pilot” eldistöð fyrir sjálfbært eldi

• Gerð verði vegvísir um skipulag fiskeldisins

• Þörf á R&Þ verkefnum: lokuð kerfi, sjúkdómar, sníkjudýr, fóður, flutningar, áhrif á umhverfi og velferð fiska svo eitthvað sé nefnt.

Norsk strandsvæði

• Norsk strandsvæði er stærsti almenningur í Noregi. Þar er öllum frjáls för, tómstundaveiði heimil og aðgangur fyrir alla. Aðgangur er þó takmarkaður nálægt við fiskeldissvæði

• Með nýtingu á strandsvæðanna, vali milli ólíkra hagsmuna koma fram ýmis vandamál sem eru aðkallandi og þarf að takast á við og leysa

• Hvar eiga áherslurnar að liggja? Ríkið, fylki, landshlutar og sveitarfélög standa frammi fyrir þeirri áskorun að stýra nýtingu stórra strandsvæða

• Fiskeldi í Noregi er stór iðnaður. Eldislaxinn er sigurvegarinn með ákjósanlegum framleiðslu- og markaðskostum

• Í mörgum tilvikum fellur stjórnsýsla undir nokkur sveitarfélög. Í slíkum tilfellum er þörf á sameiginlegu átaki sveitarfélaganna í skipulagsmálum.

Norsk strandsvæði fr.h.

Framleiðslusvæði, árgangasvæði, branngater:

– Ein aðal áhersla er á að skipta strandsvæði Noregs í “soner” framleiðslueldissvæði sem síðan er skipt niður í útsetningarsvæði fyrir vorfisk (sone 1) og svæði fyrir haustfisk (sone 2)

– Með slíku fyrirkomulagi er hugsunin sú að allur fiskur fari í/úr kvíum á sama/(svipuðum) tíma. Eftir slátrun eru svæði hvíld til að minnka áhættu t.d. af völdum vírusa, sníkjudýra o.fl.

– Hugtakið “branngater” eru aðliggjandi eldisfrí svæði, hugsuð til að hindra að smit berist á milli svæða

• 1000 svæði eru fyrir lax. 600 eru í rekstri. Svæði í hvíld eftir slátrun.

Dæmi um verklagsreglur

• Bannað verði að flytja seiði, tæki og búnað milli eldissvæða

• Mikil afföll eða töp í eldisrekstri á ákveðnu svæði er merki um slæma nýtingu þess strandsvæðis:– Minnka lífmassa á svæðum með mikið tap– Stuðla að flutningi til svæða með lítið tap.

Smáar og stórar eldisstöðvar

• Stærðaraukning í sjókvíum eykur ekki líkur á sjúkdómum, en– afleiðingarnar af sjúkdómum eru mun meiri– gerir kröfu um áreiðanlegt verklag og mikla tækni

• Stærri stöðvar– er forsenda þess að bæta nýtingu svæða.

Heilbrigðisástand í laxeldi í Noregi

• Gott eftirlit með bakteríusjúkdómum - leiðir til minni lyfja- og efnanotkun.

• Áskoranirnar eru enn – “gömlu og nýju” vírussjúkdómarnir• Laxalúsin er núna stærsta áskorunin• Hlutfallslega er mikið tap sem stafar af sjúkdómum.

Ástæður fyrir framleiðslutapi í fiskeldi

• Tap er mismunandi eftir fylkjum í Noregi– Noregi að meðaltali í kringum 20%

• Um 80% þess er fiskdauði• Framleiðslutap í öðrum löndum

– Í Færeyjum liggur tap milli 5-10%– og Skotlandi allt að 28%

• Mikilvægir áhættuþættir taps:– Vatnsgæði í seiðaeldi og gæði seiða– Staðsetningar og rekstur sjókvíastöðva– Fjöldi fiska í sjókví– Gæði eldissjávar og umhverfisþættir í staðsetningu.

Framleiðslusvæði

• Fjórar norskar stofnanir vilja taka upp svæðaskipulag og skilgreina framleiðslusvæði og verklagsreglur til að bæta svæðanýtingu með lágmarks umhverfisáhrifum

• Norsku stofnanirnar eru sammála um:

– skipuleggja framleiðslusvæði í fiskeldi, aðskilin með svæðum með engu fiskeldi – branngater

– skilgreina verklagsreglur og vísbendingar/kennitölur (indikatora) sem sýna góða nýtingu svæðis í fiskeldi á viðunandi hátt

– Nauðsynlegt er að kortleggja strandsvæði rækilega, kanna upplýsingar um strauma til að hafa besta vísindalegan grunn til að staðsetja fiskeldi miðað við umhverfi og smithættu

– Taka meira tillit til umhverfisins en nú er gert en einnig heilbrigði fisks og velferð fiska.

Umhverfisáhrif frá fiskeldi

• Losun á lífrænum úrgangi og næringarsöltum• Losun á lyfjaleyfum og ýmsum efnum• Áhrif á villta laxfiskastofna• Áhrif á sjávardýrastofna, fisk, skeldýr og lindýr• Áhrif á fugla og spendýr

Helstu varnaraðgerðir fyrir sjúkdóma og smit í nágrannalöndum

Noregur Skotland Færeyjar Chile

Árgangasvæði Já Já Já já

Svæði hvíld Já Já Já já

Öryggisvæði við ILA 5 km 7,2 km já já

Sótthreinsun brunnbáta Já Já Já já

• Skipulag ferðaleiða brunnbáta • Bólusetning seiða fyrir útsetningu• Neyðarslátrun – fækka einstaklingum og minnka smit• Fiskeldisfrí svæði

Smits breiðist út með vatn

• Smit breiðist út með vatni milli fiska– Vatnið/sjórinn er áhrifamesta smitleiðin fyrir flesta sjúkdóma ásamt

flutningi á lifandi fiski

• Rannsóknir sýna að fjarlægð milli stöðva er mikilvægur áhættuþáttur

• Straumhraði, botnlandslag, straumátt og fjarlægð milli stöðva– Fjarlægð notuð sem aðalforsenda– Straumfræðimódel er stundum notað – Það er mikilvægt verkfæri við

mat á smitáhættu.

Hvíld svæða• Hvíld svæða minnkar smit í umhverfinu– áhrifin eru háð mörgum þáttum

• Hvíld er notað sem fyrirbyggjandi aðgerð– staðsetningar minnst 2 mánuðir

• Kappkosta hvíla svæði í 1 mánuð– Framkvæmdin er misjöfn

• Hvíld búnaðar og svæða er framkvæmd til að koma í veg fyrir að útbreiðslu sjúkdóma í fiskeldi.

Viðmiðanir um fjarlægðir eldisstaða í Noregi

– Eldi matfisks í sjó allt að 2700 tonn MTB, fjarlægðir• 5 km frá sláturaðstöðu, hrognastöðvum, frárennsli

seiðastöðva í landi, klakfiskstöðva, hreinsistöðvum fyrir nætur, hópa fiskeldisstaðsetninga og stærri matfiskastöðva (> 3120 tonn MTB)• 2,5 km milli annarra sjókvíaeldisstöðva,

landeldisstöðva, skel (þó ekki bláskel) og laxáa.• 1,5 km frá losunarstöðum (låssettingsplasser), bláskel,

hafbeit og mikilvægum siglingaleiðum fyrir lifandi eldisfisk.

Reglur um fjarlægðir eldisstaða í Færeyjum

• 5 km fjarlægð á milli:– Klakfiskastöðva– Klakfiskastöðva og seiða-/matfisk eða sláturaðstöðu– Matfiskastöðva á milli fjarða

• 2,5 km fjarlægð á milli:– Matfiskastöðva í sama firði

• 1 km fjarlægð á milli:– Seiðastöðva– Seiðastöðva og matfiskastöðva/sláturaðstöðu– Matfiskastöðva og sláturaðstöðu

Hvíld sjókvíastaðsetninga

• Noregur, gildir frá 1. jan 2010– 2 mánuðir eftir hverja eldislotu– Lengri hvíld ef grunur er um smit eða sjúkdóm– Hvíldartími byrjar þegar stöðin hefur verið tæmd af fiski,

nót tekin upp og stöðin hreinsuð.

• Færeyjar– 1 vika í eldi á landi– 2 mánuðir fyrir sjókvíar– 1 mánuðir fyrir matfiskastöðvar með fjarlægðarmörk 5 km

Ísland- reglugerðardrög

• 3. gr. Fjarlægð milli sjókvíaeldisstöðva 5 km– Styttri fjarlægðir í samráði við Mast og Hafró– Hvíld – 60 dagar eftir slátrun hverrar kynslóðar

• 7. gr. Heimild til að skylda umsækjanda á eigin kostnað að rannsaka hvort starfsemin auki hættu á fisksjúkdómum– neikvæð vistfræðileg áhrif– mati á göngu laxfiska

• 26.gr. Hreinsa netpoka á 20 mánaða fresti