Budownictwo z użyciem kostki słomianej w Polsce na tle ogólnej charakterystyki tej technologii.

Maciej Jagielak I Rok studiów doktoranckich WA PK

email: jagielakmaciej@gmail.com kom.668383944

Abstrakt:

Technologia budowy domów z kostki słomianej (ang. strawbale) wynalezionaw USA pod koniec dziewiętnastego wieku od trzydziestu lat przeżywa swego rodzajurenesans i zdobywa popularność w wielu krajach europejskich. W roku 2000rozpoczęto budowę pierwszego domu w Polsce. W roku 2010 liczba zrealizowanychi będących w realizacji budów przekracza dwadzieścia. Praca ta jest próbąpodsumowania pierwszej dekady obecności tej technologii w Polsce, na tle ogólnejcharakterystyki technologii strawbale.

SPIS TREŚCI:

1.WSTĘP str.4

2.OGÓLNE INFORMACJE O BUDOWNICTWIE Z KOSTKI SŁOMIANEJ. str.62a.Czym jest kostka słomiana czyli strawbale str.62b. Historia str.72c. Metody budowy z użyciem kostek słomianych str.82d. Zalety i wady budowania z kostki słomianej str.9

3.HISTORIA I CHARAKTERYSTYKA WAŻNIEJSZYCH OBIEKTÓW STRAWBALE W POLSCE str.13

4.AKTUALNY STAN BUDOWNICTWA Z KOSTKI SŁOMIANEJ W POLSCE str.164a. Mapa położenia inwestycji str.16

4b. Lista inwestycji wraz ze zdjęciami str.17

5. PERSPEKTYWY ROZWOJU str.23

6.PODSUMOWANIE str.25

7.BIBLIOGRAFIA str.26

1.WSTĘP

W obliczu coraz większej świadomości zagrożenia nadchodzącym kryzysemenergetycznym, efektem cieplarnianym oraz innymi problemami związanymi bezpośrednioz funkcjonowaniem światowej gospodarki w oparciu o tanie paliwa kopalne, potrzeba zmian,we wszystkich właściwie dziedzinach życia człowieka, wydaje się nieunikniona1. Fakt, że wznoszenie, a w następnej kolejności użytkowanie budynków jest odpowiedzialne za ok 35%emisji dwutlenku węgla (w krajach rozwiniętych)2, sprawia, że zmiany w tej branży są szczególniepożądane.

W przypadku architektury wyróżnia się zasadniczo dwa bardzo odmienne sposobypostrzegania i rozwiązywania problemów związanych z szeroko pojętą ekologią.3 Pierwszy,nazywany angielskim terminem high-tech bazuje na doskonaleniu i wynajdywaniu nowychrozwiązań technologicznych, zwykle koncentrujących się na redukcji zapotrzebowania na energiępochodzącą z paliw kopalnych, bądź zastępowania ich alternatywnymi źródłami energii. Drugi nurt,zwany low-tech, rezygnuje z coraz bardziej skomplikowanych rozwiązań technicznych, zwykleproponując w zamian rozwiązania oparte o naturalne, mniej przetworzone materiały. Często sięgado wzorów z przeszłość: do rozwiązań technicznych sprzed ery tanich paliw kopalnych i stara sięwyciągać z nich wnioski.4

Ta fundamentalna różnica, sprawia, że techniki low-tech nie są jak na razie wstanie zdobyćpoważniejszego udziału w rynku budowlanym krajów rozwiniętych. Stosowanienieprzetworzonych, ogólnie dostępnych materiałów nie jest na rękę przemysłowi budowlanemu,co powoduje w konsekwencji brak wsparcia finansowego dla rozwoju takich rozwiązań.Pozostający w opozycji do głównego kierunku rozwoju technologii budowlanych low-tech rozwijasię zaskakująco prężnie w oparciu o oddolne inicjatywy (tzw. grassroots) bez wsparcia rządówi przemysłu.5 Atrakcyjność tego ruchu to nie tylko merytoryczne argumenty (redukcjazanieczyszczenia środowiska, niska cena materiałów budowlanych), ale także wpisanie się w ideepowrotu do natury, stale towarzyszące człowiekowi cywilizowanemu.Nowym i bardzo pozytywnym zjawiskiem jest szeroko zakrojona, międzynarodowa wymianadoświadczeń z zakresu alternatywnych metod budowania, którą umożliwia internet. Pozaoczywistym przyśpieszeniem rozwoju technologii umożliwia to łatwy dostęp do fachowej wiedzy,przybliżając proces budowy inwestorom i przyszłym mieszkańcom, często umożliwiając ichzaangażowanie w proces budowy.

Wśród szerokiego i zróżnicowanego wachlarza sposobów budowania określanych mianemlow-tech wyróżnia się grupa technologii opartych na dwóch materiałach które stosowano łącznieod czasów prehistorycznych. Te dwa materiały, występujące dość powszechnie na wszystkichkontynentach to ziemia (glina) i słoma. Metodą budowy z tej grupy, która od ok 30 lat zdobywacoraz szersze uznanie na świecie, jest wykorzystanie do budowy kostek prasowanej słomynazywanych w USA, skąd się wywodzi, strawbale.

1 Peter Droege, Odnawialne miasto, wykład z cyklu „Co to jest architektura”, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha,Kraków 26.04.2010.

2 Jakub Wihan, Humidity in strawbale walls and it's effects on decomposition of straw, praca magisterska naUniversity of East London School of Computing and Technology, 2007. Praca dostępna na stronie autora: http://www.jakubwihan.com/pdf/thesis.pdf ,dostęp 20.09.2010.

3 Marcin Mateusz Kołakowski, Rewolucja z beczki Diogenesa, Architektura i Biznes 6/2005, Kraków, 2005,Wydawnictwo 'RAM'.

4 Lloyd Kahn, Shelter, Bolinas, 2010 (reprint wydania z 1973), Shelter Publications inc., str. 3-55 Barbara Jones, Building with straw bales, Totnes, 2009, Green Books, str 25.

Ze względu na szereg zalet w tym przede wszystkim bardzo dobrą izolacyjność cieplną ioddychalność przegród wykonanych w tej technice zjednała sobie zagorzałych zwolenników wwielu krajach europejskich, a w ciągu ostatniej dekady także w Polsce.

W roku 2000 rozpoczęto pierwszą budowę domu z wykorzystaniem kostek słomy na terenienaszego kraju6. W roku 2010 liczba zrealizowanych i będących w realizacji budynków przekraczadwadzieścia.7 Obserwacja dotychczasowego rozwoju strawbale w Polsce pozwala stwierdzić, żetechnologia ta jest aktualnie w fazie szybkiego rozwoju i profesjonalizacji wykonawstwa, a co zatym idzie ma szanse na zdobycie istotnego udziału na rynku ekologicznego budownictwa w Polsce.

W przeciwieństwie do budownictwa z gliny, które ma w Polsce długą tradycję, a takżeznaczną ilość literatury fachowej8, budownictwo z kostki słomianej nie doczekało się jeszczeopracowań naukowych w języku polskim.

IL.1 IL.2

IL.1 The Footprint Project, Cumbria, Amazon Nails (źródło: http://www.amazonails.org.uk/index.php?contentId=80 ,dostęp 21.09.2010) Wzory przykład inwestycji wykorzystującej techniki low-tech.IL.2 Haus Braun, Disentis, Atelier Werner Schmidt (źródło: http://www.atelierwernerschmidt.ch/ Publikationen.html ,dostęp 21.09.2010) Budynek wykonany z kostki słomianej, przełamujący podziały między low-tech i high-tech.

6 http://earthhandsandhouses.org/ehah-projects.htm , dostęp 20.09.2010. (Strona internetowo budowniczych domu).7 Dane własne autora, więcej na stronie 138 Danuta Kupiec-Hyła, Szansa dla budownictwa z gliny w warunkach rozwoju zrównoważonego budownictwa

mieszkaniowego, Czasopismo Techniczne z3/2007, Kraków, 2007, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej

2.OGÓLNE INFORMACJE O BUDOWNICTWIE Z KOSTKI SŁOMIANEJ.

2a.Czym jest kostka słomiana czyli straw bale.

Słoma (ang. straw) to suche łodygi (pozbawione korzeni i kłosów) roślin, głównie zbóż.W przeciwieństwie do siana słoma nie powinna zawierać w sobie ziarna ani liści, nie jest więcatrakcyjna jako pożywienie dla zwierząt. W rolnictwie jest używana głównie jako podściółka.9

Kostka słomiana to słoma sprasowana mechanicznie i związana sznurkiem lub drutem przez prasękostkującą. Występują różne rodzaje pras, które dodatkowo mają możliwość produkcji różnychrozmiarów kostek, stąd ilość możliwych wymiarów kostek jest bardzo duża. Gernot Minke10 dzielikostki na trzy grupy rozmiarowe: małe o wymiarach: wys. ok 35cm, szer. ok 50cm, dł. 50-120cm,średnie: wys. ok 50, szer. ok. 80, dł. ok 70-240, i jumbo: wys. ok. 70, szer. ok. 120,dł. ok.. 100-300cm11. Najczęściej wykorzystywane do celów budowlanych są te pierwsze, ich zaletąjest możliwość ustawiania ścian ręcznie bez użycia podnośników. Jeśli nie zaznaczono inaczejwszelkie informacje zawarte w tekście dotyczą budowy z kostek małych.

W Polsce funkcjonuje sporo różnych terminów potocznie używanych wymienniez określeniem kostka słomiana: prasak, presak, balot, bela itp. W przypadku dwóch ostatnichzachodzi możliwość pomyłki z innym sposobem składowania: słomy w formie dużych rolowanychbali. By uniknąć dywagacji natury lingwistycznej, na potrzeby niniejszego artykułu autor przyjmujeokreślenie „kostka słomiana” jako odpowiednik angielskiego terminu straw bale. Jako, że w literaturze anglojęzycznej strawbale (jako skrót od strawbale building) oznacza też całątechnikę wznoszenia ścian (łącznie odpowiednimi tynkami etc.), w takim samym sensie będzieużywane określenie „budowa z kostki słomianej”.

IL.3 IL.4

IL.3 „Roboty Parkowe”, happening przed budynkiem WA PK, Kraków 24.05.2010 (zdjęcie autora) Na zdjęciuwidoczne kostki z najczęsćiej wykorzystywanej grupy rozmiarowej: małe.IL.4 Haus Braun, budowa, Disentis, Atelier Werner Schmidt (źródłohttp://www.atelierwernerschmidt.ch/Publikationen.html, dostęp 21.09.2010) Zdjęcie przedstawia budowę obiektu onośnych ścianach z kostek słomianych rozmiaru jumbo.

9 Gernot Minke, Friedemann Mahlke, Building with straw.Design and Technology of a sustainabilearchitecture,Basel/Berlin, 2005, Birhauser, str. 19

10 ibidem11 Podane wymiary są orientacyjne np. występują też kostki węższe niż 50cm. Przyp. autora

2b. Historia.

Na tle technik takich jak glina w bloczkach, czy glina lekka, wykorzystujących mariażsłomy i gliny wznoszenie budynków z kostek słomy jest relatywnie nowym sposobem budowania.Powstawanie pierwszych domów z kostek słomianych nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku,po pojawieniu się w pierwszych maszyn do kostkowania słomy. Pierwsze budowle wzniesionow Nebrasce (USA), wykorzystując, z braku innych materiałów, prasowaną słomę do wznoszeniaścian nośnych. Wynalazek okazał się mieć duże walory użytkowe: domy wykonane w ten sposób sąświetnie izolowane termicznie, a odpowiednio otynkowane gliną są również trwałe. Najstarszez nich, zachowane w USA, przetrwały już ponad 100 lat. Tradycja budowania domów z nośnymiścianami z kostki słomianej przetrwała tam do lat czterdziestych dwudziestego wieku.

Ponowne „odkrycie” tej technologii nastąpiło w latach siedemdziesiątych na fali kryzysuenergetycznego i post-hippisowskich idei powrotu do natury. Od tamtego czasu strawbale zdobywacoraz większą popularność najpierw w USA a następnie na całym świecie. W Europie przykłademmoże być Wielka Brytania, gdzie pierwszy obiekt powstał roku 1994, a w roku 2010 szacuje się ichilość na kilkaset12.

IL.5 IL.6

IL.5 Pilgrim Holliness Church, Arthur Nebraska, rok budowy 1926, zdjęcie z roku 2010. (źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Arthur_Pilgrim_Holiness_Church_from_NW.JPG)IL.6 Pionierzy budownictwa strawbale, Nebraska. (źródło: http://www.oekofilm.de/index.php?id=20,33,0,0,1,0)

12 B.Jones, op.cit, str 13

2c. Metody budowy z użyciem kostek słomianych.

Istnieje wiele różnych metod wykorzystywania kostki słomianej do celów budowlanych.Zasadniczo dzieli się je jednak na dwie grupy13 w zależności od funkcji, jaką pełni sprasowanasłoma w ścianie. W pierwszej grupie kostki słomiane mają w ścianie funkcję nośną stąd angielskanazwa loadbering (ang. nośny, przenoszący obciążenia). Inna nazwa tej grupy to Nebraska style(czyli styl z Nebraski) od stanu w którym po raz pierwszy użyto takiego rozwiązania. W drugiejgrupie kostki nie przenoszą obciążeń, służą jedynie jako wypełnienie ściany, stąd termin infill(ang. wypełnienienie). Funkcje nośną pełni najczęściej konstrukcja drewniana.

Obydwie techniki mają swoich zwolenników. Do zalet rozwiązania loadbering należyzaliczyć przede wszystkim znaczne ograniczeni ilości użytego drewna, co jest uzasadnione zarównoekologicznie jak i ekonomicznie. Realnym problemem, który trzeba brać pod uwagę jest kompresjasłomy pod wpływem obciążenia. Wymaga to odpowiedniej wiedzy i doświadczenia zarównona etapie projektowania jak i wykonawstwa. Utrudnieniem w popularyzacji tej technikisą uprzedzenia inwestorów , wykonawców, projektantów, a w wielu krajach także problemyz akceptacją takiego rozwiązania przez przepisy budowlane. Stosowanie ścian nośnych z kostkisłomianej łączy się też z ograniczeniem rozmiaru budynków: jak na razie największe obiekty mają2 kondygnacje14 ( nawet 3- 4 kondygnacje w przypadku bardzo mocno sprasowanych kostekrozmiaru jumbo15). Nośne ściany bezwzględnie wymagają stosowania mocno sprasowanych,zwartych kostek, które np. w Polsce są trudno dostępne.

Technika infill jest rozpowszechniona przede wszystkim dlatego, że nie wprowadzarewolucyjnych zmian w sposobie projektowania i budowania. Nie ma problemów z obliczaniemwytrzymałości konstrukcji, nie trzeba się zmagać z problemem osiadania ścian. W wielu krajachłatwiej jest o pozwolenia budowy, ubezpieczenie itp. Można też budować obiekty o dowolnychniemalże gabarytach a jakość kostek ma mniejsze znaczenie. Nie bez znaczenia dla potencjalnychinwestorów jest też poczucie bezpieczeństwa związane z zastosowaniem 'sprawdzonej' konstrukcji.Obiektywnym argumentem jest możliwość wykonania dachu przed rozpoczęciem prac z użyciemsłomy, co w znacznym stopniu uniezależnia proces budowy od pogody.Ciekawym rozwiązaniem, które mieści się w obrębie grupy infill jest budowa z prefabrykatów-fragmentów drewnianej konstrukcji ścian wypełnianych kostkami i wstępnie tynkowanych przedmontażem na miejscu przeznaczenia. Niewątpliwą zaletą jest możliwość uniezależnienia budowyod pogody. Minusem jest duże zużycie drewna, wymagana bardzo wysoka precyzja wykonania (i związany z tym koszt) i trudny do rozwiązania detal łączenia modułów.

Oprócz wymienionych wyżej grup funkcjonują też różnego rodzaju rozwiązania mieszane16

Wśród nich uwagę zwraca koncepcja lekkiej konstrukcji drewnianej używana m.in. w WielkiejBrytanii przez organizację Amazon Nails17. Bardzo lekka konstrukcja słupowa umożliwiapostawienie dachu w pierwszej kolejności, ale uzyskuje sztywność dopiero ustawienie kosteksłomy.

13 G.Minke, F.Mahlke, op.cit, str 21-24.14 B.Jones, op.cit, str 74-75.15 http://www.atelierwernerschmidt.ch/realisiert.html , dostęp 20.09.2010, (strona internetowa Wernera Schmidta,

architekta wykorzystującego kostki 'jumbo' w swoich projektach).16 B.Jones, op.cit, str 29-35.17 http://www.amazonails.org.uk/page/home , dostęp 20.09.2010, (strona internetowa organizacji).

IL.7 IL.8

IL.7 Wypełnianianie słomą ściany w systemie infill. Warsztaty podczas European Straw Bale Gathering, Reimst 2009,(Źródło: relacja filmowa z warsztatów http://www.strawbale.pl/, dostęp 20.09.2010)IL.8 Piętrowy bliźniak w technologii loadbering,Raleigh Cross Inn, Amazon Nails. (źródło:Barbara Jones, Buildingwith straw bales, Totnes, 2009, Green Books)(źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Arthur_Pilgrim_Holiness_Church_from_NW.JPG)

Pokrewnymi do kostek słomy rozwiązaniami są różnego rodzaju produkty ze słomyprodukowane specjalnie dla celów budowlanych. Przykładem może być system paneli Stramit,który jest stosowany już od 50lat.18 Innym ciekawym rozwiązaniem jest propozycja kablisłomianych w systemie StrawJet, z których można tworzyć elementy konstrukcyjne np. słupy.19

Systemy tego rodzaju i ich ewentualne zastosowanie w Polsce nie są jednak przedmiotem niniejszejpracy.

Innym zagadnieniem, które stanowi nieodłączny element zarówno techniki loadbering jakinfill jest sposób wykończenia i zabezpieczenia ściany z kostek słomy. Najpopularniejszymrozwiązaniem jest pokrycie ścian kilkucentymetrową warstwą tynku glinianego, wapiennego,lub cementowego, ewentualnie kombinacji powyższych. Nazwa tynk nie jest tu do ko końcaadekwatna, ponieważ warstwa ta nie tylko zabezpiecza ścianę przed działaniem warunkówatmosferycznych, ale także pełni ważną rolę dla zapewnienia stabilności ścian. Niektóre źródłazakładają nawet wiodący udział warstwy tynku w przenoszeniu obciążeń.20

Stosowanie tynku cementowego (często na siatce stalowej) jest popularne w USA i ma po częścizwiązek z tamtejszymi przepisami budowlanymi. Ze względu na podatność na pękanie podczasosiadania słomy oraz słabą paro-przepuszczalność nie cieszą się takim uznaniem w Europie. Tynkigliniane i wapienne są bardziej elastyczne i dzięki temu są mniej narażone na pękanie21. Dodatkowosą paro-przepuszczalne umożliwiają wysychanie kostek słomy w razie gdyby doszłodo zawilgocenia ściany.22 Glina ma też właściwości higroskopijne i pomaga utrzymywać korzystnąwilgotność we wnętrzu domu. Stosowanie tynków glinianych i wapiennych jest też znaczniebardziej ekologiczne23.

18 http://www.stramit.co.uk/ , dostęp 20.09.2010 (strona internetowa producenta)19 Ingeborga Cygankiewicz, Nowe sposoby użycia tradycyjnych materiałów budowlanych, Przestrzeń i Forma 12/2009,

Szczecin 2009, Szczecińska Fundacja Edukacji i Rozwoju Addytywnego "SFERA", str .165-166.20 Bruce King, Buildings of earth and straw. Structural design for rammed earth and straw-bale architecture,Sausalito

1996, Ecological Design Press, str. 104-11421 B.Jones, op.cit, str 10622 Jakub Wihan, op.cit, passim23 B.Jones, op.cit, str 106

2d. Zalety i wady budowania z kostki słomianej.

W porównaniu do innych metod budowy z użyciem naturalnych materiałów, strawbalewyróżnia się przede wszystkim doskonałymi właściwościami termoizolacyjnymi. Otynkowanaściana z (małej) kostki słomianej (kładzionej słomkami w poprzek ściany) ma współczynnik Unawet rzędu 0,12W/m2 jak podaje G.Minke24. To sprawia, że jest techniką pozwalającą oszczędzaćenergię i ograniczać emisję gazów cieplarnianych , na wszystkich etapach życia budynku.

Słoma prasowana w kostkach i glina są materiałami powszechnie dostępnymi i tanimi,zarówno w USA jak i w Europie. Co więcej, słoma jest materiałem corocznie odnawialnym.W wielu krajach np. USA, Wielka Brytania produkuje się jej zbyt dużo i w konsekwencji jestuważana za odpad z produkcji ziarna. Dochodzi do tego, że rolnicy muszą niewykorzystaną słomępalić lub worywać w ziemię25. Jako prawie nieprzetworzony (kostkowanie słomy odbywa sięmechanicznie, bez dodatków klejących) materiał pochodzenia roślinnego kostka słomianaw procesie produkcji wymaga niewielkiej emisji CO2 do atmosfery. Jedyny wydatek energetycznyto zapotrzebowanie na energię maszyny do kostkowania oraz transport kostek na budowę,który nie powinien przekraczać kilku do kilkunastu kilometrów. Dodatkowo, podczas wzrostu,zboża pochłaniają CO2 z atmosfery oddając tlen. Co za tym idzie, w przypadku kostki słomianejmożemy mówić o materiale budowlanym z ujemnym wskaźnikiem śladu węglowego (ang. carbonfootprint), definiowanego jako suma emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośredniolub pośrednio przez dany produkt 26.

Także glina, drugi podstawowy materiał wykorzystywany w technologii strawbale jestmateriałem naturalnym, który nierzadko jest dostępny na miejscu budowy lub w niewielkiej od niejodległości. Także w tym przypadku ilość energii potrzebna do pozyskania i zastosowania (a więc:wydobycia, transportu, rozdrabniania, mieszania, i ewentualnego tynkowania agregatem) jestniewielka w porównaniu z innymi materiałami budowlanymi.Kolejną korzystną dla środowiska cechą ścian (czy innych ustrojów budowlanych: podłóg,dachów) ze słomy i gliny jest możliwość ich pełnego skompostowania w przypadku rozbiórkibudynku.

Niska cena słomy i gliny sprawia, że jako jedną z głównych zalet ich stosowaniaw budownictwie wymienia się możliwość znacznych oszczędności podczas budowy.Drugim źródłem potencjalnych oszczędności jest możliwość pracy własnej, lub też korzystania z nie wykwalifikowanych pracowników, organizacji warsztatów edukacyjnych itp. co związane jestz prostotą i pozytywnym wizerunkiem technologii strawbale. Stowarzyszenie Biobudownictwa wyliczyło (stan na rok 2007), że materiały na budowę domukostek słomy tynkowanych gliną o powierzchni 120m2 mogą wynosić nawet tak nie wielejak 70-90tys złotych 27. Do podobnych wniosków dochodzi w kosztorysie do swojego projektuekologicznej wioski Mateusz Marcel.28 Trzeba jednak być ostrożnym w odniesieniu do tak optymistycznych wyliczeń, przede wszystkimdlatego, że dotyczą one rozwiązań, które jak na razie wciąż uchodzą za eksperymentalne,lub wymagają wielkich nakładów pracy m.in. fundamentów żwirowych, konstrukcji z żerdzi,ciosania wiórów pokrycia dachowego bezpośrednio na budowie itp.

24 G.Minke, F.Mahlke, op.cit, str 2925 B.King, op.cit, str 4-5.26Definicja wg UK Carbon Trust, tłumaczenie autora http://www.carbontrust.co.uk/cut-carbon-reduce-costs/calculate/carbon-footprinting/pages/carbon-footprinting.aspx dostęp18.09.201027http://biobudownictwo.org/koszty-budowy/ ,dostęp 18.09.201028Mateusz Marcel, Ekowioska Wrocław Biskupin,praca magisterska na WA Politechniki Wrocławskiej 2009/10, str.65 Praca dostępna na stronie: http://hotfile.com/dl/68178372/d04be1e/marcel_matusz_-_projekt_dyplomowy_-_cz_pisemna.pdf.html , dostęp 20.09.2010

Jak do tej pory żadna z większych (powyżej 100m2 PU) polskich realizacji nie jest zbudowanaw oparciu o komplet rozwiązań proponowanych przez wymienione źródła.Dotychczasowa praktyka w Polsce (zwłaszcza niedokończone budowy w Wysokiej, Mieściskach)nie potwierdza też informacji o rzekomo dwukrotnie mniejszym nakładzie pracy potrzebnymdo wzniesienia domu z użyciem kostek słomy w stosunku do standardowych technologii 29.Wartoteż zauważyć, że prace związane z układaniem kostek słomianych w ścianie i tynkowaniem gliną sądość mocno zależne od pogody, co potencjalnie może przedłużyć budowę.Przy opisie możliwych oszczędności autorzy z wieloletnią praktyką, tacy jak Barbara Jonesczy Gernot Minke zachowują daleko idącą ostrożność. Jones przyznaje nawet, że w warunkachbrytyjskich, cena domu w technologii strawbale budowanego przez profesjonalnego wykonawcębędzie wyższa niż najtańszych domów w standardowych technologiach (odpowiednio ok.100tys i 80tys funtów za dom o powierzchni użytkowej 120m2). Podkreśla jednocześnie, że porównanietakie jest nieadekwatne, ponieważ będą to domy o zupełnie innym standardzie, zwłaszcza jeślichodzi o poziom ocieplenia, a co za tym idzie przyszłych kosztów ogrzewania.30 Wydaje się, że jestto dobrze uzasadniony sposób postrzegania kosztów domu w technologii kostki słomianej.

Pierwsze pytania, które zwykle padają w kontekście użycia słomy w budownictwie,to kwestie palności, gryzoni, podatności na wilgoć i procesy gnilne. Kwestia odporności na ogień jest stosunkowo dobrze zbadana (testy m.in. w USA, Austriii Niemczech). Austriackie testy wykazały 90 minutową odporność ogniową ściany z kostkisłomianej otynkowanej gliną od wewnątrz a tynkiem wapiennym od zewnątrz.31

Zagrożenie gryzoniami i robactwem nie jest większe niż w przypadku standardowych technikbudowlanych32. W prawidłowo wykonanej ścianie z dobrej kostki słomianej nie powinno byćszczelin, które są zwykle wykorzystywane przez gryzonie, a słoma nie powinna zawierać ziarna.Gruba warstwa twardego tynku stanowi dodatkowe zabezpieczenie.

IL.9 IL.10

IL.9 Jedną z metod umożliwiającą oszczędnośc czasu przy tynkowaniu jest „strzyżenie” ściany w celu zapewnieniagładkiej powierzchni- na zdjęciu warsztaty ESBG 2009, autor zdjęcia Paweł Sroczyński (źródło: http://picasaweb.google.com/sroker/ESBG2009Reims#) IL.10 Tynki można nakładać maszynowo. (źródło: http://www.baubiologie.at/europe/index.html )

29http://biobudownictwo.org/koszty-budowy/ ,dostęp 18.09.201030 B.Jones, op.cit, str 16-2031 G.Minke, F.Mahlke, op.cit, str.3432 B.Jones, op.cit, str 139

Realnym zagrożeniem dla budynku w technice strawbale jest zawilgocenie kostek słomyw stopniu powodującym gnicie słomy. Dlatego podręczniki zgodnie podkreślają koniecznośćchronienia słomy przed zawilgoceniem. Jako standard uznaje się takie rozwiązaniajak zabezpieczenie ściany szerokim okapem, odpowiednio wykonane tynki zewnętrzne,czy podniesienie ściany na cokole zabezpieczającym przed odpryskami deszczu. Dokładnie kwestiete analizuje Jakub Wihan w swojej pracy magisterskiej. Jego badania przynoszą dość pocieszającerezultaty. Słoma w ścianie gnije dopiero, gdy wewnątrz przegrody wilgotność względnana poziomie 98%lub wyższym utrzymuje się przez dwa dni lub dłużej. Procesy gnilne zatrzymująsię, gdy słoma wyschnie. Jednocześnie przestudiowane przez Wihana przypadki wykazują,że w przypadku zastosowania tynków glinianych i wapiennych możliwe jest wysuszenie nawetpoważnie przemoczonej ściany.33

Cecha charakterystyczną budowli z kostki słomianej są grube ściany, zwykle ponad półmetrowej szerokości. Może być to wadą (strata powierzchni użytkowej) w przypadku,gdy powierzchnia zabudowy jest ściśle limitowana. Jednocześnie grube ściany mają swoje waloryplastyczne, które mogą być wykorzystywane w projektowaniu.

Poważnym utrudnieniem w procesie budowy jest fakt, że kostki słomy, a także glina nie sąstandaryzowanymi materiałami budowlanymi. Utrudnia to projektowanie, a także planowanie czasubudowy. Mogą wystąpić problemy z zakupem materiału odpowiedniej jakości, a poza tymkonieczna jest wiedza i doświadczenia w ocenie przydatności materiałów do celów budowlanych..

IL.11 IL.12

IL.11 Słabej jakości kostki słomy: krótkie słomki, duża domieszka chwastów, słaba kompresja (zdjęcie autora).IL.12 Dobrej jakośći kostki na budowie The Footprint project, Cumbria.(źródło:http://www.strawfootprint.org/construction/courses/straw_course_2/files/Footprint_060531_027.html, dostęp 20.09.2010)

33 Jakub Wihan, op.cit, passim

3.HISTORIA I CHARAKTERYSTYKA WAŻNIEJSZYCH OBIEKTÓW STRAWBALE W POLSCE

Krótka (trwająca na razie dekadę) historia strawbale w Polsce została opisanaz pogrupowaniem poszczególnych realizacji względem wykonawców prac, co pozwala dostrzeczwiązki pomiędzy poszczególnymi budowami.

W Polsce pierwszy dom z kostek słomy zbudowano dopiero w latach 2000-20002. BudowaPrzełomce zrealizowana przez Paulinę Wojciechowską i jej organizację Earth Hands and Houses(działającą od 1997) była wydarzeniem dość szeroko opisywanym w prasie. Ten stosunkowoniewielki dom (PU=55m2) stał się dzięki temu niezwykle istotny dla popularyzacji ideibudownictwa ze słomy w Polsce. Dodatkowo ważny był fakt, że na budowie prowadzono warsztaty,umożliwiające praktyczną naukę tej techniki. Uczestniczyły w nich także osoby, które dziśprofesjonalnie zajmują się budownictwem strawbale. EHAH dalej prowadzi działalność budowlanąi edukacyjną: w kolejnych latach fundacja zbudowała jeszcze domy w Płońsku (budowa od 2003)i nad jeziorem Hańcza (budowa od 2006) i rok rocznie organizowała warsztaty dotyczące różnychnaturalnych technik budowania.

Pierwszym większym i budowanym w oparciu o pozwolenie na budowę obiektem byłdopiero dom Macieja Królaka i Agnieszki Buby w Lubli (2007-2009).34 Zbudowany siłamiwykonawców nie specjalizujących się w tej technice przy dużym zaangażowaniu i wiedzyinwestorów, jest jednym z przykładów, że możliwe jest budowanie z gliny i słomy na poziomieestetycznym, który może być atrakcyjny nie tylko dla pasjonatów strawbale. Także w tymprzypadku nie obyło się bez komplikacji: pojawiły się problemy z zewnętrznymi tynkamiwapiennymi nakładanymi na tynki gliniane35.

Wcześniej, w roku 2005 rozpoczęło działalność Stowarzyszenie Biobudownictwaw Kocku.. Pierwszym obiektem powstałym w wyniku działalności Stowarzyszenia był dommodelowy w Kocku- niewielki obiekt służący dziś jako domek do wynajęcia w obrębiegospodarstwa agroturystycznego (w 2006r.). Prezes i pomysłodawca stowarzyszenia pan Janusz Świderski wraz ze swoją brygadą36, podjął sięnastępnie realizacji większych domów w Wysokiej (2007-08) , Mieściskach (2008-09), Piskórce(2009) a obecnie (2010) trwają kierowane przez niego prace w Radzyniu Podlaskim i Sokolnikach-Lesie koło Łodzi. Dom w Wysokiej nie został ukończony ponieważ inwestorowi brakło środkówna finansowanie przedłużającej się znacznie budowy. W Mieściskach inwestor zrezygnowałostatecznie z usług Janusza Świderskiego po tym jak termin zakończenia prac został przekroczonyo pół roku. Na tej budowie popełniono też poważne błędy nakładając tynki gliniane w miesiącachzimowych i „eksperymentując” z domieszkami do nich. Także w Piskórce inwestor zrezygnowałz wykonawcy w czasie trwania budowy.

Prace związane z zastosowaniem gliny kończy w Piskórce firma Sławomira Romana „Lepianka”37. Firma Lepianka podjęła się też budowy domu w Urzucie (budowa w roku 2009,przerwana przez inwestora z braku środków) Dom w Urzucie jest unikatem w skali Polski,ponieważ zdecydowano się tam na trzy warstwowy tynk wapienny od zewnątrz budynku.

34 http://simplystrawbale.blogspot.com/ , dostęp 20.09.2010 (blog inwestorów opisujący budowę)35 Rozmowa telefoniczna autora z Pawłem Sroczyńskim 21.09.201036 Termin używany na stronie http://biobudownictwo.org , firma wykonawcza funkcjonowała pod nazwą

„Stowarzyszenie Budownictwa Zakład Budowlany”37 Informacja pochodząca z romowy telefonicznej ze Sławomirem Romanem 22.09.2010 (strona: www.lepianka.org)

Dom budowany w Radzyniu Podlaskim jest ciekawy ze względu na pewne oryginalnerozwiązania i planowany przez inwestora wysoki standard wykończenia. Ściany zostały wykonanew formie elementów prefabrykowanych na budowie, a następnie ustawione za pomocą podnośnikaHDS.Wewnątrz jedną ze ścian działowych wykonano z ubijanej barwionej gliny. Swoistymkuriozum jest fakt, że technologia kostki słomianej została wprowadzona jako zmiana wykonawcza,zezwolenie na budowę wydano dla projektu typowego w technologii szkieletu kandyjskiego (!).Także w przypadku tej budowy J.Świderski jako wykonawca robót słomiano-glinianych ma jużopóźnienie.38

Budowa w Sokolnikach-Lesie pod Łodzią (2010) jest nowością w tym względzie, że technologię kostki słomianej zastosowano do rozbudowy i docieplenia istniejącego domu.Uwagę zwraca sposób rozwiązania docieplenia: istniejące śćiany zostały obudowane nowymizostawiając szczelinę wentylacyjną pomiędzy. W tym przypadku właściciel- architekt JarosławKarolewski jest jednocześnie projektantem.

Inni związani ze Stowarzyszeniem wykonawcy pracujący wcześniej pod kierownictwemJ.Świderskiego zaczęli już działać na własną rękę. Ryszard Biliński (Zdrowy Dom Budownictwo i Instalacje) wybudował dom własny w Badowie (2009), a aktualnie prowadzi budowę w Podgaci .Dom w Badowie o nietypowym ośmiokątnym rzucie „wyśnionym”39 przez Violettę Bilińskai zaprojektowany przez architekt Barbarę Wojtkowską-Guicherit jest już zamieszkany przezpaństwa Bilińskich, czeka jednak jeszcze na przeprowadzenie ostatnich prac wykończeniowych.Skomplikowany formalnie, „organiczny” projekt niemieckiego architekta Reinharda Coppenrathajest realizowany w Jabłonnej przez Łukasza Kielmasa (Bio-bud Firma Usługowa).

Biorąc pod uwagę tak znaczny udział w rynku wykonawców związanych (obecnie lubw przeszłości) ze Stowarzyszeniem Biobudownictwa, trzeba podkreślić znaczenie jego działalnościdla szybkiego rozwoju strawbale w Polsce. Niestety, sukces jakim nie wątpliwie jest liczbazrealizowanych budynków przyćmiewa nieco historia pierwszych trzech dużych budówwymienionych wyżej. Faktem jest jednak, że na pierwszy, w pełni skończony przez wykonawcówzwiązanych ze Stowarzyszeniem Biobudownictwa pełnowymiarowy40 dom trzeba jeszcze poczekać.Niewątpliwie pozytywny jest natomiast edukacyjny aspekt działalności Stowarzyszenia- stronawww.biobudownictwo.org oraz możliwość (co godne podkreślenia nieodpłatnego) zdobywaniadoświadczenia na budowie na zasadach wolontariatu przyczyniły się do propagowania wiedzyz zakresu stosowania słomy i gliny w budownictwie.

Oryginalnym wkładem J.Świderskiego i Stowarzyszenia Biobudownictwa jest koncepcjazastosowania do budowy z użyciem kostki słomianej szkieletu drewnianego z żerdzi, taniegomateriału, który często można zakupić wprost z lasu z pominięciem pośredników. Żerdzie orazpołówki żerdzi zbija się w proste kratownice, które następnie służą jako słupy, belki i elementywiązarów dachowych. Rozwiązanie to dość dobrze współgra z grubymi ścianami z kostkisłomianej, jest natomiast bardzo pracochłonne. W tej technice wykonano domek modelowy w Kocku oraz dom w Wysokiej. Właściciel tego ostatniego Rore Maher 41, ocenia, że zastosowaniekonstrukcji z żerdzi było podstawową przyczyną ponadplanowego wydłużenia się budowy..

Innym przykładem domu o konstrukcji z żerdzi jest duży dom letniskowy (weekendowy) w Nowym Mieście Lubawskim, budowany od roku 2009 przez zaangażowanego inwestora i ekipę

38 Informacje pochodzą z rozmowy autora z inwestorem Radosławem Grudniem 10.09.201039 Sformułowanie użyte prze Violettę Bilińska w rozmowie z autorem 11.09.2010 40 Jedynym domem z opisywanej grupy w którym prace wykończeniowe zostały doprowadzone do końca, jest dom

modelowy w Kocku o PU=46m2. 41 Rozmowa z autorem 05.09.2010

wykonawców nie specjalizujących się w budownictwie strawbale na podstawie indywidualnegoprojektu arch. Jacka Gałąski. Precyzyjnie opisywane przez inwestora na forum www.cohabitat.pl42

losy budowy ilustrują szereg problemów z którymi powinien się liczyć każdy podejmujący budowęze słomy i gliny. Cierpliwa postawa inwestora w obliczu kolejnych dostaw gliny niewłaściwegorodzaju oraz złej pogody jest przykładem, że stosowanie eksperymentalnych rozwiązań jestmożliwe, ale wymaga rezerw czasowych i finansowych. Na uwagę zasługuje sposób rozwiązaniazielonego dachu, w którym zamiast substratu zastosowano specjalnie przygotowane kostki słomyobtoczone gliną z domieszką cementu.

Ważnym wydarzeniem w roku bieżącym jest rozpoczęcie budowy ośrodka szkoleniowo-wypoczynkowego w gminie Joniec na podstawie projektu architekta J.Gałąski. Program obejmuje2 sale wielofunkcyjne, recepcję, mini-spa, 8 pokoi dwu-osobowych i wydzieloną część prywatną.43

To pierwsza tak duża inwestycja strawbale na terenie naszego kraju.

Wśród tegorocznych realizacji szczególne miejsce zajmuje budowa domu letniskowego w miejscowości Gajówka. Wykonane w warsztacie z duża precyzją moduły ścienne z drewna,kostki słomianej, wstępnie otynkowane gliną dowieziono na budowę po czym ustawiono w ciągujednego dnia.44 (Więcej na stronie 22)

IL.13 IL.14

IL.13 Produkcja modułów do budowy domu letniskowego w Gajówce (źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=350 )

IL.14 Ustawianie modułów na placu budowy-montaż zajął 1 dzień.(źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=350 )

42 http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=127 (dostęp 22.09.2010)43 Korespondencja e-mail z inwestorem Wiktorem Siegel z dnia 21.09.201044 http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=350 (dostęp 22.09.2010)

4.AKTUALNY STAN BUDOWNICTWA Z KOSTKI SŁOMIANEJ W POLSCE.

4a. Mapa i lista inwestycji.

Poniższa mapa przedstawia zakończone i trwające budowy z użyciem kostki słomianej w Polsce.Ze względu na niewielką ilość w pełni wykończonych budynków (oraz trudne do klasyfikacjiprzypadki, gdzie budynki nie są w pełni wykończone a jednocześnie są zamieszkane) przyjętonastępujący podział na dwie grupy oznaczone kolorami:kolor zielony: budynki ukończone oraz budowy o znacznym poziomie zaawansowania (jakokryterium przyjęto ukończenie prac związanych z układaniem kostek słomy i przynajmniej 50%zaawansowanie prac tynkarskich)kolor pomarańczowy: budynki na wcześniejszym etapie budowy

Źródłem danych są portale poświęcone budownictwu strawbale, strony ekowiosek(lista w bibilografii) oraz rozmowy z budowniczymi. Istnieje uzasadnione podejrzenie, że obiektów,zwłaszcza niewielkich może być więcej, gdyż budynki, których twórcy nie opisują swoich działańw internecie są trudne do odnalezienia. W szczególności dotyczy to obiektów wznoszonych bezpozwolenia na budowę.

1.Dom w Przełomce, 2.Dom nad Jeziorem Hańcza, 3.Dom w Lebiedzinie, 4.Dom w okolicach Olsztyna, 5.Dom letniskowy w Nowym Mieście Lubawskim, 6.Dom w okolicach Płońska, 7.Ośrodek szkoleniowo- wypoczynkowy w Gminie Joniec, 8.Dom w Podgaci, 9.Dom w Mieściskach koło Poznania,10. Dom w Jabłonnej, 11.Dom w Urzucie, 12.Budynek gospodarczy w Jedliczach A, 13.Warsztat stolarski w Dziadowicach, 14.Dom w Badowie, 15.Dom w Piskórce, 16.Dom w Sokolnikach-Lesie,17.Domek letniskowy w Poddębicach, 18.Dom w Radzyniu Podlaskim, 19.Domek letniskowy 'modelowy' w Kocku,20.Domek letniskowy w Stoczkach 21.„Słomiana Jurta” w Pryszczowej Górze, 22.Dom letniskowy w Gajówce 23.Budynek gospodarczy (toaleta kompostująca) w Tyńcu 24.Dom w Lubli 25.Dom w Wysokiej-Nadlesie.

1.Dom w Przełomce

IL.15 (źródło: http://earthhandsandhouses.org/ehah-projects.htm, dostęp 22.09.2010 )

2.Dom nad Jeziorem Hańcza

IL.16 (źródło:http://earthhandsandhouses.org/ehah-projects.htm, dostęp 22.09.2010 )

3.Domek w Lebiedzinie-budowa na etapie ukończonych fundamentów

4.Dom w okolicach Olsztyna

IL.17(źródło: http://picasaweb.google.com/sroker/OlsztynStrawbale # , dostęp 22.09.2010 )

5.Dom letniskowy w Nowym Mieście Lubawskim

IL.18(źródło: http://picasaweb.google.com/smakoszyki/100820# , dostęp 22.09.2010 )

6.Dom w okolicach Płońska

IL.20 (źródło: http://earthhandsandhouses.org/ehah-projects.htm, dostęp 22.09.2010)

7.Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy w Gminie Joniec -budowa na etapie ukończonego poziomu 0 z bloczków betonowych.

8.Dom w Podgaci -budowa na etapie konstrukcji szkieletu drewnianego.

9.Dom w Mieściskach koło Poznania

IL.21(źródło: http://picasaweb.google.com/sroker/MiesciskaStrawbale # , dostęp 22.09.2010)

10.Dom w Jabłonnej- budowa na etapie konstrukcji szkieletu drewnianego

11.Dom w Urzucie

IL.22(źródło: http://www.lepianka.urzut.pl/index.php/tynki.html, dostęp 22.09.2010 )

12.Budynek gospodarczy w Jedliczach A

IL.23(źródło: http://img833.imageshack.us/i/dsc00165j.jpg/ , dostęp 22.09.2010)

13.Warsztat stolarski w Dziadowicach

IL.24(źródło: http://dziadowice.pl/blog/24-warsztatstolarski, dostęp 22.09.2010)

14.Dom w Badowie

IL.25(zdjęcie autora z dnia 11.09.2010)

15.Dom w Piskórce

IL.26(źródło: http://picasaweb.google.com/sroker/PiskorkaStrawbale# , dostęp 22.09.2010)

16.Dom w Sokolnikach-Lesie

IL.27(zdjęcie autora z dnia 12.09.2010)

17.Domek letniskowy w Poddębicach

IL.28(źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=354 ,dostęp 22.09.2010)

18.Dom w Radzyniu Podlaskim

IL.29(źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=301 dostęp 22.09.2010)

19.Domek letniskowy 'modelowy' w Kocku

IL.30(zdjęcie autora z dnia 10.09.2010)

20.Domek letniskowy w Stoczkach

IL.31(źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=81,dostęp 22.09.2010)

21„Słomiana Jurta” w Pryszczowej Górze

IL.32(źródło: http://permakultura.com.pl/index.php?option=com_exposeprive&Itemid=6 ,dostęp 22.09.2010)

22.Dom letniskowy w Gajówce

IL.33(źródło: http://forum.cohabitat.net/showthread.php?tid=350 ,dostęp 22.09.2010)

23.Budynek gospodarczy (toaleta kompostująca) w Tyńcu - budowa na etapie tynkowania ścian z kostki słomianej.

24.Dom w Lubli

IL.34(źródło: http://picasaweb.google.com/sroker/LublaStrawbale# ,dostęp 22.09.2010)

25.Dom w Wysokiej-Nadlesie

IL.35(zdjęcie autora z dnia 5.09.2010)

5. PERSPEKTYWY ROZWOJU

Podczas pracy na opisywanych budowach wykształciła się grupa osób- budowniczych,którzy prawdopodobnie będą budować kolejne domy rosnącą efektywnością (przyjmując,że wyciągnęli wnioski z dotychczasowych błędów). W obecnej sytuacji istnieją już co najmniejcztery firmy, które mogą się podjąć wykonania ścian z kostki słomianej wraz z glinianymiwykończeniami. Zakładanie przez wykonawców z doświadczeniem osobnych firm, wydaje sięświadczyć o sporym popycie. Potwierdza to także J.Świderski, mówiąc, że dostaje znacznie więcejofert budowy niż jest w stanie przyjąć45. To szczególnie imponujące biorąc pod uwagę opisywanewcześniej przypadki, w których budowy nie kończyły się pełnym sukcesem.

Zależnością która zaczyna się rysować jest powstawanie budynków strawbale w związkuz rozwojem ekowiosek (ang. ecovillage). Przynajmniej 3-4 obiekty zbudowane i 2 planowane łącząsię z istniejącymi lub planowanymi ekowioskami. Powstawanie i rozbudowa ekowiosek może byćw przyszłości istotnym impulsem dla rozwoju budownictwa z kostki słomianej. Orginalnymwkładem w idee rozwoju ekowiosek jest wspomniany wcześniej projekt dyplomowy M.Marcela.

IL.36 IL.37

IL.36 Projekt ekowioski Wrocław Biskupin,- widok z lotu ptaka, autor Mateusz Marcel. (źródło: Mateusz Marcel, Ekowioska Wrocław Biskupin,praca magisterska na WA Politechniki Wrocławskiej 2009/10http://hotfile.com/dl/68171684/57d60a3/marcel_matusz _-_projekt_dyplomowy_ekowioski.pdf.html dostęp 20.09.2010)IL.37 Projekt typowy T-01 domu w technologii kostki słomianej, Autor J.Gałąska (źródło: http://picasaweb.google.com/2323tt/TypowyT01#5466414957027572962, dostęp 21.09.2010)

Można zaobserwować zmiany w branży projektowej. Pojawił się pierwszy projekt typowy,stworzony specjalnie dla technologii strawbale. Jego autor, architekt Jacek Gałąska mówi o kilkusprzedanych egzemplarzach, które, według niego mają duże szanse na realizację46. Różnie możnaoceniać połączenie idei naturalnego budownictwa z projektem typowym, ale jest to krok, który może ułatwić niektórym inwestorom podjęcie decyzji o wyborze domu z kostki słomianej.

45 Rozmowa z autorem dnia 12.09.201046 Korespondencja e-mail za autorem z dnia 7.09.2010

Innym zwiastunem zmian jest projekt prefabrykowanego domku letniskowego zrealizowanyw miejscowości Gajówka. Taka technologia, co oczywiste, umożliwia bardziej masowe wznoszeniebudynków z kostki słomianej i uniezależnia proces budowy od pogody. Podkreślić należy bardzoprofesjonalne podejście projektantów i wykonawców do tego przedsięwzięcia. To w warunkachPolskich zupełnie nowa jakość.

Nowoczesne, całościowe podejście do projektowania i realizacji budynków proponuje teżPaweł Sroczyński47 prowadzący portal www.cohabitat.pl platformę wymiany informacjio strawbale w Polsce. Po tegorocznych eksperymentach48, jego plany na przyszły rok zakładająprzeprowadzenie budowy kilku obiektów letniskowych, przy pełnym nadzorze przez specjalistówzwiązanych z portalem Cohabitat. Ciekawe jest, że projekt małego domku letniskowegoP.Sroczyński udostępnia na zasadach licencji Open Source.

Zwracającym uwagę zjawiskiem są projekty niemieckiego architekta ReinhardaCoppenratha, który realizuje w Polsce swoje koncepcje architektury intuicyjnej i organicznej.Stosowane przez niego z upodobaniem linie krzywe i skomplikowane bryły budynków możnauznać za próby znalezienia języka formalnego wykorzystującego charakter naturalnych i bardzoplastycznych materiałów jakimi są kostka słomiana wraz z gliną. W przyszłym rokuprawdopodobnie rozpoczną się budowy 3 kolejnych domów wg projektów tego architekta49.

Wskazówką w ocenie rozwoju strawbale Polsce daje też rosnąca liczba warsztatówedukacyjnych na których można (najczęściej odpłatnie) zapoznać się z tą technologią.Ten przyjęty z zachodu model nauki sprawia, że szybko rośnie liczba osób, które poznawszypodstawy technologii mogą podejmować się np. budowania małych obiektów gospodarczych, czy letniskowych na własne potrzeby. Pojawienie się pierwszych takich obiektów wydaję siępotwierdzać atrakcyjność modelu budowy opartej na własnej pracy inwestorów. Jednocześniewarsztaty to idealna okazja dla osób chcących zlecić budowę domu do bezpośredniego zapoznaniaz procesem budowy i cechami materiału. Na warsztatach pojawiają się też architekci i studenciarchitektury, co pozwala mieć nadzieję, że wiedza na temat możliwości wykorzystania kosteksłomy w budownictwie będzie się szerzyć w środowisku projektantów.

47 Rozmowa telefoniczna z autorem 21.09.201048 Budynek gospodarczy w Jedliczach.49 Korespondencja facebook z autorem z dnia 14.09.2010

6.PODSUMOWANIE

Opisywane przykłady, a zwłaszcza wzrost ilości rozpoczętych budów potwierdzająpostawioną na początku tezę o dynamicznym rozwoju technologii strawbale w Polsce.Jednocześnie zestawienie realizacji z naszego kraju pod względem jakości projektowania i wykonawstwa z osiągnięciami z krajów Europy Zachodniej pokazuje, że polskie budownictwo zkostki słomianej ma przed sobą jeszcze długą drogę. Przegląd zdjęć z polskich budów pokazujewyraźnie, ze w przypadku wielu z nich zadanie przerosło wykonawców, a czasami takżeinwestorów. W tym drugim przypadku zwykle finansowo. Najczęstszym błędem pojawiającym sięna budowach było przede wszystkim zbyt optymistyczne planowanie czasu budowy i, co za tymidzie, jej kosztów. Pokazuje to dobitnie, że strawbale nie jest żadnym „kamieniem filozoficznym”umożliwiającym szybkie i tanie wejście w posiadanie komfortowego i zdrowego domu.Jak podkreśla w swojej książce Barbara Jones, wartościowy dom musi kosztować odpowiedniąilość czasu i pieniędzy50. Szybsze budowanie w tej technologii będzie możliwe tylko po dalekoidącym usprawnieniu wykonawstwa i jego większym zmechanizowaniu (np. procesu tynkowania),co oczywiście będzie się wiązać z nakładami finansowymi. Nawet w takim przypadku,ograniczanie budowy domu do jednego sezonu jest niebezpieczne, grozi bowiem problemami, jeślipogoda nie będzie sprzyjać np. wysychaniu tynków.

Dla podniesienia jakości budowanych domów konieczne jest też zapewnienie sprawdzonychdostawców kostki słomianej i gliny do celów budowlanych. Nie jest prawdą bowiem,że w przypadku ścian gdzie słoma służy tylko za wypełnienie, jakość kostek nie ma znaczenia.Warto podkreślić, że wszystkie zapewnienia o trwałości, odporności na ogień i szkodniki,które można znaleźć w literaturze fachowej dotyczą kostek spełniających konkretne wymaganiaco do gęstości, wilgotności, długości słomy i braku zanieczyszczeń. Inną koniecznością jestzapewnienie współpracy wykonawców z projektantami oraz instytucjami badawczymi.

Budowanie w oparciu o pracę własną inwestorów, niewykwalifikowaną pomoc, warsztatyedukacyjne itp. jest jak najbardziej możliwe, choć głównie w małej skali, czego dowodzidziałalność fundacji EHAH. Ich realizacje, rozłożone na lata, są jak na razie najbardziejkonsekwentnymi przykładami architektury low-tech w Polsce.

50 B.Jones, op.cit, str 16-20

7. Bibliografia

Książki:1/ Jones B.: Building with straw bales, Totnes, 2009, Green Books2/ Kahn L.:, Shelter, Bolinas, 2010 (reprint wydania z 1973), Shelter Publications inc.3/ King B.: Buildings of earth and straw. Structural design for rammed earth and straw-balearchitecture,Sausalito 1996, Ecological Design Press4/ Minke G., Mahlke F.: Building with straw. Design and Technology of a sustainabilearchitecture, Basel/Berlin, 2005, Birhauser,

Artykuły w czasopismach:1/Cygankiewicz I.: Nowe sposoby użycia tradycyjnych materiałów budowlanych, Przestrzeń i Forma 12/2009, Szczecin 2009, Szczecińska Fundacja Edukacji i Rozwoju Addytywnego"SFERA".2/Kołakowski M. M.:, Rewolucja z beczki Diogenesa, Architektura i Biznes 6/2005, Kraków, 2005,Wydawnictwo 'RAM'.3/Kupiec-Hyła D.: Szansa dla budownictwa z gliny w warunkach rozwoju zrównoważonegobudownictwa mieszkaniowego, Czasopismo Techniczne z3/2007, Kraków, 2007, WydawnictwoPolitechniki Krakowskiej.

Publikacje elektroniczne:1/ Wihan J.:, Humidity in strawbale walls and it's effects on decomposition of straw, pracamagisterska na University of East London School of Computing and Technology, 2007. Praca dostępna na stronie autora: http://www.jakubwihan.com/pdf/thesis.pdf ,dostęp 20.09.20102/ Marcel M.:, Ekowioska Wrocław Biskupin,praca magisterska na WA Politechniki Wrocławskiej2009/10. Praca dostępna na stronie: http://hotfile.com/dl/68178372/d04be1e/marcel_matusz_-_projekt_dyplomowy_-_cz_pisemna.pdf.html , dostęp 20.09.2010

Strony i fora internetowe:

-polskie:http://biobudownictwo.org/ ,dostęp 18.09.2010http://dziadowice.pl/ , dostęp 20.09.2010http://earthhandsandhouses.org/ehah-projects.htm , dostęp 20.09.2010http://lepianka.org/ , dostęp 23.09.2010 http://www.lepianka.urzut.pl/ , dostęp 23.09.2010http://permakultura.com.pl/index.php?option=com_exposeprive&Itemid=6 ,dostęp 22.09.2010http://simplystrawbale.blogspot.com/ , dostęp 20.09.2010http://www.strawbale.pl/, dostęp 20.09.20

-zagraniczne:http://www.amazonails.org.uk/ , dostęp 20.09.2010,http://www.atelierwernerschmidt.ch/realisiert.html, dostęp 20.09.2010http://www.carbontrust.co.uk/, dostęp 20.09.2010,http://www.jakubwihan.com/ , dostęp 20.09.2010,http://www.stramit.co.uk/, dostęp 20.09.2010