standardet e të drejtave të njeriut në qendrat korrektuese

QKRMT – Parandalimi i Torturës dhe formave tjera të cenimit të Drejtave të Njeriut në vendet e paraburgimit /institucionet korrektuese dhe qendrat policore të mbajtjes në Kosovë

1

Standardet e të Drejtave të Njeriut në Qendrat Korrektuese,

Qendrat e Paraburgimit dhe në Stacionet Policore

Janar – Dhjetor 2009

Raporti i QKRMT

Prishtinë, Kosovë


2

Autore: Laura Jaffrey, Menaxhere Projektit

Recensuese: Feride Rushiti , Drejtore Ekzekutive

Monitoruesit: Dr. Feride Rushiti, Laura Jaffrey, Xhevdet Halili, Dr. Reshat Bajrami, Dr.Osman Veliu, Lucas Grandjean, Ardita Metaj-Dika

Përkthyesit gjatë vizitave monitoruese: Selami Krasniqi, Fatime Gerxhaliu, Sonja Milojevic

Përkthyese e raportit: Sebahate Pacolli

Lektore: Fatushe Haliti

Kontakti :

Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT) Bedri Shala No 53/A, Bregu i Diellit II, Prishtinë, Kosovë Tel/Fax: +381 (0)38 243 707 E-mail: [email protected] Website: ww.krct.org


3

Parandalimi i torturës dhe format tjera të shkeljeve të të drejtave të dneriut në vendet e Qendrave të Paraburgimit dhe Qendrave Korrektuese në Kosovë është projekt i përbashkët me Komisionin Evropian dhe Defense Civil Right (Mbrojtja Civile e të Drejtave). Ky projekt menaxhohet nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë dhe nga Defense Civil Right.

Përmbajtja e këtij publikimi është pjesë përgjegjëse e Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës.


4

Përmbajtja

Hyrie 5

Metodologjia 6

Pjesa I: Qendrat Korrektuese\ e Paraburgimit

1. Përmirësimet 8 2. Të gjeturat • Privimi i lirisë 10 • Vendosja në institucionin korrektues 11 • Ndalimi i torturës dhe formave tjera të trajtimit, 12

mizor çnjerëzor ose degradues • Akomodimi dhe higjiena 13 • Ushqimi 16 • Kujdesi shëndetësor 16 • Aktivitetet 19 • Qasja në informata 24 • Kontaktet me botën e jashtme 24 • E drejta për të praktikuar religjionin 26 • Kërkesat the ankesat 26• Vetmia 27

3. Rekomandimet• Rekomandimet e veçanta për secilin institucion 29 • Rekomandimet e përgjithshme 34

Pjesa II: Qendrat policore të mbajtjes

1. Të gjeturat • Pranimi në Qendrat e mbajtjes policore 37 • Kohëzgjatja në Qendrat e mbajtjes policore 38 • Ndalimi i torturës dhe formave tjera të trajtimit 38

mizor çnjerëzor ose degradues • Kushtet materiale 39 • Higjiena 41 • Ushqimi 41 • Kujdesi shëndetësor 42 • Ushtrimet në ambient të jashtëm 43 �

2. Rekomandimet 44

Lista e akronimeve 46�


5

Hyrje

Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT) është organizatë jo qeveritare, jo profitabile e themeluar në vitin 1999 me mision të ofrojë trajtim dhe rehabilitim për viktimat e torturës dhe të traumatizuarve të luftës. QKRMT punon në ngritjen e vazhdueshme të kapaciteteve të stafit të saj dhe sektorit publik për ofrimin e shërbimeve lidhur me çështjet që kanë të bëjnë me torturën dhe traumën. QKRMT po ashtu është e angazhuar në promovimin dhe respektimin e të drejtave të njeriut për të gjitha etnitetet në Kosovë dhe në parandalimin dhe çrrënjosjen e torturës dhe çdo formë tjetër të keqtrajtimit.

Sektori për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut është themeluar më 2006 si pjesë e strategjisë së saj për parandalim. Sektori për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut nëpërmjet hulumtimeve është duke avokuar për mangësitë në kuadrin ligjor të Kosovës në lidhje me ndalimin dhe parandalimin e torturës, si dhe mbrojtjen e të drejtave të viktimave. Po ashtu qendra avokon për rritjen e vetëdijësimitt të institucioneve përgjegjëse për të marrë hapat e nevojshëm për ndryshime legjislative. Për më tepër QKRMT-ja ka nisur diskutimet me palët relevante për krijimin e Mekanizmit Parandalues në Kosovë. Në vitet e fundit QKRMT-ja gjithashtu ka organizuar trajnime për gazetarët dhe për anëtarët e Policisë së Kosovës në mënyrë që të rrisë vetëdijësimin mbi standardet e të drejtave të njeriut lidhur me parandalimin e torturës. Ky sektor është duke implementuar aktivitetet monitoruese të Qendrave të Paraburgimit dhe Qendrave Korrektuese. Për këtë qëllim QKRMT-ja ka themeluar ekipin monitorues multidisiplinar të përbërë nga juristë, mjekë dhe specialistë të të drejtave të njeriut. Anëtarët e këtij ekipi fillimisht u trajnuan nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) me pjesëmarrjen e Komitetit të Kryqit të Kuq Ndërkombëtarë (KKKN).

Transparenca dhe kontrolli i pavarur i administratës publike mbështet në zhvillimin e sistemit shtetëror të bazuar në principet demokratike si dhe në implementimin e sundimit të ligjit. Në këtë kontekst, me 26 Qershor 2007, QKRMT ka marrë leje nga Ministria e Drejtësisë për të vizituar Qendrat e Paraburgimit në Kosovë1. Ky memorandum i bashkëpunimit i jep lejen QKRMT-së që të monitorojë Qendrat Korrektuese dhe ato të Paraburgimit, si dhe të kryej intervista konfidenciale me personat e burgosur. Përmes kërkesave të drejtuara tek Gjykata e Qarkut, QKRMT është lejuar po ashtu të intervistoj edhe të arrestuarit para se të dalin në gjyq. Në këtë kontekst, më 11 Korrik 2008, QKRMT ka fituar lejen nga Ministria e Punëve të Brendshme që të monitoroj Qendrat e Mbajtjes në stacionet policore.2. Që nga Janari i vitit 2009, QKRMT ka vazhduar aktivitetet e veta monitoruese përmes projektit “Parandalimi i torturës dhe formave tjera të cenimit të drejtave të njeriut në vendet e paraburgimit, /institucionet korrektuese dhe qendrat policore të mbajtjes në Kosovë”, projekt i mbështetur nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë dhe Civil Rights Defenders (ish Komiteti Suedez i Helsinkit).

�� 1 Memorandumi i bashkëpunimit u ripërtri më 2008 dhe 2009 2 Memorandumi i bashkëpunimit u ripërtri më 2009


6

Monitorimi i Qendrave Korrektuese dhe Qendrave të Paraburgimit në Kosovë ka për qëllim që të vlerësojë respektimin e të drejtave të njeriut në vendet e paraburgimit, të parandalojë cenimin e të drejtave të njeriut dhe të kontribojë në rritjen e transparencës të Shërbimit Korrektues të Kosovës (SHKK) dhe Policisë së Kosovës (PK), duke rritur kështu plotësimin e standardeve ndërkombëtare nga autoritetet e vendit.

Përkundër bashkëpunimit të mirë që kemi ndërtuar me autoritetet e vendit, QKRMT ka hasur në ca pengesa përgjatë zhvillimit të vizitave monitoruese duke u bazuar në metodologjinë e saj, sidomos në zhvillimin e intervistave konfidenciale pa praninë e anëtarit të stafit të SHKK. Këto vështirësi ndodhën kryesisht për shkak të keqkuptimit të krijuar nga ana e disa mediave të cilat ndoqën konferencën për shtyp të vitit të kaluar. Kjo çështje është zgjidhur pozitivisht me Ministren e Drejtësisë pas diskutimeve sqaruese. QKRMT dëshiron të falemnderoj sinqerisht SHKK dhe PK për bashkëpunimin e tyre të mirë.

Metodologjia

Monitorimi i vizitave është zhvilluar në bazë të termave të referencës dhe përpilimi i një pyetësori për të burgosurit të cilët janë bazuar në ligjet vendore dhe standardet ndërkombëtare të kësaj fushe. Gjatë vitit 2009, ekipi monitorues i QKRMT ka vizituar Qendrat e Paraburgimit në Prishtinë, Gjilan, Lipjan, Prizren, Pejë dhe Mitrovicë, si dhe në Qendrat Korrektuese në Lipjan dhe Dubravë3. Informacionet janë mbledhur kryesisht përmes intervistave konfidenciale me të burgosurit, vizitat në vendet e ndalimit, takimet me stafin menaxhues të objekteve dhe vlerësimet janë bërë sipas standardeve të përcaktuara në termat e referencës. Gjithsejt, (137) njëqind e tridhjetë e shtatë intervista janë zhvilluar nga ekipi monitorues i QKRMT në vitin 2009.

Në përgjithësi, stafi i SHKK ishte kooperativë dhe fleksibil, duke lejuar ekipin monitorues që të vizitojë objektet si dhe të intervistojë të burgosurit nën kushte të kënaqshme. Ekipi i QKRMT po ashtu ka pasur qasje në dosjet personale, të cilat në përgjithësi ishin të mirëmbajtura.

Në kuadër të PK, ekipi monitorues i QKRMT ka vizituar Qendrat e mbajtjes në stacionet policore në Prishtinë, Podujevë, Skenderaj, Vushtrri, Mitrovicë Jug, Mitrovicë Veri, Leposaviq, Kaçanik, Ferizaj, Gjilan, Viti, Kamenicë, Shtime4, Gjakovë, Deçan, Klinë, Istog, Pejë, Drenas, Malishevë, Rahovec, Prizren, Graçanicë5 dhe Dragash6. Gjatë vizitave tona në Lipjan, Suharekë, Shtërpcë dhe Fushë Kosovë, nuk kishim qasje në Qendrat e mbajtjes për shkak të punëve rinovuese. Në Qendrat e mbajtjes janë intervistuar 29 persona. �� 3 �do qendër është vizituar së paku dy herë gjatë vitit 2009, me përjashtim të Qendrës së Paraburgimit në Prizren e cila ishte duke u renovuar deri në tetor, kështu që u vizitua vetëm një herë. 4 Nuk ishte në përdorim kur u vizitua, sepse kushtet nuk ishin adekuate. Konkretisht, kamera vëzhguese nuk lejonte një pamje gjithëpërfshirëse brenda qelive. Qendrat e mbajtjes ishin poashtu në objekt të ndarë kështu që një person të intervistohej apo të takohej ai duhej të transferohej në objektin kryesor. 5 Hera e parë kur vizituam stacionin, Qendrat e mbajtjes ende nuk ishin futur në përdorim. Vizita e dytë e QKRMT u zhvillua nën rrethana specifike (arrestimi i demonstruesve nga Vetëvendosje) të cilët nuk i lejuan ekipit monitorues që të vlerësojë të gjitha pikat e renditura në Termat e Referencës. 6 �do stacion policor është vizituar së paku një herë gjatë vitit 2009


7

Stafi i PK gjatë vizitave të realizuara ka qenë mjaft bashkëpunues dhe fleksibil. Ata kanë lejuar që ekipi monitorues të ketë qasje në objekte dhe në dosje, të intervistojë personat e arrestuar nën kushte të kënaqshme, si dhe kanë qenë në dispozicion për t’u përgjigjur në pyetjet tona.

Raporti është bazuar në standardet e përmendura në termat e referencës, duke u fokusuar në pika të veçanta të vërejtura gjatë vizitave. Një numër i rekomandimeve që i përkasin kushteve në Qendrat e paraburgimit, Qendrat korrektuese dhe Qendrat policore në Kosovë, janë të paraqitura në fund të këtij raporti.

QKRMT do të përcjellë procesin e zbatimit të këtyre rekomandimeve duke mbajtur një dialog të hapur me autoritetet dhe duke përsëritur vizitat në Qendrat e Paraburgimit në Kosovë.


8

Pjesa I: Qendrat Korrektuese/Paraburgimit

1. PËRMIRËSIMET

QKRMT me kënaqësi paraqet se mund të vërehen disa përmirësime që nga viti i kaluar, kryesisht të bazuara në rekomandimet e vitit 2008. Më poshtë janë të paraqitura përparimet më të dukshme që QKRMT ka identifikuar këtë vit:

• Rastet e keqtrajtimeve/përdorimi i forcës se tepruar nga stafi i SHKK duket se kanë pësuar një rënie substanciale në Qendrën Korrektuese në Lipjan. QKRMT gjithashtu ka vërejtur se dhomat për vizita të çifteve të martuara janë themeluar në bazë të ligjit.

• Numri i raportimeve të keqtrajtimeve në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan ka pasur rënie ngjashëm me numrin e rasteve për tentimvrasje.

• Në bazë të deklaratave të të burgosurve herë pas here ende ndodhin keqtrajtimet / përdorimi i forcës së tepruar nga Njësia Speciale e Intervenimit në Qendrën Korrektuese në Dubravë, mirëpo është vërejtur se ka një rënie krahasuar me vitin 2008. QKRMT po ashtu ka vërejtur një përpjekje të stafit menaxhues të qendrës për të përmirësuar kategorizimin e të burgosurve.

• Në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë, Monitoruesit e QKRMT-së vërejtën se ka përmirësime sa i përket pastërtisë krahasuar me vitin e kaluar. Aparatet për fikjen e zjarrit po ashtu janë ndërruar.

• Në Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, dyshemeja e qelive e cila ishte e pambuluar vitin e kaluar, tash është mbuluar me linoleum. Qendra po ashtu është pajisur me një aparat për elektrokardiogram (EKG).

• Një psikiatër është punësuar më në fund në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë, një hap ky shumë i rëndësishëm, duke pasur parasysh numrin e madh të të burgosurve të varur nga droga dhe të atyre me probleme psikiatrike.

• Qendra e Paraburgimit në Prizren është rinovuar, gjë që ka zgjidhur shumë çështje të cilat ishin identifikuar vitin e kaluar, siç ishin përdorimi i qelive me tualete të pandara, përdorimi i qelive të kthyera kah korridori dhe mungesa e ventilimit në qeli.

• QKRMT mirëpriti renovimin e Qendrës se Paraburgimit në Pejë, i cili është kryer gjatë vitit 2008.

• Në nivelin e rekomandimeve strategjike, KRCT veçanërisht mirëpriti veprimet konkrete që janë duke u zhvilluar në mënyrë që të krijojë një institucion të posaçëm për të


9

burgosurit me çrregullime mendore në fondet e IPA7, e cila do të ketë një ndikim të madh në trajtimin e kësaj kategorie të ndjeshme të të burgosurve. Ne gjithashtu mirëpresim nismën për të përdorur pavijonin nr. 7 në Qendrën Korrektuese të Dubravës për strehimin e të burgosurve me nevoja të veçanta. .Nevoja për objektet adekuate për kategoritë e këtyre grupeve të rrezikuara të të burgosurve është theksuar edhe në raportin e vitit 2008 të QKRMT-së.

• QKRMT-ja gjithashtu vërejti përmirësime të përgjithshme në fushën e kujdesit mjekësor. Qasja në shërbime shëndetësore ka qenë e siguruar 24h në ditë siç është e siguruar edhe në sektorin e shëndetit publik në përgjithësi. Edhe pse një përqindje e caktuar e të burgosurve kanë shprehur pakënaqësinë e tyre ndaj shërbimeve mjekësore, kryesisht në lidhje me furnizim me barëra dhe udhëzimin për në institucionet shëndetësore jashtë Dubravës, po vërehet se ky numër i ankesave ka rënie.

• QKRMT gjithashtu konstaton me kënaqësi ndërmarrjen e iniciativave të fundit për përcaktimin dhe ekzaminimin e të burgosurve për HIV dhe hepatit B e C, dhe që iu është kështuar një vëmendje e veçantë të burgosurve me sjellje të rrezikshme.8

• Vitin e kaluar QKRMT kishte vërejtur në përgjithësi një zgjedhje të varfër të librave në shumicën e qendrave të paraburgimit. Andaj, ne mirëpresim iniciativën e OSBE që të dhurojë afër 1200 libra për shërbimin korrektues të cilat janë shpërndarë në qendrat e ndryshme korrektuese dhe të paraburgimit në tetor të 2009.

�� 7 Instrumenti i ndihmës për para-anëtarësim 8 Normat e Komiteti Evropian për Parandalimin e Torturueses dhe të Trajtimit ose Dënimit Çnjerëzor dhe poshtërueses KPT, Raporti i përgjithshëm numër 10 [CPT/INF (93) 12], at para. 31


10

2. TË GJETURAT

Privimi i lirisë

Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale (LESP) përcakton se personi i dënuar me burgim jo më shumë se tre muaj mund të vendoset në qendër të paraburgimit.9 Nëse dënimi është më i gjatë se tre muaj, atëherë personi duhet të vendoset në qendër korrektuese 10.

Gati të gjitha qendrat e paraburgimit të vizituara mbajnë persona të dënuar që mbajnë burgimin për më shumë se tre muaj, disa prej tyre mbajnë dënime shumë më të gjata.11 Kjo ngrit brengën që të drejtat e të burgosurve nuk mund të garantohen në këto objekte të destinuara për burgim afatshkurtër. Sidomos është për tu brengosur për situatën në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë pasi që është problematike për tu akomoduar këta të burgosur në Qendrën Korrektuese në Dubravë për shkak të përkatësisë së tyre etnike. Prandaj nuk ka qender adekuate ku ata do të mund të vendoseshin. Gjatë vizitës sonë të fundit në dhjetor 2009, Qendra e Paraburgimit në Mitrovicë ka pasur më shumë persona të burgosur se sa të paraburgosur.

QKRMT-ja fuqishëm mbështet një përdorim më të gjerë të masave alternative, siç parashihet me ligj, me qëllim të parandalimit të praktikave të pritjeve disa mujore të personave për gjykim, në disa raste edhe me vite, në qendrat e paraburgimit. Kjo është sidomos relevante nëse konsiderojmë përqindjen e lartë të të paraburgosurve të cilët kanë qenë në paraburgim para gjykimit për një periudhë të gjatë12, në disa raste më shumë se dymbëdhjetë muaj13.

Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale në Kosovë parasheh lirimin me kusht si një masë alternative për personat e dënuar.

LESP parasheh që “Të dënuarit që kanë mbajtur gjysmën e dënimit mund t’i ofrohet lirim me kusht dhe lirim prej burgut me kusht që ai ose ajo të mos kryejë ndonjë vepër tjetër penale para kohës së përfundimit të dënimit”. Në rastin e burgimit afatgjatë14, të dënuarit mund t’i ofrohet lirimi me kusht pas mbajtjes së tri të katërtave të dënimit. 15

�� 9 UNMIK Rregullorja Nr. 2004/46, Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale (LESP), Neni 11, paragrafi 1 10 LESP, Neni 11, paragrafi 2 11 Gjatë vizitës të fundit në Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, kjo qendër ka pasur 16 persona të dënuar, 2 prej tyre duke mbajtur denimin prej 10 dhe 11 vjet . Në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë/Priština ishte vetëm 1 person i dënuar. 9 të dënuar ishin mbajtur në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan dhe 11 në Qendrën e Paraburgimit në Pejë. Qendra e paraburgimit në Prizren akomodon 14 të burgosur, disa prej tyre poashtu duke mbajtur denime te gjata, 16 te burgosur ishin të vendosur në qendrën e paraburgimit në Mitrovicë, 6 ishin të dënuar për më pak se një vit, 5 për pesë deri dhjetë vjet , 4 për dhjetë deri njëzet vjet dhe një për më shumë se njëzet vjet. 12 Ndër të burgosurit e intervistuar rreth 20 % e tyre ishin mbajtur më shumë se 12 muaj në paraburgim. 13 Në bazë të Kodit Penal të Kosovës (KPK), Neni. 284, kohëzgjatja e paraburgimit nuk mund të kalojë dymbëdhjetë muaj dhe mund të shtyhet edhe për nëntë apo dymbëdhjetë muaj vetëm në raste të veqanta. 14 P.sh njëzet e një deri katërdhjet vjet , në bazë të Kodi Penal i Kosovës (KPK), Neni 37 paragrafi 2.15 Kodi Penal i Kosovës (KPK), Neni 80.


11

Personat e dënuar janë të informuar në lidhje me kushtet për të aplikuar për lirim me kusht pas pranimit në institucionet e vuajtjes së dënimit.16 Rastet e lirimit me kusht gjatë vitit 2009 kanëpësuar rënie dhe kjo çështje është adresuar tek menaxhmenti dhe instancat më të larta. Monitoruesit e QKRMT-se kanë vërejtur se ekzistonte pakënaqësi në mesin e të burgosurve sepse procesi i lirimit me kusht ishte i paqartë. Kjo pakënaqësi ka një ndikim të drejtpërdrejtë në jetën e përditshme të të burgosurve, duke rritur tensionet si dhe uljen e motivimit të kenë sjellje të mira dhe respektimin e rregullave të brendshme. Në mënyrë të ngjashme, kërkesat për të përfituar fundjavë të lirë nuk kanë qenë të trajtuara objektivisht sipas të burgosurve.

Vendosja brenda objektit korrektues

“Vendosja e të burgosurit në një objekt të veçantë apo njësi të veçantë brenda objektit korrektues duhet të ketë parasysh moshën e tij/saj, burgimet e mëparshme, nëse ka pasur ndonjë, gjendjen e tij/saj shëndetësore fizike dhe mendore, ndonjë kërkesë speciale për trajtim, vendndodhjen e banimit momental apo të përhershëm të familjes së tij/saj dhe sigurinë, si dhe arsyet që kanë të bëjnë me edukimin apo punën e që janë të rëndësishme për riintegrimin e tij/saj social”17.

LESP po ashtu parasheh që gratë dhe burrat, si dhe të miturit dhe të rriturit duhet të akomodohen ndaras dhe se të burgosurit nuk bën të akomodohen në pjesën e njëjtë të objektit me personat e paraburgosur.18

QKRMT është ende e preokupuar me mungesën e kategorizimit në mes të burgosurve në Qendrën Korrektuese në Dubravë, ku arsyet dhe kohëzgjatja e dënimit nuk janë marrë në konsiderim të mjaftueshëm, si dhe personat me dënime të larta dhe ato me të ultë janë mbajtur në të njëjtën qeli19.

Sipas drejtorit të objektit në fjalë, tashmë është përpiluar një rregullore e brendshme e cila planifikon vendosjen varësisht prej dënimit që kanë, siç edhe kemi rekomanduar ne më herët dhe kategorizimi do të lehtësohet me hapjen a pavijonit nr. 7, pavijonit nr. 8 dhe një pjese të pavijonit nr. 5 të cilat janë ende nën renovim.

Ne po ashtu kemi hasur në probleme të kategorizimit në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan dhe Qendrën e Paraburgimit në Gjilan kryesisht për shkak të faktit që qendrat ishin me kapacitet të plotë. Në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan, një person qe kishte problem të varësisë me drogë ankohej se duhej të ndante qelinë me personin e burgosur për vrasje. Menaxhmenti i Qendrës së Paraburgimit në Lipjan priste që situata të përmirësohej pas rihapjes së Qendrës së Paraburgimit në Prizren. Përkundër këtij rasti QKRMT do të mirëpriste përpjekje më të shtuar në këtë qendër �� 16 Shiko “Direktivat nr. PLK/2009/1, të amendamentuar dhe përmirësuar nga UNMIK Direktiva CRP/2008/1 Puna e qeverisës në Panelin Lirimin me Kusht 17 LESP, Neni 32, paragrafi (1) 18 LESP, Neni 32. Këto mund të gjenden poashtu edhe në Rregullat Standarde minimale për Trajtimin e të Burgosurve (SMR) pjesa 1, rregullat e aplikacionit të përgjithshëm , paragarafi 8 19 Një burgosur i ntervistuar i denuar me 15 vjet e ndante qelinë me tjetrin i dënuar pesë muaj.


12

për akomodimin e të burgosurve në varësi të veprave të tyre, moshës së tyre dhe gjuha që flasin. Në Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, është vërejtur se disa serb që ende nuk ishin gjykuar ishin vendosur në të njëjtën qeli me të burgosurit. Duke marrë parasysh mungesën e hapësirës në dispozicion, megjithatë mund të kuptohet se kjo ishte zgjidhja më e mirë për të vendosur të burgosurit dhe të paraburgosurit serb në të njëjtën qeli, bazuar në kërkesat e tyre.

Derisa ligji specifikon që gratë shtatzëna duhet të vendosen ndaras nga gratë tjera të burgosura20, një grua shtatzënë e ndante qelinë më një grua tjetër në Qendrën Korrektuese në Lipjan. Mirëpo ajo nuk e konsideronte si një problem për të dhe se ajo nuk kishte kërkuar të vendoset ndaras.

Ndalimi i torturës apo formave tjera të trajtimit mizor, çnjerëzor apo degradues

Ky ndalim është absolute me të gjitha konventat për të drejtat e njeriut dhe në asnjë rrethanë nuk mund të justifikohet shkelja e kësaj ndalese. KNKK thotë se “të gjithë personat e privuar nga liria duhet të trajtohen me humanizëm dhe respekt për dinjitetin e lindur njerëzor ��”.

Për të siguruar përputhshmëri me këtë parim, Konventa Kombeve të Bashkuara kundër torturës dhe trajtimeve a dënimeve të tjera mizore, çnjerëzore ose degraduese (UNCAT) parasheh se rregullat gjatë hetimit, metodat dhe praktikat e po ashtu edhe mënyra e arrestimit dhe trajtimit të personave të arrestuar, të paraburgosur apo burgosur” duhet të rishikohen sistematikisht ��.

Në nivel kombëtar, Neni 4(1) i Ligjit mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penal (LESP) në mënyrë eksplicite gjithashtu ndalon torturën, trajtimin degradues dhe çnjerëzor ��.

QKRMT është e brengosur për praninë e ankesave për keqtrajtim/përdorimi i tepërt i forcës nga stafi i Qendrës Korrektuese në Dubravë24. Meqenëse keqtrajtim/përdorimi i tepruar i forcës ka pësuar rënie në krahasim me vitin 2008, QKRMT monitoron rastet e izoluara të regjistruara gjatë intervistave dhe bisedave joformale me të burgosurit. Sipas këtyre ankesave, anëtarë të Njësisë Speciale për Intervenim të SHKK kanë hyrë në qeli pas orarit të rregullt të punës apo pas ndonjë incidenti, për të bërë kërkime për mjete ilegale dhe kishin abuzuar fizikisht dhe verbalisht të burgosurit. Të shumtën e rasteve, ata mbanin maska dhe numrat e tyre identifikues nuk shiheshin. Sipas të burgosurve, ky fenomen është kryesisht i lidhur me mungesën e efikasitetit të mekanizmave sigurues që iu mundësojnë të burgosurve të përdorin gjësende të ndaluara25 . QKRMT mirëpret faktin që EULEX ka filluar së voni të trajnojë stafin e njësive intervenuese.

�� 20 LESP, Neni 32, paragrafi (3) 21 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut(ECHR), Neni 3; Pakti Ndërkombëtare për te Drejtat Civile dhe Politike Neni 7; Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut (UDHR), Neni 5; 22 Konventa Kombeve të Bashkuara kundër Torturës dhe trajtimeve a dënimeve të tjera mizore ,çnjerëzore ose degraduese (UNCAT), Neni. 11 23 LESP, Neni 4, paragrafi. 1 24 Përfshirë shuplakat, rrahjet, poshtërimet, masa të rënda izolimi. 25 Psh: thikat, telefonat celular, drogat, etj.


13

Disa të burgosur po ashtu ishin ankuar për trajtime degraduese, kërcënime dhe abuzime verbale nga ana e gardianëve.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, situata duket se është përmirësuar. QKRMT është kontaktuar për një rast të abuzimit fizik në fillim të 2009 kundër një të mituri, por që nga atëherë asnjë rast iri nuk është raportuar në mënyrë specifike. Në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan, po ashtu ka pasur rënie të deklaratave të keqtrajtimeve.

QKRMT ka pranuar një ankesë për keqtrajtim/përdorimi i forcës se tepruar nga një i burgosur në Qendrën e Paraburgimit në Pejë.

Monitoruesit e QKRMT-se kanë vërejtur se stafi mjekësor që punojnë në qendrat e paraburgimit dhe ato korrektuese kanë përdorur protokolle për dokumentimin rasteve të keqtrajtimeve fizike, mirëpo këto protokolle nuk kanë qenë të harmonizuara me protokollet ndërkombëtare26 çka paraqet nevojë për zhvillimin dhe avancimin e këtyre procedurave të përshtatshme për të identifikuar dhe dokumentuar në mënyrë të rregullt rastet e keqtrajtimeve. Po ashtu stafi mjekësor për shkak të lëvizjeve dhe ndërrimeve te shpeshta duhet të trajnohet në mënyrë të vazhdueshme për dokumentimin dhe implementimin e këtij protokolli çka do të kontribonte që kjo çështje të adresohet në mënyrë adekuate.

QKRMT thekson se çdo lloj i trajtimit mizor, çnjerëzor apo degradues është absolutisht i ndaluar dhe do të vëzhgojë nga afër zhvillimet e mëtejshme.

Akomodimi dhe higjiena

Duke u bazuar në LESP, akomodimi duhet të jetë në përputhje me “kushtet e higjienës bashkëkohore dhe ato klimatike lokale.” �� . Çdo person duhet të ketë “së paku 8 m3

hapësirë dhe sasi adekuate të dritës natyrore dhe artificiale për punë dhe lexim, si dhe ngrohje dhe ventilim”�� Për më shumë, hapësirat “nuk duhet të jenë të lagështa dhe duhet të kenë instalime adekuate sanitare dhe paisje të domosdoshme për higjienë personale”��

LESP po ashtu thekson se personi “duhet të ketë shtrat të veçantë […].”��

Rregullat e standardeve minimale për trajtimin e të burgosurve (RSM) thonë se “në të gjitha vendet ku të burgosurve u kërkohet të jetojnë ose punojnë, a) dritaret duhet të jenë mjaft të mëdha që t'u mundësojnë atyre të lexojnë e të punojnë në dritë natyrore dhe duhet të jenë të ndërtuara në atë mënyrë që të mundësojnë depërtimin e ajrit të pastër, pa marrë

�� 26 P.sh përmes trajnimit në Manuali për kërkim dhe dokumentim efektiv të torturës dhe formave tjera të trajtimit degradues, mizor a çnjerëzor, apo “Istanbul Protokoli”, i cili ofron një seri të udhërrëfyesve për dokumentimin e rasteve të torturës dhe formave tjera të keqtrajtimit. 27 LESP, Neni 35, paragrafi 1 28 LESP, Neni 35, paragrafi 2 29 LESP, Neni 35, paragrafi 3 30 LESP, Neni 37, paragrafi 3


14

parasysh a ka apo jo ventilim artificial; b) drita artificiale duhet të jetë në dispozicion për të burgosurit që të lexojnë apo punojnë pa e dëmtuar të pamurit”��.

LESP përcakton se “në mënyrë që të sigurohet higjiena e personave të dënuar dhe higjiena e objektit, personat e dënuar duhet të furnizohen me […] tualete adekuate dhe mjete për pastrim. Instalimet dhe mjetet për higjienë personale duhet të sigurojnë intimitet të mjaftueshëm dhe duhet të mirëmbahen e të pastrohen”��.

Komiteti Evropian për Parandalimin e Torturës dhe Trajtimit apo Ndëshkimit çnjerëzor ose degradues (KPT) specifikon se “nevojat specifike higjienike të femrave duhet të adresohen në mënyrë adekuate. Qasja e menjëhershme në vendet për pastrim dhe largimi i sigurt i gjësendeve të gjakosura, si dhe furnizimi me artikuj higjienikë si peshqirë dhe tamponë janë të një rëndësie të veçantë. Dështimi për t'i siguruar këto artikuj themelorë mund të përbëjë trajtim degradues”��

QKRMT mirëpret renovimin e Qendrës së Paraburgimit në Pejë dhe në Prizren. Po ashtu mbështet idenë e ndërtimit të një Qendre të re të paraburgimit në Gjilan dhe ka mirëpritur lajmin se është ndarë një truall për ndërtimin e objektit të ri për Qendrën së Paraburgimit në Gjilan.

Mbingarkesa dhe ventilimi i dobët janë ende një problem në disa prej qendrave të paraburgimit dhe është e nevojshme të bëhet renovim në shumicën e objekteve të paraburgimit.

Në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë, qelitë duket se mbaheshin më pastër dhe ishin më të mirëmbajtura se sa në vizitën tonë të fundit gjatë vitit 2008. Mirëpo, mungesa e ventilimit ende është problem në vete dhe qasja në dritë natyrore është e kufizuar. Për më shumë, QKRMT ka vërejtur se në dy qeli34, dritaret ishin pjesërisht të mbuluara me plastikë, sipas tyre për shkak të punimeve qe zhvilloheshin në kulm, duke penguar kështu edhe më shumë qasjen në dritën natyrore. Monitoruesit e QKRMT-së konstatuan se në dhomat e izolimit ajri ishte me erë të rendë.

Monitoruesit e QKRMT-së vërejtën mbipopullim në Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, sidomos në qelitë me gjashtë shtretër. Shpesh të burgosurve iu mungojnë karriget dhe ata duhet të ulen në shtretërit e tyre apo në kuti plastike. Ata po ashtu nuk kanë hapësirë të mjaftueshme dhe dollapë për t’i vendosur gjërat e tyre personale. Për më tepër disa të burgosur kishin ende dyshekë të vjetër të cilët ishin në gjendje shumë të keqe dhe ende nuk iu janë ndërruar. Mungesa e ventilimit adekuat po ashtu vërehet, sidomos në qelitë ku vendosen gjashtë njerëz. Po ashtu QKRMT ka identifikuar mungesë të dyshekëve në krahasim me numrin e të burgosurve/paraburgosurve. Në aspektin pozitiv, QKRMT ka mirëpritur faktin që rekomandimi për të mbuluar dyshemenë ishte plotësuar pasi që dyshemeja ishte mbuluar me linoleum dhe muret e qelive ishin ngjyrosur.

�� 31RSM, paragrafi 11 32 LESP, Neni 37, paragrafi 2 33 Normat e KPT, Raporti i përgjithshëm numër 10 [CPT/INF (2000) 13], at para. 31 34 Qelitë Nr. 14 dhe 17


15

QKRMT ka mirëpritur renovimin e Qendrës se Paraburgimit në Prizren, që ka zgjidhur një numër problemesh të potencuara në raportin tonë të vitit 2008, sidomos mungesën e dritës natyrore dhe ventilimit adekuat, fakti që disa qeli mbanin nga dy të burgosur, tualetet nuk ishin aspak të ndara nga pjesa tjetër e dhomës dhe po ashtu që disa qeli ishin të kthyera kah korridori në vend të hapjes nga jashtë. Edhe pse hapësira ekzistuese ende është e kufizuar në disa prej qelive, akomodimi i të burgosurve është përmirësuar dukshëm. Kapaciteti total tash ka rënë në 92 shtretër krahasuar me 122 sa ishin para renovimit. Banjat nuk ishin rinovuar, por ishin të mirëmbajtura.

Qelitë në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë kishin qasje adekuate në dritën natyrore dhe ishin ngjyrosur gjatë gjysmës së dytë të vitit, por ende kishte mungesë të ventilimit si në qeli po ashtu edhe në tualete. Dushet kishin mungesë të baterive dhe disa prej tyre nuk punonin siç duhet.

Përkundër renovimeve të rëndësishme që janë bërë në Qendrën Korrektuese në Dubravës ende është e nevojshme të bëhen renovime. QKRMT ka mirëpritur lajmin se pavijoni nr. 1 është tani nën renovim. Në fakt, gjatë vizitave tona të fundit në ketë pavion tavani pikonte, ngrohja nuk funksiononte siç duhej dhe disa prej qelive duhej të ngjyroseshin prapë. Pavijoni nr.3 po ashtu dukej se ka nevojë për disa punë renovuese si gëlqerosja e mureve, pastaj ndriçimi elektrik që në shumicën e qelive nuk punonte. Gjatë vizitës sonë të fundit pavijoni nr. 5 ishte gati i renovuar. QKRMT po ashtu mirëpriti të shihte se në pavijonin nr. 6 të burgosurit ishin lejuar që vet t’i ngjyrosin hapësirat e tyre. Qelitë në pavijonin nr. 8 (gjysmë të hapura) dukeshin shumë të vogla për numrin e të burgosurve që kishte aty (8 të burgosur brenda një qelie) dhe ishin të mbingarkuara.

Dushet ishin në përgjithësi në gjendje të keqe, disa prej tyre nuk punonin apo ju mungonte bateria. Në pavijonin nr. 1 dhe nr. 6 nuk kishte dushe të mirëfillta dhe të burgosurit duhej të pastroheshin me bidonë dhe duhej që vet ta ngrohnin ujin.

QKRMT po ashtu ka vërejtur mungesë të dollapëve për vendosjen e rrobave në disa prej qelive sidomos në pavijonin nr. 3. Të burgosurit nuk kishin hapësirë të mjaftueshme për t’i vendosur rrobat dhe gjërat tjera personale.

Gjendja materiale në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan ishte e mirë. Madhësia e qelive, dollapët si dhe qasja në dritë natyrore ishte adekuate. Sistemi i ventilimit ishte paksa i dobët kur ishin temperaturat e larta, por menaxhmenti i kësaj qendre menaxhoi këtë situatë duke vendosur flutura ventilimi në qeli.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, pavijoni A për të mitur ishte në gjendje jo te mirë dhe ka nevojë urgjente për renovim. Në përgjithësi ambientet për të mitur duhej të jenë më atraktiv për të krijuar atmosferë më të ngrohtë. Në veçanti, pavijoni D, i cili përdoret për pranimin e rasteve të rënda duket të jetë në gjendje të rëndë. Banjat në njësinë e të miturve në përgjithësi ishin të papastërta, dushet e thyer dhe vrima në tavan. Në pavijonin A dhe B, dushet dhe tualetet ishin në gjendje shumë të rëndë, të papastër dhe me kundërmim, me mungesë ventilimi funksional. Një prej tualeteve në pavijonin A ishte jashtë përdorimit që nga pranvera e kaluar.

Në anën tjetër, ambientet për gra ishin shumë të mirëmbajtura dhe të organizuara mirë. Gratë e burgosura mund të kishin qasje në oborr dhe mund të përdornin një dhomë të ndarë me kuzhinë


16

dhe dhomën ditore. Ekipi i QKRMT pati një përshtypje shumë të mirë në pavijonin e nënës dhe fëmijës, një shtëpi e vogël me dhomë dite, kuzhinë, tre shtretër dhe dy banja. Atmosfera në këto ambiente ishte e mirë dhe të gjitha pajisjet për foshnja ishin aty.

QKRMT ka vizituar Qendrën e Paraburgimit në Pejë pas renovimit. Për shkak të vet strukturës së ambientit, nuk ishte e mundur që të zgjidhet çështja e dritës natyrore, e prezantuar me parë, për mungesën e qasjes direkte në dritë natyrore ngase dritaret ishin kah korridori. Përveç kësaj çështje, kushtet akomoduese në qeli ishin të mira. Gjatë vizitës sonë të parë në muajin mars, dushet nuk ishin renovuar dhe kundërmonin erë të rëndë dhe kishte baltë në mure. Ato pastaj ishin renovuar para vizitës sonë tjetër në nëntor. Gjatë të dy vizitave, disa të paraburgosur raportonin për mungesë të ujit të ngrohtë dhe ankoheshin se nuk mund të bënin dush sa herë që duhet.

Duhet të përmendim që në të gjitha vendet e paraburgimit të vizituara, të paraburgosurit ankoheshin për kualitetin e dobët të produkteve higjienike. Në veçanti gratë ankoheshin për dallim në kualitet në mes të pecetave higjienike dhe tamponëve që jepeshin falas me ato që mund të bliheshin në kantinë. Shumë të burgosur po ashtu ankoheshin edhe për sasinë e produkteve të ofruara, sidomos detergjentet për pastrimin e qelive, duke theksuar se shpesh vet duhej të blinin gjëra shtesë për pastrim, në kantinë.

Ushqimi

LESP thekson se ushqim i shumëllojshëm dhe me vlera ushqyese duhet të servohet tri herë në ditë�. Për më shumë, uji i pijshëm duhet të jetë në dispozicion pa ndërprerje�.

Në kuzhinat e vizituara , ushqimi ishte adekuat, i ekuilibruar dhe shërbyer në sasi të mjaftueshme dhe kryesisht në përputhje me menynë e përcaktuar që më parë. Dieta speciale ofroheshin, kur kërkohej për arsye fetare apo përshkruheshin nga mjeku. Në Qendrën Korrektuese në Dubravë, megjithatë, disa të burgosur ankoheshin për kualitetin dhe sasinë e ushqimit të marrur sidomos për darkë, i cili përbëhet vetëm nga ushqim i thatë. Gjatë vizitave monitoruese QKRMT ka mundur të vërejë që disa gjellëra që shpërndaheshin tek të burgosurit përbëheshin vetëm nga suxhuk, fasule dhe bukë, pa sallata e perime gjë qe e cila është adresuar edhe nga te burgosurit .

QKRMT ka vërejtur një përmirësim të përgjithshëm në pastërtinë e kuzhinave. Transportimi i ushqimit në Dubravë, po ashtu duket se është më higjienik. Megjithatë, gjatë vizitës sonë në muajin tetor në Dubravë, ne kemi raportuar se 60% e pajisjeve nuk punonin, gjë që kishte një ndikim në varietetin dhe kualitetin e menysë siç u cek më lartë. Në Qendrën Korrektuese nëLipjan dhe Qendrën e Paraburgimit në Lipjan enëlarësja nuk punonte.

Uji i pijshëm, kryesisht ishte në dispozicion në të gjitha qendrat korrektuese dhe të paraburgimit edhe pse kishte reduktime. Në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan kualiteti i ujit ishte raportuar të

�� 35 LESP, Neni 38, paragrafi 1 36 LESP, Neni 39, paragrafi 1


17

jetë i dobët dhe të burgosurit duhej të blenin ujë mineral. QKRMT ka vërejtur ndryshim pozitiv në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë, ku të burgosurit ishin pajisur me ujë në shishe falas, kur kualiteti i ujit nga qeshmet ishte i dobët sidomos pas reshjeve atmosferike.

Kujdesi shëndetësor

LEPS thekson se “personi i dënuar ka të drejtë për përkujdesje shëndetësore falas”��. Sipas kësaj, institucioni korrektues “duhet të jetë i pajisur me shërbime mjekësore, shërbimin e personelit të mesëm medicinal dhe barnatoren, në mënyrë që t'i plotësojë nevojat shëndetësore të të burgosurve”��.

Si rregull e përgjithshme, të burgosurit e ri të pranuar i nënshtrohen një ekzaminimi mjekësor dhe pastaj informohen për shërbimet e ndryshme që janë në dispozicion si dhe masat themelore të higjienës. Megjithatë të burgosurit janë ankuar që vizita mjekësore të pranimit kanë qenë shumë sipërfaqësore duke mos iu nënshtruar një ekzaminimi të plotë fizik.

Shërbimi mjekësor në përgjithësi sigurohet nga infermieret 24h dhe është konfirmuar se mjekët janë në dispozicion në rast thirrje pas orarit të punës, përveç Qendrës Korrektuese të Dubravës, ku prezenca e mjekut është 24 orë. Në rast emergjent, të burgosurit duhet të dërgohen në spital apo qendër mjekësore. Sidoqoftë, shpesh ndodhë që një i paraburgosur që ka nevojë për kujdes mjekësor jashtë vendit të burgut nuk ka mundur të transferohej për shkak të mungesës së autorizimit nga gjyqi. Në disa qendra të paraburgimit, disa të paraburgosur ankoheshin se nuk janë vizituar nga mjeku aq shpesh sa kanë kërkuar të burgosurit dhe disa herë ata kishin shprehur se ankesat e tyre shëndetësore nuk janë marrë seriozisht nga stafi mjekësor.

Monitoruesit e QKRMT-se kanë identifikuar se qendrat korrektuese dhe të paraburgimit nuk janë të furnizuara me barna esenciale po thuajse qe gjashtë muaj për shkak të procedurave të tenderimit. Si rezultat i kësaj nga vizitat e fundit monitoruese kishte mungesa të medikamente të rëndësishme të cilat u identifikuan nga ekipet monitoruese. Me qëllim të menaxhimit të situatës, shërbimet shëndetësore kanë lejuar të burgosurit për të pranuar barna nga të afërmit e tyre, e cila krijon një rrezik potencial për shëndetin e të burgosurve, duke mos u krijuar mundësinë që mjekët të kontrollojnë cilësinë e tyre.

Deri më tani trajtimi me Metadone nuk ka filluar të përdoret për personat e varura nga droga, ndërsa ankesat psikiatrike janë të kuruara me anë të sedativë dhe anxiolytik. Megjithatë, trajtimet me Metadonit do të fillojnë të sigurohen në 2010 në qendrat korrektuese dhe të paraburgimit si në Sektorin e Shëndetit Publik në përgjithësi.

Në Qendrën e Paraburgimit Gjilan është paisur me një laborator, por ende nuk është gjetur hapësirë për kujdesin dentar. Kjo qendër tash është pajisur me një Elektrokardiogram (EKG), duke plotësuar rekomandimet tona dhe stafi mjekësor tashmë është trajnuar për përdorimin e saj.

�� 37 LESP, Neni 42 38 LESP, Neni 45, paragrafi 3


18

Protokollet mjekësorë ishin të mirëmbajtura dhe nuk kishte barëra me afat të skaduar. Megjithaë, QKRMT ka vërejtur mungesë barërash që nga vizita e kaluar 2009, protokolli për anti-shok terapi është plotësuar me rekomandim të QKRMT-së. Aktualisht shërbimi shëndetësor nuk kishte të punësuar psikiatër dhe ende nuk ishte zëvendësuar deri në fund të vitit. Për kujdes dentar të burgosurit duhet të transferohen në ndonjë qendër të afërt mjekësore.

Në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan, QKRMT ka vërejtur një rënie në numrin e rasteve që bëjnë tentimvrasje. Ende është një numër i madh me varësi droge dhe çrregullime psikike të cilët kërkojnë një kujdes specifik. Psikiatri vjen vetëm një herë në javë dhe është e vështirë të arrihet trajtimi i duhur i të gjitha rasteve. Edhe pse disa të burgosur ankoheshin se mjekët nuk i marrin seriozisht ankesat e tyre dhe se nuk mund të marrin trajtim të nevojshëm në këtë qendër, aty ka shumë më pak ankesa për shërbimet mjekësore se sa vitin e kaluar. Furnizimi me barëra nuk ishte i mirë, ndërsa antishokterapia ishte e kompletuar derisa EKG ende nuk funksiononte.

Në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë, të burgosurit/paraburgosurit ishin në përgjithësi të kënaqur me shërbimet mjekësore. QKRMT mirëpret faktin që më në fund aty është punësuar një psikiatër. Mirëpo është nevoja për infermiere shtesë. Gjatë vizitës sonë të fundit, ne kemi gjetur barëra me afat të skaduar së bashku me ato që ishin valide. Edhe pse infermieret pohonin se ato gjithmonë kujdesen që kjo të mos ndodhë, ekipi monitoruese rekomandoi që ato t’i mbanin ndaras për të evituar ndonjë gabim. Gjatë vizitës sonë në muajin dhjetor drejtori i qendrës përmendi se furnizimi me barna ka qenë shumë i kufizuar në gjashtë muajt e fundit.

Në Qendrën e Paraburgimit në Pejë, të burgosurit po ashtu ishin në përgjithësi të kënaqur me shërbimet mjekësore. Paisjet mjekësore ishin në gjendje të kënaqshme. Një psikiatër ishte punësuar në kuadër të qendrës. Në rast të nevojës për kujdes dentar, të burgosurit dërgohen në Qendrën Korrektuese në Dubravë.

Në Qendrën e Paraburgimit në Prizren gjendja ishte shume me e mire, përveç se është vërejtur mungesë e barërave esenciale paracetamol, diklofen, adrenalinë, antibiotikë, etj.

Në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë, raportohet për shërbime mjekësore kryesisht të mira dhe paisjet mjekësore janë funksionale. Kujdesi dentar duhej të aranzhohej në spital. Aktualisht shërbimi shëndetësor nuk kishte të punësuar psikiatër dhe ende nuk ishte zëvendësuar deri në fund të vitit.

Shërbimet mjekësore në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan janë në përgjithësi adekuate. Shërbimi mjekësorë përfshinë psikiatrin, psikologun, dentistin dhe gjinekologun. Por edhe përkundër rekomandimeve tona të vitit të kaluar, dera për ekzaminime gjinekologjike ende hapej direkt në dhomën e mjekut. QKRMT përkujton që ky ambient nuk ofron privatësi të mjaftueshme për pacientet gjatë ekzaminimit. Në mesin e problemeve të raportuar, disa të burgosur janë ankuar se kishin vështirësi që të shkojnë tek specialisti. Disa femra të burgosura po ashtu ankoheshin se ato nuk i kishin marrë rezultatet e analizave të bëra laboratorike për më shumë se gjashtë muaj pasi i kanë bërë testimet dhe testet e bëra nuk arrinin te i burgosuri. Vonesat e analizave laboratorike kanë ndodhur për shkak se analizat janë kryer në Burgun e Dubravës.


19

Situata është më preokupuese në Qendrën Korrektuese në Dubravë, ku të burgosurit në përgjithësi janë të pakënaqur me kualitetin e shërbimeve mjekësore e veçanërisht atyre specialistike. Shumica ankoheshin se ekzaminimet e bëra dhe trajtimet e ofruara ishin shumë sipërfaqësore dhe furnizimi me barëra nuk ishte adekuat.39 Mjekë të rijnë janë punësuar vitin e kaluar edhe me rekomandim të QKRMT-së, ndërsa është raportuar që njëri prej tyre së voni ka shkuar dhe nuk është bërë zëvendësimi ende. Aktualisht stafi shëndetësor i Dubraves numëron gjashtë mjekë, një psikolog dhe një dentist. Në veçanti raportohet për kujdes psikiatrik të pamjaftueshëm, me vonesa të mëdha për ta takuar psikiatrin dhe me ankesa se terapia ka qenë e njëllojshme. Shërbimet e kujdesit dentar ishin edhe një shqetësim për të burgosurit, sepse nuk ishin te rregullta dhe të mjaftueshme. Barërat ishin të mirëmbajtura, por monitoruesit e QKRMT-së kanë vërejtur mungesë të barërave esenciale si; analgjetikë, antibiotikë, heparine, barbiturate, betabllokatore, Aceinhibitor, etj, si dhe shumë barëra të tjera ishin me sasi shumë të pakta. Referimi i të burgosurve për qendrat mjekësore jashtë Dubravës ishte i pakënaqshëm dhe nuk kishte transport adekuat për shkak të mungesës së mjeteve të transportit, duke shkaktuar vonesa në marrjen e tretmanit të nevojshëm.

Aktivitetet

LEPS thekson se secili person i dënuar duhet të përfitojë nga programi rehabilitues,�� që nënkupton: “1) Vendosjen në një institut apo një sektori brenda institutit; 2) Pjesëmarrjen në aktivitete edukative; 3) Pjesëmarrjen në aktivitete për mësimin e zanateve; 4) Pjesëmarrjen në aktivitete kulturore dhe sportive; 5) Të punojë në përmirësimin e aftësive profesionale; 6) Lidhjet familjare dhe kontaktet me botën e jashtme; 7) Plotësimi i kushteve për vizitë në shtëpi, lirim me kusht apo lirimin e parakohshëm; 8) Masat që synojnë përgatitjen për lirimin përfundimtar.”��

KPT nënvizon rëndësinë e ofrimit të një programi të kënaqshëm të aktiviteteve (punë, edukim, sport) për mirëqenien e të burgosurve, të dënuarve apo atyre që presin gjykimin. Nuk pritet që të sigurohet një trajtim individual në qendrat e paraburgimit, sidoqoftë, të paraburgosurit duhet të kalojnë një kohë të arsyeshme të ditës (8 orë apo më shumë) jashtë qelive, “të angazhuar në aktivitete të dobishme, të natyrave të ndryshme.” Regjimet në ambientet me të burgosur e dënuar duhet të jenë edhe më të favorshme��.

�

�� 39 Në disa raste, QKRMT ka raportuar për përdorim jo të duhur të analgjetikëve dhe sedativëve si mungesë e barërave adekuate. 40 LESP, Neni 55, paragrafi 1 41 LESP, Neni 56, paragrafi 2 42 KPT, Raporti i përgjithshëm numër dy [CPT/Inf (92)3], paragrafi 47-48


20

Aktivitetet kulturore, rekreative dhe sportive

LEPS përcakton se personat e dënuar duhet të inkurajohen që të marrin pjesë në aktivitete kulturore dhe sportive të organizuara brenda institucionit korrektues��.

Të burgosurit e Qendrës Korrektuese në Dubravë kanë një hapësirë për ushtrime në ambient të hapur apo për ecje. Janë të pranishme fushat për futboll, basketboll, volejboll dhe sporte tjera jashtë pavijoneve, por fusha e futbollit ishte jashtë përdorimit gjatë vizitës sonë dhe duhet të rregullohet. Po ashtu është edhe një sallë fitnesi dhe sallë sporti për aktivitetet fizike të të burgosurve, si dhe dhoma të vogla fitnesi në brendi të pavijoneve. Të burgosurit mund të ushtrojnë sporte dy here në javë, përveç ecjeve ditore jashtë.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan po ashtu ka hapësirë për aktivitete të jashtme, si futbolli dhe basketbolli, ku është një fushë futbolli e mbuluar, një dhomë e madhe për gjimnastikë dhe dhomë e vogël për fitnes për të miturit dhe të gjitha janë funksionale. Po ashtu është edhe një dhomë fitnesi për gra. Të miturit nga pavijoni D (rastet e pranuara dhe rastet e rënda) kanë fushën e vet të basketbollit.

Të miturit kanë aktivitet fizik çdo ditë dhe nganjëherë organizojnë gara me shkolla. Gratë kanë mundësi të ushtrojnë sport dy herë në javë.

Qendra e paraburgimit në Lipjan, po ashtu ka mjaft hapësirë për aktivitete të jashtme si për të luajtur futboll apo basketboll.

Në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë, janë dy oborre me një hapësirë të kufizuar për aktivitete të jashtme. Secili oborr ka tavolinën e ping-pongut..

Janë gjithashtu dy oborre në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë, një i madh dhe një tjetër. Të burgosurit mund të luajnë futboll apo basketboll edhe pse hapësira është e kufizuar një rrjet për volejboll mund të vendoset.

Në Qendrën e Paraburgimit në Prizren, oborri i madh ishte dizajnuar mirë, por lejohej vetëm ecja në rreth apo të ulurit. Po ashtu ishte edhe një oborr tjetër i vogël për të burgosurit. Ulëset ishin thyer, por si duket nuk kishte buxhet të mjaftueshëm për rregullimin e tyre.

Paisje sportive nuk kishte as në oborr të Qendrës së Paraburgimit në Gjilan. Drejtori i objektit tha, që ai ka kërkuar nga SHKK dy tavolina për ping – pong, por kishte marrë përgjegje negative. Ai poashtu përmendi edhe se dhoma e fitnesit, tavolina e ping pogut dhe disa shkopinjpë metalik nuk mund të përdoren për arsye sigurie.

Në Qendrën e Paraburgimit në Pejë oborri ishte i vogël dhe aktivitet e vetme të mundshme aty ishin ping pongu dhe ecja.

�� 43 LESP, Neni 91, paragrafi 1 - 2


21

Në secilën qendër të paraburgimit është nga një bibliotekë me libra në gjuhen shqipe, serbe, angleze dhe në disa vende edhe turke. Është një dhomë e caktuar e dedikuar për libra në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan, Qendrën e Korrektuese në Dubravë dhe Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, ku biblioteka ishte e paisur vetëm tavolina ku të burgosurit e privilegjuar mund të uleshin dhe të lexonin, ndërsa të burgosurit tjerë duhet t’i huazojnë librat në qelitë e tyre. Sasia e librave është e madhe sidomos në Lipjan, por aty nuk kishte ndonjë vend për lexim. Në qendrat tjera të paraburgimit biblioteka përbëhet vetëm nga një kënd leximi në një zyre. Derisa zgjedhja e librave në disa prej vendeve është shumë e varfër dhe QKRMT ka rekomanduar që bibliotekat të pasuroheshin me libra; tashme kjo është përmirësuar ndjeshëm me donacionin e OSBE prej 1200 libra për shërbimin korrektues. QKRMT-ja ka marrë reagime pozitive për zgjedhjen e librave të rinj gjatë vizitave tona të fundit.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, janë organizuar aktivitete speciale, si koncerte dhe shfaqje teatrale. Nganjëherë të burgosurit organizojnë vet shfaqje e, nganjëherë ftohen këngëtar dhe humoristë nga jashtë.

Puna

LEPS përcakton se personi i dënuar ka të drejtë dhe obligim të punojë me qëllim që të fitojë apo zhvillojë shprehitë punuese dhe njohuritë profesionale, �� “Maksimumi i orëve të punës gjatë ditës dhe javës duhet të përcaktohet në përputhje me masat e përgjithshme të punës. Këto orë duhet të lejojnë një ditë pushimi çdo javë dhe orë të mjaftueshme për edukim dhe aktivitete që tjera të domosdoshme, që janë pjesë e rehabilitimit të personave të dënuar”�. Duhet të sigurohet që kushtet e punës janë të sigurta dhe të shëndetshme�.

Në çdo qendër korrektuese dhe të paraburgimit, të burgosurit kanë mundësi të punojnë për një pagë standarde prej një euro në ditë. Por, fatkeqësisht në shumicën e vendeve nuk kishte mjaft punë që t’i punësonte të gjithë të burgosurit.47. Poashtu u vë në pah se vetëm punëtorët të cilët punonin në mënyrë të rregullt dhe të cilët e kishin rregulluar këtë me kontratë paguheshin, ndërsa ata që punonin kohë pas kohe, varësisht prej nevojës, nuk paguheshin.48 Gjatë gjysmës së dytë të vizitës sonë, QKRMT po ashtu ka marrë disa ankesa nga të burgosurit që thonin se nuk paguheshin me kohë, kryesisht në Qendrat Korrektuese të Dubravë dhe Lipjanit. Kjo ishte problematike për të burgosurit të cilët nuk kishin ndonjë burim të ardhuash pasi që duhet të prisinin disa ditë për të qenë në gjendje të blenin cigare apo ushqim ekstra. Disa nga të burgosurit thanë që edhe pse punojnë me orar të plotë ata nuk marrin rrogë të plotë mujore dhe që nuk iu kishte dhënë ndonjë shpjegim për këtë.

�� 44 LESP, Neni 72, paragrafi 1-2 45 LESP, Neni 80, paragrafi 1 46 Pakti Ndërkombëtar mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, Neni 7, lit. b) 47 Mund të përmendim se te burgosurit punonin në Qendrën e paraburgimit në Lipjan, por ishin vetëm nëntë, herën e fundit kur ishim në vizitë. 48 Këtë informatë e kemi marrur nga të burgosurit që punojnë në pavijonin gjysmë të hapur në Dubravë


22

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, vetëm të burgosurit e priveligjuar mund të punonin. Ata zakonisht punojnë në kuzhinë, furrë, kopsht, lavantari apo në pastrimin e ambienteve. Në Qendrën Korrektuese në Dubravë, të burgosurit punojnë në kuzhinë, lavantari dhe pastrojnë ambientet, si dhe në kopsht dhe punë bujqësore. Në qendrat tjera të paraburgimit, të burgosurit në përgjithësi punojnë në kuzhinë, lavantari apo pastrimin e ambienteve. Në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan një të burgosuri i është mundësuar që të punojë në bibliotekë.

Të paraburgosurit zakonisht kanë mundësinë që të punojnë në baza vullnetare.

Disa drejtorë të qendrave të paraburgimit e përkrahnin mendimin qe të burgosurit duhet të kenë mundësi të përfitojnë nga puna e tyre, kryesisht në� Qendrën Korrektuese në Dubravë dhe Qendrën Korrektuese në Lipjan.

Trajnimet aftësuese dhe edukimi

LEPS thekson se një institucion korrektues duhet t'u ofrojë mundësi personave të dënuar që të fitojnë aftësi profesionale/zanate, për të përmirësuar aftësitë ekzistuese apo për të fituar aftësi të reja, të cilat duhet të merren gjatë orëve të punës��.

LEPS thekson se një institucion korrektues duhet të organizojë edukimin primar dhe sekondar�.

Qendra Korrektuese në Dubravë ofron mundësi trajnuese në fushat e hidraulikës, elektrikes, zdrukthuari, saldim dhe uzinë metalurgjike. Trajnimet ishin të mundshme tre muajt e fundit dhe të burgosurit që i përfundojnë ato do të merrnin çertifikatë. Të burgosurit nuk kanë mundësi të praktikimit gjatë burgut, që do të thotë se ata nuk do të mund të aplikojnë njohuritë e fituara në mënyrë praktike pas lirimit nëse kanë një dënim të gjatë. Vetëm të burgosurit me regjim të avancuar mund të përfitojnë prej trajnimeve. Kjo vlen edhe për edukim dhe kursin e kompjuterit, i cili përbëhej vetëm nga një nivel. Një numër i caktuar i të burgosurve ankoheshin se atyre nuk iu është dhënë mundësia e vijimit të trajnimeve aftësuese apo aktiviteteve edukative dhe në mënyrë të paanshme dhe të drejtë.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, është e organizuar shkolla për të miturit. QKRMT ka pasur përshtypje shumë pozitive me ambientet e shkollës, e cila ishte dekoruar në mënyrë të këndshme me fotografi dhe vizatime. Ishte edhe një dhomë e vogël për kompjuter, një dhomë e madhe për mësuesit dhe disa klasa. Orët e mësimit për kompjuter mbaheshin vetëm në pjesën teorike pasi që kishte mungesë të kompjuterëve funksional. Po ashtu aty ishte edhe një dhomë ku mund të bënin muzikë, por fatkeqësisht nuk kishte profesor që t’i mësojë ata. Ishin vetëm katër mësues që punonin në Qendrën Korrektuese në Lipjan duke mbuluar shtatë lëndë mësimore (gjuhë shqipe, gjuhë angleze, matematikë, edukatë qytetare, edukatë muzikore dhe edukatë fizike). Siç u përmend më lart nuk kishte kompjuterë në dispozicion për të mësuar lëndën e informatikës.

�� 49 LESP, Neni 83, 85 50 LESP, Neni 86, paragrafi 1


23

Historia, gjeografia, biologjia, kimia dhe fizika nuk ishin të mbuluara, gjë që krijonte probleme për të miturit kur duhet të riintegrohen në kursin normal. Ata marrin një çertifikatë në fund të vitit, në të cilën nuk përmendet që është lëshuar në Lipjan, por përmendet vendi i tyre i origjinës51. Të burgosurit të cilët nuk janë gjykuar ende mund të vijojnë shkollën, por asnjë rregullore nuk aplikohet për ta.

Trajnimet aftësuese që ofrohen për të mitur ishin në hidraulik, murator, elektrikë dhe furrtari. Trajnimet duhej të zgjasnin tre muaj (1 orë teori dhe 2 orë praktikë çdo ditë) dhe pjesëmarrësit në fund merrnin një çertifikatë të lëshuar nga Qendra Trajnuese në Prishtinë (prandaj nuk përmendej që trajnimi ishte kryer në Lipjan). Edhe këtu kishte mungesë për të aplikuar në mënyrë praktike njohuritë e fituara në trajnim. Mbi të gjitha, dukej se përveç trajnimit në furrtari, nuk ishte mbajtur ndonjë trajnim tjetër që nga fillimi i vitit që u konfirmua nga të burgosurit, stafi dhe trajnerët. Në të vërtetë, na u tha që nga trajnerët është kërkuar që të punojnë në mirëmbajtjen e objekteve pas pensionimit të tre personave që kanë qenë më herët të angazhuar për këtë. Shumë të mitur kanë shprehur interesimin e tyre të vijojnë ndonjë trajnim.

Gratë kanë mundur të vijojnë kurs të gjuhës angleze dhe të kompjuterëve. Kishte një mungesë të mësuesit të teknologjisë informative, por u tha që një anëtar i stafit është trajnuar në mënyrë që ai të jap pastaj kurs kompjuteri. Ato mund të vijojnë kurse për kuzhinë, rrobaqepësi dhe frizere. Në mungesë fondesh, gratë nuk munden të bëjnë ndonjë punë dore, gjatë vizitës tonë të fundit.

Mund të thuhet se në përgjithësi, një numër i kufizuar i të burgosurve mund të vijojë aktivitetet edukative dhe trajnime aftësuese gjatë kohës sa qëndrojnë në burg. Mungesa e aktiviteteve afatgjata është problematike për risocializimin dhe riintegrimin e të burgosurve në shoqëri.

Edhe pse nuk mund të pritet që qendrat e paraburgimit të ofrojnë një nivel të njëjtë të aktiviteteve sikur edhe në qendrat korrektuese, mungesa e aktiviteteve të përcaktuara në qendrat e paraburgimit është problematike duke ditur faktin se disa të burgosur të dënuar me dënime të gjata mund të vendosen në këto objekte dhe se disa të paraburgosur nganjëherë mbahen për periudha shumë të gjata. Të burgosurit mbyllen në qelitë e tyre mesatarisht 22 orë brenda ditës. Drejtorët e këtyre objekteve duket se janë të vetëdijshëm për problemet dhe disa prej tyre kanë shprehur vullnetin të organizojnë aktivitete nëse kanë mjete materiale.

Në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë, ku situata është preokupuese për shkak të numrit të madh të të burgosurve aty, drejtori është përpjekur të marrë përkrahje nga komuniteti ndërkombëtarë në mënyrë që të organizojë disa punëtori sidomos kurse për teknologji informative. Edhe pse kjo përkrahje ishte e arritshme duhet të bëhet një zgjidhje më e qëndrueshme. Ai po ashtu planifikonte të krijojë një bibliotekë të vërtetë, ku të burgosurit do të mund të uleshin dhe të lexonin.

QKRMT mirëpret iniciativën e drejtorit të Qendrës së Paraburgimit në Lipjan dhe Qendrën e Paraburgimit në Prizren për t’i lënë dyert hapur gjatë ditës në pjesët që akomodojnë të burgosurit, siç behët në qendrat korrektuese. Drejtori i Qendrës se Paraburgimit në Mitrovicë tha që ka kërkuar të njëjtën gjë për të burgosurit të vendosur në këtë objekt, pasi që tash përbëjnë pjesën më të madhe të të burgosurve, por nuk kishte marrë përgjigje pozitive nga SHKK.

�� 51 Pasi që disa tema mungojnë, megjithatë dallon prej certifikatës së zakonshme zyrtare


24

Qasja në informata

Duke u bazuar në LESP, “Personi i dënuar ka të drejtë të ketë qasje në shtypin ditor dhe atë periodik në gjuhën e tij amtare dhe në burime të tjera të informimit publik”.��Gjithashtu, “personi i dënuar ka të drejtë të ketë qasje në programet e radios dhe të televizionit.”��

Nuk ka ankesa të mëdha sa i përket qasjet në informacion. Në të gjitha qendrat e paraburgimit, të burgosurit mund të përcjellin televizor në qelitë e tyre prej orës 8 paradite deri në ora 10 në mbrëmje, nganjëherë edhe më vonë kur ka ndonjë ngjarje sporti. QKRMT brengoset për faktin që mungon një kanal TV në gjuhën serbe në Qendrën e paraburgimit në Prishtinë, ku janë të vendosur disa serb. Në qendrat e paraburgimit, të burgosurit mund të marrin zakonisht një apo dy gazeta falas dhe mund të blejnë të tjera në kantinë. �asja në gazetat falas ndryshon prej vendit në vend. Derisa të burgosurit në Qendrën e paraburgimit në Lipjan, Qendrën e paraburgimit në Mitrovicë dhe Qendrën e paraburgimit në Gjilan mund të marrin gazetat e zgjedhura falas, në Qendrën e paraburgimit në Pejë e vetmja gazetë që mund të marrin falas është ajo e sportit. Në të gjitha vendet e paraburgimit të burgosurit mund të blejnë gazetat që dëshirojnë në kantinë dhe mund të abonohen në magazina të ndryshme. Në Qendrën e paraburgimit në Gjilan, të burgosurit serb kanë raportuar për vështirësi në marrjen e gazetave të rregullta në gjuhën e tyre. Drejtori i qendrës shpjegoi se ishte vështirë të bëhej abonimi nëpër gazeta dhe zhurnale serbe dhe se të burgosurit nuk mund ta bëjnë atë privatisht, andaj stafi i qendrës se paraburgimit mundohet që t’i marrin ato nga fshatrat serbe. Në Qendrën e Paraburgimit në Prizren, e cila u vizitua disa ditë pas rihapjes, furnizimi me gazeta ende ishte duke u organizuar, por magazinat veç mund të bliheshin në kantinë.

Në Qendrën Korrektuese në Lipjan, të burgosurit mund të shikojnë TV në dhomat e tyre dhe kanë qasje në gazeta falas, si dhe të abonohen për të pranuar tjera. Në Qendrën Korrektuese në Dubravë të burgosurit duhet të paguajnë që t’i marrin gazetat. Vetëm të burgosurit e privilegjuar dhe ata me siguri të lartë kanë TV në dhomën e tyre, ndërsa të burgosurit me regjim të zakonshëm duhet ta shikojnë në dhomë të përbashkët.

Kontaktet me botën e jashtme

Sipas LESP, “një person i burgosur të pranoëj ne vizitë së paku një herë në muaj për minimum një orë nga bashkëshorti/ja, fëmijët, fëmijët e adoptuar, prindërit, prindërit adoptues dhe të afërmit tjerë nga gjaku në vijë të drejtë apo në vijë të tërthortë deri në shkallën e katërt.”54

�� 52 LESP, Neni 90, paragrafi (1) 53 LESP, Neni 90, paragrafi (2) 54 LESP, Neni 64, paragarfi (1)


25

Në përgjithësi nuk ka çështje shqetësuese sa i përket vizitave dhe të burgosurit në përgjithësi kanë mundësi të takojnë të afërmit e tyre në baza të rregullta sipas ligjit. Duhet të specifikohet se të burgosurit që nuk kanë dal në gjyq ende duhet të kenë autorizim nga Gjyqi për të pranuar vizitë dhe për të bërë thirrje telefonike. Si rregull e përgjithshme të burgosurit kanë të drejtë për vizita një herë në javë nga 30 minuta dhe të pranojnë thirrje telefonike një herë në javë për 15 minuta. Të shumtën e herëve, për të burgosurit të cilëve familja ju jeton larg apo ka mundësi të kufizuara për të udhëtuar iu grumbullohet koha e vizitave në mënyre që të kenë vizita më të gjata por më rrallë.

Në dy qendrat korrektuese, dhomat për vizita janë dhoma normale me tavolina dhe karriga ku të burgosurit mund të bisedojnë lirshëm me familjarët. Në qendrat e paraburgimit, dhomat e vizitave janë të ndara në dy pjesë me pllaka xhami të cilat mund të hapen. Vendim për t’i hapur këto xhama varet nga Gjyqi te rastet e të burgosurve që nuk kanë dale në gjyq ende dhe nga drejtori te rastet e të burgosurve.

Në Qendrën rinovuar të paraburgimit në Prizren, këta xhama nuk mund të hapen, ndërsa është praktikë e përgjithshme në objektet tjera që ato të lihen hapur vetëm nëse i burgosuri shkakton ndonjë problem sigurie. Disa të burgosur janë ankuar për këtë fakt, duke thënë që është vështirë të dëgjohet mirë nëpërmes këtyre xhamave dhe një është deklaruar se i është dashur të shkurtojë vizitën, pasi që është frustruar shumë që nuk ka mundur t’i dëgjojë mirë fëmijët e tij.

Dhomat e veçanta

LESP thekson se personat e dënuar kanë të drejtë të kalojnë një kohë të caktuar me bashkëshortin/bashkëshorten e tij/saj dhe fëmijët, të paktën një herë në tre muaj, në kohëzgjatje minimale prej tre orësh.

QKRMT-ja me kënaqësi paraqet faktin se dhoma speciale për vizita të çifteve martesore në Qendrën Korrektuese në Dubravë janë më të përdorura dhe më të kuptueshme për të gjithë të burgosurit.

QKRMT po ashtu mirëpret themelimin e dhomës speciale për vizita të çifteve në Qendrën Korrektuese në Lipjan. Por duhet të theksohet se shumica e grave të burgosura ende nuk janë të vetëdijshme për këto ambiente.

Sa i përket qendrave të paraburgimit edhe pse këso lloj ambientesh nuk janë të obligueshme, duhet të kihet parasysh se në Kosovë disa të burgosur mbajnë burgun më gjatë se tre muaj në këto objekte.

�� 55 LESP, Neni 68, paragrafi 1


26

E drejta për të praktikuar religjionin

LESP parasheh që “i burgosuri ka të drejtë të marr pjesë në ceremoni religjioze dhe të lexojë literaturë religjioze”. Po ashtu, “e drejta për t’u vizituar nga ndonjë person i kualifikuar i religjionit nuk mund të ndalohet. Koha e vizitave përcaktohet me urdhër në rregulloren e brendshme të qendrës korrektuese.”56

QKRMT nuk ka identifikuar asnjë ankesë specifike që ka të bëjë me të drejtën për të praktikuar religjionin. Përveç që disa të burgosur kanë shprehur dëshirën që ndonjë përfaqësues religjioz t’i vizitojë më shpesh në baza të rregullta. Në të vërtetë në shumicën e qendrave të paraburgimit, vizitat nga përfaqësuesit religjioz nuk ishin aq të shpeshta siç kanë qenë më përpara, kryesisht për shkak të mosinteresimit të të burgosurve. Për festa fetare si Bajrami, të burgosurit, paraburgosurit në përgjithësi kanë mundësi të organizojnë ceremoni, por të shumtën e herëve kjo behët në mënyrë spontane nga të burgosurit e jo organizuar nga qendra. Në Qendrën Korrektuese në Lipjan psh: përderisa në njësinë e grave është organizuar ndonjë festë e vogël , derisa për Bajram asgjë e ngjashme nuk është bërë për të miturit.

Në rast të kërkesës, përfaqësuesit religjioz mund të thirren por sidoqoftë librat religjioze janë të lejuara. Po ashtu edhe dietat speciale për shkak të arsyeve religjioze gjithmonë janë bërë me kërkesë. Të burgosurit zakonisht kanë qenë të lejuar të pranojnë ushqim nga familjarët për festat fetare, si dhe të pranojnë vizita ekstra. QKRMT ka vërejtur një mungesë të aktiviteteve speciale për festat religjioze.

Ankesat dhe kërkesat

“Personi i dënuar duhet të njoftohet mbi të drejtat e të burgosurve dhe lidhur me procedurat e paraqitjes së ankimeve dhe lutjeve”. Të gjithat ankesat dhe masat e adresimit të tyre duhet të regjistrohen nga drejtori i qendrës korrektuese, i cili duhet t’i shqyrtojë me përpikëri dhe t’i jap vendimin të dënuarit.57

Formularët special për ankesa dhe kërkesa janë në dispozicion për të burgosurit. Në shumicën e qendrave për paraburgim, në secilin krah është e vendosur nga një kuti që të burgosurit t’i vendosin kërkesat që kanë për stafin menaxhues apo për ndonjë anëtar tjetër të stafit. Po ashtu, në njësinë e grave në Qendrën Korrektuese në Lipjan ka kuti për peticione ndaj stafit menaxhues.

Në Qendrën e Paraburgimit në Gjilan, Qendrën Korrektuese në Dubravë, si dhe në njësinë e të miturve në Qendrën Korrektuese në Lipjan, megjithatë nuk ka kuti në korridore. Një kuti është e vendosur në kuzhinë por shumica e të burgosurve nuk ishin të vetëdijshëm për këtë, sidomos në dy qendrat korrektuese. Në këto objekte ishte praktikë që kërkesa t’i jepet një roje i cili mund ta

�� 56 LESP, Neni 92 57 LESP, Neni 97


27

bart pastaj te personi relevant. Institucioni i Ombudspersonit ka kuti për ankesa në secilin objekt, por ato mund të hapen vetëm nga stafi i Ombudspersonit. Në Qendrën e Paraburgimit në Pejëmonitoruesit e QKRMT-së vërejtën se logot e kutisë së Ombuspersonit ishin fshirë dhe iu vështirëson atyre që t’i dallojnë kutitë.

Në Qendrën Korrektuese në Dubravë, QKRMT ka vërejtur një mungesë besimi në sistemin e kërkesave/ankesave. Disa të burgosur janë ankuar për këtë sistem duke thënë se nuk kishin marrur ndonjë reagim pas ankesave /kërkesave të tyre. Ata mendojnë që kërkesat e tyre as që arrijnë deri te personi relevant, por vetëm hedhen nga rojet. Në disa raste tjera të burgosurit kishin marrë përgjigje negative pa ndonjë arsyetim të mëtejshëm.

Nuk ka pasur ankesa të mëdha në objektet tjera edhe pse disa të burgosur mendojnë që është e dyshimtë për t’u përdorur ky sistem pasi që besohet në jo efikasitetin e tij dhe ka frikë nga pasojat. Vitin e kaluar, QKRMT ka raportuar për shumë mosbesim ndaj sistemit të ankesave sidomos në Qendrën e Paraburgimit në Lipjan. Situata duket që është përmirësuar këtë vit.

Vetmia

Duke u bazuar në LESP, vetmuar nuk mund të kalojë pesëmbëdhjetë ditë��. “Në rastin e shqiptimit të dënimit disiplinor të vetëm për shkelje disiplinore në bashkim, vetmia nuk është më e gjatë se tridhjetë ditë.”�� Në çdo rast, “Periudha e përgjithshme e vetmisë së personit të dënuar nuk mund të jetë më e gjatë se dy muaj gjatë”.

Gjithashtu, një i burgosur “në vetmi vizitohet nga mjeku çdo ditë kurse nga drejtori i institucionit korrektues dhe edukatori një herë në shtatë ditë.”�

Ekipi monitorues i QKRMT-së ka vërejtur se kohëzgjatja maksimale në dhomat e izolimit në përgjithësi është respektuar. Megjithatë disa raste të izolimit kanë tejkaluar maksimumin prej 15 ditëve për t’u mbajtur në dhomat e izolimit që janë raportuar në Qendrën Korrektuese nëDubravë dhe Qendrën e Paraburgimit në Pejë. Në Qendrën e Paraburgimit në Pejë, QKRMT-ja kryesisht ishte e preokupuar për rastin kur personat e burgosur janë mbajtur në dhomat e izolimit me muaj të tërë. Gjatë vizitës së parë të QKRMT-së në muajin mars 2009, ekipi monitorues ka biseduar me një të paraburgosur, i cili ka pohuar se ai kishte qëndruar në dhomë të izolimit për më shumë se pesë muaj në Qendrën Korrektuese në Dubravë dhe në Qendrën e Paraburgimit në Prishtinë. Derisa vendimi është marrë nga niveli i lartë i menaxhmentit të Shërbimit Korrektues të Kosovës.

Nga ekipi monitorues i QKRMT-së, është vërejtur se në Qendrën Korrektuese në Dubravë dhe në Qendrën Korrektuese në Lipjan, një pjesë e personave të intervistuar kanë qenë në dhomat e izolimit dhe nuk kanë qenë të vizituar nga ana e stafit shëndetësor për çdo dite siç është e �� 58 LESP, Neni 110 paragrafi (4) 59 LESP, Neni 111 paragrafi (2) 60 LESP, Neni 111 paragrafi (3) 61 LESP, Neni 119 paragrafi (3)


28

paraparë me anë të ligjit. Në të shumtën e rasteve ata deklaruan që doktori kishte shkuar për t’i vizituar vetëm në ditët e para të izolimit.

Kështu që në shumicën e rasteve të burgosurit e kanë kuptuar mirë arsyen e dërgimit në dhomat e izolimit, kryesisht është krijuar një përshtypje nga ana e të burgosurve se në Qendrën Korrektuese të Dubravës, vendimet për dërgimin në dhomat e izolimit me anë të masave disiplinore merren në mënyrë jo të drejtë dhe diskriminuese. Në përputhje me deklaratat e tyre procesi i shqiptimit të dënimeve disiplinore është i rregulluar nga nepotizmi dhe korrupsioni, si dhe mungon transparenca.


29

3. REKOMANDIMET

Duke u bazuar në të gjeturat e detajizuara më lart, QKRMT do të mirëpriste nëse autoritetet marrin në konsideratë këto pika në vijim:

Rekomandimet specifike për secilin objekt

Qendra Korrektuese në Dubravë

• QKRMT rekomandon që renovimi i ambienteve të kryhet sa më shpejt që është e mundur në mënyrë që të lejojë kategorizimin e mirëfilltë të të burgosurve dhe kështu të evitojë vendosjen e të burgosurve të profileve të ndryshme në të njëjtin vend, psh: që të mos përzihen ata të dënuar për krime serioze siç janë vrasje me ata për krime të vogla62. Në ndërkohë, menaxhmenti duhet t’i shtojë përpjekjet për të siguruar një kategorizim të mirë të të burgosurve.

• QKRMT rekomandon që prezenca e mjekëve dhe specialistëve (duke përfshirë psikiatrit dhe dentistët) të rritet në mënyrë që të rritet cilësia e shërbimeve mjekësore për të gjithë të burgosurit. �do kërkesë për të parë mjekun e përgjithshëm apo specialistin duhet të merret seriozisht dhe të ketë përgjigje me kohë. Po ashtu, referimi tek institucionet mjekësore jashtë objektit duhet të behët më i lehtë dhe më i shpejtë.

• QKRMT-ja kërkon nga menaxhmenti i lartë që ta rikujtoj secilin në Qendrën Korrektuese, sidomos Njësinë Speciale për Intervenime, që të gjitha trajtimet mizore, çnjerëzore apo degraduese të ndalohen tërësisht dhe të sigurojë që çfarëdo ankese për keqtrajtim të trajtohet dhe të behët një hulumtim i brendshëm63, edhe pse ky fenomen po duket që ka pësuar rënie. Anëtarët e Njësisë Speciale për Intervenime nuk duhet të lejohen të mbajnë maska gjatë intervenimt të tyre, sidomos gjatë natës dhe gjithmonë duhet të kenë numrin identifikues të vendosur. Po ashtu duhet t’ju përkujtohet se forca mund të përdoret ndaj një të burgosuri vetëm nëse është e domosdoshme dhe në pajtim me Ligjin për Ekzekutimin e Sanksioneve Penale.64

• QKRMT kërkon nga menaxhmenti që të sigurohet që të burgosurit t’i kenë të ditura mundësitë e ankesave 65 dhe se çdo kërkesë/ankesë është trajtuar në mënyrë të

�� 62 LESP, Neni 32, pargrafi (1) 63 ECHR, Neni 3; ICCPR, Neni 7; UDHR, Neni. 5; LESP, Neni 4, paragrafi(1)64 LESP, Neni 123 65 Raporti i përgjithshem 2 CPT/Inf (92)3], paragrafi 55


30

barabartë dhe përgjigjur me kohë. Me qëllim të përmirësimit të komunikimit në mes të burgosurve dhe stafit, QKRMT rekomandon vendosjen e një kutie për të burgosurit në mënyrë që ata t’i adresojnë ankesat e tyre dhe peticionet për menaxhmentin e lartë, në secilin krah të objektit. Për të siguruar konfidencialitet, vetëm menaxhmenti i lartë duhet të ketë qasje në këto kuti.

• Në përgjithësi QKRMT rekomandon që autoritetet të bëjnë çdo gjë që është e mundur për të luftuar korrupsionin dhe nepotizmin dhe kështu të japin një përgjigje të qartë tek stafi në të gjitha nivelet që korrupsioni dhe favorizimi nuk është i pranueshëm dhe do të sanksionohet.

• Po ashtu, QKRMT përkujton që diskriminimi i çfarëdo lloji është i ndaluar si me ligjet nacionale po ashtu edhe me ato ndërkombëtare.66 Andaj duhet të merren masa për t’u siguruar që të gjithë të burgosurit janë të trajtuar njëjtë dhe që privilegjet dhe masat disiplinore67 vendosen në bazë të kritereve të drejta dhe të mirëfillta. Kushtet që duhet plotësuar për të pasur qasje në aktivitetet edukative dhe trajnimet, e drejta për lirim me kusht dhe fundjavë të lirë, si dhe ndërrimi i regjimeve, duhet të shpjegohen në mënyrë të qartë te secili i burgosur që në pranim dhe pastaj t’ju rikujtohen rregullisht. Sidomos, punëtorët social duhet që të kenë kujdes të përcjellin qartë çdo vendim tek i burgosuri dhe t’i informojnë ata për mundësitë që i kanë dhe privilegjet që mund t’i marrin dhe këtë ta bëjnë në mënyrë të rregullt.

• QKRMT rekomandon që paisjet në kuzhinë të riparohen , përmirësohen dhe të bëhet një përpjekje edhe për rritjen e kualitetit dhe varieteteve të ushqimit.

• QKRMT rekomandon që një sistem adekuat për dush të instalohet në të gjitha pavijonet. QKRMT po ashtu rekomandon që çdo ditë të behët furnizimi me ujë për të gjithë të burgosurit dhe të përmirësohet higjiena në ambientet sanitare.

• QKRMT rekomandon që mbingarkesa e qelive të evitohet sa më shumë që është e mundur, sidomos në pavijonin gjysme të hapur68. QKRMT po ashtu rekomandon që çdo qeli të furnizohet me ulëse/ karrige të mjaftueshme dhe dollapë.

• QKRMT rekomandon që fusha e futbollit të riparohet sa më shpejt që është e mundur.

Qendra Korrektuese në Lipjan

• QKRMT-ja rekomandon që komunikimin i rezultateve të testeve të analizave mjekësore të përmirësohet menjëherë duhet gjetur një zgjidhje që transportimi të kryhet në përputhje me rregullat dhe të mos ketë vonesa të tepërta. Zgjedhja tjetër do të ishte që analizat të bëhen në spitalin publik.

�� 66 Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut(ECHR), Neni 14; Pakti Nderkombetare per te Drejtat Civile dhe Politike Neni 26; Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut (UDHR), Neni 2; LESP, Neni 4, paragrafi (2)67 LESP, Neni 108 68 Kjo çështje shpresojmë të zgjidhet atëherë kur të bëhet renovimi i Qendrës Korrektuese.


31

• QKRMT-ja rekomandon që dhoma për ekzaminime gjinekologjike të jetë e ndarë nga pjesa tjetër e zyrës me derë apo perde që të sigurohet e drejta e privatësisë për pacientet.

• QKRMT-ja rekomandon që pavijoni A të rinovohet. Sidomos, korridori duhet të ngjyroset prapë, ndërsa në banja, pllakat qeramike, kulmi dhe dushi duhet të ndërrohen dhe muret të ngjyrosen. Sidomos çështja e ujit (bëhet fjalë për dushet në pavijonin A dhe tualetet në katin e parë) dhe riparimi i tavanit duhet të bëhen urgjent. Po ashtu duhet bërë përpjekje që atmosfera në njësinë e të miturve të bëhet më e këndshme, sidomos në pavijonin D (sidomos me ngjyrosjen e mureve apo vendosjen e pikturave apo dollapëve në mure).

• Përveç renovimeve, QKRMT-ja rekomandon që elementet sanitare të pastrohen më mirë. Sistemi i tanishëm i rotacionit nëpër qeli për të pastruar banjat, nuk po funksionon, kështu që banjat dhe tualeti janë shumë të papastërta dhe duhet të përmirësohet mbikëqyrja e stafit për pastrim apo të punësohen më shumë staf për pastrim.

• QKRMT rekomandon që enëlarësja të riparohet apo ndërrohet.

• QKRMT rekomandon që dy deri tre persona të punësohen për punë të mirëmbajtjes në mënyrë që të lirojnë profesorët trajnues dhe kështu të fillojnë prapë trajnimet.

• QKRMT rekomandon që oferta e trajnimeve të pasurohet. Po ashtu rekomandon që qendra e re trajnuese “Fazani” të shfrytëzohet si restorant ashtu siç ishte planifikuar në fillim.

• QKRMT rekomandon që një festë speciale të organizohet me të miturit për Bajram dhe për festat tjera kombëtare, ashtu siç bëhet në njësinë e grave. Edhe pse disa prej tyre janë të lejuar të shohin familjen për këto raste specifike do të ishte mire që për të miturit të organizohet diçka e veçantë, pasi që këto mund të jenë periudha që vështirë kalohen larg familjes.

• QKRMT i rekomandon Ministrisë së Drejtësisë si dhe Ministrisë së Arsimit që lëndët që mësohen në këtë qendër korrektuese t’i plotësojnë normat dhe standardet e edukimit që mësohen në shkollë publike në kushte normale. Kjo do t’ju lejonte nxënësve që të marrin çertifikata pa pasur nevojë të vijojnë kurse tjera kur të lirohen, si dhe ta kenë më lehtë të riintegrohen në shkolla normale me më pak rrezik për dështim. Në mënyrë specifike disa të burgosur kanë kërkuar të kenë kurse juridike. Kjo do të ishte po ashtu edhe një mënyrë e shkëlqyer që t’ua mundësonte nxënësve të përfshihen në procedurat gjyqësore dhe të reagojnë më mirë në rast të abuzimit të të drejtave të tyre në burg.


32

Qendra e Paraburgimit në Prishtinë

• QKRMT rekomandon që duhet të gjendet një zgjidhje për më shumë dritë natyrore dhe ajr të freskët në qeli.

• QKRMT rekomandon që mbulesat plastike për dritare në qelinë numër 14 dhe 17 (supozohet për shkak të punëve mbi kulm) të largohen që të lejojnë depërtim më të mirë të dritës natyrore.

• QKRMT ka identifikuar një mundësi për të pasuruar aktivitetet për të burgosurit. Si sugjerim mund të vendoset një shtyllë e cila do ta ndante fushën e basketbollit në oborr që të mos interferonte me lojën e ping-pongut.

• QKRMT rekomandon që sa më shpejt të punësohet një psikiatër.

• QKRMT rekomandon të gjendet një zgjidhje për TV kanalet në gjuhën serbe, siç është rasti në qendrat tjera të paraburgimit.

Qendra e Paraburgimit në Gjilan

• QKRMT rekomandon të bëhen më shumë përpjekje për të ofruar trajtim mjekësor adekuat për të burgosurit. Menaxhmenti duhet të sigurohet që profesionistet shëndetësore të ketë një vëmendje më të shtuar për të burgosurit, t’i marrin ankesa e tyre seriozisht dhe t’ju ofrojë trajtim të nevojshëm, sidomos për të varurit nga droga.

• QKRMT rekomandon që të sigurohen disa paisje themelore sportive për të burgosurit, psh: tavolinë ping-pongu në oborr.

• QKRMT rekomandon që poqët e dritës elektrike në dhomat e izolimit të jenë të mbrojtura për çështje sigurie (mund të jenë të rrezikshme si për te burgosurit po ashtu edhe për stafin).

• QKRMT rekomandon që një zgjidhje e mirë mund të bëhet në mënyrë që t’ju dërgohen të burgosurve serb gazetat në mënyrë të rregullt.

• QKRMT rekomandon që secila qeli në bazë të numrit të paraburgosurve të jetë e pajisur me ulëse/karrige dhe dollap për gjëra personale.

• Në përgjithësi QKRMT mbështet shumë ndërtimin e Qendrës së re të Paraburgimit në Gjilan. Kjo është mënyra e vetme për të zgjidhur problemet si p.sh. mungesa e aktiviteteve për të burgosurit/paraburgosur, si dhe kategorizimi i tyre është përmirësuar


33

Qendra e Paraburgimit në Lipjan

• QKRMT rekomandon që elektrodiagrami të riparohet.

• QKRMT rekomandon që enëlarësja të rregullohet apo ndërrohet .

Qendra e Paraburgimit në Prizren

• QKRMT rekomandon që të sigurohen një tavolinë e tenisit dhe paisje për gjimnastikë për të burgosurit në oborr

• QKRMT rekomandon që xhami që ndan të burgosurit nga vizitorët në dhomën e vizitave mund të ndërrohet me një xham që mund të hapet. Në të vërtetë, në qendrat tjera të paraburgimit është rregull që xhami të jetë i hapur, përveç nëse menaxhmenti rekomandon se kjo paraqet ndonjë rrezik për sigurinë e tyre.

Qendra e Paraburgimit në Mitrovicë

• QKRMT rekomandon që duhet gjetur një zgjidhe për të përmirësuar ventilimin. Sidomos, një sistem i rregullt ventilimi duhet instaluar në tualete dhe dyert e tyre ,pastaj duhet ndërruar dyer mundësisht më të larta për të reduktuar kështu kundërmimin dhe për te lejuar më shumë privatësi.

• QKRMT rekomandon që në mënyrë të rregullt të behët kontrollimi i afatit të skadimit për barëra dhe ato që janë të skaduar menjëherë të largohen nga dollapi

• Duke u bazuar në preokupimet e manxhmentit dhe të stafit mjekësor, QKRMT rekomandon që të punësohen edhe dy infermiere.

• QKRMT rekomandon që më shumë staf korrektues të punësohet sa më shpejt që është e mundur, kështu që qendra të funksionojë me kapacitet të plotë.

• Për shkak të prezencës së lartë të të burgosurve në Qendrën e paraburgimit dhe pamundësisë për t’i transferuar ata në Qendra Korrektuese, QKRMT rekomandon që të organizohet ndonjë trajnim aftësues dhe kurse (të kompjuterëve).


34

• QKRMT rekomandon që një krah të përdoret për personat e burgosur dhe regjimi i dyerve të hapura të lejohet në atë krah.

• Në përgjithësi, QKRMT rekomandon se duhet të bëhet një zgjidhje e kënaqshme për akomodimin e personave të dënuar në Mitrovicë në qendrën e paraburgimit që ata gëzojnë të drejtat e tyre të plota të garantuara me ligj.

Qendra e Paraburgimit në Pejë

• QKRMT rekomandon që tavolina e ping-pongut dhe peshoret të instalohen në oborr në mënyrë që të burgosurit të kenë mundësi të merren me disa aktivitetet fizike minimale.

• QKRMT rekomandon që Institucioni i Ombudspersonit të kontaktohet sa më shpejt që është e mundur dhe të kërkohet ndërrimi i llogosë së vjetruar me një të re në kutinë e ankesave.

• QKRMT rekomandon që të ketë mjaft karrige nëpër qeli në mënyrë që të burgosurit të ulen të gjithë përreth tavolinave.

• Gjatë vizitës sonë të fundit, QKRMT ka pranuar ankesa për keqtrajtim të kryer nga persona të caktuar të stafit korrektues. QKRMT andaj rekomandon që për çdo rast të përdorimit të forcës duhet të bëhet një hulumtim dhe të merren masat adekuate ndaj anëtarit të stafit përgjegjës.

_________________________________________________________________________________

Rekomandimet e përgjithshme

Këto rekomandime iu takojnë çështjeve të cilat janë identifikuar në shumicën e qendrave dhe për këtë arsye konsiderohen si rekomandime të përgjithshme.

• Përdorimi i forcës është i rregulluar në mënyrë të prerë me ligj dhe çdo lloj trajtimi mizor, çnjerëzor a degradues duhet plotësisht të ndalohet. 69 Megjithatë QKRMT-ja rikujton se përdorimi i tepruar i forcës duhet të hulumtohet në mënyre të drejtë dhe kryesit e saj duhet të marrin ndëshkimin adekuate. QKRMT rekomandon që stafi i SHKK

�� 69 Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale, Neni 4,paragrafi 1


35

duhet vazhdimisht të sensibilizohet për çështjet e të drejtave të njeriut dhe respektimin e të drejtave të të burgosurve.

• QKRMT po ashtu rekomandon që stafi mjekësor të ketë një trajnim të mirëfilltë në mënyrë që ata të jenë më të gatshëm që të identifikojnë më mirë të gjitha rastet e keqtrajtimeve dhe të zhvillojnë procedura adekuate.

• QKRMT-ja rikujton se bazuar në ligj secili i dënuar që dërgohet në dhomat e izolimit duhet të vizitohet për çdo ditë nga stafi shëndetësor70 dhe kjo praktik duhet gjithmonë të sigurohet tek të gjitha rastet që iu nënshtrohen izolimit. QKRMT-ja gjithashtu rekomandon që kohëzgjatja maksimale e rasteve të izolimit duhet respektuar pavarësisht rrethanave dhe në të gjitha rastet.71

• QKRMT-ja rekomandon që Ministria e Drejtësisë të promovojë dhe të mbështesë përdorimin më të gjerë të masave alternative, siç janë të përshkruara në Kodin e Procedurës Penale72. Të burgosurit gjithashtu duhet të njoftohen nga ana e punëtorëve social për funksionimin dhe kushtet e shfrytëzimit të vikendeve, si dhe lirimi me kusht në mënyrë të rregullt për t’u siguruar që ata të kenë informacion të nevojshëm.

• QKRMT rikujton që personat e burgosur për më shumë se tre muaj duhet të vendosen në objektin korrektues, siç thuhet në Ligjin për Ekzekutimin e Sanksioneve Penale.73 Në veçanti, duhet gjetur zgjidhje për akomodimin e të burgosur në Qendrën e Paraburgimit në Mitrovicë.

• QKRMT rekomandon që institucionet përgjegjëse pranë sistemit gjyqësor të ndërmarrin veprime konkrete që kohëzgjatja e të arrestuarve të mbahet në përputhje me ligjet e aplikuara në Kosovë.74

• QKRMT rekomandon që duhet t’ju kushtohet një vëmendje e veçantë e përmirësimit të shërbimeve mjekësore në kuadër të qendrave korrektuese dhe qendrave të paraburgimit, sidomos të shërbimeve psikiatrike, dhe të sigurojë që mjekët e përgjithshëm dhe specialistët në dispozicion në çdo kohë. Në këtë kontekst, Ministria e Drejtësisë duhet të krijojë politika atraktive për punëtorët shëndetësor të punësuar në Shërbimin Korrektues, duke pasur parasysh kushtet specifike në të cilat punojnë ata.

• Gjithashtu duhet të kujtojmë se si rregull e përgjithshme, stafi mjekësorë duhet të shërbejë në mënyrë të drejtë dhe të pavarur dhe gjithashtu duhet të respektojnë çështjet etike. Prandaj QKRMT-ja rekomandon qe roli i Ministrisë së Shëndetësisë të jetë në rritje me qellim të përmirësimit të objektivitetit dhe funksionimin e shërbimeve mjekësore në përgjithësi.

�� 70 LESP, Neni 119 (3) 71 LESP, Neni 111 72 UNMIK/REG/2003/25, Kodit të Përkohshëm Penal të Kosovës, Neni. 41 73 LESP, Neni 11 (2) 74 KPPK, Neni 284


36

�• Duke vërejtur një ulje të përgjithshme të furnizimit me barëra gjatë muajve të fundit të

2009, QKRMT-ja rekomandon që furnizimi me barëra esenciale të rritet dhe të furnizohet rregullisht me qëllim që të ketë në dispozicion barëra të mjaftueshme në të gjitha qendrat e paraburgimit dhe në ato korrektuese.

• QKRMT rekomandon që furnizimi me produkte higjienike të përmirësohet në të dyja nivelet si në aspektin kualitativ po ashtu dhe në atë kuantitativ. Në veçanti, duhet që të burgosurave t’u ofrohen peceta higjienike të kualitetit më të mirë, pa pagesë dhe sasia e produkteve higjienike për pastrimin e qelive duhet të rritet.

• QKRMT-ja rekomandon që të bëhen përpjekje për përmirësimin e kushteve të punës për stafin e SHKK që punojnë në qendrat korrektuese dhe ato të paraburgimit, si dhe të merren parasysh kushtet e tyre specifike të punës.

• QKRMT rekomandon që në kuadër të Shërbimeve Korrektuese të krijohet një sektor ekonomik në mënyrë që të burgosurit të krijojnë të hyra. Përveç angazhimeve personale, të hyrat e fituara nga të burgosurit gjithashtu do t’iu mundësonin atyre të blejnë material dhe mjete të nevojshme kështu që ata do të siguronin qëndrueshmëri nga ky aktivitet.75

• QKRMT rekomandon që çmimet në kantinë të jenë të harmonizuara me çmimet më të ulta të tregut duke pasur parasysh që të burgosurit kanë burime të kufizuara financiare. Ne po ashtu rekomandojmë për rritjen e zgjedhjes së artikujve ushqimor.

• QKRMT rekomandon që Ministria e Drejtësisë duhet të sigurojë pagesa të rregullta dhe të plota për të burgosurit të cilët punojnë në qendrat e paraburgimit dhe në qendrat korrektuese.

• QKRMT rekomandon që të burgosurit të kenë mundësi që për çfarëdo kërkese që ata parashtrojnë të kenë nga një kopje të cilën do ta mbanin për tu siguruar që kërkesa e tyre është proceduar.

• QKRMT rekomandon që çdo person i punësuar në kuzhinë – si profesionistët, po ashtu edhe të burgosurit të pajisen me libreza sanitare.

• QKRMT rekomandon për përmirësimin e furnizimit me ujë në të gjitha objektet në mënyrë që të evitohen reduktimet e gjata dhe t’ju mundësohet të burgosurve të bëjnë dush në baza më të rregullta.

�� 75 Kjo sidomos do të lejonte që grate në QK në Lipjan të rifillojnë me punën e tyre të dorës. Në QK në Mitrovicë, Drejtori poashtu ka sugjerime të ndryshme me të cilat do të angazhoheshin të burgosurit, sidomos prodhimin e gozhdës apo qeseve të letrës..


37

• QKRMT rekomandon për krijimin e dosjeve në mënyre unike dhe te standardizuar të cilat do të përdoren në të gjitha qendrat korrektuese dhe ato të paraburgimit dhe kjo do të lehtësonte punën e stafit në rast të transferimit prej njërës qendër në tjetrën.

Pjesa II: Qendrat policore të mbajtjes

1. TË GJETURAT

Në përgjithësi, situata në qendrat policore të mbajtjes ka tendencë të përmirësimit ne aspektin infrastrukturës.76Ambientet janë rinovuar në mënyrë të vazhdueshme dhe ligjet janë respektuar në përgjithësi. Sipas të gjeturave të QKRMT-se, shënimet janë mbajtur kryesisht mirë në qendrat policore të mbajtjes të cilat i kemi vizituar. Kishte një libër të regjistrimit të informatave si data dhe koha e ardhjes dhe lirimit/transferim të personit të arrestuar, si dhe dosjet individuale për secilin person të arrestuar. Megjithatë është vërejtur mungesë e harmonizimit të regjistrave nga një stacion në tjetrin. Disa nga stacionet policore ende përdornin formularët e versionit të vjetër, ndërsa forma e librit të regjistrimit të informatave, si data dhe koha e ardhjes dhe lirimit, transferim të personit të arrestuar, nuk kishte formatin e njëjtë, gjë që nganjëherë e komplikonte kërkimin e informacionit. Për shembull, disa regjistra kishin kohën kur personi është larguar nga stacioni policor (pa marrë parasysh ku është dërguar ai/ajo), ndërsa disa të tjerë kishin kohën kur personi është liruar apo dërguar në gjyq. Nganjëherë data dhe koha e transferim apo lirimit mungonin fare. Informacioni i kompletuar në përgjithësi mund të gjendej në ndonjë dokument tjetër apo gjendej në dosjet të ishin ne prokurorit përkatëse.

Të gjeturat e QKRMT janë kryesisht të bazuara në bisedat tona me stafin e PK dhe vizitat në ato ambiente. Vetëm njëzet e nëntë persona në qendrat e mbajtjes janë intervistuar në vitin 2009 në qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, Vushtrri, Pejë, Drenas, Prizren dhe Graçanicë. Gjatë vizitave të realizuara nga ekipi monitorues në disa qendra policore të mbajtjes nuk kishte të arrestuar.

Pranimi në qendrat e mbajtjes policore

Personi i cili sillet në qendren e mbajtjes policore ka të drejtën që për arrestimin e tij/saj të njoftohet pala e tretë të cilën ai/ajo dëshiron ta njohtoj77. Ai/ajo poashtu duhet të ketë

�� 76 Është e vështirë për QKRMT-në të bëjë një vlerësim objektiv të përmirësimeve të cilat janë bërë në vitin e kaluar pasi që vetëm nëntë stacione policore ishin vizituar gjatë vitit 2008 77 Kodi i Procedures Penale te Kosovës, Neni 212, paragrafi (1)


38

të drejtë për çasje në avokat mbrojtës sipas dëshirës së tij/saj78, si dhe të ekzaminohet nga një mjek sipas dëshirës së tij/saj79.

Çdo person i arrestuar që është intervistuar nga QKRMT-ja ka konfirmuar se të drejtat e tij gjatë arrestit janë respektuar. Në të gjitha rastet familja e të burgosurit është kontaktuar dhe gjithashtu iu janë mundësuar vizitat mjekësore apo të avokatit, nëse është kërkuar. Derisa i kontrollonim dosjet e personave, ne në të vërtetë vërejtëm se personat e arrestuar ishin informuar me shkrim për të drejtat dhe detyrat e tyre. Ky dokument duhet të nënshkruhet nga çdo person në qendrat e mbajtjes policore.

Kohëzgjatja në Qendrat e mbajtjes policore

Në bazë të Kushtetutës,“secili që është privuar nga liria pa urdhër të gjyqit duhet që brenda dyzet e tetë orë (48) të sillet para gjyqit i cili vendos për paraburgimin e tij/saj apo lirimin jo më vonë se dyzet e tetë orë (48) prej momentit që personi i arrestuar është sjellur para gjyqit.”80

Kohëzgjatja në qendrat e mbajtjes policore prej dyzet e tetë orësh në përgjithësi është respektuar nga Policia e Kosovës. Në vetëm disa raste, është tejkaluar pak kjo kohë. Disa anëtarë të PK shpjeguan se nganjëherë është vështirë të respektohet kjo kohë sidomos kur njerëzit arrestohen gjatë fundjavës kur hetuesit (prokurorët) nuk punojnë, por ata po bënin më të mirën e mundur që t’i sjellin personat e arrestuar para gjyqit në kohë apo t’i lirojnë ata.

Respektimi i kësaj dispozite nganjëherë ishte i vështirë për monitoruesit e QKRMT-së që të vlerësojnë procesin pasi që data dhe koha e lirimit/transferim mungonte në libër dhe na duhej të shikonim në dosjet personale. Në disa raste të transferimit, informata nuk mund të gjendej në stacionin policor dhe sipas stafit policor ajo mund të kthehet vetëm nga gjyqi. Monitoruesit e QKRMT poashtu kanë vërejtur se në disa raste, dosjet mjekësore të personave të arrestuar ishin në gjyq dhe nuk mund të konsultoheshin në dosjet e tyre individuale.

Ndalimi i Torturës apo formave tjera të trajtimit a dënimit mizor, çnjerëzor apo degradues

Ky ndalim është absolute nëpër të gjitha konventat e të drejtave të njeriut dhe asnjë rrethanë nuk mund të arsyetoj prishjen e këtij ndalimi. Pakti ndërkombëtar për të drejta

�� 78 Kodi i Procedures Penale te Kosovës, Neni 213, paragrafi (1) 79 Kodi i Procedures Penale te Kosovës, Neni 216, paragrafi (1)80 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 29, paragrafi (2); Neni 4, Ligji Nr. 03/L-003 për plotësimin dhe ndryshimin e Kodit të Procedurës Penale të Kosovës Nr. 2003/26


39

civile dhe politike specifikon që “të gjithë personat e privuar nga liria duhet të trajtohen me humanizëm dhe me respekt për dinjitetin e pacenueshëm të qenies njerëzore.81”

Me qëllim të sigurimit të pajtueshmërisë me këtë rregull, Konventa Kundër Torturës thotë që rregullat e intervistimit, instruksionet, metodat dhe praktikat “si dhe aranzhimet për qendrat e ndalimit dhe trajtimi i personave të arrestuar apo burgosur’ duhet të rishikohen në mënyrë sistematike82

Në nivel Kombëtar, në nenin 13, paragrafi 3 të Ligjit për Policinë thuhet që“Një zyrtar policor nuk duhet të shkaktojë, iniciojë, mbështet apo tolerojë çfarëdo lloji të torturës apo trajtimit çnjerëzor apo degradues nën asnjë rrethanë dhe asnjë rrethanë përjashtuese nuk mund ta arsyetojë një akt të tillë”83.

Disa deklarata iu janë raportuar ekipit monitorues të QKRMT-së për disa raste të keqtrajtimeve/përdorimi i forcës së tepruar. Ndërsa shumica e personave të arrestuar ishin të kënaqur me sjelljen e PK dhe nuk kanë raportuar ndonjë abuzim apo keqtrajtim. QKRMT është megjithatë e preokupuar me trajtimin e personave të arrestuar pas aksionit të Vetëvendosjeskundër EULEX në fund të gushtit të vitit 2009. QKRMT ka monitoruar njëmbëdhjetë persona një ditë pas arrestimit të tyre, pesë në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë dhe gjashtë në Graçanicë. Në mesin e tyre, tre persona kanë raportuar se janë rrahur dhe abuzuar verbalisht nga policët. Në dy raste, kjo ka ndodhur po ashtu në Qendrën e Mbajtjes në Prishtinë. Ata kishin shenja të dukshme të lëndimeve nëpër trup dhe refuzonin të shihnin mjekun. Njëri prej tyre ka marrë ndihmë mjekësore pasi që ishte transferuar në Qendrat policore të mbajtjes në Graçanicë.

Duhet po ashtu të përmendet se gjatë vizitave të QKRMT në Qendrat e Paraburgimit dhe Qendrat Korrektuese, disa nga të burgosurit kanë raportuar se ata ishin keqtrajtuar gjatë arrestimit dhe sa ishin në qendrat e mbajtjes policore, kryesisht në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë.

Kushtet materiale

Sipas rregulloreve të Komitetit për Parandalimin e Torturës, të gjitha qelitë policore duhet të jenë të pastërta, të jenë të një madhësie të arsyeshme për numrin e personave që ato do t’i akomodojnë dhe të kenë ndriçim adekuat (preferohet drita natyrore) dhe ventilim. Qelitë po ashtu duhet të jenë të pajisura me gjëra për të pushuar personat aty, si

�� 81 Konventa Evropiane për te Drejtat e Njeriut, Neni 3; Pakti Nderkombëtar per te Drejtat Civile dhe Politike, Neni 7;Deklarata Universale mbi të Drejtat e Njeriut, Neni. 5 82 Konventa Kunder Tortures, Neni 11 83 Ligji për Policinë e Republikës së Kosovës, Nr. 03/L-035, Neni 11, paragrafi (3) dhe Neni 155, paragrafi (1) i Kodit të Procedures Penale të Kosovës.


40

dhe të kenë dyshekë të pastër dhe batanije nëse njerëzit janë të obliguar të qëndrojnë aty tërë natën.84

Kushtet materiale në shumicën e Qendrave policore të mbajtjes ishin të mira. Shumica e qelive të renovuar kishin një apo dy shtretër, tualet turk dhe lavaman. Tualetet askund nuk ishin të ndara prej pjesës tjetër të qelisë. Shtretërit ishin kryesisht në gjendje të mirë, dyshemeja e mbuluar me linoleum dhe ngrohja vinte nga dyshemeja. Uji kontrollohej nga jashtë. Drita artificiale dhe kamera ishin të vendosua kryesisht prapa grilave jashtë qelisë. Në disa stacione policore, pjesë të paisjeve nuk funksiononin. Për shembull, kamerat e vëzhgimit nuk punonin në Qendrat policore të mbajtjes në Gjakovë, Klinë, Kaçanik, Pejë dhe një prej qelive në Leposaviq. Në Qendrat policore të mbajtjes në Ferizaj, Pejë, Istog dhe nga një qeli në Drenas dhe Leposaviq, drita elektrike nuk punonte. Ventilimi nuk funksiononte në Qendrat policore të mbajtjes në Deçan, Viti, Kamenicë, Kaçanik, Mitrovicë jug, Malishevë dhe Drenas dhe ishte ende i dobët në Prishtinë. Si rezultat, atmosfera në shumicën e qelive ishte kundërmuese. Nuk kishte ngrohje në Qendrat policore të mbajtjes në Podujevë dhe dyshemeja ishte nga betoni, që e bënte atë vend shumë të ftohtë.

QKRMT-ja shpreh keqardhje që në disa qendra policore të mbajtjes, drita natyrore është shumë e varfër. Kjo është vërejtur në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, Deçan, Kaçanik, Rahovec, Mitrovicë veri, Mitrovicë jug, Drenas dhe një qeli në Qendrën policore të mbajtjes në Shtime, Malishevë, Vushtrri dhe Leposaviq. Ndërsa kishte mungesë totale të dritares dhe dritës natyrore në Qendrën policore të mbajtjes në Podujevë pasi që ato ishin të vendosura në bodrum dhe kështu krijonin një atmosferë mjaft depresive. Stafi policor na tregoi që për këto arsye personat e arrestuar nuk kalonin më shumë se gjashtë orë në këtë qendër të mbajtjes dhe transferoheshin në ambiente më adekuate. QKRMT dëshiron po ashtu të përmend se për dallim prej vendeve tjera në Qendrën policore të mbajtjes në Skenderaj, nuk lejoheshin jorganë dhe jastëk për shkaqe sigurie siç e potencuan policet

QKRMT mirëpret renovimin e Qendrave policore të mbajtjes në Prishtinë dhe në Gjilan. Kapaciteti i Qendrave policore të mbajtjes në Prishtinë ka rënë prej 22 në 11 shtretër. Qasja në dritën natyrore dhe ajrin e freskët ishte ende e dobët dhe dyshemeja ishte e lagësht për shkak që gypat pikonin. Në Gjilan përkundër renovimeve, ajri kundërmonte erë myku dhe batanijet ende ishin në gjendje shumë të keqe. QKRMT gëzohet për faktin se Qendrat policore e mbajtjes Mitrovicë Jug nuk janë në përdorim më. Në të vërtetë, kushtet materiale atje janë shumë brengosëse. Qelitë ishin jashtëzakonisht të papastërta, drita natyrore shumë e dobët, ventilimi nuk funksiononte, dyshemeja ishte nga betoni dhe nuk kishte ngrohje në qeli. Duke pasur parasysh faktin që këto ambiente në përgjithësi nuk janë adekuate85, QKRMT përkrah ndërtimin e një objekti të ri për të vendosur stacionin policor.

Në Qendrat policore të mbajtjes në Ferizaj duhet të fillojnë shpejt renovimet, ndërsa të ndërtohet objekt me adekuat në Podujevë. Qendrat policore të mbajtjes në Mitrovicë të veriut ishin në

�� 84 Standardet e Komitetit per Parandalimin e Torturës, kopje nga Raporti i dytë i përgjithshëm [KPT/Inf (92) 3] paragrafi 4285 Sidomos, shumë zyra nuk janë të hapura për jashtë, pra nuk kan dritare te mjaftueshme.


41

gjendje të keqe dhe po ashtu kanë nevojë për renovim, ndërsa Qendrat tjera të mbajtjes kanë nevojë për vetëm ca punë të vogla. Në një nga Qendrat policore të mbajtjes në Gjakovë, qeshmja (ujësjellësi) nuk punonte si duhej dhe uji pikonte në dysheme e jo në lavaman. Në Qendrat policore të mbajtjes në Istog, shiritat izoluese në dyshemetë e qelive në fund të murit dhe në dysheme për të izoluar nga të ftohtit ishin prishur dhe çka paraqet rrezik për t’u përdorur si mjet për tentimvetëvrasje apo lëndime të tjera. Në dy nga Qendrat policore të mbajtjes në Leposaviq, grilat që mbronin dritën dhe kamerat (të vendosura jashtë qelive) ishin shumë të holla dhe lehtë mund të largoheshin dhe kjo shkaktonte brenga për sigurinë e personave në arrest dhe stafit policor. Në njërën prej qelive, lloji i njëjtë i grilave ishte i vendosur në dritare. Një oficer policor na tregoi se kishin kërkuar qysh para dy vitesh të ndërroheshin këto grila. Disa copa të murit po binin poshtë dhe pjesë të mprehta lehtë mund të hiqeshin. Këtu në dy qeli material ngjitës në dysheme po hiqej. Në fund, tualetet në njërën prej qelive nuk funksiononin.

Higjiena

Sipas rregulloreve të Komitetetit për Parandalimin e Torturës, personat që mbahen në Qendrat e mbajtjes policore duhet poashtu të kenë çasje në toalet adekuat dhe elemente për pastrim.86

Në Qendrat policore të mbajtjes në Skenderaj, Vushtrri, Mitrovicë veri, Deçan, Klinë, Prizrendhe Dragash, personat e arrestuar ishin furnizuar me produkte bazike për higjienë si sapun dhe shapon. Në Qendrën e mbajtjes në Pejë dhe Qendrat policore të mbajtjes në Mitrovicë jug ata nuk lejoheshin të merrnin mjete higjienike, për arsye sigurie. Në vendet tjera personat e arrestuar nuk furnizoheshin me asnjë produkt higjienik, por mund t’i merrnin ato nga të afërmit e tyre. Në disa stacione policore sidomos Prishtinë stafi na tregoi që ata vet mund të shkojnë të blejnë produktet higjienike në rast nevoje.

Në Qendrat policore të mbajtjes në Vushtrri dhe Prizren, njerëzit në qendrat e mbajtjes kanë mundësi që të bëjnë dush. Kishte dush në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, por si duket ato nuk mund të shfrytëzoheshin nga personat e arrestuar. Në Qendrat policore të mbajtjes në Graçanicë, dushi ishte i vendosur shumë larg prej qelive dhe kjo aspak nuk ishte e përshtatshme. Gjatë vizitës sonë të fundit në muajin tetor nuk kishte ujë të ngrohtë në Prizren dhe bërja dush nuk ishte e mundur. Në disa Qendra policore të mbajtjes, tualetet ishin të vendosura jashtë qelive. Në Skenderaj sidomos qelia me një shtrat nuk kishte asnjë tualet brenda, por të arrestuarit në qendrat e mbajtjes duhej të përdornin ato që ishin jashtë përdorimit. Disa nga qendrat policore të mbajtjes dukej se nuk ishin mjaft të pastërta dhe nganjëherë kundërmonin shumë, sidomos Qendrat policore të mbajtjes në Gjakovë, Viti, Mitrovicë veri dhe Qendrat policore të mbajtjes në Istog. Në Viti, situata ishte shumë brengosëse pasi që nuk është punësuar ndonjë person për pastrim për më shumë se një vit.

�� 86 Standardet e Komiteti per Parandalimi e Tortures, Kopje nga raporti i 2 i përgjithshëm [KPT/Inf (92) 3] paragrafi 42


42

Sa i përket pastrimit të çarçafëve të shtretërve, QKRMT ka vërejtur se në shumicën e rasteve ato ishin zëvendësuar në mënyrë të rregullt, por jo sa herë që një person i ri është vendosur në Qendrën e ndalimit përkatëse.

Ushqimi

Sipas Kodit të Procedurës Penale të Kosovës, një person i arrestuar nga policia për më shumë se dymbëdhjetë orë duhet që ti ushqehet tri herë gjatë ditës87

Në shumicën e vendeve, personat e arrestuar janë ofruar me ushqim tri herë gjatë ditës, duke përfshirë këtu një racion të ngrohtë. Në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, Gjilan, Prizren, Pejë dhe Mitrovicë veri, personave në arrest u janë ofruar ushqim nga qendrat e paraburgimit afër. Në shumicën e Qendrave tjera të mbajtjes, policia kishte një kontratë me restorantet aty afër lokaleve të stacioneve policore që t’ju sigurojë atyre ushqimin. Në Skenderaj, ushqimi sigurohej nga kantina policore, që ishte problematike pasi që ishte e mbyllur gjatë fundjavës. Në Podujevëdhe Drenas nuk ofrohej ushqim dhe personat e arrestuar duhej të merrnin ushqimin nga të afërmit e tyre apo ta paguanin vet, edhe pse stafi që punonte në Podujevë thoshin se ata ju blenin ushqim nëse nuk kishin fare të holla.

Kujdesi shëndetësor

Sipas Kodit të Procedurës Penale të Kosovës, një person i arrestuar ka të drejtë “të pranojë ekzaminim mjekësor dhe trajtim mjekësor, duke përfshirë edhe trajtimin psikiatrik”.88

Standardet e Komitetit për Parandalimin e Torturës thonë që çdo ekzaminim mjekësor duhet të bëhët jashtë nga aty ku dëgjohet dhe mundësisht jashtë nga aty ku shihet prej policëve dhe se konkluzionet mjekësore duhet të behën të gatshme për personin e arrestuar dhe avokatin e tij/saj. 89 Edhe më shumë, ai/ajo duhet të lejohen që të ekzaminohen nga mjeku që ai/ajo dëshiron si shtesë prej mjekut të cilin e thërret policia90.

Në të gjitha Qendrat policore të mbajtjes që kemi vizituar nëse i arrestuari kërkon të shoh mjekun ai është transferuar në objektet shëndetësore adekuate dhe kjo funksiononte në mënyrë të drejtë. Qendrat policore të mbajtjes në Vushtrri, Leposaviq, Kamenicë dhe Istog, ishin të pajisura me �� 87 Kodi i Procedures Penale të Kosovës, Neni 217, pargarafi (3) 88 Kodi i Procedures Penale të Kosovës, Neni 214, pargarafi (1). 89 Standardet e Komitetit per Parandalimin e Tortures, kopjet nga Raporti i dytë i përgjithshëm [KPT/Inf (92) 3] paragrafi 38 90 Standardet e Komitetit per Parandalimin e Tortures, kopjet nga Raporti 12 i përgjithshëm [KPT/Inf (2002) 153] paragrafi 42


43

sasi të vogël të barërave, ndërsa në raste nevoje për barëra më specifike ato duhej të siguroheshin nga familja. Në stacionet tjera policore, personat e arrestuar duhej që barërat t’i siguronin nga të afërmit apo në raste emergjente nga qendrat mjekësore. Në Qendrat policore të mbajtjes në Prizren dhe Qendrat policore të mbajtjes Pejë, stafi përmendi se ata mund të blejnë barëra në rast të emergjencës dhe t’ua japin personit të arrestuar falas. Në përgjithësi, barërat e nevojshme mund të administrohen vetëm në prezencë të oficerit të PK. Më vonë, kuptuam se secili polic/police ka kompletuar trajnimin për ofrimin e ndihmës së parë

Personat e arrestuar iu nënshtroheshin një ekzaminimi mjekësor para se të vendoseshin në Qendrat policore të mbajtjes në Gjakovë dhe Qendrat policore të mbajtjes në Deçan, ndërsa si rregull e përgjithshme ishte që personat e lënduar të ekzaminohen nga mjeku. Në Qendrat policore të mbajtjes në Skenderaj dhe Mitrovicë jug, na u tha që personat e lënduar dërgoheshin menjëherë para gjyqit.

Ushtrimet në ambient të jashtëm

Sipas Standardeve të Komitetit për Parandalimin e Torturës, personat e mbajtur në qendrat e ndalimit policor për së paku njëzet e katër orë duhet që mundësisht të lejohen çdo ditë të bëjnë ushtrime jashtë91.

Në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, Skenderaj, Vushtrri, Mitrovicë veri, Viti, Kamenicë, Klinë, Drenas dhe Rahovec, njerëzit që ishin në arrest për më shumë se 24 orë lejoheshin që të dilnin jashtë për një shëtitje të shkurtë apo për të konsumuar cigare. Në Qendrat policore të mbajtjes në Leposaviq, Kaçanik, Prizren dhe Dragash, ata nuk lejoheshin të dilnin jashtë derës, por kishin të drejtë të konsumonin cigare në korridor. Në Leposaviq, ishte një dhomë speciale ku personat e arrestuar mund të hanin apo të konsumonin cigare. Në Qendrat policore të mbajtjes në Podujevë dhe Ferizaj, personat e arrestuar nuk mbaheshin më shumë se 6 orë dhe për këtë arsye nuk kishte nevojë të dilnin jashtë.

Në Qendrat policore të mbajtjes në Gjakovë, Gjilan, Deçan, Pejë dhe Malishevë, personat e arrestuar nuk lejoheshin të dilnin jashtë.

�� 91 Standardet e Komitetit per Parandalimin e Tortures, kopjet nga raporti i 12 i përgjithshëm [KPT/Inf (2002) 15] paragrafi. 47


44

2. REKOMANDIMET

• QKRMT kërkon nga stafi udhëheqës i PK, sidomos në Qendrat policore të mbajtjes në Prishtinë, që të sigurohen që të mos ndodhë ndonjë keqtrajtim i çfarëdo lloji gjatë arrestimit apo brenda mbajtjes në qendrat policore të mbajtjes dhe se çdo anëtar i PK që ka kryer këtë vepër kundër personave në qendrat e ndalimit policor duhet hetohen dhe trajtohen në mënyrë adekuate. Po ashtu është e rëndësishme që të përkujtohen të gjithë në PK se trajtimet a dënimet mizore, çnjerëzore apo degraduese janë plotësisht të ndaluara.92

• QKRMT rekomandon për marrjen e masave në mënyrë që të sigurohet një ventilim adekuat dhe ndriçim në qendrat policore të mbajtjes dhe të sigurojë një zëvendësim të shpejtë të materialeve jo funksionale

• QKRMT rekomandon që personat që mbahen në Qendrat policore të mbajtjes Drenasdhe Qendrat policore të mbajtjes Podujevë t’ju ofrohen nga tri shujta ushqimi, falas. Një zgjidhje duhet gjetur edhe për personat e mbajtur në Qendrat policore të mbajtjes Skenderaj dhe atyre t’ju ofrohet ushqim falas gjatë fundjavës.

• Po ashtu, QKRMT rekomandon që personat e mbajtur nën arrestim për së paku njëzet e katër orë në Qendrat policore të mbajtjes në Pejë, Qendrat policore të mbajtjes Gjilan, Qendrat policore të mbajtjes Gjakovë, Qendrat policore të mbajtjes Deçan dhe Qendrat policore të mbajtjes Malishevë të lejohen që të dalin jashtë qelive çdo ditë, në pajtim me rekomandimet e KPT-së93.

• QKRMT rekomandon që të gjitha Qendrat policore të mbajtjes të pajisen me barëra themelore.

• QKRMT rekomandon që të gjitha Qendrat policore të mbajtjes t’ju ofrojnë personave të arrestuar produktet higjienike bazike, si sapun dhe shampon dhe të mbajnë furnizimin me peceta higjienike për gra.

• QKRMT rekomandon që dosjet dhe librat e regjistrit të harmonizohen në mënyrë që të lejohet në nxjerrjen më të lehtë të informacionit. Po ashtu rekomandojmë që secila formë dhe regjistër të kompletohet edhe në rastet kur informacioni mund të gjendet në tjetër dokument dhe të mbahet nga një kopje e dokumentit për tu transferuar në gjyq.

�� 92 Koneveta Evropiane per te Drejtat e Njeriut, Neni 3; Pakti Nderkombëtar per te Drejtat Civile dhe Politike, Neni 7; Deklarata Universale mbi të Drejtat e Njeriut, Neni. 5; Ligji për Policinë e Republikës së Kosovës Nr. 03/L-035, Neni 13,paragrafi (3) 93 Standardet e Komitetit per Parandalimin e Tortures, kopjet nga Raporti i përgjithshëm i 12 [KPT/Inf (2002) 15] paragrafi 47


45

• QKRMT rekomandon që të punësohet një person për pastrim në Qendrën policore të mbajtjes në Viti sa më shpejt që është e mundur.

• QKRMT rekomandon që shiritat izolues në dyshemetë e qelive në Qendrat policore të mbajtjes në Istog dhe Leposaviq të zëvendësohen sa më shpejt që është e mundur në mënyrë që të parandaloj rrezikun nga tentimet për vetëvrasje.

• QKRMT po ashtu rekomandon që grilat e holla në dritaret e Qendrës policore të mbajtjes në Leposaviq të ndërrohen sa më shpejt që është e mundur me beton që të parandalohen rastet e tentimit për vetëvrasje, sulmeve ndaj policisë dhe rrezikut të ikjes. Për arsye sigurie, QKRMT po ashtu rekomandon që këndet e mureve të mbrohen ashtu që pjesët e mprehta të mos mund të shkëputen.

• QKRMT rekomandon që të ndërtohen Qendrat të reja të mbajtjes në Podujevë dhe në Mitrovicë jug

• QKRMT rekomandon që Qendrat policore të mbajtjes në Ferizaj dhe Mitrovicë veritë renovohen.

• QKRMT rekomandon që të behët përpjekje që të punësojë femra në Qendrat policore të mbajtjes, në mënyrë që të jetë nga një femër në secilin ndërrim në rastet kur arrestohen femra.


46

Lista e akronimeve

DUDN Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut

EULEX European Union Rule of Law in Kosovo

KEDN Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut

KKKN Komitetit i Kryqit të Kuq Ndërkombëtare

KPK Kodi Penal i Kosovës

KPPK Kodi i Procedurës Penale te Kosovës

KPT Komiteti Evropian për Parandalimin e Torturës dhe Trajtimit apo Ndëshkimit çnjerëzor ose degradues

LESP Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale

OSBE Organizata per Siguri dhe Bashkepunim ne Evrope

PK Policia e Kosovës

PKDCPN Pakti Ndërkombëtare për te Drejtat Civile dhe Politike

PNDESK Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore

RSM Rregullat Standarde Minimale për Trajtimin e të Burgosurve

SHKK Shërbimit Korrektues i Kosovës

UNCAT Konventa e Kombeve të Bashkuar Kundër Torturës

UNMIK Administrata e Përkohshme i Misionit të Kombeve të Bashkuar në Kosovë

KRCT – Preventing torture and other forms of Human Rights violations in places of detention in Kosovo

1

Human Rights Standards in the Correctional Centres,

Detention Centres and Police Holding Cells

January – December 2009

KRCT Report

Pristina, Kosovo


2

Author: Laura Jaffrey, Project Manager

Reviewer: Feride Rushiti, Executive Director

Monitors: Dr. Feride Rushiti, Laura Jaffrey, Xhevdet Halili, Dr. Reshat Bajrami, Dr. Osman Veliu, Lucas Grandjean, Ardita Metaj-Dika

Interpreters during the visits: Selami Krasniqi, Fatime Gerxhaliu, Sonja Milojevic

Translation of the report: Sebahate Pacolli

Proofreader (Albanian version): Fatushe Haliti

Contact:

Kosova Rehabilitation Centre for Torture Victims (KRCT) Bedri Shala No 53/A, Bregu i Diellit II, Pristina, Kosovo Tel/Fax: +381 (0)38 243 707 E-mail: [email protected] Website: www.krct.org


3

Preventing Torture and other forms of Human Rights violations in places of detention in Kosovois a project funded jointly by the European Union and the Civil Rights Defenders. This project is managed by the European Commission Liaison Office in Kosovo and the Civil Rights Defenders.

The content of this publication is the sole responsibility of the Kosova Rehabilitation Centre for Torture Victims and can in no way be taken to reflect the views of the European Union or the Civil Rights Defenders.


4

Table of content

Background 5

Methodology 6

Part. I: Correctional/Detention Centres

1. Improvements 8 2. Findings • Deprivation of liberty 10 • Placement within a correctional facility 11 • Prohibition of Torture or Other Cruel, Inhuman or 12

Degrading Treatment or Punishment • Accommodation & Hygiene 13 • Nutrition 16 • Health care 17 • Activities 19 • Access to information 23 • Contacts with the outside world 24 • Right to practice religion 25 • Complaints and petitions 26• Solitary confinement 27

3. Recommendations• Recommendations specific to individual facilities 28 • General recommendations 33

Part. II: Police Holding Cells

1. Findings • Admission in police custody 36 • Length of police custody 37 • Prohibition of Torture or Other Cruel, Inhuman or 37

Degrading Treatment or Punishment • Material conditions 38 • Hygiene 40 • Nutrition 40 • Health care 41 • Outdoor exercise 42 �

2. Recommendations 43

List of acronyms 45�


5

Background �

The Kosova Rehabilitation Centre for Torture Victims (KRCT) is an independent, non-governmental and non-profit organization founded in 1999 with the mission to provide treatment and rehabilitation for Kosovar torture and war victims. KRCT continuously works to expand its staff’s competencies and the public sector’s capacity to provide services on trauma and torture related issues. KRCT is also engaged in promoting the respect of human rights of people of all ethnicities in Kosovo and in the prevention and eradication of torture and any other form of ill-treatment.

The Human Rights and Advocacy Sector was established in 2006 as part of KRCT prevention strategy. It conducts thorough researches on the gaps in Kosovo legal framework concerning the prohibition and prevention of torture and the protection of victims’ rights in order to raise awareness of the competent authorities on the need to take the necessary legislative steps. Moreover, KCRT has initiated discussions with the relevant stakeholders on the establishment of a National Preventive Mechanism in Kosovo. In the past years, KRCT also organized trainings for journalists and for members of the Kosovo Police in order to raise awareness on human rights standards related with torture prevention. The detention monitoring activities are implemented under this sector. For this purpose, KRCT has established a multidisciplinary monitoring team made up of jurists, medical doctors and human rights specialists. The members of this team initially received training by the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) with participation of the International Committee of the Red Cross (ICRC).

Transparency and independent control of the public administration supports the development of a State respectful of democratic principles as well as the implementation of the rule of law. In this respect, on the 26th June 2007, KRCT was given permission by the Minister of Justice to visit places of detention in Kosovo1. This memorandum of understanding entitles KRCT to monitor correctional and detention centres and conduct confidential interviews with sentenced persons. Through requests addressed to the regional District Courts, KRCT is also entitled to interview detainees on remand. In addition, on the 11th of July 2008, KRCT obtained the permission by the Minister of Internal Affairs to monitor police holding cells2. Since January 2009, KRCT has been pursuing its monitoring activities under the project “Preventing torture and other forms of Human Rights violations in places of detention in Kosovo”, a project supported by the European Commission Liaison Office in Kosovo and the Civil Rights Defenders (former Swedish Helsinki Committee).

Monitoring places of detention in Kosovo aims at assessing the respect of human rights in places of detention, preventing human rights violations and contributing to an increased transparency of the Kosovo Correctional Service (KCS) and the Kosovo Police (KP), therefore increasing the authorities’ compliance with international standards.

�� 1 The MoU was renewed in 2008 and 2009 2 The MoU was renewed in 2009


6

Despite the good relations established with the authorities, KRCT encountered challenges in the conduct of the monitoring visits at the beginning of 2009, especially to carry out confidential interviews out of hearing of KCS staff members. These obstacles mostly occurred because of misinterpretations by the media following a press conference. This issue was positively resolved with the Minister of Justice after clarifying discussions. KRCT would like to sincerely thank the KCS and the KP for their good cooperation.

Methodology

The monitoring visits were conducted following terms of reference developed on the basis of both national legislation and international standards. During the year 2009, KRCT monitoring team visited the detention centres in Prishtinë/Priština, Gjilan/Gnjilane, Lipjan/Lipljan, Prizren, Pejë/Pe� and Mitrovica/Mitrovicë as well as the correctional centres in Lipjan/Lipljan and Dubrava3. Information was gathered by means of confidential interviews with inmates, visits of the premises and discussions with the high management and the staff, and thereafter evaluated according to the standards set out in the terms of reference. In total, one hundred thirty-seven interviews were carried out by KRCT monitoring team in 2009.

Overall, KCS staff was cooperative and flexible, allowing the monitoring team access to the premises and to interview inmates under satisfying conditions. KRCT team also had an easy access to personal files, which were generally well maintained.

On the KP side, KRCT monitoring team visited the police holding cells in Prishtinë/Priština, Podujevë/Podujevo, Skenderaj/Srbica, Vushtrri/Vucitrn, Mitrovicë/Mitrovica South, Mitrovica/Mitrovicë North, Leposavi�/Leposaviq, Kaçanik/Ka�anik, Ferizaj/Uroševac, Gjilan/Gnjilane, Viti/Vitina, Kamenicë/Kamenica, Shtime/Štimlje4, Gjakovë/Ðakovica, Deçan/De�ani, Klinë/Klina, Istog/Istok, Pejë/Pe�, Gllogovc/Glogovac, Malishevë/Mališevo, Rahovec/Orahovac, Prizren, Gra�anica/Graçanicë5 and Dragash/Dragaš6. At the time of the visit, the police holding cells in Lipjan/Lipljan, Suharekë/Suva Reka, Strpce/Shtërpcë and Fushë Kosovë/Kosovo Polje were not accessible due to renovation works. Twenty-nine persons in police custody were interviewed.

KP staff was very cooperative and flexible during the visits and was ready to answer all the questions. They allowed the monitoring team access to all the premises and files, as well as to conduct confidential interviews with arrested persons under satisfying conditions.

�� 3 Each centre was visited at least twice in 2009, with the exception of Prizren detention centre which was under renovation until October and was only visited once. 4 Not in use when KRCT visited them, because the conditions were not adequate. Notably, the surveillance camera did not allow a comprehensive vision inside the cells. The holding cells were also in a separate building, meaning any person in custody would need to be transfer to the main building for any interview or meeting. 5 The first time we visited the station, the holding cells had not been used yet. KRCT second visit was under specific circumstances (arrest of Vetëvendosje demonstrators) which did not allow the monitoring team to assess all the points listed in the ToR. 6 Each police station has been visited at least once in 2009.


7

The report is based on the standards mentioned in the terms of reference, focusing on particular points noted during the visits. A number of recommendations regarding the conditions in Kosovo detention centres, correctional centres and police holding cells are listed at the end of this report.

KRCT will follow up on the implementation process of these recommendations by keeping an open dialogue with the authorities and repeating its visits to Kosovo places of detention.


8

Part I: Correctional and Detention Centres

1. IMPROVEMENTS

KRCT gladly notes some improvements since the previous year of monitoring, often on the basis of its 2008 recommendations. Here are the most noticeable progresses identified by KRCT this year:

• The cases of ill-treatments/excessive use of force and abuses by KCS staff seem to have substantially decreased at Lipjan/Lipljan Correctional Centre. KRCT also noted that rooms for conjugal visits have been established in accordance with the law.

• The numbers of ill-treatments/excessive use of force reported in Lipjan/Lipljan Detention Centre has also dropped off, similarly to the rate of suicide attempts.

• Although still occurring based on inmates’ allegations, ill-treatments/excessive use of force perpetrated by the Special Intervention Units in Dubrava Correctional Centreappeared to have decreased compared to 2008. KRCT also noted an effort made by the management of the centre to improve the categorization of inmates.

• In Prishtinë/Priština Detention Centre, KRCT monitors noted that the hygiene of the cells had improved since the previous year.

• In Gjilan/Gnjilane Detention Centre, the floor of the cells, which was of bare concrete last year, has been covered with linoleum. The centre has also been equipped with an electrocardiogram (ECG).

• A psychiatrist has finally been hired in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre, a very important step considering the high number of inmates presenting a drug addiction and/or psychiatric problems.

• The Prizren Detention Centre has been renovated, which solved several issues identified last year, like the use of cells with non partitioned toilets, the use of cells facing a corridor and the lack of ventilation in the cells.

• KRCT welcomes the renovation of the Pejë/Pe� Detention Centre done during the year 2008.

• At the level of strategic recommendations, KRCT particularly welcomes the concrete actions that are taking place in order to create a special institution for inmates with mental disorders under IPA7 funds, which will have a major impact on the treatment of this vulnerable category of inmates. It also welcomes the initiative to use the Pavilion 7 in Dubrava Correctional Centre to accommodate inmates with special needs. The need for

�� 7 European Union Instrument for Pre-Accession Assistance


9

adequate premises to house these vulnerable groups of inmates was emphasized in KRCT 2008 report.

• KRCT also noticed a general improvement in the field of medical cares. Accessibility of the health services has been ensured 24h/24, as it is the case in the public health sector. Although a certain proportion of inmates was still expressing its dissatisfaction towards the medical services, mainly regarding the drugs supply and referral to external health institutions, this number has generally decreased. KRCT also ascertains with a high satisfaction recent initiatives like the screening of inmates for HIV and hepatitis B and C, with a special attention given to inmates with risky behaviour.8

• Finally, after having pointed out the poor choice of books in most of the detention centres in its 2008 report, KRCT also welcomes OSCE initiative to donate over 1200 books to the Correctional Service to be distributed in the various correctional and detention centres in October 2009.

�� 8 As recommended in European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) Standards, 3rd General Report [CPT/INF (93) 12], paragraph 55


10

2. FINDINGS

Deprivation of liberty

The Law on Execution of Penal Sanctions (LEPS) stipulates that a person sentenced to imprisonment not exceeding three months may be placed in a detention centre.9 If the sentence exceeds three months, the person shall be placed in a correctional facility.10

Almost all the detention centres visited were housing convicted persons serving sentences exceeding three months, several among them serving very long sentences.11 This raises concerns as the rights of convicted persons cannot be granted in these facilities designed for short-term imprisonment. The situation is particularly preoccupying in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre as it is problematic to accommodate these convicted persons in Dubrava Correctional Centre due to their ethnicity. Therefore, there are no other adequate facilities they could be placed in. During our last visit in December 2009, the number of convicted persons in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre was higher than the number of detainees on remand.

KRCT strongly supports a wider use of alternative measures, as provided by the law, in order to prevent persons awaiting trial to spend months, in some cases years, in detention centres. This is particularly relevant if we consider the high proportion of detainees who have been held on remand for a long period12, sometimes beyond twelve months13.

The national law foresees conditional release as an alternative measure for convicted people.

The Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo states that “a convicted person who has served one half of a sentence of imprisonment may be granted conditional release and release from prison on the condition that he or she does not commit another criminal offence before the expiry of the sentence”. In case of long term-imprisonment14, a convicted person can be granted conditional release after having served three-quarters of the sentence.15

�� 9 UNMIK Regulation Nr. 2004/46, Law on Execution of Penal Sanction (LEPS), Art. 11 (1) 10 LEPS, Art. 11 (2) 11 At the time of our last visit, Gjilan/Gnjilane Detention Centre housed 16 convicted persons, 2 of them serving sentences of 10 and 11 years respectively. There was only one convicted person in Prishtinë/Priština Detention Centre. 9 convicted were held in Lipjan/Lipljan Detention Centre and 11 in Pejë/Pe� Detention Centre. Prizren Detention Centre accommodates 14 prisoners, some of them also serving long-term sentences. There were 16 convicted persons placed in Mitrovica/Mitrovicë Detention Center. 6 were sentenced for less than one year, 5 for five to ten years, 4 from ten to twenty years and one for more than twenty years. 12 Among the interviewed detainees, 20% had been held in pre-trial detention for more than 12 months. 13 According to the Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo, Art. 284, the length of detention on remand cannot exceed twelve months, and can only be extend to nine or twelve month under exceptional circumstances. UNMIK/REG/2003/26, Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo (CPCK) 14 I.e. twenty-one to forty years, according to the Provisional CPCK, Art. 37 (2) 15 Provisional CPCK, Art. 80.


11

The convicted inmates appeared to be properly informed about the conditions to apply for conditional release16 upon admission in the facilities. A decrease of conditional release during the year 2009 could be observed and was addressed to the management of the facilities and the higher instances. KRCT monitors could note an increasing feeling among the prisoners that the conditional release process was unclear. This dissatisfaction had a direct impact on the daily life of the prison, increasing tensions and misbehaviours of inmates and decreasing the motivation to respect the internal regulations. Similarly, according to the inmates, the requests to get free weekends were not treated equally.

Placement within a correctional facility

“The placement of a convicted person in a particular correctional facility or in a particular unit of a correctional facility should take into account his or her age, sentence and previous sentences, if any, his or her physical and mental health, any special treatment requirements, the location of the current or permanent residence of his or her family and security, as well as reasons pertaining to education or work that might be relevant for his or her social re-integration”17.

The LEPS also states that men and women as well as minors and adults shall be accommodated separately, and that convicted persons shall not be accommodated in the same part of the facility as persons detained on remand.18

KRCT is still preoccupied by the lack of categorization between the prisoners in Dubrava Correctional Centre, where the reasons and length of the sentences are not enough taken into consideration and persons with different profiles are kept in the same cell19.

According to the high management, an internal regulation for the planning of the inmates’ accommodation in adequacy with their sentence is now in place, in accordance with KRCT recommendations, and the categorization will be eased by the opening of the pavilion 7. Pavilion 8 and part of pavilion 5 are however still under renovation.

KRCT monitors also encountered problems of categorization in Lipjan/Lipljan Detention Centre and Gjilan/Gnjilane Detention Centre, principally due to the fact that the centres were used at their full capacity. In Lipjan/Lipljan Detention Centre, an inmate presenting a drug addiction was complaining he had to share a cell with an inmate convicted for murder. The management of the facility was expecting the situation to improve after the reopening of the Detention Centre in Prizren. Despite this case, KRCT would like to welcome the particular effort made in this facility �� 16 See the “Directives no. PLK/2009/1, Amending and replenishing UNMIK Directives CRP/2008/1 governing the work of the conditional Release Panel” 17 LEPS, Art. 32 (1) 18 LEPS, Art. 32. These provisions can also be found in the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners (SMR), part 1, rules of general application, paragraph 8 19 For example, one interviewed inmate sentenced to fifteen years was sharing his cell with a prisoner sentenced to five months.


12

to accommodate the inmates in function of their charge, age and languages spoken. In Gjilan/Gnjilane Detention Centre, KRCT monitoring team noticed that Serbian convicted and detainees on remand were accommodated in the same cell. Considering the lack of available space, it can however be understood that this was the best solution found in order to accommodate Serbian inmates together based on their request.

Whereas the law specifies that pregnant women should be accommodated separately from other sentenced women20, a pregnant woman was sharing her cell with another inmate in Lipjan/Lipljan Correctional Centre. However, she was not considering it as a problem and had not asked to be accommodated separately.

Prohibition of Torture or Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment

This prohibition is absolute under all human rights conventions and no circumstance can be invoked as to justify a breach of this prohibition. The International Covenant on Civil and Political Rights specifies that “All persons deprived of their liberty shall be treated with humanity and with respect for the inherent dignity of the human person.21”

In order to ensure that there is compliance with this rule, the Convention Against Torture (UNCAT) states that interrogation rules, instructions, methods and practices “as well as arrangements for the custody and treatment of persons arrested, detained or imprisoned” shall be systematically reviewed.22

On the national level, Article 4(1) of the Law on Execution of Penal Sanctions (LEPS) also explicitly prohibits torture, inhuman or degrading treatments or punishments.23

KRCT is concerned about the persistence of allegations of ill-treatments/excessive use of force by members of KCS staff in Dubrava Correctional Centre24. Although claims of ill-treatments/excessive use of force have decreased compared to 2008, KRCT monitors recorded isolated cases of allegations of ill-treatments/excessive use of force during their interviews and informal talks with inmates. According to these allegations, members of KCS Special Intervention Units were entering cells beyond working hours or after incidents to conduct searches and were physically and verbally abusing inmates. Often, they were wearing masks and their identification number was not visible. According to the inmates, this phenomenon is mainly related with the lack of effectiveness of security mechanisms enabling prisoners to use prohibited objects25. KRCT welcomes the fact that the European Union Rule of Law Mission in Kosovo

�� 20 LEPS, Art. 32 (3) 21 European Convention for the Protection of Human Rights and fundamental Freedoms (ECHR), Art 3; International Covenant on Civil and Political Rights ( ICCPR), Art. 7; Universal Declaration of Human Rights (UDHR), Art. 5 22 UN Convention against Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CAT), Art. 11 23 LEPS, Art. 4 (1) 24 It includes slapping, beating, humiliations, excessive isolation measures 25 I.e. Knives, cell phones, drugs


13

(EULEX) has recently started to train these intervention units. A few inmates also complained about degrading treatments, threats and verbal abuses committed by some of the guards.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, the situation seems to have improved. KRCT was contacted for a case of physical abuse against a juvenile in early 2009 but since then, no new case has been specifically reported. In Lipjan/Lipljan Detention Centre as well, the allegations of ill-treatments/excessive use of force seem to have decreased. KRCT also received an allegation of ill-treatments/excessive use of force perpetrated by a guard in Pejë/Pe� Detention Centre.

KRCT monitors noticed that the medical staff working in correctional and detention centres have been using protocols to document ill-treatments. However, these protocols are not harmonized with international protocols26 and there is therefore a need to develop and upgrade adequate procedures for a proper identification and documentation of possible cases of ill-treatments. Moreover, due to a lot of movement and frequent changes among the medical staff, the latter shall be continuously trained on the identification and documentation of these cases and on the implementation of this protocol so that they can address the issue in a proper manner.

KRCT would like to emphasize that any kind of cruel, inhuman or degrading treatments or punishments is absolutely prohibited and will closely observe further developments.

Accommodation & Hygiene

According to the LEPS, accommodation shall correspond “to contemporary hygienic conditions and local climatic circumstances.”27 Each person must have “at a minimum 8 m3 of space and an adequate amount of natural and artificial lighting for work and reading, heating and ventilation.”28 Furthermore, the premises “may not be damp and they must have adequate sanitary installations and other devices necessary for personal hygiene.”29 The LEPS also states that a person “shall be provided with a separate bed and sufficient bedding which shall be clean when issued, kept in good order and changed regularly.”30

The Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners (SMR) states that “in all places where prisoners are required to live or work, a) the windows shall be large enough to enable the prisoners to read or work by natural light, and shall be so constructed that they can allow the entrance of fresh air whether or not there is artificial ventilation; b) artificial light shall be provided sufficient for the prisoners to read or work without injury to eyesight.”31

�� 26 E.g. through a training on the Manual on Effective Investigation and Documentation of Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, or "Istanbul Protocol”, which provides a set of guidelines for the documentation of cases of torture and other forms of ill-treatments 27 LEPS, Art. 35 (1) 28 LEPS, Art. 35 (2) 29 LEPS, Art. 35 (3) 30 LEPS, Art. 37 (3) 31 SMR, paragraph 11


14

The LEPS stipulates that “In order to ensure the hygiene of convicted persons and the hygiene of premises, convicted persons shall be provided with […] appropriate toilet and cleaning articles. Installations and devices for personal hygiene shall assure sufficient privacy and shall be well-maintained and clean”32

The European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) specifies that the “specific hygiene needs of women should be addressed in an adequate manner. Ready access to sanitary and washing facilities, safe disposal arrangements for blood-stained articles, as well as provision of hygiene items, such as sanitary towels and tampons, are of particular importance. The failure to provide such basic necessities can amount, in itself, to degrading treatment.”33

KRCT welcomes the renovation of the Detention Centres in Pejë/Pe� and Prizren. It also supports the idea of building a new detention centre in Gjilan/Gnjilane and is welcoming the allocation of a piece of land for the premises.

Overcrowding and poor ventilation were still an issue in several detention centres and some renovation work was needed in most of the facilities.

In Prishtinë/Priština Detention Centre, the cells appeared to be cleaner and better kept than during our 2008 visit. However, the lack of ventilation remains an issue of concern, as well as is the limited access to natural light. Moreover, KRCT noticed that in two cells34, the windows were partially covered with plastic, allegedly because of works on the roof, hindering even more the access to natural light. In the isolation room, KRCT monitors noticed that the air was stale.

KRCT monitoring team noted a lack of space in the cells of Gjilan/Gnjilane Detention Centre, especially the six beds cells. Often, the inmates lacked stools and had to seat on their beds or on plastic boxes. They also lacked storage space for their personal items. In addition, some of the mattresses had not been replaced yet despite their very bad condition. The lack of adequate ventilation was also noticeable, especially in the cells accommodating six people. KRCT monitoring team also identified a lack of available showers compared to the number of inmates. On a positive note, KRCT was glad to notice that its recommendation to cover the floor with linoleum had been followed and that the walls in the cells had been painted.

KRCT welcomes the renovation of the Prizren Detention Centre, which resolved numerous problems highlighted in the 2008 report, notably the lack of natural light and adequate ventilation, the use of cells for two inmates where the toilets were not separated from the rest of the room and the fact that some cells were facing a corridor instead of opening on the outside. Although the space available is still limited in some of the cells, the accommodation of inmates has substantially improved. The total capacity has been brought down to ninety-two beds, compared to one hundred twenty-two before. The bathrooms had not been renovated but were pretty well maintained during our visit. �� 32 LEPS, Art. 37 (2) 33 CPT, 10th General Report [CPT/INF (2000) 13], paragraph 31 34 Cells no. 14 and 17


15

The cells in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre were painted during the second half of the year. The access to natural light was satisfactory but there was still a lack of adequate ventilation, both in the cells themselves and in the toilets. The showers lacked shower heads and some of them were not working properly.

Although important renovation works took place in Dubrava Correctional Centre, some restoration is still needed. KRCT welcomes the ongoing renovation of pavilion 1. During the last visits, indeed, KRCT monitors noticed that the ceiling was leaking, the heating was not working properly and some of the cells clearly needed to be painted again. Pavilion 3 also appeared to need some renovation work. The walls needed to be repainted, the electric lights were not functioning in most of the cells and some windows were dammaged. During our last visit, pavilion 5 was almost renovated. KRCT monitoring team also gladly saw that in pavilion 6, inmates have been allowed to paint the premises by themselves. The cells in the semi-open pavilion appeared to be too small for the number of inmates (8 inmates per cell) and were consequently overcrowded. In general, important problems of heating and water supply were reported during KRCT last 2009 visits.

The showers were generally in bad shape, some were not working or missing shower heads. In pavilion 1 and 6, there were no proper showers and the inmates had to wash themselves with a system of buckets and to warm the water themselves.

KRCT also noticed a lack of furniture in some of the cells, especially in pavilion 3. The inmates did not have enough space to put their clothes and other personal items.

The material conditions in Lipjan/Lipljan Detention Centre were good. The size of the cells, the furniture and the access to natural light were adequate. The ventilation system proved to be a little bit weak with high temperatures but the management resolved this issue by putting fans in the cells.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, the pavilion A for juveniles was in bad condition and urgently needed to be renovated. In general, the premises for juveniles could be made more cheerful in order to create a more pleasant atmosphere. The pavilion D in particular, used for admissions and difficult cases, appeared to be very austere. The bathrooms in the juveniles unit were generally dirty, with most of the showers broken and holes in the ceiling. In pavilion A and B, in particular, the showers and toilets were in extremely bad conditions, dirty, smelly and lacking functioning ventilation. One of the toilets in pavilion A has been out of order since at least last spring.

The premises for women, on the contrary, were very well kept and prettily arranged. The sentenced women could also access an outside yard and use a separate room with a kitchen and a living room. KRCT team made a very positive assessment of the mother and child pavilion, a small house with living room and kitchen, three bedrooms and two bathrooms. The atmosphere in the premises was pleasant and cheerful and all the necessary equipment was available for the baby.

KRCT visited the Pejë/Pe� Detention Centre following its reopening after renovation. Due to the structure of the premises themselves, it was not possible to resolve the issue represented by the


16

lack of direct access to natural light. Indeed, the cells do not open directly on the outside but on a corridor. This matter aside, the material conditions in the cells were good. During our first visit in March, the showers had not been renovated; they were smelly and had mould on the walls. They were however renovated before our second visit in November. During the two visits, some inmates reported a lack of hot water and complained they could not have a shower as often as they should.

It must be mentioned that in all the places of detention visited, inmates were complaining about the poor quality of the hygienic products supplied. In particular, women were complaining about the difference in quality between the hygienic towels and tampons provided for free and the ones that could be bought in the cantina. Many inmates also complained about the quantity of products provided, especially detergents to clean the cells, saying they often had to buy extra products in the cantina.

Nutrition

The LEPS states that various and nutritious food must be served in three meals each day.35

Furthermore, drinking water has to be continuously available.36

In almost all the facilities visited, the food was adequate, balanced and served in good quantity; there were no obvious signs of malnutrition. Special diets were available when requested, either for religious reasons or when prescribed by the doctor. In Dubrava Correctional Centre, nonetheless, several inmates were complaining about the quality and quantity of food served, especially for dinner which only consisted of dry food. During the monitoring visits, KRCT could also notice that some meals distributed to inmates were only constituted of sausage, beans and bread without fresh vegetables, issue which had also been confirmed by inmates.

KRCT noticed a general improvement in the cleanliness of the kitchens. The transportation of food in Dubrava also appeared to be more hygienic. Nevertheless, during KRCT October visit in Dubrava, it was reported that 60% of the equipment was not working, which, as mentioned above, had an impact on the variety and quality of the menus. In Lipjan/Lipljan Correctional Centre and Lipjan/Lipljan Detention Centre, the dishwasher was not functioning.

Drinking water was generally available in all the correctional and detention places, even though there were some shortages. In Lipjan/Lipljan Detention Centre, the quality of the water was reported as particularly bad and inmates often had to buy mineral water. KRCT positively noted that in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre, inmates were provided with bottled water for free when the quality of tap water was bad (notably in case of heavy rains).

�� 35 LEPS, Art. 38 (1) 36 LEPS, Art. 39 (1)


17

Health Care

The LEPS states that “A convicted person has the right to health care free of charge”37

In that respect, the correctional facility “shall be equipped with a medical service, nursing service and pharmacy service in order to meet the health care needs of convicted persons”38

As a general rule, newly admitted inmates get a medical examination upon admission and are informed about the different services available and about basic measures of hygiene. However, inmates were complaining that the examination was very superficial and was not including any physical check.

Medical services are generally ensured by the nurses 24h/24 and it is confirmed that doctors are available on call beyond working hours, except in Dubrava Correctional Centre where the presence of a doctor is now ensured 24h/24. In case of emergency, the inmates are brought to a hospital or medical centre. However, it often happened that a detainee on remand who needed medical care outside the detention premises could not be transferred because of lack of authorization from the court. In several detention centres, some inmates complained they had not been visited by a doctor when requested as quickly as they should have and sometimes expressed the feeling that their health concerns were not seriously taken into account by the medical staff.

KRCT monitors identified that correctional/detention centres have not been supplied with essential drugs for now six months due to tender issues. As a result, some important medicines shortages were identified during our last visits. In order to manage the situation, the health services allowed the inmates to get drugs through their relatives, which created a risk to the inmates’ health as the doctors could not control their quality.

So far, no methadone has been provided to inmates presenting a drug addiction, but psychiatric medical treatments based on sedatives and anxiolytics. However, methadone treatments will start being provided in 2010 in places of detention as in the Public Health Sector in general.

In Gjilan/Gnjilane Detention Centre, KRCT observed that a laboratory had been established but that there was still no space for dental cares. The detention centre has been equipped with an Electrocardiogram (ECG), following our recommendations and the medical staff has finally been trained to use it. The medical records were well maintained and there were no expired medicines. A protocol for anti-shock therapy has also been established following KRCT recommendations. Nevertheless, KRCT noticed a lack of medicines since the previous visit in 2008, due to the reasons mentioned above. There is currently no psychiatrist employed in the centre. For dental cares, inmates have to be transferred to the nearby medical centre.

In Lipjan/Lipljan Detention Centre, KRCT positively noted a decrease in the suicide attempts rate. There were still a high number of inmates presenting a drug addiction and/or psychological

�� 37 LEPS, Art. 42 38 LEPS, Art. 45 (3)


18

disturbances which required specific cares. The psychiatrist was only coming once a week, making the treatment of specific cases more difficult. Dental treatment could be provided at the nearby correctional centre. Although a few inmates were still stating that the doctors were not taking their requests seriously or that they could not get the treatment they needed in the centre, there were much less complaints about the medical services than last year. The anti-shock therapy was now well supplied. However, the ECG was still not functioning.

In Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre, inmates were generally satisfied with the medical services. KRCT welcomes the fact that a psychiatrist has finally been employed. However, there is still a need of additional nurses. During our last visits, expired drugs were found mixed with valid drugs in the cupboard. Although the nurses said they were always paying attention, KRCT monitors recommended keeping the expired drugs separated from the others in order to avoid any mistake. During KRCT last visit in December, the director of the centre mentioned that the supply of medicines had been very limited during the last six months.

In Pejë/Pe� Detention Centre, inmates were also generally satisfied with the medical services. The medical equipment was satisfactory. A psychiatrist was employed in the facility. In case an inmate needed dental treatment, he was brought to Dubrava Correctional Centre.

The conditions were similar in Prizren Detention Centre. However, KRCT monitors noted a lack of essential drugs like paracetamol, diklofen or adrenaline.

In Prishtinë/Priština Detention Centre, medical services were generally reported as good and the equipment was satisfactory. Dental cares had to be arranged at the hospital. There is currently no psychiatrist employed in the centre.

The health services in Lipjan/Lipljan Correctional Centre were generally adequate. Medical service included a psychiatrist, a psychologist, a dentist and a gynaecologist. However, despite our last year’s recommendation, the room for gynaecological examinations still had no door and was directly opening on the room of the medical doctor. KRCT underlines that this setting does not allow for sufficient privacy for patients during examinations. Among the problems reported, some inmates complained they had difficulties in accessing a specialist. Some female inmates also complained they were not getting the results of laboratory analyses done more than six months ago and that the results had sometimes disappeared. The delays in the delivery of the results were mostly due to the fact that the laboratory tests were done in Dubrava Correctional Centre and there was only one person in charge of transporting them.

The situation was more preoccupying in Dubrava Correctional Centre, where the inmates were generally unsatisfied with the quality of the medical cares, especially the services provided by specialists and medication treatments. Many reported long delays before being examined and complained that the examinations and treatments provided were too superficial and that the administration of drugs was not adequate.39 New doctors were hired last year, partially following KRCT recommendations, but it has been reported that one doctor recently left and has not been replaced yet. There are now six doctors ensuring a 24h/24 presence. The psychiatric cares, in

�� 39 In several cases, KRCT reported an inappropriate use of analgesics and sedatives due to the lack of appropriate drugs


19

particular, were still reported as insufficient, implying long delays to meet the psychiatrist and therapies always based on the same kind of medication. The organization of dental cares also appeared to be problematic. Even though the drugs were well kept and none was expired, KRCT monitors noticed a lack of analgesics/barbiturates/antibiotics/beta-blocators/ACE inhibitors and heparin, many also being on the last reserves. Finally, the referral of inmates to external medical centres appeared to be complicated and slow due to deficiencies of transportation means, implying even longer delays until an inmate could receive the appropriate treatment.

Activities

The LEPS states that each convicted person shall benefit from a rehabilitation programme,40 which shall refer at least to the following: “1) Placement in an institution or a section within an institution; 2) Participation in educational activities; 3) Participation in vocational training activities; 4) Participation in cultural, formative and sport activities; 5) Work and improvement in professional skills; 6) Family links and contacts with the outside world; 7) Conditions for eligibility for home leave, conditional release or early release; 8) Measures aiming at preparation for the final release.”41

The CPT underlines that it is crucial to offer a satisfactory programme of activities (work, education, sport, etc.) for the well-being of prisoners, convicted or awaiting trial. It is not expected to provide an individual treatment in detention centres, however, detainees should be able to spend a reasonable part of the day (8 hours or more) outside their cells, “engaged in purposeful activity of a varied nature.” Regimes in establishments for sentenced prisoners should be even more favourable. 42

Cultural, recreational and sport activities

The LEPS stipulates that convicted persons shall be encouraged to participate in cultural, recreational and sport activities organized inside correctional facilities.43

The inmates of Dubrava Correctional Centre have some space available for open-air exercises or walk. Football, basketball, volleyball and other sportive grounds are available outside the pavilions, even though the football pitch was out of order during our last visit and needed to be fixed. There is also a fitness and sport hall for the physical activities of inmates and smaller fitness rooms in some of the pavilions. Inmates could practice sports twice a week, in addition to the daily outdoor promenades.

�� 40 LEPS, Art. 55 (1) 41 LEPS, Art. 56 (2) 42 CPT, 2nd General Report [CPT/Inf (92)3], paragraph 47-48 43 LEPS, Art. 91 (1) (2)


20

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, there is space for outdoor activities such as football and basketball as well as a covered football pitch, a big gymnastic room and a smaller fitness room for juveniles. A fitness room is also available for women. The juveniles housed in pavilion D (admissions and difficult cases) have their own basketball pitch.

Juveniles have physical education every day and competitions are sometime organized with other schools. Women have the opportunity to practice sports twice a week.

The Lipjan/Lipljan Detention Centre also has a lot of space available for outdoor activities such as football and basketball.

In Prishtinë/Priština Detention Centre, there are two courtyards of limited space for outside activities. Each yard has a ping-pong table.

There are also two courtyards in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre, one bigger than the other. The inmates can play football or basketball, although the space is limited, and a net for volleyball can be installed. There are also weights available in the yards.

In Prizren Detention Centre, the biggest courtyard has been pleasantly designed, but only allows to walk in circles or to sit down. There is also a smaller yard for convicted persons. The bench was broken but budget limitations prevent its immediate repair.

There was no sport equipment available either in the courtyard of Gjilan/Gnjilane Detention Centre. The Director of the facility said he had asked KCS for two ping-pong tables but got a negative feedback. He also mentioned that the fitness room, containing a ping-pong table and some metal weights, could not be used for safety reasons.

In Pejë/Pe� Detention Centre, the outside courtyard is small and the only possible activities are playing ping-pong or walking.

There is a library in every place of detention with books in Albanian, in Serbian, in English and, in some facilities, in Turkish. There was a proper room dedicated to books in Lipjan/Lipljan Correctional Centre, Dubrava Correctional Centre and Gjilan/Gnjilane Detention Centre, where the library was also equipped with desks where privileged inmates could seat and read, while the other inmates had to read the borrowed books in their cells. The quantity of books was particularly large in Lipjan/Lipljan but there was no reading area. In the other detention centres, the library only consisted of a bookshelf in an office. Whereas the choice of books was very poor in some of the places and KRCT recommended for the libraries to be enriched, it has now substantially improved with the donation by OSCE of over 1200 books to the correctional service. KRCT received positive feedbacks about the selection of new books during the last round of visits.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, special activities like concerts and theatre plays are also organized. Singers or comedians from outside are sometimes invited to perform in the centre, and some other times the inmates are themselves organizing shows.


21

Work

The LEPS stipulates that in order to gain, maintain and develop his or her working capabilities, working practices and professional knowledge, a convicted person has the right and obligation to work.44 “The maximum daily and weekly working hours of convicted persons shall be determined in accordance with the general provisions on labour. The hours shall allow one day of rest each week and sufficient time for education and other activities which are necessary as part of the rehabilitation of convicted persons.”45 It has to be ensured that working conditions are safe and healthy.46

In every correctional and detention centre, convicted persons were able to work for a standard salary of one euro per day. It is however unfortunate that in almost all the places, there was not enough work to employ all the prisoners47. It also appeared that only the inmates working on a regular basis and provided with a contract were getting paid, while the ones who were working from time to time depending on the needs were not receiving any salary48. During the second round of visits, KRCT also received some complaints from inmates who were claiming not to receive their salary on time, notably in the Correctional Centres of Dubrava and Lipjan/Lipljan. This was problematic to inmates who did not have any other source of revenue as they sometimes had to wait several days before being able to buy cigarettes or extra food. Some inmates also reported that although they were working full time, they were not receiving a full monthly salary and were not getting any explanation about this.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, only inmates under privileged regime were entitled to work. They usually worked in the kitchen, in the bakery, in the garden, in the laundry or to clean the premises. In Dubrava Correctional Centre, inmates were working in the kitchen, in the lavatory, to clean the premises, in the garden as well as in the agriculture field. In the other detention centres, inmates were generally working in the kitchen, in the laundry or to clean the premises. In Lipjan/Lipljan Detention Centre, one inmate also had the opportunity to work in the library. Detainees on remand usually had the possibility to work on a voluntary basis.

Several directors of places of detention were favourable to the idea that inmates should be able to make profit with their work, mainly in Dubrava Correctional Centre and Lipjan/Lipljan Correctional Centre.

�� 44 LEPS, Art. 72 (1) (2) 45 LEPS, Art. 80 (1) 46 International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR), Art. 7, lit. b)47 We can mention that the convicted persons were working in Lipjan/Lipljan Detention Centre, but they were only nine the last time we came. 48 We notably got his information from inmates working in the semi-open pavilion in Dubrava


22

Vocational Training and Education

The LEPS states that a correctional institution shall provide opportunities for convicted persons to obtain vocational training to improve their skills or learn new skills and which shall take place during working hours.49

The LEPS states that a correctional facility shall organize primary and secondary education.50

Dubrava Correctional Centre offered vocational training opportunities in plumbing, electricity, carpentry, welding and ironworks. The trainings were due to last three months and the inmates who had completed the training were getting a certificate. The inmates had however no possibility of practicing throughout their custody, which means they would not be able to practically apply their knowledge after their release if sentenced for a long period. Only inmates who were in advanced regime could benefit from the trainings. The same applied to education and computer classes, which consisted of one level only. A certain number of inmates claimed they were not offered the possibility of attending a vocational training or educational activities and implied the selection process was neither fair nor impartial.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, school was organized for the Juveniles every morning. KRCT monitoring team commended the school premises, which were very pleasant and decorated with photos and drawings. There was a small computer room, a big room for the teachers and several class rooms. The computer science classes only consisted in a theoretical part but lacked practical IT exercises because of the lack of functioning computers. There was also a room equipped with music instruments, but there was unfortunately no professor to teach. There were only four teachers working in the correctional centre, covering seven subjects (Albanian, English, mathematics, computer science, civic education, musical education and physical education). As mentioned above, there were no available computers to be used for computer science classes. History, geography, biology, chemistry and physic were not covered, which created problems when juveniles had to reintegrate the normal cursus. The certificate obtained at the end of the year does not mention it was issued in Lipjan/Lipljan anymore but mentions the inmate’s place of origin51. Detainees on remand can attend school but no regulation applies to them.

The vocational trainings offered for juveniles were in the field of plumbing, masonry, electricity and bakery. The trainings were meant to last three months (one hour theory and two hours practice every day) and the participants were getting a certificate at the end issued by the Training Centre in Prishtinë/Priština (therefore not mentioning that the training had been completed in Lipjan/Lipljan). Here again, there was a lack of opportunity to practice the knowledge and skills gained after completion of the trainings. Above all, it appeared that apart from the trainings in the bakery, no vocational training had been held since the beginning of the year, information corroborated by inmates, staff members and trainers. Indeed, KRCT monitors �� 49 LEPS, Art. 83, 85 50 LEPS, Art. 86 (1) 51 Since some topics are missing, it however differs from the usual official certificate


23

were told that the trainers had been requested by the management to work on the maintenance of the premises after the retirement of the three persons previously in charge. Numerous juveniles expressed their interest to attend some training.

Women could attend English and computer classes. They were no computer science teachers but KRCT monitors were told that a staff member was being trained to be able to give computer classes.

Female inmates could also attend vocational trainings in cooking, sewing and hairdressing. During our last visit, KRCT monitors discovered that due to a lack of funds, they were not able to do some handicraft work anymore.

It can be observed that generally speaking, a limited number of prisoners can access educational activities and vocational trainings during their period of imprisonment. This lack of long term purposeful activities is problematic regarding the re-socialization and re-integration of the inmates into society.

Although it cannot be expected that detention centres provide the same range of activities as correctional centres, the lack of purposeful activities offered in detention centres is problematic considering the fact that some long-term sentenced inmates can be housed in these facilities and that some detainees on remand are sometimes held for very long periods. The detainees are locked into their cell during an average time of twenty-two hours per day. The directors of these facilities seemed aware of the problem and several of them expressed their will to organize activities provided they get the financial means to do it.

In Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre, where the situation is particularly preoccupying due to a high presence of convicted people, the Director was trying to get support from the international community in order to establish workshops, notably computer science classes. Even in case this support is obtained, it would however remain necessary to establish a more sustainable solution. He was also planning to create a real library where inmates could sit and spend time reading.

KRCT welcomes the initiative of Lipjan/Lipljan Detention Centre and Prizren Detention Centreto leave the doors open during the day in the wings accommodating convicted inmates, as it is done in correctional centres. The Director of Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre said he had requested the same for the convicted persons housed in this facility, now representing the majority of the inmates, but did not get a positive feedback from the KCS.

Access to information

According to the LEPS, “A convicted person has the right to have access to the daily and periodical press in his or her mother tongue and other sources of public information.”52

Furthermore convicted persons have also the right to access to radio and television programmes.53

�� 52 LEPS, Art. 90 (1) 53 LEPS, Art. 90 (2)


24

There were no major complaints regarding access to information. In all the detention centres, the inmates can watch television in their cells from 8:00 to 22:00, sometimes longer in case of special sport event. KRCT main concern is the absence of television channel in Serbian in Prishtinë/Priština Detention Centre, where several Serbs were accommodated. In detention centres, inmates usually get one or two newspapers for free and can buy more titles at the cantina. Access to free newspapers seemed to vary from one place of detention to the other. Whereas inmates in Lipjan/Lipljan Detention Centres, Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre and Gjilan/Gnjilane Detention Centre were receiving a selection of newspapers for free, the only newspaper they get for free in Pejë/Pe� Detention Centre was the sport journal. In all the places of detention, inmates could buy the newspapers they wanted at the cantina and subscribe for specific magazines. In Gjilan/Gnjilane Detention Centre, the Serbian inmates reported difficulty receiving regular newspapers in their language. The director of the centre explained it was difficult to subscribe to journals in Serbia and that inmates could not do it privately, therefore the detention centre’s officers were trying to obtain them in the neighbouring Serbian villages. In Prizren Detention Centre, which KRCT monitoring team visited a few days after its reopening, the supply of newspapers was still being organized but magazines could already be bought at the cantina.

In Lipjan/Lipljan Correctional Centre, inmates could watch television in their rooms, had access to free newspapers and could subscribe in order to receive additional ones. In Dubrava Correctional Centre, however, inmates had to pay in order to get newspapers. Only privileged and high security prisoners had television in their room, whereas the basic and standard regimes inmates had to watch it in a common room.

Contacts to the outside world

According to the LEPS, “A convicted person shall have the right to receive a visit at least once a each month for a minimum of one hour by his or her spouse, child, adopted child, parent, adoptive parent and other relatives by blood in a direct line or in a collateral line to the fourth degree.”54

There are generally no issues of concern regarding visits and inmates are usually able to meet their relatives on a regular basis according to the law. It must be specified that detainees on remand need the authorization from the court to receive visits and make phone calls. As a general rule, inmates could have visits once a week for thirty minutes and receive phone calls once a week for fifteen minutes. Most of the time, the inmates whom family was living far away or had limited material means to travel were allowed to cumulate visit times in order to have longer visits at a lower frequency.

In the two correctional centres, the visit premises were ordinary rooms with tables and chairs where the inmates could freely interact with their relatives. In the detention centres, however the visit rooms were usually divided in two by a counter and panes of glass which could be opened. �� 54 LEPS, Art. 64 (1)


25

The decision to open the panes relies on the court in the case of detainees on remand and on the centre’s director in the case of convicted persons.

In the renovated Prizren Detention Centre, however, the panes could not be opened, whereas the general practice in the other facilities was to leave them open unless the inmate was causing a specific security problem. Several inmates complained about this fact, stating it was difficult to hear well through the panes, and one of them even claimed he had decided to shorten a visit as he was too frustrated not to be able to hear his children.

Special Premises

The LEPS states that convicted persons have the right to spend time with his or her spouse and children at least once every three months for a minimum of three hours.55

KRCT is glad to note that the use of the special room for conjugal visits in Dubrava Correctional Centre now seems to be better understood and known by the inmates.

KRCT also welcomes the establishment of visit rooms for couples in Lipjan/Lipljan Correctional Centre. It must however be mentioned that most of the female inmates did not have enough information about the procedure to use these premises.

Even though this kind of premises is not mandatory in detention centres, it should be taken into account that in Kosovo, a certain number of convicted persons serve sentences longer than three months in these facilities.

Right to practice religion

The LPCS stipulates that “a convicted person has the right to take part in religious ceremonies and read religious literature”. Also, “the right to be visited by a qualified representative of a religion cannot be restricted. The time of visits is determined by the directive on the rules on internal order of the correctional facility.”56

KRCT did not identify any specific complaints regarding the right to practice religion. Nevertheless, several inmates expressed the wish to have a religious representative visiting them on a more regular basis. Indeed, in most of the places of detention, visits by religious clerks were not as frequent as they used to be in the past, mostly because the majority of inmates were not showing interest. KRCT noted a quasi absence of special activities for religious festivities like Bajram. The inmates generally had the possibility to organize a celebration, but this type of

�� 55 LEPS, Art. 68 (1) 56 LEPS, Art. 92


26

initiatives was mostly relying on their own will without any organization delivered by the centre. In Lipjan/Lipljan Correctional Centre for example, whereas some small celebrations were organized in the women unit for Bajram, nothing similar was foreseen for the juveniles.

In case of request, religious representatives could however be called and religious books were accessible. Likewise, special diets due to religious motives were always provided upon request. Inmates were usually allowed to receive food from their relatives for religious festivities or to receive extra visits from their family.

Complaints and petitions

“A convicted person shall be provided with information about prisoners’ rights and obligations and about the proceedings for submitting complaints and petitions.” All complaints and any measures to address them must be recorded by the director of the correctional facility, who must deal with them promptly and give the ruling to the convicted person.57

Special requests and complaints forms are available for the inmates. In almost all the detention centres, a box had been placed in each wing in order for the inmates to put their requests to the management or any staff member. There were also boxes for petitions to the management in the Women unit of Lipjan/Lipljan Correctional Centre.

In Gjilan/Gnjilane Detention Centre, Dubrava Correctional Centre and the Juveniles unit ofLipjan/Lipljan Correctional Centre, however, there were no boxes in the corridor. A box was placed in the kitchen but most of the inmates did not seem to be aware of it, especially in the two correctional centres. In these facilities, the practice was to give the requests to the guards who would convey it to the relevant person. The Ombudsperson Institution has boxes for complaints in each facility, which can only be opened by Ombudsperson staff. In Pejë/Pe� Detention Centre, KRCT monitors noticed that the logo on the Ombudsperson box had been erased, making the boxes more difficult to identify.

In Dubrava Correctional Centre, KRCT monitoring team noted a general lack of trust in the requests/complaints system. Several inmates complained about the system, stating that most of the time they were not getting any feedback to their requests/complaints. In their opinion, the forms did often not even reach the relevant person but were just thrown away by the guards. In other cases, the inmates were receiving a negative feedback without further justification.

There were no major complaints in the other facilities, although some inmates still seemed reluctant to use the complaint system because of its presumed inefficiency or fear of reprisal. Last year, KRCT reported a lot of mistrust towards the complaint system, especially in Lipjan/Lipljan Detention Centre. The situation seems to have improved this year.

�� 57 LEPS, Art. 97


27

Solitary confinement

According to the LEPS, solitary confinement cannot exceed fifteen days58. “In case of a single disciplinary punishment for concurrent disciplinary violations, solitary confinement cannot exceed thirty days”59. In any case, the total period of solitary confinement in one year cannot exceed two months60.

Also, an inmate who is “subjected to solitary confinement shall be visited by a medical officer every day and by the director of the correctional facility and an educator once every seven day”61.

KRCT monitoring team noted that the maximum length of solitary confinement was generally well respected. However, isolated cases of excessive length of isolation were reported in Dubrava Correctional Centre and in Pejë/Pe� Detention Centre. In the latter facility, KRCT was particularly preoccupied by the case of an inmate who had been held in solitary confinement for several months. During KRCT first visit to the detention centre in March 2009, he claimed to have been detained in this facility for already five months, after having been held in isolation in both Dubrava Correctional Centre and Prishtinë/Priština Detention Centre. It appeared that the decision had been taken at the level of KCS.

It also appeared that in Dubrava Correctional Centre and Lipjan/Lipljan Correctional Centre, part of the interviewed inmates who had been put in solitary confinement had not been visited by a medical officer every day as required by the law. Most of the time, they claimed that the doctor only came during the first days.

Whereas in the majority of cases the inmates understood well the reason why they had been placed in solitary confinement, a commonly shared feeling among the inmates of Dubrava Correctional Centre was that the decisions to inflict disciplinary measures were unfair and discriminatory. According to their allegations, the process of disciplinary punishments was ruled by nepotism and corruption and lacked transparency.

�� 58 LEPS, Art. 110 (4) 59 LEPS, Art. 111 (2) 60 LEPS, Art. 111 (3) 61 LEPS, Art. 119 (3)


28

3. RECOMMMENDATIONS

Based on the findings detailed above, KRCT would appreciate the authorities to take into consideration the following points:

Recommendations Specific to Individual Facilities

Dubrava Correctional Centre

• KRCT recommends that the renovation of the premises be completed as soon as possible in order to allow a proper categorization of prisoners and avoid that prisoners of different profiles are accommodated together, for instance that people convicted for serious crimes such as murder are placed in the same cell with minor criminal offenders62. In the meantime, the management shall pursue its efforts to ensure a better categorization of inmates.

• KRCT recommends that the availability of doctors and specialists (including psychiatrists and dentists) be increased in order to ensure medical care for all the inmates. Any request to see a general doctor or a specialist shall be taken seriously and answered in due time. Also, referral to external medical facilities shall be further facilitated and swiftly ensured.

• KRCT requests the high management to remind everyone in the correctional centre, especially Special Intervention Units, that cruel, inhuman or degrading treatments or punishments are completely prohibited and ensure that whenever allegations of ill-treatment emerge, an internal investigation is carried out63, even though this phenomenon appears to be decreasing. Members of Special Intervention Units should not be allowed to wear masks during their intervention, especially late at night, and should keep their identification number visible in every circumstance. It has to be reminded that the use of force can only be used against a convicted person if necessary and in respect of the Law on the Execution of Penal Sanctions.64

• KRCT requests the management to ensure that inmates have defined avenues of complaints65 and that any request/complain is treated with equity and answered in due time. In order to improve the communications between the inmates and the staff, KRCT recommends placing a postal box for the inmates to address their complaints

��

62 LEPS, Art 32 (1) 63 ECHR, Art 3; ICCPR, Art. 7; UDHR, Art. 5; LEPS, Art 4(1)64 LEPS, art 123 65 2nd General Report [CPT/Inf (92)3], paragraph 55


29

and petitions to the senior management in each wing. To ensure confidentiality, only the senior management should have access to this box.

• In general, KRCT recommends that the authorities do everything in their power to fight corruption and nepotism and deliver a clear message to the staff – at every level – that corruption and favouritism are not acceptable and will be sanctioned.

• More generally, KRCT reminds that discrimination on any ground is prohibited by both national and international law.66 Measure should therefore be taken to ensure that all inmates are treated equally and that privileges as well as disciplinary measures67 are decided on defined and fair criteria and on valuable grounds. The conditions to access educational activities and trainings, the right to conditional release and free weekends and the changes of regime shall be clearly explained to every inmate upon admission and regularly reminded. Notably, the social workers shall carefully follow up the application of each sentence and inform the inmates about the possibilities and privileges they are entitled to on a regular basis.

• KRCT recommends that the kitchen equipment be repaired and improved and an effort be made on the quality and variety of the food.

• KRCT recommends that an adequate shower system be installed in all pavilions. KRCT also recommends that the water supply be ensured every day for all the inmates and that hygiene in the sanitary premises be improved.

• KRCT recommends that overcrowding of the cells be avoided as much as possible, notably in the semi-open pavilion68. KRCT also recommends for every cell to be properly furnished with enough stools and cupboards.

• KRCT recommends for the football yard to be refurbished as soon as possible.

Lipjan/Lipljan Correctional Centre

• KRCT recommends that a solution be found to communicate the laboratory tests results to the inmates as soon as possible when known. In this respect, transportation shall be improved in order for the person in charge to come on a more regular basis. Another solution would be to have the tests done in a public hospital.

• KRCT recommends that the room for gynaecological examination be separated from the rest of the office with a door or a curtain in order to ensure privacy for the patients.

�� 66 ECHR, Art. 14; ICCPR, Art. 26; UDHR, Art. 2; LEPS, Art 4(2)67 LEPS, Art 108 68 This issue will hopefully be resolved once the renovation of the Correctional Centre will be achieved.


30

• KRCT recommends that pavilion A be renovated. Notably, the corridor needs to be repainted and in the bathroom, the ceramic tiles, the ceiling and the showers need to be changed and the wall painted. The plumbing urgently needs to be fixed and the ceiling to be repaired in most of the showers in pavilion A and in the first floor toilets. An effort shall also be made to create a more cheerful atmosphere in the juveniles unit, especially in pavilion D which is very austere (notably by painting the walls and adding some furniture).

• Beside the renovation issue, KRCT recommends that the sanitary facilities be cleaned properly. The current system of rotation among cells to clean the bathroom is not functioning and the showers and toilets are extremely dirty. The supervision of the cleaning activities by the staff needs to be improved or cleaning staff needs to be hired.

• KRCT recommends that the dishwasher be repaired or replaced.

• KRCT recommends that two to three persons be hired for maintenance work in order to free the training professors and allow the trainings to start again.

• KRCT also recommends that the choice of training be enriched. It also recommends for the new ‘Fazani” training centre to be used as a restaurant as initially planned.

• KRCT recommends that a special celebration be organized with the juveniles for Bajram and other national holidays, as it is done in the women’s unit. Even though some of them are allowed to see their family for this specific occasion, it would be good to have something organized on these specific occasions for the juveniles as these periods can be particularly difficult to handle far from their family.

• KRCT recommends to the Ministry of Justice and the Ministry of Education that the subjects studied in the correctional centre’s school be increased to fulfil norms and standards applied in public school. This would allow the students to get their certificate without having to attend other classes when released as well as to reintegrate in normal school with a more limited risk of failure. Specifically, some inmates expressed the will to have some law classes. This would be an excellent way for the juveniles to be more involved in the court procedures and to better react in case of violation of their rights in detention.

Prishtinë/Priština Detention Centre

• KRCT recommends that a solution be found to allow more natural light and fresh air in the cells.

• KRCT recommends that the plastic covering the window in cell no. 14 and 17 (allegedly because of works on the roof) be removed in order to allow a total access to natural light.


31

• KRCT identified an urgent need to enrich activities for the inmates. As a suggestion, a basketball court could be installed in the yard that would not interfere with the ping-pong game.

• KRCT recommends that a psychiatrist be employed as soon as possible.

• KRCT recommends that a solution be found in order to have television channels in Serbian, as it is the case in other detention centres.

Gjilan/Gnjilane Detention Centre

• KRCT recommends that more efforts be made to provide adequate medical treatment to inmates. The management shall insure that the health professionals pay the required attention towards the inmates, take their claims seriously and provide them with an appropriate treatment, especially the ones presenting a drug addiction.

• KRCT recommends that some basic sport equipment be made available to the inmates, for example weights or a ping-pong table in the courtyard.

• KRCT recommends that the light bulbs in the isolation rooms be protected for security matters (as it can indeed be dangerous to both the inmates and the staff).

• KRCT recommends that a convenient solution be found in order to deliver the Serbian inmates with newspapers on a regular basis.

• KRCT recommends that enough stools be available in the cells in order for the inmates to all sit together around the table and that cupboards or boxes be provided to them for their personal items.

• Generally KRCT highly supports the building of a new detention centre in Gjilan/Gnjilane. This would be the only way to solve problems like the lack of activities for inmates and improve categorization of inmates

Lipjan/Lipljan Detention Centre

• KRCR recommends that the electrocardiogram be repaired.

• KRCT recommends that the dish washer be fixed or replaced.


32

Prizren Detention Centre

• KRCT recommends that a table tennis and gym equipment be made available for the inmates in the courtyard.

• KRCT recommends that the glass separating the inmates from the visitors in the visiting room be replaced with a glass that can be opened. Indeed, in the other detention centre, the rule is to leave the panes open unless the management expressly recommends to close it for safety reasons.

Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre

• KRCT recommends that a solution be found to improve the ventilation. In particular, a proper ventilation system should be installed in the toilets and their door should possibly be replaced by higher doors in order to reduce the smell and allow more privacy.

• KRCT recommends that the expiration date of the drugs be regularly checked and the expired drugs immediately removed from the cupboard.

• On the basis of the management and medical staff concerns, KRCT recommends that two additional nurses be hired.

• KRCT recommends that more correctional staff be hired as soon as possible so that the centre can function at its full capacity.

• Due to the high presence of convicted people in this detention centre and the impossibility to transfer them to a correctional centre, KRCT recommends that some vocation trainings and classes (i.e. computer science) be organized.

• KRCT recommends that one wing be used for convicted inmates and that a regime of open doors be allowed in that wing.

• More generally, KRCT recommends that a satisfactory solution be found to accommodate the convicted persons held in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre so that they can fully enjoy their rights as guaranteed by the LEPS

Pejë/Pe� Detention Centre

• KRCT recommends that a ping-pong table and weights be installed in the yard in other to allow inmates to practice some physical activity.


33

• KRCT recommends that the Ombudsperson Institution be contacted as soon as possible and asked to replace the stickers with the Ombudsperson logo on the complaint boxes

• KRCT recommends that enough stools be available in the cells in order for the inmates to all sit together around the table.

• During our last visit, KRCT received allegations of ill-treatments/excessive use of force committed by a specific correctional staff member. KRCT therefore recommends that any case of use of force be duly investigated and that adequate measures be taken towards the responsible staff member.

________________________________________________________________________________

General Recommendations

These recommendations pertain to issues highlighted in the majority of the facilities and can therefore be considered as general recommendations.

• Use of force is strictly regulated by the law and all cruel, inhuman or degrading treatments or punishments shall be completely prohibited69. Therefore, KRCT reminds that any case of excessive use of force shall be properly investigated and the culprits sanctioned. KRCT recommends that the KCS staff be regularly sensitized about human rights issues and the respect of the inmates’ rights.

• In this respect, KRCT recommends for the medical staff to receive a proper training allowing them to better document potential cases of torture and ill-treatments and develop adequate procedures.

• KRCT reminds that, according to the law, each inmate placed in solitary confinement shall be visited by a medical officer every day.70 Accordingly, an increased effort should be made to ensure that this is done for all the cases of isolation. KRCT also recommends that the maximum length of solitary confinement be respected in every circumstance.71

• KRCT recommends that the Ministry of Justice promotes and supports the use of alternative measures, as described in the Criminal Procedure Code72. At the facilities

�� 69 LEPS, Art. 4 (1) 70 LEPS, Art. 119 (3) 71 LEPS, Art. 111 72 UNMIK/REG/2003/25, Provisional Criminal Code of Kosovo, Art. 41


34

level, the high management shall ensure that the social workers remind the inmates about the functioning and conditions for free weekends and conditional release on a regular basis to make sure the information is transparent and not forgotten over time.

• KRCT reminds that persons sentenced for more than three months shall be placed in a correctional facility, as stated in the Law on Execution of Penal Sanctions.73 In particular, a solution shall be found to accommodate the convicted people held in Mitrovica/Mitrovicë Detention Centre.

• KRCT recommends that the justice system gets concrete action in order to have the length of detention on remand kept within the limits of the law74.

• KRCT recommends that a special attention be made to improve the health services within the correctional and detention centres, especially the psychiatric services, and to insure that general doctors and specialists are available at any time. In this respect, the Ministry of Justice shall establish and implement more attractive policies for health workers employed in the Correctional Service, having in mind their specific working conditions.

• It must also be reminded that as a general rule, medical staff members have to carry out their work in an independent and impartial way and respect the ethical rules. Therefore, KRCT recommends that the role of the Ministry of Health be increased in order to improve the impartiality and the general functioning of the health services.

• Noting a general and preoccupying decrease of the drug supplies during the second half of 2009, KRCT recommends that essential medicines be regularly supplied in order to ensure an adequate and constant availability of drugs in all the correctional/detention centres.

• KRCT recommends that the hygienic products supply be improved at both qualitative and quantitative level. In particular, sanitary towels of better quality shall be provided to women for free and the quantity of cleaning detergents for the cells shall be increased.

• KRCT recommends that efforts be made to improve the work conditions of KCS staff working in correctional and detention centres and their particular working conditions be taken into account.

• KRCT recommends that an economic sector be created within the Correctional Service in order for the inmates to generate income. Beside the personal engagement obtained by the inmates, the income gained would also allow to buy the necessary material and equipment, therefore ensuring the sustainability of the activity75.

�� 73 LEPS, Art. 11 (2) 74 Cf. CPCK, Art. 284 75 It would notably allow the women held in Lipjan/Lipljan Correctional Centre to resume with their handicraft work. In Mitrovica/Mitrovicë detention centre, also, the director had different suggestions to occupy the prisoners, notably to produce nails or paper bags.


35

• KRCT recommends that the price in the cantina be harmonized with the cheapest prices available on the market, considering the limited financial resources of the inmates. It also recommends increasing the choice of food items.

• KRCT recommends that the Ministry of Justice ensures a regular and full payment of the salary for prisoners who are working in correctional/detention centre.

• KRCT recommends that the inmates be able to systematically keep a copy of any request they make for a better follow up.

• KRCT recommends that any people employed to work in the kitchen – professionals and inmates – be provided with a sanitary passbook.

• KRCT recommends for the water supply to be improved in all the facilities in order to avoid long shortages and allow inmates to have showers on a more regular basis.

• KRCT recommends for the creation of standardized types of inmates files to be used in all the correctional and detention centres in order to ease the work of the staff in case of transfers from one centre to the other.


36

Part II: Police Holding Cells

1. FINDINGS

In general, the situation in police holding cells tends to be improving at the infrastructure level.76

The premises are progressively being renovated and the law is most of the time respected. According to KRCT findings, records were generally well kept in the visited police holding cells. There was a logbook registering information like the date and time of arrival and release/transfer of the person arrested, as well as an individual file for each person in police custody. However, KRCT monitoring teams noticed a lack of harmonization of the records from one police station to the other. Some of the police stations were indeed still using the old versions of the forms and the logbooks to register the date and time of arrest and release/transfer did not have the same format, which sometimes made the research of information more complicated. For example, some records were mentioning the time when the person was brought out of the police station (irrespective of where he/she was brought), whereas some other mentioned the time when the person was released or brought to the judge. Sometimes, the date and time of release or transfer were just missing. The complete information could generally be found in another document or was with the court.

KRCT findings are mostly based on our talks with the KP staff and visits of the premises. Only twenty-nine persons in police custody were interviewed in 2009, in the police holding cells of Prishtinë/Priština, Vushtrri/Vucitrn, Pejë/Pe�, Gllogovc/Glogovac, Prizren and Gra�anica/Graçanicë. There was no one in custody at the moment of KRCT visits to the other police stations.

Admission in police custody

A person brought into police custody shall have the right to have his/her arrest and detention notified to a third party of his/her choice77. He/she shall also have the right to access to a defence counsel of his/her own choice78, as well as to be examined by a doctor of his/her choice79.

Every arrested person interviewed by KRCT confirmed that his ‘rights upon arrest’ had been respected: in all the cases, his family had been contacted and he had been granted access to a doctor or a lawyer when requested. While checking the files, we indeed noted that persons

�� 76 It is difficult for KRCT to make an objective assessment of the improvements which have been done since the previous year as only nine police stations were visited in 2008. 77 Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo, Art. 212 (1) 78 Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo, Art. 213 (1) 79 Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo, Art. 216 (1)


37

arrested were informed about their rights and duties in writing. This document had to be signed by each person placed in police custody.

Length of police custody

According to the Constitution, “everyone who is deprived of liberty without a court order shall be brought within forty-eight (48) hours before a judge who decides on her/his detention or release not later than forty-eight (48) hours from the moment the detained person is brought before the court.”80

The forty-eight hours length of custody was generally well respected by the Kosovo Police. In very few cases, it was slightly exceeding the forty-eight hours period, but usually for no more than a few hours. Some KP members explained that it was sometimes hard to respect this period, especially when people were arrested during the weekend since investigators did not work, but that they were trying their best to bring the arrested persons to the court on time or else release them.

In some, cases, the respect of this provision was more difficult for KRCT monitors to assess as the date and time of release/transfer was missing in the logbook and they had to look at the personal files. In some cases of transfer, the information could not be found at the police station and, according to the police staff, could only be retrieved at the court. KRCT monitors also noticed that in a few cases, the medical files of the arrested person were with the court and could not be consulted in their personal file.

Prohibition of Torture or Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment

This prohibition is absolute under all human rights conventions and no circumstance can be invoked as to justify a breach of this prohibition. The ICCPR specifies that “All persons deprived of their liberty shall be treated with humanity and with respect for the inherent dignity of the human person.81”

In order to ensure that there is compliance with this rule, the Convention Against Torture (UNCAT) states that interrogation rules, instructions, methods and practices “as well as arrangements for the custody and treatment of persons arrested, detained or imprisoned” shall be systematically reviewed.82

On the national level, Article 13.3 of the Law on Police says that “A Police Officer shall not inflict, instigate, support or tolerate any act of torture or inhuman or degrading

�� 80 Constitution of the Republic of Kosovo, Art. 29 (2); Law No. 03/L-003 Art. 4 on Amendment and Supplementation of the Kosovo Provisional Code of Criminal Procedure No. 2003/26 81 ECHR, Art 3; ICCPR, Art. 7; UDHR, Art. 5 82 UNCAT, Art. 11


38

treatment or punishment under any circumstances, and no exceptional circumstance or order can justify any such action”83.

Few allegations of ill-treatments/excessive use of force were reported to KRCT monitoring teams. The majority of persons in police custody interviewed was satisfied with the behaviour of the KP staff and did not report any abuse or ill-treatments. KRCT is however preoccupied by the treatment of the people arrested after Vetëvendosje’s action against EULEX at the end of August 2009. KRCT monitors interviewed eleven persons the day after their arrest, five in Prishtinë/Priština Police Holding Cells and six in Gra�anica/Graçanicë Police Holding Cells. Among them, three persons reported they had been beaten and verbally abused by the police. In two cases, it also occurred while they were being interrogated in Prishtinë/Priština police station. They had visible signs of injuries on their bodies and were refused access to a doctor. One of the two eventually got medical care once transferred to the Police Holding Cells in Gra�anica/Graçanicë. Others were verbally abused and one of them was beaten during the transportation between Prishtinë/Priština and Gra�anica/Graçanicë police stations, even though he was handcuffed.

It must also be mentioned that during KRCT visits to detention centres and correctional centres, a few inmates reported having been ill-treated during the arrest and while in police custody, mostly in Prishtinë/Priština Police Holding Cells.

Material conditions

According to CPT regulations, all police cells should be clean, be of a reasonable size for the number of persons they are used to accommodate, and have adequate lighting (preferably natural light) and ventilation. Cells should also be equipped with a means of rest as well as a clean mattress and blankets in case people are obliged to stay overnight84

Material conditions in most of the Police Holding Cells were good. Most of the renovated cells have one or two beds, a Turkish toilet and a washbasin. The toilets are never separated from the rest of cell. The bedding was generally in good condition, the floor covered with linoleum and the heating coming from the floor. The water was controlled from outside. The artificial light and the camera were usually placed behind a grill outside of the cell. In several police stations, part of the equipment was not functioning. For example, the surveillance cameras were not working in the Police Holding Cells of Gjakovë/Ðakovica, Klinë/Klina, Kaçanik/Ka�anik, Pejë/Pe� and one of the cells in Leposavi�/Leposaviq. In Police Holding Cells of Ferizaj/Uroševac, Pejë/Pe�, Istog/Istok and one of cells in Gllogovc/Glogovac and Leposavi�/Leposaviq, the electric light

�� 83 Republic of Kosovo, Law Nr. 03/L-035 on Police. See also Art. 11 (3) and Art. 155 (1) of the Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo (UNMIK Regulation 2003/26) 84 CPT Standards, Extract from the 2nd General Report [CPT/Inf (92) 3] paragraph 42


39

was not working. The ventilation was not functioning in the Police Holding Cells of Deçan/De�ani, Viti/Vitina, Kamenicë/Kamenica, Kaçanik/Ka�anik, Mitrovicë/Mitrovica South, Malishevë/Mališevo and Gllogovc/Glogovac and was still weak in Prishtinë/Priština. Consequently, the atmosphere in most of the cells was very stale and smelly. There was no heating in the Police Holding Cells of Podujevë/Podujevo and the floor was of bare concrete, which made the place very cold.

KRCT deplores the poor access to natural light in several police holding cells. It was the case in the Police Holding Cells of Prishtinë/Priština, Deçan/De�ani, Kaçanik/Ka�anik, Rahovec/Orahovac, Mitrovica/Mitrovicë North, Mitrovicë/Mitrovica South, Gllogovc/Glogovacand in one cell in particular of Police Holding Cells in Shtime/Štimlje, Malishevë/Mališevo, Vushtrri/Vucitrn and Leposavi�/Leposaviq. There was a total absence of window and of natural light in the Police Holding Cells of Podujevë/Podujevo as they were located in the basement, creating a very depressing atmosphere. The police staff told us arrested persons were usually not spending more than six hours in this police holding cell and were rather transferred to more adequate premises. KRCT would also like to mention that contrarily to other places, no sheets and pillows were allowed in Police Holding Cells of Skenderaj/Srbica, according to the staff for security reasons.

KRCT welcomes the renovation of the Police Holding Cells in Prishtinë/Priština and the Police Holding Cells in Gjilan/Gnjilane. The capacity of the Police Holding Cells in Prishtinë/Priština decreased from twenty-two to eleven beds. Access to natural light and fresh air was still poor, though, and the floor was damp because of leaking pipes. In Gjilan/Gnjilane, despite the renovation, the air was stale and the blankets still in very bad condition. KRCT welcomes that the Police Holding Cells in Mitrovicë/Mitrovica South are not in use anymore. Indeed, the material conditions there were very preoccupying. The cells were extremely dirty, access to natural light very poor, the ventilation not functioning, the floor of bare concrete and there was no heating in the cells themselves. Considering the fact that the premises in general are not adequate85, KRCT recommends the construction of a new building to host the police station in Mitrovicë/Mitrovica South.

The Police Holding Cells in Ferizaj/Uroševac should be soon renovated and more adequate premises built in Podujevë/Podujevo. The Police Holding Cells in Mitrovica/Mitrovicë Northwere in rather bad condition and would also need to be renovated, whereas other Police Holding Cells would only need some minor works. In one of the Gjakovë/Ðakovica Police Holding Cells, the tap was not working properly and the water was leaking on the floor instead of leaking in the washbasin. In Police Holding Cells of Istog/Istok, the isolation band on the floor was coming away in one of the cells and could be easily removed by someone in custody and used to harm himself/herself. In two of the Police Holding Cells of Leposavi�/Leposaviq, finally, the grills protecting the light and the camera (placed outside the cell) were very thin and easily removable, which caused security concerns for both the persons in custody and the police staff. In one of the cells, the same type of grill was placed at the window. One police officer told us they had requested for the grills to be changed two years ago. Bits of the wall were peeling off and sharp

�� 85 Notably, a lot of offices did not have windows


40

pieces could also be removed easily. Here again, in two cells, the adhesive band on the floor was coming away. Lastly, the toilets in one of the cells were not functioning.

Hygiene

According to CPT regulations, persons held in police custody should also have access to adequate toilet and washing facilities.86

In the Police Holding Cells of Skenderaj/Srbica, Vushtrri/Vucitrn, Mitrovica/Mitrovicë North, Deçan/De�ani, Klinë/Klina, Prizren and Dragash/Dragaš, arrested persons were provided with basic hygienic products like soap or shampoo. In Police Holding Cell of Pejë/Pe� and Mitrovicë/Mitrovica South, they were not allowed to get any hygienic products, allegedly for security issues. In the other places, arrested persons were not provided with any hygienic items but could get some from their relatives. In some police stations, notably in Prishtinë/Priština, the staff told us they could go to buy some hygienic products for women in case of need.

In Police Holding Cells of Vushtrri/Vucitrn and Prizren, people in custody had the possibility of taking a shower. There were showers in the Police Holding Cells of Prishtinë/Priština but they could apparently not be used by the arrested persons. In Police Holding Cells Gra�anica/Graçanicë, the showers were situated far away from the cells, which was not very convenient. During our last visit in October, however, there was no hot water in Prizren and it was therefore not possible to have a shower. In a few Police Holding Cells, the toilets were situated outside the cell. In Skenderaj/Srbica, notably, the one bed cell did not have any toilets inside but the ones that people in custody were supposed to use were out of order. Some Police Holding Cells appeared not to be clean enough and sometimes very smelly, notably Police Holding Cells Gjakovë/Ðakovica, Police Holding Cells Viti/Vitina, Police Holding Cells Mitrovica/Mitrovicë North and Police Holding Cells Istog/Istok. In Viti/Vitina, the situation was particularly preoccupying as no cleaning person had been hired for more than one year.

Regarding the cleaning of bed sheets, KRCT noted that they were generally replaced on a regular basis, though not each time a new person was placed in custody.

Nutrition

According to the Provisional Criminal Code procedure, a person detained by the police for more than twelve hours shall be provided with three meals a day87

�� 86 CPT Standards, Extract from the 2nd General Report [CPT/Inf (92) 3] paragraph 42 87 Provisional CRCK, Art. 217 (3) paragraph 3


41

In almost all the locations, arrested persons were provided with three meals a day, including a warm one. In the Police Holding Cells of Prishtinë/Priština, Gjilan/Gnjilane, Prizren, Pejë/Pe�and Mitrovica/Mitrovicë North, persons in police custody were provided with food from the nearby detention centre. In almost all the other Police Holding Cells, the police had an agreement with a local restaurant to provide them with meals. In Skenderaj/Srbica, food was provided by the police cantina, which was problematic as it was closed during weekends. In Podujevë/Podujevo and Gllogovc/Glogovac, no meals were provided and arrested persons had to get food from their relatives or pay themselves, although the staff working in Podujevë/Podujevospecified they were buying food in case they did not have any money.

Health Care

According to the Provisional Criminal Procedure Code, an arrested person has the right “to receive a medical examination and medical treatment, including psychiatric treatment”.88

The CPT standards mention that any medical examination should be conducted outside of the hearings, and possibly of the sight, of police officers and the medical conclusions should be made available for the arrested person and his/her lawyer.89 Moreover, he/she should be allowed to be examined by the doctor if his/her choice, in addition to any doctor called by the police90.

In all the Police Holding cells visited, requests to see a medical doctor seemed to be adequately addressed and transfers to health facilities in case of emergency seemed to work properly. The Police Holding cells of Vushtrri/Vucitrn, Leposavi�/Leposaviq, Kamenicë/Kamenica and Istog/Istok, were equipped with a small drug supply, whereas more specific drugs had to be provided by the family. In other police stations, arrested persons had to get drugs through their relatives or, in emergency cases, through medical centres. In Police Holding Cells Prizren, and Police Holding Cells Pejë/Pe�, the staff however mentioned they could buy drugs in case of emergency and provide them to the persons in custody for free. In general, necessary medication could only be administered in the presence of a KP officer. In the latter police station, we were told that each policeman/woman had completed first-aid training.

Arrested persons were having a medical examination before being placed in custody in Police Holding Cells of Gjakovë/Ðakovica and Police Holding Cells of Deçan/De�ani whereas as a general rule, injured persons were examined by a doctor. In Police Holding Cells of Skenderaj/Srbica and Mitrovicë/Mitrovica South, we were told that injured people were immediately brought before the court.

�� 88 Provisional CRCK , Art 214 (1). litt. 6 89 CPT Standards, Extract from the 2nd General Report [CPT/Inf (92) 3] paragraph 38 90 CPT Standards., Extract from the 12th General Report [CPT/Inf (2002) 153] paragraph 42


42

Outdoor exercice

According to the CPT standards, persons held in police custody for at least twenty-four hours should possibly be allowed to outdoor exercise every day91.

In Police Holding Cells of Prishtinë/Priština, Skenderaj/Srbica, Vushtrri/Vucitrn, Mitrovica/Mitrovicë North, Viti/Vitina, Kamenicë/Kamenica, Klinë/Klina, Gllogovc/Glogovacand Rahovec/Orahovac, people who had been in custody for more than twenty-four hours were allowed to go outside to have a short walk or smoke a cigarette. In the Police Holding Cells of Leposavi�/Leposaviq, Kaçanik/Ka�anik, Prizren and Dragash/Dragaš, they were not allowed to go out but had the right to smoke a cigarette in the corridor. In Leposavi�/Leposaviq, a special room had been set for arrested persons to smoke or eat. In Police Holding Cells of Podujevë/Podujevo, and Ferizaj/Uroševac, arrested persons were not held more than six hours and therefore had less need to go out.

In Police Holding Cells of Gjakovë/Ðakovica, Gjilan/Gnjilane, Deçan/De�ani, Pejë/Pe� and Malishevë/Mališevo, people in police custody were not allowed to go outside at all.

�� 91 CPT Standards, Extract from the12th General Report [CPT/Inf (2002) 15] paragraph 47


43

2. RECOMMENDATIONS

• KRCT requests KP senior staff, notably in Police Holding Cells of Prishtinë/Priština, to ensure that no ill-treatment of any kind occurs during the arrest or inside the police holding cells and that any member of KP who committed this kind of act against a person in police custody is adequately sanctioned. It is also important to remind everyone in the KP that cruel, inhuman or degrading treatments or punishments are completely prohibited.92

• KRCT recommends taking measures in order to ensure adequate ventilation and lightening of the police holding cells and ensure a quick replacement of the material that is not functioning.

• KRCT recommends that the persons held in custody in Police Holding Cells of Gllogovc/Glogovac and Police Holding Cells Podujevë/Podujevo be provided with three meals a day free of charge. A solution shall also be found to provide people held in Police Holding Cells Skenderaj/Srbica with free meals during the weekend.

• KRCT recommends that persons who are held in custody for at least twenty-four hours in Police Holding Cells Pejë/Pe�, Police Holding Cells Gjilan/Gnjilane, Police Holding Cells Gjakovë/Ðakovica, Police Holding Cells Deçan/De�ani and Police Holding Cells Malishevë/Mališevo be allowed to go out of their cells every day, in accordance with CPT recommendations93..

• KRCT recommends for all the Police Holding Cells to be equipped with a basic drugs supply.

• KRCT recommends for all the Police Holding Cells to provide arrested people with basic hygienic products like soap and shampoo and to keep a supply of sanitary towels for women.

• KRCT recommends that the arrested persons’ files and the logbooks be harmonized in order to allow an easier retrieval of the information. We also recommend that each form and register be duly completed, even in the cases where the information can be found in another document, and that a copy of the files which need to be transmitted to the court be kept.

• KRCT recommends for a cleaning person to be hired in Viti/Vitina Police Holding Cells as soon as possible.

• KRCT recommends that the isolation bands on the floor of the cells in Police Holding Cells in Istog/Istok and Leposavi�/Leposaviq be replaced as soon a possible in order to prevent the risk of suicide attempts

�� 92 ECHR, Art 3; ICCPR, Art. 7; UDHR, Art. 5; Law Nr. 03/L-035 on Police, Art. 13 (3) 93 CPT Standards, Extract from the12th General Report [CPT/Inf (2002) 15] paragraph 47


44

• KRCT also recommends that the thin grills placed at the windows of the Police Holding Cells in Leposavi�/Leposaviq be replaced as soon as possible by concrete bars in order to prevent suicide attempts, attacks toward the police staff and risks of escape. For safety reasons, KRCT also recommends that the walls’ angles be protected in order to ensure that sharp pieces of wall cannot be removed.

• KRCT recommends that new Police Holding Cells be built in Podujevë/Podujevo and in Mitrovicë/Mitrovica South.

• KRCT recommends that the Police Holding Cells in Ferizaj/Uroševac and Mitrovica/Mitrovicë North be renovated.

• KRCT recommends that an effort be made to hire women to work in Police Holding Cells, in order to ensure the availability of a female staff member in each shift in case a woman is arrested.


45

List of acronyms:

CCK Provisional Criminal Code of Kosovo

CPCK Provisional Criminal Procedure Code of Kosovo

CPT European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment

ECHR European Convention for the Protection of Human Rights and fundamental Freedoms

EULEX European Union Rule of Law in Kosovo

ICCPR International Covenant on Civil and Political Rights

ICESCR International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

ICRC International Committee of the Red Cross

KCS Kosovo Correctional Service

KP Kosovo Police

LEPS Law on Execution of Penal Sanctions

OSCE Organization for Security and Cooperation in Europe

SMR Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners

UDHR Universal Declaration of Human Rights

UNCAT Convention against Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment

UNMIK United Nations Mission Interim Administration Mission in Kosovo


46

I Shtypur n� janar t��2010 nga / Printed in January 2010 by

Night Design Studio Lidhja e Prizrenit 41 Prishtina www.nightdesign-kos.net

standardet e të drejtave të njeriut në qendrat korrektuese

Documents