Araş. Gör. Süleyman ERATALAY

Sümerler kendilerini başı kara halk (Sag-gi-ga) olarak adlandırırlar. Ülkelerine de (Ki-en-gir) Uygar İnsanlar Ülkesi derlerdi.

Akadca’da bulunan Şumer kelimesi bu anlamda kullanılmaktaydı. Şumer kelimesi okuma farklılıkları sonucu Sümer olarak kabul görmüş ve yerleşmiştir.

Fakat aslında sümerler kendi dilleri için eme-ki-en-gi-ra Kiengir’in dili derlerdi. Sümer dili Arapça ve İbranice’nin temelini

oluşturan Akad dili sayesinde çözümlenmiştir. Bu nedenle denebilir ki biz Sümerceyi Akadca’nın koyu gözlüğü altından görmekteyiz.

Sümerler dilleri ve kültürleri ile komşuları olan Akadlardan tamamen farklıydılar. Basra Körfezi ile Fırat ve Dicle nehirlerinin arasına, Kafkaslardan geçerek geldikleri düşünülmektedir. Bu yargıya, Sümerce’de Fırat ve Dicle nehirlerine ve neredeyse tüm önemli kentlere verilen adların Sümerce olmaması sonucunda varılmıştır. Adlandırmanın Sümerce olamaması bu bölgede yaşamış ilk halkın Sümerler olmadığı anlamına gelir. “Sümer dili eklemeli bir dil olup, belli bir ölçüde Ural-Altay dillerini anımsatmaktadır…” ve bu özellik Sümerlerin bölgeye kuzeyden, Hazar denizinin yukarısından bir yerlerden gelmiş olabileceğini göstermektedir.

Büyük behistun kayalığı İran’da bulunmaktadır. (1853)414 satır eski Persçe &

263 satır çivi yazısı.

Çivi yazısı ilk olarak 1628 yılında Pietro Della Valle adlı İtalyan bir gezgin tarafından Persepolis kalıntılarında keşfedilmiştir.

Carsten Niebuhr Oluf Gerhard Tychsen Friedrich Münter Georg Friedrich Grottefend gibi bilim adamlarının çeşitli

katkılarından sonra Pers ordusunda İngiliz bir subay olan H. Rawlinson

yazıtın persçe kısmının tam bir kopyasını yapmayı başardı.

1840 lı yıllarda Edward Hincks, Jules Oppert’in de katkılarıyla yazıtın eski persçe olan kısmının çözümünün tamamlanmasıyla Sümercenin çözülmesinin önü açıldı.

Sümerce, bu tarihlerde yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan Aşurbanipal’in kütüphanesinde ele geçirilen tabletler gibi birçok kaynak ile Rawlinson, Hincks, Oppert üçlüsünün sayesinde çözülmüştür.

AbeceHece Yazısı

Logogramme

Resim yazısıDüşünyazı

Yazı

A; B; C; D...А, Б, В, Г...

€

Resim Yazısı(Mağara Resimleri) –

30.000 -20.000 M.Ö.

Sümer Çivi Yazısı – 4000 M.Ö.

Mısır Hiyeroglifleri– 3000 M.Ö.

Fenike Yazısı – 1300 M.Ö.

Lascaux Mağarasındaki Bizon çizimi

Bu kil tablet tanrıça Bau tapınağına ait işçilerin ve onların ailelerinin ihtiyaç duydukları buğday miktarı hakkındadır.

Bu kil mühürde Kral Ur-Nammu (oturan) yöneticilerinden Haşharem’a bir görev verirken görülmektedir.

Çivi yazısı kitabede: Ur’un kralı, kudretli kral Ur-Nammu; İşkun-Sin’in yöneticisi, onun hizmetkarı Haşhamer. İbareleri yer almaktadır.

Bu taştan oyulmuş mühür, soldaki baskının elde edilmesi için bir miktar kil üzerinde yuvarlanmaktaydı.

1.1. /sag/: /sag/: BaşBaş2.2. /ka/: /ka/: AğızAğız & /dug/: & /dug/:

KonuşmakKonuşmak3.3. /a/: /a/: SuSu4.4. /nag/: /nag/: İçmekİçmek (= 2+3) (= 2+3) 5.5. /du/, /ra/, /gin/: /du/, /ra/, /gin/: GitmekGitmek

/gub/: /gub/: durmakdurmak, /tum/: , /tum/: GGeetirmektirmek

6.6. /an/: /an/: GökGök, /dingir/: , /dingir/: TanrıTanrı7.7. /ki/: /ki/: YerYer, , ÜlkeÜlke8.8. /munus/: /munus/: KadınKadın9.9. /kur/: /kur/: DağDağ10.10. /geme/: /geme/: Bayan köleBayan köle (= (=

8+9)8+9)

Farklı dillerin aynı anlam için aynı kombinasyonları oluşturması şansa bağlanamaz. Kazara benzerliklerin sık olarak karşımıza çıkma ihtimalleri bu yüzden çok düşüktür.kelime ne kadar uzun olursa, şans benzerlikleri ihtimali de o kadar az olur*.

Benzerliklerin yansıma sesli sözcüklerde olma ihtimali güçlüdür. Fakat bu sözcükler bile çoğu dilde farklı algılandığından farklı görünümler kazanmıştır.

Diller sözcükleriyle benzerlik gösterebildiği gibi dilbilimsel özellikleri açısından da benzerlik göstermektedir. Sözcüklerin benzeme ihtimali bu kadar düşükken dilbilimsel veya dilbilgisel benzerlik ancak dilin ana yapısıyla açıklanabilir.

*Merritt Ruhlen, Dilin kökeni, s.17

Farklı dillerdeki sözcüklerin benzerlikleriyle ilgili 3 farklı görüş vardır.

Yaklaşma Ödünç alma Ortak köken Herhangi bir dildeki

sözcüğün anlamı ve ses değeri arasındaki ilişki keyfidir.

Dil sürekli değişen, yaşayan bir organizmadır.

Dil yaşadığı coğrafyadan etkilenir.

Dil çevresindeki dillerden etkilenir.

Dil konuşucularından etkilenir.

Dil zamandan etkilenir.

Sınırlı sayıda Sümerce materyal bulunması

Dilin Akadca sesbilgisi aracılığıyla çözülmüş olması

Sümer çivi yazısının gelişimini tamamlamamış olması

Günümüzden 5000 yıl önceye ait verilerin bulunması ve yaklaşık 3000 yıl önce ölmüş bir dil olması

Akadca konuşucularının uzun yıllar boyunca kutsal dil olarak Sümerce öğrenmeleri ve ele geçirilen tabletlerin bu nedenle yanlış sesler içermesi.

1) KAŠ4 Lugalbanda mağarada (c.1.8.2.1), line c1821.A.275

dur3 sal-la kaš4-e kiĝ2-ĝa2-am3 kaš4 im-mi-dar-dar

dur3 sal kaš4 kiĝ2 kaš4 dar

genç eşek Zayıf olmak koşmak aramak koşmak bölmek

275. dur3

ur3 sal-la kaš4-e kiĝ2-ĝa2-am3 kaš4

im-mi-dar-dar

Koşmaya hevesli Zayıf bir eşek zıplıyordu.

ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary

1) UŠ2

Gilgameš ve Ḫuwawa (Version B) (c.1.8.1.5.1), line c18151.5

unugki-ga lu2 ba-uš2 ur5 ba-sag3

unug lu2 uš2 ur5 sag3

Unug (SN) İnsan ölmek ciğer vurmak

5. unugki-ga lu2 ba-uš2 ur5 ba-/sag3 \

Unug’da insanlar ölüyor ve ruhları acı dolu.

ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary

1) U3

Ninĝirsu tapınağının inşası (Gudea, silindiri A ve B) (c.2.1.7), line c217.149

e2 du3-de3 igi-zu u3 dug3-ga nu-ši-ku4-ku4

e2 du3 igi u3 dug3 ku

ev kurmak göz uyumak İyi olmak yatırmak

149. e2 du3-de3 igi-zu u3 dug3-ga nu-ši-ku4-ku4

" Bu evin inşası gözlerine rahat bir uykunun girmesine izin vermeyecek."

ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary

1) ŠUM2

Enki ve Ninḫursaĝa (c.1.1.1), line c111.30

iri mu-e-šum2 iri mu-e-šum2 nam-ĝu10 šum2-ma-zu

iri šum2 iri šum2 nam-ĝu10 šum2

kent vermek kent vermek Benim için nedir vermek

30. iri mu-e-šum2 iri mu-e-šum2 nam-ĝu10 šum2-ma-zu

"sen bir kent verdin. Sen bir kent verdin. Verdiğin bana ne getirdi?"

ePSD = The Pennsylvania Sumerian Dictionary

Sümerce kendinden sonraki birçok medeniyeti etkilemiştir. Özellikle yazısını (çivi yazısı) Akadlar, Urartular, Hurriler, Hititler, vs. toplumlar kullanmışlardır. Bu toplumlar sadece yazıyı almakla yetinmemiş bunun yanında bazı dilbilgisel özellikleri de kendi dillerine geçirmişlerdir (örn. belirteçler). Bazı medeniyetlerin kültür dili olan Sümerce’nin bu medeniyetlerde iz bırakmış olması son derece normaldir. Fakat bu izleri aramak ve bulmak için farklı bakış açıları kazanmak zorundayız. Elimizdeki veriler (çivi yazılı Sümer tabletleri) biçimbilimsel inceleme sayesinde çözümlenmiştir ve bu aşamadan sonra derin biçimbilim çalışmaları sonuçların yorumlanması aşamasına yol gösterici olacaktır.