web viewze leren omgaan met windows, word, ... om zo specifiek mogelijk antwoord te kunnen geven op...

Mediawijsheid en mediaopvoeding in het primair onderwijs

Figuur 1 ICT-toepassingen in het onderwijs ( Kennisnet, 2013)

LTO

Suzanne den Hertog MIC185396

2

Inhoudsopgave

Inleiding 3Hoofdstuk 1 De probleemstelling 4

1.1 Mediawijs maken; is dat een taak van de school? 41.2 Wat willen wij als school doen met mediawijsheid? 4 1.3 Hoe maak je keuzes die bij de school passen en wat

betekent die visie op mediawijsheid voor de praktijk? 51.4 De ambitie van onze school 6

Hoofdstuk 2 De vraagstelling 7Hoofdstuk 3 Resultaten 8

3.1 Wat is mediawijsheid? 83.1.1 Media gebruiken om informatie op te zoeken of over te dragen 93.1.2 Mediaopvoeding 113.2 Welke middelen zijn nodig om mediawijsheid in het basisonderwijs te integreren? 133.2.1 de leerkracht als middel 173.3 integratie van mediawijsheid in het bestaande onderwijs-programma 18

Hoofdstuk 4 Conclusies 19Hoofdstuk 5 Aanbevelingen 20Hoofdstuk 6 Reflectie 21Bibliografie 22


3

Inleiding

Mediawijsheid is actueel in het onderwijs. Kinderen worden geconfronteerd met steeds meer verschillende media; naast de krant en de televisie worden kinderen geconfronteerd met internet, de slimme mobiele telefoon (smartphone), Facebook en Twitter. Het ontwikkelen van de vaardigheden om met deze grote hoeveelheid informatie en sociale contactmogelijkheden om te gaan, wordt een steeds grotere taak van de maatschappij, en dus ook van de school. Deze vaardigheid wordt mediawijsheid genoemd. Bamber Delver omschrijft mediawijsheid als de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving. (Bamber Delver, 2012)

Aan het eigen maken van deze vaardigheid zal in dit literatuuronderzoek aandacht besteed worden en ook aan de vraag waarom het nodig is dat dit gebeurt.

In het basisonderwijs gaat het vooral om de vaardigheid in het zoeken en beoordelen van informatie en om bewustwording rond de risico’s van internet. Deze aandacht voor mediawijsheid op scholen is noodzakelijk. Smeets zegt dat veel leraren de meeste leerlingen niet erg ‘mediawijs’ vinden (Ed Smeets, 2009). Veel leerlingen in het basisonderwijs zijn volgens hun leraren nog onvoldoende vaardig in het opzoeken en beoordelen van informatie. Ook de vaardigheid in het creatief gebruik van media schiet volgens veel leraren bij tal van leerlingen tekort. Ook lijken leerlingen zich onvoldoende bewust te zijn van de risico’s van het gebruik van internet en zich daar ook onvoldoende tegen te wapenen. (Ed Smeets, 2009)

De meeste leerlingen van onze school zijn onvoldoende mediawijs; dit komt mede door het feit dat er ouders zijn die heel voorzichtig zijn met het toelaten van (nieuwe) media binnen de thuissituatie (hieronder valt ook de televisie) en mede doordat er op school onvoldoende aandacht aan mediawijsheid wordt besteed. De verschillen tussen de leerlingen zijn hierdoor groot, omdat sommige leerlingen vanuit huis wel gewend zijn om met (nieuwe) media om te gaan en sommigen niet.

Onze basisschool is een school op reformatorische grondslag. Het onderwijs dat we geven is gebaseerd op de Bijbel en de daarop gegronde belijdenisgeschriften, de Drie Formulieren van Enigheid. In onze overtuiging is het voor (jonge) kinderen veilig wanneer de verschillende sociale omgevingen of gemeenschappen waarin zij opgroeien op wezenlijke punten met elkaar overeenkomen. Eenheid tussen gezin, christelijke gemeente en basisschool is daarom erg belangrijk. Vanuit deze overtuiging is gezocht naar een methode die in het bijzonder geschikt is voor het onderwijs op onze school.

Naar aanleiding van dit literatuuronderzoek kan er hopelijk een methode gevonden worden die bij onze school past en die de iCOACH kan helpen bij het adviseren aan de directie en het coachen van collega's.

Hoofdstuk 1: De probleemstelling


4

1.1 Mediawijs maken; is dat een taak van de school?

De meeste mensen zijn het erover eens dat er aandacht moet zijn voor mediawijsheid, dat blijkt uit onderzoek (Bruijn, 2013). Het belang hiervan is voor scholen en opvoeders duidelijk, maar wie ermee aan de slag gaat en hoe je dat doet is vaak de vraag.

Op scholen wordt er vrijwel overal gewerkt aan het technische aspect. Leerlingen leren met computers werken door bijvoorbeeld werkstukken en presentaties te maken. Mediawijsheid ontwikkelen gaat wel echt verder dan dat. Ook wordt er op elke school aandacht besteed aan sociale vaardigheden; helaas wordt vaak niet de relatie gelegd met sociale vaardigheden die je nodig hebt als je online gaat. Daar ligt dus wel een specifieke taak voor de school; binnen de bestaande 'sova'- lessen moet aandacht komen voor 'sova'-regels op sociale media en internet.

School en ouders spelen in het 'mediawijs' maken van kinderen een cruciale rol, waarin samenwerking bovenaan staat. Daarom noemt men deze 'opvoeding' ook mediaopvoeding; en opvoeden, daar zijn school en ouders het over eens, dat doe je samen! Opvoeden is het grootbrengen van kinderen tot volwassen deelnemers van de maatschappij. In een grotendeels digitale maatschappij moeten kinderen dus leren hoe zij op een goede, veilige en doordachte manier kunnen omgaan met deze media.

1.2 Wat willen wij als school doen met mediawijsheid?

Mediawijsheid is geen verplicht vak op school. Maar in de politiek wordt wel over dit onderwerp gesproken. Het kabinet wil:

' Veilig en verantwoord mediagebruik bevorderen door burgers (van jong tot oud, van ouder tot leraar) toe te rusten om de kansen van media volop te benutten en tevens goed te kunnen omgaan met de mogelijke gevaren daarvan.'(Kennisnet, 2010) (OCW, 2009)

Mediawijsheid moet, volgens de Raad van Cultuur, in het onderwijs in verschillende vakken terug komen. De overheid schrijft niet voor hoe mediawijsheid concreet vorm moet krijgen. Scholen bepalen zelf hoe ze de, mede op mediawijsheid gerichte, kerndoelen in concrete onderwijsprogramma’s vertalen. De invulling van de kerndoelen is aan de school zelf.

Ook de Europese commissie houdt zich bezig met de 'mediageletterdheid ' van haar burgers;

'De Commissie wil het niveau van mediageletterdheid in Europa verhogen. Zij concentreert zich daarbij op drie aandachtgebieden: mediageletterdheid op het terrein van 1) commerciële communicatie, 2) audiovisuele werken en 3) online mediaboodschappen.'(OCW, 2009)

De Koningin Wilhelminaschool te Zoetermeer wil hierbij aansluiten, door de integratie van mediawijsheid binnen het bestaande onderwijs.


5

1.3 Hoe maak je keuzes die bij de school passen en wat betekent die visie op mediawijsheid voor de praktijk?

Een mogelijkheid voor een hulpmiddel om keuzes te maken is de zogenoemde ‘Mediawijsheidcirkel’. (Freek Zwanenberg, 2010)

Figuur 2 Mediawijsheidcirkel (Freek Zwanenberg, 2010)

Omdat onze school een protestants-christelijke school op reformatorische grondslag is wordt deze visie altijd gegrond op onze identiteit. Als hulpmiddel hierbij gebruiken we de hierboven genoemde 'Mediawijsheidcirkel'. Als je aan de slag wilt met mediawijsheid kun je starten met het gezamenlijk in beeld brengen van de huidige situatie. Als je als leerkracht, maar ook als team de cirkel maakt, is het is zeer waarschijnlijk dat niet alle onderdelen even rijk gevuld zijn.

Zodra je de huidige situatie in beeld hebt, ga je formuleren wat de gewenste situatie is voor de leerlingen, de ouders en het team. Ook daarvoor gebruik je de cirkel. Je formuleert per onderdeel concrete activiteiten en doelen. Het kan handig zijn om een cirkel per bouw te maken, omdat bepaalde doelen in de onderbouw meer aan bod komen dan in de bovenbouw en andersom. Het gaat erom dat de school zich bewustis van het belang van de vier verschillende mediawijsheidsgebieden.

Zo wordt met elkaar de visie op ICT en mediawijsheid bepaald en de doelen vastgesteld.

1.4 De ambitie van onze school


6

De kinderen op onze school zijn onvoldoende mediawijs. Wij gebruiken geen leergang of methode om dit te bevorderen. Graag willen wij op onze school mediawijsheid integreren in het onderwijsprogramma, om zo kinderen vaardig te maken in het veilig gebruik van internet en ze creatief te leren omgaan meten het gebruik van moderne media. Daarbij moet het uitgangspunt zijn dat het inzetten van ICT-middelen en nieuwe media in het onderwijs niet alleen gaat over het afspelen van een YouTube-video in de klas of het maken van een toets op de computer, maar dat het invloed heeft op het gehele onderwijsconcept.

Wij willen onze leerlingen goed voorbereiden op een maatschappij waarin ICT (informatie- en communicatietechnologie) een steeds grotere rol speelt. Zij zullen op een mediawijze en veilige manier, samen moeten leren omgaan met deze moderne technologieën. Wij laten de kinderen zien dat de computer (en andere technologie) een onderdeel is van de sociale maatschappij waarin wij leven.

Je kunt ook zeggen dat we onze leerlingen mediawijs de school willen laten verlaten. Dat wil zeggen dat ze om kunnen gaan met wat mediawijsheid met zich mee brengt. We willen de leerlingen leren op de juiste manier om te gaan met mediawijsheden die ze dagelijks, zowel thuis als op school, tegenkomen. Hierbij is het belangrijk te vermelden dat ICT als middel ingezet gaat worden en niet als doel. Het doel is om te zorgen voor een veilige ICT omgeving binnen onze school en daar is mediawijsheid een groot onderdeel van.

Hoofdstuk 2 : De vraagstelling


7

In dit onderzoek zal de volgende hoofdvraag worden beantwoord:

Hoe integreer je mediawijsheid in het bestaande onderwijsprogramma van een basisschool?

Bij deze vraag zijn een aantal deelvragen relevant:

1. Wat is mediawijsheid? (H. 3.1)

Voor deze deelvraag is gekozen, omdat je, om te bepalen hoe je mediawijsheid kunt integreren in het onderwijsprogramma, eerst de definitie van mediawijsheid helder moet krijgen.(Ed Smeets, 2009)

2. Welke middelen zijn nodig om integratie van mediawijsheid te bereiken? (H. 3.2)

Om kinderen mediawijs te maken zijn bepaalde middelen nodig, denk aan ICT, kennis en vaardigheden. Het is relevant om te onderzoeken welke middelen dat zijn, zodat bepaald kan worden welke middelen in dit geval het best ingezet kunnen worden.(Voogt, Fisse, & Braak, 2013)

Onderzoeksmethode:

Om antwoord te krijgen op deze vragen is literatuuronderzoek noodzakelijk. Betrouwbare en/of wetenschappelijke onderzoeken en adviezen van experts op dit gebied zijn er genoeg te vinden op internet via bijvoorbeeld:

zoekmachines: algemene zoals Google Scholar en Yahoo, medisch-wetenschappelijk bijvoorbeeld Sumsearch

internetgidsen: algemene zoals startpagina's, medisch-wetenschappelijk bijvoorbeeld DrOmedaris

wetenschappelijke zoekmachines: zoals Web of Science en databanken zoals svr ( dat is de studiedienst van de vlaamse regering), waar data van de Vlaamse Overheid kan worden teruggevonden of Eurostat waar veel data over de Europese Unie is terug te vinden

Op onze school en binnen onze onderwijsvereniging zijn geen beleidsstukken of visiestukken over dit onderwerp, deze zijn ook nog nooit gemaakt.

Allereerst wordt gezocht naar geschikte bronnen over mediawijsheid in het algemeen. Waar komt het woord 'mediawijsheid vandaan? Wat houdt het in? Daarna wordt verder verdiept in de middelen die nodig zijn om mediawijsheid te integreren passend bij de identiteit en de algemene visie van de school.

Hoofdstuk 3 Resultaten


8

3.1 Wat is mediawijsheid? In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat nu eigenlijk verstaan wordt onder 'mediawijsheid' vanuit verschillende bronnen, de gebruikte bronnen zijn zeer gelijkgezind hierover.

Om het begrip mediawijsheid goed te kunnen omschrijven, moet eerst onderzocht worden, wat we precies verstaan onder het woord 'media' en waar (voor) het zoal gebruikt wordt.

De 'van Dale' geeft als betekenis van het woord media:

me·dia (de; meervoud) zie medium 1 middelen om informatie over te dragen: radio, tv, pers, internet enz.(van Dale, 2014)

De encyclopedie zegt:

media:

de middelen die gebruikt worden om met grote delen van de bevolking in contact te treden. Ze worden ook wel massamedia genoemd. Radio, TV, internet, dag- en weekbladen vallen er onder.Gevonden op (http://www.encyclo.nl/begrip/media)

De term ‘mediawijsheid’ werd voor het eerst genoemd in 2005, in een (ongevraagd) advies van de Raad voor Cultuur aan de overheid. In dat adviesrapport, genaamd ‘Mediawijsheid: de ontwikkeling van een nieuw burgerschap’, pleitte de Raad voor Cultuur voor meer aandacht voor de mediawijsheid van alle Nederlandse burgers, dus niet alleen kinderen.

Volgens de Raad voor Cultuur gaat het bij mediawijsheid om drie belangrijke activiteiten (die betrekking hebben op alle burgers, dus niet alleen kinderen):

• functioneren – mediawijsheid is nodig om optimaal te kunnen functioneren in de hedendaagse maatschappij;• participeren – mediawijsheid is nodig om goed te kunnen participeren in het maatschappelijk proces;• produceren – mediawijsheid is nodig omdat de nieuwe media (met name het internet) uitnodigen tot het produceren (en publiceren) van content (inhoud) door niet-professionals.'(Freek Zwanenberg, 2010)

Het mediawijs maken van leerlingen is dus een onderdeel van hun burgerschapsvorming. Maar als dat vastgesteld is, zijn we er nog niet. Om als volwaardig burger te functioneren, heb je informatie, kennis, vaardigheden en wijsheid nodig. De vraag rijst nu: wat maakt iemand mediawijs? Wat is een mediawijze leerling, een mediawijze jongere?


http://goto/?q=_pnn5a115746_pnn5medium

http://www.tussentaalenbeeld.nl/A38.htm

9

Mediawijsheid staat voor ‘het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veran-derlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld’

(Raad van Cultuur, 2005)

Deze beschrijving wordt door velen gezien als zeer accuraat, maar ook lastig om in de praktijk mee te werken. Want als je niet goed weet waar mediawijsheid precies voor staat, hoe kun je er dan onderzoek naar doen, lesmateriaal voor ontwikkelen, laat staan het meten? Om deze vragen te beantwoorden heeft Mediawijzer.net het Mediawijsheid Competentiemodel ontwikkeld op basis van 10 competenties. Dit model wordt verder besproken in hoofdstuk 3.2.

'Een mediawijze leerling kan op zelfbewuste wijze gebruikmaken van de positievemogelijkheden die media bieden, zonder daarbij zichzelf of anderen te schaden.'(Freek Zwanenberg, 2010)

En als we kinderen dan 'mediawijs' willen maken, dan bedoelen we dat we kinderen willen leren over het gebruik van media, zoals computers, internet, tablets; en dus niet dat we kinderen willen onderwijzen door of met media, zoals bv. een filmpje laten zien op het digibord. Natuurlijk kun je deze middelen wel inzetten als ondersteuning van je les, maar daarmee alleen maak je kinderen nog niet 'mediawijs'. Media wordt nog altijd veel gebruikt als informatie bron alleen. Mediawijs maken mag daarom ook niet verward worden met het gebruik van onderwijskundige software en/of onderwijskundige technologie. Mediawijs maken heeft tot doel om het kritisch begrijpen en/of bekijken van media én om actieve deelname aan media te ontwikkelen. Het stelt kinderen in staat om media te begrijpen en er een gegrond oordeel over te vellen als gebruikers van media; en het stelt ze ook in staat om zelf media te produceren.(Buckingham, 2008) 3.1.1 Media gebruiken om informatie op te zoeken of over te dragen

Informatievaardigheid is een onderdeel van het veel bredere begrip mediawijsheid. Het zoeken van informatie gebeurt altijd via een bepaald 'medium', of dat nou een boek is, eenexpert of het internet. Volgens Jaap Walhout (Walhout, 2013), onderzoeker bij CELSTEC (Centre for Learning Sciences and Technologies) van de Open Universiteit is informatievaardigheid een belangrijke maar ondergesneeuwde component van mediawijsheid: ‘Het gaat toch vaker over instrumentele vaardigheden, over het zelf creëren van digitale content en over veiligheid en privacy. Voor het beoordelen van de betrouwbaarheid van informatie is helaas veel minder aandacht. Het is belangrijk om het onderscheid te kennen tussen media en informatie. Een medium is een drager van informatie. Uiteindelijk gaat het erom hoe je met die informatie omgaat. Ongeacht via welk medium het tot je komt.’(Kennisnet, 2013)

Kinderen gebruiken vaak zoekmachines om informatie op internet op te zoeken. Het lastige van die zoekmachines is dat ze de betrouwbaarheid van een zoekresultaat niet beoordelen. Google kan niet zien of iets een fabeltje is of een vaststaand feit. Dat kan alleen door mensen worden bepaald. En ook die vinden het lastig om de betrouwbaarheid van


10

informatie in te schatten. Een internetpagina die er mooi uit ziet, oogt al snel betrouwbaar. Maar dat zegt nog niks over de inhoud. Gelukkig zijn er manieren om zelf de betrouwbaarheid van informatie te achterhalen (deze worden hier verder niet besproken). Het zijn de opvoeders die de kinderen hiermee moeten leren omgaan. Ook dat is een onderdeel van de kinderen mediawijs maken.

Als we het hebben over informatie overdragen via media, denken we daarbij vooral aan de televisie, de krant, maar ook nieuwssites zoals Nu.nl, maar ook social media sites zoals Facebook en Instagram dragen informatie over. Kinderen moet geleerd worden hoe je informatie over jezelf op internet zet. Hoe 'profileer je jezelf'?

Er zijn natuurlijk voorbeelden genoeg te noemen van hoe iemand met gebruik van media met iemand anders in contact kan treden. Met 'grote 'media, zoals radio, TV en internet bereik je in een keer grote aantallen mensen, maar media wordt ook in het 'klein' door kinderen gebruikt. Hieronder worden een paar manieren beschreven, waar kinderen thuis en op school gebruik van maken.

E-mail

Kinderen kunnen elkaar een E-mail sturen, hoewel dit niet de meest gebruikte vorm van communicatie zal zijn. Voordeel: je kunt relatief grote bestanden versturen en je kunt het opslaan. Nadeel: je weet niet wanneer iemand je mail leest. Om een snelle reactie te krijgen wordt meestal gekozen voor een andere manier van communicatie.

WhatsApp

Kinderen sturen elkaar berichtjes via hun smartphone. Het nadeel is dat het meestal korte berichtjes zijn en je kunt ze niet opslaan. Voordeel: je kunt gemakkelijk foto's versturen, die je wel kunt opslaan. En je hebt meestal heel snel reactie; de meeste kinderen vanaf een jaar of 10/11 hebben hun smartphone binnen handbereik.

Social media

Onder social media verstaan we:

'Social media is een verzamelbegrip voor online platformen waar de gebruikers, zonder of met minimale tussenkomst van een professionele redactie, de inhoud verzor-gen. Hoofdkenmerken zijn interactie en dialoog tussen de gebruikers.'(Wikipedia)

Facebook, twitter en bijvoorbeeld Google+ zijn voorbeelden van social network sites waar kinderen zichzelf kunnen profileren en in contact (kunnen) komen met andere mensen over de hele wereld.

Het principe van een 'social media' site is om een pagina over jezelf te maken, je profiel, met daarop je foto, je geslacht, je interesses, belevingen enzovoorts. Zo kunnen anderen zien wat jou bezig houdt en kunnen daarop reageren. Je kunt een afgeschermd profiel hebben, zodat alleen bekenden je kunnen 'vinden' of een open profiel, waarbij iedereen vanuit de


11

hele wereld op jouw pagina kan komen. Hierin ligt een taak voor de opvoeders. Hoe leer je kinderen hier 'veilig' mee om te gaan? Welke gevaren schuilen er voor een kind achter 'social media'?

3.1.2 Mediaopvoeding

Lesgeven over media is geen nieuw fenomeen. Al sinds de jaren tachtig wordt in meer of mindere mate geprobeerd om kinderen kennis en vaardigheden bij te brengen in hun omgang met media. In de jaren negentig werd dit ‘media-educatie’ genoemd. Het kritisch analyseren van kranten, tv- programma’s, films, tijdschriften, etc. stond daarbij centraal. Maar op een gegeven moment voldeed die term niet meer, onder andere omdat hij te veel gekoppeld was aan ‘de oude media’, die relatief passief gebruikt worden, in tegenstelling tot ‘nieuwe media’ (bv. internet, smartphones, tablet), die een veel actievere rol mogelijk maken.

Het waarschuwen voor de gevaren van het gebruik van social media is onderdeel van de 'mediaopvoeding'.

Vaak worden vier onderdelen in de mediaopvoeding onderscheiden (Stichting Mediawijzer, 2013):

instrumentele vaardigheden sociale vaardigheden regelgeving gewetensvorming

Bij instrumentele vaardigheden moeten we denken aan de werking van programma’s en apparaten. Jongeren zijn hier vaak veel sneller vaardig in dan hun ouders. Om goed te begrijpen wat deze media met ons doen en welke invloed ze hebben, is het wel goed dat ouders zich door hun kinderen laten vertellen hoe het apparaat, hoe de programma’s werken en wat je ermee kunt. Uiteraard ligt hier een taak voor de ouders in de thuissituatie. Op school kan ook aandacht gegeven worden aan het technisch aspect; het gebruik van bv. de computer (bijvoorbeeld door middel van Basisbits).

Bij sociale vaardigheden gaat het veel meer om vragen als: Wat deel je met wie? Wie laat je toe tot de kring van vertrouwde vrienden en waarom? Aan wie geef je vertrouwelijke informatie prijs? Welke informatie is vertrouwelijk? Hier kunnen ouders en school veel voor kinderen betekenen. Regelmatig geven kinderen informatie over zichzelf vrij waar anderen misbruik van kunnen maken. Soms gaat het daarbij over geldzaken, soms over privéproblemen waar alleen met een vertrouwde bekende over gepraat mag worden. Jongeren hebben vaak niet door dat chatten met iemand die je alleen maar kent in de virtuele wereld en niet in de fysieke werkelijkheid, nooit kan betekenen dat je zo iemand kunt vertrouwen. ‘Zij’ kan zich voordoen als een vriendin van jouw leeftijd en later, als je niet meer terug kunt, blijkt ‘ze’ een man te zijn die jou chanteert met wat je eerder vertrouwelijk verteld hebt via Skype of Facebook. Zo komen jonge meisjes soms in handen van een loverboy.


12

Regelgeving is ook een belangrijk onderdeel van de mediaopvoeding. Zoals we jonge kinderen geleidelijk aan, en met controle en toezicht, laten wennen aan het verkeer, zo moet er ook een weg zijn waarin jongeren geleidelijk aan verantwoordelijkheid leren dragen op de ‘mediaweg’. Bv. Hoe lang mag het kind op de pc? Geen laptop (met internet) op de slaapkamer. Uitleg over de tijd die je besteedt aan een 'gewone' dagindeling; school, huiswerk, sport, kerk etc. Wat is 'normaal' ?

Het vierde onderdeel bij de mediaopvoeding is de gewetensvorming. En dat is het belangrijkste onderdeel. Veel regelgeving die bij de computer vrij gemakkelijk te handhaven is, zoals plaatsing in de huiskamer of eetkeuken, vaste tijden aanhouden enzovoort, zijn bij het mobieltje veel moeilijker. Dan realiseren we ons ook dat het bij opvoeding met betrekking tot mobiel internet nog veel meer aankomt op gewetensvorming. Het gaat om de inhoud van de gewetensopvoeding, die voor een deel aan het mediagebruik vooraf hoort te gaan en voor een deel hand in hand gaat met het mediagebruik. Wie aan gewetensvorming begint als zijn kinderen media gaan gebruiken, is te laat. Gewetensvorming is een diep Bijbelse gedachte en opdracht, die vanaf de allerjongste leeftijd gestalte moet krijgen.(Stichting Mediawijzer, 2013)

Zoals hierboven beschreven zijn sociale vaardigheden leren in het kader van mediagebruik onmisbaar. Leren hoe je omgaat met informatie delen. Een taak voor school en thuis.

Bij het gebruik van (social) media schuilt ook het gevaar van 'cyberpesten'; het online pesten. Dit is vaak nog minder opvallend dan het 'gewone' pesten, omdat het online gebeurt. Het is niet te zien, en vaak ook niet meer te controleren of te achterhalen. Van groot belang is het om kinderen op de gevolgen van deze manier van pesten te wijzen. Er zijn gevallen bekend die grote gevolgen met soms dodelijke afloop hadden voor de gepeste. Dit terwijl er op school en/of thuis niets was opgemerkt!

Een ander gevaar van het gebruik van de 'nieuwe' media is verslaving. Sommige mensenzijn totaal van de kaart als ze geen toegang tot hun e-mail of tot internet hebben. Jongeren kunnen volledig in paniek raken als de accu van hun mobieltje onverwacht leeg is. Velen zullen dit herkennen: we beschouwen de computer en smartphone als een verlengstuk van ons brein, vertrouwen op Google voor het antwoord op onze vragen en voelen ons gehandicaptals we onze telefoon niet onder handbereik hebben. Wij hebben ons zo afhankelijk gemaakt van de techniek dat we bijna niet (menen te) kunnen functioneren als die techniek wegvalt. Op dit 'gevaar' wordt in dit onderzoek niet verder ingegaan.(Bruijn, 2013)

Volwassenen hebben hierin een voorbeeldfunctie. Hoe gaan wij met deze zaken om? Kinderen spiegelen zich aan ons.

In de literatuur is niet zoveel aandacht besteed aan de doelen die kinderen hebben bij het gebruik van media. Voor basisschoolkinderen zal mediagebruik als doel hebben het opzoeken van informatie. Andere doelen zijn; spelletjes (ter vermaak) of om contacten te leggen.


13

3.2 Welke middelen zijn nodig om mediawijsheid in het basisonderwijs te integreren?

Natuurlijk moet de school beschikken over goed werkende computers. Het mooiste is als er een hele klas in één keer achter de computer kan, bijvoorbeeld in een computerlokaal of door middel van een laptopkar. Het heeft de voorkeur dat er in elke klas een digibord aanwezig is. Het digibord wordt gebruikt voor de dagelijkse lessen via de methode, maar nog beter is het als het digibord ook ingezet wordt als leermiddel voor de kinderen. Dit kan heel goed met interactieve lessen en spellen. Die interactieve lessen en/of spellen zijn wat je noemt 'TPACK' lessen; lessen waarin technologie op een of andere manier verweven wordt in de traditionele les of een geheel nieuwe les waar technologie in verwerkt wordt.

In een TPACK les komen de volgende inhouden aan bod:

T: technology ( technologie)P: pedagogy ( didactiek)C: content (inhoud)K: knowledge (kennis)

'TPACK is dus in de eerste plaats een vorm van kennis. Daarnaast wordt TPACK in toenemende mate gebruikt als een conceptueel model om op de integratie van ict in het onderwijs te reflecteren. Leraren kunnen bijvoorbeeld bij het ontwerpen van ict-rijke lessen nagaan op welke wijze vakinhoud, didactiek en technologie elkaar ver sterken.'(Voogt, Fisse, & Braak, 2013)

Een TPACK les heeft altijd mede tot doel de kinderen media wijzer te maken. Om 'TPACK' lessen te kunnen geven moet de school beschikken over zoveel mogelijk technologie. Te denken valt daarbij aan: digitale camera ('s), camcorders, laptops, tablets. Kortom alles wat met technologie te maken heeft.

Om lessen 'mediawijs' te maken kun je je bestaande of nieuwe lessen ook toetsen aan het door Mediawijzer.net gemaakte competentiemodel. Het competentiemodel is ontwikkeld op basis van 10 competenties. Het model bestaat uit 4 hoofdgroepen waarbinnen in totaal 10 competenties worden beschreven. Van elke competenties is een verdeling in 5 niveaus gemaakt.


14

Figuur 3 Competentiemodel (Mediawijzer.net, 2012)

ICT-vaardigheden hebben of je eigen maken worden niet in dit model voor mediawijsheid benoemd, maar dat zijn wel voorwaarden om de vaardigheden beschreven in het model voor mediawijsheid te kunnen benutten. Voorbeelden van ICT-vaardigheden die in deze methodes naar voren komen zijn:

- Tekstverwerken - Zorgen voor een mooie lay-out en illustraties - De computer leren kennen - Schrijven met Wordpad - Paint - Tekst opmaken - Presenteren met PowerPoint - Rekenen met Excel - Toetsenbord leren kennen(Walraven, Paas, & Schouwenaars, 2013)

Voor echte 'mediawijsheid' lessen zijn verschillende methodes ontwikkeld, hieronder worden er een aantal genoemd en toegelicht aan de hand van het competentiemodel van Mediawijzer.net, beschreven vanuit de volgende bronnen:

(Walraven, Paas, & Schouwenaars, 2013)(Mediawijzer.net, 2014)(Kennisnet, 2014)


15

1. Digiwijs van uitgeverij Eduforce Digiwijs is een praktisch gerichte computercursus voor kinderen. Ze leren omgaan met Windows, Word, Paint, Outlook en Internet Explorer. Daarbij komen zowel basisprincipes als extra mogelijkheden aan bod. Er zijn 12 lessen en na iedere les worden kennis en vaardigheden getoetst d.m.v. "Wat weet ik al?"kaarten. Leerlingen kunnen individueel of in tweetallen met het materiaal werken. Er wordt niet gemeld bij welke kerndoelen Digiwijs aansluit.

2. Voor Kids van uitgeverij Schoolsupport In de serie Voor kids komen creatieve vaardigheden aan bod waar leerlingen veel aan hebben: ze leren nieuwe studievaardigheden zoals mindmappen en schoolprojecten maken. Daarnaast komen ze van alles te weten over fotografie, sociale media en leren zelf computerspellen maken met het gratis programma GameMaker. Ontdekken, nieuwe vaardigheden leren en zelf doen staan centraal in Voor kids. Er wordt niets gemeld over toetsen of over bij welke kerndoelen de lesstof aansluit.

3. Schoolpaspoort Internet van uitgeverij Schoolsupport Vanaf groep 6 ontstaat op scholen steeds vaker de behoefte om kinderen, op school of thuis, te laten e-mailen en effectief gebruik te laten maken van internet(toepassingen). Schoolpaspoort Internet biedt elke leerling een korte, complete cursus. Een motiverend werkboek, met duidelijke informatie en meer dan twintig verschillende opdrachten, waaronder een werkstukje als laatste opdracht. Een vol paspoort geeft kinderen voldoende bagage om internet als middel in te zetten om informatie te zoeken en te verwerven over allerhande onderwerpen. Er wordt niets over toetsen of kerndoelen gemeld.

4. SchoolBits SchoolBits is een vervolg op BasisBits (waarin ICT-vaardigheden behandeld worden). Naast mediawijsheid wordt er ook in SchoolBits uitgebreid aandacht besteed aan ICT-vaardig-heden. Leerlingen kunnen vanaf groep 5 of 6 met de katernen van SchoolBits werken. Bij de meeste katernen wordt een toets afgenomen waarin de belangrijkste vaardigheden allemaal terugkomen. Er wordt niet vermeld bij welke kerndoelen de lesstof aansluit.

5. Media Makkers van Stichting Media Rakkers Het Media Makkers lesmateriaal leert kinderen exact die vaardigheden, die zij nodig hebben om de media en de commerciële omgeving beter te kunnen interpreteren. Op deze manier zijn zij in staat zich te ontwikkelen tot kritische en bewuste mediagebruikers.Het lespakket stimuleert de natuurlijke nieuwsgierigheid en de behoefte aan ontwikkeling en communicatie van kinderen door middel van gestructureerde en interactieve onderdelen voor verschillende leeftijdscategorieën. Daarnaast biedt Media Makkers ontdekkend onderwijs met een sterke verbinding naar het dagelijkse leven.Naast de kerndoelen op het gebied van 'oriëntatie op jezelf en de wereld' en 'kunstzinnige oriëntatie', wordt in het lespakket ook gerefereerd aan de leergebiedoverstijgende streefdoelen zoals 'reflectie op eigen handelen en leren' en 'verwerven en verwerken van informatie'.

6. MediaRoute van CineKid


16

De MediaRoute is ontwikkeld voor groep 1 tot en met 8. De activiteiten van media-educatie volgen elkaar jaarlijks stapsgewijs op en zo wordt een doorgaande ontwikkeling van kennis en vaardigheden gewaarborgd. Met de Cinekid MediaRoute maken kinderen kennis met een diversiteit aan mediaproducties en verschillende mediatechnieken. Ze leren op actieve en kritische wijze ‘kijken naar’ en ‘omgaan met’ diverse soorten media. Het gemiddeld aantal uur dat groepen bezig zijn bouwt zich op van ongeveer drie uur in de kleuterklas tot ongeveer twintig uur in de hoogste groepen. Er wordt niet gemeld over toetsen. De lesstof sluit aan bij diverse kerndoelen.

7. MediaSpoor Waar veel media-educatieve projecten uitgaan van een enkel medium; bijvoorbeeld film, krant of tv , biedt Mediaspoor de brede basis voor media-educatie. Mediaspoor maakt leerlingen bewust van de verschillende media en leert ze deze kritisch te gebruiken, als communicatiemiddel en als informatiebron. MediaSpoor is een doorlopende methode voor groep 1 tot en met 8. De lesstof sluit aan bij diverse kerndoelen. Er wordt niets gemeld over toetsen.

8. Diploma Veilig Internet Het Diploma Veilig Internet is een lespakket voor leerlingen van groep 5 t/m 8 in het basisonderwijs. Het doel van het lespakket is om kinderen bewuster te maken van hun handelen op internet en hen vaardigheden aan te leren om verantwoord met internet en digitale media om te gaan. Het lespakket heeft een voorlichtingsfunctie voor kinderen, leerkrachten en ouders.. Er gaan vijf hoofdstukken – ongeveer tien lesuren – vooraf aan het diploma. Er wordt niet gemeld hoe de lesstof aansluit bij de kerndoelen.

9. Mediawijs van uitgeverij De Roode Kikker Mediawijs met De Roode Kikker bestaat uit vier digitale leskisten. De eerste twee leskisten bestaan elk diverse lessen. Iedere les duurt ongeveer een half uur tot een uur. Elke leskist is als volgt opgebouwd: een klassikale introductie door de leerkracht, zelfstandig werken aan de online opdrachten, een afsluitende online doe-opdracht en een klassikale afsluiting. Er wordt niet gemeld of de lesstof aansluit bij de kerndoelen of dat er toetsen beschikbaar zijn

10. Mediamasters van Mediawijzer.net

Elke speldag start met een korte aflevering op het digibord. De afleveringen laten niet alleen een spannend verhaal zien maar behandelen ook diverse mediawijsheidthema’s. Naast de afleveringen gaan leerlingen aan de slag met Mediamissies. Met deze opdrachten leren ze op een uitdagende manier over media. Hoe presenteer je jezelf op internet? Hoe vind je betrouwbare informatie? Hoe maak je een blog?

MediaMasters is een kans om op een toegankelijke en uitdagende manier met mediawijsheid in de klas aan de slag te gaan. Leerlingen moeten tijdens het spel overleggen, samenwerken, media maken en interpreteren. Doelstellingen MediaMasters voor leerlingen:

Kritisch leren kijken naar media en snappen hoe deze werken (analyse) Het effect (bedoeld of onbedoeld) van media ervaren en begrijpen (bewustzijn)


17

Inzicht krijgen in hun eigen mediagedrag (privacy en respect) Praten over media, thuis en in de klas (dialoog) Zelf media kunnen inzetten en maken (creatie)

Omdat onder de onderzochte methodes geen methode gevonden is die specifiek aansluit bij de identiteit van de school, is verder gezocht bij instanties die dezelfde achtergrond en identiteit als de school hebben.

Het lectoraat nieuwe media in vorming en onderwijs van Hogeschool Driestar Educatief richt zich op vragen over de invloed van nieuwe media in onderwijs en opvoeding. Het lectoraat richt zich op leraren in primair, speciaal en voortgezet onderwijs, maar ook op hulpverleners in de zorg, ambtsdragers en kerkelijk (jeugd)werkers. De lector dr. ir. S.M. de Bruijn schreef mij in een E-mail over het 'Diploma veilig internet' het volgende:

'Wat me opvalt in het pakket is dat het het gebruik van media door kinderen van deze leeftijd vrijwel volledig accepteert. Dat sluit weliswaar aan bij de praktijk van veel jongeren, maar het is de vraag of je dat als uitgangspunt moet nemen. Je komt in de lessen wel waarschuwingen tegen, maar die betreffen het veilig internetten (virussen, spam, privacy etc). Dat zijn in de regel nuttige tips , maar je leest bijvoorbeeld nergens een opmerking over verstandig omgaan met je tijd, er wordt nauwelijks aandacht besteedt aan games (die bij deze leeftijdsgroep heel populair zijn), de informatie over het onderscheid maken tussen waar en niet waar gaat niet in op de identiteit van media (bijv. nu.nl en nos.nl versus christelijke nieuwsbronnen) en de opmerkingen over eerlijkheid en omgangsvormen zijn niet ingekleurd vanuit een christelijke identiteit. Kortom: je kunt er mooie dingen uit oppikken maar je moet dan wel selectief zijn, sommige opdrachten schrappen en er een eigen visie op mediagebruik aan toevoegen.

Ik moet daarbij ook eerlijk toegeven dat er weinig alternatieven zijn. Het Mediamas-ters-project van Mediawijzer.net is m.i. nog beperkter en ook meer verpakt als spel. Bij Driestar Educatief is jaren geleden het pakket Mediamaatje verschenen, maar dat is intussen toch wat verouderd en zal ook door de leerkracht moeten worden aange-vuld.' (De Bruijn, 2014)

Dhr. Bert Kalkman van Edu-sign schreef mij in een E-mail het volgende:

'Momenteel is Edu-Sign bezig met de ontwikkeling van News2Learn een project waarin een combinatie gemaakt wordt met begrijpend lezen/luisteren/kijken en mediaopvoeding. Het is een eigen, christelijk alternatief voor Nieuwsbegrip, maar dan met mediaopvoeding als onderscheidend speerpunt. De eerlijkheid gebied te zeggen dat het onderdeel mediaopvoeding de lastigste component in het geheel is. Inmiddels zijn wij een paar maanden bij het project betrokken en het is niet eenvoudig een slimme en hanteerbare oplossing te vinden. Stapje voor stapje denken we de verschillende componenten uit, waarbij de komende weken mediaopvoeding speerpunt zal zijn. Wanneer er een concept ligt dat voor scholen acceptabel is, wil ik een testfase starten om te kijken of het werkt in de klassenpraktijk. In deze fase kunnen jullie uiteraard meedoen. ' (Kalkman, 2014)


18

De bovengenoemde methodes zijn een greep uit wat er aan methodes te vinden is.Er wordt dus wel gewerkt aan methodes die zich bij uitstek lenen om te gebruiken binnen de christelijke en/of reformatorische richting.3.2.1 de leerkracht als middel

Een zeer belangrijk onderdeel van het integreren van mediawijsheid binnen de bestaande lessen, is dat de leerkrachten zelf ook mediawijs zijn en weten hoe de nieuwe technologie werkt. Alleen dan kun je kinderen leren hoe met alle media om te gaan en wat alle mogelijkheden van media zijn. Hiervoor hoef je geen ICT-expert te zijn. Maar enige kennis (en verdieping op zijn tijd) is zeker nodig.

3.3 integratie van mediawijsheid in het bestaande onderwijsprogramma

Om op een school mediawijsheid te integreren binnen het onderwijsprogramma moeten keuzes gemaakt worden. In het artikel Mediawijsheid voor schoolbestuurders (Kennisnet, 2014) staat hierover het volgende geschreven:

Er zijn drie manieren te onderscheiden om mediawijsheid in het bestaande onderwijsprogramma in te passen, die alle drie hun voor- en nadelen hebben. Welke aanpak de school zal kiezen, hangt samen met de onderwijsvisie en de mogelijkheden van de school.

• Een apart vak Mediawijsheid, met een aparte leerlijn. Zo ingevoerd, komt mediawijsheid breed aan bod. Een nadeel kan zijn dat de uren voor dit nieuwe vak ten koste kunnen gaan van de bestaande lessen.

• Mediawijsheid geïntegreerd behandelen in andere vakken. Bij taal komt dan bijvoorbeeld het beoordelen van het waarheidsgehalte en de betrouwbaarheid van (online) bronnen aan de orde. Bij handvaardigheid kan het maken en monteren van een filmpje op het programma staan en bij het kringgesprek of sova- lessen komen (online) omgangsvormen aan bod. Het voordeel van deze aanpak is dat die recht doet aan het feit dat media een uitgebreide rol hebben in de samenleving: wat je ook doet, je hebt met media te maken. Nadeel van deze aanpak is dat mediawijsheid steeds in kleine delen verspreid aan bod komt.

• Af en toe een mediawijsheidproject, bijvoorbeeld in de Week van de Mediawijsheid. Leerlingen kunnen dan het spannende en leerzame spel MediaMasters spelen. Zo’n project is een gemakkelijke manier om met mediawijsheid te beginnen op school. Meedoen is gratis, de tijdinvestering in die week is groot, maar een week is te overzien. Nadeel is dat het onderwerp wellicht de rest van het schooljaar als ‘afgehandeld’ beschouwd wordt en onderbelicht blijft.


19

Hoofdstuk 4: Conclusies

Hoe integreer je mediawijsheid in het bestaande onderwijsprogramma van een basisschool?

Om mediawijsheid te kunnen integreren binnen het bestaande onderwijsprogramma moet de school aan een aantal voorwaarden voldoen.

De betekenis van het begrip mediawijsheid moet voor elke betrokkene duidelijk zijn.

Wat is mediawijsheid?Mediawijsheid is de verzameling competenties die een persoon (groot of klein) nodig heeft om actief, kritisch en bewust deel te kunnen nemen aan onze moderne mediasamenleving.

Welke middelen zijn nodig om integratie van mediawijsheid te bereiken?Er moeten er voldoende (ICT) middelen op school aanwezig zijn; moeten kinderen enige computervaardigheden hebben en moeten de leerkrachten op de hoogte zijn van de ontwikkelingen op ICT-gebied en deze ook toe kunnen passen.

Ook moet er een duidelijke visie bepaald zijn en doelen waar de school op het gebied van mediawijsheid aan wil werken.

Er zijn een aantal manieren om mediawijsheid in het bestaande lesprogramma aan bod te laten komen. Omdat het geen verplicht vak op school is, maar er wel een duidelijk advies vanuit de overheid is zal de school een keuze moeten maken.

Een manier om mediawijsheid in het onderwijsprogramma te integreren is door gebruik te maken van een van de methodes die hiervoor geschreven zijn. Je kunt een aantal van deze methodes inzetten door middel van echte lessen mediawijsheid te geven, zodat mediawijsheid als apart vak wordt gezien, maar ook zijn er mogelijkheden om de lessen te gebruiken binnen het bestaande programma, bv. tijdens de sova-lessen. Ook kan de school ervoor kiezen om bijvoorbeeld één keer per jaar een project te organiseren rondom het thema mediawijsheid. Het geven van Tpack-lessen door leerkrachten is ook een mogelijkheid die bij elke les toepasbaar is. Op de laatste manier kun je in bijna alle bestaande lessen mediawijsheid integreren.

Al deze manieren kunnen zorgen voor integratie binnen het bestaande onderwijsprogramma, zonder dat dit ten koste gaat van de bestaande (verplichte) lessen. Echter de manier die gekozen wordt moet wel bij de identiteit en de mogelijkheden van de school passen.

Een laatste conclusie is dat er geen specifieke methode voor mediawijsheid voor de basisschool is die precies past bij de identiteit en de grondslag van de school.


20

Hoofdstuk 5 Aanbevelingen

Op basis van de in het vorige hoofdstuk genoemde conclusies komen we dan ook tot de volgende aanbevelingen:

de iCOACH bepaalt met het schoolteam de gezamenlijke visie onder andere met behulp van de Mediawijsheidcirkel.

Door deze cirkel in te vullen kan een heldere visie bepaald worden, waarmee de school praktisch aan de slag kan. (Freek Zwanenberg, 2010)

op basis van de identiteit van de school wordt een van de 10 methodes gekozen die genoemd worden in hoofdstuk 3.2. De voorkeur gaat uit naar 'Diploma Veilig Internet', omdat die het best aansluit bij de identiteit van de school, met daarin wel aanpassingen en/of toevoegingen die passen bij de identiteit van de school.

Op advies van Dr. Ir. S. de Bruijn zal moeten worden gekozen voor een methode die het dichtst bij de grondslag en identiteit van de school ligt met de nodige aanpassingen. (De Bruijn, 2014)

wanneer de testfase van Dhr. Kalkman start kan de school meedoen aan de pilot van News2learn, als alternatief voor Nieuwsbegrip waar de school nu mee werkt. Deze methode is vooral gericht op begrijpend lezen, daarom moet wel breder gekeken worden of 'mediawijsheid' breder aan bod komt in andere lessen.

Omdat de school nu ook al werkt met Nieuwsbegrip kan News2learn een alternatief zijn dat goed aansluit bij de identiteit en de grondslag van de school, met de kanttekening dat deze methode niet heel breed inzet op mediawijsheid in alle vakken, maar zich beperkt tot begrijpend lezen. (Kalkman, 2014)

Verder wil ik nog aanbevelingen doen, die zich meer toespitsen op wat de school moet veranderen en/of aanpassen om een 'mediawijze' school te kunnen worden.

De school moet:

Investeren in goede apparatuur en het beheer ervan Investeren in (na/bij) scholing voor leerkrachten Investeren niet alleen financieel, maar stel ook voldoende tijd beschikbaar om het

vak of het project vorm te geven. Een media- of iCOACH aanstellen of aanhouden Gedragsregels en protocollen opstellen voor leerlingen en leerkrachten Zorgen voor een mediawijze website, met oog voor privacy; wellicht sommige delen

alleen beschikbaar stellen voor betrokkenen


21

Hoofdstuk 6 Reflectie

Ik ben dit onderzoek gestart, omdat bij ons op school vanuit de directie de vraag kwam naar mediawijsheid lessen en hoe je daar vorm aan kunt geven.

Bij het bedenken van de onderzoeksvraag heb ik me door bovenstaande laten leiden. Vervolgens ging ik op zoek naar betrouwbare bronnen, die overigens zeer goed te vinden waren. Ik werd er eerlijk gezegd een beetje door ontmoedigd, omdat het er zoveel bleken te zijn. Om zo specifiek mogelijk antwoord te kunnen geven op mijn onderzoeksvragen ben ik heel gericht in de bronnen gaan zoeken. Zo kwam ik erachter dat toch niet meer alle bronnen even relevant waren.

Zeker omdat ik heel gericht op zoek ben gegaan naar een methode voor mediawijsheid die bij de identiteit van onze school past. Deze waren nauwelijks te vinden, dit dus in tegenstelling tot de vele bronnen over mediawijsheid in het algemeen.

Een groot gedeelte van mijn onderzoek gaat hierdoor over de integratie van mediawijsheid in het algemeen, toepasbaar op elke basisschool.

Voor specifiekere informatie over een methode die past bij de identiteit van onze school heb ik mij toen gericht tot Driestar Educatief (die dezelfde identiteit hebben), en ben zo in contact gekomen met personen die zich bezig houden met het ontwikkelen van methodes specifiek voor onze richting. Deze bronnen heb ik ook gebruikt in het onderzoek.

Ik vond het lastig om aan mijn onderzoeksresultaten conclusies en aanbevelingen te verbinden die specifiek passen bij onze school.

Bij een volgend onderzoek zou ik kiezen voor een minder 'breed', maar juist 'klein' onderwerp, omdat dan de kans om te verzanden in teveel informatie kleiner is.

Door dit literatuuronderzoek te doen heb ik veel meer inzicht gekregen in de methodes die er zijn ontwikkeld om kinderen mediawijs te maken en ook waarom dat zo belangrijk is.


22

BibliografieBamber Delver, F. E. (2012, november 15). http://www.mediawijzer.net/competentiemodel/.

Opgehaald van Mediawijzer.net: http://www.mediawijzer.net/competentiemodel/

Bruijn, S. d. (2013). http://www.refdag.nl/polopoly_fs/lectorale_rede_steef_de_bruijn_1_773626!menu/standard/file/Lectorale%20rede%20Steef%20de%20Bruijn.pdf. Opgehaald van www.refdag.nl: http://www.refdag.nl/polopoly_fs/lectorale_rede_steef_de_bruijn_1_773626!menu/standard/file/Lectorale%20rede%20Steef%20de%20Bruijn.pdf

Buckingham, D. (2008). Media education:literacy, learning and contemporary culture. In D. Buckingham, Media education:literacy, learning and contemporary culture. Cambridge: Polity press.

De Bruijn, D. I. (2014, augustus). Mediawijsheid. (S. d. Hertog, Interviewer)

Ed Smeets, M. W. (2009). Mediawijsheid in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. its, 33.

Freek Zwanenberg, J. P. (2010). Handboek mediawijsheid op school. Stichting Mijn Kind Online.

http://www.encyclo.nl/begrip/media. (sd). Opgehaald van http://www.encyclo.nl/begrip/media: http://www.encyclo.nl/begrip/media

http://www.social-media.nl/. (sd). Opgehaald van http://www.social-media.nl/: http://www.social-media.nl/

Kalkman, D. B. (2014, augustus). Mediawijsheid. (S. d. Hertog, Interviewer)

Kennisnet. (2010, september). Handboek mediawijsheid. Opgehaald van www.mijnkindonline.nl: http://mijnkindonline.nl/sites/default/files/uploads/Handboek%20Mediawijsheid%20versie%20website.pdf

Kennisnet. (2013, september). http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Dossier_mediawijsheid/Publicaties/slimmer_zoeken_informatievaardigheden_op_de_basisschool.pdf. Opgehaald van Kennisnet: http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Dossier_mediawijsheid/Publicaties/slimmer_zoeken_informatievaardigheden_op_de_basisschool.pdf

Kennisnet. (2014, april). Diploma Veilig Internet. Opgehaald van http://diplomaveiliginternet.kennisnet.nl/: http://diplomaveiliginternet.kennisnet.nl/

Kennisnet. (2014). http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Dossier_mediawijsheid/Publicaties/Brochure_Mediawijsheid_voor_schoolbestuurders.pdf. Opgehaald van Kennisnet.nl:


23

http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Dossier_mediawijsheid/Publicaties/Brochure_Mediawijsheid_voor_schoolbestuurders.pdf

Mediawijzer.net. (2012, november). Figuur 2 Competentiemodel. Opgehaald van Mediawijzer.net: http://www.mediawijzer.net/competentiemodel/

Mediawijzer.net. (2014). Mediamasters. Opgehaald van http://www.mediamasters.nl/.

OCW. (2009, april 18). http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/04/18/mediawijsheid.html. Opgehaald van Rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/04/18/mediawijsheid.html

Raad van Cultuur. (2005, juli). Mediawijsheid. De ontwikkeling van nieuw burgerschap. Opgehaald van De bibliotheek Noord-West Veluwe: http://dcr.bibliotheek.nl/binaries/content/assets/noordwest-veluwe/raadvoorcultuur.pdf

Stichting Mediawijzer. (2013, april). http://www.mediawijzer.nl/files/2914/0393/7262/Brochure_Gewetensvorming_-_Mediawijzer.pdf. Opgehaald van www.mediawijzer.nl: http://www.mediawijzer.nl/files/2914/0393/7262/Brochure_Gewetensvorming_-_Mediawijzer.pdf

van Dale, U. (2014). van Dale. Opgehaald van http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=media&lang=nn#.U_dL900cSUk: http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=media&lang=nn#.U_dL900cSUk

Voogt, J., Fisse, P., & Braak, J. v. (2013, februari). http://4w.kennisnet.nl/artikelen/2013/05/29/tpack-kennis-en-vaardigheden-voor-ict-integratie/. Opgehaald van Kennisnet: http://4w.kennisnet.nl/artikelen/2013/05/29/tpack-kennis-en-vaardigheden-voor-ict-integratie/

Walhout, J. (2013). ISSUU. Opgehaald van http://issuu.com/kennisnet/docs/slimmer_zoeken_informatievaardighed: http://issuu.com/kennisnet/docs/slimmer_zoeken_informatievaardighed

Walraven, A., Paas, T., & Schouwenaars, I. (2013, mei). Mediawijsheid in het primair onderwijs:. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen. Opgehaald van ITS Radboud Universiteit Nijmegen: http://www.mediawijzer.net/wp-content/uploads/its-radboud-mediawijsheid-in-het-primair-onderwijs-2013.pdf

Wikipedia. (sd). Opgehaald van http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_media: http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_media

Figuur 1 ICT-toepassingen in het onderwijs ( Kennisnet, 2013)Figuur 2 Mediawijsheidcirkel (Freek Zwanenberg, 2010)Figuur 3 Competentiemodel (Mediawijzer.net, 2012)


24


web viewze leren omgaan met windows, word, ... om zo specifiek mogelijk antwoord te kunnen geven op...

Documents