Stri Sharir Rachana(Anatomy of female reproductive tract)

By:

Dr. Shikha Singh

Assistant professor,

Department of Prasuti Tantra

Pelvis Anatomy:

Bony pelvis:

2 hip bones

Sacrum

Coccyx Hip bones formed by:

Illium

Ischium

Pubis

Female genital tract:

Devided into external and internal organs. External genital organs – It include the visible

organs on external examination. Internal genital organs – It requires special

instruments for inspection.

External genital organs:

It includes:

Mons pubis Labia majora

Labia minor Bartholin glands

Clitoris Vestibule

Vestibular bulb Hymen

Vaginal opening External urethral opening

Opening of various glandular and vascular

structures

Perineum

Internal genital organs:

Vagina

Uterus- 3 parts: Body or corpus

Isthmus

Cervix

Fallopian tubes: 4 parts: Intramural

Isthmus

Ampulla

Infundibulum

Ovary

Associated structures: Urethra

Urinary bladder

Sphinctric structures

Ureter

Pelvic colon

Rectum and anus

Blood supply to pelvic organs

Nerve supply of pelvic organs

Lymphatic drainage of female pelvis and associated structures

Description in Ayurveda: श्रोणि�:

“पुरुषोरः प्रमा�वि�स्ती�ा� स्त्रीश्रोणि�ः अष्टादशाङु्गलवि�स्तारमुरः। तत्प्रमा�ा पुरुषस्य कटी”। (सु0 सू0 35/12)

श्रोणि� अस्थि(:

“दे्व श्रोणि�फलके, एकं भगास्थि(”। ( च0 शा0 7/6)

“श्रोण्यां पञ्च, तेषां गुदभगवि3तम्बेषु चत्�ारिर, वित्रकसणंिश्रतमेकम्”। (सु0 शा0 5/19)

"एकैकं भगे वित्रके। वि3तम्बयोश्च दे्व”। (अ0 शा0 5/70)

• योवि3: “शंख3ाभ्याकृवितय=वि3स्त्र्ता�ता� सा प्रकीर्तितAता। तस्यास्तृतीये त्�ा�र्त्तेC गभ�शय्या प्रवितविEता”।। (सु0 शा0 5/43) गभा�शय:

“यथा रोविGतमत्स्यस्य मुखं भ�वित रूपतः । तत्सं(ा3ा तथारूपां गभ�शय्यां वि�दुबु�धाः”।। (सु0 शा0 5/44)

आभ्यन्तर स्रोतस्: “आत���Gे दे्व, तयोमू�लं गभा�शय आत���ाविGन्यश्च धमन्यः। तत्र वि�द्धायां बन्ध्यात्�ं मैथु3ासविGष्�ुत्�मात��3ाशश्च”।। (स0ु शा0 9/12)

पेशी: “ स्त्री�ां तु वि�Aशवितरधिधका। दश तासां स्त3योरेकैकस्मिस्म3् पञ्च पञ्चेवित, यौ�3े तासां परिर�ृणिद्धः, अपत्यपथे चत्रसः तासां प्रसृते अभ्यन्तरतो दे्व , मुखाणिश्रते बाह्य च �ृरे्त्ते दे्व, गभ�स्थिVद्रसंणिश्रतास्मिस्तस्रः शुक्रात��प्र�ेणिशन्यस्मिस्तस्र ए�”। (सु0 शा0 5/39)

स्त्री में वि�शेष : ऊर्ध्व��गा धम3ी – 2 अधोगामी धम3ी – 4 मम� - 8

THANK YOU