stalin - jack t. murphy biyografi

5/11/2018 Stalin - Jack T. Murphy Biyografi

1/154

b ilim ve sosya lizm vaym lan9O < ; O N C O BASKI

.Jeidk T.MURPH


2/154

O~ONCO BASKI:AGUSTOS 1996Birinci Baskr Ocak 1976!kind Bask r: Subat 1990

STAl iNJACK T . MURPHY

B tL iM V E SO SY A LlZ M Y A Y IN LA RlAtaf Sokak, No. 36/2Y e ni se hl r ~ A n k ar aTel: 43146 97 cevirenC EL AL OS TE R


3/154

1 < ; I N D E K I L E R

ON50Z11

Y AZ AR IN N OT U13

Y AY IN LA YA NIN N OT U15

B IRI NCI B 6 t. UMJozef Stalin GeJiyor17I KI NCI BOLUM

Banyla Dogu Karstlasiyor28

OCU NCU B OL UMUsia Devrimci

38OOR oO NCU B OL UM

Dev rim I ;l ra g l48


4/154

BE$INC I sOLOMBlIlanglcm Sonu

69ALTINO BOLOM

Devrimin Yeralti Dunyasimn Derinliklerinde86

Y ED iN d sOWMUzun Bir Ara ve Bu Aranm Sona Eri~i

99SEK lZ lNC I sOWMAyakJanma Yolunda

11 5DOKUZUNCU BOLOMiktidann Ele ~iril4j

129ONUNCUBOt . oMHe r , se y Srrayla

14 2ONB IR IN d BOt. oM

Politik Asker1 5 7

ON IK INC I sOWMIlerlemek i~inGeri c;ekilmek

1 7 2O NU CON CO B6 WM

Stalin ve T~Iti: Devrim ve Karp-devrim19 2

ONDb ROON CO sO LOMYeni Bir Uygarhgm Kurulmasr

21 2ONBE$ INC I B 6 t. OM

Stalin ve Diinya Devrimi23 7

ONALT INC I BOt. oMStalin ve SSCB'nin D l . f Politikast

25 3ONYEOINC I BOLOM

Stalin ve Sava~27 4

ONSEK lZ lN d B 6t.OMBugtlnkU ve Yannki Stalin

29 6Y A R A R L AN IL A N K A Y N A K lA R305


5/154

ONSOZ

B U K iT A P, yeryiiziiniin en b i iy i ik i ilke le r inden birinde de v d egi -$ ik li kl er y ar at an , r ag la n n e n b ii yi ik i ns an la nn d an birini anlatt-yor . S ta li n ba tt diinyastnca pe k az a nl~ lim ~ b ir kisidir. Ulkemi-z in m ily on la rc a in sa mmn y as an u o nu n g er re kl qtir dig i ~ ey le r ta -r af tn d an c ok y ak tn d an e tk il en d ig i h al de , o n un y as am i , d e ne y im -le ri, i na nc la n v e am ac la n i llk em iz in sa nla n i cin k ap ali b ir k utu -duro J ac k M u rp hy , R us ya 'n m s or un la nn i u zu n b ir s iir e in ce le di.D a ha d ev rim in ilk g iin le ri nd e d ev rim onderlennden birroguylayakm i li sk is : o l du . Mu rphy , S ta li n ' in y a samuu ; o nun b ii yi ik i il ri i-de sorumlu o ld ug u S o vy e tl er B ir li gi 'n d ek i d e vr im c i g el imel er ebag lt o larak ince led i . Dolaytstyla, b u e se rd e s un u la n p o rt re , g e re kS ta lin ' in devrim icindeki roliiniin, gerek devrimin geli$me siireci-nin o ku rJann g ii zi in d e aokhk kazanmasuu saglayacakttr.Bu k it ab in bal l b o li im l er i d o gr ud an d og ru y a y az an n k is is elk am l anm y an su ty o r; b un la ra k at zl ab il ir iz d e k au lma ya bi li ri z d e.Ama k ii ab tn ro k b ii y ii k b ir b i il iim ii t ar ih i o l a rak kanula nab il ec e kg e r re k le rde n o lusu yo r .Bu g e rc e kl e r, S t al in 'i n v e So vy e tl e r B i rl ig i' ni n po li ti ka suung el i me sin de ki i lg ; ce kic i te m el n ok ta la n o rta ya k oy an v e kolay-

11


6/154

ltk la o ku na bile n b ir b ic im de b ir a ra ya g etir ilm i tir . K os ko ca b irtarih, kitabtn da r s uu rl an ic in e sUa$mldtg, halde, kita p g en e d eta rih in b u s on d er ec e ilg in ( d on em in in e ks ik siz b ir o ze tin i v er eMb ile ce k v e b u d on em i daha da d er in lem es in e a ra su rm a k i st ey en -l er in he ve si n i am rab il ec e k n i te li kt ed i r.Bu donemi iyi kavramak; Sovye tl e r B i r lig i' yl e olan ilikile Mr im iz aasm dan can ahci o ne m tastm akiadir . D evr im in am acuuv e L en in 'in o liimU nd en b u yana de vr im i n s o rum lu lugunu yiikleMne n i n san tn po li ti ka s uu de ge r le nd ir emez se lc , Sovyet ler Birligi'yleo la n d o stl uk v e i b ir li gi politikamiu ilerletemeyiz.Hem kendi g ele ce gim iz h em d e di inyamn gelecegi, c ok b ii-yU k o l( ii de b u p o li ti ka nm basanstna bagi l o la ca kn r . O y le ys e, y a-$ad lg , s u r e i ce r is inde d ii n ya po li ti ka s imn } 'OZgZSm l lagani is ti i b irbic imde e tk il ey ec eg i g o rn le n b u i ns an tn y as am : ve di i$ i inc e le r i[ a zl as ly la i n ce le nme ye de ge r .Ben , kendi payima, Wi n st on Chur ch il l'i n Ma re sa ! S ta li n 'I eMoskova 'daki il k k ar sd asm as md an s on ra be l ir t tig i gor i4le rinekaultyorum.

Acih giinlerinde, basmda bOyle gii.y1d bir yoneticinin bulunmasiRusya iyin biiydk birtalihtir. Stalin, iyinde Y8iadIAIkaranhk ve fir-tmah giinler i"in bi"ihn~ kaftan, olaganiistii kisilikte bir insandrr,Bitmez tiikenmez bir cesaret ve lradesi olan, her zaman a"lk ve dos-dogru konusan bir insandtr. Biitiin bunlann Otesinde, biitun insan-Iar ve ulus1ar i-;in buyuk onem taflyan, hi" yitirmedigl bir mizahduyarhhgi vardir. Basbakan Stalin, bende, derin ve serinkanb birerdeme sahip ve her tiirlii hayalcilikten bdtiiniiyle annnus bir in-san izlenimi birakn.Samnm bu kitabt okuyanlar basbakammizm bu sozlerine

kaulacaklardir.

Y A ZA R IN N O T U

S T A FF OR D C RIP PSK . C. Parlamento Oyesi1945

JO ZEF ST AL iN , So vy etler B i rl ig i' n in y ii n et im i nde L e n in 'in ye -rini de vr a ld r gmda , k e nd is in i i dk es in i n s uur lan dtstnda pek a z in -s an t an iy o rd u: H abe rl esme yollan o yle sin e b ir o ny ar gz v e c eh a-letle t tkannust: k i , S ta lin i i zenne dogru d ia ii s: b ir f i/ dr edinmele-r i s o n d er ec e z o rd u. U st el ik :fikir e d ind ik le r i z aman da, vardtklans on u cl ar g en e ll ik le y an ll o lu yo r du . G ii ni im ii zii n v e kU 1ag,m lZmh i(:b ir d evle t a dams ia er in de b u ka da r c ok sa yr da in sa n s ah ip 0 1 -dugu kamy: yen iden go zde n ge (: in n e k zorunda kalmamisttr.S ta lin 'in y asams R us ya D ev rim iy le o yle sin e i(: ~e dir k i, b i-rinden sozederken otekini anlatmamak, Ham le t'; a n la ti rk enS ha ke sp ea re 'd en so ze tm em ek ka da r g iiliin ftiir . G er cekie n d eRusya D evrim i o nu n ya sa mm da h er se yd en onde ge lmi . yasam:boyunca devr imi h er ~ ey in iis tiin de tu tm ustu r. B u yiaden, Sta-lin'in yasam o y ki is ii is te r i st em e z p o li ti k n it el ik te o la ca ku r. D o -la yts ly la , o n un e n se vd ig i y em ek ie ri y a d a p ijama su un r en kle rin ia nia tm ad zg zm ifin o ku rla rd an o ziir d ile me yi g er ek si; buluyo-rum. S ta li n 'i n y a sam o y kii sii nU da lk av uk lu kta n y a da kisise! nef-r et te n u za k: b ir a n laN la d ile g eti rm e ye , o n u t ar ih in d eg er le n dir e-c eg in i s an d lg ,m y ii nd e d eg er le n di rm e ye ( ai l5 tlm . B u nu n , S ta li n 'in

12 13


7/154

v e o n u n h izm et e tt ig i d a vamn k av ram lma st na y ar dimci o /a ca gu uumuyorum.S on o la ra k, yazdtgr i in si i; i ci n S ir S ta ff or d C r ip ps 'e , d eg erbi~m ez y ardim lan ndan 6tiirii H . K em p, H . W . Leggett , F. W .H ic kin bo tto m v e D r . J oh n L ew is 'e , ta sh ih le ri b iiy iik b ir in ce likg i is tere rek o lauiugu ifin Ia n Gibson-Smith'e icten tesekkiirleri-mi sunanm.

YA Y IN LA Y A NIN N OT U

J . T . M U R PH Y1945

Murphy. olaylan, eski takvime gore bilinen tarihlere bit parantez acrnadandogrudan dogruya yeni takvime gore aolauyor. Boylece, e sk i t ak vi m e g o re ad alan~ubal Devrimi'ne "Mart Devrimi", Ekim [)evrimi'ne de "Kasun Devrimi" diyor .Biz, okuyucuda bir kavram kan~d:htJ yaratmamas l a~ls lndan yazann izled1 litakvime hi~ili~emekle birlikte, bu devrimleri yalmzca kavram olarak geli ye r -lerde "~ubal Devrimi" ve "Ekim Devrimi" ol arak degi~irmek zorunda kaldlk.K u s ku su z , y en i l ak vi me g o re bu devrimler tarih olarak yazerm YaWlgl gibi anlqll-mahdir,

14 15


8/154

S TAL t NB t Ri N ct BOLOM

JOZEF STALiN GELlYOR

Anosmm diinyaya b ir e r ke k: , oc uk ! t: tt rm e kt endu ydugu s e ri n ci y a in l Z ca k owu !aT l } ' Jay i fJ s1m$ l . . .BUGON tum diinyada daha cok Jozef Stalin adiyla bilinenVissaryon Cugasvili'nin anasiyla babasi Iizerine verebilece-gimiz pek az bilgi var, Babasi Vissaryon, meslegini ailesinindaha eski kusaklanndan devralmis Giircii bir kunduraciydi.Anast Ekaterina. gii4;liibir ki~iligi olan Osetyah bir kadmdi,Kfrt;Ukbir Gfrrcii keoti olan Corl'deki evleri, bir mutfak vebes metrekarelik bir oturma odasmdan olusan oldukca mu-tevazi bir evdi. Oturma odasmm bir tek kiic;iik penceresi var-W.Evin zemini tugladan, duvarlan tahtadandi. Odanm orta-smdaki masanm ustunde bir gaz lambast dururdu her za-man. Bir yanda ot ~ilteli genisce bir divan, abfu yanda da us-tiinde semaverln durdugu bir cekmeceli dolap vardi, Evinicindeki eYa,u4;tahta tabure ve hir de sobayla tamamlam-yordu. Kapi esiksizdi, kirH sularm sizdrgi kaldmm taslanylada~eli bir yola 9lkIhyordu dosdogru. Yolun abur yanmda,damlarmdan ve duvarlarmdan gelisigiizel, karmakansik birbicimde cikan soba borulanyla bir yigm gecekondu uzam-yordu.Vissaryon'un kazanci ancak boyle bir evde oturmaya el-veriyordu. Jozefin dogmasmdan kisa bir sure once, Kaf-

17


9/154

kasya'yt Batidan kaplayan yeni sanayilesme dalgasi, kendi-sine atalanndan miras kalan eski zanaatmi yerIe bir etmisti,o zaman i~i olarak fabrikaya girmisti. Tiflis' teki bir kun-dura fabrikasmda gunde on, hatta oniki saat b o g az toklu-guna ~ah~lyordu. Kansi Ekaterina, 21 Arahk 1879 gtinudorduncu ~ocugunu diinyaya getirdiglnde heniiz yirmi ya-smdaydi. Dort cocugundan yasayan bu biricik ogluna go-zunun bebegi gibi bakiyordu. Kara gozlu, ince uzun yiizhlcok giizel bir kadmdi. Kutsal seyler ugruna, butiin zorluk-lara yilmadan gogus germeye adanusti kendini. Dine oIanderin inancmdan gelen bir agrrbashhgi vardi. Besbin mi-fuslu Gorl dismda, diinyayla ilgili hicbir bilgisi yoktu. Kal-di ki,Gori'yi de pek iyi bildigi soylenernezdi.Arna gene de, sanmm oglunun babasiyla aym yazgryipeylasmamasi lcin tannya rnutlaka yakarrrnstrr, Bir dlnbi-limci ya da politikaci degildl gerci, ama kilisede umut ve te-selli bulan bir luristiyandi. Oglu icin, rahiplikten daha yiicebir hizrnet ya da daha iyi bir yasam du~unemiyordu. Dna,oglunun, uluslann onderleri arasmda bir dev olacagmisoyleyecek hit; kimse yoktu ki! Bu yiizden, onu diinyaya ge-tirme~ten .~uydugu mutlulugu yalruzca komsulanyls pay-lasabildi. Ote yandan herhalde Vissaryon da, oglunu ata-Ia n gibi usta bir kunduraci olarak yetistirecegine ant icmis-ti.

Btiylece, Ekaterina bir yandan ninniler soyliiyor, biryandan da oglunun ortodoks kilisesine rahip olacagi giinle-rin duunu kuruyordu. Anasmm deyisiyle gent; Soso evincevreslndakl avluda ve ara sokaklarda kendi yasrtlanylakaynasmaya basladigmda ninniler kesildi, ama kurdugudusler kesilmedi. Soso yedi yasmdayksn ~i/Vekhastahgmayakalandi, Bunun izlerini hala tasir.Cocuklugunun ilk yillan iizerine Stalin kendisi pekbir sey anlatmiyor. Arna bu olusum yillanrun, cevresini sa-ran acimasizhkla anasmm tutkulu sevgisinin i~e oldugubir ortamda gec;tigi aciktir. Ne var ki, sekiz yasmdan onse-kiz yasma dek suren ve daha genis bir dunyayla bag kurma-ya koyuldugu okul yillan, kisiliginin bimlenmesinde da-ha gii9u bir etkendir.

Sekiz yasma geldlginde anasi onu Cori'deki kiliseningiindiiz okuluna koydu ve Soso alti yil bu okula gitti. Rus-ya'daki butun okullarda oldugu gibi, Gori Kilise Okulundada dersler Rusca veriliyordu; bu yuzden, Stalin ana diliGurcuceyi anasmdan ogrenmek zorunda kaldi, Belld de ba-gnnh bir halkm t;;ocugu oldugunu gosteren baska hicbir ka-rut olmasaydi bile, bu olay onun uzarinde derin bir etki ya-ratabilirdi. Arna kamtlar 0kadar boldu ki! Tum cevresi ba-gnnh bir halkm evladi oldugunu kamtlayan gereeklerle do-luydu. BUyiiklerinin konusrnalan, tepelerinden eksik olma-yan Carhk gorevlileri, kiz ve oglan cocuklann oyun yerleriolan dag gecitlerinde ve yamaclarda sik sik Kazak askerleri-Din goninmesi, biitiin bunlar ona durmadan bir Giircii 01 dugunu hatirlatryordu.Giircistan, Kafkas daglannm giineyinde, ~b bin met-reden y u ks ek d a gl ar la kaph kiilViikbir iilkedir. Ulkenin gor-kemli vadileri ve bereketli topraklan Karadeniz kryilannadek uzamr. Bashca limanlan alan Baturn ve Tuapse'ye bu-gun Hazar Denizi kiyismdaki Baku'dan gelen boru hatla-rmdan petrol akmaktadir. Bu yeni petrol zenginligi, Sta-lin'in eocukluk yillannda heniiz pek goruniirde deglldi.Giircistan'da ilk demiryolu, Stalin'in dogusundan bir yilonce kurulmustu. Ama iilke baska bakimlardan da, sozge-l imi rnanganez, baku. demir, uzum baglan ve yan-tropikaliiriinler bakumndan da zengindi. Dag yamaclanndaki or~rnanlarda hala vahsi hayvanlar kol geziyordu. Dag kartalla-n gene Stalin'in hayal giiciinde oylesine yer etmistl ki, yil-lar sonra Lenin'in dehasmdan sozederken sik sik, "0, parti-mizin dag kartahydi" deyirnini kullanacakti.Gori, eski bir Bizans dag kalesinin cevresine kurul-mus, gecmisin savas izlerini tasryan kiit;iik bir kenttir. Gur-eli kabileleriyle Yunanhlar ve Tiirkler, Mogollar ve Persler,Finlandiyahlar ve Ruslar arasmdaki savaslarla dolu bin YIIboyunca siirekli olarak zaptedilmis, geri almnns, yenidenzaptedilmistir .Jozef, Gori okuluna gittigi siralarda ince yapih birgencti. Almm iyice kapayan saclan gur ve kapkaraydi,Onun ~ocuk.luk resmine bakan birisi , karsismda, bir bakis-ta k:iiligi yuzunden anlasilan bir cocuk bulundugunu kav-

18 19


10/154

rayabilirdi. Bakislan curetkardi, Kesin hath bir agzl, diizbITburnu, yukan kalkzk bITcenesl vardi, Pek konuskan ol-mayan ve dogru bildigi yoldan kolay kolay donmeyen bITcocuk olacagi daha 0zamandan belliydi. tyi bir ogrenci 0 1 -du ve ogretmeninin sevgisini kazandi, Alb yilhk okul yasa-mmm sonunda, ona Tiflis hahiyat Okulunun kaprlanmacan ve onu yasammm temel yonunii belirleyen yeni ya-santrlara gotiiren bir burs kazandi.Gori okulundaki yillann olagan-disr bir yam yoktu.Gen.;: Soso, mahallenin oteki cocuklan gibi oyunlar oynu-:yor, okulda Rusca, evde Giirciice ogreniyor, obur cocuklar-la birlikte dag gecitlerinde, magaralarda ve ormanlarda ge-zip tozuyordu. Onbir yasmdaykan babasi 61dOve 0giindensonra biitiin okul yillan boyunca kendisine, biitiin gelirinikomsulara ~ama~IT8ve dikise giderek kazanan anasi bakti.Elbette bu durum, evin her zamanki sikmtih havasimdaha da cekilmez kildi. Boylece Stalin, iilkenin gilzellikleri-ni karartan ve yurdun essiz gorkeminin iizerine kara bir bu-lut gibi ;oken yoksullugun nedenlerini kendi kendine sor-maya basladi. Her ~eyin yanhs oldugunu sezinHyordu; amaogretmenleri de, rahipler de kafasmdaki bu sorulan acikh-ga kavusturmasma yardun etmiyorlardi. Okul arkadaslan-na gelince, onlann gene Soso'ya, ana-babalanndan devral-diklan Rus nefreti dismda verebilecekleri pek bir ~eyleriyoktu.Stalin daha din okulundayken, Darwin'in Ti ir le rin Ki j -kenive lnsamn Tiirey#iadh eserlerini okumaya basladi. Yal-mzca bu bile, onun ne kadar buyuk bir hizla olgunlastigrmgestermeye yeterliydi. Eger daha ondordiina gelmemis bircocuk bu till kitaplar okuyorsa, yasarm oldukea ciddiye al-maya basladig) ve kafasim kullanmada dogustan bir yetiyesahlp oldugu soylenebilir, Ama Stalin'in durumunda bu-nun daha da baska bir onemi vardi. Kitaplan ogretmenin-den ya da okul arkadaslanndan edinmedigi acrkn, Ashndadaba gents bir dunyayla iliski kurmustu ve bu dunyada, Ba-trdan esen ruzgarlann biiyiik onem tasiyan fikirler getirdigibir kitaphk vardi,

Bu kitaplann SOBOizerindeki etkisi cok derindi. Ana-smdan ya da okuldaki derslerden edindigi dinsel fikirleri

yerle bir ediyordu bu kitaplar. Yaroslavski, amlarmda, gent;Stalio' in, "biliyor musun, bizi kandmyorlar, gsrcekte tanndiye bir ~ey yok" dedigini duyunca bir eocukluk arkadisi-nm nasil buyuk bir ~~kmhga kapildigmr anlatir ."Nasil boyle konusursun, Soso?" bagmms arkadasi.Soso da, "sana okuman icin bir kitap verecegim: bu ki -tap sana, dunyamn ve b11t11oyasayan seylerin hayal ettigin-den cok farkh oldugunu ve tann iizerine edilen butiin 0sozlerin bastan a8.81sacma oldugunu gosterecex diye ya-mtlarms ve ve arkadasina Darwin'in eserlerini okumasmiogiitlemi.Zorba bir yonetim altmda yasayan bir insanda boylebIT temkinliligin ve gizliligin bulunmasi cok tipiktir. Oylelei, b11t11obu sonuclara varmasma karsm Kilise Okolunadevam edebilmis ve daha sonra da rahiplik i~ ogrenci ye-tistiren bir ilahiyat okuluna gecebilmistlr. Stalin bu yeni fi-kirlerinden anasma da sezetrnemistir. Bu fikirlerle anasi-nm huzurunu kaeirmak istememistir belki, ama belki dekadmlann boyle sorunlarda kiiciimsendigi bir iilkede bu-yi,id11g11;in yeni fikirlerini anasma acmak akhna bile gel-memistir. Gerie de tu m yasarm boyunca anasmi sevdigi, ye-terince aciktrr, Ama ne anasi onun zihni gelismesine birkatkida bulunmus, ne de 0 anasma kendi fikirlerini kabulettirmek Icin bir caba harcanusnr. Ve daha sonraki yillardaoglunu rahip yapma diisleri yikildrg; zaman bile anasi gent;Soso'nun aldrgr karan tartismasiz kabullenmis ve onu hal!i

"sevgili evladi" olarak gormeye devam etmisti .Carhk Rusyasmda her yeni fikrin yikici olarak gorill-d11g11ve gizli bir bicimde yayilmak zorunda oldugu da unu-tulmamahdir. CarhglO politik ortammda gizli toplantilar veyeralti hareketleri son derece dogaldi ve bu, Rusya lmpara-torlugunun hicbir yerinde Gilrcistan'da oldugu kadar beHr-gin degildi, Giircist80 yuzyillardir gizli devrimci demekle-rin toplanti yeri olagelmisti, Dilini tutmasmi bilmek ve 01-dunicu vurusu indirmek iein tam arum kollamak, nerdeyseGurculerin bir it;g11diisii haline gelmisti. Temkinlilik vegizlilik niteliklerine sahip olan Stalin, ite bu Giirc11gele-neklerine uygun olarak yetisiyordu.20 2 1


11/154

Ondokuzuncu yuzyrlda lngiltere'deki buyiik bilim r o -nesansmm esinlendirdigi tann tammazhk, Stalin'in "bizikandinyorlar, gercekte tann diye bir ey yok" diye haykrr-masma yol acmisn. Ama vardigr bu sonucun kendisini ne-reye gotiirecegi konusunda henuz bir bilince sahip degildi.Sonuclar aym zarnanda yeni bir seyin baslangrcidir da. RusKilisesi gene Soso'nun kafasmdaki egsmenligini yitirmistl,Anavatam iizerindeki Rus zulmii, onu Carhga karst bir nef-retle doldurmustu.


12/154

gi edinmek i~n bir firsat olarak kabul ediyordu. Buna uy-gun olarak, bir yandan sessizce ogrenmeyi silrdtiriirken,bir yandan da llahtyat Okulunun kendisine veremeyecegibilgileri edinmek iizere daha genis diinyaya erismeye cah-.,Iyordu. Bir ogrenci olma isteginin otesinde heniiz acik-se-c ; i k bir arose; edinmis degildi, Anasmm daha haberi yoktu,ama gene Soso kendi inanclan sonucu rahiplikten e;oktancayrmsn. Gelgelelim, kafasmda rahipligin yerine koyacagikesin bir .,ey de yoktu. Hie kuskusuz, rahip, kaylii, kundu-raei ya da fabrika i~isi olmak istemiyordu. Daha 0siraiardaedebiyata, tarihe, toplumbilime ve oteki bilim dallanna de-rin ilgi duyuyordu. Siire yakmhk duyuyordu; eski okul ar-kadaslan, pazar giinleri Goricvari dagmm eteklerinde Giir-e ft ozan Cavc;avadza'run ve otaki ulusal ozanlann siirlerinihep birlikte nasil okuduklanm anlatular.Ama aslmda Stalin 0giinlerde yalruzca ulusal yazarla-n okumakla yetiruniyordu. Darwin'in eserlerinin yamsira,eline daha bircok e;eviri kitap geciyordu. Lyal'in In samnGecmis ; adh kitabi, Flammarion'un Kopemik ve Galile uze-tine olan eserieri ve Ev ren i n Ha r i ka lan adh kitabi onda de-rin bir ilgi uyandmyordu. Cemievski, Pisarev, Tolstoy, C e-hov ve Gogol gibi Rus yazarlan onu biiyiiliiyordu. Dahasonraki yillarda yaphgl konusmalarda bu gencllk etkilen-melerinin izlerine sik sik rastlarur.nahiyat Okuluna gireli daha bir yil olmamisn ki, mil-diirun odasma c;agnldl. [ozef'in ogrebnenleri onun dldunyayla fazlaca flgllenisinden duyduklan kaygrlan mii-dure bildlrmlslerdi. Kendisine agiit ve ihtar cezasi verildi.Cok gecmeden Iozef'In hal ve gidis defterinde U satirlargtiriildii:

Cuga~i'nin ucuz kitaphga girrnek i1;inbir karn oldugu ve oradankitaplar almg:l anlasrlmaktadir, Bugiin Victor Hugo'nun DenizEmekcileri'ni ele geclrdim ve kitabm sayfaian arasmda da kitaph-gm kartim buldum. Denetmen Yardrmcrsi S.Murahovski:B8fDenetmen Peder Gennogen.Daha once de Hugo'nun Doksan iu ; adh kitabryla yaka-lamp bir ihtar cezasi aldigmdan, Jozef bu kez bir sure hue-re hapsiyle cezalandmldi, Daha soma, Letoumeau'nunUlus la n n E d eb i E vr im i adh kitabim yakalath ve gene hucre-

ye kapanldi. Boyleee, yikici sayilan kitaplar yiiziinden onii-~uncU kez basr belaya giriyordu.Eger ogrencilik yillannda yalmzea bu tiirden suclar i-lemekle ka ls ay d i , l la h iy a t Okulundaki tigrenimini herhaldetamamlayabilecekti. Oysa ~ok daha c i d d i eyler sozkonu-suydu. Yeni fikirleri oteki tigrenciler arasmda yayiyordu.Oraya geleH daha bir yil olmadigi halde, Rus marksistleri-nin Tiflis'te kurduklan bir illegal grupla illski kurmus veonlardan ilk kez Plehanov'u, Marx'} ve biiti in Rus sosyalistyazarlanm ogrenmisti.Heniiz Rus marksistleri, pek yakmda Rus politika ala-nmda belirleyici rol oynayacak .,iddetli btili inmelere ugra-marmslardi. Modem kapitalizm Rusya'mn ekonomik vesosyal yasamma gittikce daha derinlemesine girerken, Rusmarksistleri de Batidaki i9 hareketinin en devrimci teor i-lerinin iilkeye her gec;en gun daha biiyuk tilc;iide girmesinetamkhk ediyorlardi. Cenctiler. Heniiz bir gelenekleri yoktu.Rusya i~i suufi kendi kendinin bir SIM olarak bilincindedegildi. Fabrikalar, imalathaneler, madenler, petrol kuyula-n ve kapitalizmin getirdigi biitiin yeni isletmeler ic;in ge-rekli olan i~giicii, daha cok yakm zamanlarda, koyluk b61gelerdeki ve koylerdeki koylulerden ve zanatkarlardan sag-lanmrsn. Bu yUzden Rus marksizmi, kimin tarafmdan yonetilecegt, nasil yonetilecegi ve ne yonde Ilsrleyecegt, yiik-selmekte olan bir hareket tarafmdan belirlenecek biiyiikolusum donemindeydi. Jozef, Tiflis grubuyla ilk iliskisinikurdugunda, bu belirlenls heniiz f;ok uzaklardaydi.

Ioze f Stalin, gruba iiye o lusuvla birlikte, Marx; Engels,Plehanov, Kautsky, Adam Smith, Ricardo, Buckle, Letour-neau, Feuerbach ve daha bireoklannm eserleriyle yUzyiizegeldi. Bu eserler onun daha once genis ah:;ude okuduguRus ve Giircft yazarlanm butunlediler. Daha sonralan, amaancak daha sonralan, bu gru p aracihgryla Lenin' den haber-dar oldu. Bu yazarlann bazi eserlerini edinmek hie de kolaydagildi, Marx'm Kapital'ioin koca Tiflis'te yalruzca tek birkopyasi vardi, Bu kopya biiyiik giic;1iikleric;inde b o l um bo-liim elle yazihyor, gruptan gruba aktanhyor ve her gruptaiiyelere yiiksek sesle okunuyordu.Gene; agrenci, cok gecmeden marksizmin ogrenilmesi24 25


13/154

icin daha baska i gruplan kurmaya koyuldu ve sonundaister istemez oyle bir an geldi ki,kendisini llahiyat Okulun-da boyle bir grubun onderi olmaya yeterli hissetti. Saglarnbir amaca sanlrms insanlara ozgii 0biiyiik kararhhk ve yo-gun tutku, arnk her yapngi ie damgasmr vurmaya basladi.Elbette bu, Stalin' in u ya da bu kimsenin telkini sonucun-da birdenbire yeni bir davayi kabullendigi anlamma gelmi-yordu. Yeni kurulan dernekler ona cekici gelmisti, her yer-de karsisma dikilen sosyal zithklann anlannm anyordu,Dernekler onun marksizmle bag kurmasmi sagladilar. Vemarkslzm, bir yandan kafasmdaki sorulann blrcogunudogrudan dogruya yamtlarken, bir yandan da dolayh ola-rak daha bircok sorunun yamum gosterdi.Butiin bu hizh gelismeler icerisinde kacimlmaz songelip catn. llahiyat Okulunun miidiirii 29 EyIiil 1898'deoyle bir raper aldi:

Bir grup ogrenci aksam saat dokuzda yemek salonunda lozef Cu-gasvili'nm ~evresinde toplandi. Cugasvili onlara tlfihiyat Okuluyetidlilerince onaylanmamis bazi kitaplar okudu. Bu nedenle o g -rencinin iizeri arandi.

gl-yukan dort ytldir marksist grupla iliski icindeydi ve soniki yildir da Tiflis'te yeni kurulan i


14/154

t Kt N c t W LOMBATIYLA DOCU KAR$ILA$IYOR

kesinde biiyiik fabrikalarda cahsanlann oranmdan cok da-ha fazlaydi. .o siralarda yeni sanayi i..;ileri iizerindeki dizginsizsomiirii SInU tammayan ol.;iilere vanmsu, Giinde ortalamaoniki ile ondort saat arasmdaki uzun cahsma saatleri, aydayedi-sekiz rubleyi gecmeyen iicretler, ayda otuzbes ruble-den fazla almayan metal ve dokum i.;ileri. hlcbtr fabrikayasasmm bulunmamas i , sendikaeihgm yasaklanmasi vesendika kurmak it;in girtsilen her cabamn vahstce bastml-masi, biiyiik fabrikalarda icilerin yattiklan yerlerin saghkkosullarma aykm barakalardan meydana gelmesi, her yer-de kapitalizmin ilk yillannda rastlanan butun asmbkler,Rusya'da oldugu gibi yansimaktaydr.Sanayi alamndaki ic;:isimfunn bu gelismesine paralelolarak, tanm alamndaki kapitalist devrim de aym hizla iler-liyordu. 1861'de C1kanlan serfligin kaldmlmasi yasasi,koylulerin kurtulusunu gerceklestlrmemisti. K6yliiler, ikimilyar ruble tutannda bir "tazminat" odemek, ayni vergivermek ve toprak agalanmn topraklanm kendi aletleri vehayvanlanyla islemek zorunda kalrmslardi. Serflikten so-ziirnona kurtulus ashnda ozgiirliik adma serflikten yeni turbir kolelige gecisten baska bir ey degildi. Bircoklan top-raklanndan kopmak, imalAthanelerde ve fabrikalarda yeniIsler aramak zorunda kalrmslardr, Bu durum aym zamandakoyliileri biiyiik olc;:iide farkhlastimus; onlan "kurtulus"-lannm bedelini karsilama yeteneklerine gore, yani tazminat-lanm ve niifus vergilerini odeme, toprak agalanna hizmetle-rini yerine getirme ve bu surec icinde birbirlerini somurmeyeteneklerine gore zengin koyiuler (kulaklar ya da kapitalist-;iftc;:iler),orta koyliiler ve yoksul koyltiler diye iice bOlmiitii.Koyliik bolgelerdeki kapitalizmin evrimi boy leyd i . < "lBu gani:ekonomik ve smai degiiklikler, ileri goriilubir hiikiimet ve onlan isteyen bir egemen smif tarafmdanbaslatrhms deglldi. Carlar mutIak hukumdardilar ve ondo-kuzuncu yiizytl boyunca Carhk hiikiimetleri kole sahipleri-nin cikarlanm ve diinya goriilerini dile getiren tepedentimaga kohnemis kuruluslardi. Rusya cok genis bir filkey-di. Baltik'tan Pasifik Okyanusuna, Kuzey Kutbundanlran'm yan-tropikal sirnr boylarma dek uzanan 8 milyon

Rus)'Q)!a kapital i2,mi get iren tutuc insanlann,bir giln yoptlklonnm $OrlUflan IulqlSmda mii th i /bir ~kmi lga kapilacaklanndan eminim.ENGELS, 1887

oEVRiMct Jozef Stalin ve Rusya'nm yeni gelismekte olani~.;i simfi, tarihte ortaya c;:tkbklan zaman bakrmmdan talih-liydiler. Onlarm ortaya c;:tkIlylabirlesen kosullara baskahicbir iilkede rastlanrnanusti. Rusya'da yaygm bir feoda-lizm iizerinde agrr agrr gelismekte olan kapitalizm, ondo-kuzuncu yiizyIlm ikinci yansmda Avrupa'dan korkunc biritici gil.; a i m . Aynca, Rusya'da kapitalizm, Bah iilkelerindeoldugundan daha yiiksek bir- diizeyden basladi. Ruslar bu-har makinasim icat etmek ve kiic;:iikfabrikayla baslayip bii-yiiklerine dogru gelisen bizim fabrika sistemimizin butunasamalanndan gecmek zorunda kalmadilar. Sermaye bin-kimi eok daha fazlaydi. Daha l88S'te, Moskova yakmlann-da Orekovo-Zuyevo'daki Morozov fabrikasmda en azmdansekiz bin i -;alllyordu. 1890 ilA1900 yillari arasmda Russanayisinde c;:ahanilerin sayisi 7.500.000' e yiikseldi. Buoran, Ban Avrupa'nm ya da Amerika'mn herhangi bir ul-

28 29


15/154

milkarelik bir alam kaphyordu; Rus istibdadmm, 60milyo-nu Rus olmayan 160 milyon insam yonettigi bir imparator-luktu. Carlann mutlakiyeti son dereee tutucuydu. Carlar,katrksiz ve tam bir Asya despotlugu istiyorlardi, Rusya'mngeri kalmishgmdan gurur duyuyorlar ve miistebit merkezibiirokrasilerini, daima istibdadm manevi blr kalesi olmak-tan baska bIT~ey olmayan bir kilise sistemiyle guclendiri-yorlardi. Polis, ordu ve oteki devlet gorevlileri kadar ikiyiizbin rahip ve kei de hiikiimet mekanizmasmm bir parca-srydilar. Rusya ne bir Reformasyon gecirmisti, ne de feoda-lizmden ge t;:aglarmda, lngiltere de inde, Batt Avrupaiilkelerinde g6riilen esnaf loncalan ve imalatcrlann damga-Ianni vurduklan bir donem gormiitii. Meydana gelen za-naatkarhk, tanma ve koylulere dayamyordu. Tanrnm ken-disi de. topragm ilenmesinin gelistirilmesinden cok, isle-nen alanlann genislemesine dayanarak huyuyordu.Rusya'daki yasamm b11t11nbu ozellikleri, Rusya'dakigelisrnenin ondokuzuncu yuzytlm son ceyregine dek olanyavashgmm, Rus halkmm iinlii "tembelliginin" ve soz11-mona "kaderciliginin" nedenlerini gosterir. Aslmda Rus-ya'mn genis topraklanna dagilrms milyonlarea koylii geri,insanhktan cikanlrms, kaba, eahil ve batil inanclara sap-lanrms bir durumdaydi ve iiretim araclanmn gellstirilme-siyle ilgilenmeyen bir despotluk tarafmdan bu durumda tu-tuluyordu. Aym olciide cahil ve amansiz olan merkezi si-lahh kuvvetler icln, ozellikle yerel ve yoresel kalan b11t11nkoyli i ayaklanmalanm ve aym zamanda lmparatorlugunPolonyahlar, Giirciiler ve Ermeniler gibi bagimh halklan-mn ulusal ayaklanmalanm bastirmak nispeten kolay olu-yordu.Soz11edilen bu gercekler, t;:ogu zaman, Rusya Devri-minin, giidiilen eahil milyonlarm aptalhk derecesinde geri-ci bir egemen smifa karst ayaklanmasi biciminde yorum-lanmasma yol acmistir. Hie kuskusuz bu etkenler devrim-de rol oynanustir, ama boyle bir aciklama son dereee yii-zeyseldir. Boyle bir aciklama Rusya'nm sosyal ve politik ya-sarrundaki en onemli olgulardan birini gozden kacmr, Oylesamyorum ki, bu olgu olmasaydi 1917'deki Ekim Devrimide olmazdi demek, cok ileri gitmek olmayacaktir. Rus dev-

rimci aydmlanmn varligmdan sozediyorum. Rus aydmlandevrimciydiler, qiinkii i ilkedeki rejim onlan boyle yapmis-h. Rusya'nm ondokuzuncu yuzyildaki gelismesi bu bakrm-dan b11t11nBah Avrupa iilkelerinden aynhr,Bah Avrupa devletlerinde kapitalizm, ,sanayi alamn-daki i.;isimfi kendi bagunsiz rolunun bilineine varmadanve sosyalizm bir bilim haline gelmeden cok once feodaliz-min yerini alnusn. Ondokuzuncu yuzyilm muzaffer kapita-lizmiyle birlikte gelisen aydmlar, i~te bu yiizden toplumdadevrimci bir unsur degildiler. Orada-burada devrimci ola-rak nitelendirilebilecek bazi kimseler vardi, Marx ve Engelsbunlar arasmdaki olagamistu orneklerdi, ama bu smifla-maya sokulabilecek ornekler cok fazla da degildi, Cogun-luk tutueu, kapitalist kafah ve olsa olsa liberal kapitalistt i,lngiltere de icinde, Bat i Avrupa'daki ve Amerika'dakikapitalizm, aydmlan ezmedi, Sanayi her yerde hizla gelisi-yordu. Gelisen haberlesme yollan insanlann birbirindenkopukluguna son veriyordu. Demiryollan, ucuz ve Cabukposta hizmeti, ucuz tslgraf sistemi, YZ8mols11nde yaym-lanan gazeteler, halk egitimi, oy hakkmm yaygmlasmasi,biiti in bunlar aydmlarm liberal bir yasam siirdiirebilmele-rine ve it;:i simfmm ve onun orgutunun gelismesine yar-drmci oluyordu.Ve aydmlar bu ikincisinin gelismesine ilgi duyduklanzaman da, bu ilgileri devrimci bir ilgi olmadi.Jsci sirufma,onu devrimeilestirmeye degil, liberallestirmeye gittiler.Evet, sosyalizme az cok yakmhk duyuyorlar, arada-siradakrrrmzi boyunbagi takiyorlar ve i9 suufi hareketinin basi-m cok, ama cok uzak bir sosyalizmin kinmznnsi aylasiylasushiyorlardi: ama bu iilkelerin hicbirinde devrimci bir yolizledikleri yoktu. Sosyal-demokrat it;: ihareketinin mark-sizm bayragi altmda ortaya t;:lkugl ve marksizmin genel il -kelerini Marx ve Engels 'in dogrudan etkileriyle benimsedi-gi Almanya'da bile aydmlar "marksizmi revizyondan geci-riyorlardi". "lktidann devrim yoluyla ele gecirilmesi" yeri-ne, Almanya Sosyal-Demokrat t Partisi durmadan re-formeu bir parlemanter parti olma yolunda ilerliyordu.Aym donemde lngiliz it;: isirufi, giiclerlni sendikaci-hk bayragr altmda topluyordu. Marx ve Engels uzun yillar

30 31


16/154

yalmzca, lngiltere'deki Sosyal-Demokrat Federasyona ben-zeyen kucuk bir sosyalist parti ve temel silah; genel grevolan bir devrim imgeleyen Diinya Sanayi i~c;ilerinin dev-rimci sendikalizmi vardi.Ama bu donemde Rusya'da, marksizmle pek az icli-dish olduklan halde devrimin diline aslna devrirnci aydm-lar vardi. Bu aydmlarm, Rusya'mn pencerelerini Avru-pa'nm 1~lgma acan Biiyuk Petro'nun hiikiimdarhk giinleri-ne dek uzanan parlak ve uzun bir gecmisleri vardi, BiiyiikPetro'nun eseri, onsekizinci yuzyilda bir Alman prensesive iyi linyaprms bir aydm olan II. Katerina tarafmdan sur-diiriilmiistii. II. Katerina, Montesquieu'niin bir izleyicisiydive hard hard Fransiz Devrimini hazirlamakta olan buynkyazar ve diisiinurlerle, Voltaire ve Diderot'yla yazisiyordu .Fransiz Devrimi ve Napolyon'un ordulan, yiikselen kapita-lizmin liberal fikirlerini yayryorlardi, Napolyon savaslarisonucunda liberal fIkirlerle tamsan ve Rusya'ya bir anayasakazandirma ve koyliileri serflikten kurtanna diiiincesinincoskusuna kapilan bir grup Rus muhafiz subayi saraya kar-~l bir ayaklanma haznladilar. Bazrlan, C a r I.Nikola'mn 0 1 -durulmesini planladilar, Bunlar, ayaklanmayi planladiklanaya dayamlarak Dekabristler [Arahkcilar) diye adlandmldi-lar. lclerinden besi asildilar, geri kalam da Sibirya'ya siirul-duler, Boylece aydmlar arasmdan cikan ilk devrimciler yaz-grlanyla, ondokuzuncu yiizyil carlermm fikirleri basnrmakicin basvurduklan bu biricik yolla yiiz yiize geldiler. Amafikirler, ozellikle arkalannda insanhgm kurtulusunun iticigucunu tasiyan fikirler bir kez yayrldilar nil, artik onlan ya-yanlan oldurmekle yok edilemezler.Ardmdan bUyiik Rus yazarlan donemi geidi. Puskin,Lennontov, Gogol, Toltstoy, Cehov ve Turgenyev aydm ki-siler arasmda Rus kultiirune yol gosterdiler, Sonra Dosto-yevski, Hosyakov, Aleksandr Herzen, Belinski ve iinliianarsist Bakunin geidiler. Puskin bir diielloda oldiiriildii.Lennontov da. Herzen siirgune gonderildi. Dostoyevskiolume mahkum edildi ve baskalanyla birlikte tam idammangasmm onundeyken bagislandi, uzun yillanm hapis-hanede geclrdl, Belinski iiniversiteden atildi. Bakunin hap-se atrldi ve stirgiine gonderildi,

lngiltere'de yaaml ve callml olduklan halde bu iilkedemarksizmi bilen pek fazia insan yoktu. Marx'm yazilann-dan yalmzca birkaci lngilizceye cevrtlmistt. Sosyalist or-giitler yeniden kurulmaya basladigmda, devrimci yillarcoktan geride kalmis ve Carlist Hareket" nerdeyse unutul-mus bulunuyordu. f c ; i Partisi heniiz kurulmarmsti. Yalmz-ca Sosyal-Oemokrat Federasyon, Fabian Dernagi ve Bag im-SIZ i~~iPartisi gibi kiic;iik sosyalist orgiitler sosyalist diisiin-cenin gelismasini dile getiriyorlardi. Ama bu gruplann hie-biri marksist deglldi. Fabianlar, marksizmi aerktan a';:lgareddedlyorlardi. Onlann gorii~une gore sosyalizm, kapita-list biirokrasinin sosyalist fikirlerle kaynasmasi ve kapita-lizmin yavas yavas sosyalizme donusmesi sonucunda ger-eeklesecekti, Yeterlilik, biiyiiklerin egitimi, reform, kapita-Hstlerin ikna yoluyia degi~meleri. halkm yasam kosullan-run genel olarak diizelmesi bu donii~iimii etkileyen neden-ler olacakti. Bagunsiz fci Partisi, sosyalizmi, insanlann de-gitirilmesi ve sosyalist milletvekillerinin parlamentoda co-gunlugu eide etmesi yoluyla gereeklestirmeye .;:allan asa-gl-yukan bir Hiristiyan Sosyalist Partisiydi. Sosyal-Demok-rat Federasyon, ic;ilerin, bir sosyalist parlamento ~ogun-lugu yoluyla kurtulusundan yanaydi. Marx'm ekonomikogretilerini yaymaya cahsiyor, ama onun iktidar ic;in dev-rimci miicadele diisiincesine h i . ; ; : deginrniyordu. Bu fede-rasyon iki partiye boliinup de Sosyalist i~.;;:iPartisi kuruldu-gunda bu parti, kendisini sosyalizmin propagandacrsi, sa-nayi alamndaki orgutleri de i~c;ilerin iktidan ele gecirmearaclan olarak gordti. Goriildiigii gibi bu donemde, i SI-mfmm bilimsel sosyalizmle kaynasmasi diye bir ~eyyoktu.Daha cok, i smifmm marksistler tarafmdan ortaya konu-Ian tarihsel roliinii inkar eden fabianizmle kaynasmasi var-di. Avrupa'mn, kapitalizmin lngiltere ve Almanya'dakikadar ileri olmadigi Latin iilkelerinde de ic;ihareketleri ay-m aydmlann onderliginde hemen hemen aym yolu izliyor-lardi. Kapitalizmin hizla gelismakte oldugu Amerika'da,

Cart izm: Ondokuzuncu yUzyIida lngfl te rs 'de genel oy hakkmm elde edl l-mes l l o ;: !nmOc ad e 1e e d en p ar tl ni n i IkeIeri. (Fl.)

32 33


17/154

Biiyiik aydmlar arasmda N. S. Cernisevski de vardi,Cernisevski, ondokuzuneu yuzyil ortalannm biitiin Russosyalistleri arasmda, marksistlere en yakm olamydi. Libe-ral, sosyalist ve humanist fikirler bu yazarlardan yayildi.Narodnik (Halkci) hareketin gelismesi, her turlii otoriteyiinkar eden Nihilistler, anarsistler ve daha soma Sosyalist-Devrimciler, hep bu yazarlarm eserlerinden esinlendiler.GOriileri asm olsun, ihmh olsun, her zaman baskiyla kar-silasiyorlardi ve ists, istibdada karsr yonelti len teror politi-kasirn hazrrlayan, ondokuzuneu yiizyll boyunca ve dahasoma hie;durmadan siiregelen bu gercek olmustu,Aydmlann bu politikasmm temelinrle bir sakathk var-dr, Hicbir Y1gmdestegine sahip degildi: ama Ylgmlar siddetpolitikasmi onaylamadiklan icin degil [bu, coktandir onla-nn giinliik yasamlannda yer etmisti], aydmlarm ne yapnk-Ian ve nicin yaptiklan iizerine hicbir sey bilmedikleri icin.Bu devrimeiler, halki, kendini kurban eden hireyin parlakeyleIniyle harekete gecirmeye ve devrimi, halkla birlikte de-gil, halk icin yapmaya cahsiyorlardi, Hicbir ii lkede, kendikusaklannm esitsizlik ve haksizhklanm gorerek biitiinbunlann dsgistirilmesi ugruna varlanru yoklanm feda et-rneyi goze alan bu kadar cok sayida idealist crkmarmsti.Bunlann arasmda esas olarak iki fikir akirm vardi. Bi-

ri, Batmm liberalizmine ve iitopyacr sosyalizmine yakmdi:oteki, ilkel Mir ya da Koy Komiinii orguttiyle Rusya'nmolaganustu tanm yasamma dayanan kesinlikle Rus ya daSlaver bir diisiinceyi ifade ediyordu. Birincisi, Bah tipindebir Kurucu Meclis ve temsili hiikiimet; ikincisiyse, komun-lerin, Bah sanayiciligiyle hicbir il iskisi bulunmayan bir sos-yalist toplumun temeli olmasuu istiyordu. Bunlar arasmda-kianarsistler de, gonullu kooperatif derneklerinden ve koykomunlerinden olusan ve hicbir devlet otoritesinin bulun-madigi bir toplum istiyorlardi. Hepsi de istibdat rejiminekarsiydrlar ve onu halkin bas dusmam olarak goruyorlardi.Hepsi de fikirleri ugruna savasnlar ve tiim bir yuzyil bo-yunca bu tabakadan cok sayida gent; erkek ve kadm Rus-ya'nm ve Sibirya'nm zindanlarma atrldilar, idam mangala-n tarafmdan kursuna dizildiler.

Bu orta siruf aydmlan kusagmdan (iiniversite ogrenci-leri, yazarlar, ogretmenler, mufettisler, gazeteciler) Pleha-novlar, Gorkiler, Cit;erinler, Litvinovlar ve daha bircoklancikti. Boyle bircok aile vardi. Sozgelirni, llya NikolayevicUlyanov'un ailesi, Bu adam, Simbirsk ilinde bir Ukokulmiifettisi, liberal bir memurdu. Kansi Mariya Aleksandrov-na, Kazan ilinde miilkii bulunan bir kiie;iik esraf ailesindengeliyordu. Alb cocuklan vardu Aleksandr, Vladimir, Dimit-ri, Anna, Olga ve Mariya. Hepsi de birer devrimei olarak ye-tistiler, En biiyiikleri Aleksandir, ~ar m . Aleksandr'i 6ldur-meyi planlayan bir grup gencin onderiydi, Bu gencloz1887'de yakalandilar, yargrlandilar ve asildilar. Bir Narod-nik (kentlerdeki i~e;isrmfi Ue koyliiler arasmda hicbir ayi-nm yapmayan sosyalistler) grubuna iiyeydiler. Ulyanovlar,evde herkesin devrimci oldugu tek aile degildi: bu, 0siralarcok tipik bir durumdu. Ulyanov ailesinin otekilerden ayn-Ian tek yam, Vladimir tlyi~Ulyanov'un sonradan tum dun-yaea Lenin adryla tanmmasiydi.1884'te Plehanov Rusya'ya rnarksizmi getirdiginde,biiti in aydmlar hemencecik marksizmi benimsemeye hazrrdegillerdi, Ama dusuncelerini yeni ogretinin llgmda yeni-den degerlendirmeye kafaca haztr cok sayida aydm vardi.Bu olgu, modern devrimci sunfm, yani yiikselen sanayiproletaryasmm gelismesi acismdan son derace onemliydi.~iinkii sosyalist teori, proleter smifm iimnii degildir. NeMarx, ne Engels, ne de Lenin bu srruftandilar. Sir ThomasMore, Godwin, Owen ve daha bircok iilkenin bircok diisii-nuru de oyle, $alrtlcl ve celismeli gibi gorunse de, bir teoriolarak sosyalizm, orta srmflardan dogmus bir sosyal grupolan aydmlar arasmdan crkmistir. Toplum icin sosyalistteorileri gelistirenler onlar olmuslardrr, bilimsel sosyalizmya da marksizmden sorumlu olan onlardir,Ve bu gelisme 0kadar dogaldi kit Karmasikhgi gittik-ce artan sanayi teknigi, zorunlu ternel egitimi bir gereksi-nim haline getirineeye dek cahil kalan proleterlere kapaholan bilgi diyarmm kapilan, aydmlara aciku. Gena aydm-Iar, gecimlerini saglamak iein her gun saatlerce sanayi me-kanizmasma bagh kalmak zorunda degillerdi. Aksamlaradek cahsan proleterler yorgunluktan bitkin diiserlerken,

34 35


18/154

aydmlann beyinleri boyle bir yorgunlukla kosteklenmedenisleyebiliyordu.Dolayisiyla oteki devletlere kiyasla Rusya'mn duru-munun bir benzeri yoktu. Kapitalizm hizla bir modem sa-nayi proletaryasr yarabyor ve ona devrim dismda hicbirsosyal ve politik gelisme olanagi tanmuyordu. Oercektende kapitalizmin kendisi devrimciydi. Kendisini Carhgm vefeodallzmin kosteklerinden kurtarmak it;in yeni bir"1789"a gereksinimi vardi, artik zorba rejimin devrimciles-tirdigi aydmlar marksizmi oztimlemeye ve "1789" He 1917Kasmum birbirine baglamaya baslanuslardi. Rusya sosyal-demokrat i hareketi, Marx'm devrimci ogretilerini, onla-n Banda bogmaya cahsan revizyonizmin batagmdan cokyalanda kurtaracak ve boylelikle tarihte ilk sosyalist devle-tin kurulmasma giden yolu acacakti .Cok kisa bir zamanda, marksizmin etkisinin bir sonu-cu olarak aydmlar arasmda bashca ii~ politik akim billur-Iasu, Birincisi, Plehanov'u ve Emegin Kurtulusu gruplanrudestekleyenler ve yeni ogretiyi tamamen kabul edenler. P.Struve'nin onderlik ettigi ve sonradan "Legal Marksistler"olarak bilinen baska bir grup, sosyalizmden once kapitaliz-min gereeklesmesi gersktigini savunuyor ve bu yiizden de,kapitalist smifm iktidara gelmesi ve Bati iilkelerinde oldu-gu gibi politik demokrasiyi kurmasi gerektigi sonucuna va-nyordu. Oc;fincii bir grup ise, bir yandan Rusya'da bir dev-rim OImaSI gerektigi goriiiinii savunurken, bir yandan damarksizmi reddediyor ve tiim umutlanm koyliiliige bagh-yordu. Bu koyliiliige dayanma anlayisi, Sosyalist-DevrimciPartinin politikasmm odak noktasi haline geldi. '!iteLenin, bu hazirhk cahsmelen sirasmda, Marx'meserleriyle yiiz yiize geldi, Ilk olarak 1888'de Kapital'i ince-Iemeye basladi. 0 sirada onsekiz yasmdaydi ve Rusya tari-bini en kii~iikaynntilanna dek, Avrupa tarihini ve devrim-ci ogretiyi de oldukca iyi bilen birincisunf bir ogrenciydi.Devrimin gereklerine Inanrms olmasma karsm, agabeyinivakitsiz bir oliime gotiirmii olan terorist politikaya hicblrzaman bel baglamadi. 1893'te St. Petersburg'a gitti. Daha 0zamandan, tam anlarmyla olusmusfiklrlere sahipti. Aradigi-D1Marx ve Engels'in eserlerinde bulmustu. St. Peterburg'a

gelisi devrimci I;evrelerde biiyiik bir canhhk yaratti. Olaga-niistii niteliklere sahip bir onder ve yaratict diisiiniir oldu-gu kisa zamanda anlasildr.o andan itibaren marksistler ve i;:isimfi arasmda ye-ni bir gelisme basladi. Lenin, propagandalarmda Plehanovve arkadaslanm destekledi ve "Legal Marksistler"e karstmiicadeleye katrldi, Ama daha once i-;iler arasmda politikajitasyonu orgutlemek lcin egitim gruplan kurdugu bir asa-madan gecti. st. Petersburg'da l-;iSmifmm Kurtulusu lcinBirlik'[ kurdu, grevlere onderlik etti ve ekonomik ve politikmiicadelenin Carhga karst miicadeleyle nasil birlestirilece-gini gosterdi, lste Rusya tarihinin, sanayi proletaryasmmyeni tipte bir onderle sahneye ';lkmakta oldugu bu canahciamnda onsekiz yasmdaki [ozef Stalin, tlahiyat Okuluna SIFtcevirdi ve bu yeni devrim irmagma bahklama daldi. Le-nin'le Stalin birbirlerinden cok uzaktaydilar. Biri kuzeydeSt. Petersburg'da, obiiniyse Kafkasya'nm giineyindeydi.tkisi de birbirlerinin varhgmdan habersizdiler ve birbirleri-ni tamymcaya dek daha Y111argececekti, Ama daha 0 za-mandan aym ileri hareketin birer parcasi olarak gelisiyor-lard I.

36 37


19/154

J . STALiNo SIRALAR Jozef Stalin marksizme ilgi duydugunda, dahaLenin'in varhgmdan bile haberi yoktu. lB9B'de Tiflis llahi-yat Okulundayken ve illegal devrimci grubun etkin bir iiye-siyken, t~t;i Smifmm Kurtulusu lcin St. Petersburg Birligitarafmdan yaymlanan bir gazetede Lenin'in yazdigr bir ya-zi dikkatini cekti , Okul giinlerinde ogrendigi oteki eylerinyamsrra, soyleyeceklerini kusursuz ifade etme yetenegi vec;oziimleyici bir dusunme yontemi edinmisti, Bu ozelliklerionu ogrenci arkadaslan arasmda onde gelen bir kisi halinegstirmisti. lste, kendisinin tammadigr bu yazann yazisrmokudugunda, ilk gozune carpan bu nitelikler oldu.Yazmm bashg), H alk in D ostla n K im le rd ir ve So sy al-D e-m o kr atla ra K ar s: N as tl M iic ad ele E diy or la r? di, "Halkm Dost-Ian" Narodniklerdi. Yazi Rusya'mn ekonomik gelismesinlnbir c;oziimlemesini iceriyordu. Ayru zamanda, marksizminbir dogma degil, bilimsel bir teori oldugunu acikhyordu.En onernli yam, gerceklere uygun dtisen bir yazi olmasiydi,Yazi soyle bitiyordu:

B en y alm zc a L en in 'in b ir O i;r en cisiy im v e tiimam ac tm , s ad s b ir o g re n ci olmakttr.

Sosyal-Demokratler, dikkatierini ve faaliyetierini, sanayi alanmda-ki i~c;isnufi uzermde toplamaktadirlar. Bu simfm ileri i iyeleri, bi-limsel sosyalizmin fikirlerini ve Rus ~9sinin tarlhteki rolii.dustm-cesini oziimledikleri zaman, onlarm fikirleri geni 61~iide yaygm-hk kazandigi ve i~iler , bugiinkii kopuk ekonomik mucadeleyi bi-Iineli bir smif miicadelssine donustnrecek olan kahci orgutleri kur-duklan zaman, ~te 0 zaman Rus ic;isibiitiin demokratik unsurlannbasma gecerek mutlakiyeti yikacak ve Muzaffar Komiinist Devri-mi'ne giden aeik politik miicadelenin tt~az yolunda [biitlin ulkele-rin proielaryasmm yamnda) Rusya proletaryasma onderllk edeceklir.Gene; Stalin, Lenin'in, Rusya'yi ve i~Gileri anlayan, neistedigini ve onu nasil elde edecegini bilen bir onder oldu-gunu gordu, Bu yazryi okudugu andan baslayarak, bu yeniyazann her soziinii dart gozle beklemeye basladi. Ve cokgecmeden, bu tarnmadtgr kisi, Stalin'in gozunde kahra-manlann kahramam oldu. Lenin, hie; haberi olmadan, ken-di ogretisini oziimleyen ve onu her giin coskuyla anlatipyayan bir izleyici kazanrmsti. Stalin'in ogrenci arkadasla-rindan biri, 1898 yilmda bir giin Stalin' i, okul meydanmdabir grup ogrenciyi cevresine toplamis, Sosyal-DemokratGruptan bir Giircii onderi olan Jordanya'mn goriisleriniiddetle elestirirksn gordugunii ammsryor. 0 strada Stalin,Lenin'in, elestirisine anahtar olan bir yazrsim daha yeniokurnustu, Yaziyi arkadasi Kapanadze'ye verirken ~oylededi: "Ne pahasma olursa olsun onunla tamsmahyim."Onunla ilk kez bes yil sonra mektuplasarak tamsti.Stalin, Lenin'le ilgili 0srradaki gorii~ii konusunda cok son-ralan ~oyle diyecekti: "0 sirada onun kisiliginde, partin inyalmzca miitevazi bir onderini degil, aym zamanda parti-nin gercek kurueusunu da goruyordum, Clinkii partimizinie; varhgmi ve acil gereksinimlerini yalmzca 0 anhyordu.Onu silah arkadaslan Plehanov, Martov, Akselrod ve obur-leriyle karsilastrrdigrmds: onlar Lenin'den bir bas boyuasagida kalryorlardi. Onlann yamnda Lenin, yalmzea bironder degil, ayru zamanda daha yiiksek tipte bir onder,miicadelede korku nedir bilmeyen ve Rusya devrimci hare-ketinin kesfedilmemis yollannda partiyi cesaretle ilerletenbir dag kartahydi."Stalin kahramaruyla aneak 1905 yihnda, Finlandl-ya'nm Tammerfors kentindeki bir Parti Konferansmda yiizyiize geldi. 0anda birden biiyiik bir saskmhga dustu. ~oy-

(n ;U N C O BOLUMUSTA DEVR iMd

38 39


20/154

Ie anlatIyor:Partimizin dag lcartahm [bu deyimi ne kadar Sitkullamyor!) biiyiikinsam, yalmzca polit ik olarak degil, fizikJ: olarak da biiyiik bir in-san olarak gormeyi umuyordum. ;iiilkii Lenin'I hayalimde heybet-l i ve gosterili bir dev olarak canlandmmstim. Son derece siradangOriiniilii, ortalama boyun alnnda ve siradan fanilerden hicblr hi-c imde, sozciig iin tam anlamiyla hicbir bicimde ayirt edilmeyen birinsanla kalll lamca, hayal kmkhgma ugranustnn . ..Biiyiik bir lnsanm, meclistekiler gelisini soluk soluga beklesinlerdiye toplantdara get,; :gelmesi olagan bir ey olarak kabul edilir; vehiiyiik adam tam it,;:erigirmek iizereyken, "9t! ... Susun! ... Geliyor!"diye bir uyan yiikselir. Bu toren bana sahte gelmezdi, -; iinkii bir e t-ki uyandmr, saygi yarattrdr, Bu yiizden, Lsnin'in Konferansa dele-gelerden once geldigmi, koede bir yere yerl8tigini ve miitevazihir ekilde Konferanstaki en siradan uyelerdan hiriyle en siradanbir konusmays giritig ini ogrenince, hayal kmkhgma ugradun. 0sirada bunun bana, bazi zorunlu kurallann ~ignenme8i gil: .lgeldi-gini slzlerden saklamayacagnn.Tabu, onderler icin gerekli olan nitelikler ve tutum ko-nusunda Stalin' in hemen bir yeniden degerlendlrme yapti-gllll soylemeys gerek yok, Giinkii bugiin herkes ona karstda aym sevgiyi besliyor. Kahramanmm oteki nitelilderi deonu derinden etkiliyordu. Lenin'in konusmalan iizerineoyle diyordu:Konusmalanndaki kar1 konulmaz manuk giidi beni teshm ahyor-du: oldukca kisa ve kesin olmasma karsm, dinleyiciler ine tiimiiyleegemen oluyor, onlan yava yav8 costuruyor ve sonra da, deyimyerindeyse, onlan tamamen teslim ahyordu. Delegelerden birininoyle dedigini ammsiyorum: "Lenin'In konusmalanndaki mantik,s izi bir su~ iliyormusunuz gibi ddrt bir yandan yakalayan ve pen-cesinden kendinizi ceklp kurtarmaya giiciiniiziin yetmedigi dey hirantene benzer: Ya teslim olmak, ya da yenilg iyi kabullendlgmiztsoylemsk zorundasunzdir."Lenin, Plehanov'la, Akselrod'la ve obiirleriyle tarusti-gmda, hepsi de karsilannda siradan olmayan bir onder bu-lundugu kamsmda blrlestiler. Plehanov'un onu geleceginRobespierre'i olarak tammladrgi, Akselrod'un da, onunlaCenevre'de karsilasngmda, Rusya Devriminin gelecektekionderinin karsilannda bulundugu kamsma vardigi soyle-

nir, Lenin'in buyuklugu nereden ileri gelmektedir de, Rusmarksistleri arasmdaki gene, hatta yash devrimciler iizerin-de bile boylesine gii .; :l ii bir izlenim lnrakabilmektedir? Sa-ninm oyle ozetlenebllir: Lenin, Marx'm su sozlerinin icer-

digi her eyin canh ifadesiydi: "Bugiine dek filozoflar diin-yayi (}Bitliyollardan aeikladrlar. Bizim gorevimiz, dunyayidegistirmektlr." Lenin, diinyayi aciklama gnrevini reddet-.miyordu, ama dunyayi onu degistirmek in acrkhyordu.Lenin, toplumun evrimini yoneten yasalan Marx'tan og-rendikten sonra, onlan kendi r;a_gmave kendi kusagma uy-gulamaya koyuldu ve dunyayi Marx'm vasiyetine uygunolarak degistirecek gii~erin harekete gecirilmesi ve gelisti-rilmesi iein zorunlu olan bir teknik yaratti.0, Marx ve Engels'in ogrettikleri sosyal gelisme yasa-lanm inceledi, onlan toplumun gelismesine uyguladi veonlann ardmdaki teorileri genisletti. Rusya'nm ekonomikve politik. durumu iizerine yaptigi .;:oziimleme, onu, Rus-ya'run kendiliglnden ve kacimlmaz olarak sosyalist bir til-ke haline gelmeyecegi, ama ilerdeki onyillann ak11iGBri-sinde oteki iilkelerin tarihine damgasmi vuran donemdengenis ol.;:iide kacmmayi miimkiin hale koyacak bir firsatyaratacagi inancma vardi: ama her zaman, Rus i.;:i smifr-nm gelen frrsati tam zamanmda yakalamasi icin devrimcibir sosyalist onderlik tarafmdan gelistirilmesi kosuluyla,Bunu, Plehanov ve otekiler de goruyorlardi. MarksistLenin, yash marksistlerden ya da Marx'm kendisinden bunoktada aynhruyordu. t.;:ismifnu devrimci bir sosyalist si-mf haline getirmenin yollan konusundaki anlayismda ayn-hyordu. Plehanov, Akselrod ve daha bircoklan, yazih snz-ciiklerin propagandarasr ve yorumcusuydular. Oysa Lenin,rnarksizmin ilkelerini yasama uyguladi. Marx'm ve En-gels' in yazdigi her eyi carundandegerli tutuyordu ve onla-nn kaleme aldiklan her kitabive her belgeyi herhalde her-kesten daha iyi biliyordu; ama onun gozunde belgeler ennibayet belgeydiler ve beige olmaktan oteye de gidemezler-di, Yasam ise durmadan degisen bir seydi. Kitaplardaki fi -kirleri, degismekte olan olgulan kavramaya yarayacak biryaklasimla ozumledi. Derin bir bicimde tanh okudu; amaallame olmak icin degil, tarihi yeniden yaratmak iizere in-sanm deneyimlerinden ders crkartmak Icin,Hicbir zaman, Marx ve Engels' in felsefe, bilim ve tarihiizerine son sozii soylemis dokunulmaz kistler olduklan vekendisine dusen tek seyin, i.;:ileri devrimci sosyalistler

40 41


21/154

yapmak icin Marx'm Kapital'inin ii~ cildini onlann kafasi-na doldurmak oldugu diisuncesine kapilmadi, Tam tersi-ne, Marx ve Engels'in yaptiklanm kavradi ve onlarm ilkele-rine sahip cikarak bu ilkeleri gelistirmeye ve uygulamayakoyuldu. Lenin ve arkadaslan arasmdaki bu biiyiik aynm,St. Pretes~urS:a. gelisinl izIeyen giinlerde ayirt edilebiliyor-du ve b~hrleYI.CIblr onem t8_ldlgJcok gecmeden anlasila-cakti. BIr Sosyal-Demokrat t~Partisi olmasi gerektigl dii-suncesine herkes katihyordu. Ama bu, nasil bir parti ola-cakti? Kimlerden olusacakti? Tutumuna hangi ilkeler ege-men olacakti? G6revleri nelerdi?.Lenin bu partinin, 0giine dek hi~ gorulmemis tipte birparn olmasi gerektigina inamyordu ve bu inancmda karar-~IY~l.Bil~~el sosya.liz~e silahlanmis, sanayi alamndakiI-;I suufi l,?nd~ denn kokler salmis, yiirekli, gozu pek vekararh devrimcilerdon olusan bir parti, Devrimin anlarm ve~eleri ?~r~k~:digi konusunda hayaller beslemeyen, i~-;ile-~m.ge~l~ml one cikarmayr reddetmeyen, o nla n ic sa va sa veiktidar lftn a ya kl anma m ii ca d el es in e s okm ay a hazrr kisflerdenolusan bir parti,Burada, bir politik parti kurma sorununa yepyeni biryaklasim oldugu apaciknr. 0 zamana dek kurulmus olanh~r p~~,. belli -;tkarlann savunulrnasiyla, kurulu toplumduzem l?~de hazIrI~acak bir programm yayilmasr ve birgrubun iktidan kendi hesabma ele gecirmesiyla srmrlandi-r~lmltI. !utu~ bir parti toplumu gecmisine bagh tutmak,hberal bir parti toplumu liberallestirmek, bir ic;:ipartisitoplumu laf ebellgi ve ince yontemlerls ikna ederek duzelt-I?-ek,fasist ~ir ~arti toplumu fesathklarla kurtarmak, sosya-list-devrimci bir parti de topluma koylu reformlan yaptir-mak iize'! dehset sacmak amacryla ortaya cikarlar, Amabur?d? s~~konu~u _o!an, yeni ~ontemleri ve yasama karstyem. bl~ dunya g?ruu olan yem tipte bir partinin orgutlen-mesiydi. Bu parti, toplumun yapismi ve toplum icerisinde-;ah~an slD!f giiclerinin iliskilerini bilimsel olarak c;:oziimle-y~bl~~~ek ~yelerden olusmahydi. Oyelerin sayismdan cokniteligine onem venneliydi. Bu partide gelip gecici kimse-lere yer olmay_acakh. Ken.disini yiikselen simfla butunlesti-recek ve tek bir amacm yon verdigi bir strateji ve taktik ge-

Iistirecekti: S osy al d ev rim in z or un lu o n k o su lu o l ar ak: po li ti ki kt id an n i r i sm tf t t ar af in d an a ya kl anma y o lu yl a e le g e ri ril me si.Marx boyle bir parti dusunmemisti. Bu yeni tipte par-tiye asagr-yukan en yakm olan, ama yalmzca program 1ac;:t-smdan en yakm olan parti, genel felsefesi olarak marksizmikabul eden, programmda "proletarya diktatorltigu" ve ikti-dann ic;:savasla ele gecirilmeslnin zorunlulugunu tamyanAlman Sosyal-Demokrat Partisiydi. Ama parti buyudukceve her gecen giin daha fazla parlemanter bir nitelik aldikca,bu ozellikleri geri planda kalnusti. Cercekten de, Marx veEngels, Alman Sosyal-Demokrat Partisinin ilkelerindenuzaklasmastyla kadar yakmdan ilgilenmislerdi ki, gelis-mesine kadar katkida bulunduklan bu partiden bircokkez aynlma noktasma gelmislerdi. Lenin, daha bastan, yal-ruzca prograrm benimseyen iiyelere sahip olmanm yeterliolmadigrm gormiistu. Onun anlayisma uygun parti, aymzamanda iiyelerinin niteligini de dikkate almah ve bu nite-ligin olc;:iitii,tiyelerin faaliyeti olmahydi,Lenin'e gore devrim bir bilim oldugu kadar bir sanattida. Rusya'yi daha zamandan devrim siireci icerisinde birulke olarak goruyordu, En geri smif olan kole sahipleri vesoylular disinda, butun sosyal simflar, yani kapitalistler,koyluler, i~c;:ismifi, ezilen milliyetler ve aydmlar tilkeyi yo-neten kohnemis despotluga karsrydilar, Ama bunlardanhicbiri kendi basma bir devrim yapamazdi, Rusya lmpara-torlugundakt ezilen milliyetlerden hicbin kendi basmakurtulusunu elde edemezdi. Koyluler ayaklanabilirlerdi,ama hicbir zaman bir sosyalist devrime onderlik edemez-lerdi. Kapitalistler kendilerini iktidara getirecek bir devrimistiyorlar; ama Rusya'mn Jakobenlerinin devrimi peslerin-den siiriiklemelerinden ve devrimin 1789'daki Fransiz or-negine benzemesinden korkuyorlardi, Aynca kapitalistlerheniiz politik miicadelede belirleyici ole;ude giie; kazanma-rmslardi. Dahasi, sanayi proletaryasi gunluk yasamlannaegemen olan kosullara karsi yigm miicadeleleri gelistirme-ye basladikca, politik demokrasi istemi de biiyiiyordu. Le-nin' in gorii~iine gore, mevcut durumun duzeltilmesi, i~ismifiyla kapitalist smif arasmda bir miicadele olacakti .Bu yiizden i~~i suufi, yetismis sosyalist onderlerden

42 43


22/154

bir genel kurrnaya sahip olmah ve inanclarmda birlesmisolmahydi. Onderler devrimci savas icinde cellklestlrilmeli,ilerin en iyileri de onlarla birlikte yetistirilmeliydi, SHah-SIZ bir ie;isrmfi aneak 0 zaman silahlanm kullanmaya ha-zir ve istekli bir silahh i smifi haline gelebilirdi. Aynea,kendi fikirlerini Carhgm silahh kuvvetlerine de asilamahy-dilar. Lenin bu durumu oyle ozetliyordu:

Tarih, onumuze, herhangi bir baska iilkenin proletaryasmm acllgorevlerinden daha devrimci bir gorev getirmlstir. Bu gorevfn ta-mamlanmasr, Avrupa ve hatta Asya gerici liginln en gii91ii kalesi-nin yrkilmasi, Rusya proletaryasuu uluslararasi proletarya devrimi-nin oneiisii yapacaktir, Ve (seJefierimizinkinden bin ka t daha yay'gm ve derin clan] hareketimizi aym eksiksiz cesaret ve canhhk ru-huyla donatabilirsek, [seleflerimizin, 1870'lerin devrimeilerinincok onceden hak ett ikler i] bu eref unvarnni kazanacagrrmza ina-nabiliriz (Lenin, Biitfin Eserler i , Cilt V).Boyle bir parti, yalruzea bir program yaymlayarak vedestekleme cagnlan yaparak yaratrlamazdi. Burada geneLenin partinin nasil miieadele icinde filizlenmesi, miieade-le icinde gelismesi ve onderlik edecegi devrimin kendisin-den istedigi biitiin nitelikleri miieadele lcinde kazanmasigerektigini acik-secik gormesiyle, oteki onderlerden aynh-yordu.Lenin, usta bir devrimci olarak biiyiik eserine, devtim-ci aydmlarla birlikte iddetli bir ideolojik miieadeleye atila-rak ve bu miieadeleyi dogrudan dogruya s t. Petersburg i-cilerine tasiyarak basladi, Bu, daha bastan yeni tiirden birpolit ik miieadeleydi, C;iinkii Lenin miieadelenin yalmzeateorik bir tartismadan ibaret kalmasma izin venniyordu.Tartisilan her sorunun pratige uygulanmasr gerekiyordu.Teori, pratik tarafmdan smanmak zorundaydi. Lenin'in bumiieadeleyi nasil yiiriittUgii ve miieadelenin gelisrnesi Icin-de her adrrm nasil dikkatle atugi, ilk baslarda 1902 yihndayaymlanan Ne Yapmalt? adh parlak eserinde acikca gonile-bilir. Bu kitapta oyle diyordu Lenin:Rus sosyal-demokrasisinm tarihi i i~ farkh doneme aynlabil ir: Bi-rind donem, a~aglyukan 1884 ve 1894 arasmdski on Y1hkapsar .Bu donem, sosyal-demokrasinin teori ve programmm fllizlendigive kok saldigi donemdl, Rusya'daki yeni egilimin taraftarlannm sa-Y1S1parmakla sayilacak kadar azdi. Sosyal-demokrasi, blr i~i harekstlnden yoksundu; 0sirada, dogus donsmindeydl.

fund donem, 1894 ile 1898 arasmdaki i i:~-dOrlY1hkapsar , Bu dO-nemde sosyal-demokrasl, di inyada bir sosyal hareket olarak, halkY1gmianntn ayaklarusr olarek, bir polit lk parti olarak belirdi . Budonem, sosyal-demokrasinin cocukluk ve ilk genclik donemldir.- Sosyal-demorat f ikirler aydmlar arasinda birsalgm gibi yaYlIdt vepopiilizme (Narodnikler) karsi mticadele ve i~ilerin arasina gidil-me icerisinde tamamen oziimlendi; ve butun i91er grevler diizen-lemeya giri~ti. Hareket dev adrmlar atti . .. Gordiigiimiiz gibi, ii\;iin-eii donem 1897'de basladi ve 189S'de kesin olarak ikinci donsmtnyerini aldi . Bu bir kansikhk, dagimkhk ve bocalama donemiydl. Ilkgenclik ~gmda delikanlmm sesi catlar. Bu donemde de Rus sos-yal-dsmokraslsinin sesi catlamaya, false yapmaya basladr .. . AIDayolunu 8lranlar, yahuzca onderIerdi; hareketin kendisi biiyilme-sini siirdiirdii ve dev adunlarla i1erledi... DOrdiincfi denem, militanmarksizmin saglamlasmasina tamk olacaktir . .. En devrimci suufmgercek bir onciisiine sahip olacagiz ...Boylece Lenin, her asamayi inceleyerek, hero geriyehem ileriye bilimsel bir gozle bakarak ve bir sonraki yapila-cak sey iizerinde her zaman kesin bir sonuea vararak adunadim ilerlemeye devam etti. Kendi sorusunu tam ve eksik-siz olarak yamthyordu. Kitap, bu tiirde yazilrms ilk kitapti:cunku a zamana dek, devrimci bir sosyal-demokrat parti-nin nasil orgutlenecegi sorunu teorik olarak ele almmarms-b. Marksizm ilk kez kendi silahma uygulamyordu. Lenin,kendi katkilanndan hicbir zaman "leninizm" olarak sozet-mez; bu, onun seleflerine brrakilrmstrr. Arna onun, Rus-ya'daki marksizmin teori ve pratigine yapttgi ilk goze carpi-Cl katki bu konudadrr.Ozellikle "Rusya'da" diyorum, ciinkii Rus parti orgiit-lenmesinin baska yerlere mekanik bir bicimde aktanlmasi-m herkesten once Lenin kendisi gulunc buluyordu. Orgiit-lenme i lkelerin in her yerde uygulanmasi gerektigini, amakosullara gore uygulanmalanmn zorunlu oldugunu, yoksayeterli sonuc almamayacagrm savunuyordu. Ne Yapmalt?Rus iGisimfi hareketi icindeki her fikir akimuu ineeler, GO-, ziimler ve Goziimledikten sonra sonuclan, hicbir yanhs an-lamaya yer birakmayan bir acikhkla belirtir. Lenin'in cikar-digi sonuclar sunlardir:(1) Siireklihgi korumak icm onderler in kahci bir orgii ti i olmadanhicbir hareket saglam olamaz: (2) Y1gmlar ne kadar geni ol!; iidemucadsleye kazamhr ve hareketin temelini olusturursa, boyle birorgiite sahip olmak ve bu orgiit iin 0kadar saglam olmasi 0 ol~iidegerekii olur (!;iinkii 0 zaman demagoglann, Y1gmlann daha geri

4 4 - 45


23/154

kesimlerini yoldan "Ikannalan daha zor olacaktir): (3) orgii t, esasolarak, devrime profesyonel olarak kanhms kisilerden olusmahdrr:(4) despot bir hukumetm buhmdugu bir i ilkede, bu orgiit iin i iyele-rini ne kadar devrime profesyooel olarak katilrms V B siyasi polisekarst mucadele sanatmda profesyonel olarak ye~mi, kisilerle sr-mrlarsak, orgutiin ele gecmesi de 0 kadar gii" olacak ve (5) i~"i1-mfmdan ya da toplumdaki oteki simflardan harekete katilabilen VBonun it;lnde etkin cahsmada bulunabilen erkek ve kadmlann cev-resi 0kadar genis olacaknr,Bu bes oneriye bir baskasmi daha ekliyor; tum Rus-ya'ya hitap eden tamamen yeni tipte bir gazetenin, aym za-manda hem ajitator, hem propagandaci, hem de orgutleyiciolacak bir gazetenin crkanlmasi. Bu gazete, onderligi mer-kezilestirmenin ve yigmlann faaliyetini ve dUllncesini ge-listirmenin, kisacasi devrime her yerde 6nderlik etmeninbir araci olacakti.Lenin'in bu eseri iizerinde onemle durdum, i.nku bueser, Lenin'in ve onun yasam boyu siiren cahsmasmm an-lasilmasmda ve onun halefi Iozef Stalin'in kavramlmasm-da esasnr. Parti, 0 olmadan Lenin'in dunyayi degistirmegorevini yerine getiremiyecegi bir aractr, Ama canh, hayative insani bir arac oldugu icin, muazzam bir sosyal hareke-tin bir parcasi olarak biiyiiyen devrimin btitiin oteki aracla-nm kendine bag lad ig r icin, onun icindeki ideolojik mtica-dele de oteki kuruluslardaklnden cok daha yogun oldu. Hersorun teorik tartismayla ~ozlllmek zorundaydi, ama Leninher zaman teorik catrsmayi pratik politik kavgaya doniistii-riiyordu. .Ne Yapmalt? kitabi, Lenin'in ozetledigi onerileri, oyle-cene kabul ya da reddedilecek ideal bir tasan olarak ortayakoymuyordu.Tlkonce, ilerin ekonomik sorunlar iizerin-de yogunlasmasim isteyenlere, ilerin sendika politikasi-m izlemesini isteyenlere, yalmzca "i~lerin yasam kosulla-nnm duzeltilmesi'yle ilgilenenlere. "kendiliginden dev-rim"den sozedenlere ve yerel faaliyete bel baglayip merke-ziyetcilige karst cikanlara karst savasilarak meydan temiz-lenmeliydi. Biitun bu farkh akimlann hepsi de hareketiniydeydiler ve birligin saglanabilmesi icin bunlarm kokii-nun kazmmasi garekiyordu.Onun bu gozle goriilur pratikligi, hayal kurmasma en-gel degildi. Tum Rusya'mn coskuyla harekete gecirilmesini

hayal ediyordu. Ve bu hayalini, achk ve umutsuzluk dolu i~savas yillannda ger!;:ekletirmeye basladi. Sir William Ram-say'in topragm i!;:indeki komiirim gaz haline getirilmesi ta-sansmm bir gun gercek olacagmi ve artrk 0zaman yiizbin-lerce madencinin ge!;:imlerini saglamak i~in yerin alumkazmak zorunda kalmayacagrm hayal ediyordu. Baskalan-m somurmeyi bir sue olarak gorecek yeni .sosyal insam:zengin ve bereketli bir yasamm icinde kadm ve erkeklerinarkadasca yasayacaklanm: en ileri olanlann, bir gun, en ge-ri olanlarm srrtmdaki politik ve zihni zincirleri kopanp ata-caklanm hayal ediyordu. Ama hicbir zaman bu hayallerekaptmp koyvermiyordu kendini. Her seyin sirasma goreyapilmasi gerektigine inamyordu ve ilk sirada yapilmasigereken de, bu hayallerin gercek haline gelecegi kosullanyaratmakn.Jozef Stalin devrimci cirakhk donemine bas ladrgi sua-larda, artik Lenin'in gene Rus marksist hareketi iizerindekietkisi genellikle kabul edilmis bulunuyordu. Stalin' in onuogretmeni ve onderi olarak gormesinde hie de sasilacak biryan yoktur; bu durumun, Giircii ogrencinin bir gun Le-nin'in halefi olacak bir profesyonel devrimci haline gelme-sinde belirleyici bir rol oynamasi da sasirtici degildir.

46 47


24/154

DOR DO NC O B OL OMDEVR iM c ;IRAG I ~imdi var olan akimlan kavrarnak ve i~smifuu devrimcihedefe yoneltmok icin, onemi ne olursa olsun, her tiirlu du-rumda onun onderligini gerceklestirmek zorundaydi.Karanm vermis olan Stalin, diinyanm alum iistiinegetirse, yeni meslegini ogrenmek icin, '0 yuzyilm baslangr-cmda Kafkaslarda var olan kosullardan daha elverislisinibulamazdr. Rusya, sanayi devrimi yoluna girmisti. Kozmo-polit kapitalizm, despot Carhk rejiroinin kanadi altmdahizla yol ahyordu. Biiyiik olde deroiryollan ve fabrikalarinsa ediliyor, biiyiik bir hizla petrol kuyulan acihyordu. Ye-ni isletmelere butun milliyetlerden binlerce i~akin edi-yordu. tc;iler fuetim sfueci icerisinde yigmlar halinde biraraya toplamyorlardi, Esine rastlanmamis ol-;;:iidekotii ya-sam kosullannda yasryorlardi ve bu yasam kosullanna kar-

~I sendikalar kurarak miicadele etmeleri yasaklanrmsti: po-lis tarafmdan beslenen sendikalan saymazsak tabii. Yasam,insanca yasamhr ohnaktan cikrmsu ve kim bu karanhgi ay-dmlatmaya kalkisirsa, kim bu ezilen ve korkunc bir bicim-de somuriilen Ylgmlann saflarma orgiit ve amac getirmeyekalkisirsa, birkac yil icmde ya manen ya da bedenen I;oker-tiliyor; ya da, basanya ulasmak icin, eninde sonunda buyukadam sayilmasma yol acan olaganiistu niteliklere sahip 0 1 -mak zorunda kahyordu,Stalin, bilimsel sosyalizmin temel ilkelerini, MessaneDassi {Sosyal-Demokratlar) adi verilen gizli orgutlenmismarksist grupla r;altugl yillarda kavradi. Soma bir giingeldi, Tiflis demiryolu atelyelerinde cahsan bir grup i-;;:ininbasma gecmesine izin verildi ve yeni ogreUyi ogrenmeyebiiyiik istek gosteren ileri secti, Bu insanlarla konusmakona hir; de gue gelmedi. Ne de olsa, anasiyla babasi da aymsosyal tabakadandilar ve okul giinleri Stalin'i 0 cevredenasia uzaklastmms degildi. da onlar kadar yoksulluk eek-misti. Giysileri onlannkilerden hie farkh degildi. Stalin'leiciler arasmda yalmzca egitim bakimmdan bir fark vardi,0, mantikh dU(lfunneyi ogrenmi~ ve daba 0 siralar sorunla-n yalm ve durn bir bicimde acrklamada hayli uzmanlas-nusti.tleri egitmek, biiyiileyici bir cahsmaydi. Biiyiik birzevk ahyordu bu cahsmadan, Yeni bir dusiinceyi kavradik-

Ben devr imin y e r s i ip i ir i ic i is i iy d i im .J . STALIN

~AHA SO~~ yillarda Stalin bu deyimi, genclik gunls-nnde devrimci hareketteki yerinin kiir;iikliigiinii belirtmekicin kullandigmda, onemsizliglni abartiyordu. Aslmda negencligindo, ne de baska bir zaman "yer stipiiruciisti" 0 1 -mamisti. Tiflis'teki marksist gruba kauldigi giinden basla-yarak devrimci onderlik mesleginin r;Iragi oldugunu soyle-mek, getyege daha yakm bir anlatim olur. .Bu cirakhk siiresi uzun bir siireydi; 1894'te baslayip1905 ayaklanmasmda son bulan onbir yilhk bir sure. Ayruzamanda bunun olagandisr bir yam da vardi, eunku bu 1;1-ragm kendini devrime adayisi, bir kimsenin kendisini birtarikata adayisma benzetilebilirdi; arna onunki olsa olsa in-san zihnini zincire vuran dini reddeden bir tarikata benze-tilebilirdi.

Pratik alanda ur; ey zorunluydu. Cirak, toplumun ta -rihini incelemek ve onun gelismesinin yasalanm ogren-mek; islerlik halinde olan gucleri berrak bir bieimde gor-mek ve bunlarm onemlni degerlendlrmek icin toplumda48 49


25/154

larmda agrencilerinin gozlerinln pml pml rsildadigrm gar-dukce, sonsuz bir coskunluk duyuyordu.Ama bu cirakhk, akademik egitimden ve hatta baska-lanm yetistirmekten cok ote seyleri de gerektiriyordu. Sos-yal-Demokratlann, ona fabrika i~lerine brosiir dagrtilma-smi orgutleme gorevini verdikleri gun, diinyalar onun 0 1 -duo Boyle bir gorev, milyonlarca brosurun fabrika kapila-rmd~ fazl~ bir miidahaleyle karsilasmadan serbestce dagr-tildigr ingiltere'de, bize onemsiz bir i~ gibi gelebilir. Ne varki, 0giinlerin Rnsyasmda politik ajitasyon illegaldi brosiir-lerin basirm gizli olarak yapilmak zorundaydi ve b~slm icingerekli paran~ grup iiyelerinden ve sempatizanlardan top-lanmasi gerekiyordu. Bu kosullar altmda brosiirlerin basil-masi ve daginlmasi biiyiik bir ustahk ve dikkat gerektiri-yordu, yoksa brosurlarl basanlarm, dagrtanlann ve basi-mevinin polis tarafmdan ele gecirilmesi isten bile degildi,_ D.a~a ~?nraki cirakhk donemi daha da zorluydu, cun-~u p.ol~tik~JItasyon?_~ y~pll~lgJ ve grevlerin ve yigm goste-nlenrun duzenlendtgt bir donemdi. Bu gelisme, Sosyal-De-mokrat saflardaki onemli bir bolunmenin sonucuydu Le-ni~'in S1. Petersburg'a geldigi ve t;:iSimfnun Kurtuiuut~~~.Miicadele Blrllgi'ni kurdngu zaman meydana gelenbolunmeye benzer bir boltinmeydl bu.m bakista, bu bolunme, ozellikle Rus sosyal-demok-rat hareketinin gelisme asamasmda bulundugu bir zaman-d~ it;isimfrnm iktidar icin savasip savasmamasi gibi temelbir sorunu pek fazla etkilememi~ gOriinebilir. Ne var ki bu,;:?kge~eden Sosyal-Demokratlan Bolsevikler ve Mense-~~er diye adlandmlan iki gruba bolen bashca sorunlardan~1?ol~rak o~aya cikacakti . Lenin, grevlere devrimci bir po-litik yon verilmesi ve bu yomin de Sosyal-Demokrat Partit~rafmdan saptanmasi gerektiginl ileri siiren Bolsevik goru-

U savunuyordu. Mensevikler olarak bilinenlerse, Sosyal-Demokrat 'gruplann grevlere onderlik etmemesi, egitimgruplan ve propaganda dernekleri olarak kalmasi gerekti-gint ileri siiren gOriiii savunuyorlardr, Bu ikinci goriiiinmantiki gelismesi en klaslk bicimiyle, grevlere onderlik et-meyi biitiiniiyle sendikalara terkeden ve biitiin politik so-runlan parlamentoya birakan lngiliz tt;i Partisi'nin ev-

riminde gorulmiistur. Elbette yirminci yiizyil baslanndaRusya'da bir parlamento yoktu, ama gene de Mense-vik gorii~ eninde sonunda grevlerin politik anlamlanndanyoksun brrakilmalarma ve grev silahrmn yalmzca ekono-mik sorunlar icin bir miieadele araci olarak gorulmesineyol aciyordu.Sosyal-Demokratlar arasmdaki bu ilk keskin bohin-mede gene Stalin, Lenin tarafmdan saptanan yolu izledi.Neleri goze alan bir seeimdl bu karar! Tiflis demiryolu i~i-lerinin bir grevine kanldrgi giinden Subat 1917 Devriminedek, normal yasama tarzmi tamamen birakmak zorundakaldi, Siirekli arananlardan biri oldu, gizli yerlerde yasa-mak, takma adlar kullanmak ve sokakta yiiriirken her an te-tikte olmak zorunda kaldi,

1900yilmm 1Mayismda bir mitingde besyuz Tiflis i-sinin onunde konustu, "Cok biiyiik bir i degil," diyordu,"ama gene de bir baslangic". Bu onun ilk yigm mitingiydi.22 Nisan 1901'de ikibin kisilik bir gosteriye onderlik eUi.Gene "cok biiyuk bir idegildi", ama gosteriye katilanlarmsayismdan eok dahe biiyiik bir onem tasryordu. Gosteri,Rus polisinin vahsice saldmsma ugrarms, ama Stalin sagkalmayi basarrmsu, Bu olay Tillis i;:ileriicin yeni tiirdenbir deneyimdi. t;iinkii gosteri i llegal olarak orgiit lenmis veillegal olarak yapilmistr. Dolayisiyla bu gosteri biiyiik birolaydi ve daha soma 0 sirada Sosyal-Demokratlar arasmdaazmhgi olusturan Stalin ve arkadaslan, Lenin'in St. Peters-burg'daki grubundan gelen V. Kurnatovski, llahiyat Oku-lundan ogrencilik arkadasi olan Zoda Ketsoveti ve Tsulu-kidze gosterinin sonucundan hosnut olmakta yeterincehakhydrlar.Bu deneyirni daha da etkili bir bicimde tekrarlamakin devrimci bir gazeteye gereksinimleri oldugu kamsmavardilar ve boyIeee hep birlikte bu sorunu ;:ozmeyekoyul-dular. Stalin'in egitim gruplarmdan birinin iiyesi olan Sil-vestiya Todriya, bu donemle Ilgili olarak, onun aCIalaycih-gml dile getiren bir amsim anlanyor, Jozef, Todriya'ya,ihmh Sosyal-Demokratlarm onun da katildigr legal olarakdiizenlenen pazar okullannda neler agretildigini sormus,Gene Todriya da, orada, gunesin nasil ilerledigini ve oteki50 5 1


26/154

gokbilim olgulanm ogrendiglni soylemis, Bunun iizerineStalin oyle demis ona: "Bak arkadas, gunes icin kaygllan-rna, yoningcslndsn cikmaz. lyisi mi sen devrimci davanmnasil ilerlemesi gerektigint og-ren. Kucuk bir gizli basimevikurmam icin gel bana yardim et."1901 Eyliiliinde Stalin ve grubu Baku'da boyle bir ba-simevi kurdular ve Brdzo la ("Miicadele") adh ilk GiirciiSosyal-Demokrat gazetesini yaymladilar. Basyazilar Stalinve Ketsoveti tarafmdan kaleme almiyordu. Cirak gelisiyor-duo Aym yrlm Kasun ayinda Tiflis Sosyal-Demokrat orgutilyirmibes delegenin katildigi ilk konferansuu yapn ve Kaf-kaslar yoresindeki Rus Sosyal-Demokratlannm ilk yonetie!komitesini secti, Stalin bu komiteye secildi ve Batum'da dabenzer bir hareket yaratmak iizere hemen oraya gonderildi.Orgfttlemedeki yetenegi cabucak anlasilrmsn. Batum'da i~-lerin iistesinden gelmesini bildi. Cok gecmeden Baturn po-lisi onun tehlikeli bir ki~i oldugunu fark etti. Kayrtlardaoyle yazryor:

.. . RSDiP'nin Tif lis Komitesinin, uyelerinden biri alan Tif lis l laht-yat Okulu eski altmci simf ogrencis i [ozef Cugasvi li 'y i fabnka il


27/154

rin tersine, siyasi mahkumlar oteki suclardan hiikiim gi-yenlerden aynhrdi. Bunun, Ingiltere'nin politik geriliglnimi, yoksa bizim yoneticilerimizin Avrupa'dakilerden dahakurnaz oldugunu mu gosterdigi tartismaya acrk bir sorun-dur.lngiltere'de hukum giymis bir kimse sucu ne olursa 0 1 -sun bir cani olarak kabul edilir ve bir kez mahkum oldumu, sucu ister diizene karsi politik muhalefet, ister vicda-nen savasa karsi pkma olsun, lnrsizlann, soyguncularm,cinsi sapiklann, en asagrhk suclulann arasma abbr. Ruslarise, siyasi mahkumlan otekilerden aymyorlar ve bazan on-lara daha gaddar davramyorlardi. Ama siyasiler esas olaraktek tek tecrit edilmiyorlardr. Cogu zaman toplu halde genishiicrelere dolduruluyorlar ve diledikleri her eyi tartisablli-yorlardi, Kitap da yasak degildi,Jozef Stalin bu hapishane ortanuna yeni bir sey getir-di. Cerci 0 da aym kosullarda baskalannm yaptiklarmm ay-msmi yapiyor, dl diinyayla temasm nasil korunacagmiogreniyordu. Arna onun farkh katkrsi biit iin devrimci yasa-muu belirleyen olaganustu bir ozelligini yansrtiyordu: Ya-pilmasi gereken her seyin orguthi bir bicimde yaprlmasigerektigi gOrUilnil savunuyordu. Bu yilzden hapishaneyegeldiginde, polit ika heveslilerinin ve ozellikle Rus politikaheveslilerinin toplantilannda cok sik rastlanan 0dedikodu-co bireysel tartismalara yanasmadi, Bunlar sonu gelmeyentartismalardrr, vakit gecirmenin ve arasira da katilanlannsinirlerini yipratmanm dismda hicbir sonuea ulasmadanve yeniden baslamak iizere son bulurlar, Stalin'in gozundebu tartismalar vakit kaybmdan baska bir sey degildl. "Tar-tisma rm? Evet, elbette," diye karsihk veriyordu, "ama or-gutlu bir tartisma olmah. Konu iizerinde anlasmaya vanl-mah. Sozciiler saptanmah, Kararlara vanlmasmi hedefalan orgiitl ii bir tartisma olmah."Ozellikle, Kutay hapishanesinde bir yil kaldiktan son-ra Sibirya'nm Irkutsk ilindeki Balajants bolgesinin NovayaUda koyune siiriildiigii zaman da bu yontemde diretti. Kaf-kaslardan iie;bin mil kadar uzakta bulunan Novaya Uda'daiklim cok daha serttir, ama neyse ki yolculuk yaz aylarmarastladr, Siirgiinler yigmlar halinde gonderiliyorlardi. KIS-men gemiyle, kismen trenls, cogunlukla da perisan bir hal-

de yaya yapilan uzun, 90k uzun bir yolculuktu. Artik yirmi-dort yamda olan Stalin, anavatam Giircistan'dan ilk kezaynhyordu. .Uda koyii, uygarhk merkezlerinden e;ok uzaklardakibircok hapishane kampmdan biriydi, ?Iduke;a ..gil~l~ b~rpolis korumasi bulundugu halde, hapishane yonetiCllen,mahkumlann kacmasuu onlemek ie;indaha e;okkampm buuzakhgma guveniyorlardi. Gelgelelim, bu koylerde az daolsa bir sosyal yasam ve hie kuskusuz genis bir politik tar-tisma ortarm da vardr. Her yer Narodniklerden, Sosyalist-Devrimcilerden ve cesitli egilimlerde Sosyal-Demokratlar-dan surgune gonderilmis siyasi suclularla doluydu. Bu sur-gun merkezleri, e;ogunlukla, bircok devrimcinin Lenin'inizleyicisi haline geldigl "Komfinizm Okullan" oldular. Sta-lin Lenin'den ilk mektubu burada aldi. Mektubu aldigi za-man nasil biiyiik sevinc duydugunu, ama hapishanedekiispiyoneuluk yilziinden onu yok etmek zorunda kaldigiicin cok iiziildiigUnil anlatir.Bu mektup, devrim c;Iraglmlzm buyuk devrim ustasrv-Ia kisisel tamsrkhgrm baslatrmstir, D srrada Lenin cokuzaklarda, Londra'da, Rusya'dan gelen delegelerin kanldi-gl bir konferansta, eok gec;meden Rus tarihinin akisim be-lirleyecek olan fikirler ugrunda miicadele etmektedi~. Gen.eo siralarda, Kafk.aslarda Rusya Sosyal-Demokrat te;lParti-si'nin bir bolge konferansi toplandr, Konferans, Jozef Sta-lin'i yoklugunda yonetici komiteye secti ,Stalin, cikma olanagi bulundugunu goriip de bir ha-pishane kampmda oyle uzun zaman oturup kalaeaklardandegildi. 4 Ocak 1904'te haplshaneden kacti ve Sibirya'mnkarlan arasmdan, Urallar'dan ve Volga'dan gecerek Giircis-tan'a dondii. Kacismdan alti hafta soma, Natalya Kistad-ze'nin Batum'daki bir zamanlar Stalin' in oturdugu evininkaPIS}e;ahndl. Gece yansiydi. "Kim o?" diye seslendi Natal-ya Kistadze. "Benim, 8e;kapiyi" diye yamtladi Stalin. Bir-den buyuk bir heyecan kapladi evin lcini. Hie; kuskusuzStalin'i beklemiyorlardi. Arkadaslan, yolculugu sirasmdabasmdan gec;enleri ogrenmek istiyorlardt. Stalin ise yoklu-gunda olup bitenleri ogrenmek istiyordu. Lenin'in mektu-bunu aldig) andan baslayarak, kafasi yalmzea faaliyet tasa-

54 55


28/154

nlanyla dolu olmutu. Mektubun gelisinden soma kendinifarkh hissetmisti. Oylesine uzak ve kocaman gelen karalti,imdi artik cok yakm gOriinOyordu. Yeni buldugu onderi-nin, onlerindeki hedeflere ulasabilmek icin hiebir eye al-dms etmeyecegine inanrmsn: daha fazla eylem icln sabrr ..sizlamyordu. Ciinkii Lenin'in, zamana karst korkunc biryans icinde olduklan konusundaki olaganustu bilinl;l il igi"ni biitiinOyle paylasiyordu.Stalin'in Sibirya'dan kalgl ay,Japonlar Rusya'ya kar-si, son zamanlarda "Pearl Harbour" stratejisi admi verdik ..lerini ogrendigimiz bir savas baslatnlar. Niyetlerini once-

den hie a~lga vunnadan ve savas ilAn etmeden Port Art ..h:ur'u ve Iimam kusatnlar, oradaki Rus donanmasrm yenil-giye ugrattilar ve Mancurya'ya girdiler. Hie kuskusuz, buolaydan once "gelismeler" olmustu. Gercekten de, Rus t~i..leri Bakam Plehve, General Kropotkin'e, Rusya'nm devri ..min eigine geldigini ve bunu durdurmak icin yapilacak bi . .rieik seyin "kucuk bir savas zaferi" oldugunu soylemisti , Ia..ponlar onlara bu savasi sagladilar, ama zaferi degil. Rusyauzun zamandrr Uzak Dogu'da ilerliyordu; Mancurya'yikontrolu altma alrrusti. Japonlar da yillardir Kore'yi kendi-lerine bagnnh kilmak il;in dolaplar cevinyorlardi. EgerRuslar onlann Kore'yi eide etmelerine razi olsalardi, Man ..curya'yi htc degilse bir donem icin seve seve Ruslara bira ..kacaklardi. Ama C a r Nikola bu oneriyi bir kustahhk olaraknitelendirdi. 0 sirada Iaponlar, tam yetkiye sahip elcileriIto'yu bir anlasma saglamasi icm Rusya'ya gonderdiler.Ruslar elye kaba davrandilar, [aponlar da buna Ingilizler-le bir antlasma yaparak karsihk verdiler, Bu antlasmaya g6..re, Iaponya'ya kar~l bir savasta eger Fransa ve AlmanyaRusya'yi destekleyen bir miidahalede bulunurlarsa, lngilte-re de Iaponya'yi destekleyecekti.Bu giivence saglandrktan soma Japonlar hie vakit kay. .betmeden Rusya'ya saldrrdilar ve Rusya'yi hazrrhksiz yaka ..ladilar, Rus politikasi tam bir kansikhk indeydi. Bir yan ..da n Car Nikoia "ordusunun tehlikelerini ve yoksunluklan ..m paylasip paylasrnama" konusunda kendi vicdamyla rnii . .cadele ederken, bir yandan da yoneticilenn ve kuvvetlerindurmadan yerleri degitiriliyordu. Ve sonunda Car Nikola

bunu paylasmadi. Rus kuvvetleri yenilgiden yenilgiye, ki..yrmdan kiynna siiriikIendiler. Savas patlak vern verrnezPort Arthur'daki Uzak Dogu donanmasmi kaybeden Car,Baltik donanmasmm ta oradan dolasrp gelmesini ve Ami . .tal Togo'nun donanmasiyla savasmasuu emretti. Rus ami-rali ve komutanlan sarhos muydular, yoksa Kuzey Denizi ..ne vardiklannda karsilannda [apon donanmasmm dikildi ..gini mi sandilar: orasi belli degil. Ama Rus gemilerininDogger Bank'taki Ingiliz bahkci filosuna ates acmalanna"bir kaza" denildi. Rus gemileri 27 Mayis 1905'te Japon D",..nizine ulastiklannda Tsusima'da belalanru buldular. Ami-ral Togo'nun donanmasi krrkbes dakika icerisinde onucRus gemisini batirdi, dart geroiyi tutsak aldi.Bu arada, Rus ordusunun ana kuvvetleri hicbir zamandoguya gonderilmemisti ve Kropotkin'in kuvvetleri t iim birhat boyunca geri ceklliyordu. Yalmzca Mukden muharebe ..sinde 300.000 kisilik Carhk ordusu olen, yaralanan ya datutsak edilen 120.000 askerini kaybetti.Biitiin bu olaylarm ortasmda Ka:fkaslara dondugundeJozef Stalin iiIkeyi ofkeyle kaynar bir durumda buldu. Boy..le bir savasm bit ulusu ~evke getirmesi beklenemezdi elbet-teoTam tersine, boyle bir savas, yonetici guclerin ;iiriimii~..l iigiinii, yetersizligini, sahtekarhgim, akil almaz vurguncu ..lugunu ve halkm refahma karst olan kesin kayitsizhgrrntiim ciplakhgryla gozler onune seriyordu. "Kiiciik bit savaszaferi", devrimci duygulan saptiracagr yerde; istenilmeyenkorkunc bir savas, devrim alevlerini korukledi. "Kucuk birsavas zaferi" deyimini kullanmis olan Plehve, Sazanov adhhi! Sosyalist ..Devrimeinin attigr bombayla parampar;a 01..du. C a r , Plehve'nin yerine bir liberali, Prens Svyatopolk ..Mirskl'yi atadi. Bu atamayi, Zemstvo (yerel meclisler) tern-silcilerinin bir ulusal konferansi izledi. Bu konferans, in-sanlann keyfi olarak tutuklanmamasi: vicdan, snz, basm,toplanti ve dernek kunna ozgurlukleri gibi insan haklanicin istemde bulundu. Aym zamanda, bir ulusal temsilcilermeclisinin kurulmasnu istedi. Ama konferansa, kendi isinebakmasi ve politikaya kansmamasi bildirildi. DolayisrylaLenin ve Stalin, cahsmalanm hizlandrrmadiklan takdirde,i~isimfmm hazir olamayacagrm ve kendisini zafere gotii-

56 57


29/154

recek onderlikten yoksun bir devrimci ayaklanmamn pat-Iak verecegini tum acikhgiyla gordiiler,Bu yiizden Stalin'in eyleme gecmsk icin sabtrsizlan-masmm nedeni kolayca anlasilabilirdl. Arkadaslanyla bu-lusmak ve asagi-yukan iki yilhk mahpuslugu sirasmdameydana gelen degiiklikleri ogrenmek amaciyla lnzla Tif-Iis'in yolunu tuttu. Sosyal-Demokrat hareket tanmmayacakOl'Yudegelismisti, ama gene de Lenin'in Ne Yapmali? adhkitabmda savundugu turden bir orgut olmaktan uzakti.Bu donemdeki Rusya Sosyal-Demokrat i Partisi 'niniv durumunu anlatmarun iki yolu vardi. Partlnin kavgalar,doktriner vekimeler ve kiskanchklarla parcalandiguu dasoyleyehiliriz, Heniiz olgunlasmarms bir durumda oldugu-nu, gittikce artan her turden agn cektigini ve gelisirken elyordarmyla ilerlemeye cahsan bir hareketin buttin terslikle-rini yansrttrguu da soyleyebiliriz, Stalin'in dsgerlendirmesikesinlikle ikinci gOrUe dayamyordu. Onun gozunde, an-lasmazhklar, iiniversite ogrencilerinin doktriner catismala-n degildi: sozkonusu her sorunun devrimin gelismesiylsdogrudan bir iliskisi vardi.Doniisiinden birkac ay once, daha Sibirya'dayken,Sosyal-Demokratlar Londra'da ikinci konferanslanm topla-mislar ve partinin Bolsevikler ve Mensevikler biciminde ke-sin boltinmesi meydana gelmisti. Stalin, konferansm cokoncesinde, Bolseviklerin onderi Lenin'in bayragi altmdasaf tutmustu, Stalin'in arkadasi Tsulukidze'ye Londra Kon-feransmdaki tartrsmalann "bir kasik suda firtma kopar-maktan" baska bir ey olmadrgmi soyledigi yolunda bir sii-rU dedikodu eikanlrmstr. Kaldi lei, boyle bir sey soylemisolsa bile hie onemi yok. Asil onemli olan, bu konferanstangerek once, gerek soma Lenin'in ileri surdiigu gonisleri so -nuna dek savunmus ve Menseviklere karsi canla basla mu-cadele etmis olmasidir. Oyle ki Kafkaslarda kimsenin topla-madigr nefreti toplannsti.t;;imdi, "Bolsevik" ve "Mensevik" terimlerinin ne anla-rna geldigini acik-secik ortaya koyahm.


30/154

oldugu konusunda en kih;i.ik bir kuskuya yer yoktur. StalinTiflis'e dondiigunde, Sosyal-Demokratlar Londra Konfe-ransmm kararlanm tarnsryorlar ve onde gelen partililerln.;:evresinde gruplasiyorlardi. Stalin htc duraksamadan he-men Lenin'in safinda yer aldi ve aylarca Kafkasya'mn kentve kasabalanru dolasarak Lenin'in gOriilerini var giiciiylesavundu. Korkusuz bir tarnsmaciydi ve orgiitlii tarnsrnala-n her tiir konusmaya yeg tutuyordu. 0 sirada yanmda bu-lunan arkadaslan, onun bu anlasmazhklarla ilgili konus-malannm ne kadar sakin ve diizgiin oldugunu anlatiyorlar:Hasimlan heyscanlarurken, 0her zaman sogukkanh ve 61-(_;ii.liiamtlar verirmis. Bu anlatilanlardan kusku duymuyo-rum, .;:iinkii daha somaki yillarda kendisini ne zaman din-lesem, konusrna tarzim hep bu ozelliklerin belirledigine ta-mk olmusumdur. Bunlar sonradan edinilmis ozelllkler de-gildi, gelismesinin dogal ozellikleriydi.Arna oradan oraya dolasirken durmadan degistirdigitakma adlarla polis gorevlilerinl maymun gibi oynattigihalde, zamamm sozlii ve yazih polemiklerle doldurmuyor-duo 0 siralarda iistlendigi en onemli i gizli bir basimevininkurulmasiydi. Sonralan Alvabar basimevi olarak bilinenbasimevi, Rus Devrimi tarihinde yasak kitaplann basilmasilcin titizlikle planlanmis belki de en biiyiik basrmeviydi.Rus polisi basunevini Iki yil aramasma karsm bir tiirlii bu-lamadi. Bu arada basimevinden Rusca, Giirciice, Ermeniceve Azerice yazilrms bildiriler, duyurular, kitaplar, brosurler.ve dergiler fiskmyordu. Bunlann bircogu Stalin tarafmdanyazihyordu. Burada, bu basimevinde basilan yaymlannuzun bir listesini verebilirdik, ama bakahm 16 Nisan 1906tarihli Kavkas ("Kafk.aslar") gazetesi polisin en sonundabulduklan iizerine ne yazrms:GnU Bastmevi: 15 Nisan cumartesi giinii Alvabar'da, Bulasici Has-tahklar Kent Hastanesine 150-200 adim kadar uzakhkta D. Resto-masvili 'ye ait ve i~ind~ kimsenin oturmadrgi bir evin bahceslnde,yrrnn metre kadar dennde bulunan ve makarah bir halatla inilenbir kuyu bulunmustur , Onbes metre derinlikteki bir koridor baskabir kuyuya acilmaktadrr. Bu ikinci kuyuda bulunan onbir metreyuksekligindski bit merdivenle, evin kilerinin altmdaki bir mahze-ne cikrlmaktadrr. Mahzende tam techizath bir basnnsvi bulundu-gu gorii lmu~tiir . Basunevinde Rusca, Giircuce va Ermenice yirmikutu hurufat , bmbesyuz-iklbtn ruble dsgerinde olan ve elle cahsti-

nlan bit bash makinasi, bomba yapumnda kullamlan ~e~itli aslt-ler , yamci jelat in ve baska arac ve gerecler , ~e~itl i askeri bir liklereve devlet kuruluslanna ait znuhiirler, ~ok_sayida gizli yaym ve icin-de otuz kilo dinamit bulunan bir saatli bomba ele gecmi~tir. BaSI-mevi, gaz lambalanyla aydmlanlmrs ve elektrlkli alarm slstemiyledonanlrmsn, Evin bahcaslndeki bit sundurmada patlamaya haziru~ bomba, bomba sandrklan ve benzer maddeler bulunmustur. EIva (SilIlek) gazetesinin yazr odasmda toplanti yapmakta olan yir-midort kii yakalanmis ve olayla ilgili gorulmuillerdir. Elva gazete-slnin yazi odasmda yapilan bir arama sonucunda, cok sayida ille-gal yazt ve broiir , aynca yirmi kadar bos pasaport bulunmustur .YI I Z l odasi muhurlenmlstlr. Gizli basrmevinden ~e~itli yonlerde ~l-kan elektrik tellerine rastlandigindan, yeraltmda daha baska odalarbulma umuduyla kazilar yapilmaktadir, Basrmevinde ele gscinlen-ler be arabayla tasmabllmistfr. Aym aksam bu olayla ilgili goriilenii.~~i daha tutuklanmisnr, Tutuklananlar hapishaneye goti ir ii li ir -lerken yol boyunca Marseilaise'i (Fransiz burjuva devriminin mar-~I) soylemislerdlr.Devrimciler, hie kuskusuz, basimevinde yazr basma-nm otesinde bazr seyler hazrrlamaktaydilar. Arna gazetedecikan bu haber basunevinin ele gecmesinden once Rus-ya'yi bit ucundan ohiir ucuna dek sarsan biiyiik olaylardaneok sonra yaymlanrmsti. Eger polis basimevtnt 1906'da de-g i l de 1905'te kesfetmls olsaydi herhalde hurufattan cok si-Um bulacakti.1904 giiziinde basimevi bir an durmadan .;:ahIYOrdU.Kasun aymda Jozef Stalin Bolseviklerin Tit1is' teki bir kon-feransma baskanhk ediyor ve "Carhk istibdadma karsi ke-sin bir saldm" icin Sosyal-Demokratlann biitiin kesimleriarasmda tam bir eylem ve oybirligi istiyordu. Bir ay sonra

Baku'da i~~iler biiyiik ve iyi orgutlenmis bir grev diizenle-diler. Grevin yonetim kurulu Bolseviklerden olusuyor veStalin de onlarla birlikte calisiyordu. Grev, i~lerin biiyiikzaferiyle sonuclandr. tc;ilerpatronlarla bir toplu sozlesmeimzalamayi basardilar. Boyle bir sey Rus i~c;ismifi tarihin-de ilk kez oluyordu. Olay, Rusya'nm dort bir yanmda yan-kilandi, Daha yankilan dinmemisti ki, dort ic;inin istenatilmasi iizerine St. Petersburg'daki Putilov Fabrikasr i~i-leri grave gittiler