DE

KLANK- EN VORMLEER

VAN HET DIALECT DER

ST. Sl?RVATNS-LEGLNDE.

DE

KLANK- E\ VORMLEERVAN HET

MIDDELNEDERLANDSCH DIALECTDER

ST. SERVATIUS-LEGENDEVAN

HEYNRIJCK VAN VELUEKEN,

I >OOR

FELIX LEVITICUS,

LEERAAR IN I)E HOOGDUITS(H,E T AAL EN LETTERKUNDE TE AMSTERDAH .

(Dit week wer� �ekroon� met �e gou�en me��ille�oor �e Konnuklyke Vl��ms�he Ae��emie voor T��l- en Lefterkun�e) .

GENTA • SIFFER

E ukker �er Koninkl~ke hl��ms�he A�o�emieHOOGPOORT, 5 2 & 54 .

1892

AAN ZIJNE EXCELLENTIE

MR. G. VAN TIENHOVEN,

Minister v�n Buitenl�n�s�he liken,

TER HERINNERING AAN ZIJNE WAARDIGHEID

VAN

PRESIDENT-CURATOR

DER AMSTERDAMSCHE UNIVERSITEIT

wor�t �it werk met eer�ie� opge�r�gen

�oor �en SCHRIJVER .

I .

�. Me�eklinkers .VI. St�n�punt v�n �en �onson�ntismusVII. Ver�n�ering �er me�eklinke7s .

VIII. Gemin�tieIX. Met�thesisX. Assimil�tie, syn�ope, epenthesis.

INHOUD.

INLEIDING .

i - § 5 .

KLANKLEER .

6 - § 86 .

I . Orthogr�phi� § 6 - § 13 .A. Klinkers § 6 - § r0 .B. Me�eklinkers§ II - § 13 .

�. Klinkers § i4- 6o.II . Qu�ntiteit 14 - § 30 .III . Qu�liteit

§ 31 - § 45 .IV. Werking v�n eenige me�eklinkers op klinkers § 46 - § 53 .V. Verhou�ing tuss�hen enkele klinkers . . § 54 - j 6o .

VORMLEER§ 87 -Ve1•�uzging �ev zelfst�n�ige n��m wooy�en

� . Sterke ver�uiging .A. 1 . M�nnelijke o-st�mmen§ 87 .

2 . M�nnelijke i-st�mmen met l�ngewortelsyll��e

.3. M�nnelijke jo-st�mmen4. M�nnelijke i- en u-st�mmen

korte wortelsyll��e .i . Onzij�ige o-st�mmen .2 . Onzij�ige jo-st�mmen .3. Onzij �ige i- en u-st�mmen .1 . Vrouwelijke o- en jo-st�mmen .2 . VrouweliJjke i- en u-st�mmen met l�nge

wortelsYll��e

B .

C.

met

§6i-86 .§6i-§68.§69-§74.§75 - §7 •

77`78-§86 .

149 .

87 - Io 2 .y� .

88 .§ 89 .

9o .91 .92 .

§ 93 .94.

. 95 .

Vrouwelijke i- en u-st�mmen met korteworstelsyll��e§ 96 .

�. Zw�kke ver�uiging . . § 97 - § 99 .i . M�nnelij k § 97.2 . Vrouwelijk§ 98.3. Onzij �ig § qq.�. Conson�ntst�mmen§ I oo-§�. Eigenn�men10 2 .

II. Bjvoegelfke n��mwoor�en . . . § Io3-§ 109.�. Ver�uiging§ I03-� . Tr�ppen v�n vergelijking . . . . § 107.�. Ge�ruik v�n �e sterke en zw�kke

ver�uiging v�n het �ijvoegelijken��mwoor�§ Io8-§

III. Voorn��zmwoor�enIIO-§ IIB .i . Persoonlijk voorn��mwoor� . . . . § IIO-§2 . Bezittelijk voorn��mwoor� . . . . § II2-§3. A�nwij zen� voorn��mwoor� . . . § I i4-§4. Vr�gen� voorn��mwoor�§ 117.,5 . Betrekkelijk voorn��mwoor� . . . § IIB.

IV. Telwoor�eiz II9.

o0

Germ. = Germ��ns�h .Got. --= Gotis�h .Gr. = Grieks�h .R�. = Hoog�uits�h .L�t. = L�tij n .Mh�. = Mi���Llhoog�uits�h .Ml�t. = Mi��elhttijn .Mn!. = Mi��eln e�erl�n�s�h .

Lijst �er voorn��mste verkortingen .

IoI

Io6 .

109 .

III .I 13 .I i6.

N�fr. = Ne�erfr�nkis�h .Nh�. = Nieuwhoog�uits�h .Nn!. = Nieuwne�erl�n�s�h .Ofr. = Ou�fr�ns�h .Ogerrn. = Ou�germ��ns�h .Oh�. = Ou�hoog�uits�h .Onfr. = Ou�ne�erfr�nkis�h .O.S. = Ou�s�ksis�h .

V. Werkwoor�en § I2o-§ 149.i . Algemeene opmerkingen . 120-§ 122 .2. Sterke werkwoor�en § 123-§ 129 .3. Re�u pli�eeren�e werkwoor�en § 130.

4. Zw�kke werkwoor�en . . . . . § 13I- 138 .3. Werl,.woor�en met opges�hoven ver-

le�en tij� .I39- ~ 1 44 .

�. Het werkwoor� 'willen . . . . . § I457. De werkwoor�en g�en en st�zen . § I46 - § 147.8. Het werkwoor� �oes . . . . . . § 1489. Het werwoor� sin § 149 .

Titels �er in �eze verh�n�eling��ngeh��l�e werken .

Enei�e. BEHAGHEL . Heil�ronn, 1882.Germ�ni� . Vierte j�hrss�hrift fur �euts�he Alterthumskun�e.

Pfeiffer. Fiinfter f�hrg�ng. Viertes Heft. Wien, 1860 .Zeits�hrift fur �euts�he Philologie . Vierter B�n�. H�lle 1873 .Mi��elne�erl�n�s�h Woor�en�oek . VERWIJS en VERDAM .

's R�ge ._J��o� v�n M�erl�nt's Strophis�he ge�i�hten . Groningen, 188o.Gotis�he Gr�mm�tik . BRAUNE . H�lle, 1880.De Legen�en v�n Sint Serv��s . Vier ge�i�hten in M��s-

tri�hts�hen tongv�l. FRANQUINET. M��stri�ht, 1879.Anzeiger fur �euts�hes Alterthum �n� �euts�he Litter�tur .

B�n� IX. Berlin, 1883:Mi��elne�erl�n�s�he Spr��kkunst. VAN HELTEN. GrOnin-

gen, 1887 .Mittelho�h�euts�he Gr�mm�tik . PAUL. Zweite Aufl�ge . H�lle,

1884.Altho�h�euts�he Gr�mm�tik. BRAUNE. H�lle, 1886.Mittelnie�erl�n�is�he Gr�mm�tik . FRANCK. Leipzig, 1883 .Heli�n�. BEHAGHEL . H�lle, 1882 .

i

INLEIDING.

~. i . -- -- W�nneer men het �i�le�t �er Serv�tius-legen�e vergelijkt met �e groote m�ss� �er Mi��el-ne�erl�n�s�he werken uit �en zelf�en tij �, ��n z�lmen vers�hillen�e �fwijkingen ��ntreffen ; �fwijkingenzoowel in �en vo��lismus �ls �en �onson�ntismus .En �eze �ep�len zi�h niet tot het eene of �n�ere woor�en �iens �flei�ingen ; zij strekken zi�h uit over�ep��l�e groepen v�n woor�en, �ie, w�t �e qu�liteitof �e qu�ntiteit v�n hun klinker �etreft, �ij elk�n�er�ehooren, of w�t ��ng��t �e pl��ts �es me�eklinkersmet �etrekking tot �en klinker, tot eene groep kun-nen vereenig� wor�en. Om sle�hts uit �e vele voor-�eel�en, �ie wij to �eh�n�elen he��en, een p��r tonoemen

�) De werkwoor�en �er ikl�sse he��en in hetMi��elne�erl�n�s�h �e l�nge e in het imperff in�i� .sing. V�n gri'5en �us gree� ; v�n �l�ven, �leef; v�ns�hinen, s�heen . Bij Serv�tius e�hter vin�en wij, zon�eruitzon�ering �leyf, s�heyn, enz., hetgeen overeenkomtmet het Mh� . �eli�en-�eleij5, s�hinen-s�hein .

�) Wij vin�en n��st sj5r��k een vorm s5r��h,

n��st strey�k, slrey�h, n��st �en uitg�ng-li�k �er�ijvoegelijke n��mwoor�en �en uitg�ng-lo�h, (i) �us

( 1 ) Bijzon�erhe�en hieromtrent § 66 .

4

overeenkomen�e met �e Mh�. vormen sjr��h, stret�h,-it�h .

Ook in �e �uigingsvormen zullen wij to gele-gener pl��tse �ergelij ke �fwij kingen vin�en, �ie ��nhet Hoog�uits�h herinneren .

Ein�elijk ook in �en woor�ens�h�t vin�en wijhetzelf�e, woor�en n . 1. �ie in Vl��ms�he of Holl�n�-s�he teksten niet voorkomen, �o�k wel in Duits�he .

§ . 2 . Dit �lles �ewij st, ��t �e t��l �er Serv�tius-legen�e �ehoort tot �ie �i�le�tengroep v�n het Ne�er-fr�nkis�h, welke �ls OostelJk Mi��elne�erl�n�s�h ofOostelfk Mi��elne�erfr�nkis�h tegenover het Weste-llk Mi��elne�erl�n�s�h of Westelik Mz��elne�er-fr�nkis�h (Br���nts�h, Vl��ms�h en Holl�n�s�h) st��t .Het �i�le�t, welks invloe� �e in §. i genoem�e�fwijkingen veroorz��kte, is het MZ��e�fr�nkzs�h, ookwel Ne�errlns�h gen��m�, ��t gesproken wor�t inhet ge�ie�, �egrens� �oor Aken en Keulen in hetNoor�en, Trier en Co�lenz in het Zui�en .

Het oostelijk Mi��elne�erl�n�s�h (oostelijk Mi�-�elne�erfr�nkis�h) wor�t ook genoem� Lim�urgs�h,wijl het zi�h met uitzon�ering v�n het oostelijke�eel v�n Br���nt, tot Lim�urg �ep��lt.

In Lim�urg �erh�lve en wel in �e omstrekenv�n M��stri�ht is �e ��kerm�t to zoeken v�n�en �fs�hrij ver onzer legen�e (i). Niet M��stri�htzelf komt ���rvoor in ��nn erking, gelijk Br�unemeent, �ie het �oor Borm�ns uitgegeven h�n�s�hrift�es�houwt �ls eene �opie v�n Vel�eke's tekst in zuiverM��stri�hts�h �i�le�t v�n omstreeks het mi��en �ervijftien�e eeuw. Het is Beh�ghel in zijne uitg�ve �erEnei�e, �ie Br�une hierin heeft tegengesproken .

(t) Hier zij in herinnering ge�r��ht, ��t het Hs . �oor Borm�nsuitgegeven, uit het mi��en �er i5 0 eeuw ��gteekent . (Zie overigens § 3).

5

§. 3. De t��l �er Serv�tiuslegen�e, zoo�ls zij onsis overgelever�, is in �en eigenlijken zin �es woor�snog niet on�erzo�ht. To�h v�lt het niet to ontkennen,��t �e on�erzoekingen omtrent Heynrij �k v�n Vel-�eke en �iens t��l ook zeer veel li�ht versprei�enomtrent het �i�le�t v�n �en �fs�hrij ver �er vijftien�eeeuw. W�nt ofs�hoon er vers�hil �est��t tuss�hen�eze twee �i�le�ten, ���r �e �fs�hrij ver on�er �enin zijn tij� m��htigen invloe� v�n het Holl�n�s�h(Westelijk Mi��elne�erl�n�s�h) ston�, to�h k�n �itvers�hil niet zoo groot zijn, ��t eene stu�ie v�n Vel-�eke's �i�le�t niet ook veel zou ophel�eren omtrent��t �es �fs�hrijvers . En �oven�ien is het voor eengroot ge�eelte �e t��l v�n Borm�ns' uitg�ve, v�nwelke men is uitgeg��n �ij �e germ�nistis�he stu�ienover Vel�eke zelf. Uit �en ��r� �er z��k e�hterw�ren voor zulke stu�ien sle�hts �e rij mwoor�enges�hikt, en op �eze steunen �e verh�n�elingen v�nB�rts�h in « Germ�ni�, » funfter J�hrg�ng, viertes Heft,p�g. 406 ; Br�une, Zeits�hrift fur �euts�he Philolo �ie,vierter B�n�, p�g . 249 ; « Beh�ghel, » in zij ne Enei�e,p�g. XXXVII.

Deze �rie verh�n�elingen, �ie ten �oel he��en�e v�ststelling �er oorspronkelijke t��l v�n Vel�eke'swerken, zijn �us voor eene on�erzoeking v�n �e t��l�es �fs�hrijvers v�n groot ge wi�ht (i). Hoe on�er-zoekingen v�n Br�une v�n gewi�ht zijn zoowel voorhem, �ie �e oorspronkelijke uitg�ve v�n Vel�eke'swerken wil herstellen, �ls voor hem, �ie het �i�le�t�es �fs�hrijvers �estu�eert, �lijke uit Mn voor�eel� .Wij vin�en Serv. I 2449, 2698, II 328 , 759 , 903 �en

(i) ook sommige �eoor�eelingen v�n Beh�ghels Enei�e, w��ron�er�e z��krijke v�n Li�htenstein in Anzeiger fur �euts�hes Alterthum,neunter B�n�, p�g. 8, kunnen hier en ���r �ienst �ewijzen .

vorm hoe�hsten, telkens rij men� op troosten . VoorBr�une en voor �en uitgever v�n �en oorspronke-lijken tekst is �it een �ewijs, ��t Vel�eke zelf, �iein �et rijm zeer n�uwkeurig w�s, /LOSten s�hreef(Z. f. �. Phil., p�g. 280) . Voor ons ���rentegen isBr�une's opmerking gewi�htig, wijl er uit �lijkt, ��t�e vorm hoe�hsten �en �fs�hrijver zoo eigen w�s,��t hij liever een onzuiver rijm h��, ��n een woor�,��t ��n zijn �i�le�t vreem� w�s .

T�l v�n �n�ere opmerkingen v�n groot �el�ngvin�en wij nog in �e ��ngeh��l�e verh�n�elingen ;v�n groot �el�ng voor �en hersteller v�n �en oor-spronkelijken tekst, m��r ook niet min�er voor �en�eoor�eel��r v�n �en tekst �es �fs�hrij vers .

§. 4. Beh�lve �e in �e vorige § genoem�e ver-h�n�elingen, levert �e Mi��elne�erl�n�s�he Spr��k-kunst v�n v�n Helten eenige �ouwstoffen, ���r zij�et Oostelijk Mi��elne�erl�n�s�h in het �lgemeenniet uit het oog verliest, zelfs hier en ���r ��nh�-lingen uit Serv. heeft .

In �e twee�e pl��ts komt in ��nmerking �etMi��elne�erl�n�s�h woor�en�oek v�n Verwij s enVer��m. De Serv�tiuslegen�e wor�t ���r genoem�in �e « Alph��etis�he lijst �er verkortingen v�n�ronnen en hulpmi��elen », en een vlu�htige �liktoont ons, ��t �e s�menstellers met groote n�uwkeu-righei� �it werk he��en �estu�eer� . Niet �lleen�lijkt het uit �e t�llooze ��nh�lingen, m��r ook uit�e �ijvormen, �ie telkens in h��kjes ��hter �e woor-�en zijn gevoeg�, en �ie zeer �ikwij is op Serv .�etrekking he��en. Voor hem, �ie een �eel� moetgeven v�n �e t��l �es �fs�hrijvers, is �it een grootgem�k ; hij is ���r�oor v��k in �e gelegenhei� �en�ijvorm, �ie Lim�urgs�h is, to vergelijken met �enervoor st��n�en meer �lgemeenen vorm �es woor�s,

(i) Zie § . 2 .

7 --

en k�n zi�h gem�kkelijker rekens�h�p geven v�nvers�hillen, voorn�melijk op het ge�ie� �er kl�nk-leer.

§. 5. He��en wij flu in §. 2 gezeg� ��t �e Ser-v�tiuslegen�e is ges�hreven in Oostelijk Mi��elne-�erl�n�s�h �i�le�t, ��n is het ook �ui�elij k, ��teene kl�nk- en vormleer erv�n moet uitg��n v�nhet Ou�ne�erfr�nkis�h, zoo�ls het in �e K�rolingis�hePs�lmen voorkomt. Ie�er �n�er st�n�punt, zoo�ls hetMi��elhoog�uits�h, w��rv�n B�rts�h in zijne verh�n-�eling uitg��t, is verkeer� .

Nu zullen �e �etrekkelijk geringe over�lijfselenv�n het Oostelijk Ou�ne�erfr�nkis�h �ikwijls onvol-�oen�e �lijken to zijn ; in �it gev�l moeten wij onzetoevlu�ht nemen tot het verw�nte Ou�s�ksis�h . Boven-�ien moeten wij ook, �lijkens �e n�uwe verw�nts�h�pv�n het �i�le�t �er legen�e met het Mi��elfr�nkis�h(Ne�errijns�h) (z) �ikwijls ophel�ering zoeken �ij hetGotis�h, het Ou�hoog�uits�h en het Mi��elhoog-�uits�h .

Dit is het uitg�ngspunt voor �e �es�hrijving v�nelk Lim�urgs�h �i�le�t, ���r het in hoof�z��k isNe�erl�n�s�h, ��t on�er min of meer sterken invlo e�st��t v�n het Mi��elfr�nkis�h, zijn�e het overg�ngs-�i�le�t tuss�hen Ne�erfr�nkis�h en Opperfr�nkis�h,welk l��tste een Hoog�uits�h �i�le�t is .

KLANKLEER.

I . orthogr�phi� .

A. K.LINKERS .

§. 6. Gelijk in �lle Germ��ns�he �i�le�ten on�er-s�hei�en wij �ij �e klinkers �riePrlei qu�ntiteit . Wijhe��en n. 1 . korte, gerekte e n l�ng e klinkers .

Voor�eel�en.Korte klinkers : �rin�ken, (O.S. �rink�n) ; w�s, 3e pets.

onvolt. yen . tij �, (O .S . w�s); wer�en,on�ep. wijs, (OS. wer��n) enz .

Gerekte klinkers : ��ghe, plur . en ��tief sing. (O.S. ��gosen ��g�) ; �o�e (O.S. �o�o) enz .

L�nge klinkers : t��t (O.S. t��); �r Iven (O.S . �ri��n) ;j�er (O.S. j�r) enz .

Voorts he��en wij nog gew�g to m�ken v�n�e toonlooze e, �ijv . : �ru�en, en�e, heilighe, enz .

§. 7. De orthogr�phi� is niet n�uwkeurig, w�tServ. gemeen heeft met �e werken uit zijn tij� . Deuitg�ve v�n Borm�ns is voorts niet kritis�h, hij heeftsle�hts eene getrou we terugg�ve gelever� v�n het Hs .

W�t �e korte klinkers �etreft, vin�en wij �ijv .het teeken y m�st i ge�ruikt . Dit teeken, ��t oor-spronkelijk sle�hts vreem�en woor�en toekomt, treffenwij ��n in : �eghynnen, I i31, synghen, 11443, onl-

IO

�yn�en, II 2793, n��st ont�in�en, lI I74 .4; ryet, I2250, n��st net, I 2410 ; �leyf ; I 2166, 111543, II 2388,n��st �lez 9 II 2637, enz .

O~merking- r . De s�hrijver ge�ruikte w��r-s�hijnlijk �ui�elijkhei�sh�lve �e y voor i, ���r �eopeenvolging �er i en n �ijv. tot on�ui�elijkhei���nlei�ing kon geven . D�t wij e�hter �ezelf�e vor-men met i en met y ��ntreffen, is we�erom een�ewijs v�n in�onsequentie .

Oomerking 2 . Men verw�rre �eze y niet met ~;�et teeken voor �e l�nge i De s�hrijver zelf vergistzi�h wel eens in �it opzi�ht, �ijv . I 214, 222, 223 enel�ers, w��r Borm�ns �it meest�l ree�s in �en tekstver�eter� heeft (1) . Men �ehoeft �it evenwel nietonvoorw��r�elijk �ls eene font ��n to merken, ���rin open lettergreep, �e l�nge klinker veel�l �oor�en korten wor�t voorgestel� . Zie §. 8.

Somtij �s st��t �e e voor i, of omgekeer� i voor e ;�ijv. synnen I 3O2, rijmen� op �ekennen ; sen I 99~rijmen� op in ; sent II 82, II 1657, II 2806, rijmen�op kint; �ennen II 1234, n��st �ynnen I i8, [1 718 .D�t �ier �e e �ls i of omgekeer� �e 2' �ls e to lezenis, en er �us gr�phis�h eenhei� h�� kunnen �est��n,�ewijst mijne on�erzoeking omtrent �e e en �e z(~. 56 en vig .).

§. 8. In�onsequentie �ij �e voorstelling �er l�ngeklinkers komt eveneens zeer �ikwijls voor. Zoo vin�enwij �ijv. n��st Izoeren, I 2210, II 2123 �en vormhoren, II 1269, (0.S . horz'�n) en ghe/�oren, II 2462 ;

(i) Het onigekeer�e, q voor v (i), komt ook nu en ��n voor, �ijv .mijnne, I 3239 . In hoeverre �it eene foot �es s�hrijvers is, of eene �oorBorm�ns over �et hoof� geziene �rukfout, w��g ik niet to �eslissen .Voor �it gev�l, even�ls voor eenige �n�ere, h�� ik g��rne �et Hs . totmijne �es�hikking geh�� .

II

queemen �onjun�t. imperf, plur . II 1354 n��st queme,I Io37, I 1586 ; evenzoo weeren II 164 n��st were,II 268 (0 .S. qu�m n, qu�mi ; w�rin, w�ri), enz . Ditzijn voor�eel�en v�n l�nge klinkers, �ie v�n oor-sj5rong l�ng zijn .

Tegenover �eze oorspronkelijk l�nge st��n �egerek~e klinkers. Deze zijn grooten�eels ���r�oorontst��n, ��t �e oorspronkelijk korte klinker, in openlettergreep komen�, verleng� wor�s (i) . Bijv. het § . 6��ngeh��l�e ��ghe v�n lo�h, �o�e . I)e op �eze wijzeontst�ne l�nge klinker, wer� gewoonlijk niet �n�ersges�hreven ��n �e korte, w��ruit hij w�s voortge-komen; �it �ehoef�e ook niet, men wist immers voor�ltij �, ��t elke klinker zoo�r� hij in eene open letter-greep ston�, l�ng wer� uitgesproken. V�n���r �esehrijfwijze ��ghe in pl��ts v�n ��eghe, �o�e i. p1. v.�oo�e (�oe�e). Deze wijze v�n voorstelling �es gerektenklinkers wer� �llengs ook ��ngewen� �ij �e v�noorsprong l�nge klinkers in open lettergrepen, v�n-���r �e sehrijfwijze horen, quemen, were, enz . (2)

In hoeverre �e �fs�hrij ver �ij �e oorspronkelij kl�nge klinkers �e �onsequentie uit het oog heeftverloren, �lijkt uit �e orthogr�phi� hoeren, queemenweeren (zie �oven), �ie nog zeer veel wor�s gevon-�en. omgekeer� wer�en ook �e v�n oorsprongkorte klinkers, w�nneer zij tengevolge v�n hunnepl��ts in open lettergreep, l�ng wer�en uitgesproken,�ikwijls met het teeken �es l�ngen klinkers ges�hre-ven : n��st �o�e, I 1598, II 275 vin�t men �oe�e1485 ; m�st �e�roghen II 2395, verl. �eelwoor� �e�roe-

(t) Voor �n�ere gev�llen, in welke �e klinker gerekt wer�, zie § . 48 .(2) Volgens �it �eginsel is ook �e y voor 7 (i) in open letter-

grepen to ver�e�igen : �y I 222, n��st �f ; �yst�nt I 2046 . Zie § . 7opm. 2 .

12 -

8ohen I 900 . (Over oo en oe �ls teeken voor o, zie§~. 9 en 37 .

In gesloten lettergrepen wor�t �e v�n oorsj5rongl�nge klinker met het hem toekomen�e teekenges�hreven : eer (honos, 0.S. er�) ; �e vormen v�n hetimperfe�t, zoo�ls sloet, �oet, �e�roe�h, ver�roet enver�root, enz. (II 849, II 2127, II 2139, 12510, I 1300,

12924), weer en w�er, �onjun�t. imperf. v. h. ww .wesen (I 65, I 1868, I 1917, II 667, II 864, enz .) .

Bij �e gerekte klinkers in gesloten lettergrepen(zie § . 48), is �e s�hrijfwijze we�er niet regelm�tigj5oerte II 122, poerten II 49, n��st j5orte II 76, I 2310,j5orten II 116, enz .

§. 9 . De l�nge klinker, w�nneer hij �ls zoo��nigwor�t ��nge�ui�, wor�t op vers�hillen�e wij zen ge-s�hreven.

De volgen�e voor�eel�en geven ���rv�n eenoverzi�ht. Wij vin�en groot II 26, II 1245, 111455,n��st ~roet I 1460, I 1465, II 2437 ver�root I 2924,n��st ver�roet I 1300, II 2438 (zie § . 7) ; vloot (imper-fe�t) n��st vloet 12107 en 120672067 ; ��e�/zs II 589n��st ��z�hs I 501 ; �uere 1 3176 n��st �uyre 12207 ;onghehuer II 104.1 n��st onghehuyr II 1946 .

Wij vin�en �erh�lve �ls mi��elen tot voorstel-ling �es l�ngen klinkers : A.) �e gemin�tie, B) �e ��hter-voeging v�n e, C) �e ��htervoeging v�n i of y .

~. Io. Ook �ij �e �iphthongen v�llen eenige opmer-kingen to m�ken, w�t �e s�hrijfwijze �etreft . N��sthoe, imperfe�t v . heffen II 1173, II 2376, komt voorhuef I 2974 ; n��st goe�e ��jeet. I 2043, I 2102, oue�e147 6; n��st o heroeken II 1749, glzerueken II 2557 .Voorts treffen wij flu en ��n voor oe (= Mh�. uo)�e s�hrijfwijze o ��n �ijv. Bo�e voor goe�e I I 259,versloghent voor versloeghent II 8o . Hier e�hter ismen niet zeker. Vgl. §. 38. Voor �en triphthong oei

-- t 3

wor�t oy ges�hreven : vloye�e 12059, ~loyen�e I 2208,

I 2373, II 892 .

B, MEDEKLINKERS .

§. 11 . Even�ls �ij �e klinkers treffen wij ook �ij�e me�eklinkers �one in�onsequente orthogr�phi� ��n .

I. �) De Nnl. k-kl�nk wor�t voorgestel� �oor �en �oor k, en in hoof�z��k komen zoowel �e Mnl .�ls �e Mh�. Hss. ���rin overeen, ��t �e � voorkomt��n hot ero�e �er lettergreep en ��n hot �egin,�eh�lve voor e en i ; in �it l��tste gev�l ge�ruiktmen meest�l �e k. Ook �e �fs�hrij ver hou�t zi�h inhot �lgemeen ��n �ozen regel, of�hoon hij meerm�len���rv�n �fwijkt, �ij v . k�n 19o5, n��st ��n II 1486,II 2745, II 2883 ; kleyn II 2269, n��st �leyne II 2758 ;k�sse II 1579, II 1642, n��st ��ssen II 841 . Voorts uit-sluiten� kn in kne�ht, kne�hte, kne�hten, knyes, knyen,(1187, 11353, 1 1754, I 3008, I 1704, II 98, 11389, I 1581,II 869) . ook koenl2ke 1708, �oeh �olon II 894, Collen, II

13, Come I 1008, I 1420 ; kommer I 773 en kommerlzkeII 1729, �oeh �ome, �omers, �omet (I 392, 1298. 1522,12124, I 3050, II 2, 111538, I 2083), enz, ook hier z�l�e s�hrij ver �ikwij is �ui�elij khei�sh�lve zij n �fge-weken v�n �en �lgemeenen regel ; immers kon �eopeenvolging v�n � en letters �ls o, m en n voor�en lezer moeilijkhei� ipleveren . Vgl. § . 7. Opm . 1 .

�) . Kw wor�t �ltij� voorgestel� �oor qu : qu��e,qu�et, qu�ets, qu�l �k, qu�m, quel�on enz. (I 116,

II 2709, II 364, II 1040, II 1683, I 458, I 601, 111317,

11 767) .�) In �e gemin�tie s�hrijft men �k, �e�ke I 1051,

II 2341, �i�ke II 2301 .�) N��st ks vin�t men x : �onznx I 1835 n��st

�onin�ks II i068, �o�k niet zoo v��k �ls in �n�ereMnl. teksten .

z4 -'

II. N��st t komt flu en ��n th voor : vzerthiene,vzerthzen�er (I 1262, 1286).

III. De z wor�t in Serv. nog niet v��k ges�hreven,en w��r zij voorkomt, vin�en wij �enzelf�en vormook met s. Zeven I 3166 n��st sevensten II 946 ; zJ11175 n��st sj' I 1176 (1), 12171,11 2208 enz . ziele I222, I 3108, II 2046 enz. n��st stele II 1588 ; zon�er13043 n��st son�er 12803, II 2498 .

O'5merkzng 1 . Het voor�eel� znee II 387 n��st�et �etere sue� II 396 k�n hier niet �ienen, �e s vooreen klinker is s�herp .

O~merking 2 . De vormen �hier�e II 662 n��st �eon�ep, wijs zieren II 290, �hzerl,i�h II 2743 n��st zier-l''�h II 2147 zijn verkeer�e s�hrijfwijzen, �ls gevolgv�n eene verw�rring met het woor� �hiere, ��t in�e �eteekenis v�n « gel��t » in Mn1, teksten veelvoorkomt (ook in �en vorm �iere of s�hiere) en ��n�et Ofr� �hiere is ontleen�. (Zie Mnl. Woor�en�. enDiet .)

IV. De g wor�t ges�hreven

en gh. Voor e

en i st��t gewoonlijk gh, ghe�et I 2670, ghe�ot 1396,II 416, gheyste I 2377, II 2412, II 2843, gheven 1148,II 2112, gk 7 144 I 2434, II 422, glzinghen II 855, II1633, ghy�ht II 2040. Voor �n�ere klinkers en voorme�eklinkers is �e s�hrijfwijze g : 6o�ff II 8o3, II 1358,goet I 65, 1395, II 806, gul�enen II 2217, gren�el I 1694,~loyen�e I 2208, I 2373, II 892 •

Afwijkingen v�n �ezen stelregel komen nu en��n voor : elouf�e I 233, gegheven II 2012, ;es�hze12442, ges�hien I 593 •

V. De Nnl, s�h wor�t ges�hreven s� en s�h . Voor�e hel�ere klinkers e en i st��t gewoonlijk s�h . S�hey-

(i) Dus I 1175 zy en in �en volgen�en regel ski !

I5

�en I 2175, s�heyn II 665, s�heell II 2152, s�heel II 2192,s�hel�en II 2189, s�l�ie�en II 2208, s�hier 11403, 111542 .

Voor �n�ere klinkers s�hrij ft men � : s��le I 104i, II

io, II 1359, s��ly 13184, s��lken II 239.7 s�ol�e I 948,s�one II 717, II 1675, II 2227 .

Afwijkingen komen veel meer voor, ��n �ij �e�esproken g. S�h��e II 567 n��st s��le (zie �oven),s�ene I 978, s�ej5j5�re, s�ej5j5ere, s�ejift�er, II 932, I 122,1290, 11553, I 1876, s�hoone II 1151 n��st s�one (zie�oven), s�hol�e II 2845 n��st s�ol�e (zie �oven) . Voortss�hr 3n II 1365, s�hrouwen 124.9 2 voor een me�eklinker .

§ . 12 . Zoowel s� �ls g �er vorige §. he��en �ezelf�euitspr��k �ls s�h en gh. Het teeken gh �rukt �e spir�n-tis�he n�tuur �er g uit, welke, zoo�ls wij in § . 63 zullen��ntoonen, v�n oorsprong me�i� is . W��rs�hijnlijk is�e overg�ng v�n spir�ns tot me�i� het eerst �egonnenvoor �e hel�ere klinkers, en heeft zi�h l�ter ook uit-gestrekt tot �e g voor �n�ere klinkers en voorme�eklinkers. In het Mnl. e�hter w�s �e uitspr��kzoowel voor hel�ere �ls voor �offe klinkers en me�e-klinkers ree�s �ezelf�e, n . 1. �ie eener spir�ns .

W�t �e sehrijfwijzen s� en s�h �etreft, herinnerts� nog ��n het ou�e sk, w��ruit s�h ontst��n is ;terwijl s�h het norm�le teeken is, ��t in het Nnl .�onsequent wor�t ge�ezig� (zie § . 78) .

§. 13 . Tot �esluit v�n lit hoof�stuk over �e ortho-gr�phi� nng �e opmerking, ��t Serv . �ikwijls �enme�eklinker ver�u��elt, hetzij ��hter een l�ngenklinker, een tweekl�nk, hetzij in gev�llen, w��r �ekorte klinker wor�t gevolg� �oor twee me�eklin-kers, en �e gemin�tie �us over�o�ig is . Deze s�hrijf-wij ze heeft Serv. gemeen met veel �n�ere tekstenuit zijn tij�. Wij zullen eenige voor�eel�en optee-ken en : �eyll II 2490 n��st �eyl II 2891, s�/i�e/i II 2152n��st s�heel II 2192, voorts wj9 1488, I 1755, 111169 ;

i6

voort�uren� �k : ��n�k II 536, II io86, �en�ken I 2503,�un�ken I 414, mer�ken 12 2, (n��st merk�li�k); mens-

s�he II 1447 n��st mens�he II 1630, II 2482, 2728.

�. KLINKERS.

II . Qu�ntiteit .

§ . 14. In §. 8 is gesproken over het ontst��n �erl�nge (gerekte) klinkers uit korte in open lettergrepen .De �e�oel�e l�nge klinker is geheel en �l gelijkgewor�en ��n �en oors~ronkel~k l�ngen ; m. �, w. �eklinker in ��ghe, �o�e heeft niet min�er w��r�e ��n�ie in r�et en j�zer (zie § . 6) .

Het is �ui�elijk, ��t woor�en, �ls het O .S. ge��n,

wes�n, enz., �ij Serv . (gheven, wesen) een l�ngenklinker he��en .

Alvorens �it them� n��er uit to werken, moetenwij �e ��n���ht vestigen op een hoogst �el�ngrijkvers�hijnsel, ��t �et �i�le�t v�n Serv . kenmerkt.

§. 15 . Wij nemen ���rtoe woor�en �ls ��e�k II1027, ghem�e�k I 3022, wee�h I 406, 414, hoeff I 908,

loef II 2834. Deze woor�en s�hijnen vreem�, w�thun klinker �etreft, voor�l vreem�, wijl n��st �evermel�e vormen ook voorkomen ghem��k I 671,

13011, 13046, /20)711 1091, II 2231, 10( 1 1494, 1502,

II 28 :6. Er zij n hier twee vr�gen to �e�ntwoor�enI. Hoe verkl��rt men �en l�ngen klinker, �ie

to�h v�n oorsprong kort is, . in �e gesloten letter-greep?

II. A�n welke omst�n�ighei� is �e in�onsequentes�hrijfwijze v�n �en klinker toe to s�hrijven?

W�t �e eerste vr��g �etreft, het vers�hijnsel iseigen��r�ig, �o�k niet op zi�hzelf st��n� . Vergelijken

I7

wij ���rvoor sle�hts �e woor�en wee�h, hoe, loeff,met �e uitspr��k v�n �e Nh�. Weg, Hof, Lo� enwij vin�en overeenkomst. Ook in het Nh�. wor�enWeg, Hof, Lo� l�ng uitgesproken, terwijl �e Mh� .w�, hof, loj5 nog] �en korten klinker he��en .

Deze verlenging v�n �en oorspronkelijk kortenklinker in �e � etoon �e lettergreep ontmoeten wij voorhet eerst in �e l�tere perio�e v�n het Mh� ., �us in�en tij�, w��ruit het werk v�n �en �fs�hrijver ��g-teekent. Dezelf�e, verlenging flu �r�k ook ���n inz,In �i�le�t ; �o�k even�ls in het Hoog� . ges�hie��eBit gelei�elij k, en juist in zij n tij � w�s �e ver�r Be-ring eerst �egonnen �oor to �ringen .

V�n���r �us woor�en �ls : ��e�k, ghem�ie�k, wee�h,hoej loeff: (I)

Oj5merking. De verlenging v�n �en klinker �eooneerst �oor to �ringen in �en tij� �es �fs�hrijvers ;zij ve*rei��e zi�h �llengs, tot��t zij op het he�en-���gs�h st�n�punt kw�m . En in Bit opzi�ht zijn�e Lim�urgs�he �i�le�ten het }-Toog�. vooruitge-streef�, in �e eerstgenoem�e heeft �e verlengingveel wij�ere grenzen . Geen Lim�urgs�h �i�le�t g��thierin e�hter zoo ver �ls �et M��stri�hts�h, w��rinzelfs verlenging pl��ts vin�t, w�nneer �e klinkerwor�t gevolg� �oor meer B�n en me�eklinker . Vgl .Fr�nquinet, �lz . 3, l��n�, v��lse, �lz . 4, l��nk .

§. i6. In woor�en zoo�ls : wee�h, hoeff (~ . 15) is�e verlenging �us niet toe to s�hrij ven ��n �n�lo-gie-werking v�n vormen, w��rin �e korte klinkerin eene open lettergreep kw�m to st��n (het meer-vou�, �e twee�e en �er�e fly. enk, enz). Wel zullen

(I) D�t in het Hoog�, �e klinker v�n ��e�k kort is ge�leven(D��h), vin�t zijne oorz��k in �en hem volgen�en me�eklinker �h,�oor welken �e korte kl�nk wor�t �es�hut .

I$

wij to gelegener tij � zien, ��t ook �eze in zekerem�te h��r invloe� �oet gel�en, �o�k sle�hts in �etwee�e pl��ts . W�nt w�re �e vorm wee�h �ijv. ont-st��n �oor �n�logie-werking v�n weo he (met eenegerekte e, § . I4), ��n zou �e e in �e �ei�e vormen�ezelf�e uitspr��k moeten he��en . Evenwel het M��s-tri�hts�he weeg en het Roermon�s�he we g he��en inhet enkely. een kl�nk, �ie niet sle�hts niet gelijkis ��n �ien v�n het meervou� (meervou� : weep enm��r zelfs ��nmerkelijk l�nger is, hetgeen ie�er Lim-�urger tell �ui�elijkste �oet uitkomen . Het is . opmer-kelijk, hoe zelfs tweekl�nken, zoo�ls ei, in �it opzi�hteen vers�hillen�en kl�nk he��en ; men hoort �ijv . inhet Roermon�s�h �ui�elijk het vers�hil tuss�hen hetenkely, stein en het meerv . stein . Men zou �ij eenevergelijking v�n �en eersten vorm met �en twee�en,�en klinker v�n genen �e w��r�e eener l�nge e l(gr�phis�h ez) kunnen toekennen . (i)

§. 17 . Wij �onst�teeren �us voor het Lim�urgs�h,in vergelijking met het Ne�erl�n�s�h, eene �egunsti-ging v�n �en l�ng en klinker . (Ielijk gemel� (, is),is in �en tij� �es �fs�hrij vers �eze �egunstiging nogsle�hts in h�re eerUte perio�e. En hierme�e is ookhet �ntwoor� gege yen op vr��g II in § . 15 . Vormen�ls : hof , g hem��k, lof; n��st : hoof ; g/zem�e�k, loef,zij n ���r�oor verkl��r� . A�nlei�ing tot in�onsequentieg�f e�hter �eh�lve

�) �e nog in h��r eerste st��ium verkeeren�everlengingook nog

�) �e oorspronkelijke tekst v�n Vel�eke, w��rin

(i) Dit vers�hijnsel wor�t ook ��ngeh��l� �oor Dr L. Simons inzijne verh�n�eling, « Het Roermon�s�h �i�le�t, getoetst ��n het ou�-S�ksis�h en ou�-Ne�erfr�nkis�h . Gent, i884.

- I9

�it vers�hijnsel vreem� w�s, zoo��t �e �fs�hrijverzi�h in het rim voor�l ��n �en ou�en vorm ge�on-�en z�g ;

�) �e invloe� v�n het West-Mi��elne�erl�n�s�h,w��rin �it vers�hijnsel vreem� is .

M��r �oven�ien is het mogelijk, ��t, niettegen-st��n�e sours gr� Iz s�h een korte klinker wor�sgevon�en, ���r��n j5honetzs�h �e w��r�e v�n eenl�ngen moet wor�en gegeven (~. i8) .

§. i8 . A�n hetgeen wij in �e vorige §~ . opmerktenomtrent �e verlenging v�n �en korten klinker in �egesloten lettergreep, moet Ilog wor�en toegevoeg�,��t zij ree�s ���elijk �ij �e nomin� eene strengeretoep�ssing von�, ��n �ij �e ver�� . Wij vin�en, metuitzon�ering v�n w�es I 2110, tenminste gr�phis�hnog geen enkel �ewijs �ij Serv. ��t �ijv. �everlenging v�n �en klinker �er werkwoor�en inhet enkely. v�n �en onvolt. yen . tij� ree�s heeftpl��ts geh��, stee�s : �t, g�j; l�s, ver�o�t enz. In �ehe�en���gs�he Lim�urgs�he �i�le�ten vin�en wijook in �it gev�l verlenging. Zoo is �o onvolt . yen .tij� v�n wesen (ess�) in het Roermon�s�h : i�h w�gs,�oe w��s(t), he w�gs, in het Venlooseh : Z�h w��r,�oe w��rs, he w��r . Evenzoo he��en �e �n�erewerkw . th�ns �en l�ngen klinker, zoo��t weer over-eenstemming is met het Hoog�., w��r ook n�hm,w�r, g�� l�ng zij n .

Op �eze verlenging v�n �en klinker v�n hetimperf. sing, h�� voor�l ook �e meervou�svorminvloe� .

D�t hier ��n �en meervou�svorm meer invloe�moet wor�en toegeken� ��n �ij �e nomin�, wor�svoor het Lim�urgs�h �epleit �oor �e volkomengelijkhei� v�n �en klinker in het enkely . en in hetmeervou�, hetgeen, zoo�ls wij in § 16 ��ntoon�en,�ij �e nomin� niet het gev�l is .

- 20

Wij he��en �us hier eene twee�e oorz��k v�nverlenging, n. 1. �e �n�loo ie-werkzng, w��ro p wijree�s in het �egin v�n § . i 6 wezen .

De �n�logie �ij �e vormen �es werkwoor�sheeft, gelijk wij ��n�ui��en, �ij Serv . nog weiniginvloe�. Als voor�eel� k�n �ieken het ree�s �oven��ngeh��l�e w�es 12110, w��rn��st evenwel het �ijn�uitsluiten� in ge�ruik zij n�e w�s 1 522, 11485, II 1555 .Deze vorm w�s rij mt �ikwij is op �e l�nge � �ij v .1714, II 256, II 1383 enz . (w�s : Serv�es). Dit l��tste�ewijst voor �en oorspronkelijken tekst v�n Vel-�eke een rijm w�s : .Serv�s. De � v�n het zelfst�n-�ig n��mwoor� is e�hter, volgens § . 15 verleng�gewor�en. De mogelijkhei� v�n een l�ngen klinkerook in w�s, ofs�hoon er gr�phis�h een korte st��t,is hier evenwel niet uitgesloten (vgl, het slot v�n§. '7) .

§. 19 . En th�ns komen wij op § . 14 terug .Wij zei�en ���r « Het is �ui�elijk, ��t woor-�en, �ls het O. S. o e��n, wes�n enz., �ij Serv. (gke-yen, wesen) een l�ngen klinker he��en » . De ge�ie-�en�e wijs enkely . �ezer werkwoor�en �lijft evenwellui�en : �hef 1 2475 12555 wes 1 2478. Immers �eklinker �ezer vormen komt nimmer in eene openlettergreep, ���r �e ge�. wijs enk. �er sterke werk-woor�en geen uitg�ng ��hter zi�h krij gt (§ . 1 19) .W�nneer �esniettegenst��n�e I 2557 �e vorm g/zeeff'st��t, ver�ient �eze verkl�ring.

Men zou in �e eerste pl��ts kunnen �enken��n invloe� v�n �en tegenwoor�igen tij � . Do�h ��t�eze hier niet in ��nmerking komt, �lijkt uit �etwee vormen : se�h, I '533, �esee�h II 2192, �ei�eimper�tive v�n seen . W�re nu uitsluiten� ��n invloe�v�n het pr�esens to �enken, ��n zou men in pl��tsv�n �esee�h een vorm met ie verw��hten.

21

De oorz��k moet �us ergens �n�ers wor�engezo�ht. De imper�t. sing, �er sterke werkwoor�enflu h�� or�er invloe� v�n �ien �er zw�kke, meer-m�len �en uitg�ng e ��ngenomen (~ . 119) ; v�n���rvormen �ls ghe�ie�e 128L3 . In werkwoor�en �lsnemen, g heven, wesen kw�m ��� r�oor �e oorspron-kelijke korte e in open lettergreep to st��n, en wer�verleng�. Wij vin�en op �eze wijze eene verkl�ringvoor �en vorm neeme 1 2917. Op �ezeif�e wijze k�nmen ook een vorm gheve ��nnemen en �en vormgheeff �es�houwen �ls ontst��n uit eene we�erkeerigewerking v�n glieff op gheve (zie v�n Helten, Mnl .Spr. §. 187).

§ 20. Z�gen wij in �e vorige § nieuwe l�rgeklinkers ontst��n, �oor�ien �e oorspronkelijk korte,�ie in eene open lettergreep kw�m en � ��r�oorgerekt wer�, �en l�ngen kl�nk �ehiel�, ook n���thij, �oor �po�ope, we�er zijne pl��ts in �e geslotenlettergreep inn�m ; th�ns zullen wij een ���rme�everw�nt gev�l �eh�n�elen. Wij vin�en heeft uit enn��st hevet 1415, II 2820 ; v�n m�ker is het imperfe�tm�e�te I 1851, ontst��n �oor syn�ope uit m�ke�e;

v�n levee, leef�e II 1169, v�n lovers, loef�en II 328 .Hier �lij ft �us telk ens �e gerekte klinker � est��n, �lkomt hij tengevolge �er syn�ope, we�er in eenegesloten lettergreep. De werking �er �n�logie heeftin �it gev�l ook h��r invloe� �oer gel�en, uitg��n�ev�n het pr�esens .

Wij kunnen tot �eze ru�riek ook �rengen voor-�eel�en �ls : ��e�hs II 589 en ��i�hs 1501 (1), Goi�s

12002, II 2136, w��rn��st nog het niet-gesyn�opeer�eGo�es I 1953 . Volgens § 15 zijn �eze vormen ook to

(t) Voor �e i ��hter klinkers �ls teeken, ��t �eze l�ng zijn, zie § 9 .

-- 2 2

verkl�ren uit een nomin�tief ��e�h. Do�k �h�r wijin �e voortzetting onzer �es�houwing ��ntoon�en, ��t�eze ��n to nemen nomin�tief zeker nog niet tot eenv�sten vorm w�s gewor�en (~ i 7 ), kunnen wij metmeer gron� on�erstellen, ��t �e niet-gesyn�opeer�e(oorspronkelijke) vorm zijn l�ngen (gerekten) klinkerop �en gesyn�opeer�en heeft overge�r��ht .

De vormen : lo�hs II 592, Go�s I 236, II 662 ver-sterken ons in �eze zienswijze ; zij wijzen op eennomin�tief met korten klinker, �ie zijn invloe� �ee�gel�en. (Zie in ver��n� hierme�e v�n Helten, Mnl .Spr. § 4). Het woor� Go�s voor�l ston� on�er �eninvloe� v�n �ezen nomin�tief, �h�r men in �e ou�et��l uit eer�ie� �ezen n��m niet ver�n�er�e .

§ 21 . Syn�ope �oor het geheele woor�, �us niet�our wegl�ting v�n �uigingsuitg�ngen ontst��n, vin-�en wij in : heelt 111763, vreen2�en I 902 . O. S. heli�,fremi�i:

Eene tweevou�ige ontwikkeling vin�en wij �ijefen I 96o en even II 2235 .

§ 22 . Verlengin g �es klinkers ontst��t ook �ooren�lisis, �ij v, v�n het pers . voornw . het, in vormen�ls : w�est II 1099, 111341,, II 2147, s�e�ht 1 2238, qu�emlII 1542,11 1784 uit : w�s, s��k, qu�m + et (1). Hier kw�m�oor �e en�lisis �e klinker v�n het werkwoor� inopen lettergreep to st��n, en moest ���r�our l�ngwor�en; toen flu vervolgens �oor syn�ope �e klinkerv�n het voorn��mw . verviel, �leef �ie v�n het ww .l�ng .

Oj5nlerkin o 1 . D�l uit ��t + et, even�ls w�t uitw�t + et �lijven �en korten klinker �ehou�en . Wijvin�en ���rn��st w�llet en ��ttet II 864, II 2910

(niet ��tet) .

(1) Voor �it et, in pl. v. het, zie § 97 .

O~merking 2 . D�t wij niet, gelijk in �n�ere Mnl .teksten n��st �e vormen w�est enz. nog v�st enz .

vin�en, is een �ewijs v�n �e voorlief�e voor �enl�ngen klinker, �ie in �e voorg��n�e § § is ��nge-

toon�.§ 23 . Verkortingen �ls sAi5re�t uit s�reket, �ie wij

el�ers vin�en, komen �ij Serv . niet voor . Alleen st��tvoor �en imper�tief meervou� in pl��ts v�n weet,��t �e regelm�tige ontwikkeling uit wetet zou zijn,�e vorm wet, een vorm, �ie in Br���nts�he teksteneveneens �lgemeen is. Voor �ezen vorm wet �lsimper�t. plur. vin� ik eene �ewijspl��ts II x26 . Vel-�eke wen�t zi�h hier tot zijn �u�itorium en ge�ruikt

het meerv. even�ls verneemt I 200 enz .§. 24 . Zeer �ikwijls is �e l�nge klinker in gesloten

lettergrepen voorgestel� �oor �en korten (§ . i 81 . Voor-�eel�en : �e rijmen wer�e : eer�e I 3061 ; 5oheer�ewer�e 1 3147 . W�nneer ik n��st wer�e 13061 wij s op

weert 111285, mogen wij ook ;roor het eerstgenoem�ewoor� �en l�ngen klinker ��nnemen .

Oj5merking. Voor �en verleng�en klinker inweert zie §. 48 .

§. 25 . He��en wij in �e §§ . 14-24 gezien, hoeuit een oorspronkelijk korten klinker �e l�nge ont-ston�, wij zullen th�ns voor�eel�en v�n het omge-keer�e ��nh�len . Zoowel het een �ls �et �n�er st��tin ver��n� met �e ���entu�tie .

In het Germ��ns�h v�lt �e klemtoon, in tegen-stelling met �n�ere t�len en ook met het In�oger-m��ns�h (1) op �e wortelsyll��e. De wortelsyll��eis ���r�oor �ree�er in uitspr��k gewor� v n, en welten koste v�n �e �n�ere lettergrepen ; �eze verloren

i) Zie het hoof�stuk over gr�mm�tis�he We�hsel, §. 69 .

-- 24 --

�llengs h�re oorspronkelijke w��r�e, h�re klinkerswer�en v�n l�nge tot korte gere�u�eer�, �e kortewer�en toonlooze e, en �e toonlooze e ver�weensomtij �s. V�n���r het vers�hil �ij v. v�n het kl�nk-rijke Gotis�h, Ou�s�ksis�h en Ou�ne�erfr�nkis�h methet 1Vli��elne�erl�n�s�h in het �lgemeen, met het�i�le�t v�n Serv. in het �ijzon�er . Hier is �e letter-greep, �ie in �e genoem�e ou�e �i�le�ten nog eenklinker vertoon�e, meest�l zoo��nig verzw�kt, ��t�eze klinker toonlooze e wer�. Sle�hts enkele woor-�en he��en �oor toev�llige omst�n�ighe�en �enoorspronkelijken klinker in �e niet-ge���entueer�elettergreep �ew��r� . Dit zijn �ezelf�e woor�en, �ieook nog in het Nnl . en ten �eele in het Nh� . met�en onverzw�kten klinker voorkomen, n . 1. vi�nt1872, 1943 enz. ; �vont I 2185, II 296 enz . ; �rmoe�eI 1033, I 3020, II 2841 ; �r�eyl 11329, I 2670, I 3022, enz .

Ook in sommige �flei�ingsuitg�ngen is �oven-�ien �e klinker �ew��r� ge�leven : -�oem (-�on),-heft (-hei�e, -he�e), -lo�h (-li�k, -like) (i ), -loes, -s��t,-s�em (zelfs uit een oorspronkelijk korten klinker),-inghe, -lin�k, -nisse, -�ye (-�er, -eye), -uwe, -i�h, -inne.

De oorz��k v�n �it vers�hijnsel is ���rin gelegen,��t vers�hillen�e �eter �flei�ingsuitg�ngen eigenlij kop zi�h zelf st��n�e woor�en zijn, en men �us striktgenomen v�n s�menslellzngen moet spreken . En ins�mengestel�e woor�en on�ers�hei�en wij niet, zoo�lsin enkelvou�ige, sle�hts tuss�hen �etoon�e en on�e-toon�e lettergreep ; wij he��en ���r �rieerlei ���ent,n. 1. �e �etoon�e en �e on�eloon�e lettergreep, en �elettergreep met �en �~loon ; �e l��tste is �ie letter-greep v�n het in �e s�menstelling min�er �etoon�e

(i) Voor �h en �k in �en uitg�ng 4�h en li�k tie § . 66 .

25 --

�eel, welke �uiten �e s�menstelling (in een enkel-vou�ig woor� �us) �en hoof�toon zou he��en . In�et Nnl, �ijv, heeft in �e s�menstelling huzsv��er

�e lettergreep hues �en hoof�toon (1), v�- �en �ijtoon(tegenover -�er �en hoof�toon), en -�er is toonloos .W�nneer wij nu woor�en �es�houwen, s�mengestel�uit twee eenlettergrepige woor�en, zoo�ls : heer�r��htII 9, heerv�ert I 1995, ��n is �et �ui�elijk, ��t �ierv�n toonloos niet spr�ke is, m��r ��t �et min�er�etoon�e �r��ht en v�ert �en �Itoon heeft.

En n� �eze verkl�ring �ehoeft �et wet geen�etoog meer, ��t �ie �flei�ingsuitg�ngen, �ie eigen-lijk op zi�h zelf st��n�e woor�en zijn (zie �oven),�en �ijtoon �ehiel�en, en niet toonloos wer�en . V�n-���r �us : heyli�h�oem I i436, �us�om I 1254, 11737,

II 464 (~ . 38), w�erheit I 1004, I 3 157 II 893, heerlJ�hII 1151, II 2227, II 2746, hereloes II 1543, heers��j5

11420, II 1615, ghehoers�em I 2577, II 1122 . (Voor

�en uitg�ng -s�em zie �oven .)De uitg�ng -inne in �oninghinne �ehiel� zijn

vollen klinker �oven�ien, wijl (in tegenstelling met�et H�.) �eze uitg�ng �ltij � �en hoof�toon heeft,�us ook : hertoghinne II 1981, gr�vynne II 2926 .

Om �en vollen klinker in �en uitg�ng -nzsse to

verkl�ren, moet �e ��n���ht er op gevestig� wor�en,��t in woor�en �ls : �uysternzsse 1 1822, II 135, oj5ver-stentenzsse II 883, w��r tuss�hen �e lettergreep met�en hoof�toon en �en tweelettergrepigen uitg�ngnog eene syll��e met toonlooze e ston�, �e eerstelettergreep v�n �en uitg�ng hooger �etoon� wer�en �en �ijtoon kreeg ; �eze omst�n�ighei� heeft �en

(i ) Of m, �. w . �et s�menstellen�e �eel huffs heeft �en hoof�toontegenover �et �n�ere s�menstellen�e �eel w��er.

26

uitg�ng -nzsse in het �lgemeen zijn vollen klinker�oen �ehou�en .

W�t �en uitg�ng -i�h in heilz�h II III, 11271,I 2093 enz. �etreft, hier grenst �e i ��n �e toonlooze � .

Oi5merking . De oorspronkelijke uitg�ng ~in (-fin)�er stof��n�ui�en�e �ijvoegel, n��mw., �ie in �emeeste Mnl. teksten n��st �en verkorten -in �est��t,is �ij Serv, regelm�tig toonloos : gul�enen II 2217,sylveren II 921, holtenre II 365 .

§. 26. De ei in �en uitg�ng -heft, �ie wij in �eMnl. teksten �ij verlenging v�n �en �flei�ingsuit-g�ng in e zien overg��n, is �ij Serv. �onst�nt�oghenlhei�en II 1317, ghelegenthei�en II 1316, rey-ni�hei�en II 2608, r �hei�en II 2609, s�li�hei�en 1 279,wer�i�hei�en II 256. W�nneer wij flu vin�en het rijmw�erhei�e : lei�e 1130 en wer�i�hei�e : w�erhei�e II498, �oeh ���rn��st stele : w�erhei�e en zelfs ~hen�-�i�he�e : �e�e 12045, moeten wij lit toes�hrijven ��ninvloe� v�n het Holl�n�s�h .

Wij kunnen e�hter nog een st�g ver�er �oen,en wel gelei� �oor Fr�n�ks me�e�eeling in « Zeits�hriftfur �euts�hes Alterthum, » B�. 25, �lz. 45. Wij wetenn. 1. ��t in het Mnl. rij men tuss�hen �e s�herpe e(ee), uit ei ontst��n, en �e z��hte e (zoo�ls in : �reken,geven) hoogst zel�en voorkomen (i ) . W�nneer �es-niettegenst��n�e �e woor�en op he�en (he�e) hieropeene uitzon�ering m�ken en rij men met : vre�e,stele enz ., is lit een �ewij s, ��t �e e in �en uit-g�ng he�e niet voor s�herp m��r voor z��ht gol� .Fr�n�k verkl��rt lit flu t, �. p. ���r�oor, ��t �ev�n ��je�tive �fgelei�e su�st�ntive met' �en uitg�ng

(t) Men m��kt hieruit op, ��t in �et Mnl . �eze �ei�e e's inuitspr��k vers�hil�en . nok het Nnl. m��kt nog vers�hil tuss�hen �ez��hthel�ere en �e s�herphel�ere e,

27

-i�� (Oh� . hreini��, hohi�� enz.) voor��t zij �e iv�n �it ��htervoegsel in �e toonlooze e ver�n�er�en,vormen h���en met eene z��hte e . De n�uwe ver-w�nts�h�p, zoowel in vorm �ls �eteekenis (��str��ts)w�s oorz��k, ��l hier�oor eene verw�rring ontston�,w��r�oor ��n �en eenen k�r�t zelfst. n��mw., �ieoorspronkelijk �en uitg�ng -i�� h���en, �en uitg�ng-he�e en zelfs -hell ��nn�men, en ��n �en �n�erenk�r�t woor�en met een oorspronkelijk -hell �en uit-g�ng -he�e kregen. Op �eze wijze flu kunnen voorServ. �e hier�oven opgenoem�e onzuivere rijmenverkl��r� wor�en. En Fr�n�ks verkl�ring gel�t voorhet Lim�urgs�h zooveel to meer, wijl �e uitg�ng-hell (-hei�e) �lijkens �e voor�eel�en, �oven opgege-ven, en �e ei in het �lgemeen (~ . 32) �onst�nt is. --Men zou op �eze wijze tevens �e vormen : rj�hezlI 3040, 'eynz�liei�en II 2608, s�li�hez�en 1279, wer-�i�hei�e II 256, ghen��z�he�e I 2045, met het oogop het uitv�llen v�n �en me�eklinker h, nog op eene�n�ere wijze kunnen verkl�ren, ��n zulks ges�hie�tin §. 84, � .

§. 27 . Wij zullen ten slotte eenige gev�llen�eh�n�elen, ��l hetzelf�e woor� �en korten en �engerekten klinker vertoont.

z . V�n �uss�oj5 komt voor �uss�%5en I 514,11386, II 615, n��st �uss�oj5en II 543 . De eerstevorm is ontst��n �oor invloe� v�n �en nomin�tiefsing., �e twee�e wor�t verkl��r� in § . 14, ���r �eoorspronkelijk korte vo���l tengevolge v�n �e ver-�uiging, in open lettergreep l�ng is gewor�en . Inzooverre moeten wij e�hter hier een on�ers�hei�m�ken, ��l in §. 14 spr�ke is v�n �en klinker in�e wortelsyll��e, terwijl hier �e lettergreep met �en�ijtoon wor�t �eh�n�el� .

2 . N��st menni�h I 172, 12421, II 1630 komt voor

28

menighen I 1534, terwijl wij tevens ontmoeten n�englze

I 222, I 3184, II 1558, (mengher I 2118, II 2468,menghen II 289, II 1557). De vorm menni�h is ont-

st��n uit vermenging v�n �en vorm menighe en

het ���ruit gesyn�opeer�e menghe.

O~ merking. De vorm tot 123,1 284, II 2212, enz . i s

�e ge�po�opeer�e vorm ult tone, welke l��tste vorm

is �fgelei� v�n tote, eigenl. Germ. M + te, w��rin

tengevolge v�n �e on�etoon�hei�, �e o niet in oe

overging (~. 37) m��r kort wer� .

§. 28. In §. 25 wezen wij ree�s met een enkel

woor� erop, ��t �e verzw�kking �er niet-�etoon�elettergrepen zoo ver k�n g��n, ��t �e toonlooze e

verv�lt. Wij zullen �it vers�hijnsel, �e syn�oj5e en

�e �j5o�oj5e, th�ns n��er �espreken.

Apo�ope komt voor�) A�hter klinkers en tweekl�nken, �eh�lve

��hter � en ez: Bijv. onlf�e II 2909, st�e II 2910,

n�e I 415, II 285 (uit n�ho) . Do�h �elye I 1875, seye

I 3069, meye I 3070 .

QLj5merking. Men zou kunnen �eweren, ��t ont-f�e, st�e, n�e in uitspr��k gelij k zij n ��n ontf�e;st�e; n�e; ���r �e l�nge klinker in open lettergreep�oor �en korten wor�t voorgestel� (~ . 7), zoo�ls in�elye (zie �oven) voor �elie ook het gev�l is. Do�hzoowel het Mnl. �ls het Mh�. he��en in �it gev�l�po�ope (1), en �oven�ien komt �ijv. �e s�hrijfwij zen� en het rijm op ��e (uit ��er) �ikwij is voor.

�) A�hter me�eklinkers . i . Bij enkele voorzetsels,voegwoor�en en voorn��mwoor�en, �ijv. �oer (O.S .thuyu) 11993, I 2829, II 2010, enz., �ls (Oh�. �lso) I

(t) Zie voor iet Mh� . : P�ul Mh�, Gr�mm ., �ijv . § . i77, st�, se,n��st st�n, step .

--- 29

2794, 111367, II 2301, �en II 1360, II 1715 enz ., voerI 1639, II 422, II 2742 . De meeste �ezer woor�enhe��en nog �en niet-ge�po�opeer�en vorm ���rn��st,�ijv, �ne 1310, 11448, II 530, voere 111455 .

V�n voorn��mwoor�en komt in ��nmerkinghems 1 35 2, 16,8,1I2118, w��rn��st hem I 654, I 1991,II 1440.

Voorts nog �e onver�ogen woor�jes : w�le 170,II 1, II 893, w��rn��st w��l I, 1959 II 540, 111074 ;��re I 3050, w��rn��st ��er I 400, II 65o, II 1378 .

O75merkino . Enkele �ezer woor�jes vertoonennog een �er�en vorm, n. 1, �ien met �en kortenvo���l, �ijv. �n in s�menstellingen : �nghesi�hte I2367, �nsi�ht II 858, �ns�hjn II 859, II 1701 . Ookkomt nog een �er�e vorm wel voor, I 450, II 1289,II 2654 enz., �ie w��rs�hijnlijk ��n het Holl�n�s�his ontleen� . (1)

2 . In woor�en, w��rin �e lettergreep, ��n �etoonlooze e voor�fg��n�e, ook toonloos w�s, �ijv .�ntler I 629, 11174, II 2213 enz., n��st �n�ere II 2155 ;e�el 1 366, II 2223 .

3. De �po�ope in �n�ere vormen ��teert eerstv�n �e 15e eeuw ; zij komt �erh�lve �ij Serv. nogniet veel voor, �ijv . s��rr I 3184 n��st s��re I 3049 ;hi weer I 1917,11923,1 1868 n��st were II 268, II 497 .

§. 29 . Syn�ope heeft pl��ts '�) A�hter klinkers en tweekl�nken, �eh�lve i

en ei (vgl . §. 28 . � .) . Bijv. lyen 111952 (lie-en uitlioh�n), v�en I 1312 (2), sl�es II 104, v�es, II 103, knyesII 389, knyen I 1581, (vgl. �ijv. het O.S, knio) . Do�hvrie�e, wie�e, wJe�en, ghe�ene�ie�en, ghevryel, ghe�e-ne�yet, ghevriet, ghe�ene�~el, ghew el (I 2307, I 2308,

(i) Mer II 1784 voor m�er is e�ht Lim�. Vgl . Fr�nquinet .(2) Zie §. 70.

(i) Zie §. 21 .

r 30

1634, 1635, II 1813, 111814,1 1023,1 1024, 111187 enz .O~merkzn° 1 . Over �e vers�hillen�e s�hrijfwijzen

�eter vormen is gesproken in §. 28, opmerk. en §. 7 .O�merking 2 . Niet zoo streng �is �ij �e �po�ope

wor�t �e e ��hter i v�stgehou�en . Bijv. ghe�ene-� t II 248 (zie § . 132) .

�) A�hter me�eklinkers . i. Bij enkele uitg�ngs-syll��en. Bijv. heelt II 1763, II 1793 (O•S . heli�) (1),

m�ent (Oh�. m&not) II 946, �iel�e (O.S . �ilz�i) 111794,�oets��j5 II 334 (O.S . ree�s �o�ske15z ; �o�k Oh� . ioto-s��f), heers��j5 111193, 11420 (O.S. herzske'�i), liertoghe1516, 111797 (O.S . herztogo). Ook in her�erghe (O.S .herz�erg�), houft II 825,11 2121, II 2146 (O.S . ho�i�) enz .

2) In �e ver�uigin g en �e vervoeging, �ij v . ��e�llsII 589 (zie § . 20), �onzn�ks (�oninx) I 1835, II io6S, hze-mels 1187 7 (N. B. In vormen, �ls �e �ei�e l��tste, meteene on�etoon�e slotlettergreep, zon� er uitzo n Bering) ;heeft II 2820 m�st hevet 1415 ; sfl5ree�t 11 334 11 343m�st spreket I 1235 ; l�ets II 1805, verliest I 2438.

Voorts ons (twee�e n��mv.) I 371, II 746, m�stonses I zoo. Tussehen � en t zeer �ikwijls, �ls ooktuss�hen t en t : wet II 126 (~. 23), vint (3e pers. enkele.v, vin�en) 1245, heyt II 1 144 m�st hey/et II 1

l�/et I 2826 m�st l�et I 1499 (imper�t. plur .) (I 1 499wor�t wel is w��r tegen Mn persoon gesproken,�o�k met het voorn��mw. �es meervou�s, zie sle�hts�en volgen�en regel), vertroest II 2822, vers�e�t I

3 146 (w��r �e � en �e t nog m�st elk��r st��n) .3) Voor �e �etoon�e lettergreep, hetzij �eze

met een me�eklinker of met een klinker �egint .Bijv. stee�s : gonnen, g�n enz. uit ge-onnen I 1910,II 1816, II 2830 enz . ; �liven I 1938, 111644, II 2912 enz .(Os. �ili��n) enz.

3'

4) De imperfe�t� �er zw�kke ww . (zie § . z 3')toonen eveneens syn�ope : h�el�en II I494, vreys�enII 900, ruyn�en II 1372 . Deze syn�ope is st�n�-v�stig, w�nneer �oor het �ehou� �er e �rie toon-looze lettergrepen op elk��r zou�en volgen : seghen�eII 2377, verw�n �el�e II 2370, luter�e I 363 (zie§. I3I) .

Ojimerking-. Wij st�ppen th�ns v�n �it them��f, ��t no�ht�ns niet is uitgeput. Er zijn zooveelf��toren, �ie �ier s�menwerken : �e qu�ntiteit �esklinkers, het ���ent, �e hoe��nighei� �er n��ij st��n�eme�eklinkers, �ij ge�i�hten nog �e m��t, ��t eenevolle�ige �eh�n�eling to ver zou voeren . Boven�ienzullen wij �ij �e ver�uiging en �e vervoeging nogherh��l�elijk op �it on�erwerp terugkomen en voortsin �e volgen�e § ., �ie over �e in�lin�tie h�n�elen,welke met �e syn�ope in n�uw ver��n� st��t .

§ 30. W�t syn�ope en �po�ope in een woor� is,��t is �e in�lin�tie in �en s�menh�ng �er woor�en .Z�gen wij in �e §~ . 28 en 29 het in § . 25 me�ege�eel�evers�hijnsel v�n �e verzw�kking �es klinkers in �emin�er- of niet-�etoon�e lettergreep zi�h zoover uit-strekken, ��t �e klinker �es woor�s ver�wijnt, wijzullen th�ns ��ntoonen, ��t �it vers�hijnsel niet ��n�e lettergreep v�n �et woor� is ge�on�en, m��r ��tzelfs geheele woor�en, tengevolge v�n �en zw�kkentoon hun klinker verliezen of �ien in toonlooze e ver-�n�eren, en zi�h ten slotte, �ls een �est�n��eel v�n�et woor� met �en hoof�toon, ��n hetzelve v�st-he�hten. (En�lisis is het ook, w�nneer �e klinkeronver�n�er� �lijft, �o�k �ij het ��neen s�hrijvenv�n woor�en �ssimil�tie pl��ts heeft .)

Het zijn uit �en ��r� �er z��k sle�hts kleinerewoor�] es, voorn��mwoor�en en p�rtikels, �ie �ij �ein�lin�tie in ��nmerking komen .

32

Wij on�ers�hei�en even�ls �ij �e syn�ope (i )ook in�lin�tie voor en ��hter �e �etoon�e lettergreep,m, �. w. 75ro�lzs�s en en�l�szs.

Pro�li�i . A) V�n het li�woor� �inohel I I 13,

�l�nt II 1401, thouft 11253, 112194, tghestoelte 1 1628,theylz�h�om 1 307 7, tfol�k 111891, fuyr II 65 (zie § 82) .

B) V�n voorzetsels : teerst 1 216o, t�lre eerst 1 2161,teynre I 2967, teyzen 11741, II 2030, f�llen /�en II

1177, ten even I 206, ten hoe�h/�en II 1330, ter 168,12171, II 2403, tonghem�ke II 1660, ts�men I 961 (n��stto s�men 143, 1 522, II 2378), �oven I 3005,11 1268 (uit�i o��n) �uten I 2190, �ynnen 118 .

En�liszs . A) V�n het li�woor� (2) : uuten II 638,111354, outer 11513, oj5t II 1027, int I 352, II 847,II 1024, �ent I 1037, totters I 2246 .

B) V�n het pers. voorn��mwoor� : ��ttu I 400,

402, 111807, w�ttu I 2914, queemstu II 2839, willi�hI 1344, II 2726, �zstu II 102, 109, vielense 1 2 608 .(1 e n��mv�l) .

i�hs 1 3178, II 2398, s�ghens 1 2249, gon�es II 2136,�oerstens II 2112, �oens I 1203, �orstes 1 5529, s,'7s II�on�ens II 1346, his II 655, 111739, s��ems II 1918,lzetens 1 2423, mo�htens II 2422, willes II 2131, lieu II1 160, �ies 1 3241, II 3247, w�rens 1 2509, �oerstes II 436,hire II 2774. (2 �e n��mv�l) .

h ise I 1667, II 2212, enz. w~'se 1 22, s~'se II 1710,

h�lj5se I 2380 voer�ense II 2403, grue/ese II 2126,�ev�lse I 2449 . (4e n��mv�l).

��ttet II 864, II 2910, �Jt II 2862, (in p1 . v. �iet12969) �lst 1 182,11 1561, kIt II 615, II 1198, w�t II 2214(voor w�ttet), i�ht 11207, II 1919, II 2469, enz ., s�e�ht

(i) Zie § 29 .(2) ook v�n het voorn��mw. Over het ver��n� tuss�hen het ��nw .

voorn��mw. en het li�woor� zie § 114 .

- 33 --

I 2238, s�elt I 1312, qu�emt II 1542 (voor �e 3 l��tstevoor�eel�en zie § 22), �e�o�htent II io35, oft I 853,II 667, �oent I 496, wol�et (voor wol�ent) II 2135,wol�et II 2107, wit (voor wiet, vgl. �oven met �itvoor �iet) II 1684, �on�t 111074 (w��r �e � is �lijvenst��n, vgl. vers�e�t § 29, � 2). (1 e en 4e n��mv�l) .

Ik pl��tste �eze voor�eel�en �fzon�erlijk, om��tzij tegelijkertij� �e eigen��r�ighei� he��en, ��t �oor�e en�lisis het Onfr. en O. S . zt, �e vorm zon�er h,weer to voors�hijnt komt. De gein�lineer�e 2e n��mv�l(zie �e voor�eel�en �oven) herinnert eveneens ��nhet Onfr. en C_) . S . zs, terwijl �e volgen�e voor�eel�env�n 4en n��mv�l nog het ge�po�opeer�e O. S. m�vertoonen �oers/en 1 491, /zee//en 1 2368, lie/en II1837, versoe�hten II 2762, mo�k/en II 868, wis�en12189, l��htenen II 2352, onfinghenten II 1421, men/enI 912, w�n//en II 2906, hue�en I 1453, of ook, tot negesyn�opeer� : s 9ne I 2610, II 844, II 1634, h JneII 1788, II 2184, �zene II 1487 .

De en�litis�he vorm voor het pers . voorn��mw.v�n �en 2 en pers. meervou� in �en 1 en n��mv�l isi, ontst��n uit ft (9zs), �ijv . : he��ill i, moe�h�i II 2123,sul�i I 2719, n��st sul�i I 235, I 662, 122 i6, wile/ill

w�er�I II 1682 . Een enkel m��l tree�t voor �enZen pers. meervou� ook er op, �ijv. neem�er II 1679 .Dit er is n�tuurlijk het Mh�. ir, ��t wij in �e K�rol .Ps�lmen ook een enkel m��l n��st gi ge�ruikt vin�en,en ��t nog tegenwoor�ig in vers�hillen�e �i�le�tenv�n Lim�urg voorkomt .

De en�l. vorm voor het pers. voornw. v�n �en3en pers. m�nn. enkely. i s nog regelm�tig er zoo�lsin het Mh�., �ijv . : �r��hter I 1405, ghetroester II2775, vervrou�er II 2775, �e�er I 1451 . Opmerkelij ker��n het M��stri�hts�h, ��t ook �uiten �e en�lisis�en vorm er �ew��r� heeft, is het Roermon�s�h, ���r

-- 34

het geheel en �l in �it opzi�ht met Serv . overeenstemt,n. 1. �ls op zi�h zelf st��n� voorn��mwoor� he �ezigt,�o�k in �e en�lisis er, w��r�ij ��n gewoonlijk eene� of t, n��rm�te �e voor�fg��n�e me�eklinker s�herpof z��ht is, wor�t ingevoeg�, �ijv . : he noon hijn�m, noom�er = n�m hij .

C) V�n enkele �n�ere woor�jes : �orster II 248o,en�lisis v�n ��er; v�n ��n : no�ht�n I 1127, I 2238 ;v�n ne (ontkenning) : hien I 1336 ; v�n iv (es)(3� pers. enk. v�n sin) ��is I 704, II 555 .

Meervou�ige en�lisis komt voor in : moe�hstuse11728, ��ttnyt II 1805 .

O merking. Hier en ���r treft men het �n�erssle�hts en�iitis�h ge�ruikte en en ook se ��n, zon�er��t �e ver�in�ing met het voorg��n�e woor� typo-gr�phis�h is ��nge�ui� : ��er en II 1539, �ie en I 602,

men se II 1665 .

III . Qu�liteit.

§. 31 . De §~. 14-30 h�n�elen voorn�melijk over�e ver�n�eringen �es klinkers, w��rv�n het ���ent�e oorz��k is ; th�ns volgen �ie ver�n�eringen, �ieh�re oorz�ken in �n�ere omst�n�ighe�en he��en,voorn�melijk in �en ��r� v�n �en n��ij st��n�enme�eklinker. En �eze ver�n�eringen �etreffen in �eeerste pl��ts �e yu�liteit . Wij zullen tr��hten �enoverg�ng v�n �en eenen vo���l in �en �n�eren in�e volgen�e §~ . system�tis�h to �eh�n�elen.

§. 32 . De Germ . �i (Got. �l), �ie in �et Mnl. �ijn��ltij� in e is overgeg��n, �lijft �ij Serv, in �emeeste gev�llen �est��n �ls ei. Wij vin�en �e ei�ij v, in �e imperfe�t� v�n �e werkwoor�en �eri-kl�sse : �leyff (voor Mnl . �leef ), s�heyn, ney�h, �reyf.(Zie T��el �er sterke werkwoor�en .) W�nneer wij

35 --

�esniettegenst��n�e vormen vin�en, zoo�ls : leeren (Got .l�isj�n), seer (Got . s�ir), meer en mee (Got. m�is), ��nkomen wij tot �e slotsom, ��t in het �i�le�t v�nServ. �ezelf�e regel gel�t �ls in het Mh�. (ookMi��elrij ns�h), ��t �e Germ . �l voor h, w, en r en�ls slotletter �es woor�s tot e wor�t, en in �lle�n�ere gev�llen ei �lij#t. (Zie Inlei�ing, § 1, � .)

Eene s�hijn��re uitzon�ering hierop m�ken �ezelfst. n��mw . met �en uitg�ng -he�e n��st hetoorspronkelijke hei�e. (Zie § 26) .

Wij vin�en �us �ij Serv . : s�heyn I 955, 12237II 1561, enz. en voorts, gelijk ree�s gezeg� is, ey�ij �lle ww. �er kl�sse, w��rtoe s�k nen �ehoort ;�o�k volgens �en regel : twee (Got. tv�i) I 961, 11456,Ii 2153, eer (Got . �ir) I 1579, II 844, II 2379, meer(Got. m�is) I 200, 12668, (m��r in �en overtr, tr�pwe�er : meyst I 14, II 2386), leeren 1255 . Regelm�tigzijn : eyn I 1903, 13049, II 1760,gheyn I 2238, II 2728,

g heyst 19, I 15, II 2385, �ei�e I 30, I i16, II 1072,

�eyn II 2118, 2035, steyn I 1480, 11485, vleys�h II

2385 (vleys�he I 1616, II 2392) enz ., �leyne II 2758,heyt II 892, leyt II 278, ley�en I 410, ghereyt 151 .

Een enkel m��l tree�t ee op, hetgeen invloe��v�n het Holl�n�s�h is ; �ijv. : n��st het gewone teykenI 66o, 11491, II 947, enz. st��t teeken I 611, in hetrij m op leeken (Ml�t . l�i�us), evenzoo n��st het gewone�eyll 1990, II 2423, II 2490, �eel II 504 . N��st vreyseII 2435, vrese II 741 ; n��st vreysen I 2496, rijmen�op weysen komt hetzelf�e rij m voor I 2643, �o�kges�hreven vreysen : weysen; men k�n hier �us lezenvreysen.

Oj5merking- i. De ei' st��t ook in �e vreem�ewoor�en : keyser II i'6, meyster I 452, I 1619 .

Oj5merking- 2 . Enkele woor�en, w��rin wij ezou�en verw��hten, vertoonen ie. Bijv, ziele I 222,

36

12436, II 2046 (Got. s�iv�l�), ye (Got. �iv) 1 97 1 , 11 490,nye 12905, II 2491 (Got. ni�iv), wie (Nnl . hoe) 12504, II2, II 1493, enz. (Got. hv�iv�) . Dit vers�hijnsel vin�tzijne verkl�ring in �e omst�n�ighei�, ��t �e Ogerm .letterver�in�ing ~'o uit �iv zi�h n��r twee zij �enontwikkel�e ; zij wer� of ee �ij v . snee (znee) II 396,II 387, of ie �lijkens �ovenst��n�e woor�en . (Vgl .hiervoor v�n Helten, Mnl. spr��kk. § . 73, �enevensBr�une, Ah�. Gr�mm. §. 43, Anm. 6 .)

§• 33 • Wij vin�en �oven�ien eene ei, �ie ontst��nis uit s�mentrekking, �ijv . : sei�e I 2002, 12391, II 2214,n��st see�h�e, ley�e II 919, n��st lee�lz�e (zie § . 137) •

Voor �e vormen : steyt 11000, n��st st�et ensteet, gheyt v�n o�en, ontfeyt v�n ontf�en zie §§ .146 en 1 47 .

Voorts vin�t men nog ei, uit �e korte e ontst��n,zoo�ls in : eyn�e, elleyn�e, seyn�en .

§• 34• Eigen��r�ig is �e ontwikkeling �er Germ .�n in het �i�le�t v�n Serv. In het Mnl. in het�lgemeen is �e Germ, �n in o overgeg��n. In hetMh�. vin�t �it �lleen pl��ts voor �, t, z (n�mel . tz),~, s, n, r, h en ��n het slot �er woor�en .

W�t vin�en wij nu �ij Serv . ?�) An�loog het Mh� . en het Mnl. zijn �e imper-

feet� : sloet II 1849, �oet I 141, II 621,11 1625, ver�roet(ver�root) 11300, 12924, II 2438, ghenoet II 1447, II 185o,

vloet I 2067, verloes II ,544, hoes 1495, toe�h II 1418,

s�oetl 1461 (1) . Boven�ien : s�one II 831, II 1675, II 2123,

vrone II 830, �oot (Got. ��uthus) I 1756, 12798, II 2824,root (Got, r�nt/is) II 2140, �e uitg�ng -toes in hereloes

(t) De imperfe�t� �er ww . zijn niet in �ei�e t�len gelijk . Devormen : ver�roet, sloet enz, lui�en n�tuurlijk, tengevolge v�n �e kl�nk-vers�huiving in het Mh�. : ver�ro~, slo�. enz. De �n�logie, w��rv�n hierspr�ke is, �etreft �en klinker .

37

II 1543, g'roet (g-root) I 1460, II 26, II 1245, oren(Got. �uso) II 2461, horen (hoeren) 12216, II 1269,II 2123, �oesheit I 1222, 12669, II 447, loen (Got .l�wn) I 103, II 536, II 539, stroe 111030, onvroe 111031 .

�) An�loog het Mnl., �o�k �fwijken� v�n hetMh� . : �oem I 1463, �roeme II 1931 .

�) An�loog het Mh� ., �o�k �fwijken� v�n het Mnl :�ouj5e I 2013, �ouf�e 1232, rouve II 2333 .

�) Ten slotte in Serv, zelf in�onsequentie : houftI 2203, II 825, II 2146, enz, m�st hoeft II 2129,ghelouve I 1569, m�st gheloeve I 1870 ; �ouff (sur�us)13193, m�st �oeve II 1429, (niet to verw�rren met�oeve v�n het ww. �loven I 3 , 96 . Zie �e ��nt, v�nBorm�ns �ij �it vers) enz .

Het result��t v�n ons on�erzoek is, ��t, even�lsin het Ne�errijns�h, ook �ij Serv. �e ou nog veel-vul�ig voorkomt, zoo�ls wij �ie in het Hoog�uits�h��ntreffen, �o�k niet meer zoo st�n�v�stig �ls in�e tegenwoor�ige M��stri�hts�he en Roermon�s�he�i�le�ten. vgl . Fr�nquinet : �rown, �lz. 5 en het Roerm.�rouyn met �roem �oven, het M��stri�hts�he en Roerm .�ouyn met het �ovenst��n�e �oeyn.

§. 35. Alvorens v�n �it them� of to st�ppen,rest ons nog eene �etrekkelijk moeielijke t��k. Wijstellen to �ien ein�e eerst �e voor�eel�en s�men,�ie wij moeten �espreken : toe�h (imperf . v . teen =trekken) II 1418, �e�roe�h (impert . v. �e�rieghen) I2510, loe�h (imperf. v. lzeg-hen) II 2941, hoe�hti�e II283, II 1330, II 1331, hoeehste 1 2449, 12747 II 2445,hoeg-he (hoghe) (�ijvoegel. nw.) II 1783, 12963, hoe�h�e12989, hoe (�ijv. nw.) I 3063, II 1149, oughe(n) I 127,I 2795, II 1719, ou�h (voegw.) I 73, I 2828, II 2130,wierou�k (rou�k) II 799, II 2417, �ou�h (v�n het pr�et.-pr�es.) I 72 .

W�nneer wij m�st elk�n�er zetten het eerste en

38

het l��tste voor�eel�, toe�h en �ou�h, ��n zien wijeen vers�hil in klinker, ofs�hoon �eze vormen to�hoorspronkelijk �ij elk�n�er �ehooren (z ) .

Hoe komt flu toe�h ��n �e oe (oo)? Antwoor�. De�h in toe�h is niets �n�ers ��n eene h, �ie h�re oorspron-kelijke w��r�e v�n guttur�ls spir�ns (�h) �ew��r� h��,wijl zij ��n het ein�e �er lettergreep ston� . (Zie § . 6i .)En ��n �e �h in �ou�h 2 Dit is niet eene oorspronke-lijke h m��r eene Germ . g, �ie tengevolge h�rerpl��ts ��n het ein�e �er lettergreep, tot �h wer�vers�herpt. (Zie §. 7') . Voor �e h (�h) flu ging ree�sin het Hoog�. �e ou in o over (zie §. 34), �us Mh� .zie hen -- zo�h ; zooveel to eer�er moest �it pl��tsvin�en in het �i�le�t v�n Serv . ��t �lijkens onsresult�nt (zie �oven) �eze o nog meer �egunstig�e��n het Hoog�uits�h, �us tyen II 1952 (w��r �e Ii,wegens h�re pl��ts tuss�hen klinkers wegviel, §. 70)heeft tou�h . D��r voor �e g in het Hoog� . �e on�leef, vin�en wij �us in het Mh�. tou� (2) en �ijServ, volgens het result�nt v�n §. 34 �ou�h.

Men zou n� �eze verkl�ring verw��hten �ls imperf.v�n �e�rieghen en lieghen : �e�rou�h en tou�h (�n�loog�ou�h), �ltij �, w�nneer het �i�le�t v�n Serv . zoon�u wgezet w�re in het �ew�ren �er on �ls hetHoog�uits�h. M��r �eh�lve ��t, �eze twee werk-

(i) De vorm �ou�h is, strikt genomen, het �ls pr�es . ge�ruikte pr�et .v�n een werkwoor�, w��rv�n het eigenlijke pr�es, is verloren ger��kt .De vorm �ou�h, vergeleken met het O . S . �og-�ugun (�n�loog �6�-�u�un), met het Oh�, tong tugun (�n�loog long-lugun), geeft ons hetre�ht, �it ww. on�er �ie �er zoogen��m�e oe-kl�sse to r�ngs�hikken .In �it opzi�ht �ehooren het �ovengenoem�e toe�h en �ou�h �ijelk�n�er. (Zie § . 139 over �e pr�eterito-pr�esenti�).

(2) Deze vorm tou� pleit ook we�er voor �e �ewering, ��t �e�h v�n �ou�h eigenl . eene g is. In het Mh�, n . 1 . gn�t ��n hetein�e �er lettergreep wel g m��r niet h in � over . Vgl, �oven�ienhet Got, ��ug tegenover t�uh .

(i) Zie gr�mm, we�hsel § . 69.

39

woor�en von�en �n�logieen �ij �lle werkwoor�enhunner kl�sse (Systemzw�ng), terwijl �e �n�logiemet �ou�h ���rom min�er voor �e h�n� l�g, wijl�eze vorm niet meer �ls verle�en tij � gevoel� wer� .

Th�ns komen ��n �e �eurt hoeghe (Izoghe) II

1783, I 2963, tegenover oughe(n) I 127, 12795 II 179.

W��rom in het eene gev�l ou, in het �n�ere o ?Antwoor�. De ou in oughe, st��n�e voor g (Got .�ugo, Oh� . oug�, Mh� . ouge), is volgens §. 34 enhet zooeven me�ege�eel�e result�nt �ui�elijk . Deg e�hter in hoeghe (hog he) is ofkomstig v�n �e h

(Got. h�uhs, O. S. hoh, Oh� . hoh), �ie h��r kl�nk �lsguttur�ls spir�ns ��n het ein�e �er lettergreep h���ew��r� (zie �oven en § . 6i), �o�k �ien tuss�henklinkers verz��ht h�� (i) . An�logie ��n hoe�h (hoe)

met o voor �e h (zie �oven) �ee� ook th�ns �e o�ehou�en. De vormen hoe�hti�e, hoe�hste, hoe�h�e

zijn nu eveneens �ui�elijk .Voor hoe zie §. 85 .De vormen wierou�k (mu�k) II 799 II '4 1 7, zijn

op zi�h zelf �ui�elijk . Do�h ook zelfs, w�nneer wij�e �h ��n het ein�e �er lettergreep ( . 66) zou�enzien, w�re eene ver�ere verkl�ring over�o�ig, ���rer in ie�er gev�l niet spr�ke is v�n eene Germ. h,m��r eene k.

Hetzelf�e gel�t voor het voegwoor� ou�h I 73,I 2828, II 2130 (0. S. Ok) .

Oj5merking-. Het rijm oi�h loe�h is n� �ezeverkl�ring, ��n niets �n�ers ��n ��n invloe� v�nhet Holl�n�s�h toe to s�hrijven .

Over ou, uit �n�ere klinkers ontst��n�e, spreken§. 51 en §. 52 .

40

§. 36. He��en wij in �e §§. 31-35 een Germ��n-s�hen tweekl�nk sours zien overg��n in een klinker, v�n�et omgekeer�e zullen wij th�ns een voor�eel� geven .

Wij vin�en in �et Germ . tweeerlei e, �ie inuitspr��k vers�hillen� moeten zijn geweest . De eeneis terug to vin�en in �e Got. e, �ijv . i n �e perf . p1 . : setum~nemum, het werkw . sle5�n enz. en wor�t in �et Mnl. � .De �n �ere komt in �et Got. sle�hts in enkele woor�envoor : her, Kreks (1) en wor�t in �et Mnl . ie, �us : hier, I

69, I 3005, Grieken II 1553 • Deze Ou�germ . e vin�enwij ook ge�iphthon geer� in �et Germ . woor� s�hier

11403, II 1542, voorts in : �rieven I 1085 (L�t . �reve)ftriester I 348,1 360, II 2213 (L�t. j5res�yter,Oh�rftrest�rn ��st5riester) . In �et O. S . �est��t flog, even�ls in enkeleLim�urgs�he �i�le�ten �e oorspronkelijke e �ij som-mige �eter woor�en, �ijv. : Heli�n� her, �ref; Roer-mon�s�h �i�le�t : �reef.

De ze �er re�upli�eeren�e werkwoor�en is eveneensop �eze wijze uit e ontst��n. Deze ie wer� �ij sommigere�upl. werkw. tot i verkort. Wij vin�en regelm�tig�e ze in : viel(l) II 386, II 393, hzet I 58, I 1470, II

1760, slier I 1618 .

Oj5merkinf. D�t niet �lle re�upl . ww. �enzelf�enontwikkelingsg�ng h���en, zullen wij l�ter zien.

§. 37. Wij g��n th�ns over tot �e �espreking�er Germ. C, w��rvoor wij in het Got. C, O. S . o'Oh�. no (2) en Onfr . no vin�en. Wij s�hrijven eersteenige voor�eel�?en op .

A) �roe�h I 236, 11435, II 2231, �roeghen II 1632,

II 2117, g roe/ II 1172, g roeven II 711, voer II 2431,

ghewoe�h II 2027, versloe�h 12073, versloeghen 111105,

(i) Zie BRAUNE, Got. Gr�mm. §§. 7 en 8 ; BRAUNE, A/i�, Gr�mm .§. 35/36.

(2) Ook Oh�, u� .

41

11158, swoer II 2030, hoef(f) I 1894, II 1173, II 2376lzoeven II 710, II 844, II 1452 . Dit zijn �lle pr�eterit�Voorts : �roo�er 1237, I 1690, II 2836 (U .S . �ro� �r, Oh�.fruo��r), vloet (su�st.) I 2106 (U.S. flo�), voet I 2064,I ?944 (U.S.fot, oh�. fuoz), soeken II 25,56 (O.S. soki�zz,

oh� . suo�hen), toe I 1689, II Too, II 1783 (O.S, tv,oh� . zuo), groeten 12288 (U.S . groti�n, oh�. gruozen),moot (werkw.) I 28, 111919, II 2835 (U.S . snot, Onfr .

n2uot), ~henoe�h 11 434 11 934 111436 (oh� . ginu�g,O.S. ginog), goof 165, I 2068, I 3050 (oh� . go�t, U.Sgo�), moot (su�st.) I 64, 1947 II 1T75 (oh� . moot,O.S. m �), �loet I 372, 12059, II 2 276 (oh�. �lunt, O.S .�lo�), room 1286, I 1542, I 1 577 (Uh� . �room, O.S .hrOm\ roeken I 2254 (oh� . ruo�hen, O .S . roki�n),-�oom (oh� . -tuom) in heyli�h�oem I 1436 .

B) versloghent II 8o (voor versloeghen �oven),rome I 293 (voor room �oven), h�ili�h�om II 72!,(voor heyli�h�oem �oven) .

C) huf I 1426, I 2974, gruetese II 2126, gruetenI 2610, gue�e (�ijv, n��mw .) I 476, gherueken II 2557 .(Vgl. �eze vormen met �ie, zwelke su� A voorkomen) .

Hoe wor� nu �eze kl�nk �ij Serv. uitge-

sproken ? Lui��e hij gelijk in �et Nnl . moe�er,�roo�er? Of is �e oe �ier �ls oo to res�houwen,voor welken kl�nk wij eveneens �e s�hrijfwijze oeontmoeten ? (Zie § 34 .) In �et twee�e gev�l zoo �euitspr��k overeenkomen met �ie, welke in �et tegen-woor�ige M��stri�hts�he, zoowel �ls in �et Roer-mon�s�he �i�le�t nog heers�ht. (Vgl. Fr�nquinetBzss�hoj5stool �lz. 6, goo� �lz. 4, goo�hei� �lz . 9,�loo� �lz. i o, snoo� �lz. ii, �ie in �et Roermon�s�hook oo he��en (1).

(i) Het M� �stri�hts�h en Roernion�s�h vers� :hillen in eenige woor�env�n elh�n�er . Het ww . �oen �ijv . lui�t in �et eerstgenoem�e �i�le�t

- 42

Wij g��n uit v�n �e woor�en, on�er C genoem� .De ue in �eze vormen wijst zeker niet op eeneuitspr��k �ls o. De u heeft hier �ep��l� nog �enkl�nk �er Hoog�uits�he u, �us �ls �e Nnl . oe. W�nneerwij flu vin�en : hueff en ���rn��st hoef(f), g ruetenen ���rn��st g roeken, gue�e en ���rn��st g oe�e I2043, I 2085 enz ., glzerueken en ���rn��st roeken (vgl.

�e voor�eel�en v�n A en C) ; w�nneer wij voortsvin�en �e rij men : voeten . g rueten 12610 n��st groekenvoeten I 2287, gue�e . moe�e I 476 n��st goe�e : oet-

moe�e I 2043, �esoeken . gherueken II 2556 n��stsoeken : roeken 12253, ��n �ewij st �it, ��t ue en oe

in �eze gev�llen �ezelf�e uitspr��k h���en. Voorue �en o-kl�nk ��n to nemen, w�re ongemotiveer� ;wij moeten �erh�lve het omgekeer�e �oen en vooroe in �it gev�l �en kl�nk �er Hoog� . � ��nnemen .(N. B. Zie in �e ��nteek. hier �ene�en ook eenigeM��str. en Roerm . oe's met �en Hoog�. u-kl�nk'w��r men �e ou�e o zou verw��hten .

§ 38. He��en wij nu v�stgestel�, ��t �e Germ .o in het �i�le�t v�n Serv. tot oe (Hoog� . u) w�sgewor�en, ��n g��n wij over tot het �espreken �ervormen on�er B v�n § 37 .

De klinker in versloghent n��st �ien in versloeg lien

(§ 37 A), in rome n��st roein is to �es�houwen �ls eenerest v�n �e ou�e Lim� . o, �ie in enkele gev�llen isge�leven. Boven�ien het voorh�n�en zijn �er oe (u), ��twij in § 37 �ewezen, is niet tevens het �ewijs, ��t elke

met oe ges�hreven vorm (oe ontst��n uit Got . o, Oh�.no) �e uitspr��k oe (u) heeft. Voor �e rij men roern

, .even�ls in het Nnl . met oe (oe), in het Roerm . is het nog �oon .D�t sours �e Got . (OS .) o, Oh� . uo in genoein�e �i�le�ten ree�s oew�s gewor�en, �ewijzen het M��str . �oe (=toen) (Fr�nquinet 6) enliet Roerm . toe (__.toe, Oh�, zuo) .

43

�oem �ijv. I 1 577, 11669 is het to�h zeer goe� ��nto nemen, ��t �e o-kl�nk nog in �eze woor�en�eston�.

W �t �en uitg�n g -�on m�st -�oem �etreft, is�e eerste �e tengevolge v�n het ���ent verkortevorm, w��rn��st �e voile klinker is �lijven �est��n,�ijv . lzeyli�h�oem, rijmen� op �oom I 1436 .

§ 39 • N���t wij in �e twee vorige §~ �ewezenhe��en, ��t �e uit �e Germ . o ontst�ne klinker in het�i�le�t v�n Serv. in vele gev�ll en is overgeg��ntot oe (Hoog� . u), in �n�ere gev�llen o is ge�leven,zullen rijmen �ls vloet (v. vlieten) . g oet I 2067, �oersloen II 1074, �oers : soen II 2135 �egrijpelijk zijn (1) .

§ 40, Wij zullen th�ns overg��n tot het on�er-zoeken v�n een �n�er vers�hijnsel, �e qu�liteit �esklinkers �etreffen�, n . 1. �en uml�ut. Kunnen wijin het �lgemeen zeggen, ��t �e uml�ut in hetMnl. ten opzi�hte v�n het Hoog�uits�h veel meer�eperkt is, voor het �i�le�t v�n Serv . zullen wijwe�er zien, ��t het tuss�hen het Mnl . en Mh�. st��t,m. �. w. v�ker uml�ut heeft ��n het eerste, �o�kmin�er ��n het twee�e.

Voor�eel�en v�n uml�ut �er korte � zijn�heselle II 1963, erve (Got. �r�i) I 2097, II 511,veste (su�st .) II 39, he��en (O.S . he��i�il) II 2826 (zie§ 130), segghen 12376, II 2453, II 2726 (zie § 1 35),heelt II 1763 (zie § 21), heer(e) II 54, II 152 (Got . h�rfi�),�en�ken I 2503 (Got. th�gkj�n), e�el I 366, II 1169,II 2223, ellen�e II 2840. Voorts : g hewel�i�h 11757,ghewel�i�hl~'�k II 1173 (m�st ghew�lt 1 2 913, I 3 02 7 ,II 1571 enz.), ghesle�hte 1 242, 1252, �lme�hti�h 1 2901,

i) Zelfs �ij Vl��ms�he en Holl�n�s�he s�hrijvers vin�en wij zulkerijmen . Zie V . HELTEN, Mn1. S~r��kk. § 56 .

44

g/zeven�keniss� II 2177 (n��st g hev�;L(h�nisse I 1821),

oj5verstenteniss� II 883 (i) .§ 41 . W�t �en uml�ut in �e flexie �etreft, wij

weten, ��t �eze in het Mnl . in het �lgemeen nietmeer voorkomt, terwij i hij in het Mh� . st�n�v�stigis. Ook Serv. heeft in �it gev�l nog �en uml�ut,�ijv . veert (3e pers. enk. v�n v�r�n) I 3032 (zie�e vervoeging �er werkwoor�en), w��rn��st even-wel zeer �ikwijls vormen, �ie �oor invloe� v�n�en 1 en pers. enk. en het meervou� �en uml�utverloren he��en .

Bij �e �e�lin�tie vin�en wij hetzelf�e hetmeervou� v�n m�gnet lui�t met uml�ut mee�h�e11 15, st�t heeft in �e ver�uiging stele I 661, II 530,II 1259 (`v��r n��st st��t II 138) .

Bij �e �omp�r�tie vin�en wij �eter I 1206, �est12457 13245 II 29, leste II 40, II 553 . .

In �flei�ingen is eveneens �e uml�ut �ikwijlsver�wenen v�n l�m 13193 komt �e vorm verl�elntII 970, �ie wijst op eene on�ep . wijs verl�men, w��rmen eigenlijk verlemen h�� verw��ht. Men vin�thierin net streven, �en klinker in �flei�ingen we�er��n lien v�n net gron�woor� gelij k to m�ken .

Oj5merking. D�t �e uitg�ng -inne niet uml�utveroorz��kt, is ���rin gelegen, ��t �eze uitg�ng �envollen klemtoon heeft, terwij 1 to�h voor uml�ut-�ewerking uitsluiten� �e on�etoon�e lettergreep meti in ��nmerking komt. Dus gr�vinne(n) I 3236,II 2926.

§ 42 . Ook �ij �e l�nge � vin�en wij uml�ut .Bijv . : seye I 3069, meye 13070, meer (=�eri�ht, Oh� .m�2ri) I 487, I 1133, I 2389, enz, n��st een enkel m��l

(I) lu �et 1~Ih�, �leef �e Uml�ut in woor�en, uitg��n�e opl�iSSe, gewooulijk weg . PAUL, M7z�. Gr�mm. § 40, Anm . 5 .

45

m�re I 2785, evenzoo meere ( �eroem�, Oh� . m�ri)11758, II 21 .

Do�h hier ook weer vormen zon�er uml�ut .Bijv. : �hen��iohe II 337, 5ohen��i�he�e 1 2045 (oh� .oin��ig, Mh�. oen�e�e�), n��st elk�n�er seli�h I 348en s�li�h II 1155 (Oh�. en O.S. s~zhz, Mh�, s�eli�),het ww. ghe��ren II 1040 en het zelfst. n��mw .�he�eer II 1702 (O.S. gi��ri�n, Mh�. oe���ren enO.S . gi��ri, Mh�. �e���re) .

Opmerkelij k is in �it opzi�ht �e oh� . uitg�ng-�re (Mh�. -��re). Ik teeken ��n : son��er I 172,son��reiz (gen. p1 .) I 1483, son�ere I 123, I 197, 11702,j5re�i�(k)�re I 2199,1 2375, II 2907, Sre�i�ker� I 196,I 26, 3, s�efti5�er I 1876, s�e~ 5�re, (nj men� op �eter)II 932, s�efl5Z5ere I 122, I 290, 11553 �roeghen�er11230, �ro(e)ghenere I 1239, I 1374, �roglzeneer I1812, voersj5rek�re II 267, verloessere I 1238, I 1701,noethulji�re II 2908, noethulter II 2804 .

A�n �eze woor�en, in ver��n� met �en onvolt .yen . tij � v�n �en �onj . v�n het werkw . wesen zullenwij onze �es�houwingen omtrent �en uml�ut �er� v�stknoopen. Voor �en �onj . imperfe�t v�n genoem�werkwoor� (oh�. w�ri, Mh�. w�er�) heeft Serv . : w�er11602, I 2376, II 537, II 667, II 864, II 2381, w�rmII 137, II 1700, w�re I 2200, w�er�j II i68, wereII 268, weere II 22, II 497, weer 165, I 1206, I 1868,I 1917, I 1923, weeren II 164 .

W��r��n is �eze in�onsequentie toe to s�hrijven?A�n niets �n�ers ��n ��n �e omst�n�ighei�,

��t het �i�le�t, w��rin Heynrij �k v�n Vel�eke s�hreef,ten opzi�hte v�n �en uml�ut �er l�nge � �fweekv�n het �i�le�t �es �fs�hrij vers . En het is nu �evr��g, welk �er �ei�e �i�le�ten �en uml�ut h�� .

Om �it op to lossen, pl��tsen wij �e volgen�erijmen n��st elk�n�er : �egu�me : �l�me 1250 (�equ�-

--46-

me Oh�. �iqu�mz, Mh�. �equ�eme), vr�ohens�ghen 12247 (s�gh�n is hier �onjun�tief), �l��r

w�er II 666 (w�er is hier �onjun�tief ) . Deze rijmen

h�� Vel�eke, en wij weten, ��t zijn rijm zuiver w�s .

Wij kunnen ��n uit �eze voor�eel�en �esluiten,

��t �ij Vel�eke �e uml�ut �er � niet �eston�. In

Vel�eke's �i�le�t �us geen �onj. imperf. were, ook

geen son��re, geen meere, geen enkele uml�utkortom in �e zooeven opgegeven woor�en . Tot �it

result�nt komen zoowel B�rts�h �ls Br�une en Beh�-

ghel in hunne in § 3 genoem�e verh�n�elingen .En nu �e �fs�hrijver, wiens �i�le�t wij moeten

on�erzoeken. In zijn �i�le�t �eston� �e uml�ut v�n�e ~z wel. Hij heeft �ezen ��n ook in zijn werk,

even�ls wij hem vin�en in het Mi��elfr�nkis�h . Des�hrijver heeft ���rom �ikwijls het rijm ver�n�er� .I)�t hij �e rijmen �equ�nze : �l�me enz. (zie �oven)liet �est��n, ligt voor �e h�n� ; hij zou �n�ers �e

regels geheel en �l he��en moeten ver�n�eren, tenein�e onzuivere rijmen �ls �equem : �l�me, vr�ghen :

seghen, �l�er : weer to vermij �en. Hij kon �ezerijmen to eer�er in hunne oorspronkelijke ge���nte

l�ten �est��n, wijl, gelijk el�ers ree�s herh��l�elijkis ��ngetoon�, in zijn werk �e invloe� v�n hetWestmi��elne�erl�n�s�h zoo �ui�elijk is w��r to ne-men. En in het Westmi��elne�erl�n�s�h is, even�lsin Vel�eke's oorspronkelijk werk �e uml�ut �er �niet �oorge�rongen .

Op �n�ere pl��tsen evenwel is �e �fs�hrijverijverig �ezig geweest, in pl�nts v�n �e vormen met

� �ie met to zetten. V�n���r �ijv. �e rijmen

meere : weere II 21, II 496, sneer : veer I 1867,

11923, voers 5rekere : were II 267, s�ej5j5ere : onmere

1290, weer : �rop hen��r 1 1811, w�n�ellere : meere I 910 .D�t wij niettegenst��n�e �it nog vin�en : son��er

-47--

1 172, 5re�i�k�re : noethulj5�re II 2907, /re�i�k�rew�re I 2199, w�er I 1602, II 537, w�xen II 137,moeten wij we�erom toes�hrij ven ��n Westmi��el-ne�erl�n�s�hen invloe� .

V�n �it st�n�punt uitg��n�e, kunnen wij onsonregelm�tighe�en �ls ohe��ren, ghe�eer ; s�li�lz,seli�h (zie �egin v�n § 42) ; verneenle 11585, vern�meI 1309 (�onj . imperf.) ; yueme 11586, qu�rne I 1909(�onj. imperf.) ; gheve I 486, g�ve I 1308 zeer goe��egrij pen .

O 5merking. D�t gr�vznne(n) I 3236, II 2926 �enuml�ut niet heeft, is �egrijpelijk n��r § 41, opm .

D��rentegen toont m�r�kgreven 1516, greven I 518�en uml�ut. Wij vin�en e�hter in het Oh�, hetzelf�e,n. 1. n��st Br�vo een vorm g r�veo, of komstig v�neen suffix J�n, w��rme�e �it woor� eigenlijk w�sgevorm�. (Zie Br�une, Ah�. Gr�mm. § 223) .

§ 43 • Alvorens over �en uml�ut v�n �n�ereklinkers to spreken, moeten wij �e klinkers o en u�ij Serv. ��n een n��er on�erzoek on�erwerpen .

Elke Germ. u is in open lettergreep tot o (o)gewor�en. Bijv, sourer I 3033 (O .S. sum��), �e plur .pr�et., �ie in het O .S. lui�en : �u�un, f�rlurun, nutunenz., vin�t men �ij Serv ., gelijk in het Mn! . in het�lgemeen met o, �ijv . : verloren II 1587, II 1703,sloeten II 1368, ghenoten II 1233

Zeer �ikwijls g��t ook �e u in s esloteiz letter-greep tot o over. Bijv. �ltij� in het voorvoegselon- : on��n�k II 1681, onghem��h II 2038, onghesontI 2110 ; in : kommer I 773, stozn~ 13192, mont I 664,I 1478, II 2149, ghesont II 1644, sonne(n) I 1909, II 86o,II 866, stout ~zelfst . nw.) II 1629, 111643, won�er I 590,I 2978, II 940, ons I 15, 149, 155, vo�hten 1819,worl5en II 165, erworven II 1604, ontgol�en II 1583,ghewonnen II 807, �ronghen 1617 .

48 -

A�n �en �n�eren k�r�t evenwel is �e klinker niettot o gewor�en in : �utte I X049, nutte I 2 r, I 2050,

rugghe II 967, ghelu�k 111358 (vgl.het Oh�.~uzzi, nu7zi,Yugoi, Mh� . ohLCke). Wij zien �us �e u (uitgesproken�ls �e Nnl . korte u) terug in �ie woor�en, �ie in�e volgen�e lettergreep eene z( j' ) h���en ; ���ren-tegen �e o, w��r �it niet �et gev�l w�s .

Opmerkin. Voorts is �e u v�st in �us, �l�us (O.S, thus) I 3,I 46, II 2150.

V�n���r �us

�oy�h II 1152, II 1251, II 2742,he�ol~ II 2195, lo�ht I 1903, II 2431, s�holt II 2196,

y��ht (fru�tus) 13030, gol�e II 663 .Wij vin�en flu n��st �e opgenoem�e vormen

~ul�enen II 2217, �nrohe (meerv. v. �oy�h) 1907, ghe-�ul�iohen 1938, s�hul�e II 1603,11 2475, II 2717. Dezevormen, wier u �enzelf�en kl�nk heeft �ls �e �ovenge-noem�e u in nutte, rugo he, enz ., zijn ���r�oor ontst��n,��t �e o in �oy�h, ghe�olt, s�holt �oor �e i �er volgen�elettergreep tot o genu�n�eer� wer�, m, �. w. uml�utkreeg en �us een klinker, in uitspr��k gelijk ��n �ienin �e woor�en : nutte, rugghe enz. V�n���r, ��t men�en uml�ut �er o voorstel�e �oor u. V�n���r �usook �e �onj . imperf. hulj5e II 1205, hulk5en 12224. (1)

Hoe verkl��rt men flu wunne I 16,5 n��stwonne II 2448, kunne I 164 n��st konne II 2468?Te oor�eelen n��r �et Oh� . kunn , O.S. kunni; Oh� .wunni (n��st wunn�), O.S. wunni, verw��ht men �ierkunne en wunne, gelijk I 164, 1165 . Evenwel �eh�lve��t men �e s�hrijfwijze o k�n verkl�ren uit wissel-vormen, even�ls Oh� . wunni en wunn� (zie �oven),Oh�. �unni n��st �unnu (zie Br�une, Ah�. Gr�mm .§ 198, Anm. 5), komt �ier �oven�ien �e omst�n�ighei�

(1) VgI . hierme�e v . HELTEN, Hint. Spr��kk .

36, voor�lOpmerk . 1 .

49

er�ij, ��t n-ver�in�ingen �en uml�ut niet �egunstig-� en (i ). Ik vin� �ij v. �ij Serv . Tel hulz5e(n) �ls�onj. imperf., �oeh n��st ont�on�e II 1740, on�er-won�e II 1739, songhe I 2138 geene vormen met u .

Op �eze wijze is ��n ook verkl��r� kon�i�h II 2051 .O75merking. Wij zullen th�ns ook eene ver-

kl�ring tr��hten to geven v�n s�ol�e, s�hol�e 1948,II 2845, n��st s�hul�e II 1603, II 2717 . Als z=st�in�ehoor�e �it w oor� in �e ver�ogen vormen eene ito he��en (zie § 95) ; �us : nom. s�holt, gen . s�hul�e .De nom. w�s e�hter v�n invloe� op �e wormingv�n s�hol�e.

Voor s�hout, in p1. v. s�holt zie § 51 .

§ 44• Wij he��en in het �egin v�n § 43 ��n-getoon�, ��t �e Ou�germ. u in open lettergreeptot o is gewor�en, en zullen th�ns onze �es�hou-wingen ���romtrent voortzetten. De voor�eel�ensourer, verloren enz., �ie wij op �e�oel�e pl��tsg�ven, he��en �lle ��t gemeen, ��t in �e on�etoon�e lettergreep, �ie op �e lettergreep met �enh oof�toon volgt, niet i, m��r een �n�ere klinkervoorkomt .

L�ten wij th�ns eens woor�en �es�houwen, �iein het Ogerm. u h���en in �e open lettergreep, enin �e ���rop volgen�e eene Z, �ijv . : het Onfr . �un(Oh� . turn), het O.S. hugi, slutil, furl (pr�ep.) .D��rvoor vin�en wij �ij Serv . : �o�r(e) 11509, Ii 1 454,II 2504, hoe~he(n) II 1589, slotel I 1738, II 261,

voer(e) I 1580, I 16g4, II 1455 . D�t wij een o-kl�nkzou�en krijgen, is �ui�elijk volgens onzen regel in �en��nv�ng v�n § 43 . Do�h welke uitspr��k heeft �eze o?

In ver��n� met �e omst�n�ighe �, ��t �e o

(i) Zie FRANCK, MM. Gr�mrn. § 76 .

(i) Zie V. HEL'I EN, § 47 .

-- 50 --

gevolg� wer� �oor eene lettergreep met i, mogenwij ��nnemen, ��t �eze o (oe) �e uitspr��k o h�� . Wijvin�en ��n overeenkomst met het tegenwoor�igeM��stri�hts�h : sleutel, veuy, enz. (zie Fr�nquinet �lz. i )en het Roermon�s�h, ��t eveneens veuy, �eny, sleutelenz. heeft. Strikt genomen, vin�en wij �us ook in�onin�k (Onfr. kuning) �e o, en het M��str. en Roer-mon�seh he��en in�er���� keening (i) . D�t �onin�kmet o ges�hreven st��t, �ewij st niets, wij vin�enimmers ook slotel.

Wij komen �erh�lve tot �e gevolgtrekking, ��t�e oe (o) �ij Serv. niet sle�hts �e uit�rukking is vooro ( 35) en voor oe (-- Hoog�. u, § 37), m��r ook vooro. Dit in het oog hou�en�, z�l men vers�hillen�ewoor�en �ij Serv. met o moeten lezen, w��r mengeneig� zou zijn, een �n�eren kl�nk to �oen hooren .V�n �e vele voor�eel�en noem ik : verhoghen I 3037,yo��h�e 12 82, II 1741, �oe�h�e II 1742, �ropele

II 1425, ovel II 2500, vloeghel I 1908, 11912, gore

II 796 enz .§ 45 • Wij zullen th�ns v�n �en uml�ut, �ien

wij zoo veelvul�ig in Serv. gezien he��en, �fst�ppenen �en �n�er vers�hij nsel �espreken, n . 1. het ont-st��n v�n een �iphthong uit twee vo��len . Wij vin�en�e ww . : sien 1592, II 868, ghien 12676, ghes�hien

1593, 12675, w��rvoor : O.S . seh�n, Oh�. jeh�n Oh� .gzs�eh�n. In �eze vormen is �e h gesyn�opeer�

( 70), en �e ervoor st��n�e klinker ontwikkel�ezi�h nu, in ver�in�ing met �en klinker v�n �enuitg�ng tot ie .

Voor �e ie in zzele en �ergelijke woor�en zie§ 32, Opm. 2 .

51

De s�mentrekking tot ie vin�en wij ook invrzent 1 2340, 111435, II 2649 (Got ,fr I� n�s), w��rn��stvrunt I 2673, II 1577, II 1797, een vorm, �ienwij nog in vele Lim�urgs�he �i�le�ten ��ntreffen,en �ie �oet �enken ��n het Mh�. vriunt (iu inuitspr��k = u) .

Oj5merkzng. ook �e l�nge i, gevolg� �oor r,wor�t sours ie, �ijv : viere I 1402 (vgl . Oh� . firon),ghiere II 2506 (Oh� . gir), wierou�k II 799 (O.S.wiro�) . (Zie § 53 .)

IV. Werking v�n eenige me�eklinkersop klinkers .

§ 46. Eenige me�eklinkers �oen �ij Serv., gelijkin het �lgemeen in het Mnl ., �en voor�fg��n�en klinkerin �en korten overg��n . D��rtoe �ehoort in �e eerstepl��ts �e ver�in�ing �ht. Bijv . : �r��hte II 638, �r��ht(p�rt. pr�et.) I 318, II 1487, ���hte I 297, 11950,II 2663, enz ., �o�hte II 247, II 861 . V�n���r ook �e �onj .pr�et. �eter werkw. : �re�hte II 1619, �e�hten I 1089(vgl. Oh�. �r�ht�, �uht�, ��ht� . enz). Evenzoo li�hteII 2446, II 2729 (Got . lei/its), s��/it I 770, I 2056(O.S . s�fto �ls �ijw.). V�n �e ww . soeken en roeken�est��n in het �i�le�t v�n Serv . uitsluiten� �e l�ngevormen even�ls in het Ne�errijns�h �i�le�t. D�t wijto�h op eene enkele pl��ts so�hte vin�en, heeft zijneoorz��k in het rij m . En �it rij m von� �e s�hrij verree�s in het oorspronkelijke werk (tie Zs�hr . f. � .Phil. IV 265) . Hetzelf�e rijm keert terug I 2657, �o�khier st��t soe�hte ges�hreven .

Ten slotte stip ik nog ��n �e�o�htent II 1035 .O 5merking . W�nneer eerst �oor l�tere syn�ope

�e klinker onmi��ellijk voor �e �ht kw�m to st��n,

- 52 -

wen� �eze niet verkort, �us ghehoe�ht I 1793 enz .§ 47 • Een enkel m��l h�� �eze verkorting ook

pl��ts voor n + �onson�nt, zoo�ls �ong�rt I 42,

sto�t II 1556, 111724 (Onfr. en Mh�, stuont), ghzn�k

I 2030, 12198, II 2218, vin�k I 2363, II 917, hyn� hen

II 1362. (Zie § 128) (Onfr. fieng, sieng, Oh� . l�ieng) .

O merking. Vermel�ing ver�ient nog het woor�li�h�me I 376, 11469, II 850 (O.S . likh�mo) . Hier ont-ston� uit k + h eene �h, en �it kon ���rom, wijlmen �e �flei�ing v�n h et woor� niet meer voel�e(lik=vlees�h, h�rno=�e�ekking). De �h �ewerktetevens verkorting v�n �en klinker .

§ 48. Omtrent �en invloe� �er r-ver�in�ingenop �en klinker zijn vers�hillen�e opmerkingen tom�ken.

z ° De klinker wor�t verleng �. De oorz��k ���r-v�n is, ��t �e r eene on�ui�elijke vo���l ontwikkelt,gelegen in h��r �ijzon�eren kl�nk . Deze on�ui�elijkevo���l k�n zi�h op twee wij zen ontwikkelen . Zij k�nzi�h tuss�hen �e r en �en onmi��ellijk op �eze vol-gen�en me�eklinker �ls e v�stzetten . V�n���r vormen�ls �ere�h, erenst enz. in het Mnl. (sv�r��h�kti) . De�n�ere wij ze, w��rop zi�h �e on�ui�elijke vo���lontwikkelt, is, ��t zij zi�h ver�in�t met �en voor�e r st��n�en klinker en �ezen ��n verlengt . Del��tste wijze v�n ontwikkeling vin�en wij �ij Serv,terwijl sv�r��h�kti er �ijn� niet woo�t ��ngetroffen .Over het �lgemeen g��t het �i�le�t v�n Serv . hierins�men met het Hoog�uits�h, w��r �e r eveneens verlen-gi.ng v�n �en klinker veroorz��kt (vgl. Nh�. B�rt,

Ge�urt enz .) .Voor�eel�en v�n verlenging �ij Serv, zijn : w�ert

(3e pers. imperf. sing.) I 1129, I 1996, 111725 enz .,weert II 1285, eer�e I 2199, 1299511320, heer�e I 2535,

�eer�e II 2085 (zie § 118), Keersten II 25, II 1270,

veerst II 2520, II 2533 .

-- 5 3

Sours is �e verlenging in het geheel niet uit-ge�rukt, �ijv. : went I 1336, wer�e 12197, 12973, n��sthet �ovenst��n�e weert. Hier is no�ht�ns �e l�nge klin-ker to lezen. In het oorspronkelijke �i�le�t v�n Serv .w�s �eze verlenging nog niet �oorge�rongen (Beh�ghelXLIII). De �fs�hr fiver heeft �erh�lve over�l �enverleng�en klinker gezet. D�t hij flu sours, inpl��ts v�n �e �u��ele e �e enkele heeft l�tenst��n, k�n zijn gron� he��en in �e omst�n�ighei�,��t het �lgemeen w�s, �e �u��ele e uit to sj5reken .

Wij vin�en in �n�ere Mnl. teksten to�h ook �ijv.hort, ��t moet wor�en uitgesproken �ls hoort.

Wij kunnen in ie�er gev�l ��nnemen, ��t �e ein Overt �ezelf�e w��r�e heeft �ls in weert.

Ver�ere voor�eel�en v�n verlenging zijn : woertI 20, I 167, I 402, �ntwoer�e II 27!!, worr�en

(3e pers. imperf. p1.) 168, II 1031, 111312 (een enkeltn��l wor�en II 1425, �o�k hier z�l men ook evengoe� �e l�nge o moeten l�ten hooren), �oerst I 2060,I 2063, I 2073 .

Opmerkzng-. D�t �e � in v�ert verleng� wer� (I 1128, I 1995,II 1726), is n��r het voorg��n�e volkomen �ui�elijk ; eene re�en tomeer voor �e verlenging k�n gevon�en wor�en in �en invloe� v�nhet ww . v�ren.

W�nneer wij �e vers�hillen�e voor�eel�en, �iev�n �e r-ver�in�ingen hier gegeven zijn, overzien,komen wij tot �e slotsom, ��t r� het regelm�tigst�en voor�fg��n�en klinker verleng�e . De r� wer���n het ein�e �er lettergreep tot rt, en ook in �itgev�l von� �e verlenging regelm�tig pl��ts . Bij�e rt e�hter, �ie niet uit r� is ontst��n, �leef �eklinker gewoonlijk kort. V�n���r : sw�rt II 1944,herte I 18, II 904, II 1720.

Voor rst wer� �e klinker eveneens gewoonlijkverleng� .

-- 54 --

2e De � ver�n�ert in e. Bijv. sterke I 358(O.S. st�rk), �e pr�eterit� : werji 11450, II 369, sterffII 2603, II 2720, (er)werff II 659, II 2116, II 2602(voor w�r�, st�rf, w�rf. Een voor�eel� v�n st�rfII 2344) • Voorts : �erff I 414, I 589 (voor ��rf),�err I 3156 (voor ��r), h�r�e II 1583, II 2147 enz .,er�erm�e 1 1684, mertelere II 549 (n��st m�rtel�er11663) (1), verve I 2366 (Oh� . v�rw�) .

OpmerkinK. De vorm h�r�e, gelijk hij hier�ovenis opgegeven, gel�t voor het ��ver�ium (O.S . h�r�o) .Voor het �ijvoeg. n��mw. vin�t men h�ert (O.S .h�r�) II 2714. Een enkel m��l komt nog voor h�r�e�ls ��ver�. 1875, hetgeen is toe to s�hrijven ��n hetrij m hellew�er�e : h�r�e. Dit rij m moet �e s�hrij vet in hetoorspronkelijke werk �ls hellew�r�e : h�r�e gevon�enhe��en, even�ls het rijm sterke : j5�tri�r�ke in hetoorspronkelijke werk lui��e sterke : 7i�tri�r�ke.

§ 49• Sommige tivoor�en vertoonen �en invloe�v�n het Westmi��elne�erl�n�s�h, �ijv. w�ert II2513, w��rvoor Serv. gewoonlijk weert heeft. Voorhet voorn��mwoor� h�re, h�er, enz ., w��rn��steen enkel m��l hoer I 1889, zie �e voorn��mwoor-�en. De Lim�urgs�he �i�le�ten he��en in �it voor-n��mwoor� een �onkeren klinker.

Nu en ��n vers�hijnt ook voor w�ert (3e pets .imperf. sing .) woert �ijv. I 1959, voor werf (w�rf,zie �oven) worff II 1187 . Dit vers�hij nsel, ��t ookin het Westmi��eln. niet vreem� is, heeft zijneoorz��k zoowel in �e voor�fg��n�e w, �ls in �eninvloe� v�n het meervou�. Evenzoo moet ook ver-kl��r� wor�en : wor�et (voor wer�et) I 3015, wor�enI 119 (voor wer�en) . In het Westmi��eln . komt �ijv .

(r) Over �en uitg�ng ere, n��st �er (�re) zie § 42 .

55 -

wor�et herh��l�elijk voor. W�nneer wij een �ilksl��n in �e strophis�he ge�i�hten v�n M�erl�nt (e� .

Verwijs, Groningen i 880), vin�en wij, �lijkens �e

v�ri�nten in C, D en F (Zutfents�he Hs., Antwerp-

s�he Hs. v�n Serrure en Brugges�he Hs .) wor�etin pl��ts v�n wer�et, o, �. W�pene M�rtijn I 545I 580 enz .

§ 50. Uit �e z��hte e heeft zi�h o ontwikkel�

in voele I 2799, II 717, II 2813 . Dit is �e v�ste vormvoor het �i�le�t v�n Serv. gelijk voor �ijn� �lleLim�urgs�he �i�ie�ten (vgi. het Roermon�s�he ve�l).

Eveneens moeten wij voor het voorn��mwoor� �envorm hoem �ls �en oorspronkelijken �es�houwen

(1V[��stri�hts�h heum, zie Fr�nquinet �iz. 4 enz .). De���rn��st vers�hij nen�e vele, hem �ehooren oor-

spronkelijk niet �en �fs�hrijver, m��r komen uit het

W estmi��elne�erl�n�s�h ; zij vin�en tevens hunoorsprong in �en gr��� �er ���entu�tie (zie § 111) .

§ 51 . C�m to on�erzoeken, in hoeverre l� en it�ij Serv. eene ontwikkeling he��en veroorz��kt gelijk

in het Wmnl. in �lt, h�l�en, �ie out, hou�en zijngewor�en, zullen wij eenige voor�eel�en ops�hrijven .

Ou�e(n) I 2862 II 2242, n��st �lt II 2749, �l�er1857, h�l�en 126, I 908, enz. n��st �ehou�e I 2861,W�l�en I 27, I 909, 12423 enz., ��it 12000, ��lf 1 2077e�l�e II 2437, hew�lt I 2913, I 3027, II 1571, �lt�er

1 479 1 492 , II 1363, gol�e II 663, II 922, gol�tsme�eII 2124 n��st gout II 826, II 2140, ghe�olt II 21 95 .

In het oorspronkelijke �i�le�t v�n Serv. h�� �eoverg�ng nog niet pl��ts gevon�en. De rijmen �ltghew�lt II 2749, �eh�l�en . W�l�en I 26, I 908, 1242 3,��it : ghew�lt I 2000, ��lf . ghew�lt I 2077, ghew�lts�lt I 2913, g hew�lt . ontg�lt II 1571, hol�e : gol�e

II 662, II 922 von� �e �fs�hrijver in het oorspronkelijke

werk. EH[ij heeft �eze onver�n�er� gel�ten, ofs�hoon

-56--

hij ze gem�kkelijk in �e vormen out ghewout,enz. h�� kunnen over�rengen . D�t hij �it niet �ee�,is een �ewijs, ��t �e vormen : �lt, 3olzew�lt enz. ookin zijn �i�le�t thuis �ehooren . A�n �en �n�erenk�nt pleiten �e vormen ou�e(n) 12862, II 2242,�ehou�e I 2861, gout II 826 ervoor, ��t ook zijniet vreem� w�ren . Wij m�ken hieruit op, ��t, even�lsin het Roermon�s�h �ijv. : k�lt, ~ol� (gou�) en hoot(niet holt) eene ver�n�ering ��ntoonen, �ie niet �on-sequent is, ook voor het �i�le�t v�n Serv. eeneonzekerhei� moet wor�en ge�onst�teer�, �ie ten-gevolge h��, ��t �ei�e vormen n��st elk�n�er kon�en�est��n. D�t voorts n��st �hew�lt en �n�ere woor�ennet �e wisselvormen wor�en ��ngetroffen, zoo�lsn��st �lt, k�n, zijn gron� he��en in �en invloe�v�n ghewel�i�h, w��r �e ver�n�ering onmogelijkkon pl��ts vin�en, ���r el� �ie niet �ewerkt. Inie�er gev�l w�s �e nieuwe vorm nog niet zooinheems�h �ls in het Westmi��eln . ; �it �lijkt : �) uithet �ovenst��n�e, �) uit �e omst�n�ighei� ��t n��sthet zoo �ikwijls ge�ruikte �lt�er I 479 1 492, 111363enz. enz. geen vorm out�er voorkomt, n��st w�l�ennimmer wou�en .

N. B. Uit het vers�hijnsel, ��t -ul� in het West-mi��' eln . k�n �lij ven of tot -ou� overg��n (hul�en��st hou�e), is nog niet op to m�ken, ��t in hetWestmi��eln . -ul� in -ou� overg��t ; wisselvormenmet -ol�, �ie n��st -ul� �eston�en, zijn �e oorz��k���rv�n. Voor het �i�le�t v�n Serv. g��t -ul� zekernooit in -ou� over .

§ 52 . Ree�s in § 49 spr�ken wij v�n �e werking�er w. In hoeverre �eze me�eklinker �en voor helpst��n�en klinker wijzig�e, moge voorts nog �lijkenuit �e volgen�e voor�eel�en

�) trouwe(n) I 1591, 1 1683, II 419, rouwe 1248o,

57

12923, II 1238, rouwen (inf.) II 1726, ghelrouwe I 1503,11619, 11738 . Wij zien hier �us �en overg�ng in ouw .

Do�h n��st �eze overheers�hen�e ouw komt ookn�g voor uw, �ijv. : �etruwen I 2479, ghetruwelf�k12428. Een vorm ghevluwen II 2379, w��rvoor menin �n�ere teksten ook ghevlouwen vin�t, is ���r�oortevens verkl��r�. (Zie voorts § 123 �, e en f.)

�) Nuwe 12389 en ���rn��st nyem�er II 384 •Oorspronkelijk komt �it woor� �e l toe, zoo�ls wijze in nyem�zer vin�en. De invloe� �er w (1) ver-�n�er�e �e i in u .

�) Gr�uwe II 2749• De �u in �it woor� is oor-spronkelijk �. Door �e w, �ie org�nis�h is, wer��eze oorspronkelijke klinker ver�n�er� .

§ 53 • Voor �e werking v�n r op i zie § 45'Opmerking.

V. Verhou�ing tuss�hen enkele klinkers .

§

Wij zien �ij Serv. eene �fwisseling v�ne en Z in �ier voege, ��t in �e open lettergreepstee�s �e e voorkomt, welke ��n uit �en ��r� �erz��k gerekt is . Voor�eel�en s�ene I 978, le�e(n)1117, II 891, II 1745, sweghen I 595, ghevet I 146,I 3011, I 3016 en n� syn�ope gheeft 1920, 13021,13040, ghes�hreven 1 245, II 2891, II 2931, sne�enII 1361, II 1670, �reven I 928, ghe�reven I 530,11042, II 447, �leven (pr�et.) I 2424, II 1043, II 1696,�leven (p�rtie .) I 531, II 2049, II 2892, sevensten II 946,merle I 1322, I 3053, II 290, we�er I 2172, II 1553,II 2839, we�er (su�st .) II 1506, ne�er I 1899, II 369,

(i) D�ze w is org�nis�h en is in nyem�er uitgev�llen .

58

II 2840, seghe 11585, II 6o6 . In �l �eze vormen heefthet O.S. nog �e i.

§ 55 • Do�h ook in gesloten lettergrepen komt�e e voor, terwijl het O .S. nog i heeft, voorn�me-lijk voor r- en m-ver�in�ingen. Voor�eel�en : erre

I 458, 18o8, heer�e I 636, I 1846, I 2535, �es�her-men(t) II 375 II ,8i,i, �eer�e II 2085 (voor �everlenging �er e in �eer�e zie § 48), werken I 29,1 744 13079, stemme(n) I 2319, I 2617 .

§ 56 . Eigen��r�ig is het vers�hijnsel, ��t eenwoor� flu eens met e ��n weer met i voorkomt .

V�n sommig e woor�en komt sle�hts Mn vorm voorzoo�ls : i�h I 46, II 1177, II 2388, in I i, I i8, I 45,�it II 1317, II 2235, II 2840 ; ��n �en �n�eren k�nt�en 1317 8, II 1177, II 2192 . Do�h wij vin�en es12843, II 1818, II 2468 n��st is I 1353, II 2 • II2051, met 1 744 n��st snit I To, I 47, II 1546, �est

(2e pers. pr�es . i�.) I 2055, II 2837, II 2838 n��st�ist 1 417 en �zstu 11102, II 109, ont�en�en I 3251n��st ont�in�en II 1744, II 2793, �eg hennen I 2 n��st�eg hynnen I 1314, ohewennen I 2417, II 3 q n�, �st ,g hewynnen 1136, II 2125, II 2210, vol�renglzen 1275I 311 n��st vol�ring-hen I 193, sen I, 6, I 93, I i 8 5n��st synen I 2699, I 3025, II 719, men�er II 2155n��st myn�er I 2863, �ennen II 1234 n��st �ynn enI 18, ven�e I 51 n��st vyn�en II 2794, �ren�ke zzI 2051, I 2121 n��st �rin�ken II 1334, g-hewes I 2719,I 2800, II 2698 n��st ghewisse II 136, frees- in : ynes-��ren II 1699, mes��et I 1305, 12 433 12 543 mes-nyeten I 2464, messton�e II 654, mestroosten 11 7 58n��st mis in : fnzs��et 117 6, I 2349, II 434, mis��en111758, II 2964 .

W�nneer wij �e hier opgegeven woor�en �e-

s�h�uw-en, ��n zien wij, ��t het voorn�melijk gel�tzulke met i (respe�t, e) voor n en n-ver�in�ingen

59 -

of voor s en s-ver�in�ingen . Wij �eginners met �en-ver�in�ingen, wijl ���rv�n �e meeste voor�eel�envoorkomen. De woor�en : �en�ers, �eghennen, ghe-we7nen, ven�ers, �ren�ken, w��rn��st vormen met Ivoorkomen, he��en �lle ��l gemeen, ��l zij in hetO.S. en Onfr. eene i he��en : �in��n, �i inn�n,winn�n, fin��n, �rink�n .

Voor men�er vin�en wij in �e �e�oel�e ou�ere�i�le�ten geen overeenkomstigen vorm, �o�k �esuperl�tief minnist geeft ons het re�ht, een met i toveron�erstellen.

Bennen komt overeen met in, Znn� .Voor �renghen heeft het O .S, wel is w��r

�rentthn, �o�k in het Onfr, komt voor �rzng�n (tieHeyne, Kleine �lts . �n� �ltnfr. Gr�mm. §. i8, I) .

Dus : �e verwisseling v�n i en e �etreft sle�hts�ie woor�en, �ie in �e ou�ere �z�le�ten i he��en, hetomgekeer�e komt niet voor.

In ver��n� met het �ovenst��n�e moeten wijth�ns eenlettergrepige woor�en �es�houwen met e(resp, i) voor n en n-ver�in�ingen. Zoo�ls wij ree�sopg�ven, heeft Serv, uitsluiten� �en, uitsluiten� sen(�fgezien v�n het meerlettergrepige synne(n), voorts�lent 1 3192 en sle�hts sent II 82, II 1101, 111657enz . ; �o�k ��n �en �n�eren k�nt uitsluiten� kintII 8i, II 1170, II 1682, II 280,5 enz .

Hoe moet �it verkl��r� wor�en ?Beh�ghel, Enei�e XLVIII, zegt : « Hier ist

ni�ht �lles zur volligen Evi�ent zu �ringen .Hij h��lt ��n het rijm velt : skill (Enei�e 8771 en9 1 35) ��n en zegt « So ist es ni�ht mogli�h, zuents�hei�en, o� m�n �us �en Reimen veil : skill eineForm skelt zu ers�hliessen h�t, o�er ungen�ue Bin-� ungen vorliegen . Glu�kli�herweise ist �ie S��he vongeringer Be�eutung, �� nur �ie einzigen Worter

-- 6o

s�hilt �n� wilt emn p��r M�le in Betr��ht kommen .Om het vers�hijnsel to verkl�ren, moeten wij

ons eene kleine uitwei�ing veroorloven ten opzi�htev�n �e uitsj5y��k �er i. Phonetis�h zijn �e korte iin het Ne�erl�n�s�h en in het Hoog�uits�h niet��n elk�n�er gelijk. Men vergelijke ���rtoe sle�hts�e woor�en kin� en �lin� in �ei�e t�len ; in hetHoog�. st��t �e onvolkomen i veel meer n��ij �evolkomen ��n in het Ne�erl�n�s�h, m . �, w. �ekorte i in het Hoog� . Kin�, �lin�, fin�ers, �in�ersenz. is veel l�nger in uitspr��k ��n �ie in het Ne�erl .kin�, �lin�, vin�en en �in�ers.

Welke uitspr��k moeten wij flu ��nnemen voorServ.'

W�nneer wij �e uitspr��k �er i, zoo�ls zij inhet Hoog�uits�h nog �est��t, �ls �e oorspronkelijke��nnemen; w�nneer wij �ezelf�e uitspr��k nog l�tengel�en voor het Gotis�h, Ou�s�ksis�h en Ou�ne�er-fr�nkis�h en ���r tegenover stellen �ie v�n hetNe�erl�n�s�h, ��n �onst�teeren wij �erh�lve eenevermin�ering v�n het i-tim�re. De tegenwoor�igeRoermon�s�he en M��stri�hts�he �enevens �n�ereLim�urgs�he �i�le�ten st��n in het �lgemeen op het-zelf�e st�n�punt �ls het Ne�erl�n�s�h, m . �. w. zijhe��en eene korte i zoo�ls �e Ne�erl�n�s�he. En�eze uitspr��k moeten wij ook voor �en �fs�hrij ver��nnemen. Evenwel in enkele woor�en is het oor-spronkelijke, met het Hoog�uits�h overeenkomen�egelui� �ew��r� ge�leven . En tot �eze enkele woor�en�ehoort ook kin� (Roermon�s�h = kien�g :) V�n���r�us �e s�hrijfwijze kint �ij Serv., w��rvoor keptniet voorkomt.

De i in �in�ers, vin�en enz. st��t, gelijk ree�sgezeg� is, op het st�n�punt v�n het Ne�erl�n�s�h ;er zijn zelfs �i�le�ten, o. �. het Sitt�r�s�h, �ie hier

6i

�e onvolkomen e �oers hooren, v�n���r �us eenes�hrijfwijze �ls �lent, sen, sent enz.

Voor het rijm velt : skilt gel�t �it ook. De 2

heeft hier eene �n�ere uitspr��k ��n �ie, welkeBeh�ghel h��r toekent . Wij �ehoeven geene s�hrijf-wijze skelt ��n to nemen, �o�k wel eene uitspr��k�er i, welke ��n �ie �er onvolkomen e grenst. In zoo-verre k�n men nu v�n een onzuiver rijm spreken,��t historis�h �e klinker in �ei�e woor�en niet�ezelf�e is .

§ 57. In § 5 6 is �us ��ngetoon��) �e verwisseling v�n i en e �etreft sle�hts �e

woor�en, �ie in �e ou�ere �i�le�ten i he��en, terwijl wijomgekeer� niet eene ver�n�ering v�n e in i vin�en .

�) �e i in het �i�le�t v�n �en �fs�hrij ver heeftniet meer �e uitspr��k gelijk �e Hoog� ., �o�k eene,meer overeenkomen�e met �e Ne�erl�n�s�he onvol-komen 2; evenwel nog meer n ��r e gekleur� .

�) nog een enkel woor�, zoo�ls kint heeft �emet het Hoog�uits�h overeenstemmen�e uitspr��k�er i �ehou�en (i) .

Th�ns is �e �fwisseling v�n i met e in woor�en�ls �in�ers enz. �ui�elijk. Wij �ehoeven ���r��nsle�hts toe to voegen, ��t �e e meest�l voorkomt,w�nneer het woor� niet in het rijm st��t, �usw�nneer �e �fs�hrijver vrij zijn �i�le�t kon ge�ruiken .D��r evenwel, w��r hij �oor het rijm ge�on�enw�s, �leef meest�l �e i st��n ; zoo��t men voorVel�eke zelf k�n ��nnemen, ��t �ij hem �e e inpl��ts v�n i nog niet voorkomt, of ��t ten minste

(i) Meer n��r het noor�westen komt in pl��ts v�n �e Ne�erl . iin�er���� �e onvolkomen e voor; men hoort zelfs ���r ken� in pl��tsv�n kin�, en nog wel in sommige streken met eene uitspr��k, zoogerekt �ls �e � in fenetre.

�eze �fwisseling nog niet zulke �fmetingen heeft��ngenomen. (Vgl. Beh�ghel, Enei�e XLVIII : « essin� �lso ents�hie�en �ie L�ute no�h ni�ht glei�hgewesen, �n� wir sin� �ur�h�us �ere�htigt, sie �ei Vel-�eke �ur�h �ie S�hrei�un g zu s�hei�en > .)

Tot st�ving v�n het �oven me�ege�eel�e mogen�e volgen�e voor�eel�en �ienen

ont�zn�en II i7, rijmen� op kin�en,�eghennen 1 2 �uiten rijm,ghewennen 12417men�er II 2 155�ennen II 1234

D�t �e �fs�hrijver e�hter ook in �it opzi�ht we�erin�onsequent is, �lijkt uit het rijm II 2793 ont�yn�envyZ�en, w��r hij in �ei�e woor�en �e e le�� kunnenge�ruiken, ���r zoowel �en�en �ls ven�en �ij hemherh��l�elijk voorkomt . Voorts �lijkt �eze in�onse-quentie uit myn�er I 2863, �uiten het rijm, w��r-n��st, eveneens �uiten het rijm het zooeven ��n-geh��l�e men�er II 2 1 55 •

Vers�hillen�e �n�ere invloe�en kunnen ver�ernog er toe he��en �ij ge�r�gen, �e I to �ehou�en ofin e to ver�n�eren. Zoo komt in �e eerste pl��ts�e volgen�e me�eklinker in ��nmerking, �ijv . nnheeft, met uitzon�ering v�n �eghennen en �ennen(zie �oven) stee�s i �ehou�en. Men vin�t �eghyn-nen .• mynnen I 1314, ~-hewynnen . • mynnen II 1204,

II 2125, II 2209, synnen . • mynnen 1 2699, synnemynne II 1220, �oninghinnen . • . mynnen I 134 . Zelfsvin�t men ook we�er II 718 �ynnen . • synnen, ter-wij 1 wij ree�s �e ��nwezighei� v�n sen en v�n�ennen �ewezen. Ook voor ng wor�t i ��ngetroffenvyngher I 1478, I 1492, �uiten rijm en vynghere11484, rijmen� op ver�ynghere.

W�nneer wij flu ten slotte nog �e ��n���ht

63

vestigen op svnnen hekennen I 3025, sent

�lent 13191, kint . • sent II 81, II 1657, sen inI 98, �ren�ken �en�ken I 2051, I 2121, terwijl�uiten het rijm �rzn�ken II 1334 st��t, en w�nneer wij���rme�e in ver��n� �rengen § 57 �, ��n komen wij tot�e slotsom, ��t wij in �l �eze gev�llen met een meergr�phis�h ��n phonetis�h vers�hil to �oen he��en,voor zoover het �es �fs�lzr vers �i�le�t �etreft.

§ 58. Met �etrekking tot �en oorsf~ronkeljken

tekst v�n Vel�eke komt Beh�ghel tot hetzelf�eresult�nt �ls B�rts�h (vgl. Beh�ghel, XLVII), welkeGerm�ni�, �lz . 411 zegt : «Die Beruhrung zwis�henI �n� e im Reime, ohne ��ss m�n �eswegen �ei�enReimwortern e ge�en mo�hte, fin�et si�k �usser�emsehr h�ufig vor �oppelter Liqui�� o�er Liqui���um Mut�. Bei�en zijn het �us eens, ��t in �itgev�l het rijm niet geheel zuiver is, en komen �erh�lvevoor Vel�eke tot hetzelf�e result�nt, ��t wij voor�en �fs�hrijver verkregen .

Zeer zeker zou men zi�h met �it result�ntkunnen tevre�en stellen . Men vermeer�ert e�hter���r�oor �e weinige onzuivere rijmer v�n Vel�eke��nmerkelijk. En zulks is niet in overeenstemmin gmet het �enk�eel�, ��t wij omtrent zijn streven inhet �lgemeen he��en .

W�nneer men het Ne�erl�n�s�he : �ekennen, �en-ken, en�, engel enz. vergelijkt met �et M��stri�hts�hof met het Roermon�s�he : �ekinnen, �inken, ing,ingel, ��n ziet men eene ontwikkeling, �ie het omge-keer�e is v�n � e in § 5 6 ges�hetste, n . 1. �e e ver�n-�ert in i ( 1) . L�ten wij ook voor het �i�le�t v�nVel�eke �eze verwisseling gel�en, ��n komen wij

(i ) In het Mnl • in het �lgemeen komt zoowel �e verwisseling v�ne in 2 �ls v�n i in e voor. Vgl. v�n Helten § 26 C en Opmerking t .

64

op een geheel zuiver st�n�punt. Voor �en oorspron-kelijken tekst verv�lt ��n �e overg�ng v�n i in e .De rijmen synnen . �ekennen, �ren�ken . �en�ken,(zie �oven), ook ven�e : senile I 50 wor�en ��nsynnen : �ek2nnen, �rinkers : �inken, vin�e : smile.

Wij vin�en �us in �it gev�l �ij �en �fs�hrij vereene �egunstiging �er e, �ij Vel�eke eene �egunsti-grog �er 1. Ret l��tste is zeker niet to �ewijzen,om��t phonetis�he gegevens ont�reken. Do�h w�n-neer wij ons op �it st�n�punt pl��tsen, verv�llenenkele moeielijkhe�en, �ie �n�ers zou�en �lijven�est��n

�) (ielijk ree�s �oven gezeg�, vermin�eren ��n�e onzuivere rijmen �ij Vel�eke .

�) De in�onsequentie �es �fs�hrijvers vin�t ��nook eene verkl�ring. Ont�in�en vyn�en, myn�er(�uiten �et rij m) (zie § 57) von� hij ��n in �et oor-spronkelijke werk, en gelijk in �n�ere gev�llen,�leven zij st��n, voor�l ���r �et vers�hil in uitspr��k(zie § 57 �) zeer klein w�s .

59 • Th�ns rest nog �e �espreking v�n �e vor-men : mes- m�st mis-, es m�st is, net m�st snit, �estm�st �ist en �istu m�st �estu (zie § 56), w��r �eklinker niet �oor liqui�� of liqui�� �um mut� wor�tgevolg�. Deze wisselvormen zijn, even�ls �e ree�s�esprokene, niet vreem� in �et Mnl . (zie v . Helten,§ 26, Opm. z) .

ook �ier vers�hil ik we�er in opv�tting metBeh�ghel .

Beh�ghel on�ers�hei�t, Enei�e XLIX, zijne �e-s�houzwin gen in : i voor s, i voor st en �espreekt ��nnog �fzon�erlijk snit (met) . W�t �et eerste �etreft,komt hij tot �e slotsom, ��t ��n Vel�eke es toekomt�ls 3e pers. sing. pr�es. v�n �et ver�um su�st�ntivum,�o�k : « o� �ei Vel�eke ne�en �em �ur�h �en Reim

(i) Enei�e XLIX.(2) Enei�e L .

65 --

festgestellten es �u�h s�hon is �est�n�, l�sst si�kni�he ents�hei�en . » Voorts geeft hem ghewis moeie-lijkhe�en, ���r ��n �en eenen k�nt rijmen �lsgewis : P�ris En . 919, sis : gewis 9955, ��n �en �n�erenk�nt rijmen op es voorkomen : Serv. I 2719, I 2799 .N���t hij ��s nog ��n mis- (mes-) eene �esprekinggew ij � heeft, komt hij tot �e slotsom : « Der Unter-s�hie� k�nn vielmehr nur ��r�uf �eruhen, ��ss �ie eineForm �ie �etonte, �ie �n�ere �ie un�etonte 1st. A�erwel�he ? Bei genes, gewis 1st �ie glei�he Erkl�run gni�he zul�ssig ; hier ergi�t si�k oewes �ls �ie l�utge-setzli�he Form ; gewis steht unter �em Einfluss �erzweisil�igen Former. » ( i)

Bij �e �espreking v�n i voor st komen we�erm oeielij khe�en, En . 3171 rij mt list : �ist. « N��h �erAn�logie von i nor s w�re -est zu erw�rten. Au�h�ei �est 1st eine sol�he Ue�ertr�gung (n . 1. v�n i uit e)mogli�h wegen ��ne�en stehen�em �istu, �n� �us-ser�em trite hier wie�er ��s S�hw�nken zwis�hen�etonter �n� un�etonter Form em . Bei �ei�en WOr-tern (n. 1 . list en �ist) k�nn �lso Vel�eke Doppel-formen geh��t h��en. Eire Ents�hei�ung weiss i�hni�he zu fin�er . » ( I)

'Bij �e �espreking v�n met (mit) zegt Beh�ghel :« Es gehort (�lso) wohl ��s i ursprungli�h �en For-men mit n��hfolgen�er Doppel�onson�nz �n (mitten,mitten) ; i�h h��e ��her met �ur�hgefuhrt, von �emni�he ges�gt wer�en k�nn, oh es �en L�ut �er�etonter o�er �er un�etonter Sil�e ��rstellt. » ( 2)

Beh�ghel stele hier vers�hillen�e hypotheses,�o�k moet telkens we�er uitzon�eringen ��nnemen .

66

Wij zullen in �ozen �h�os meer or�e zien to�rengen en �eginners ���rvoor met hot �i�le�t v�nVel�eke.

Ree�s in § 5 8 ontwikkel�en wij hot �eginselv�n �e �egunstiging �er i �ij Vel�eke zelfs inwoor�en, w��r men eene e zou verw��hten . Ditzelf�e�eginsel k�n �us zeker gol�en voor �e in hot �eginv�n �eze § genoem�e woor�en, zon�er ��t meneen vers�hil �ehoeft to m�kers tuss�hen i voor s enI voor st. Beh�ghel m��kt op uit hot rijm is . �esServ. I 2843, II 1817 ; En. 8145, 9635, 9765, 11 44 1en uit An�hises zs En. 3124, ��t Vel�eke's �i�le�t�en vorm es heeft. Het ��nnemen v�n �en vormis heeft e�hter meer gron� . Men moot ��n, om toteen zuiver rijm to ger�ken, �is voor �es s�hrijven .Dit nu heeft goon zw�righei�. Immers �is komtherh��l�elijk in hot rijm voor �ij v�n Velthem env�n M�erl�nt (zie v. Helten § 350 �). De rijmenghewes : es Serv. I 2719, 12799 en ��n �en �n�e-ren k�nt gewzs . Fth' s En. 919 (zie �oven), �ie zoo-veel moeielijkhe�en oplever�en, wor�en ��n ghewis

Zs ; met �en vorm �ist komt men ��n eveneens opeen zuiver st�n�punt, ook met �e pr�epositie mit.Dit, w�t Vel�eke �etreft.

Voor �en �fs�hr ver komt hot �eginsel v�n �ever�n�ering �er i in e in ��nmerking ( 56). De�fs�hrijver ver�n�er�e is in es, Ynit in net, ghewls'

in ghewes, �ist in �est . Voor �e in�onsequentie �ij�eze s�hrijfwij ze zie § 58 � .

§ 6o. Eene gelijke �fwisseling �ls tuss�hen i ene vin�t ook pl��ts tuss�hen u en ie . Wij teekenen���rv�n �e volgen�e voor�eel�en op

Duere 13176, �uyr��er I 2889 n��st �iere II 310

II 2440, onghehuer II 104E, onghehuyr(e) II 1946,

II 2410 n��st onghehiere II 2507, lu�e(n) I i 8 i

67 --

I 1934, I 2516, II 2339 en luy�e I 2102, II 2213

n��st lie�en II 2419, �e�u�e(n) I i 8o, II 2214 n��st�e�ie�en II 2420, vuyr(e) II 1024, II 1467, II 2409n��st mere II 309, II 2439 •

Ook th�ns moeten wij we�er het �i�le�t v�n Vel-�eke en ��t �es �fs�hrij vers �fzon�erlijk �es�houwen .

W�t het eerste ��ng��t, Beh�ghel �ewijst (En .LVII) uit �e rij men, ��t het u h��. Sle�hts eenemoeielijkhei� �lijft over, n . 1. het rijm ghiere : on-ghehiere II 2506, ��t strikt genomen ��n moestlui�en ghiere ono hehi�re. V�n �it rijm zegt hijK Es ist j� mogli�h, ��ss hier eine Textver�er�nissvorliegt, �n� �er Reim nur �em S�hrei�er zukommt,��er �ie Ue�erlieferung �ietet ��fUr ni�ht �en gering-sten Anh�lt, �n� von einer Interpol�tion k�nn keineRe�e sein, wie �ie Verglei�hung �er entspre�hen�enEnei�estelle �eweist (1) . Weiter ist mogli�h - �n���s ist mir vor �er H�n� ��s W�hrs�heinli�hste ,��ss wir es mit einer Asson�nt give : onghure zuthun h��en. En�li�h ��er ist ie �em Di�lekt viel-lei�ht �o�k ni�ht g�nzli�h frem� . » ( 2)

A�n Beh�ghel's �ewijs wil ik tot versterkingnog toevoegen, ��t het Onfr., in tegenstelling methet O.S. voor �e Germ . in in �e Ps�lmen meest�liu heeft.

W�nneer wij nu voor �e �ij Vel�eke v�stge-stel�e u, �ij �en �fs�hrijver u en I� vin�en, en welop eene �eginsellooze wijze, ��n �ewijst �it, ��t �en�fs�hrijver eveneens iu in hoof�z��k toekomt (vgl,

(I) BEHAGHEL geeft op �lz. CLXVI en vg. vers�hillen�e pl��tsen,w��rin ENEIDE en SERVATIUS meer of min�er overeenstemmen, een �er�ewijzen tegenover JONCKBLOET, HOFFMANN en WEINHOLD voor �ei�entiteit v�n �en �i�hter v�n �e Enei�e en �e Serv�tiusle6o-en�e.

(2) Enei�e LVIII .

68 -

het Roermon�s�he lu uj, �uur, �e�uje, vuur), en ��thij, w�t �e ie �etreft, on�er �en invloe� v�n hetMnl. in het �lgemeen st��t, ��t ook �e �fwisselingv�n u en ie kent, w��rv�n �ij v�n Helten § 70

vers�hillen�e voor�eel�en zijn gegeven .

�. MEDEKLINKERS .

VI . St�n�punt v�n �en �onson�ntismus .

§ 61 . Ten opzi�hte v�n �en �onson�ntismusst��t het �i�le�t v�n Serv . op het st�n�punt v�nhet Mnl., m, �. w. �e twee�s (Hoog�uits�he) kl�nk-vers�huiving is er niet in �oorge�rongen .

Zoo�ls het Mnl, tegenover het Got. O.S. enOnfr. st��t, zoo ook het �i�le�t v�n Serv .

Dus even�ls in het Mnl . � st��t tegenover �eO.S. en onfr . Eli, evenzoo �ij Serv. Wij vin�en �er-h�lve voor �e Germ . th en �e Germ . � �ezelf�eletter, en �ij gevolg ook �enzelf�en kl�nk . Dus : �ie,��t, �u, �ue, ��n�k, �en�ken, �un�ken, li�en, ver-m�en, �roe�er zoo goe� �ls : ��ll, �er��en .

Even�ls in het Mnl . in het �lgemeen �e hh�re oorspronkelijke w��r�e �h verloren h�� in �emeeste gev�llen, zoo ook �ij Serv .

Even�ls in het Mnl. �leef �e h guttur�ls spir�nsin �en « �usl�ut >> en voor t, �us sloe�lz 12073(O.S. sloh), toe�h II 1418 (O.S . tok), s��k II 1788,II i8, II 2184 (O.S . s�h), se�h (O.S . sih) I 2533(= zie), sl��k I 1462, 127 26, no�h (O.S . no/i) II 1169,

II 2293, �o�k (onfr . thoh) I 3047, II 1919, II 2112, re�/it(O.S, reht) I 66, II 967, II 1798, m��ht (O.S . m�ht) I 31,

I 1203, 11780, n��ht (O.S . n�ht) II 129, II 1243, II 2037,

�r��ht(e) 12066, I 3173, II 638, vo�hten I 819 . ook in �e

69

lettergreep met �en �ijtoon, �m���ht(e) 11468, 11744,�o�k niet in �e toonlooze : yet II 653, nyet I 1731, II2422, II 2745 .

Even�ls in het Mnl, is in Serv, �e ��n�l�zing,�ie uit �en kl�nk �h w�s ontst��n, over in : hoe�hste1 2747 h�nt I 486, II 2376, he��en I 212, II 540, II2826, hier I 395, I 2904, II 2840, hoff II 1091, II223!, hnys I 697, II 488, II 2820 enz., terwijl zijver�wenen is in �en « inl�ut � en voor l, n, r enw in �en « �nl�ut >> .

§ 62 . Even�ls in het Mni . is �e In�ogerm.(onvers�hoven) �/L �ls �eginletter, �ls tuss�hen- ensluitletter in �e ver�u��eling en ��hter n�s��l �gewor�en, terwijl wij er in �e �n�ere gev�llenv (f) voor vin�en . Bij v. : �reken II 2015 (O.S . �rek�n),�roe�er I 237, II 2625 (O.S . �ro��r), �er�h II 398,II 1,49, �i��en 12842, �oerst II 821, �renghen I 198,1275, �l�t I 924, �egheeren 12119, he��en II 2826, �omp-heit I 1225, II '492 (�e' st��t in �it woor� voor � �lssluitletter) ; �o�k v in : levee I 250, II 1360, II 2617,l/f 11756, II 1723, II 2176, l9ve II 1957, II 29!!,over II 285, II 85o, II 1949, h�lven 11996, sterven I 1037,erve 12097, II 511 . In �eze l��tste woor�en heeft hetHoog�uits�h �.

§ 63 . Even�ls in het Mnl, is �e g tot spir�nsgewor�en. Dit �lijkt uit �e omst�n�ighei�, ��t zij�ls sluitletter �h wor�t, terwij 1 in het Mh�. in �itgev�l �e g tot � overging (Mnl . ��ghe-���k, Mh�.t�ge-t��) .

D�t in �e ou�ste tij �en v�n het Mnl . �e gin �e ver�u��eling eene me�i� w�s, �lijkt uit �es�hrijfwijze �g, �ie nu en ��n wor�t ��ngetroffen .In �e Lim�urgs�he �i�le�ten wor�t in�er���� in�e ver�u��eling nog �e me�i�le g gehoor�, �ijv . inhet Roermon�s�he liggen, zeggen.

70

D�t in �et Mnl, ��hter n�s��l eveneens �e g nogme�i� w�s, wor�t �ewezen uit �e omst�n�ighei�, ��tng ��n �et ein�e �es woor�s �ls n� wor�t ges�hreven .Ook �ier heeft �et Roermon�s�h en evenzoo �etM ,�stri�hts�h �e uitspr��k �ls me�i� �ew��r�, vgl .Fr�nquinet l��nk �lz . 4 en Roermon�s�h g�nk (voorg�ng) . Do�h zoo�r� �e ng in �en « inl�ut » st��t,worth in �ei�e �i�le�ten �e spir�ns weer gehoor�.Dezelf�e s�hrijfwijze vin�en wij �ij Serv ., �us ook�ezelf�e uitspr��k mogen wij ��nnemen voor �et�i�le�t v�n Serv .

Over g en gh zie §§ I1 en 12 .

§ 64 . Even�ls in �et Mnl. vin�en wij �ij Serv.�e verz��hting v�n �e f ��n �et �egin �er letter-greeh, �ijv. : v�ren I 2161, II 1514, II 2733 (O.S .f�r�n), v�llen II 2413 (O.S. f�ll�n), voele 12799 ,II 717, II 1331 (O .S flu), volleyst I 8 (O.S . fullest) ,vee I 1849, 12109 (O.S. fehu), vr�ghen I 2247, II 863(O .S . fr�gon), vl�eten II 2675 (O.S. flioton), vreyseII 2435 (O.S . freAs�), vol�k 12384, II 805, II 1 455O.S. folk) .

Evenzoo vin�en wij verz��hting �er f �ls tus-s�henletter, �ijv . lw, vel I 470, hove II 1072,

gr�vinne(n) 13236, II 2926 .§ 65 . He��en wij in �e §§ 61-64 een overzi�ht

gegeven v�n �e gev�llen, w��rin op �et ge�ie� v�n�en �onson�ntismus �et �i�le�t v�n Serv, in hoof�-z��k met �et Mnl. overeenstemt en v�n �et Hoog� .�fwijkt, th�ns volgen nog een p��r �ijzon�ere gev�llen .

�) Even�ls in �et Mnl. is �ij Serv. voor �e t�e oorspronkelijke f overgeg��n in �h : lo�ht I 1903,II 2431 (O.S . luft), �r��ht 12985, II 1554, II 2002

(OS . kr�fl), ��hter I 858 (O.S. �ft�r), �e�o�htentII 1035, gherue�ht(e) 1 1061, 11720, 12815, gheho�hteII 520, II 522 (v�n hof), �ienst��ht II 1005, II 2001,

II 2553, won��ht(i�h) 1319, I 381 enz .

-- 7 1

�) Even�ls in het Mnl . is �ij Serv . �oor �ssi-mil�tie �e �h in vormen �ls : ghew�issen II 1291 (Oh� .w�hsen), S�ssen (Oh�. S�hson) ver�wenen (zie § 78, 2) .

§ 66. V�n �e voor�eel�en, ��t �e �onson�ntis-mus �ij Serv . �fwij kt v�n het Ne�erfr�nkis�h in het�lgemeen, is het eenige voorn�me, ��t �e Germ . kin sommige gev�llen s�hijnt to he��en �eelgenomen��n �e twee�e kl�nkvers�huiving (zie § i �) . Ik vin��ijv . : strey�k I 1484 n��st strey�h 11492, sj5r��k I 23,

I 2727,112130 n��st s/5r��h II i oo, onghem��k 1 1379,12061 n��st onghem��h 12421, 12651, II 2038, ghel7�kII 2217 n��st g/ieli�h II i676, heerlj�k II 1083,

II 1276 n��st heerli�h 111151, II 1675, II 2746 .

Hoe zijn �eze vormen to verkl�ren ?In het oorspronkelijke w erk v�n Vel�eke ston�

hier over�l �h . De Germ, k �us wer� in het �i�le�t v�nVel�eke in �en « �usl�ut » tot �h, in �en « inl�ute�hter �leef zij onvers�hoven. Bij Vel�eke �erh�lvelui��e het : sj5r��h-st5r�ken, strey�h-streken enz. Het konniet uit�lijven, of hier moest l�ngz�merh�n� �e eenevorm op �en �n�eren invloe� g��n uitoefenen . En �itw�s ��n ook het gev�l �ij �en �fs�hrij ver . In zijn �i�le�tw�s �eze invloe� ree�s werkz��m en wel in �iervoege, ��t �e �h v�n �en « �usl�ut » tot k wer�.Dus s~r��k-si5r�ken, strey�k-streken (1) . Niettegen-st��n�e �it s�hijnt het in zijn tij� to�h niet vreem�to zijn geweest, nog �e �h uit to spreken . Ditgetuigt �e �h, �ie hij herh��l�elijk heeft l�ten st��nin het rijm, w��r hij �ie zeer goe� h�� kunnenver�n�eren, �ijv . : II 1151 r/�h heerli�h, I 2421

onghem��h sj5r��h . In �en tij �, ��t �e sehrij ver

(z) lets �ergelijks vin�en wij ook in het Mh� . D��r lui��e hetoorspronkelijk, tengevolge v�n �en « gr�mm . We�hsel » zo�h-zugen, in hetNh�. vin�en wij ���rentegen zog-zogen .

- 7 2 --

het ge�i�ht �fs�hreef, w�s �us �e overg�ng v�n�e �h tot k eerst �egonnen, een overg�ng, �ienwij in �lle Lim�urgs�he �i�le�ten v�n �en tegen-woor�igen tij� voltooi� vin�en .

In �e tegenwoor�ige Lim�urgs�he �i�le�tenvin�en wij nog sle�hts enkele woor�en met �h,�ijv . : ou�h, mi�h, �i�h, i�h. D�t hier �e overg�ngniet heeft pl��ts gevon�en, heeft zijn gron� in �eomst�n�ighei�, ��t er v�n �eze woor�en geenevorm en zijn, w��r �e �h in �en « inl�ut > komt,zoo��t �eze �h niet on�er �en invloe� eener k ston� .

In �it opzi�ht is zeer interess�nt i�ken I 1221

voor i�hen, w��ruit men tevens k�n opm�ken, ��top het �i�le�t v�n Serv . het Westvl��ms�h meerinvloe� h�� ��n op het M��stri�hts�h, Roermon�s�h,Sitt�r�s�h enz . (I).

§ 67. He��en wij flu gezien in �e vorige §,��t sommige woor�en (ou�h, mi�h enz.) op Mi��el-fr�nkis�hen �o�em st��n, ��t �ij �n�ere (strey�h,-l~'�h enz.) �e �h ��n het ver�wijnen is, ��n voegik sle�hts een enkel woor� hier�ij, ��t een �ep��l�Mi��elfr�nkis�h k�r�kter heeft, n . 1. hertze II 1925 .In het Mi��elfr�nkis�h w�s �e Germ . I tot zvers�hoven, �eh�lve in woor�jes �ls : ��t, w�tenz . Het woor� heytze is �us �ep��l� Mi��el-fr�nkis�h. Het is in �e Lim�urgs�he �i�le�teneigen��r�ig, hoe ook nog tegenwoor�ig enkele v�nzulke vormen voorkomen, �ijv. het Roermon�s�hehits (= hitte), s�hnoets (= snuit), s�hn�ts (= sne�e) .ook in het M��stri�hts�h zijn enkele v�n �iewoor�en to vin�en .

Het is �ier niet �e pl��ts op eene on�erzoe-

(i) In het Venloos�h heeft men ik .

-- 7 3

king �er is voor It in �e�oel�e �i�le�ten �oor tog��n. De me�e�eeling ges�hie�t sle�hts, om v�n eenvorm �ls hertze to getuigen, ��t er in �e I�m�urg-s�he �i�le�ten in �it opzi�ht �n�logieen �est��n .

§ 68. Th�ns he��en wij een overzi�ht verkregenover �e me�eklinkers in Serv . Wij kunnen flu hetvolgen�e �esluit trekken

De �onson�ntismus �erust in het �lgemeenop Ne�erfr�nkis�hen gron�sl�g, �ehou�ens enkele�ijzon�erhe�en (~~ 66 en 67), en het �i�le�t v�nServ. komt, w�t zijn �onson�ntismus �etreft, veelmeer met het Westmi��elne�erl�n�s�h overeen��n met het oog op �ern vo��lismus .

Moesten wij �ij �e leer �er klinkers herh��l�e-lijk wijzen op gev�llen, ��t invloe� v�n �et West-mi��eln e�erl�n�s�h �e regelm �tighei� v�n �en vo��-lismus verstoor�e, �ij �en �onson�ntismus �lijkt �itniet het gev�l to zijn, ���r �et Westmi��elne�er-l�n�s�he �onson�ntensysteem en ��t v�n Serv . in�e meeste opzi�hten overeenkomen .

Ook �et Mi��elfr�nkis�h, ��t zulk een grooteninvloe� op �et �i�le�t v�n Serv. uitoefen�e, st��tin zijn �onson�ntismus �et Ne�erfr�nkis�h meer n��ij��n het Hoog�uits�h .

VII . Ver�n�ering �er me�eklinkers .

§ 69. Wij zullen th�ns �en << gr�mm�tis�henwe�hsel >> (Wet v�n Verner) �espreken. In < Kuhn'sZeits�hrift >, XXIII �lz. 97 is �it �el�ngrijk vers�hijnsel�eh�n�el�. De Wet v�n Verner verkl��rt vele on�ui-�elijkhe�en, n . 1. overg�ng v�n �en eenen me�e-klinker in �en �n�eren . Verrner zegt

De n� �e Germ, kl�nkvers�huiving uit j5, t, k

ontst�ne f, th (~ �e Engels�he s�herpe Eh), h (�h)�enevens �e oorspronkelijke s zijn in �en K inl�ut »verz��ht, w�nneer �e voor�fg��n�e lettergreep niet,n��r �et In�ogerm��ns�h ���ent �en klemtoon h�� .Wij vin�en �us in het O.S. en Onfr. : �e z��hte v(�) m�st �e f, �e � (i) m�st �e Eli, �e g m�st �eh (�h), m�st �e s �e r (�ie uit �e z w�s ontwikkel�) .

Voor het �i�le�t v�n Serv. flu, ��t, gelijk wijz�gen, op het st�n�punt v�n het Mi��elne�erl�n�s�his ge�leven �ehou�ens �e opgegeven uitzon�eringen,moeten wij m�st elk��r vin�en : v en f, h en g, sen r. De O.S., Onfr. � (�) en th �est��n in �et Mnlniet meer m�st elk��r, w�nt th is ook � gewor�en(zie § 6i). En nu vin�en wij

§ 70. Wij zullen, v�n �e vormen �eter werk-woor�en uitg��n�e, nog eenige vers�hijnselen inServ. ophel�eren.

(I) Deze � e�hter is ree�s in het Onfr . en O.S. � gewor�en .

(heffen), hoef(f), hoeven, glieheven ;

12974, II 710, I 3180,

II 1173, II 844, 11713,II 2376, II 1452, II 949 ;

sn~�en,

(sneyt), sne�en, (ghesne�en);1114.8, II 1361,

111670,sien,

s��k, s�ghen, gheszen ;

1592,

II 1788, I 1920, I 1934II 868,

II 1855, II 854,II 2184, II 862,

verliesen, verloes, verloren, ver loren ;

II 2476, 111544, II 1587, I 1329,II 1703, II 1564,

II 1575 .

75

�) De on�ep��l�e wijs sien, n��st het imperfe�ts��h toont ons, ��t �e h in �en eersten vorm isweggev�llen ; �it heeft �ltij � pl��ts in �en inl�ut(zie § 45) sl�en (O.S . sl�h�n) II I14, v�en (OS .J�k�n) I 1312, sien, ghien, tiers (O.S . seh�n, geh�n,tioh�n) (zie voor�eel�en § 45). Eveneens is �e hver�wenen ��hter L : �evels 12912 (O.S . �ifelh�) .

§ 7 i . �) De vorm sneyt in § 69 st��t, �lijkenshet �l���r me�ege�eel�e voor sney�. Deze ver�n�e-ring �erust op �en regel, ��t �e slotletter vers�herptwor�t. V�n���r �us r�et I 2683, II 433 n��str��e II 423, II 1216, II 1601, goet I 65, I 2068, II 8o6n��st goe�e I 2043, I 2085, II 2832, ghe�et I 1487,12670 n��st ghe�e�e 1 1535,11825,1 2663, w�ert I 1 955II 88, II 2498 n��st woer�en 168, II 1031, II 1312, woertI 20, 1167, 1402 n��st woer�e I 644, II 914, II 1970,h�nt I 486, I 1738, II 2376 n��st h�n�ers II 811,II 849 . Voorts : �lJts��Oen II 2209, vrients��~ I 1503 .

Men ziet hieruit, ��t �e spelling �ij Serv ., even�lsin het Mnl. in het �lgemeen (ook in het Mh� .)�erust op �et phonetis�he �eginsel. Eerst l�ter kreeghet etymologis�he prin�eep �e overh�n�, ��t in hetNnl. (ook Nh�.) gel�t .

Ook ree�s in Serv. vin�t men hier en ���r�ewijzen, ��t men zi�h �egint to ri�hten n��r hetetymologis�he �eginsel, �ijv . : h�n� I i688, tf� I 1538,kin� II 1707, Keerstenhei� I 499 moghenthei� I 1998,w��rn��st e�hter �e vormen met t in veel grooterenget�le voorkomen .

Oz5merking. Bij Go� vin�t men �ltij� �e '�I 1038, I ? 151, I 2665 ;�o�k n��st Goi�s I 2002,112136ook Goits 1894., II 815, n��st Go�s 1236, II 662ook Gots II 1837 .

Ver�ere voor�eel�en v�n �e vers�herping �erme�eklinkers ��n het slot �er lettergrepen zijn

s�n�k I 2145, II 2245 n��st song/zen II 1450 v�nsynghen I 1443, �w�n�k II ! 8o n��st �e�wongenI 119 v�n �wingken I 1324, �ln�k I 345 1 497II 1799 n��st �ingken I 1325, I 1442, II 425, �onin�kI 1070, II 1544, II 1,563 n��st �oninghe I 1925 (metsyn�ope �onin�ks(x) I 1835, II l068) .

O 5merk�izg. De �k in �w�n�k en s�n�k (zie �oven)is �erh�lve eene �n�ere, w�t h��r oorsprong �etreft,��n �ie in �r�n�k I 368 (v�n �rin�ken) en in ��n�kII 536, II 1086 . Over het k�r�kter �er g zie § 63 .

Voor�eel�en v�n me�eklinkers, �ie ��n het ein�e�er lettergreep vers�herpt wor�en, zij n ten slotteloff I 1494, I 1502, II 2826 n��st love II 1458, groeffII I 172 n��st ontgroeven II 711 en gr�ven II 2354,�rjven I 1937 wor�t �reyf I 2063, ��ghe 1 2500 ��sh111367, �e�rieghen I 1317 �e�roe�h I 2510, heilighe

1354 12491, 12 595 heili�h I 1271, 12093, �r�ghen12882 (ghe)�roe�h I 236, I 1435, II 2231, lzgghen12198 l��k I 2192, 12202, I 3046 .

§ 72 . De vers�herping heeft ook pl��ts vooreen s�herpen me�eklinker, �ie tot �ezelf�e lettergreep�ehoort. Bijv . : �onin�ks (zie § 71), heeft II 2820n��st hevet 1 4 1 5 .

De vorm lit II 894 n��st ligghel II 679 m��kthierop eene uitzon�ering en �ewijst, ��t �e s�hrijf-wijze in �it opzi�ht niet �onsequent is .

O15merking. Wij vin�en in overeenstemmingmet § 7' : vr�e�h�e(n) 12290, II 238!, vr�i�h�en I 1868,vol�h�e(n) I 1513, 13049,11 1389, leef�e 111169, loef-�en II 328, gelouf�e I 233. D�t �e � v�n het pr�et .hier niet tot t wor�t vers�herpt (�ssimil�tie § 8o),vin�t zijn gron� in �e omst�n�ighei�, ��t wij hier to�oen he��en met eene niet-oorspronkelijke f en �h .

§ 73 . Wij zullen hier�ij voegen �e me�e�eeling,��t �e s�herpe �onson�nten, in �en inl�ut » komen�e,

- 77

z�eht wor�en, �ijv . : twJvel I 47o, hove II 1072 (v�nhoff II 1091, II 2231), Kr�vznne(n) 1 3236, II 2926 .(Zie « gr�mm, we�hsel . >>)

Wij kunnen op �eze wijze ook verkl�ren vormen�ls : w�er�i II 1682, moe�h�i II 2123, Ize��i II i,wil�i II 945 sul�i I 662, 12 216, sul�i I 2719 . Hetsuffix v�n �en 2�en pers. meerv. n. 1. �e�ntwoor�t��n een onvers�hoven to (Gr. 3ouA~ SITE) ; �it wer�, inovereenstemming met �e leer �er ���enten verz��httot , welke � wij ree�s in het O.S . z�gen over-g��n tot � (zie § 69). V�n���r O.S . helj5�� enOnfr. sl4it. De t in sl�1z5zt is niets �n�ers ��n�e �, �ie tengevolge v�n h�re pl��ts ��n hetein�e �er lettergreep tot t vers�herpt wer� . Dit-zelf�e is ook het gev�l met �e vormen in hetMnl., �e oorspronkelijke me�i� is in �en 2�en pers .meerv. tennis gewor�en tengevolge v�n h�re pl��ts��n het ein�e �er lettergreep. De ou�e me�i� komtweer to voors�hijn, zoo�r� �e uitg�ng �oor in�lin�tiein �en « inl�ut » komt ; en �it heeft pl��ts, w�n-neer het voorn��mwoor� v�n �en 2�en pers. meerv.in zij n en�litis�hen vorm er��hter komt (zie § 30) .

§ 74. Wij zullen th�ns on�erzoeken, in hoeverre�e regel, ��t �, i5, �, t, g, k voor t in �e respe�-tieve spir�ns overg��n, �ij Serv . gel�s. Wij vin�eng/ze�en�ken 12503, ghe���hte I 297, II 2663 ; �un�ken14i,4�o�hle II 247, II 86i ; m��ht I 31, I 1203, II 780v�n moghen ; wzste 1 1127 v�n weten I 227, II 945, II1289. Dit zijn �e gev�llen, w��rin �e ver�n�eringree�s in het Ogerm . tij �perk h�� pl��ts gevon�en.Even�ls het Mnl . heeft Serv. nu e�hter ook nog�e�o�htenl II 1035 .

Eene moeielijkhei� �est��t hier in het woor��ouf�e I 232 n��st �ouj5e I 2013 . D�t het niet in�e groep : ���hte, mo�hte, �e�o�htent enz, �ehoort,

78 --

is �ui�elijk, w�nt wij zou�en ��n �ofte of n��r�n�logie �o�hte moeten vin�en. (En in�er���� insommige Mnl. �i�le�ten vin�en wij zulk een vorm .)Beh�ghel flu neemt op �lz. LXXV voor Vel�eke�ouf�e . gelouf�e �ls een onzuiver rij m ��n (�sso-n�ntie), hetgeen niet to �estrij�en v�lt. De �fs�hrijvervon� �it rijm ; hij liet het �est��n, ���r hij geenmi��el von�, om het to ver�eteren . De omst�n�ig-hei� e�hter, ��t in geen enkel mij �eken� Lim-�urgs�h �i�le�t een vorm �ouf�e voorkomt (over�li5), gevoeg� �ij het ontwikkel�e �eginsel, ��t �e�onson�ntismus in Serv. zi�h op Ne�erfr. st- �» �punt�evin�t, voeren mij tot �e �on�lusie, ��t in het �i�le�tv�n �en �fs�hrijver �eze vorm eveneens �oujitem oet he��en gelui�.

Moeielijkhei� leveren �oven�ien op �esoekenII 2556, soe�hte(n) II 1710, II 2671, w��rn��st voor-komt so�hte II 703. De �h wor�t hier, even�ls ingheroeken II 1749 (gh erueken II 2557) -- roe�hte I3060, ���r�oor verkl��r�, ��t vroeger ��n in �n�ereww. �e gesyn�opeer�e vormen �eston�en, en ��t���r�oor �ezelf�e ver�n�ering pl��ts h�� �ls �ij�en�ken - ���hte . (Zie overigens, w�t �en klinker�etreft, § 46 en Zs�hr. f, �. Phil., �lz . 265 .)

VIII . Gemin�tie .

§ 75 • Wij zullen th�ns �e gemin�tie �espreken .Deze vin�en wij �ij Serv. in �ezelf�e gev�llen �lsin het Mnl. in het �lgemeen : segghen II 2447, II 2451(O.S . seggi�n), ghetellen II 2404 (OS. telli�n), kunne(konne - zie § 43) (O.S. kunni ), hytte II 916 (Oh� •hizzi�), gheselle II 1963, �i��en I 2842 (Got . �i�j�n),sitters 12972, II 1983 (O.S . sitti�n), ligghen 12198(O.S . liggi�n).

Even�ls in het Mnl. is �e invloe� �er j (n .1.gemin�tie to veroorz�ken) ��hter een l�ngen me�e-klinker niet meer merk���r, �ij v . : soeken II 2556(Got. sok,~�n), gheroeken II 1 749 (o.S. roki�n).

Gemin�tie is voorts ontst��n �oor syn�ope, �ij v .meerre II 302, n�erre II 820. D�t wij n��st meerreook meere vin�en I '2863, is gemotiveer� �oor het�eginsel, ��t wij ook �ij soeken en gheroeken toege-p�st vin�en, n .1. ��t men het s�menkomen v�n l�ngenklinker en �u��elen me�eklinker wil�e vermij�en .

Gemin�tie vin�en wij ook �h�r, w��r zij nietorg�nis�h is

�) Bleyff I 1017, I 2166, II 1543, W 9 1 1 755111169, II 1724, r��k II 1543, 111556 .

�) In : sullen I ?3 9, ommer I 3043, II 1808, noin-mermeer II 2816 �ient �e gemin�tie, om ��n to�ui�en, ��t �e voor�fg��n�e klinker kort is .

§ 76. De gemin�tie wor�t in het �lgemeen ��nhet ein�e �er lettergreep niet ges�hreven : omme (1)

12124, om I ,o86, I 1899, 12389 ; ghewynnen II 36,II 2125, II 2210, ghew�n I 2366, II 6o9, II 2212 ; �lommenII 1027, ghe�l�m II 213 ; kennen I 129, k�n�e I 2901 ;

s�lle I 1480, ghes�t I 1411 . Eveneens verv�lt zijvoor een �n�eren me�eklinker : sen�en I 125, s�n�e

I 654, I 98 3, ghes�nt 1 395 •D�t �e s�hrij ver niet �onsequent is in het toe-

p�ssen v�n �ezen regel, zien wij zeer �ikwijls�e�kwjle 1 2124, gr�ff II 847, g�ff' II 846 (n��st g�fI 2229), loll II 398, �ll II 397 • (Zie voorts § 13 en § 75.)

(I) Hier is �e gemin�tie ontst��n �oor �ssimil�tie,

IX . Met�thesis.

7' . Een �n�er vers�hijnsel, w��ruit �e overeen-komst met het Westmi��eln . in �en �onson�ntismus�lijkt, is �e met�thesis . De volgen�e voor�eel�en teekenik ���rv�n ��n : glze�orste II 653, �ers�lzen II 120,�oerst(e) II 821, II 873, �orne I 2049, I 2067, I 2107,�ernen II 2414, �eer�e II 2085, veerst II 2520, II 2533,Keersten II 25, II 1270, Keerstenheit I 1076, II 420,II 2335, keerstelien II 470 .

Het �eginsel v�n met�thesis heeft �etrekkingop �ie woor�en, w��,rin �e r voor eene korte vo���l+ �ent��l ston� . D�t wij niettegenst��n�e �it �eer�e,

veerst enz . vin�en, moge niet verwon�eren. Deklinker in �eze woor�en is in�er���� oorspronkelijkkort, en eerst �oor �e pl��ts, �ie hij, n���t �emet�thesis h�� pl��ts gevon�en, inn�m, is �e l�ngeklinker eruit ontst��n (zie § 48) .

Wij vin�en �ls gevolg v�n met�thesis ver�ernen

II 1024 en ���rn��st �ern�e II 439 • Deze l��tstevorm is ontst��n �oor invloe� v�n �en tegenw . tij� .De yen . tij� h�� moeten lui�en �r�n�e, zoo�ls wij wer-

kelijk vin�en II 136 �r�n�en, eveneens ver�r�nt II 1032,II 2430; w�nt met�thesis heeft niet pl��ts �ij n�.

Het ontst��n v�n twee ww �ernen en �r�n�en

wor�t hier�oor verkl��r� (zie T��lk. Bij�r ., 2, 166) .V�n Br�s I 2999 komt niet, gelijk in �n�ere

teksten, ook g�rs voor .Evenzoo vin� ik sle�hts ruste ; hier�ij is w��r-

s�hijnlijk �e omst�n�ighei� in ��nmerking to nemen,��t �ij omzetting �e klinker onge�ekt zou zijn .

Ook w�nneer op �en oorspronkelijk korten klinker�, t, s of n volg�e, niet tot �ezelf�e lettergreep�ehooren�, �leef �e met�thesis wel eens uit, �ijv .vre�e 11308, I 2917, II 2499 (O•S • fri�u), w��rn��stin �n�ere teksten nog ver�e voorkomt.

8i

De met�thesis heeft ook nog op eene �n�erewij ze pl��ts, n .l. �e r, �ie wij zooeven ��hter�en klinker z�gen tre�en, komt ervoor ; �it gel�tvoorn�melijk voor �e letterver�in�ingen : - �r�/it, er�ht,ur�ht, or�ht, �ij v. : vru�hts�m 1102, vru�hte II 2633,II 2659, herwro�hten II 2162, verwr��ht I 2460, her-wr��ht II 1795 . Ook in �e eigenn�men : Gh~se-�re�ht II 1760, L�m�re�ht II 550, Hu�re�ht II 55 i .(O.S. �erht = str�len�.)

Oi5merking. Eigen��r�ig is �e vorm voerte I2309 . Deze �ehoort niet ��n �en s�hrij ver ; in zij n�i�le�t heeft in �it woor� met�thesis pl��ts gevon�en,wij vin�en �ij hem stee�s vru�hte (zie �oven). Devorm voerte �ehoort Vel�eke toe, �ie het woor� l��trijmen op forte. De s�hrijver z�g geen k�ns, zon�ergroote ver�n�eringen het rij m to �ehou�en en �ehiel�het woor�, ��t, gelijk �n�ere, �ie wij hier en ���rree�s noem�en, wel niet in zijn �i�le�t �ehoor�em��r to�h �ls �eken� kon wor�en veron�erstel� .

X. Assimil�tie, Syn�ope, Apo�ope,Epenthesis.

§ 78. Wij g��n th�ns over tot het �espreken�er �ssimil�tie . Zeer veel vers�hij nselen, �ie wij ree�s�eh�n�el�en, kunnen gevoegelijk on�er �it hoof�stukwor�en ge�r��ht. D�t een �onson�nt ver�n�er�e, omin vereeniging met �en volgen�en gem�kkelijkerto kunnen wor�en uitgesproken, z�gen wij o . �. in�e �ht voor ft (§ 65 �) ; het gev�l, in § 7 2 �eh�n�el�,k�n eveneens �ls �ssimil�tie �es�houw� wor�en .

Gev�llen v�n �ssimil�tie vin�en wij in �e vol-gen�e voor�eel�en

i) ommoe�e I 2163, omm�er II 2708 n��stonmeere II 163 .

2) hs wor�t ss : ghew�ssen II 1291 (Oh�. w�h-s�n), ,S'�ssen II 1068 (Oh� . S�hson), �ltoes I 9 1 5,II 582 uit �ltoghes (Oh� . �lzoges, vgl . Mnl. Woor-�en�oek).

3) A) sk wor�t s�h (= s + �h, zie �ene�en) (�us�e tenuis wor�t spir�ns) ��n het �egin �er letter-greep : s�one II 1675, Ii 2123, II 2743, s��n�e II1972, s�h nen II 583, s��le 11041, II 10, II 1306,s�hul�e II 2475 . De s� en s�h wisselen in �ezevormen �f, �ijv . : n��st het �ovengenoem�e s��lekomt voor s�h��e II 567, n��st s�ol�e 1948 s�hol�eII 2845 (vgl . §§ t i en 12).

Het is th�ns �e vr��g, hoe �eze s�h moet wor�enuitgesproken .

In �e meeste Lim�urgs�he �i�le�ten klinkt hier�e s�h �ls �e Hoog�uits�he in : s�hrei�en, s�hl�genenz . (1) Eerst in het Venloos�he �i�le�t klinkt �es�h gelijk �e Nnl., noor�elijker en westelijker islit eveneens het gev�l. De omst�n�ighei� flu, ��twij n��st �e s�hrijfwijze s�h �e s� vin�en, pleitervoor, ��t �e perio�e, w��rin �e oorspronkelij kesk-uitspr��k nog heers�hte, sporen heeft ��hter-gel�ten. Wij mogen ���rom voor Serv . in �e genoem�ewoor�en eene uitspr��k ��nnemen, gelijk ��n �eNnl. (Vgl. Br�une, Ah� . Gr�mm. § 146).

(i) Wij kunnen in �e Lim� . �i�le�ten, ten opzi�hte v�n �e uit-spr��k �er s�h in �en « �nl�ut p �rie groepen on�ers�hei�en

�) Die, w��rin �e s�h in �lle woor�en even�ls in het H�, wor�tuitgesproken, �us ook in �ie, w��r �e s�h eigenlijk niet org�nis�h is,zoo�ls het Duits�he : s�hl�gen, s�hl�nge, s�hmelzen (Mh�, sl�hen,sl�nge, sme'lzen) .

14 Die, w��rin �e s�h wor�t uitgesproken even�ls in het H� . ;�o�k uitsluiten� �ls zij is oorspronkelijke s�h, �us niet in : sl��n,

smelten, sl�ng enz .�) Die, w��rin �ezelf�e uitspr��k heeers�ht �ls in het Nnl .Eene n��ere uitwerking zou to ver lei�en .

83

B) sk wor�t s�h (s�h s, zie �ene�en) in�lle gev�llen, �eh�lve ��n het �egin �er lettergreepmens�he(n) II 1630, II 2482, mens�helike II 2421,

mens�heil I 75, �ss�hen I 1527, vleys�h(e) 1 372, I i 6 i 6,II 2385, vleys�helike(n) II 2405, II 2419, v�ls�he I 1220,

v�ls�hheit I 1246 .He��en wij voor s�h in �en « �nl�ut » ��nge-

toon�, ��t �e uitspr��k hoogst w��rs�hijnlijk w�s�ls �e Ne�erl�n�s�he, voor �eze s�h gel�t hetzelf�e ;het Nnl, l��t hier s hooren, �o�k het teeken wor�t�ehou�en . D�t �it ook voor Serv, gel�t, �lijkt

1) Uit �e omst�n�ighei�, ��t �e meeste Lim� .�i�le�ten, zelfs v�n �e su� � in �e noot op �lz . 82

�e�oel�e, hier �e s l�ten hooren . (Enkele �i�le�ten,zoo�ls het Sitt�r�s�h, he��en ook �ier eene uitspr��kgelijk ��n �e H�. in : mens�h, tis�h .)

2) Uit �e s�hrijfwijze : menss�he II X447, mens-s�heliken I 1745 n��st mens�he, mens�heliken (zie�oven). De �u��ele s w�re hier niet ges�hreven,zoo �e s�h �e uitspr��k �er H� . s�h h��, of zoozij h��r kl�nk �ls s -}- �h h�� �ehou�en ; wij zou-�en in �et l��tste gev�l eene opeenhooping v�n �rieme�eklinkers he��en.

§ 79 . Ver�ere voor�eel�en v�n �ssimil�tie1) m� wor�t mm omme (O. S. um�i) 12124,

II 2195 (orz I io86, I 1899, I 2389), �lommen II 1027(Oh�. �lim��n), kommer I 773, kommerlike II 1729(Mh�. kum�er) .

2) Qu�lj�k II 1040, II 1683 .3) elf(�usent) II 15 (Oh�, einlif), ey-heli�k 1 2430 .4) g/ien�nt II 13, II 75, v�n een werkwoor�,

��t in het Got. n�mnj�n, in het O.S. nemni�n lui��e.5) stemme(n) I 2319, I 2617 (Oh� . stimn�, O. S.

stemn�).6) verre I 2585, II 284, II 1494, (Oh� ferro en

ferno, O.S. ferr�n�z) .

-- 84

7) Eenige, �ie niet on�er �e �ovengenoem�ekunnen ge�r��ht wor�en : werrentliken, werrentl �kI 1046, I 1577, II 1 181, lyteiken I 174.1 .

§ 8o. Bij �e zw�kke ww, vin�t men in �enyen . tij � eveneens �ssimil�tie, �oor�ien ��hter eens�herpen �onson�nt het ��htervoegsel, n� �e syn�opeto wor�s. Bijv . : m�e�te I 1851, set/en II 1360n��st sette�e II 576, ri�hte 111560, ont�e�ten II 750n��st �e�ke�e II 474, Juste I 1059 n��st luste�e II2928, leyste I 1889 n��st leyste�e II 121 (zie § 131) .

Oj5merking 1. Nu en ��n vin�t men gesyn-�opeer�e vormen, in welke �eze �ssimil�tie nietheeft pl��tsgevon�en, �ijv. : lu�h�e II 665 (lu�/zte�e I273), mis�en II 1508, mys�e II 2941, o~ri�h�en 1 2261,

li�h�en I 2262 . Deze vormen, �eh�lve �ie v�n hetww. missen he��en �e eigen��r�ighei�, ��t ��hter�en s�herpen �onson�nt �e t v�n �en st�m, in ver-eeniging met �en �onson�nt v�n �en uitg�ng ge�s-simileer� wor�s tot � .

Oj5merking 2 . Voor : vr�e�h�e, vol�h�e, leef�e,loef�e, ghelouf�e zie § 72, �ij welke voor�eel�enwij nog voegen w ,is�e(n) I 2011, I 2189 .

Oj5merking 3. In het verle�en �eelwoor� he��enwij hetz elf�e vers�hij nsel. Tengevolge v�n �en regel,��t �e ein�letter vers�herpt wor�s (1), is �it e�hterrniet zoo zi�ht���r, �ls �ij �en verle�en tij� . Wijvin�en immers ��hter z��hte �onson�nten eveneens�e t : gheeert II 1021, ghehoert I 21, II 422, ghe-�roent II 2606, ervrouwet II 2562, �e�emet I1 296 ;�o�k in �en ver�ogen vorm gheeer�e I 2987 enz .

§ 81 . Assimil�tie vin�en wij voorts �ij s�men-stellingen met het pr�efix ont, �ijv. : ontf�nghen I 1959,

(i) Lie § 71 .

85

ontf�n�k I 2589, II 1267, ontfo�hten I 532, �nt-foeghet I 2688 .

Ojimerkzng. De f, �ie hier ontst��t, is �e ou�ef, �ie ��n het �egin �es woor�s w�s verz��htgewor�en (~ 64), De g, �ie in ghel�en st��t, wor�tniet vers�herpt, �lth�ns �e vers�herping wor�t niet��nge�ui� : ontghel�en II 2190 .

§ 82. Ook vin�en wij �ssimil�tie �ij �e in�lin�tie(zie § 30). Bijv. : tfol�k II 1891, fuyr I 6,5, �o�ktghestoelte I 1628 (zie § 81 opm .).

Voorts in : �zstu II 102, II 109, moe�hstuse11728, ��ttu I 400, I 402, 111807, no�ht�n I 1127,

12238, w�ttu 12914 .Ver�ere voor�eel�en zoeke men in § 30 .Voor �e �ssimil�tie zie men voorts nog § 133 .§ 83. Tot �e �ssimil�tie mogen ook gereken�

wor�en : m�er (ne w�re) I 1457, II 1919, II 2659,�es to ��t (ou�e instrument�lis �e) I 1059 .

§ 84. Syn�ope heeft pl��ts in �e volgen�egev�llen

�) De j verv�lt in : he��en II 2826, (ghe)segghenII 2447, II 2451, sitters I 2972, II 1932, ghetellen II2404. Vg 1 . O.S . : he ��i�n, segg I�n, sitti�n, telli�n.

Niet gesyn�opeer� is �eze j ��hter klinkers,�ij v. : seye I 3069, meye I 3070, wey�er I 1913,vloye�e 12059 . In �eze voor�eel�en is �e j gevo��-liseer� tot I, �e vormen �e�ntwoor�en ��n �e Oh�. :s�j�n, m�j�n, w�j�n. (Een Oh�nfloj�n �est��t niet, �o�k�e vergelijking v�n ��t wooe� in vers�hillen�e�i�le�ten �oet to�h zulk een Ou�germ��ns�hen vormveron�erstellen, zie v. Helten § 196 .)

De elmn �eze woor�en is �e �oor �e I (j) veroor-z��kte uml�ut �er � -}- �e gevo��liseer�e j zelf (zie § 42).

�) De w verv�lt in : vrou�e(n) II 345, 111245, II 1248

(Oh� . frouwl��), yet II 653, nyet I 1731, II 2422,

86

II 2745 (Oh�. eowiht, neowiht), soete(n) I 94, 12347,II 796 (O.S. swoti), suster I 217, II 2842 (O.S. swest�r),tuss�hen II 1014 (Oh� . zwisken), sul�k 13010, I 3011,

soe I 2747, II 1729, II 2437 (Got. sw�, �o�k ree�sO.S. so), �olinghen II 409 (v�n �olen = �w�len ;niet to verw�rren met (ghe)�olen I 496, I 1241,12501, 12909 = Got. thul�n) .

�) De h wor�t gesyn�opeer� in �e gev�llen, in § 70opgegeven. Voorts �onst�teeren wij syn�ope �er hin �en uitg�ng hell, �ijv. : rnens�heit I 75 (tegenoverv�ls�hheit I 1246), rJ�heit I 3040, s�li�heit II 2859,s�lz�hei�en 127g . Vgl. evenwel het slot v�n § 26.

Ein�elijk teekenen -ij nog op : won��hti�h I 381,won��ht 1319, �ienst��ht II 200,, II 2059, II 2553(uit -h�ft, vgl. § 65 �) .

�) De n is ree�s in het Ou�germ. voor �eguttur�ls spir�ns gesyn�opeer�, vgl . : (ghe)���hte I 297,I 1950, II 2663, �o�hte II 247, II 861 (Got . th�ht�,thuht�). Evenzoo verkl��rt men v�en 1 1312, �o�k in �enverl, tij� vin�k en vyn�k I 2363, II 917 (zie § 128 �) .

e) De l��i�ls n�s��l wor�t voor f eveneensgesyn�opeer� : s��ht(es), I 770, I 2056 (O.S . s�fto,e�hter Oh�, s�mfti), vhf in v~fth2en�e I 1288 (O.S.ff, Got. fimf, Oh� . jImf en fin.f ) .

f) V�n �e syn�ope �er n voor �n�ere �ons on�n-ten zij hier nog het voor�eel� wol�et II 2135 gegeven .

g) Eenige voor�eel�en v�n syn�ope zijn ree�s�eh�n�el� �ij �e �ssimil�tie, welke met �e syn�opein n�uw ver��n� st��t (zie § 79, 2) en 3), w��r�ijnog k�n gevoeg� wor�en lyteiken 11741, hetwelk menk�n verkl�ren, �ls zij n�e ontst��n uit ly�teiken, ��ln� �ssimil�tie lytteiken wer� �o�k ��n eene t ��hter�e y uitstiet.

§ 85. Wij he��en in § 61 gezeg�, ��t in �en�usl�ut » h

�h is ge�leven, en g�ven ���r-

87 --

v�n voor�eel�en. Die regel �ient eenigszins to wor�en�eperkt, hetgeen �lijkt uit �e volgen�e voor�eel�enn�e I 7, 1415, 11244, hoe I 3063, II 1149, hover�e12191 . Deze voor�eel�en he��en ��t gemeen, ��t�e to verw��hten h ��hter een l�ngen klinker st��t .A�n �en �n�eren k�nt evenwel vin�en wij �ij �ein § 61 gegeven voor�eel�en : sloe�h, toe�h �e �h,terwijl eveneens een l�nge klinker voor�fg��t .

Hoe k�n �eze ��norm�liteit verkl��r� wor�en ?Wij moeten we�er Vet �i�le�t v�n Vel�eke en

��t �es �fs�hrijvers �fzon�erlijk �es�houwen .In § 3 wer� Vet voor�eel� hoe�hsten I 2449,

I 2698, II 328, 11759, II 903, telkens rij men� op troesten,�eh�n�el�, en ���ruit wer� verkl��r�, ��t Vel�ekehier hosten s�hreef. De vorm hoe is �us ��n zijn�i�le�t niet vreem�, en Vet komt ���rin overeen metVet N�fr., ��t �e h n� eenen l�ngen klinker in �en< �usl�ut > heeft ge�po�opeer� . Wij zou�en �us ooksloe (voor sloe�h) �ij hem verw��hten, �o�k hier heeft�e �n�logie v�n Vet meervou� �en g-kl�nk (in �en

�usl�ut >> vers�herpt tot �h) �oen �ehou�en .Het �i�le�t v�n �en �fs�hrIver �egunstig�e �e

�po�ope niet zoo zeer. V�n���r ��t wij vin �enhoe�htJ�e(n) II 1323, II 1330 ; ofs�hoon �e vormhover�e (zie �oven) we�er �e �po�ope toont, en hoe(zie �oven), in Vet rij m op soe, gelij k �e �fs�hrij verVet in �en oorspronkelij ken tekst von�, is �lij ven�est��n. Ook n�e, w��rn��st verleng�e vormen met�e verz��hte �h niet voorkw�men, �leef onver�n�er� .

§ 86 . Voor�eel�en v�n ingel�s�hte �onson�ntenzijn : s~'n�er II 82 i, vierthien�er I 1286, meer�erI 846, men�er II 2155, w �inghen II 2316, verm�len-�ie�e II 161, gheleghenthei�en II 1316, �oghenthei�enII I37, menten 19[2, on finghenten II 1421 (voor�e �ei�e l��tste voor�eel�en zie § 30), �omj5t II 215,II 1924, neemj5t II 409 .

VORMLEER.

I . Ver�uiging �er zelfst�n�igen��mwoor�en .

A. STERKE VERBUIGING.

§ 87. A. i . M�nnelJke o-st�mmen.

Enk . ���h

Meerv. ��ghe��ghes

��ghe��ghe

��ghen���h

��ghe.In pl��ts v�n ��ghes vin�t men gewoonlijk ��e�hs.

Zoo ook Go�es I 2139, II 1208 n��st Goi�s (Goits,Go�s) (zie § 20, § 29, 2) .

De tot �eze kl�sse �ehooren�e woor�en met�e uitg�ngen : er en el kunnen in �en Seri nv. �e e�po�opeeren, �ijv . vynghey I 1492 n��st vyzghere I1484. Ook v�n �n�ere woor�en komen �e ge�po-�opeer�e vormen voor, �ls Go� 1182 n��st Go�eI 250, I 600, I 3005, �onin�k II 2138 .

Voor �en 4en nv. v�n Go� vin�t men n��st hetregelm�tige Go� 1 290 nog Go�e 12698, II 328, II 939 .Deze vorm vin�t zij ne verkl�ring � ��rin, ��t hetwoor� Go� �ls eigenn��m wer� �es�houw�, en �enomin� propri� he��en in �en ��� . somtij �s �enuitg�ng e (zie § 102) .

89 -

filet meervou� op en he��en : �uss�o75/i'en I 5 1 4,zng helen I ?315, englzelen I 2319 . Meervou� op sj5riesters I 610, II 233 .

§ 88. 2 . M�nnel ke i-st�mmen met l�nge wortelsyll��e .

Deze zijn geheel met �e o-st�mmen s�men-gev�llen. Hetzelf�e, w�t wij �l���r opgemerkt he��en,gel�t �us ook voor : �rief I 1085, tr�en I 2048, lu(y)�eI 1934, 12102, 12516, enz .

§ 89. 3. M�nnelike jo-st�mmen .

Enk . rugglze

Meerv . ruggherugghes

ruggherugghe

rugghenrugghe

rugghe.Wij vin�en regelm�tig e in �en nom, sing .Tot �eze ver�uiging �ehooren �e woor�en met

�en uitg�ng eye (�re), �ij v . : �re�i�kere I i96, I2009, son�ere I 197, s�ej5��re II 932 enz. (zie § 42) .

Het meervou� op en vin�en wij in son��renI 1483 .

§ go. M�nnelike i- en u-st�mmen meet koytewortelsyll��e.

Enk. sone

Meerv . sonesones

sonesone

sonensone

sone.Het suffix e is sours �fgeworpen, �ij v . soen

I 2002, II 2136 . De vorm son II 115 rij mt op �oers,is �us wel to lezen soen (zie §§ 39 en 43) .

De oorspronkelijke u-st�in vre�e komt voor met�en uitg�ng en I 2, 11336 . (Over �e uit�rukking mitvre�en zie § 98 foot.)

§ 9 i. B. 1 . OnzI�ige o-st�mmen.

Enk. woert

Meerv. woertwoer�es

woer�ewoer�e

woer�enwoert

woert.In het meervou� vin�en wij ook woer�e II

1970 n��st woert 1 20, 1402 .Een enkel m��l komt �e genitief zon�er s voor

sins groten gheystel~�kes levee 11379, w��r�ij Bor-m�ns ��nteekent : « De ��j . het een zw�k, het �n�ersterk ver�ogen, en het niet ver�ogen su�st. zijneven �enmerkelijk ~ .

In �en ��t . �po�ope, �ijv. vol�k 13207 .Het meervou� op en teykenen II 144 9 .Meervou� met het suffix er : kin�er II 1667,

111755, ook kin�ere II 1740 ; ��tief p1 . kin�eren II1678.

§ 92 . 2 . Onz i�ige j o-st�mmen.

Enk, rike Meerv. rikerikes rikerike rikenrike

rike.Afwerping �er e in �en nom. sg. ri�k II I543~

II 1556 .Syn�ope �er e in �en gee. sg . ri�ks II 1 545 .Overg�ng n��r het vrouwel. gesl��ht toont

ellen�e II 2841 in �eser gro�er ellen�en, opmerkelijk,n���t �it woor� Mn regel vroeger onzij �ig is geno-men : in �it ellen�e II 2840 .

§ 93. 3. Onz �ige i- en u-st�mmen .

Het eenige hiertoe �ehooren�e woor�, ��t ikvon�, is vee I 1849, 12109.

§

- 9'

94. C. z . Vrouwel~ke 6- en jO-st�mmen.Enk. son�e

Meerv. son�eson�e

son�enson�e

son�enson�e

son�e.Deze kl�sse is �ijn� geheel en �l overgetre�en

tot �e zw�kke ver�uiging. In het meervou� w�rentwee n��mv�llen org�nis�h met �en uitg�ng en,�e twee �n�ere n�men flu eveneens en ��n. Dere�en ���rv�n w�s wel voorn�melijk �e overeen-komst, �ie �e org�nis�he nom . en ���. p1. met �ezen��mv�llen in sing. h���en. Voor�eel� v�n nom .p1 . op en : son�en 12684, ���. p1 . : son�en I 62 .

Door�ien �e zw�kke fern. in �en gen. en ��t. sing .�e n sours �fwerpen (zie § 98), �e o- en jo-st�mmen�ie sours ��nnemen, loopen �us �e woor�en v�n �ezw�kke en �e sterke ver�uiging �oor elk�n�er .(Zie ver�er �ij �e zw�kke ver� . vrouwel.)

§ 95. 2 . Vrouwel~ke i- en u-st�mmen met l�ngewortelsyll��e .

Enk. m�ghet Meerv. meghe�emeghe�e

meghe�emeghe�e

meghe�enm�ghet

meghe�e .De syn�ope v�lt op to merken in mee�h�e(n)

12489, II i 5 . (Voor �en overg�ng v�n g in �h zie § 7' .)De uitg�ng v�n �en gen. en �en ��t. sing. ver-

v�lt en �e uml�ut eveneens �oor invloe� v�n �ennom. sg. in : v�ert II 14, II 852, II 2732, m�ghetI i 879, I 2813, �r��ht II 1554.

Den uitg�ng �er zw�kke ver�uiging in lo�htenII 1268 (��t. sg.) verkl��rt men �oor invloe� v�n �ezw�k-sterke fern.

Voor s�hout II 827 n��st s�holt zie § 5' .

9'

Voor s�hol�e n��st s�hul�e II 2475 zie § 43 .De ���, sg . yoe�h�e II 1741 ontst��t �oor invloe�

�er zw�k-sterke fern . (Zie § 94 .)Het woor� �r�eyt I 1300, I 1329, I 2670 enz. i s

m�s� . ; �oot I 2798, II 2541 fern ., I 1756 m�s� . ;

�in�k komt meest�l neutr. voor .

§ 96. 3 . Vrouweli'ke i- en u-st�mmers met korte

wortelsyll��e .

Deze, �ie in �en 1en en 4en n��mv�l enk. eene e

moesten he��en, �po�opeer�en �ie, w��rs�hijnlijk�oor invloe� v�n �e i- en u-st�mmers met l�nge

wortelsyll��e. Zoo : �oer I 1579, I 1589, st�(�)t I 510,

I 966 enz., en in �e �n�ere n��mv�llen eveneens stet I

1513, 12585 of ste�e I 661, II 530, II 1259, zoowel

in �e �eteekenis v�n pl��ts >> �ls v�n st�� > .

(In het Oh�. vin�en wij ook voor �en nom. sg . stet

in pl��ts v�n steti (zie Br�une, Ah�. Gr�mm. § 220) .

V�n �e �omposite met -s��p (-s�ej5e) noem ik

vrients��p I 1503, �roe�ers�(h)�~ I 1504, II 1616,�oets��ji II 334 meysters��p I 1421, heers��p I 1420,

II 1193, in vers�hillen�e n��mv�llen .

B. ZWAKKE VERBUIGING.

§ 97 . 1 . M�nnel k.

Org�nis�h zou�en wij en verw��hten in �lle

n��mv�llen �eh�lve �en nom. sg., �us

Enk. heere Meerv. heerenheeren heeren

heeren heeren

heeren

heeren .

In het Onfr. e�hter vin�en wij ree�s vormen

zon�er n in �en ���. sg. en sons in �en ��t. sg.

93

In �et �i�le�t v�n Serv . komen �ijn� meer vormenmet �po�ope �er n voor in �eze n��mv�llen �enorg�nisehe . Vgl. : �o�e I 16o i, 11907, mens�he II 2482 ;�oeh ook : heren II 2923, n�men I 2 n��st n�me II889 enz .

Over vre�e, ��t eigenlijk u-stem is, zie § 90 en§ 98 noot .

Bij �et woor� heeye komen vers�hillen�e �fwij-ken�e vormen voor

�) Nom. sg. heeye I i 6 i regelm�tig, �o�k meest�lmet �po�ope �eer I 702, II 2012, II 2749 enz .

�) De gen . sg. heeft regelm�tig he(e)ren I 37!,

II 2512 .�) De ��t. sg. heeft heeye 1 3005, gehjk mens�he,

�o�e (zie �oven), �o�k ook �eer 1 2609, n�tuurlijkook heren II 2923 .

�) A��. sg. �eer I 232, II 1493, II 2829 (1) .

e) Her voor eigenn�men : her Hessel I 2340 (pro-�litis�he vorm) .

f) Het meervou� heeft en .De vorm heeye 111939 (gen. p1.) veroorz��kt eenige

moeilijkhei�. Zou men �it woor� niet tegen �emeening v�n Borm�ns in (zie �iens ��nteek . er�ij )mogen opv�tten �ls « legers > (heers�h�ren) ? Ik geloofwel. Eene �n�ere verkl�ring is min�er steekhou-�en�. Wel is we�r spreekt �e Lim�urger, gelijk �itook in �n�ere gewesten �et gev�l is, �e ein�-n �ik-wijls niet uit (zoowel �ie v�n �et meervou� �ersu�st�ntive, �ls �ie v�n �en infinitivus, v�n �e ��ver�i�enz.), �o�k vreem� zou �et in ie�er gev�l zijn, zoo�e �fs�hrij ver, �ie �esniettegenst��n�e �ezen me�e-klinker getrouw s�hrijft, hem �ier met opzet h���e

(i) Men ken uit �e voor�eel�en zien, ��t �e ge�po�opeer�e vormzi�h niet �ep��lt tot �e ple�ts voor eigenn�men .

- 94 --

weggel�ten . De eenige meening, �ie n��st �e �oven�oor mij ontwikkel�e over�lijft, is, ��l wij ��n eenes�hrijffout he��en to �enken, �ie to eer�er mogelijkw�s, ���r heere (legers) hier �en s�hrij ver in �ege���hte l�g, ten minste kon liggen .

Over �e vermenging v�n �eze zelfst. n��m-woor�en met �e o- en ;o-st�mmen is gesproken in § 94.

De �po�ope �er n in �en ��� . sg, is ou�, in hetO.S. he��en wij ree�s ��nn� (Heli�n�, .LII 3438)evenzoo in �e Onfr. Ps�lmen. Bij Serv. is �e ���. sg.in �en ge�po�opeer�en vorm �lgemeen . Uitzon�e-ring ��ren II 2366 (1) .

De woor�en s��le I 1041, II i o, II 1306, sterre1272 zijn �ij Serv. nog m�nnelijk .

§ 99 . 3 . Onz �i o .

Enk, herte Meerv, hertenherten hertenherten hertenherte

herten .

(1) Ghen��en ��e. II 2794 n��st ghen��e ��e . II 345 �oet mijvermoe�en, ��l in II 2794 het woor� in het meervou� voorkomt .Het zou vreern� zijn, ��l lit woor�, ��l �oven�ien oorspronkelijksterk w�s, in �en ���, �e n zou he��en �ehou�en, terwijl oorspron -kelijk zw�kke fern, �ie verloren . In het Mnl, en in het Mh�. (zieP�ul, Mh� . Gr�mm . § 126, Anm. 4), wor�en ��str��ts, zoo�ls ghen��e,�ikwijls in het meervou� ge�ruikt.

Wij kunnen hier tevens �e opmerking m�ken, ��l �et woor�vre�e (oorspronkelijke u-sl�m, zie §§ 90 en 97) in het �ew�ren �er nst�n�v�stiger is ��n menig org�nis�h zw�k woor� : in sy"nen vre�en I 2n��st in �ynen vre�e I 2917, mit vre�en II 1591. Zie voor lit woor�Fr�n�k, Mitteln . Gr�mm�tik, § 193, Anm .

§ 98 . 2 . Vrouwelik.Enk. tonghe Meerv. tonghen

tonghen tonghentonghen tonghentonghen tonghen .

95

O verg�ng tot het vrouwelij k gesl��ht mittenher/en I 169 n��st mitten her/en I 1681. Vormen�ls onse herty I i8, I 64 zijn nog niet onvoorw��r-�elik �ewijs voor �en overg�ng tot het vrouwelijkgesl��ht (zie �e ver�uiging �er �ezittel, voorn��mw .) .

C. CONSONANTSTAMMEN.

§ ioo. Enk . v�lley

Meerv. v�lleyv��er

v��erev��er

v��eyenv�lley

v��Py.

Serv. wijkt of v�n �eze org�nis�he ver�uiging in�en gen. sg., w��r �e m�nnel. eene s he��en in �n�logiev�n �lle �n�ere m�nnel. woor�en : v�lleys II 2024 enz .

In het meervou� komt voor �ree�er I 1347 ( 1 )n��st �roe�ere I 2494.

§ Io1.Ook �e �n�ere �onson�ntst�mmen zijn meest�lniet meer getrouw ge�leven ��n hunne oorspronke-lijke ver�uiging, zoo vi�nt I 87 z, I 943 11 353, 11 361

V�n orient (vrunt) komt �e nom. p1 . vrunt voorII 1577 (In �e uitg�ve v�n Borm�ns st��t hier �ruut,zie e�hter in « Ver�eteringen en �ijvoegsels » , voor-komen�e ��hter in �e �fzon�erlike uitg�ve �erLegen�e.), evenzoo orient II 2649 n��st vrien�e 1542 .De �n�ere vormen zijn even�ls vi�nt �fgeweken .(Over �en klinker in orient en vrunt zie § 45 .)

V�n m�n komt �e oorspronkelijke none . p1. nogvoor in �ienstm�n II 738. V�n een gen. zon�er s isgeen voor�eel� meer (m�ns II 145, m�nnes I 2391) .Nog een ��� . plL m�n komt voor II 2211 .

V�n ghenoet komt in het meervou� voor ghenote12977. v�t in het �i�le�t v�n Vel�eke ghenoet

(i) Zie voor �e orthogr�phi� § 37 .

96 -

nog ge�ruikelijk w�s, �ewijst �e ��ngeh��l�e pl��ts,w��r hot woor� rijmt op groet . (In hot Oh�. h�� ginvtook niet meer uitsluiten� zijne oorspronkelijke flexie,hot �ehoor�e zoowel tot �e �onson�ntis�he �ls tot �eo-�e�l. Vgl . Br�une, Ah�. Gr�mm . § 238, Anm . i ) .De vorm � elzote(n) is in hot Mnl . eveneens meer inge�ruik ��n ghenoet. (Zie Mnl. Woor�en�oek.)

N��ht heeft in �en ��t. sg . n��l�t II 2037 n��stn��lzte I X500 . Het is nog vrouwelijk �ij Serv . entoont �ij �l zijne vormen overg�ng tot �e z-kl�sse,eveneens �or�h II 2742 (�urg-he 1907), �oerst(e) II821, II 873 .

D. EIGENNAMEN.

§ 102 . De eigenn�men �lijven onver�n�er� of krij-gen een �uigingsuitg�ng. In hot l��tste gev�l he��en�e op een klinker uitg��n�e �en zw�kken genitief, �ijv .Otte II 1170, gen . Otters 111765, ���rentegen PeterII 260, gen. Peters II 2782 .

Ilet op een klinker ein�igen�e Attel� I 1o6qheeft Attelens II 2!! .

Heynrsj�h (HeynrJ�k, zie § 66) heeft ook in �ennomin�t . Heynrike II 1124 (rijmen� op lovelike) .

V�n K�rle II 64o, ofs�hoon op e ein�igen�, is�e gen . K�rles II 1106 .

De ���. ein�igt flu en ��n op en, herinneren���n hot oh� . �n (Mh� . en). Zoo v�n �en nom . Effr�t�11215 Efr�ten I 1252 .

Doze en komt ook voor in �en ��t. Agri�olenII 465 .

N��st �en uitg�ng en voor �en ���. komt ookvoor e, �ijv . Serv�ese II 305 .

Het is ���r��n ook wel toe to s�hrij ven, ��tGo�e sours �ls 4e nv, v�n Go� voorkomt (zie § 87) .

V�n M�ri� II 1823 lui�t �e ver�ogen vormM�rion 1346 .

M. E .goet, (g-oe�egoe�es, goetsgoe�engoe�en.

Overigens vin�t men ook vele L�tijns�he uit-g�n gen, juist en niet juist, �ij v. : Serv��ius I 1451, Ser-v��zum II 919 (,S'erv�tium II 274), Serv��lo II 2572,Efr�t�im 1 1383, Jhesunl 1 1378, II i 13 (Jhesuzn KeersteII 2903), Christus II 2779 (gen.) n��st Keerstes II 2516 .Den ver�ogen ���. ,S'erv�tiuzn II 294 vin�en wij n��st�en onver�ogen Serv��ius II 810 .

II . Bijvoegelijke n��mwoor�en .A. VERBUIGING .

§ 103 . Gelijk in het Mnl . is het vers�hil tuss�hen �euitg�ngen �er st�mmen meest�l ver�wenen, zoo��t niet�ltij � met zekerhei� is ��n to geven, tot welken stemhet �ijvoegel, nw. �ehoort. In �en onver�ogen vormvin�t men �ij Serv. �ls o-st�mmen : go� 1 2105,

heili�h I Zo93, terwijl �e onver�ogen vormen : reyneI Zo75, soete I 94 (O.S. hren(i), swoti) tot �e ��tegori��er jo-st�mmen en �er ���rme�e s�mengev�llen z-en u-st�mmen �ehooren . Voor sw�re (Oh� . sw�ri)vin� ik sw�er 1 414, in pl��ts v�n h�r�e (O.S . h�r�,'Oh�. hertz') h�ert II 1723, in pl��ts v�n tike ri�kII 2744, in pl��ts v�n e�ele (Oh� . e�zlz, O.S. e�ili)e�el. Op �eze wijze heeft er eene vermenging v�no-, go-, z- en u-st�mmen pl��ts gevon�en, zoo��t wij�e ver�uiging �ezer vers�hillen�e groepen in eenskunnen �espreken .

§ 104. De sterke ver�uiging �er ��je�tive ont-wikkelt �e volgen�e uitg�ngen �ij Serv .

V. E .goe�e, goetgoe�(e)y('e)goe�(e)y(e)goe�e, go�.

o. E.goet, goe�egoe�es, goetsgoe�engoet, goe�e,

98 --

Meervou� .

goe�e

goe�engoe�(e)y(e)

goe�e.

V�n �e vele voor�eel�en �ezer �e�lin�tie, vol-gens welk~ ; �e �ij voegel . n��mwoor�en ver�ogenwor�en, zoo zij �oor eyn of gheyn wor�en voor�f-geg��n, of geen �etermin�tief voor�fg��t, mogen �evolgen�e vol�oen�e zijn, om �e opgestel�e vormener��n to toetsen .

Enkelvou�.

Nom, m�s�. eyn son�i�li mens�he, eyn gr�uwe heer .1184 .

II 2 749.fern . grote vrou�e, groot �l�ghe.

II 1275 .

II 1388 .neutr. g root vol�k, eyn s�li�h zv f .

II 1455 .

II 2875 .D�t. m�se, in korten tJ�e, snit gheysteliken r��e .

I 3086 .

II 1601 .

fern . mit s�oenre ro�essione, snit grooter �r��ht .II 2228 .

II 1554.neutr. snit re�lzten or�eyle .

II 2493 .Ae� . m�s�. groten rouwe .

11137, II 2653 .fern . groet eer, grote heers��~.

12 135 .

111193 .neutr . groot j�n�er, (1) onre�ht goet.

II 26.

111846 .

(i) Dit woor� komt �ij Serv . zoowel m�s�. �ls neutr . voor, vgl .

Doen w�s grol�'i 1'� ner �� II 765 (zie �lz, 9g, opm . 2) en Wze��t y�mer w�s ghe��en 11 2727 .

Zen

99

Meervou� .

Nom, �ose luy�e 12516.Gen. heiligher heere 111939.D�t, gheisteliken werken II 506 .A��. s�one teeken II 1423 .

Oj5merking i . In het p�r��igms st��n voor �enen 3en nv. yr . enk. en voor �ell Zen nv, meer-

vou� vers�hillen�e vormen opgegeven . Men neme �ite�hter niet zoo, ��t er �rie vormen : goe�ere, goe�reen goe�er voorkomen . Feitelijk �est��n er twee vor-men n�melijk op -re en op -er, �e�ntwoor�en�e ��n�en ou�en uitg�ng ere . Deze twee vormen komene�hter in Serv. niet �ij een en hetzelf�e woor� voor .De woor�en, ein�igen�e op l, n, r, he��en -re, �e�n�ere -er, zoo�ls �it in �e Vl��ms�he Hss. ookhet gev�l is. Bij �e pronomin� zullen wij hetzelf�e�enierken, en ook hierin komen �e Vl��ms�heHss. met Serv. overeen.

Oj5merking 2 . De vorm v�n het ��j e�tief in groteny�mer �oers w�s II 1287, II 1383 zou �oers vermoe-�en, ��t er in �en I step fly. m�nn. enk. ook een uitg�ngen �eston� ; �o�k hierin st��t Serv . op het st�n�punt�er tegenwoor�ige Lim�urgs�he �i�le�ten, �ie voor �enI en nv . wel eens �en 4en ge�ruiken, vgl. Fr�nquinet,�lz. 4 : En rontelum �e streek �lonk zinen heil'genfiver >> . In het Roermon�s�h �i�le�t zou hier het ��je�-tief �enzelf�en uitg�ng he��en .

§ 105 . De uitg�ngen v�n het �ij voegel . n��m-woor�, voor�fgeg��n �oor het �ep�len�e li�woor�,w��rvoor wij in het Hoog�uits�h, gel ij k in hetOgerm. �e zw�kke ver�uiging ��ntreffen, komen �ijServ. overeen met het Mnl., �. w. z ., hfet �ijvoegel .n��mwoor� neemt in het �lgemeen �e uitg�ngenv�n het voor�fg��n�e �ep�len�e li�woor� (resp . voor-

100 -

n��mwoor�) ��n, zoo��t wij v�n eene zw�kke ver-�uiging v�n het �ijvoegel . n��mw. �ij Serv, eigenlijkniet kunnen spreken.

De uitg�ngen zij n volgens het on�erst��n�ep�r��igms

M. E.goe�egoe�s, goe�engoe�en�oe�en.

V. E .

goe�eg-oe�(e)r(e)goe�(e)r(e)goe�e

O. E.goe�egoe�s, goe�engoe�en.goe�e

Meervou� .goe�egoe�(e)y(e)goe�eng-oe�e .

§ io6. Voor�eel�en, w��ruit �e uitg�ngen �lijken

Enkelvou� .Norn . m�s�. �er goe�e Sinte Serv�es I 193 •

fern. �ie roems�he v�ert 11184.neutr . ��t rouwighe �iet I 2841 .

Gen. m�s� . in �es selven Conin�ks levee II 2236 .�es �n �eren ��i�hs II 1705 .

D�t. rn.�s� . snit sinen s��lken r��e II 2397 •fern . �en �er nemeliker st�t II 2373 .neutr. ?nit �esen groten werke II 1801 .

A�e. m�s�. �en gheysteliken �r�eyt I i o64 .fern . �ie li�h�ynelike �ool II 2720 . (Over het

gesl��ht v�n �oot zie § 95 •)neutr. ��t selseme ghewer�ke II 2310.

Meervou� .

Nom. �ie ovele n�e ghe�ueren II 47D�t. �en heilighen l��en hit ont�oet I i o87 .A��. �ie goe�e werek II 538.

IOI

O~merking 1 . Voor goe�(e)r(e) gel�t hetzelf�e,w�t wij in Opmerking 1 v�n § 104 zei�en. Dus n��sthet voor�eel�, �oven voor �en ��t . fern . ��ngegeven,komt �e uitg�ng re voor �ij woor�en, uitg��n�e opl, n, r : v�n �er holtenre kerken II 365 .

Oj5merkzng- 2 . De e v�n �en 1 en nv. enk . in �llegesl��hten is �e org�nis�he uitg�ng . Deze uitg�ngwor�t ge�po�opeer� �ij woor�en, uitg��n�e op -ele,-ene, -ere, �ij v . : �er e�el Sinte Serv�esI 366, �er e�elConin�k II 2223, �er e�el heer 111140 . (Zie § 28 .)

Oj5merking- 3 . Voor �en genitief zijn, even�ls in§ 104 �e voor�eel�en in het �lgelneen zel�z��m .

B. TRA.PPEN VAN VERGELIJKING.

§ 107 . De �omp�r�tief en superl�tief wor�en ge-vorm� op �e gewone wij ze v�n het Mnl., zoo��teene n��ere �espreking over�o�ig is .

De volgen�e vormen he��en geen positiefBeter I 1206, �est(e) 11204, I 2457, II 29 (��je�-

tief en ��ver� .) ; meerre II 302 ook meere 12863,sneer I zoo, I 2668, n��st mee II 8o1, meyst(e) I 14,II 2386, II 2411, II 2844 (��j. en ��v.) ; men�er II2155 n��st myn�er 12863 (zie § 57); leste II 40, II 553 .

De ��ver�i�le �omp�r�tief �ij �eter is ��t I 1059,I 1392 .

Een ��ver�ium (resp. ��j .), ��t in �en �omp�r�tiefen superl�tief �est��t �o�k geen positief meer heeft,is eer 11 579, II 2379 n��st ee II 2163, eerst I 2689,

ook sent II 13, II 1101 is oorspronkelijk een�omp�r�tief (zie o. �. Br�une Ah�. Gr�mm. § 266,Anm. 3) .

- 102

C. GEBRUIK VAN DE STERKE EN ZWAKKE VERBUI-GING VAN HET BIJVOEGELIJK NAAMWOORD .

§ 108 . Ofs�hoon �it on�erwerp, strikt genomen,

niet tot �e vormleer �ehoort, is een kort overzi�htv�n �et ge�ruik �er twee ver�uigingen �ier to�hop zijne pl��ts .

,S'terk wor�t �et �ijvoegel. nw. ver�ogen

�) w�nneer geen �etermin�tief voor�fg��t ;6) n � eyn of gheyn. (Zie § 104.)

Zw�k wor�t �et �ijvoegel. nw. ver�ogen�) w�nneer �et �ep�len�e li�woor� voor�fg��t ;

�) w�nneer een �etermin�tief voor�fg��t . (Zie

§ 105 .)

In hoeverre men v�n eene zw�kke ver�uigingk�n spreken, is in § 105 ��ngetoon� .

Onver�ogen is �et �ijvoegel. nw., w�nneer �et�ttri�utief ��hter �et zelfst. nw. i s gepl��tst, zon�er

�et li�woor� voor zi�h to he��en : �esen roe�ke �lsoegoet II 8o6, Zn eyn ��l�e soe groet II 2437, heyligheBuss�oj5en en�e zee's II 543, �ynen �orne, �ie ��er nut

vloet, reyne, �l�er en�e go�t I 2067, �ie Conin�k ri�kI i q87 , en�e g�f f mi�h sl�ghe sw�er II i8 .

Nu en ��n treft men in �it gev�l �en ver�ogenvorm ��n, �ie in �e ou�ere Germ . �i�le�ten �lgemeen

is : eynen wee�h �lsoe l�nghen I 2038, v�st wer�k

en hoghe ��er toe II 1783 . Zulke vormen, �ie in�et Mnl. niet tot �e zel�z��mhe�en �ehooren, komenvoor of in �et rijm, of �ij `voor�en, �ie in �n�logiemet �n�ere, w��rin �e e ��n �et ein�e org�nis�h

w�s, ook eene e he��en ��ngenomen . (Zie v�nHelten, § 3I5� en § 318 .)

Oj5merking. Het pre�i��tief ge�ruikte �ijv, nw .�lijft �ij Serv . onver�ogen . W�nneer wij n��st gl�ewes

vin�en �es sIt ghewisse II 136, zoo is �eze l��tste vorm

103 --

geen �ewijs v�n ver�uiging . Gezvzsse is �e oorspron-kelijke vorm (Oh� . g�wissi), terwijl �oor �e vermen-ging met �e o- �e�lin�tie ghewes ontston�. (Zie § 103 .)

§ 109 . Het �ls su�st�ntief ge�ruikte ��je�tiefwor�t ver�ogen �ls het gewone ��je�tief . Voor�eel-�en : �ie heilighe en�e �ie meere II 1738, �er lesteII 553, �en wer�en II 1164, �ie heiligheGo�s ergheven

12453 (met �po�ope, zie § 28) . Ver�ere voor�eel�en�ie Keersten (��e. p1 ., met �po�ope) II 587 n��st �ieKeerstene II 103, �en Kerstenen II 596, �er Keersten

II 25, Keersten II 53, �ie Hey�en II ,581 (nom . p1 .,

met �po�ope), �er Hey�ene II 573, �ie Hey�en 11 563(���. p1., met �po�ope), �ro15ele g�en�e II 1425, �ie�romme II 1426, �ie stomme II 1427, �ie �loeve II1429, �en �rmen II 1184, �en riken II 1185, �iemyn�ere mitten meeren I I 121, gheleer�e en�e onglie-leer�e 11122, werrentlike en�e �ekeer�e I 1123, �rmen

en�e riken I i 130, �en goe�en I 2508, s Inen hol�en1688, �ei�e ou�e en�e ionghe 1675, jong/ze en �i�eII 56 .

N��st �eze ver�uiging evenwel komt ook eene,volgens welke het �ls su�st�ntief ge�ruikte ��je�tief�ls su�st�ntief wor�t �es�hou w�, �ij v . : �ie heilighenI 69, �ie si�ken 13151, �ie �l�en lI 2406, �oer �llesinre Heilighen �elle I 2706, �es hey�enen Conin�kshol�en II 37, gheleer�en II 231, vrlen I 518, �er�rmen I 2228, �ei�e Duts�hen en�e W�len I III 6,�ie Heilighen I 2594. Opmerkelijk in �it opzieht zijn�ei�e �rmen en�e rike II 1420 n��st �ei�e �rme en��er toe rjke I 2587, �ie stomme en �ie �lyn�en I 782 .

Voor het onzij �ig ��je�tief, �ls su�st�ntief ge-�ruikt, gel�en �e volgen�e voor�eel�en : ��t Qu��eI 116, om �in Qu�et II 2709, �es Qu�ets II 354gheyn goet 1120, int leste II 40, int goe�e II 2862,in e�reus�hen I 682, in �iets�hen I 682, in w�ls�hen

104

I 683, in vriess�hen 1683, in �uts�lzen II 2920, w�nti�h �i��z w�le goets gem II 1816, �u �est eyn �orne�lles goets I 2055, ��t sJ voele qu�ets ���en II 183,�ez�e ovel en�e go� T 113, luttel goets II 2713, voeleovels II 2724.

III . Voorn��mwoor�en .

§ IIO. I . PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD.

1 e Persoon .

E. N, i�h 146,11 2388 . • II 2190,G: yn~ns

II 2505 .DD mi�h 1 II2O7I2832, ,

II 2498 .AA mi�h 125, II 239,5,

II 2822 .M. N. w '12, 1858, II 501 .

G. onser I 93 2, 11238 .D. ons I 15, 155 •A. ons I 28, I 49 •

2e Persoon .

�u I 1731,1 2914.

�ins 12497, 12549, II 2859.

�i�h I 2502 .

�i�h I 410, 111817,

144, 12 434 2435 .uws I 2839 .urs 12679 .

2z�h 111683, 111919 .n�h 146, I 2432 .

Op welk st�n�punt �evin�t zi�h Serv . met �etrek-kin g tot �eze vormen ? A�n �en eenen k�nt : i�h, mi�h,

�i�h, u�h, �ie ��n het Duits�h herinneren, ��n �en�n�eren k�nt : w~; gh~ ; �i�e ons ��n het Westmi�-�elne�erl�n�s�h �oen �enken.

Deze vormen eis�hen �us eene n��ere �espreking.�) Voor �en 3 en nvv enkely. vin�t men n��st �e

opgegeven vormen : m J I 1271, �i II 683. Br�une(Zs�hr. f. �. Phil. �lz . .300) s�hrijft �eze vormen Vel-�eke toe, Beh�ghel (Enei�e, LXXXIII) evenwels�hrijft �ezen mir, �ir toe en wel op goe�e gron�en .W�nneer wij nu niettegenst��n�e �it �ij �en �fs�hrij-ver een enkel m��l m � f vin�en, heeft �it zijneoorz��k in invloe� v�n het Westmi��eln . Voor �en

�fs�hrijver st��n �us v�st zoowel voor 3e1 �ls voor4eu nv . : mi�h, �i�h.

�) N��st het �lgemeene wi (wi) komt een enkelm��l voor w�r I 33, herinneren� o. �, ��n het M��s-tri�hts�he en R oermon�s�he weer (veer) .

�) Moeilijkhei� leveren �e 2e n��mv�llen op. Wijvin�en in het Onfr . en O.S . : v�in, thin . Deze vormenzijn �ij �en �fs�hrijver ver�wenen, �ie even�ls hetMi��ein . in het �lgemeen m ins, �m 5 heeft.

In het meervou� vin�en wij ongelijkm�tighei�,onser n��st uws en urs . Wij kunnen �it op �e vol-gen�e wijze verki�ren . Oorspronkelijk komt ��n �e2e n��mv�llen meervou� �e uitg�ng er toe, �us : onser,uwer (vgl. het O.S. en het Oh�.) . Uwer wer� intuss�hentot ur (welken vorm wij �ij �e �ezittel, vnw. nogzullen ��ntreffen) . In �n�logie met het enkelvou�ontston�en e�hter ook vormen met s, n���t men �enuitg�ng er h�� l�ten �fv�llen, v�n���r uws.

Bij onser ging �it niet zoo gem�kkelijk �ls �ijewer, ���r er ��n vormen zou�en ontst��n, over-eenkomen�e met �en 3eII en 4en nv. Hier �leef �us�e ou�e vorm �est��n .

Urs n��st uws heeft eigenlijk een �u��elen uit-g�ng ; �e vorm ur is, gelijk gezeg�, ontst��n uituwer; �e r wer� niet meet �ls uitg�ng gevoel�,en g�f ���r�oor gelegenhei� tot �ij voeging eeners. (Een �n�loge vorm v�n �en I en pers. meerv .,�ie e�hter niet voorkomt, zou�e �erh�lve zijnonsets) . (I )

�) Over ��ken n��st i�h is in § 66 gesproken.

(t) Urs I 48, ��t Borm�ns in �e ��nteek . verkl��rt �ls genii .plur . v�n �en I e° pers . �es�houw ik �ls 2 8n pers. Eene verwisselingv�n het pers. voornw, is �ij Serv . niet zel�z��m, w�nneer hij zi�htot het �lgemeen wen�t.

Io6

e) Over �e en�litis�he vormen v�n het persoonl .vnw. i s ree�s in § 30 gesproken.

f) Wij vin�en enkele m�len �u en gh~ n��stelk� �r voor h et enkele.

II 917, II 1919 .

§ III . Voor �et persoonlijk voornw . v�n �en3 eII persoon, komen �e volgen�e vormen voor

Enkelvou�.

M .

O.

V.N. h j (hi) 1 2216, hetI 1389,11407, sI II 1883, II 1886,

13047 .

II 1798 .

111899.

G. s fns I 2575,

-s (zie en�lisis § 30). h�ers 12710 .

111284 .

hoem I 1995,I 1997' 12002,

hoemheme I 352,

heme

h�er II 2615 .1618,112118 .

hemhem I 654,11991, II 1440.

hoem 1359,1784,11175 .

AA heme 1 1210,

het II 181 1 .

s j 1144, II 1856 .II 44.6 .

hem I 1936,II 1278 .

Meervou�.N, s~ (si, z i) I 1175, II 2208, II 2378 .

h�ve I 8 I o .G. h�ers II 1347 .

honre I 1289, 12238 .D. hon I 2229, I 3011, 111358 .A . S9 I 33, 12533

�) Wij zullen eerst �e vers�hillen�e vormen voor�en Seri en 4~' nv. m�nnel. enkele. verkl�ren.

Wij vin�en in het M��stri�hts�h �e vormenheum en em. Vgl . Fr�nquinet : heum 4, 7, 1 5 ; em 5,7, 10, 12 . De l��tste vorm is �e on�etoon�e.

107

In het Roermon�s�h heeft men eveneens tweevormen. Bijv. : I�h hu� em g-ezeen . Hem hu� i�hneet g-ezeen, w��l zi mo�er. Ook hier is em on�etoon�,en hem �etoon� .

Uit �eze omst�n�ighei� �esluiten wij, ��t in het�i�le�t v�n �en �fs�hrijver ook vers�hillen�e vor-men inheems�h w�ren.

Over �en en�litis�hen vorm in : heeften, mo�htenenz. is ree�s in § 30 gesproken .

De �n�ere vormen : hoem, heme, hem ge�ruikt�e �fs�hrijver �oor elk�n�er. De vorm hoem komtzijn �i�le�t toe, en �ezen vin�en wij in het �lgemeen���r, w��r �it woor� niet �en vollen toon ontv�ngt.Bijv . : Ryne �in�k, �es hf hoem �elle I 345 • D�tryet hoem �er meyster I 349 •

De vorm heme (en met �po�ope hem) heeft zijnepl��ts ���r, w��r het voorn��mw. �en hoof�toonheeft,. Bijv. : D�t h1 ' heme lzete wn I 347 • Doen si toheme �rong-hen I 617. Der keyser �e�e hem tereeren II 2120. Het ge�ruik v�n �en ge�po�opeer-�en vorm is �fh�nkelijk v�n �e m��t, ten minste inhoof��eginsel. D�t �e �fs�hrijver zi�h niet in �lleopzi�hten streng ���r��n gehou�en heeft, moetwor�en toeges�hreven ��n �e omst�n�ighei�, ��t�ij hem, even�ls in zijn tij � in het �lgemeen oprhythmus niet streng wer� ��ht gegeven . En hier��nis het ook toe to s�hrij ven, ��t wij v��k hoem vin�en,w��r wij volgens het �oven ontwikkel�e �eginsel, inver��n� met eene strenge metris�he lezing, hem(heme) zou�en verw��hten . Ook het omgekeer�eheeft pl��ts. D�t ook het Westmi��eln. heme (hem)zijn invloe� �ee� gel�en, is jets, ��t wij, n��r hetgeenwij ree�s �ikwijls z�gen, hier tevens in ��nmerkingmogen nemen .

�) N��st �en Zen nv, sins komt een enkel m��l

-- 108

voor s nre 1 1242 . Deze n��r : onset', uwer gevorm�et�e nv. (zie § 110 �) is o . �. ook niet vreem� in �eOu�vl��ms�he ge�i�hten, uitgegeven �oor Blomm�ert .

�) Hon 12008 st��t voor Izoem en is welli�htniets �n�ers ��n eene s�hrijf(�ruk)fout.

�) N��st �en 2°n nv. onz., �ie gewoonlijk �lsen�lisis voorkomt, vin�t men �ikwijls �en 2~n nv.v�n het ��nwijzen� voornw . ��t (�us �es) ge�ruikt (i ) .De omst�n�ighei�, ��t het pets . en het ��nw. voornw.,w�t hunne �eteekenis �etreft, n�uw ��n elk�n�erverw�nt zijn, �roeg tot �it ge�ruik v�n �es �ij. Menvgl. sle�hts : II 247, II 1817 enz., w��r �es, volgens�en vorm ��nw, voornw., zeer goo� k�n opgev�twor�en �ls pets, voornw .

e) N��st het komt ook voor hier en ���r e�tII 215, II 308, herinneren� ��n het O .S. en Onfr . it.

f) Voor �en 2en nv. my. vin�en wij in het p�r�-�igms opgegeven n��st h�ve

A) h�ers II 1347 (meet reflexief en in ver-�in�ing met self) (2) ; �eze vorm is ontst��n �oorinvloe� v�n : r�ins, �ins enz . ;

B) home I 1289, I 2238, �oor�ien ��n �en3en nv. meerv. �ls gron�vorm re wor�s gevoeg� .

g) N��st �en 3en nv. meerv . hon komen nog voorhoem I 3010 en heme I 2557, even�ls in het West-mi��eln. n��st hen in �it gev�l hem st��t. Vgl. hetO.S. inn en hin in �e �rie eerste K�rol. Ps�lmen .

Over �e verhou�ing v�n hoem en heme on�erlingzie �oven.

h) Een vorm hen komt voor I 2606. Welli�ht is

(t) Jets �ergelijks, �o�k in omgekeer�en zin, is het vers�hijnsel, ��t inhet Nnl . �et pets . voornw, het tot ��nwijzen� voorn��mw. (resp, li�woor�)is gewor�en

(2) Zie V . HELTEN, Alnl. S~r��kk. § 337, Opm . I .

-- 109

ook hen I 2487 zoo op to v�tten, �e tekst is hier�e�orven. Borm�ns stelt in zijne ��nteek . �it hen ---Nnl, heen, henen ; Beh�ghel zet in pl��ts v�n no�hhen voor �en oorspronkelijken tekst n� in (Enei�e�lz. LXXXV).

i) Voor het reflexieve voorn��mwoor� vin�t mensi�k I 322, II 900 . Voor �ezen vorm, �ie in het West-mi��eln. vreem� is (zie v. Helten, § 335 �), vin�t menook hoem (hen), ��t in het Westmi��eln . p�ssim is .

f) Over �e en�litis�he vormen is ree�s gesprok~n .De vorm en komt voor, zon�er ��t �oor ��neen-s�hrij ving �e en�l, is uitge�rukt . Bij v . : Die en ghesenth���e ��er I 602 . D�er en Go� ghes�n�e 111539 .(Zie overigens Mnl. Woor�en�oek op -ENE).

Bij �e en�lisis is ook ree�s gewezen op hetwoor�je se, ��t sours �fzon�erlijk st��t.

112. 2, BEZITTELIJK VOORNAAMWOORD .

De �ezittel. voornw. zij n zeer n�uw verw�nt ��n�e 2e n��mv�llen v�n �e respe�tieve pers . voornw.Wij vin�en �e volgen�e vormen

Enk . 1 e pers. mm,

2e pers. �in,Meerv. »

onse,

»

uwe, ur .O.S. en Onfr . min, thin,

Onfr . uns�, iuw�. (1) .

Enk. 3e pers . M, en O. sin, (O.S . en Onfr. sin)V.

h�er,Meerv . ,

h�er, lion .

Oftmerking 1 . N��st uwe komt voor ur, zoowelonver�ogen : I 2669, II 1689 �ls ver�ogen I 2650 .

(i) In �et O.S . en het Onfr. komen ook �e vormen : uns�y,iuw�r voor, �ie, �ls overeenkomen�e met �et pers . voornw . in �en2 eII nv., �e oorspronkelijke zijn .

- IIO

Deze vorm is �ui�elijk n��r § 110 C. ; wij vin�en hemp�ssim in �et Roermon�s�he e�r, evenzoo in �etM��stri�hts�h (vgl. Fr�nquinet, �lz . 9) .

O~merking 2 . Het �ezittel. voornw. v�n �en3en pens. meerv . is oorspronkelijk voor �lle gesl��htenh�er, even�ls in �et Roermon�s�h he�r. Bij v. : De kouj5-lug hu��en �ent �lt hoes verko�ht. De vrouwluj hu��en

he�r kleyer gem��kt . (De kooplie�en he��en �un ou�ehuffs verko�ht . De vrouwen he��en h�re klee�erengem��kt.)

Gelijk evenwel m�st �en genit . h�re honre is

ontst��n (zie § 111 f.), k�n men ook �ls �ezittel. voor-n��mw. �on verw��hten, m�st h�er ge�ruikelijk voor�et m�nnel. Wij vin�en �erh�lve : h�er �ru�en II 1632(h�er �etrekking he��en�e op mens�hen), h�re wer-�i�hei�e II 498, h�re leghen�en II 500 (�e �ei�el��tste gev�llen sl��n�e op �e vers�hillen�e v�n tovoren genoem�e �iss�hoppen) ; �o�k ook : honne �o�e1 1598, lion l~ff II 2176, honne eer II 2176 . (OokBorm�ns �espreekt �it vers�hijnsel, zie zijne ��nteek .�ij I 1598) (1) .

Oj5merking 3 . Een enkel m��l komt m�st h�er

hoer voor, �ijv. I 1889, overeenkomen�e met �etRoermon�s�he he�r, in �e vorige opmerking ��n-geh��l� .

Oj5merking 4. De pl��ts h�ers gheloeven we�er

re�en I 842 is in zooverre merkw��r�ig, ��t �ier�ui�elijk ��n �en ��g komt �e in �et �egin v�n§ 112 �esproken verw�nts�h�p v�n �et �ezittel. voornw .met �et persoonl. (Jets �ergelijks vin�en wij �ij �et

(i) Jets �ergelijks vin�en wij in �et �i�le�t v�n Heerle, w��r �unen he�r �ls �ezittel, voornw, �ei�e voor �et m�nnel, ge�ruikt wor�en ;�o�k �ier gel�t �oven�ien ook �e eene vorm zoowel �ls �e �n�erevoor �et vrouwelijk.

6-, �es 185, 112202 .

D. �ien I 239, II 1063 .�en 1490.

AA �ien II 750.�en I 636,1 1494.

III

Mh� . Zr, ��t �ls �ezittel . voornw. onver�ogen �lijft .lI 13 . W�t �e ver�uiging �er �ezittelijke voornw .

�etreft, �eze komt overeen met �ie �er �ijvoegel . nw .De onver�ogen vorm komt hier e�hter nog meervoor ��n �ij �e �ijvoegel . nw., �ij v. n��st mineziele II 2402 (���. sing. fem .) min ziele II 2391 (in �en-zelf�en nv.) ; n��st mine gheysel 11113 sin gheyselII 108 ; h�er �ru�en (���. p1.) II 1632, h�er yoe�h�eII 447 (���. sg.) n��st h�re leghen�en II 500 .

D�t wij meest�l onse vin�en, heeft ���rin zijngron�, ��t �e e hier niet teeken v�n ver�uiging ism��r het w3or� toe�ehoort (vgl . Onfr. uns�) . V�n���r��t w ghe�eteren onse levee II Z9o5, n��st en�e�en sijn levee II 2915 .

De 2e nv, v�n ons heet sours ons in pl��ts v�nonses, �ij v. Ons Heren li�h�m e 13 71, Ons Heerenvleys�he II 746 n��st onses vleys�hes ghem��k I i oo .

O~merking. Als postpositum �lijft het �ezittel .voornw. in het �lgemeen onver�n�er� even�ls het�ijvoegel. nw. Een enkel m��l vin�t men �en uit-g�ng e, �ijv . lotten lieven vrien�e sine I 2340, rijmen�op M�xzmine. Strikt genomen, zou men hier �enonver�ogen vorm moeten he��en of �en vorm s/nen .

§ 114 . 3. AANWIJZEND VOORNAAMWOORD .

Overeenkomstig het O.S. en Onfr. vin�en wij �evolgen�e vormen

Enkelvou�.M�nnelijk .

Vrouwelijk.N, �ie 189,11070, II 1061 .

�er 115, 12667, II 1042enz .

�ie I 10, 12974, I 3034 .

�en T 253 .�erre 12 713 .�iere II 1629 .�er 11365, 11530.�ie II 1807, II 2431 .�e II 1923 .

De vers�hillen�e vormen, hier�oven opgegeven,�oes �ienst �ls voorn��mwoor� en �ls �ep�len� li�-woor�, met �ies verst�n�e, ��t ���r, w��r n��st�e vormen met ie ook �ie met e voorkomen, �e l��tsteuitsluiten� li�woor� zijn . Dus : �en nom. sg. m�s� .,�en ��e. sg. m�s� ., �e ��e. sg. fem ., �en ��t. p1. zijnuitsluiten� li�woor� .

D��r w��r sle�hts en vorm, hetzij met ie, hetzijmet e, voorkomt, is �eze zoowel li�woor� �ls voor-n��mw. Bijv . : �ie sone sin II 1061 (li�w .), �ie sl�te,hi let ons �lne meyst 189 (voornw .), �es monghensII ZZO2 (li�w.), �ie �es �en vleys�he ghest�et I 85(voornw.), enz .

Oj5menking 1 . Wij vin�en n� het �oven gezeg�e�us voor �en nom. sg. m�s�. v�n het li�woor� (m . �. w .�et min�er �etoon�e ��nw . voornw .) : �ie en �en. V�n�e tegenwoor�ige Lim�urgs�he �i�le�ten heeft ��tv�n Heerle ook nog �en vorm �en voor het m�nnel .,�ie e�hter �fwisselt met �e (even�ls �ij Serv . �enen �ie).

O15menking 2 . De vorm ��s in pl��ts v�n �es,�ie in het Mnl . v��k voorkomt (�ij v . : in �en Rij m-�ij�el, �ij Stoke enz .), w�s Vel�eke niet on�eken�, ���rhij �lijkens II 1556, in het rijm op w�s st��t. Ook�e �fs�hrij ver liet �en vorm st��n, ofs�hoon hij hemsle�hts een enkel m��l heeft. W�re hem �eze vormgeheel en �l vreem� gew eest, zoo h�� hij ��s wel

-- 112

Onzij �ig .

N. ��t 12384, II 1144,1922,

Meerv. �er �rie gesl��hten .

�ie II '719.12675 .

' �esII 247,II 13 �en I 1070,12190 ..'-'��s II 1 556 . �ense 1 1124 .

�ies 1227, 111064.D. �en I 6o, II 2217 . �en 11441,11 1184.

�enen II 967, II 1050.A. ��t 170, II 1372, 112118. �ie I 66o, I 2917 .

in �es ver�n�er� ten koste v�n �e zuiverhei� �esrums .

Oj5inerking ,3 . De vorm �erre, �ie nu en ��n inpl��ts v�n �er voorkomt, is eigenlijk een vorm v�n�ese (zie �l���r) .

Oj5merking 4. De vorm �enen II 967, 111050 iseigenlijk Duits�h .

OJ5fnerkinK 5 . Wij he��en hier het ��nwijzen�voornw. en het li�woor� to z�men �es�houw� . Dere�enen, �ie ���rtoe noopten, zijn

�) Het �ep. li�woor� is eigenlijk niets �n�ers,��n het min�er �etoon�e ��nw. voornw.

�) In sommige gev�llen is het moeilijk to �e-p�len, of men het li�w . ��n of men het voornw .voor zi�h heeft, �ij v . : �ie �orne I 2105, lien s�r�keII 750, �enen I 2601 .

�) Eene �espreking v�n het voornw . �es �fs�hrij-vers heeft in hot �lgemeen moeielijkhei�, ���r hijmet vers�hillen�e tij �genooten eene min�ere n�uw-keurighei� in hot ge�ruik v�n �it re�e�eel gemeenheeft. Eene �espreking v�n li�w. en v�n voornw .�fzon�erlijk zou uit �ien hoof�e niet tot �e �ui�elijk-hei� he��en �ij ge�r�gen .

Oftmerking 6 . Over �en instrument�lis is ree�sin § 83 gesproken. Voor�eel� : �es to ��t 110,59

115 . Bij Serv. vin�en wij ook het ��nw. voornw.�ese, ��t eene versterking v�n het �emonstr�tief�egrip uit�rukt . Dit woor� heeft �e ver�uiging v�nhet �ijvoegel . nw., �ehou�ens �e volgen�e opmer-kingen

�) Voor �eser vin�t men ook �erre . (Zie § 114) .

�) Dit woor� is nog niet �lgemeen in het �i�le�tv�n �en �fs�hrijver; ik he� niet voor �lle n��m-

v�llen eene �ewijspl��ts gevon�en . Wij vin�en meest�l�ie en zij ne vormen, w��r wij even goe� �ese kon�en

verw��hten. D�t overigens �it woor� nog niet v�n�lgemeen ge�ruik w�s, heeft het �i�le�t v�n �en�fs�hrij ver gemeen met �n�ere �i�le�ten ; in het Onfrvin�t men het in het geheel niet .

§ 116 . Het �i�le�t v�n �en �fs�hrijver kept ookgizeen �ls voornw . ; �it woor� tree�t v��k op �ls �eter-min�tief, �ijv . : �er gheenre II 12q5, �er gheen 14 1 7 .

Als �eternun�tief kunnen ook �n�ere ��nwij -zen�e voornw . optre�en. Wij vin�en �ij v. �e vormen�ies 111163, then 111049, �erre 12456, �ie 125, I 66,��t I 2675, 12915 enz .

O~fnerking. W�t in § 114 Opm . 5 �. gezeg� is,gel�t voor�l ook hier. De �fs�hrij ver is niet n�uw-keurig in het kiezen v�n het voornw . ; �oven�ienvin�en wij herh��l�elijk fouten in �en n��mv�l, �ieBorm�ns telkens in zijne ��nteekeningen opgeeft, en�ie �erh�lve niet �ls �rukfout kunnen wor�en �e-s�houw�. K�r�kteristiek is in �it opzi�ht �ij v . 11716-18

Die lu�e en moghen nyet ghenesen,

Die �u telles voer � nen jongher�n,

N�meliken then v�n Ton° heren .

Zie voorts : V�n �ies �es poem noet w�s II 1163

(zie �e ��nteek, v . Borm�ns hier�ij) .

"7 . 4. VRAGEND VOORNAAMWOORD .

De vr�gen�e voorn��mwoor�en zijn : wie 1 1868,II 109, en w�t II 1908 . Deze woor�en kunnen ook�ls �etrekkel . voornw. ge�ruikt wor�en (zie § i i8) .

De 2 e nv . wes komt voor 122 i6. D��rn��stkomt ook voor wit's 1234 (rel�tief ge�ruikt) .

Een �er�e nv. were in �e uit�rukking weme

soe 12732, komt overeen met het 0 .S . hwemu .

Ook wel� �ls vr�gen� voornw, komt voor, �ij v .welke I 1993, welker I 2292 (in �e uit�rukkingwe/leer h�n�e) .

I15

118 . 5 • BETREKKELIJK VOORNAAMWOORD .

Voor �eze fun�tie komen in ��nmerking ver-s�hillen�e voorn��mwoor�en en �n�ere re�e�eelen .

�) Gelijk wij in § 117 zei�en, �e vr�gen�evoorn��mwoor�en (zie �l���r) .

�) Het ��nwijzen� voorn��mw . (1i�v.) :

�I 601, I 602,

I 2705, I 2831, 111163, 111314, 11 2252,11 2319, II 2465 .

�) Het woor�je we/�, voor�fgeg��n �oor �et��nwijzen� voorn��mw . (li�woor�), �ijv. II 403 .

�) Een �ijwoor� v�n pl��ts met een voorzetsel,�ijv . : ��er over I 1492 (D�er hi mitten vyngher over

strey�h), ��er in 11028 (��er h'I in l��h), ��er �ff I 221 .

(D�er in ver�in�ing met een voorzetsel heeft ook�emonstr�tieve kr��ht) .

e) Ook �et ou�e so� in ver�in�ing met wie,komt �ls �etrekkelijk voornw. voor, �ijv. weme so�

I 2732 (zie § II7) .

IV. Telwoor�en .

§ 119 . .Eyn . De ver�uiging v�n �it woor� komteven�ls �ie �er �ezittel . voornw. overeen met �iev�n �et �ijvoeg. nw. Even�ls �ij �e �ezittel . voornw.(zie § 113) is hier ook �e onver�ogen vorm �lgemeen .

Zoo vin�en wij Help vol�h�� eyn grote s��re13049 • In eyn ��/�� so� groet II 2437, n��st �etregelm�tige eyne : Eyn �eer l����e hem glie�heveneyne heerli�heit II 2012 .

De syn�ope �er e in eynes is �ui�elijk, �ijv .In eyes Conin�ks ti�e II 2006 .

In pl��ts v�n eyner st��t eynr�, �ijv. : in eynrest�t II 2183 .

Qj5m�rking. Het on�ep. li�woor� en �et telwoor��yn zijn een en hetzelf�e woor�, ���rom zijn zij�ier tegelijk �esproken .

Ook het woor� eyn, voor�fgeg��n �oor het�ep. li�w., komt voor, �ij v .

II 2154, II 2 [65 .V�n twee II 2153 komen ook ver�ogen vor-

men voor : tweeen II 974, tweer II 2082 .

Beh�lve �en ��� . �rze II 1288, II 1633 vin�enwij nog �en ��tief �ryers (�ries) II 1234, II 2087 .

De ver�uiging �er �n�ere telwoor�en komt ookvoor, �ijv. : Dit sjn �er vierthien�er n�mes 11286 .

Voorts vin�t men Gei�e II 2157 .De telwoor�en, �ie �ij �en �fs�hrij ver `vor�en

��ngetroffen, komen overeen met �ie, `velke hetMnl. in het �lgemeen heeft, �ehou�ens n�tuurlijk�e gev�llen, w��r het �i�le�t v�n �en �fs�hrij ver,w�t �e kl�nkleer �etreft, �fwijkt .

Voor �e r�ngtelwoor�en gel�t hetzelf�e . Wijnoemen : eerste II 507, �eer�e II 2085 n��st �er�eII 1899 (1), ��li�en I 3167, v fthzen�e I 1288,seven�en II 1475 n��st sevens/en II 946 (�oor invloe�v�n eerste, twinti�hste), �ertiensten 13134, hon�ert-� users ti�hste II 2423 .

De ver�uiging �er r�ngtelwoor�en komt overeenmet �e zw�kke ver�uiging �er �ijvoegel. nw.

V. Werkwoor�en .I . ALGEMEENE OPMERKINGEN.

§ 120 . De uitg�ngen in �e vervoeging zij n voor�e sterke en �e zw�kke Werkwoor�en �ezelf�e enkomen overeen met �e �lgemeen Mi��elne�erl�n�s�he(zie �e gr�mm�ti��'s v�n Fr�n�k en v�n Helten) .

Een vers�hil in �en uitg�ng zou moeten �est��n

(I) Over �it gev�l is ree�s gesproken in § 48 .

in �en imper�tief. Hier moesten �e sterke `verk-woor�en, met uitzon�ering v�n �ie enkele, welkemet J�n gevorm� zijn, in het enkelvou� zon�eruitg�ng zijn, �e zw�kke ���rentegen e he��en . Desterke ww. he��en evenwel invloe� uitgeoefen�op �e zw�kke, en omgekeer� �e zw�kke op �esterke, en het result�nt is, ��t wij vin�en : neeme(sterk) I 2917, sl�te (sterk) II 913, ke�r (zw�k) I 2916(zie ook § 19) . D�t m�st �eze vormen ook nog �eregelm�tige (org�nis�he) voorkomen, ���rvoor zijn t�l-looze �ewij spl��tsen .

121 . wij vin�en syn�ope in �e gev�llen,�esproken in § 29 . Voor �po�ope zie § 28 .

Gelijk in het Onfr, �e 1 e pers. pr es. in�i� .�ikwijls op on ein�ig�e (zie Kleine Alts . u. Altnfr .Gr�mm�tik v. Heyne § 20), vin�en wlj �ij Serv .ook nog een enkel m��l -n, �ij v . : Des w�ernen i�h�i�h n2it mynnen 111804 . Die �evelen i�h �i�h Nu�eI 2912 . I�l� �oens mine m��lzt I 1203 (O.S . is �en) .

Nu en ��n vin�t men �ij �e pr�eterito-pr�esenti�voor �en 2en pers. enk. het suffix ste : s�lste I 2842,

�orfste II 2189, whsle II 1803 (zie �e pr�t. pr�es.) .Bij �n�ere werkwoor�en komt �eze uitg�ng niet voor,hetgeen in �e meeste Mnl. teksten wel het gev�l is .

V�n het vers�hijnsel in Oostel. Mnl. teksten,��t �e I e en 3e pers. sing. in�i�. v�n het imperf.sours -�en tot uitg�ng he��en, teeken ik op Hj'h���en ghenomen to wve II 1764 . Doen �erouwe�eni�hs m to sp��e II 2398 .

D�t v�n hon �lien eyn yeghelikeV�ste werven sol�enOn� to ver�r~ghen Go�s hul��,Oj5en��er en�e stillerEn�e �es vleys�hes �oesen wineV�n�en her/en sol�e sni�en,En�e sol�en voert ni�er ver>L �en 11143/49 .

118

De omst�n�ighei�, ��t zoo weinig gev�llen v�n�ezen ��r� op 6000 verzen voorkomen, gevoeg� �ij �eonn�uwkeurighei� v�n �et rijm sol�er . hul�e (nietmet �et oog op �en klinker m ��r op �e ein�letter),�oet ors �enken ��n s�hrijffouten . Ook Borm�ns is,�lijkens zijne ��nteekeningen v�n �it gevoelen .

§ 122 . Het verle�en �eelwoor� zon�er voorvoegselvin�en wij in : �onies I 522, II 2, II 1667 enz .,�leven I 531, II 2049, II 2892, woer�en 1954, le�enII 371, II 1711 (= voor�ijgeg��n), �r��ht I 318, II 1487 .

2 . STERKE WERKWOORDEN.

§ 123 . W�nneer men �e result�ten, �ie wlj �i��e ki�nkleer verkregen, in toep�ssing �rengt op �eOgerm. klinkers �er sterke ww., ��n vin�t menvoor Serv. �e volgen�e rij en

I. ?~

z . ie(u)

3 • e(i)

4 .

e

5 .

e(i)6 .

�(e)

e2 e eo(ou) o o (zie voor �e on in h��kjes § 34 en vig .)� 00

� � o� 2 eoe oe � .

D� volgen�e �l��zij �en geven een overzi�htv�n �e sterke en �e re�upli�eeren�e ww . �ijServ. Ik he� �e hoof�vormen opges�hreven, om��tzij vers�hillen�e ver�n�eringen vertoonen, �ie wijin �e kl�nkleer ontwikkel�en . Men z�l �ij �e hoof�-vormen flu en ��n nog �n�ere vormen vin�enopgegeven, �ie wegens vers�hijnselen, in �e ki�nk-leer �esproken, eveneens �o ��n���ht ver�ienen. Devormen, w��r�ij geene pl��ts st��t ��ngegeven,komen in Serv. niet voor m��r moeten �ij eeneregelm�tige ontwikkeling, in hot �i�le�t �es �fs�hrij-vers zoo gelui� he��en .

drivenJ11937

crJgi hen182, I 11 45

lidenJ

miJ'denI 11.}9

niJ~' hen

riJ'den

schiJ'nenII 583

schriJ'ven112864sniderJI 1148

slplitenJ

siridenJII 19 ;0strikerJ

swiJ~' hen

wi kenJ1767

wrivenJ

druPenIT 2313sluten

biedenlI 1984

bedrieghenI 1317

verdrietenI 137, II 2198

kiesen

lieghen

verliesenII 2476

ghenieten

schieten

tier

vlietenU 26 75

ridenII 123

5olaenyeten,11,6, II 1743

tyenII 1052

driveJcri heJt;

liJ'de

mileJnJgi he

rideJschiJ'ne

schriJ've

snideJsPliJ'te

strideJ

striJke

swiJghe

wiJ'ke

wrijve

drupe

slate

biede

bedriei;he

verdriet

kiese

lieahe

verliese

g heniete

schlete

tie

vliete

II 2912conJjunct)

l yden13039

sclaJi 'nesII 879

wrJi 'vetI 3031

(oat buyt1 397

thebiede128 43ontbietI 412

verliestI 2438

b lzenyetenI ;;019

KLASSE ie (u o, o, o .

KLASSE j j, ei e > e .bleven

12424,111045,111690

dreYf12063creYch11021leYt

I 1804, II 472meyt

neYchII 1643reyt

I 1015, 11 95scheYn

12237, II 665, II 1518schreYffI 2064sneyt

sPleYtI 1456streYt

stre yck11484sweYchI 2630weYk

wreYf

droeP

sloetII 18 49boet

11626, II 1625, 112127

bedroechI 2510

verdroet11300, 11 41, 11 388

coesloechII 2941verloesII 1 544ghenoet

II 1447, II 1850scoet11461toechII 1418vloet12067

stre ychI 1492

verdrootI 2924hoes

1 495

vloot12107

drevenI 928

cre hen

ledenI 823medenII 1669neghen

reden

schenen

schreven

meden11 1 ;61, II 1670

s1pleten

streden

streken

sweghen1 595

weken

wreven

droePen

sloeten11 1368boeden

bedroeghen

vcrdroeten

coeren

loeghen

verloeren

ghenoetenb

scoeten

toeghen

vloeten

scheenenII 2481

verlorenII 1703

ghenoten111233

blevenI 53i, 11 2892

hedreven1530, I 1042, 11447

ghecreghen

heleden12051, II 2383ghemeden

11538ghenei;hen

ghereden

heschenen

hescreven1245, II 2931ghesnedenb

ghespleten

hestreden

t; hestreken

gheswe1;hen

1;heweken

ghewrevenb

bahedroPen

ghesloten11589, I 1696hebodenII 640

bedroghenII 2 395

verdroten

ghecoren1695,111563,11 2922

gheloghen

verlorenII 1564,11 1575,111707

hhenoten

5RheschotenI 16 95gheto.ghen

1210, 1517, 1123967hevloten

bedroe~-henbI 900

onghelogghenI 211

bliJ'venI i9 i8

b1ijve bli ' tJfII 1644

bleYff11017, 12166, Ii 1 J43

bleiII 2637

~imPer)

i 'veblJ

belghena

beraghenII 240bersten

derschenII 120

gheldenII 2190helpen

I

I 273t

clemmen

scheldenTI 2189

stervenI 1037vechten

werden1 399 11 793 127 23

werven

ghe)werrenII 360werven

I 1036, I r r.}~

binden1 1 744

dripghen

drincken111339

dwinghenI 1324

beghinnen

rinnen

singhen

svringhen

verswonden

vinden

ontbyndenII 2 793

ontbendenI 3251

drencken12051, 12121

beghynnenI 1314

syn ghen11443

synghendeIT 1633

vyndenII 2 791

b?lghe

berghea

berste

dersche

ghelde

hel1pe

clemme

schelde

sterve

vechte

werde

werpe

{ghe werre

werve

binde

dripghe

drincke

dwinghe

be hinne11209

rinne

sin bghe

sprini;he

verswinde

vinde

laelpen ;I 284 .4helpe11 95

conJnnct)

schelde1912

conJjunct)slervcra

starfI17)

11 239yacht

II 585, II 1 553wartwordet

I , ;01 ;worden

I TIC)

wervenI 138,

erwer tI 2435

conJjunct)

beyrhennenI2

vint1245

vinden ;II 1689vendeT 5r

vyladenI 8o

ConJii ct .

xLASSE e (i), a, o,balclibarchbarst

darsch

altII 259, it 6o5, II 2013

hal1 p

laalpseI 307, II 2143, II 2719

I 2380

clam11 213schalt

warp

g( he war

warf

bant

dranck

dranck1368

dwanckII 180began

II 701, II 19 93, II 2010

ran112299sanck

1 369,1385, II 2245

sPmuck12071

verswant1599vant

I 228, II 81, II 2219

sterII 2603,112720

waertI i955, II 1563, 112498

woertI 1959

werft11450, II 36))

wer11659,112116, 112719

worII 1187

bol hen

bor hen

borsten

dorschen

goldenII 1583holpen

clommenIt 1027

scholden

storven

vochtenI 819

worden

worpenII 165

ghe)worren

wordenII 1604

bonden1 1816

dropghen1617

droncken

dwonghen

beagonnen

ronnen

songhenlI 1450

sprou bghen

verswonden

vondenI 1930, Il 823, II 1510

gheborste1653

conjunct.)

hul e n)II 1205, 1 2224.(conjunct .)

woerden168, II 1312,111578 ;

woerde1 348

conjunct.)

ontbondeII 17 0

conjunct .)

drancieeiaI11590

bekonde(n~I 289, II 279, II 1318

be onste n)I 2247, II 254, It 262

sonbghe12138

conjunct,

hebolgheng

gheborghen1 701

agheborsten

ghedorschen

hegoldenaghehol1pen

gheclommen

ghescholden

ghestorvenI 2317

ghevochtenIt 1CI6worden

gheworpen

the worren

gheworven

ghebonden11917, II 1691

ghedronghen

ghedroncken

ghedwonghen1119

begonnen

gheronnen

ghesonghen

ghespronghen

verswonden

hevonden11 1921

verbol,hen1 2 959

ver rouden1 3015

ont ochtenI S32

woerden1 954, II 178 ;

hewa hen~

g

heffen

sche e21pp

sweren

barmen

an heng g

gaen11946, 111683, II22S5

haldenI z6, I 908

han heng

s aldersPspanners

vallenII 2 13

vang en

1858,111346

besweerenI 2726

goen1413aende

II 1425

(haen)

vaen11322

ont oenII 1087

hewa heg

g

hefle

(scheppe)

swere;

banne

an he)g ggae

halde

han hegs aldep

spanne

valle

van heg

( Zie de aantee . v. Bormans bi' dit vers

b aen1961ghe t

II 1144heft ;1856ergaeI 2757

con j unct .JbehaldeI 2440

behoudeI 2861

conjunct,J

vallen12540

van ghesbII 104 naast

vaPsII 103 (2)

ont eyt ;I 3o34

ont anckse12 539

ont aetI 2431

11499loll

I 24.99latetI 2826

im erat. ;plaetsII 1805

con j unct .

hewoechgII 2027hoeff

II1173, 112376

(schoep)

swoerII 2030

REDUPLICEERENDE ~VERK`VOORDEN .

biers

hinckg12030, 12198, II X218

hieltI3za, II iig3, II xggi

hinck

s ieltA

s ienPviel

11455, II 386vinckI 2363

11475

hoe12894hire12974hie1432schie

onthieldenII 2023behe Ity11457

hincktII 2309

viellII 393v nckyII 917

onl nck1354, II 2226

lietenII 1837

ghewoe henb

g

hoevenII 720, II 844, II 2452

schoe penl

swoeren

bienen

hin heng gII 26, II 855, II 16 33

hielden11820

hin hengs ieldenp

s ienenpvielen

1618, I 2794vinghena

II 268,111514

hewa heng

g

verhieven

hehavengII 632

schie en

ghvn Iaen ;d~ ~II 749ghin heI 85o

conjunct .J

h~~~zghenII i~6z

vvn~henJII 25

ont n hengII 1634.

onr nghenten ;bII 1421vnheyg11851

conjunct,J

lyetII 2743li l(e

I 1604,12665conjunct, ;J

lielens12423

hesca eng

pI 2982

ghesworen

ghebannen1481he an heng g g

12037, I 24J4, II 2237

hehaldeng12424, 112046

hehan heng

g

hes aldersg

1~I 1485

hes anneng pI 1823ghevallena I 1458hevangheng

~,II 2280

ghewalden

ghewallen

ghewassenII 1291

g helatenI 2641

ghehevenb13180, II 949erhaven

12420, II 723verhaven

II 1021

belaouden128S5

ont ang Iaen1 1 959

im erat . ;Pont aeII 2909

con' unct,Jwalden walde walde (WiE~t) wielders)127, I 909, 12 423 I 2439

conjunct .Jvallen walle wiel wielenII 2414wassen wasse vies wiessen

N I 282 I 2999laten )ate laet liet lieten

looPen

stooten

roepen

mope

stoote

roepe routI 1,2

lie p

stiet11362

PII 18()7

liepenI ;053

stieten12453

ryep

riepenII 1895

II 1371

gheloopenb

ghestooten

gheroepen

11705~hesceydenII 152

sgIaestotenI 1360

raden beradenI 1J9J

rade net12410

rvet12250

rieden11307

gheradenb beradenII 1352

beriettI 310}

verraden12514

slapen slaftendeI 139

slape slie p11618

sliePenII 1339, II 1342

gheslapenb1124

werwaten verwate verwiet verwieten verwatenI 1699

heYten he yte heytII 114 .}

hiet158, 11470, 111760

hiet~eI 1 .}68

hieten119} ;

gheheYtenII 2017

he stetII 1153

sche yden scheYde schietI 1413, II 2385

schiedenII 2208

schey den1217 ;, I 2446

ghescheYdenI 2016, II 851

onderscheiden1 73ondersceiden

winders

winners

beren

ontberenI 76, I 1200hrekenII 2015heven

nemenI 49 2

sPrekenI 221, I 1345, 12820

stelen

(be)(ghe)temen

bevelen

wrekenI 1 344comer

I 298, I 2159, I 2454

etenII 1664

verghetenI 20_}

ghevenI 2:48, 1917, II627

lesenI 915

ghenesenI 1604, 12665, II 24

ghewynnen11 36, II 2125, II 2216

he wennen12417, II 39

verneernen1235, 11066, II 2422

volkomenI S33

winde

winne

bere

on there

breke

hele

neme

sPreke

stele

(Uel(ghe)teme

bevele

wreke

comeI J92

ete

verghete

gheve

lese

ghenese

verwynt12726

neemder ;II 1679neemeI 2917

neemptI 2109

imPerat,spreect

11 334 11 343spreken

13

~hetemenI32

bevelenI 2912

comers12118, 12124

compt11192 4

hwetI 146, 13011, I 3016

ghee t ;1920, I 3021, I 3040

gheveII 1167

conjunct, ;ghe

I 247i, 12 555gheeI 2557

imPerat,

want

wantI 2366, II iG93, II 2856

KLassE e, a, a, o.

bar

ontbar

brackI i447, IT 1677, II 2298

hal

ram11517, 11857, II 2047

sPrack123, 1391, 12841

stal

beghe tamI 370, 600, II 634

beval1 43

wrackII 565, II 1560

quamI 458, I 601, II 1317

KLASSE ('. (1),

atI 368vergat

I 1058, I 2228, 111854gaff

II 803, II 1 ; 58, 112016

las1 247

ghenasI 222

onderwantI 312

sprack12422, II 100

sprakII 218;

beva llI 310, I 2504bevalse

I 2168, I 2449

quaem tII 1542, II 1784

gaI 2229

e,

wonders

wonnenII 807

barer

ontbaren1467

braken12511, 11795, II 2296

halen

namenII 1365 .II 1568,11 1571

sPraken1899, I 2845, II 2282

staler

(be)(ghe)tamen

bevalen

wraken

quamenI 42, II 284, II 2380

atenII 1590, II 1671

vergatenII 1347, II 2285

gaven

lasers1863

ghenasen

onderwondeII 655, II x739

conJj unct)

ontboren12 497

neemenII 1355

vername11309

verneeme1 1 585

conJj unct)sprakense

12473

betame1550, 11178ConJj unct)

queemenII 1 354queme

11037, I 1586quame11807

conjunct,

gave11053, 113( 8

gheveI ;86

conJjunct)

hewondenII 817

ghewonnen111876

gheborenI 68, I 202, II 13Jo

ontboren

ghebrokeu1147 .}

gheholen12677

ghenomenI 1469, II i, II 54o

ghesProken11191,11724

ghestolenII 763

be ghe tomen

bevolenI 56, I 2502, 12906

ghewroken11190, 11723

comers1522,112, 111538

ghegheven

vergheten

bgheghevenII 2906

ghenesen1212, 1461ghenesen

II 2700

bevoelenI 2678

geghevenII 2012

er;heven12452

pleghen12679, I 2733

~teken

wesen11192, 11g54, 11 2046

sienI J92, II 868

biddenI 2842

li~bThen<I 2198

Bitten

s 'ttenI 2972, II 1932

12040

draghenI 2882gravenII 2354slamlI 114

standen slamI 1499,

11707stem

I 649, 11869, II 2034staendeI 1729

E

waren1409, 12161, 1127,33

pleghe

steke

wese

sie

saet13028,11 00 ;

sechI 2 333beseechII 2192

imPerat. ;versye12441

conjunct. ;lbidde

biddenI187,1227 17

biddesI 1 699

Itgg

bhe

lint11 894

l,figi bet

11 679sitte

dragheII 1927grave

slae

stande

ware

.

slaesII 104staat

I 59, 1 225stewt

I Iooo,

I1502sleet ;11 907sta(e)

113, lI 2910conJj unct. ;

slantII 912

imPerat .veert ;13032waresI too

(conjunct .) ;veerI 2487

imperat,

lebghenI 978

j5le theI 78

conJj unct)

wes12478

imPerat)

plack11013, 12191, 12216

stack11478was

522

II 2146

fsack

11839,11 1855, 112184

batI 2661, I 3241, 11626

lackI 1028, 1 1899, II 2183

sat11 1002

xLASSE a (e), oe, oe, a

droeghenII 1632groeven

II yiisloeghen

II 158, II 1105stondenII 1724

droech12,16, 11435 II 2231

groeffII 1172sloech1207 3stoatII 1 55 6

voer1600', II 2431

waesI 2110waest

11 1331,112044,1121477

saecht

122 3 8

beetI 1051

lplagThen1I 1314, II 2142

'staken111028, 11 1036

waren1 5 1 7,1697, 11 253

saghenI 588,'1 1920, II 854

baden12427,E 12467, 13247

saten11'58(2

voerenII 28

wormI 2498

warms;12509waer

11602, 12376,11667waerdiJII 1682ware(n)

12200, II iJ7,11'zoowereII 268

veer(e)I 65, I 1818, 11 22

weere nII 164

conJj unct)sa hens12249sebgheI 1966

aensabglaeII 1741

conjunct .)

la ghen

labghe121 5, I 2878, ;II 2,80

II 715, II 1306conJjunct)

verslo bentII 8o

voere12,51

(conjunct.)

gliepleghcn

<ThestekenA

ghewesen'I 416

ghesien11914

ghebeden

gheleghenI 966

b« heseten112 7,3

ghedraghen

ghegraven11357,11712gheslaghen12881, 11 88ghestandenI 45o

ghevarenII 2742

heweestI t16

beseeten1205

125

Bijzon�ere opmerkingen �ij �e sterke werk-woor�en .

§ 124 . Kl�sse j; el, J, e.�) V�n het ww, s�rien, ��t historis�h tot �eze kl�sse

�ehoort, komt voor s�hruwen I 2935 . W��rs�hij nlijk zienwij hier hetzelf�e �ls in het Oh� . ers�riuun (zie Br�uneAh�. Gr�mm. § 330, Anm. 3), ��t �oor invloe� v�nsAi5iw�n (yen . tij� s~uuun) in het Mh�, zi�h ontwik-kel� h�� tot s�hriuwen (P�ul, Mh�. Gr�mm. § 158,Anm. 3). Hel�er is in ie�er gev�l �it s�hruwen even-min �ls s�hrouwen 12492, ��t welli�ht eene geheel�n�ere �eteekenis heeft . (Zie o. �. �e ��nteek . v�nBorm�ns �ij �it l��tste woor�) ; ofs�hoon Beh�ghel�lz. XCIII het �ls pr�et, v. s�/Lrien �es�houwt (i ) .

�) V�n het ww. j5r~'sen, ��t �ls �enomin�tiefzw�k moest zijn, komt �e sterke vorm g/ze~resenvoor II 1762 .

C) Bij �eze kl�sse �ehoort ook, ten minste histo-ris�h ghe�i�n 11249, w��rv�n ver�ere vormen nietvoorkomen .

�) Wjsen is in Serv. nog zw�k .§ 125 . Kl�sse ie (u) o, v, o .�) Ont�uyt I 397 m�st ont�iet 1412 is volgens

Borm�ns eene s�hrijffout . W��rs�hij nlijker is hetevenwel, ��t �e �fs�hrij ver �ezen vorm in hetoorspronkelijke werk von� . In elk gev�l is het eigen-��r�ig, ��t hier �e kl�nk u voorkomt, �ien wij nogin het Mh�. vin�en, w�nneer �e volgen�e lettergreepin het Oh�. I h�� ; terwij 1 wij ie vin�en, `v��r �evolgen�e lettergreep � h�� : er �iutet (iu = u) �o�kwir �ieten .

(i) Als pr�et. v. s�hrien p�st het woor� ook in zijne �eteekenis�ier . (Zie ver�er § sz over �e werking �er w .)

126

�) Kiesen en verliesen vertoonen �en gr�mm.we�hsel regelm�tig.

�) Vrzesen komt niet voor �ij Serv . �o�k wel�evroren �ls tr�nsitief I 3029/30 . Gh siet w�le wie

�er wynler k�lt �ie eer�e �evroret. Dit is het eenigevoor�eel� v�n �it ww. in �e geheele Mnl . letterkun�e, w��ruit Verwij s en Ver��m geput he��en .(Zie het Mnl. Woor�en�oek .)

�) Berouwen 1 2518 herinnert ��n �e uit�rukkingvii es �erouwen. (Zie Mnl. Woor�en�oek) .

e) Brouwen 1 2517 is �et imperf. v . �ruwen . (ZieMnl. Woor�en�oek .)

f) V�n het werkw . vlien komt voor ghevluwen .

(Zie v. Helten, Mnl. Spr��kkunst § i 71 �). Ook eenzw�k vluwe�en II 2363 komt voor.

§ 126 . Kl�sse e (i/), �, o, o .�) Ver�o4~hen I 2959 w'ijst op een ww. �elghen .�) Ghe�orsle II 653 wijst op een ww . ghe�ersten

(= onthreken), in welke �eteekenis ook nog ghe-

�reken voorkomt, w��rvoor �ls �ewijspl��ts ghe�r��k

II 2490. (Zie voorts § 77 .)�) De vorm �ers�hen II i Zo wij st op een ww .

�ers�hen, ��t overeenkomstig �e �n�ere Germ . t�len,tot �eze kl�sse �ehoort .

�) Vergou�en voor verool�en I 3015, zie § 51 .e) Over wor�et I 3015 voor wer�et h�n�elt § 49 .f) Over w�ert voor w�rt h�n�elt § 48 .g) Woert I T95y, worff II 1187 enz. zijn n��st

w�ert enz. ontst��n �oor invloe� v�n �en klinker�es meervou�s .

h) Voor werff II 65 y, II 21 16, II 2719, werj5

11450, II 369 zie § 48 .

i) Dr�n�ken II 1590 is ontst��n �oor invloe�v�n �en klinker �es meervou�s .

f) Voor �rin�ken n��st �ren�ken, �eghinnen

n��st �eghennen zie § 56 en volg.

k) N��st �egon�en komt voor �egonste .

l) De �k in s�n�k I 369, I 385, II 2245 enz. ver-kl��rt § 63 .

vi) Uit �en vorm versw�nt 1599 k�n men�esluiten tot een ww . verswin�en .

§ 127. Kl�sse e, �, �, o .�) Het ww, �eren is sle�hts over in het yen .

�eelw .�) In �en vorm ont�oren I 2497 is �e klinker

v�n �et yen . �eelw. in �en yen . tij� getre�en, iets,��t `vij �ijv. �ij M�erl�nt zeer �ikwijls vin�en .

�) Over vern�n2e (�onj . imperf.) I i309, n��st ver~

neeme I 1585 zie 42 .

�) Over neem�t II 409 en �ornAtt II 215, II 1924

zie § 86.e) Het yen . �eelwoor� v�n �etemen heeft Serv.

niet ; in het Mnl . is �it zw�k .f) Voor het ww, �onzen zie Sievers in � Bei-

tr�ge » VIII, �lz. 8o .128 . Kl�sse e (1) �, �, ~.

�) Voor �en �onj . imperf. g�ve I 1053, 11308,gheve I 486 enz. zie § 42 .

�) De gr�mm. we�hsel �ij het ww . lesen is ver-�wenen, evenzoo �ij ghenesen .

�) Het yen . �eelwoor� v�n iileghen heeft Serv .niet; of het in zijn �i�le�t, even�ls in �e Vl��ms�heen Br���nts�he ghe~loglzen heet (en �it werkwoor��us tot �e vorige k�sse is overgetre�en), of ��thet nog ghej5leghen is ge�leven, k�n �us niet�eslist wor�en.

�) Woren 12498 is eene �norg�nis�he vorm,rij men� op ont�oren (zie § 127), ��t niet min�ervreem� is. Serv. heeft overigens getrouw w�ren .

In het M��str. �i�le�t heet het nog w�oren (zieFr�nquinet). Vreem� is in ie�er gev�l I 466 �et rijmont��ren : w�rm en 12497 ont�oren : worm .

128

e) Voor �esee�h, se�h II 2192, 12533 zie § 61 .f) Voor een ww. �e�en m�st �i��en (�e�en I 44,

�elle II 2685) zie Mnl. Woor�en�oek.

§ 129 . � (e), oe, oe, � (e) .�) Voor veert 1303 2 zie § 41 .�) Voor verstoghent II 8o zie § 37 B en 38 .�) V�n het ww. w�ssen he� ik �lleen �ie vor-

men gevon�en, �ie overeenkomen met �e re�upl .

werkwoor�en (wies 1282, wiessen I 2999) ; ik he� �itww. ��n ook tot �ie kl�sse gereken� .

�) Hieff 1432 m�st hoef is invloe� v�n hetWestmi��elne�erl�n�s�h.

e) De vormen : erh�ven I 1410, II 713, verh�venII 1021 zijn �e oorsprorkelijke, terwijl gheheven

�oor invloe� �er e v�n het pr�es . ontston�, welke e

w e�erom niets �n�ers is ��n �e �oor het suffix f�n

ontst�ne uml�ut v�n �.

f) De vorm ghes�h�15en I 2982 wijst op een

ww . s�hej5jen, w��rv�n e�hter �n�ers geene vormen

voorkomen. In hoeverre flu �it ww, in �eze kl�sseis ge�leven, of tot �e re�upli�eeren�e is overge-

g��n, k�n niet �eslist wor�en . In ie�er gev�l �ew�ren�e ww. heffen enz. hunne oorspronkelijke �onjug�tie

getrouwer ��n in het Westmi��eln ., hetgeen �lijktuit het �ikwijls voorkomen�e hoef m�st eenm��lhief.

g) V�n st�n�ee (O.S . st�n��n) is het yen . �eel-woor� ghest�n�en I 450 nog over, evenzoo �evormen : stout II 1556, ston�en II 1724 . Over st�en

zie ver�er § 146 .

3. REDUPLICEERENDE WERKWOORDEN .

§ i3o . �) Over �e ie en �e i �ij �e re�upl. werk-

woor�en zie § 47 .

�) Even�ls su�. g v�n �e vorige § is het verl

129

�eelwoor� �ij g�en gheg�nghen 12037 12434 111237,terwijl wij ook voor �en yen . tij� regelm�tig vin�enghin�k, ghin~hen I 2030, I 2198, II 26, II 2238 . Al�eze vormen herinneren ��n het ou�e g�ngen. Overg�en zie § 146 .

�) Voor : �ehou�en I 2855, �ehou�e 1 2861 zie § 54 .�) Beheylt I 1457 st��t in het rijm op s~leyt .

B�rts�h heeft ��ngetoon� (Germ�ni�, fiinfter J�hr-g�ng, viertes Heft, �lz. 426), ��t het oorspronke-lijke rijm w�s s15ielt �ehielt. Het woor� sj5ieltheeft �en �fs�hrijver welli�ht vreem� geklonken .(De ww . : sj5�l�en, w�l�en et�., h���en in het Mnl . inhet �lgemeen n��st het sterke yen . �eelwoor� �enzw�kken yen . tij�.) Het ww. sjljlen w�s hem �eter�eken� en ge�ruikelijk in zijn �i�le�t ; hij ver�n�er�e���rom s~ielt in sj5leyt. Om flu ��n �e zuiverhei� v�nhet rijm tegemoet to komen, m��kte hij v�n �ehielt�eheylt. Deze l��tste vorm �ehoor�e wel filet in zijn�i�le�t ; m��r wij weten, ��t in het Keuls�h-Ne�er-rijns�h v�n �e 14e eeuw �e ie �ikwijls in ei overg��t(Br�une, Zs�hr, f, � . Phil., vierter B�n�, �lz . 272) . W�n-neer men nu in ��nmerking neemt, ��t �eze overg�ngook in Lim�urgs�he �i�le�ten voorkomt (Sitt�r�s�hen Weerts�h neit voor niet), ��n is ook �e vorm�eheylt �ls leenvorm wel to verkl�ren .

e) De vormen : sj5ielt, wielt enz, zijn pro�lem�tis�h,op �e lijst st��n zij opgegeven, �o�k zie hier�oven �) .

f) V�en is ontst��n uit v�hen (vgl. O.S. f�h�n,Oh� . ft2h�n) . De vorm f2h�n is in het O.S. en Oh� .ontst��n, �oor�ien �e n w�s uitgev�llen, w��r�oor�e voor�fg��n�e klinker verleng� wer� (Ers�tz�eh-nung) . Deze vorm f�h�n wer� flu �ij Serv, tot v�en�oor�ien : �) �e h in �en inl�ut ver�ween (~ 70), en�) �e oorspronkelijke f tot v wer� verz��ht (~ 64) .In �en verl, tij� komt �e vorm met �e n weer to

-- 1 30

voors�hijn vin�k . ook enkele vormen in het pr�es .herinneren ��n �en vorm v�nghen, �ijv. : v�nghes II 104,ontf�n�kse (imper�t.) I 2539, m�st on f�et 1 2431. Devorm onfoen II 1087 is �n�logie met : sloen, ghe�oen ;ontfeyl I 3034 eveneens met : steyt, gheyt (zie § 146) .

g) Het werkwoor� w�ssen is �ij Serv. re�upli-�eeren�, zie § 129 � .

4. ZWAKKE WERKWOORDEN .

§ 131 . Even�ls in het Mnl . in het �lgemeen zij n�e vers�hillen ver�wenen, �ie in �e ou�ere �i�le�tentuss�hen �e zw�kke werkwoor�en �eston�en methet oog op �en uitg�ng �es infinitiefs . Sle�hts �einfinitief �er werkwoor�en, �ie ou�tij�s op j�n ein-�ig�en, is herken���r ��n �en �oor �e j veroor-z��kten uml�ut en ��n �e gemin�tie, �ij v. : ghetellenII 2404, ghe�en�ken I 2503, segghen I 2376 (O.S. tel-li�n, thenki�n, seggiz n) .

§ 132. De ver�u��eling v�n �en me�eklinker (~ 131)moest oorspronkelijk niet pl��ts he��en in �ie vormen,w��rin �e j niet meer ston�, �. i. in �en 2eri en �en3en pers. sing, pr�es. i�., in het imperf, p�rt. pr�es .en �en imper�t . sing. Men k�n op �eze wij ze ver-kl�ren �e vormen v�n het ww. he��en, n . 1 . : (i�h)he��e I 2677, (�u) heves II 1807, (l� j') hevet I 415,(heeft II 2820) . Voor �e ge�. wijs enk . moest nuook voorkomen heve, �o�k Serv�es heeft hier he��eII 2195. Dit is toe to s�hrij ven ��n invloe� v�n �n�erevormen .

De vorm ghi h�et I 243 . m�st �sh he�tII 422 �ehoort �en oorspronkelijken tekst. Doorzijne pl��ts in het rijm op ��et liet �e �fs�hrijverhem st��n. Overigens w�s �e vorm h�et v�n hetww. h�en in �e Lim�urgs�he �i�le�ten niet vreem� .In het tegenwoor�ige Roermon�s�he en M��stri�ht-

131

s�he �i�le�t vin�t men : he het en er heel. (Zie voor�ezen vorm tevens v. Helten, Mnl. Spr��kk . § 1 95,Opm . 4 .)

§ 133. De verle�en tij� even�ls het verle�en�eelwoor� �er zw�kke ww . wor�en op �e gewonewijze, gelijk in het Mnl . gevorm�. De e, het over-�lijfsel v�n �en ou�en klinker, w��rme�e het ww .w�s gevorm�, wor�t gesyn�opeer�, of �lijft (zie § 29, 4) .Voor�eel�en

2620, seghen�e II 2377, verw�n�el�e II 2370, luter�e1363, '�roef�e I 340, �ekoer�e II 355 vol�h�e I 3049,�ouf�e I 232, ghelo2f�e 1233, ghewee�h�e 11403,onl�e�ten 11 750 (w��r n��st �e�ke�e II 474) .

�) Berouwe�en II 2398, vluwe�en II 2363, �uwe�eI 1024, 111775, vloye�e 12059, gheW9e�e I 360 (wie�eI 2 308 (1), ghe�ene�ie�e I 2070 (1), vererre�e 1872,verre�e 1 873, meerre�e I 362 .

�) Lu�hte�e I 273 n��st lu�h�e II 665, �i�hte�eII 2920, luste�e II 2928 n��st luste I 1059, leyste�eII 121 n��st l�ysle I 1889, ri�hte II 1560 n��st �eri�h-te�e II 1551, �uel~�e I 73,73, gruete�e 1 772 n��stgrueten I 2610, woeste�en II 1672, sehle�e II 576

n��st setten II 1360, �oerste�e I 2036, sti�hle�e II1552 n��st sti�hte II 1142 .

Uit �eze voor�eel�en kunnen wij eenigerm�tew�ste regels opm�ken .

I. Syn�ope heeft pl��ts : 1° n� s, �, �e vloeien�eme�eklinkers, lipletters, keelletters .

(i) Voor �eze z -- ij, zie § 7 .

�) H�el�en II 1494, vr�ys�en II 900, ruym�en111372, �ern�e II 2439, �etoen�e II 2654, �envj ��eII 353, leef�e II 1169, loef�eiz II 328, vr�e�h�e12290, rn�e�le I 1851, myn�e II 2617, on ferzn�e I

132

(De vorm �e�ke�e �lleen m��kt eene uitzon�ering.)2° In werkwoor�en, w��r �n�ers �rie letter-

grepen met stomme e ��hter elk�n�er zou�en komen(§ 29, 4)

II. Niet gesyn�opeer� wor�t �e e n� klinkersen n� �e �u��ele r en �e w.

III. Syn�ope k�n pl��ts he��en of ��hter wege�lijven ��hter een me�eklinker -}- t en ��hter enkele t.

Uj5merking . Over het ��htervoegsel �e (te) h�n-�elt § 8o.

§ 134. Het verle�en �eelwoor� is in hoof�z��k,w�t �e syn�ope �etreft, ��n �ezelf�e regels on�er-worpen �ls �e verle�en tij�. Tengevolge v�n �eomst�n�ighei� e�hter, ��t het sle�hts eene letter-greep met stomme e heeft (�eh�lve n�tuurlijk in ww .�ls seKhenen), heeft �ikwijls �e syn�ope niet pl��ts ;zoo��t in vele g ev�llen �e verle�en tij � en het ver-le�en �eelwoor� niet overeenstemmen . Wij l�tenhier eenige zw�kke �eelwoor�en volgen : ervrouwetII 2562, �e�emet II 296, ghestillet I 2819, vers�hri�ketII 2692, ver�rmet II 2248, ghehoghet I 1954, ghe-heylet I 2689, ghevestet II 1813, ghevorstet II 413,ghevryet II 1813, ghewroeghet I 2687, ontfoeghet I2688, ver�eylet I 2690, ghe�ene�yet II 18144 n��stghe�eue�Jt II 248 (zie § 29 �), ghegherwet I 643

§ 135 . De syn�ope l��t ook wel eens �e �flei-�ings -e on��nget�st, �o�k strekt zi�h ��n uit tot�e stomme e, �ie in �e volgen�e lettergreep st��t .Bijv. verhoeret 1 2683 (2e pers. plur. v�n het imperfe�t .)�es�ermet II 375 (3 e pers. sing. v�n het imperf. +het geIn�lineer�e et) . Een enkel m��l vin�t menook �po�ope �er e v�n �et suffix -�e, �ijv. �i�htet

II 2938 .En ten slotte vin�t men syn�ope �er twee�e e

in ��u�kes (3e pers. sing. v�n het imperf. -}- �et gein-

§ 136 .woor�en

1 33

�lineer�e es) . (Vgl. hierme�e v. Helten, Mnl . Spr��k-kunst, § 1 99) .

Wij he��en in �eze gev�llen �us tevens �ssimil�tie .Th�ns zullen wij �espreken �e werk-

Dit zijn �e werkwoor�en, w��rin �e ver�in�ings-e(�fkomstig v�n i\ ree�s ver�wenen w�s, voor��t zijuml�ut �ewerkte (Ru�kuml�ut). [In het Hoog�uits�h(Oh�. en Mh�.) komen meer werkwoor�en voor, �ieop �eze wijze (zon�er i) hue verle�en tij� vorm�en .Het woor� « Ru�kuml�ut » ge�ruikte Grimm heteerst in zijne gr�mm�ti�� . D�t Grimm's �egripomtrent �e �ovengenoem�e ww. niet juist w�s, he�-�en l�tere on�erzoekingen ��n �en ��g ge�r��ht .Desniettegenst��n�e heeft men het woor� « Ru�k-uml�ut �ehou�en .]

V�n �eze werkwoor�en vin�en wij �ij : sen�ers

en settee ook een imperf. en p�rt, pr�et . met e. Dit

KennenI 129

k�n�e,I zgot

ghek�nt (�onj . im�erf, �eken�e)15 48

(nennen) n�n�e ghen�nt11 13, II 7 5

sen�ersI 125

s�n�e glies�nt (�onj . senile)1 395 1 549

setters s�tte11480

n��st�hesentI 6oz

ghes�t1141 1

n��stsetters111360

n��stgheset1228

�ernenII 2414

�r�n�eII 156

ghe�r�ntII 1032,112430

n��st�ern�eII 2439 .

1 34 -`

zijn nieuwe vormen, ontst��n �oor invloe� v�n �entegenw. tij�. Nu is het eigen��r�ig, ��t Serv . �ei�evormen heeft. Een �lik op �e ��ngegeven pl��tsenz�l ons �oen zien, ��t �e vormen met � (�us �eou�e) over�l in het rijm st��n. Deze omst�n�ighei�voert ons tot �e �on�lusie, ��t �e �fs�hrij ver �oorhet rijm ge�on�en w�s en ���rom �e woor�enonver�n�er� liet. Buiten het rijm e�hter zette hij �enieuwere vormen, en �it �ewij st, ��t zij eigenlij kin zijn �i�le�t �ehooren . De ou�e vormen w�renevenwel niet vreem� ; inn het tegenovergestel�e gev�l,zou hij wel hier of ���r �ok in het rijm �en nieuwenvorm genet he��en, ���r hij immers zeer veelonzuivere rij men heeft .

Beken�e . senile I 548 he��en e, wijl hier �evormen �onjun�tief imperf. zijn .

Voor n�n�e (��t �ij Serv . niet voorkomt) k�nmen in het �i�le�t v�n �en s�hrijver geen nen�everw��hten, evenmin ghenent, wijl �e on�ep. wijsnennen niet voorkomt . (Vgl. § 79.)

Voor �ernen zie § 77 .De vorm s�lle kon zi�h n��st sette eer�er ��n

�ij �n�ere werkwoor�en h�n�h�ven �oor �en invloe�v�n het imperf. v�n silten . V�n���r ��t wij ookvin�en I 1480 het rijm s�tte . n�tte . Dit rijm h�� �es�hrijver to�h zeer goe� kunnen ver�n�eren in seltenelle, w�nt nelte s�hrijft hij �uiten het rijm I 2633 .Een �ewijs, ��t het intr�nsitieve s�t �ij�roeg toth�n�h�ving v�n �en vorm s�lle n��st selte, is, ��t�e s�hrij ver sours �ei�e tiwerkwoor�en met elk�n�erverwisselt, �ijv. : onts�l I 1383 • II 52, �es�ten II 33~iets, ��t in het Roermon�s�h ook nog voorkomt .Bijv. : He zool o'te stool ; he zoot et kzen�j o~ einestool. (Hij z�t op �en stoel, hij zette het kin� opeen stoel .)

-- 135

§ 137. V�n �e werkwoor�en segghen en legghen

komen �e volgen�e vormen �ij Serv. voor : sei�e

I 25, I 2002, II 2 214 (se7�en I 2 249 met (1)

is eene font v�n �en �fs�hrijver, of eene �ruk-fout, �ie Borm�ns �ij zijne �orre�tie, welke overi-gens n�uwkeurig is, over het hoof� heeft gezien ),see�h�e I 479 �heseyt I 1129, we�ers��ht II 2499ley�e(n) II 910, II 850, lee�lz�e I 478, I i77, �helee�htII 853, ghel��hl II 847, l��htenen II 919 en g heleyt

11185 .De vormen met �i v�n �e �ei�e werkwoor�en

zijn ree�s �esproken in § 33 .Bij eene regelm�tige ontwikkeling vin�e t wij

�ls �e oorspronkelijke vormen

segghen

sfg-he�e

glzeseghel (zie § 132) .II 2447

De vormen : seghe�e, gheseghet enz . on�ergingensyn�ope en wer�en : see�h�e, lee�h�e, ghelee�hl enz .(zie §~ 133 en 134), en volgens § 33 : sei�e, lei�e enz .

De vormen we�ers��ht, glzel��ht, l��k tenen zijn���r�oor to verkl�ren, ��t ree�s vroeg �e ver�in-�ings-e ver�wenen w�s (zie § 136). Z,ie overigensv. Helten § 262, �ie juist hier Serv . ��nh��lt .

Wij kunnen voor het �i�le�t v�n Serv. ��nne-men, ��t �e vormen met e� on�er invloe� v�n hetWestmi��elne�erl. zijn ontst��n, w�nneer wij in ��n-merking nemen, ��t in vele Lim�urgs�he �i�le�ten�eze vormen nog niet zijn �oorge�rongen .

Voorts moet hier gewezen wor�en op het ver-s�hijnsel, ��t �ij �e zw�kke werkwoor�en in hetOgerm. ree�s onzekerhei� heers�ht omtrent �e kl�sse,

(i) N��st sei�en I 1869, 111530 .

-- 136

w��rtoe zij �ehooren. Zoo vin�t men ree�s in hetOh�. �ij s�ger (�er�e zw�kke vervoeging) vormen,�ie overeenkomen met �e eerste zw�kke vervo�-ging (zie Br�une, Ah�. Gr�mm. § 368, Anm . 2) .

Wij kunnen flu we�ers��ht en ghel��ht in ver��n��rengen met het Oh� . s�g�� (zie Br�une terzelf�erpl��tse) en �eze vormen verkl�ren .

138. Wij �espreken th�ns �ie ww., �ie ree�sin het Ogerm. �e ver�in�ings-i v�n �en verle�entij� h���en verloren, zoo�ls

W�nneer wij �e 3 eerste ww. zien, ��n zijn �evormen ���r regelm�tig, �. w. z., zij �e�ntwoor�en��n ��tgene, v�t wij volgens �en regel zou�enverw��hten .

Bij het ww . vru�/zteu evenwel zien wij �fwij-king, ���r voor vro�hte geene �ewijspl��ts voorkomt.over�l st��t hier vru�lzte, �ij v . : II 2633, II 26S9 . Ditwijst ons erop, ��t in het �i�le�t v�n Serv. �einvloe� v�n het pr�es. werkz��m w�s, en �e ou�evormen �us ver�wenen w�ren. (Voor �en vorm voerteI 2 309 zie § 77, Opm .)

V�n wer�ken 1307 9, II 2 267 komen voor : wr��hteII 2632 en gh�wr��ht 12460, 111795 (zie § 77) (O.S .wirki�n) . Do�h er komt ook voor een vorm her-wro�hten II 2162 . Dit vers�hijnsel is zeer interess�nt .Verwr��lzte n . 1. rij mt in II 2632 op vru�hte . Wijkunnen ons zulk een rij m v�n Vel�eke niet �enken .Bij hem moet �it rij m gelui� he��en verwro�ht�

�renghen (�ringh�n) �r��hte �r��ht1198, I 2 75 II 638, II 2 75 1 111487

�en�keiz ���ht� ghe���ht12503 II 2663 11 1356

�un�keiz �o�hte glze�o�ht1414 II 247

vru�hten vro�hte gh�vro�lzt.

'37

vro�hte. Deze vorm vro�hte, �ie eigenlijk �e regel-m�tige w�s (zie �oven), w�s �ij Vel�eke �us nog tovin�en. En �e vorm verwro�hte k�n eveneens �ijVel�eke niet vreem� zijn, zoo men sle�hts �enkt��n het Mh� . w~rk�n - worhte -- geworht . De�fs�hrij ver e�hter ken�e vru�lzte en wr��hte en heeft�us �e n�uwkeurighei� v�n het rijm opgeoffer� ��n�e �ui�elijkhei� v�n �en tekst . Do�h nu II 2162 hetrijm Izerwro�hten . vru�hten . 1-let is zeker, ��t �it�ij Vel�eke een zuiver rijm here ro�/zten : vro�h ten isgeweest. De �fs�hrijver zette hier vru�lztelz, hetgeen�ui�elijk is n� �ovenst��n�e verkl�ring . D�t hij her-wro�hteiz liet st��n en niet, gelijk hij over�l �oet,�e � zette (zie �oven en voorts 12460, II 1795), is���rin gelegen, ��t wro�hten zekerlijk niet zoo vreem�w�s (voor wr��hteu) . Wij kennen immers in het Tnl .ook nog wro�hten .

V�n soeken komen voorsoekelz soe�hte(n) (so�hte)

°/u'soe�ht (~ -Izeso�ht)II 2556 111710, II 703

II 2671V�n (gIze)ro�k� n (�he)rn�ke>z

roe�hte(n)111749, II 2557

1 3060, I 3187II 1709 .

Dus, w�t �en �fs�hrij ver �etreft, we�er herstel-ling v�n �en klinker �es imperfe�ts terwijl in hetoorspronkelijke werk �e vormen so�hte enz. ge�ezig�tiw�ren . (Lie overigens § 46 .)

V�n Ize��en 1ze��en

h���e(n)

g-Izeh�tII 2826 112922, II 2964,

I 2460overeenkomstig O .S . en Onfr. Iz���� en h����.

,~ . WERKWOORDEN MET OPGESCHOVEN

VERLEDEN TIJD .

139. Wij zullen �eze werkwoor�en �es�houwenn��r volgor�e v�n �e kl�sse, w��rtoe zij oorspron-

138 --

kelijk �ehooren, hetgeen is op to m�ken uit �ievormen, welke th�ns n��r hunne �eteekenis �enonvolt. teg. tij � voorstellen, �o�k in �en vormnog �oen �enken ��n �en oorspronkelijken onvolt .verl, tij �, terwij l zi�h met �en klinker v�n hetmeervou� een liieuwe yen . tij� vorm�e .

De vormen, �ie geene �ewijspl��ts he��en, zijntuss�hen h��kjes genet .

140. I. We/en .

Enkely . weyt II 555, II1101, wetes I

onvolt. teg. tij �

2914, weyt II893 .

Meerv. (we/en) (we/et)we/en 1462 .

Enonvolt. yen . ti' �

kely, z~iste I 112 7 ,j

Meerv. wisten II 1512 .

Ge�ie�en�e wi's Enkelvou� wet II 1963 .Meerv. wet II 126 (zie § ~ 23 en 29) .

N��st wiste (zie �oven) komt, �n�loog : �r��hte,�r��ht; ���hte, ���ht, ook ree�s voor moist I 1817 .

§ 141 . II. Doughen .

Over �e ou in �it werkwoor�, �ie niet in voverging, is ree�s gesproken in § 35 .

A�ntoonen�e wij s, onvolt . teg. tij �, 3e pets. enk .�ou�h I 72 .

A�nvoegen�e wij s, onvolt . yen . tij�, �o�hte I 552 .

§ 142 . III �. Onnen .

Gonnen I 1910, z'eronnen II 1875 .I e pets. enk . ��n II

onvolt. teg. tij� �

18 i 6,A�nt. wijs

3e pets. enk, �s?z II2830.

onvolt. yen . tij � gon�e II 514.

A�nt. wij s

onv. teg . tij� onne 1 1207 .A�nv. wijs onv. verl tij� go n�e II 2459,

II 2136 met en�lisis) .

A�nt. wijs

1 39 -

�. Connen.

onvolt. teg. tij�

onvolt. yen . tij�

(gon�es

1 e pers. enk . ��n II1486, II 2 745,3(' pers. enk . ��n. II2883 .Enk . �on�o II 5 1 5,�onste I 839 .Meerv . kon�en 12834,�oilsten II 29 .

yen . tij� �on�o I 1400,A�nvoegen�e wijs, onvolt .�on�en I 63 .

Oj5merki~zg. 1 . Wij zien v�n �it ww. in �enyen . tij� �us : �on�o en �onste, even�ls v�n �eghinnen�egon�e en �egonste (zie § 126) .

Oj5 ne�king. 2 . In sommige gev�llen vin�t men�ij Serv. vormen v�n �onnen, w��r hot Nnl. �ie v�nkennen zou ge�ruiken, �ij v. : ��lz I 405, 1 905, �on�o1655 .

Oj5n�erking. 3 . Over �on�t II 1074 is ree�s �ij�e en�lisis § 30 gesproken .

�. Dorven .

onvolt. teg. tij� i . (�erff), ? . �orjste II2(89, 3 . �erfjx 1 414, 1589 .

onvolt. yen . tij�. Hier komen uitsluiten�A�nt, wijs vormen voor, w��rin �e f tot s is ge-

wor�en (�ssimil�tie), �ij v. : �orstes (meten�l.) II 2480, �orste II 1875, ookree�s �orst II 2033 .

Qmerking 1 . &elij k in hot Nnl. �it ww. �e�eteekenis v�n hot hiern� to �espreken �orren heeft��ngenomen, zoo zien wij ook ree�s �ij Serv, over-g�ng �er �eteekenis, even�ls in hot Mnl. in �et�lgemeen. Lie hieromtrent Mnl . Woor�en�. op �orvenen voor�l op �orren �lz. 360 .

Oj5rnerkzng~is ree�s gesproken in § 48 .

O 5merkzng 3 . De vorm �erff II 863 st��t voor�en verl, tij �, gelij k meerm�len in het Mn1 . ; zie o, �.v. Helten, Mnl. Spr��kk . § 232 �.

�. Dorren .

A�nt. wijs

(I) oe-=o .

Onvolt, teg .tij�

onv. teg . tij� �en' 13156.onvolt. verl, tij� �oerste I 639, �oers/en,

�oerstes, �oerstens (�eze 3 vormen meten�l.) Over �e verlenging �es klin-kers voor r is ree�s gesproken in § 48 .i u en ��n treft men ook een vorm��n, w��rin �e klinker niet verleng�is, �ij v. �orste II i875 . Zie overi-gens Opm. 1 �oven .

§ 143 • IV � . .S'oelen .

Enk . 1 . s�l(l) I 410, 12676, II 1798, 2 . s�lt14 11 , 11 793, II i808, 3. s�l(l) I 26,1171 1, II 1686 .

1Vleerv . 1 . soelen I 57, I Zoo, I 88, s2-il-

len I 239,2 . suit 144, II 1688,3. soelen II 2190 .

-- 140

Over �e e v�n �erv' in pl . v. ��yjf

Oj n�erkin� i . W ij zien, ��t �ij �en 1 en en 3Cfl

pers. meerv . �e org�nis�h ontwikkel�e vorm soelen (1)

nog �e overh�n� heeft . De omst�n�ighei�, ��t �e�fs�hrijver ook �uiten het rijm �ezen vorm liet �e-st��n, gelijk hij hem in het oorspronkelijke werk h��gevon�en, geeft ons het re�ht soelen �ls inheems�h to�es�houwen, terwijl sullen ��n Holl. of Br��. invloe�is toe to s�hrijven .

Otmerking 2 . Voor �en Zen pers. enkely, v�n�en onv. teg. tij� vin�en wij nog �en ou�en uit-

141 --

g�ng t. Over �en vorm s�lst� I 28.42 (een vormmet en�l, v�n het niet meer �ls voornw . gevoel�e�u) is ree�s gesproken in § 121 . Niet to verw�rrenmet �ezen vorm is �u s�ltse I 1731 (met en�l .) .

O~merking 3. Over sitl�,' I 2719, sul�i 1 662,I 2216 enz. i s ree�s gesproken in § 30 .

In �en onvoltooi� verle�en tij� vin�t men sol��

11075, 12680, II 1166, zoowel voor �e ��nt. �ls voor �e��nvoegen�e wijs ; m�st sort�� I 1069, 12679, II 1683 .

Over �en overg�ng v�n -ol� in -ou� is ree�sgesproken in § 50 . D�t het ge�ruik �eter vormenwillekeurig is, �lijke uit 12679%80 :

_D�t i�h urs gheyst�liken sou�e 15le�l�en,Ru�e u�h ten hiemel sol�e gheweg l�en .

Een enkel m��l komt ook voor sul�e II 2476,een vorm, �ie zeer zel�z��m is en hier in het rij mop s�hul�e st��t.

�. Moghen.Dit ww., ��t oorspronkelijk tot �e kl�sse eten

enz. �ehoort, is �ij Serv . even�ls in het Nnl, in het�lgemeen met het ww . sullen in eene kl�sse to �e-s�houwen (1) . De volgen�e vormen komen voor

Enk . 1 . m��h II 2726, 2 . 1lloghes 1413,3. m��h I 148, I 1725, 111289 .

Onv. teg, tij� Meerv . 1 . moghen 119, 2 . (lnogl�el),3. mog/ien 166 .

Verl. tij�

mo�ht� 12666, II 359, II 2045 .

De vorm moe�hten II 1,~ 4 is ��nv . wijs en heeftuml�ut, zoo��t ���r oe = v, iv��rover ree�s gespro-ken is .

O~merking 1 . De vorm �1L mo � ILCs heeft o uit het

(i) D�t �it ww . oorspronkeL tot �e kl�sse eten hehoort, �ewijzen�e Oh� . vormen : m�gun, rne~i enz. m�st : mugun en snug i, (tie o . � .Br�une, Ah�. Gr�mm. § 375) .

142

meerv., �n�loog �e sterke werkwoor�en, �ie �it stee�she��en in het Westgerm��ns�h . Strikt genomen, zoumen verw��ht he��en y��ht even�ls s�lt (zie �oven) ;�o�k toen �e ou�e uitg�ng -t verloren ging, ontston��eze vorm, even�ls Oh� . n�m-rn mi(Mh� . n�m-n�em�)en �ij Serv. yu�m-queemstu II 2839) (I) .

Of merking 2 . Over �en vorm moe�hstuse is �ij�e en�l. gesproken, eveneens over moe�h�i (§ 30) .

O~merkzn 3. N ��st mo�hle komt, even�ls �ij���hte, �o�hte enz. ree�s �e vorm met �po�ope voorrmo��l 11131, II 2046, ook in �e ��nv . Wijs I 909.

144. V. Moelen .

Dit w`v. �ehoort tot �e kl�sse �r�ghen enz .De volgen�e vormen komen voor

Enk . 1 . moet II 1919, 3 . moel I 28,Onvolt. teg. tij�

12675, II 2835 .Meerv. moeten I 298 .

Onvolt . yen . tij � moeste I r r go, I 1949, ook ree�smoest I i6,6 .

De ��nv. wijs heeft moete I 35, 12432 .O~merking. Of �e vorm mueleiz 12520 �en

uml�ut ��ngeeft, �ie �it woor� oorspronkelijk toe-komt in het pr�es. �onj. (Oh� . �onj . muozi, O.S. m0li),��n of in �it enkele gev�l ue = oe, gelijk wij ree�sin 37 �espr�ken, is niet met �eslisthei� to zeggen,ofs�hoon �e l��tste meening veel voor zi�h heeft .

6 . HET WER KWOORD wzllen .

145 . V�n �it werkwoor� komen �e volgen�evormen voor

(1) Omtrent �en 2°I' pers. enkele. one . yen . tij�, �ie in �et Got .t heeft, in het O .S . e�hter en in het �lgenieen in �e ou�e Westgerm .�i�le�ten (�ehou�ens eenige werkw . met opges�hoven verl, tij�) i met�en klinker v�n het meerv ., vin�en wij lezensw��r�ige verh�n�elingenin Kuhn's Zeits�hrift, XXVII 430 en P�ul, Beitr�ge II 1 55

143

Enk. r . wille I 2828, 2 . (willes), 3 .A�nt. wijs,

will I �oo, I 908, I 2675onvolt. teg. tij�

Meerv. 1 . willen, 2 . w�ll 12730, 3 .wZllen (i ) .

Onvolt. yen . tij�, zoowel ��nt . �ls ��nvoeg. wijswol�� II 415, II 696, II 2015, n��st wou�e 1496, II439, II 1883 .

V�n �e ��nv . wijs komen voor : 3e pers. enkely.wille I 1 1 r, II 1371, en met en�l . wZlks II 2131 .

Opmerk7ng 1 . Over wilsle in �en 2 eut pers. enk .zie § 121 en § 143 Opm. 2 .

Oj5n�erking 2 . Over willi�li (met en�l.) is ree�sgesproken in § 30 .

Oj5merking 3 . Wij vin�en ook een 2et1 pers. enkely .wolf II 1799 gelijk M�erl�nt woul heeft, zie Stro-phis�he Ge�i�hten, W�pene M�rtijn I 44 (�lz . 24)M�rlin, oftu �lemmen wont en 6o (�lz . 32) : Bere�htmi f��o, ~oftu wont, zie voorts Fr�n�k, Mnl . Gr�mlm .§ 170 .

O merking 4 . De t v�n �en 3~n pers. enkely. is�n�logie v�n �e sterke en �e zw�kke ww .

Oj5rnerking 5 . Over wil�i II 946 is ree�s ge-sproken in § 30.

Ojimerking 6 . Over wol�e n��st wou�e in �enonvolt. yen . tij� (��nt. en ��nv. wijs) is ree�s ge-sproken in § 50 .

Oj5merking 7 . N��st wol�e (wou�e) komt eenenkel m��l voor wil�e II i662. Vgl . hierme�e O .S.wel�� en wol�� en �n�loge vormen in het Oh� . en Mh�.

7. DE WERKWOORDEN � �en EN sl�en .

§ 146. De onvoltooi� yen . tij� en het verle�en �eel-woor� �ezer werkwoor�en zij n ree�s �esproken ge-

(i) De vorm willen I 9 k�n zoowel 1 e ,t1ti 3e peI s meet v, zijn ;

zie �e ��nteek, v . Borm�ns �ij �ezer regel .

1 44 --

-or�en ; wij z�gen, ��t genoem�e vormen nog herin-neren ��n eene on�ep, wijs st�n�e'iL en -�nghen(~~ 129 en 130) .

Wij he��en nog �e volgen�e vormen to �esprekenOn�ep. wijs st�en I 1499, I 1639, 11945, w��rn��st

stoen I 649, I 1869, II 2034 .Tegenw. �eelw. st�en�e II 1729 .

Enk. i . st�e II 1143, 2 . (st�es), 3 .Onvolt. teg. tij�

st�et I 59, I 25 .Meerv. st�en I 144, 11703 .

Hoe komt Serv, ��n �e twee vormen st�en en stoen?Uit �e rij men kunnen wij opm�ken, ��t Heynri�k

v. Vel�eke stee�s st�en s�hreef. Het rijm ghestoenw�en II 2033/34 heeft �ij hem �ep��l� gelui� ghest�enw�en; evenzoo heeft in het oorspronkelijke in pl��tsv�n verstoen Steffoen I 1661/62 gest��n verst�enSte1f�en (1) . De vormen stoen, verstoen enz. komen�us het �i�le�t v�n Serv. toe en zij n in overeen-stemming met het M��stri�hts�he st�on, ��t wij ookin het Roermon�s�h, Sitt�r�s�h en vers�hillen�eLim�urgs�he �i�le�ten vin�en . De oe lui�t �erh�lve �ij�it werkwoor� niet �ls �e Duits�he u, m��r meer �ls o .

De �fs�hr jver nu w�s weer in�onsequent : hij liethet rijm (�e) (ver)st�en : ghe��en onver�n�er�, �ijv .I 528/29, 11697/9 8, I 1707/08 enz ., of hij ver�n�er�ehet, �ijv. : stoen : ghe�oen I 648/49, 1728/29, en zelfsverstoen Steffoen I 1661/62 . J�, wij vin�en, gelijkwij zooeven ��nh��l�en, ghestoen . w�en II 2033/34De invloe� v�n het Westmi��eln, w�s oorz��k, ��thij �en vorm st�en �ehiel�, w��r hij �ien zeer goe�in stoen h�� kunnen ver�n�eren .

Wij komen th�ns tot eeni .ge �n�ere vormen, n. 1.

(i) Wij vin�en overigens �ij Serv . ook stee�s Stej�en of Steph�nusII 6i, II 174 enz .

'45

n��st sleet vin�en wij sleet II 907 en steyt 11000, I 1502 .

De vorm steel, in het rij m op vie� II 906,komt het oorspronkeli'ke werk toe, en �oor �en�fs�hrij ver w er� hij niet ver�n�er�, wij 1 hij, ofs�hoon�iens �i�le�t niet toe�ehooren�, �iens �u�itorium lo�hniet vreem� kon zij n .

Steyf I i ooo, rij men� op gheyt, en �esteyt 11502,�uiten het rij m, komt het �i�le�t v�n Serv . toe,overeenkomstig het M��stri�hts�he steit (Fr�nquinet,�lz. 9) en het Roermon�s�he steit (i ) .

Oj5merking. Een vorm sleet voor st�et vin�en wijree�s Oh�. in �e Beiers�he en Fr�nkis�he �i�le�ten .(Zie hieromtrent Br�une, Ah�. Gr�mm. § 382/83). Wijkunnen ons �erh�lve in Vel�eke's �i�le�t steel goe��egrijpen. De vormen : steyt, gheyt, �ie wij �ij �en�fs�hrij ver n��st : st�et, g�et vin�en, komen ook in hetOh�. voor �ij Otfrie�. (Zie Br�une, Ah�. Gr�mm . § 383,Anm. 3, w��r het ontst��n �eter vormen tevenswor�t verkl��r�). Deze vormen komen ook voor inhet O.S .

Oi5merking - 2 . De vormen st�(e) I 13, II 2910

voor �e ��nv . wijs zijn �ui�elijk (2) .Ojn2erking - 3 . Voor �e ge�. wijs komt voor sl�nt

II 912, even�ls in het Roermon�s�h st�nk .5 z 47 . Voor het ww . g�en gel�t hetzelf�e �ls

voor sl�m . De volgen�e vormen zullen �erh�lvegeene moeilijkhei� meer opleveren

On�ep. wijs g�en I i6, 111683, II 2255, n��stgoen I 4 1 3 .

A�nt. wijs, onv . leg. tij� gheit (g/zeyt) 1 856, II1144, g�en 1961 .

(t) In het Roermon�s�h �ijv . wor�t �it werkwoor� vervoeg� : i�hst�on, �o steis, he steit, veer st�on, geer st�tot, sie st�on .

(2) Over �e, �ie in open lettergreep ook �ls � wor�t voorgestel�,is ree�s gesproken in § 8 .

-- 146 --

Tegenw, �eelwoor� g�en�e II 1425 •Oj5jnerking. De vorm on foen heeft �n�loog : goerl,

stoen ook oe ��n genomen, �ijv . II 1087, n��st v�enI 1312 . Voor �eze o� gel�t, w�t �e uitspr��k �etreft,hetgeen �oven is -ezeg� .

Den overg�ng v�n � in �o vin�en wij in veleLim�urgs�he �i�le�ten, �ijv . Fr�nquinet, �lz . i : Sinter-v�os, M�os, v�on enz., evenzoo in het Roermon�s�hesl�on, m�on enz. Vers�hillen�e �i�le�ten in Belgievertoonen hetzelf�e vers�hijnsel, �ijv . w�oge enz. inhet �i�le�t v�n Antwerpen .

8. HET WERKWOORD �oers .

§ 148 . V�n �it werkwoor� komen �e volgen�evormen v oor

O n�ep��l�e wijs �oers I 2914, II 918, 111074 .

A�nt. wi's,onvolt. Enk. , . �oers (in i�h �oers I 1203,~ • .

3. �oet II 1174,111330, II 2150 .teg. tip �

Meerv. �oers I 926, �oet I 2828 .

Ge�ie�en�e wijs, enk . �oer II 2186, n��st �oeI i 6go, I 2915 .

A�nvoegen�e wijs : 1 . �oe I 1207, 2 . (�oes), 3. �oe1194, ook �oer I 88, I 177 .

De uitg�ng n v�n �en 1e' pers. enk., ��nt. wijs,onvolt. teg. tij� komt overeen met �ien v�n het O .S .�on, Oh� . tuonz (tuon).

E. i , �e�e I 2831, 3 . �e�e IIOnvolt. verle�en tij�

1042 .M. �e�en I 69, 11706.

Wij vin�en �oven�ien voor het meerv . ���enI 2171, II 1558, II 2948, overeenkomen� met het Oh� .t�tum (un) (1).

(i) In het oh� . komt �e vervoeging v�n het meerv . onv . yen . tij�v�n het werkw. tuon overeen met �ie v�n �e werkw . ~ ��n enz . (zieBr�une, Ah�. Gr�mm. § 381) . I-Hier��n h�� Br�une �ui�elijkhei�s-h�lve kunnen toevoegen, ��t wij in �it gev�l een wortel t�t moeten��nnemen, vgl. Heyne, Kl�ine Alts, u. Altntr. Gr�mm�tih, § 27 �lz . 66 .

-- 147 -"

Deze vorm ���en flu, �ie in het Mnl. l�ng nietvreem� w�s (zie Mnl . Woor�en�oek), wer� �oor �en�f�hrij ver in het rijm onver�n�er� gel�ten : ov� �e-r��en . ���en 11 1557/58, ���en . ���en II 2948/'49 •Do�h ook �uiten het rijm �leef wel eens ���enst��n (I 217 1), w��rvoor wij in �en regel ���en vin�en .

In �en onv, verl, tij� v�n �e ��nv. v konHeynr I�k v. Vel�ek� sle�hts ���e he��en, ���r �ijhem �e uml�ut �er l�nge � niet �eston�. In het�i�le�t v�n �en �fs�lzriv�r �eston� �eze wel, gelijkwij vroeger ree�s �ewezen (zie § 42). Wij vin�en�erh�lve �ij �en �fs�hrijver �e�e I 1869. D�t ���eook nog voorkomt, �ijv. II 1217, vin�t zijne oorz��kin het rijm .

Het verle�en �eelwoor� heet ghe��en I 490. Het���rn��st zeer v��k voorkomen�e ghe�oen I 648,II i086 enz. i s to �es�houwen �ls : soen, ontfoen,stoen (zie § 146 en 147) .

9. HET WERKWOORD s)n.

§ 149. De v�n �it werkwoor� voorkomen�evormen zij n

Enk. i . �en I 3178, II 1177, 112192,2 . �est 1 2055, 12056, II 2837 enz.n��st �istI4 i 7 (�zstu 11102,11 109),A�it. wijs,

onv, to ti'�

,3 • es I 2843, II I8I8, II 2468 enz.g. ~

n��st is I 1353, II 2, II 2051 .Meerv . 1 . s Jn I 900, 2. szj't 11 1685,

3. s9n I 21 .

Voor �e �e�ntwoor�ing �er vr��g, welke vor-men voor �en 2en en Seri persoon enkelvou� �en�fs�hr,f'ver, en welke �en oorsj5ronkeliken tekst toe-komen, leze men nog eens § 59 . Wij kw�men ���r,in tegenstelling met Beh�ghel tot het result�nt, ��tVel�eke �e vormen met z h��, terwijl �e �fs�hrijverook es heeft, ��t zoowel in �ls �uiten het rij m

voorkomt I 2843, II i 8 i 8, II 2468, I 966, I 2687 . MetBeh�ghel es �ls �en �etoon�en, Zs �ls �en on�e-toon�en y orm ��nnemen, is eenigszins gev��rlijk ;voor �en �fs�hrijver gel�t �it evenmin . W�nt menvin�t 1966 Es �ie sl��t w�le gheleghen en II 2468Es ��e soe mengher konne . In het eerste gev�l is es�etoon�, in het twee�e gev�l toonloos .

Wij nemen �erh�lve voor �en �fs�hrij ver ��n,��t �ei�e vormen hem �eken� w�rm . De tegen-woor�ige Lim�urgs�he �i�le�ten : V��ls�h, Heerls�h,Gulpens�h, Sitt�r�s�h, Roermon�s�h, M��stri�hts�h,Venloos�h, Weerts�h enz . he��en is. Es komt o, � .voor in het Akens�h �i�le�t, en wor�t zeer v��k inhet Westmi��elne�erl�n�s�h ��ngetroffen .

Hetzelf�e gel�t voor �est n��st �ist. Voor Vel-�eke komt Beh�ghel tot geen �ep��l� result�nt(Enei�e XLIX) : « Eine Ents�hei�ung weiss i�h ni�htzu fin�en; i�h h��e im Einkl�ng mit St�t, �istges�hrie�en » ( i) . Wij verkregen in § 59 tot result�nt,��t Vel�eke �est s�hreef.

Voor �est gel�t, w�t �en �fs�hr7ver �etreft, het-ze.lf�e, w�t wij v�n es zei�en . Het V��ls�h, hetHeerls�h, het Gulpens�h en het M��stri�hts�h he��en�lle �is.

Voor �e ��nvoegen�e wijs heeft Serv . : i . (sf),2 . (se's), 3, sI II 2832, meest�l ges�hreven sy 1 i o,1 29 15 , II 945 • (Over �e s�hrijfwijze y voor I inopen lettergreep is in § 7 en § 8 noot gesproken) .Een enkel m��l komt voor �en 3eri pers, sin voorI 42! .

De verle�en tij� heeft vormen v�n het werk-

(i) St�tuten�oek v�n M�estri�ht v�n het j��r 1380, voorkomen�ein « Pu�li��tions �e l� So�iete historique et �r�iieologique ��ps le �u�he�e .im�ourg >>,

- 1 49

woor� wesen, w��rover ree�s is gesproken . (Zie �et��el �er sterke werkwoor�en).

Voor �e on�ep��l�e wijs wor�t zoowel wesen

I 1192, II i808, II 2046 �ls sfn I 1723, I 2719, II

2835 ge�ruikt .Voor �e ge�ie�en�e wijs vin�en wij : wes I 2478

en s7t 11136, 111556 .

f k

LIJST PER TEKSTAANHALINGEN .-

Deze lijst is meer met het oog op �e pr�ktijk ��n op �eresult�ten �er wetens�h�p ingeri�ht . 1k he� n� l�ng �er������rom �e wetens�h�ppelijkhei� opgeoffer� ��n �e pr�ktijk,wijl men, �eze lijst r���plegen�e, g��rne spoe�ig geholpenwil zijn. Bij eene streng wetens�h�ppelijke volgor�e zou menge�urig eene reeks v�n vormver�n�eringen moeten n�g��n,�lvorens to kunnen opsl��n .

Men vin�t ���rom �e woor�en, ��nv�n gen�e met �, nietopgesom� �ij �ie met �e �eginletter k, �o�k �fzon�erlijk ;evenzoo �e z.

Eene uitzon�ering is sle�hts gem��kt met 1, j en y, �ie�ij elk�n�er st��n, evenzoo k en q, (l��r �it zelfs voor �engeheel oningewij�e geen �ezw��r oplevert .

Met �e �ijfers ��hter �e ��nh�lingen is �e § ��nge�ui� .

A �lst . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 30�lt . 5 ~

��h�en 119 �lt�er . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 5I��hter . 65 �ltoes 78�en 28 �m���ht 6IAen �er nemeliker st�t

zie neyneliker �m���hte 61�ent

. .

. 30 �n�er 28- �er

. 25 �n�ere 28Agri�olen . •102 �n�eren ��i�hs (�es 106�i�e (jonghe enlog 28�ne�l�en (lie 109 �nghesi�hte28�l�er 51 �ns�hijn 28�l�us 43

~6�nsi�ht 28�ntwoer�e 48

�lrne�hti�h 40 �r�eyt 25, 95�ls 28 -- �r�ht 7 7

�e�emet8o, 134�e�en 128�e�ie�en 6o�e�rieghen71�e�roe�h8, 35, 7 1�e�roeghen 8�e�roghen . . . . 8�e�u�e 6o

�eh�l�en . 51�eheylt 130�ehou�e 51�ehou�e (�onjun�t.)130�ehou�en (p�rt . perf.)130�ei�e32, 119

Bei�e �rme en ��er toe rijke zz .

ne. �ryke

en

z . �rnmeit enz . rike

Bei�e Duts�hen en�e W�len z . Du/s�lrenen z . IV�lenz . on�e enz . ions 1zez . ovel enz . ~roet

Bri�e �rmen en�e rike

Bei�e ou�e en�e ionghe . .

Bei�e ovel en�e goet

.

152 .~

�esoeken 37�est (superl.)41, 107�est (ver� .)56, 59, 1 49�est�en 146�este . . 107�esteyt 146�estu 5 9�eter 41, 107�etoen�e 133�etruwen 52�ev�lse 30�evele . . . . . . 70�evelen i�h �i�h hu�e (Die121�evroret (Ghij siet w�le wie �er

wynter k�lt �ie eer�e�y 8�i��en62, 75, 128�iel�e 29�ynnen7 . 30, 56, 57�ist56, 5,, 149�yst�nt 8�istu30, 56, 59, 82, 1 49�l�me 42�l�t 62�leyf 1, 7, 32�leiff 7�leyff 75�lent 56, 57�leven (imperf.)54�leven (p�rt . pert.)54, 122

�lyn�en (Die stomme en �ie

st1O z •on mrr�e

�lijst��pen 71

. •

125

-�re

. 25, 42,�rme ii ��er toe rijke (Bei�e . . . .

89109109109109

�eyn 3 2�ekeer�e

en�e 109 ' z . ook(werrentlike�rmen (�en�rmen (�er

werrentlike�eken�e (�onjun�t. imperf.)�ekennen7, 57,

13658�rmen en�e rike (Bei�e

Armen en�e riken . . . 109, z. ook riken �ekoer�e 133�rmoe�e 25�ss�he 78�ss�hen 78�t .

18Attel� .

. 102Attelens 102

�elye�en 56,

281491 335 742616 2

�enij�e�ennen7, 56,�equ�me�er��en

. .

.�er�h

.�vont 25�eri�hte�e1 33

S �ern�e 77, 133�ernen77, 136

1481 33

���en �erouwe�en i�hs mij to sp��e

121,S��it 5198

(Doen25��ren (su�st .) �erouwen .

. . .��t (��v .) 107 �es�ten 136��t (�esto83, 114 �es�ermet55, 135�e�o�htent30, 46, 65, 74 �es�hermen 55�e�e 128 �esee�h19, 128

�e�u�en 6o�e�wongen . . . . . . . . . . 71�egheeren 62�eghennen 5 6. 57, 126�eghinnen126�eghynnen7, 5 6, 57�egon�e 142�egon�en 126�egonste126, 142�egroeff 71

�lijven . 29�loet . 3 7�o�e (su�st .)6, 8, 97�oe�e 8�oem�oerst .�oerste77, I O I�oesheit 34�oot 8, 34�oets��p . . 29, 96�ong�rt 47�or�h IOI�orne . . . 7 7�ose luy�e . . . . 104�oven 30�r��ht46, 6i, 122, i38�r��hte46, 6i, 138�r��hter . 30�r�n�e 136�r�n�en (imperf,)77�re�hte 46�reken 62�renghen62, 138�rief 88�rieven 36�ringhen . . . , 138�roe�er37, 6i, 62�roe�ere . 100�roe�ers��p96�roe�ers�h�p96�rouwen 125�rue�er . 100�uete�e 133�urghe43, 101�us�om 25�uss�op 27�uss�open 27�uss�oppen27, 87�uten . . 30�uwe�e 138

C

��l�e 5 i��lt . . 51��n . . II, 142��ssen I I�hier�ez, or�er s.�hierlij�hor�er s.

•

34•

62, 77, 101

�olen• . . . . . .IICollen . .

I I

Come II�ome II�omer II, 127�omers (p�rt, perf.) . .�omijn . .�omet.�on�e , .�on�en .�on�ens .�on�t .�onin�k�onin�ks .�oninghe . .�oninghinne

142 142

•

30, 142•

44,7 1II, 29, 71, 7 2

7125

II.

86, 127

D

7120

�oninghinnen�oninx�onste .�onsten�r��ht . . .

,�romme (�ie .

.�ropele • • 44�ropele g�en�e

•.•

. . . . . . z, g�en�e�ru�en .

. .

6

���h .���hs���hte46, 74, 84, 138���e 148���en 148��e�hs9, 20, 29, 87��e�k I5��er 28��er �ff I I8D�er en Go� ghes�n�ez . enD�er hi mitten vyngher over strey�h . I 18D�er hi in l��kI i 8��ghe (plur . en ��t . sing .)6, 7'��i�hs��ll

. ,��n�k��n�kes��re��s (prop . �em .).��t��t (prop, �eterm.)��t (prop . �em .) .D�t hij heme liete wijen . .

��t selseme ghewer�ke .

.D�t sij voele qu�ets ���en ,

•

122

•

57II, 71

•

142. . 142. 65, 95. . 109

. . 9, 206I, 76

13, 6I, 71•

• 13528

. 114. ,61•

116114

z . heme104

•

z, sou�e

z . qu��ez, hoein

rouwzg zez, selsemez, qu�ets

Christus• . . . .�l�er

102421083 2

��t y�mer w�s ghe��en (WieD�t i�h urs gheysteliken sou�e

(pleghen��t qu��e .D�t ryet hoem �er meyster ,

�l�er en�e goet (Eynen �orne, �ie��er uut vloet, reyne,

�leyne II,�lommen 76, 79 ��t rouwighe �ietz.

D�t v�n �on �lien eyn yeghelikeV�ste werven sol�enOm to ver�rijghen Go�s hul�e,

z, sol�eOpen��er en�e stifle ;

en z .En�e �es vleys�hes �oesen wille

se/�enV�n �en herten sol�e snij�enEn�e sol�en voer t meer vermij�enD�t wij ghe�eteren onse levers .

z. onse��is 30��ttet

. . . 2 2��ttu 20, 82�e . . .

114�e�hten , ,6�e�ke . ,

II�e�ke�e8o, 133�e�kwijle 76

�eyl 13�eyll 13, 3 2�en 114�en �rmen z.�rmenDen gheysteliken �r�eyt . . z . glzeysteliken�en goe�enz. goe�enDen heilighen lu�en hijt ont�oet .z . heilighen�en Kerstenenz. Kerstenen�en rikenz. riken

. . . z, wer�en13, 40, 57, 58, 61, 138

. . 114

�en wer�en�en�ken .�enen .�er 114�er �rmenz, �rmen�er e�el Conin�ke�el�er e�el �eerz. e�elDer e�el Sinte Serv�esz, e�el�er gheenz. gheen�er gheenrez. gheenreDer goe�e Sinte Serv�es . . . • z . goe�e�er Hey�enez. Hey�ene�er Keerstenz, KeerstenDer Keyser �e�e hem ter eeren . . z . hem�er lesteZ . leste�er�e 119�erff 48, 142�err 48, 142�erre (prop, �em .)114, 115�erre (pron. �eterm . )116�ers�hen77, 126�ertiensten119�es59, III, 114�es �n�eren ��i�hse n�erenDes hey�en�n Conin�ks hol�ers. z. hol�ers�es morghensII ~.�es qu�etsqu�ets

'54

�es sift ghewisse�es to ��t

.Des w�ernen i�h �i�h mit

mynnen�ese .

,Desen roe�ke�ij

,�i�h�i�hte�e ,�i�htet . .�i�ke�ie

. 115•

z, goet110110

133 135

21

�lsoe goet

•

z . hewz'sse•

83, 114

z. w�ernen

�ie (prop . �em .) . . 114, 115�ie (prop, �eterm .)i 1 6�ie �l�ers , . . , z . �l�ersDie �evelen i�h �i�h hu�e . z . �evelen�ie �orne114�ie Conin�k rij�kz.r /�k ( ��j .)�ie �rommez, �rommeDie �es �en vleys�he ghest�et . . , . 114�ie �oeve�oeveDie �u telles voer �ijnen jongheren,

n�meliken �ien v�n Tongheren 7, then(Die lu�e en moghen nyet ghe-nesen

Die en ghesent h���e ��er . . . . z, en�ie goe�e wer�kz, goe�e�ie Hey�enIley�en

Die heilighe en�e �ie meere , f z, heilzs~-heen z, meere

Die heilighe Go�s ergheven . , z, ergheven�ie heilighenz.heilig-lien�ie Heilighenz . Hezliglien�ie Keerstenz . Keersten�ie Keerstenez, Iseerstene�ie li�h�melike �oot . • . z . li�h�melikeDie lu�e en moghen nyet ghenesenDie �u telles veer �ijnen jongheren, z, thenN�meliken �ien v�n Tongheren

Die myn�ere mitten meeren z . zmme�renenDie ovele n�e ghe�ueren . . , , z, ovele�ie roems�he v�ert . . . . z, roems�he�ie siekenz . siekenDie sl�pe, hi let ons �lre meyst . . • 114�ie sone sijnI 14�ie stommez, stomme

Die stomme en �ie �lyn�en z . stojnme enz. �lyn�en

�ien (prop . �em .)I14�ien (prop . �eterm .)I16�ien s�r�ke214�ien v�n Tongheren (Die lu�e

en moghen nyet ghenesen�ie �u telles voer �ijnen jon-,gheren, n�meliken

�iene 30

. I I6

�e�e 26, 148�e�en , , , , , 148�e�er . 30�eel, .

, 32�eer�e

. 48 , 55, 77,119

�ienst��ht . 65, 84�ienStm�n101�iere (��j .)6o�iere (propm �em .)119�ies I 16�ies (met en�lisis) . . . . 30�ies �es hoem noet w�s (V�n . . . . 116�iet . . . .

.30�iets�hen (in109�in�k 71 , 95�inghel 30�inghen 7'�ij ns (pron . pers .)110�it 56�ijt 30

Dit sijn �er vierthien�er n�men . z, vzer-thien�er.

�l�nt 30�o�k � 1�o�hte46 , 74, 84, 138�o�hte (pr�et, pries.)141�oe (ver� .)148�oe�h�e 44�oem 38

�oem25, 37, 38�oes 39, 148Doen �erouwe�en i�hs mij to z. �erou-

sp��e we�enDoen sij to heme �ronghen . . . z, heme

Doen w�s groten y�mer ��

enz

rz. ggroten�me�mer

�oens mijne m��ht (I�h . . . 30, 121, 148�oent 30�oer (su�st .)96�oer (pries .)28Doer �lle sijnre Heilighen �e�e z. Heih, hen�oere 44�oerst 48�oerste 142�oerste�e 133�oersten30, 142�oerstens . . .30, 142�oerstes30, 142�oet 148�oeve (sur�us)34�oeve (�ie109�oeve (ver� .) . . • 3 4�oghenthei�en26, 86�olen 84�olinghen 84- �om25,38�ompheit 62�oot 34, 95

-- '55 --

�orstes . . .

. . . . 30�ou�h35, 141�ouf�e34, 74, 133�ouff 34�oupe34, 74�r�ghen 7'� r�u�k 71�r�n�ken 126�reyf 71�reyff 32�ren�ken56, 57, 58, 126�reven 54�rie 6x, 119�rien 119�ryen 119�rin�ken . . . 6, 56, 57, 126�rijven 6, 71�roe�h37, 7'�roeghen 3 7�roeghen�er42�roeghenere42�roeme 34�rogheneer42�roghenere . 42�ronghen 43� ruut 100�u 6r, 110Du �est eyn �orne �lles goets . , z . goets�u s�ltse•s�ltse�uere 9, 6o�uyr��er 6o�uyre 9�uysternisse 25�un�ken13, 61, 74, 138�us 43�uts�hen (in109Duts�hen en�e W�len (Bei�e Io9,0zkookWlt~n� w�n�k

71�winghen 71

E

e�reus�hen (in

.e�ele�el Conin�k (�er .e�el heer (�er . .e�el Sinte Serv�es (�er .e�t

.

. . . .10928, "40, 103

Io6. . . Io6Io6. III

ee 107eer (su�st .)io8eer (�omp�r�t .) . 32, 107eer�e (su�st .)23, 4 8

�orfste121, 142 eerst 107�urst 142 eerste 119�orste 142 effen 21�orster30, 142 Effr�t� 102

Effr�t�m . . 102Effr�ten . . 102eyghelij�k 79eyn 32, 119eyn ��l�e soe groet (In119eyn gr�uwe heerz.gr�uweeyn grote s��re (Hem vol�h�e . . . . 119Eyn heer h���e hem ghegheven

eyne heerlij�heit • z. eyneeyn s�li�h wijffz, s�li�heyn son�i�h mens�hez . son�i�heyn�e 33Eyne �in�k, �es hij hoem �e�e . , z . �e�eeyne heerlij�heit (Eyn heer h���e

. 119hem gheghevenEynen �orne, �ie ��er uut vloet, z • reyne,Reyne, �l�er en�e goet

ez . �l�ern

z e . go,

etEynen wee�h �lsoe l�nghen . , z, l�ngheneynre st�t (in119eyns Conin�ks tij�e (InI 19elf�usent 79ellen�e 40ellen�e (in �it, 92ellen�en (in �eser gro�er92elleyn�e 33en (en�l, pron .) •IIIen (�ie 30en ghesent h���e ��er (Dieiiien Go� ghes�n�e (D�eriiien�e (�onj .)6en�e �en sijn levenz. s 7nEn�e g�ff mi�h sl�ghe sw�er . . z. sw�erEn�e u�h ten hiemel sol�e ghe-

weghenenghelen .- erer�erm�e- er�ht . .

Es ��e soe mengher konne 149 I49

even 21Es �ie st��t w�le gheleghen

G

g�en

,g�en�e (�ropele)g�f .

.

z. so l�e

•

87•

104•

48. 77

-- ere . 2 5, 89ergheven Die heilighe Go�s . . . . Io9erh�ven .. .129erre . . • • 5 5erve 40, 62ervrouwet8o. 1 34erwerfferworven

•

48•

43•

56, 59, I49

•

130, 147•

109, 14776

g�ffI,, i8, 76g�n 29, 142g�ve 42, 128geghevengelouf�eII, 72, 74ges�hie 11ges�hien .

I Ighe��ren

4 2ghe�e�e 71ghe�eer 42ghe�ene�ie�e .

. .

I33ghe�ene�ie�en

. . . . 29ghe�ene�yet29, 134ghe�ene�ijet

. • 29ghe�ene�ijt29, 134ghe�et• . . II, 7 1ghe�ie�e 19ghe�oren 127ghe�orste77, 126ghe�ot

. 11ghe�r��k 126ghe�r�nt 136ghe�l�m .

76ghe�roent .

8oghe���ht 138ghe���hte .

• . 74, 84ghe��en146, 148ghe�en�ken74, 131ghe�ijenghe�oen (p�rt . perf .)ghe�oltghe�revenghe�ul�ighen . .gheeer�egheeert

.gheeffgheeft

•. . . 54

gheen (�er .

. .

. I 16gheenre (�er . .

. j i6gheer�e 24gheff .. . 19gheg�nghen130ghegherwet .

• 1 34gheheylt I34gheheven69, 129gheho�hte 65ghehoe�ht

6ghehoers�emghehoert .

. . . 8oghehoghetghehoren . .

.gheyngheyn goetgheystgheystegheysteliken �r�eyt (Dengheysteliken r��e (Mit .

II

•

. . .124130, 14843, 5 1.

54

•

8o8oi9

25

•

I348

z .32

goet32IIio6

•

104

gheysteliken werkengheitgheyt

•. . . .

ghel��ht ,ghelee�ht

Gheleer�e en�e ongheleer�egheleer�engheleghenthei�engheleytghelij�hghelij�kgheloeve .ghelouf�eghelouve,ghelu�k .ghem��kghem�e�kghen��e (su�st .),ghen��en (su�st .)ghen��i�he�e .ghen��igheghen�ntghenesenghenoe�hghenoetghenote (su�st,)ghenotenghepresenghereyt ,gheroekengherue�htgherue�hte .gheruekenghes�nt

,ghes�tghes�h�penghes�hienghes�hrevenghesegghen,gheseytgheselle .ghesent .ghesetghesienghesle�hte .ghesontghest�n�enghestilletghestoenghetellenghetroesterghetrouwe

.ghetruwelij�kghev�nghenissegheve (�onj . imperf.)gheven

. . • 14733, 130, 146 , 1 47

•

• . •137•

• 137109 z. ookongheleer�e

. , .10926, 86

•

• 137

•

66

•

. . . 3210, 7 4, 75, 138

•

6565

10, 37, 74, 13876, 136

. 76, 136

.

129•

• • 45•

54. • . . 84 . . .137..40,75

. 136.

. 136.

69.

40•

• • 43•

, , 129134

104

•

12837

•

34101

•

43•

124

146131

.

30.

52

•

75, 8 ~,

•

34•

133•

• 34• • 431 5, I715, 17

98•

. • 98•

. . 26, 42•

• . • 42•

79, 13 6

5 240

. 42, 12811

-- '57

gheven�kenisseghevestet ,ghevet .ghevluwenghevorstetghevryet ,ghevrijet ,ghew�ltghew�n ,ghew�ssen .ghewee�h�e . ,ghewel�i�h .ghewel�i�hlij�kghewennen .ghewes .ghewije�e ,ghewijet .ghewynnen . .ghewisse ,

.ghewisse (�es sift .ghewoe�h ,ghewonnen, ,ghewr��htghewroeghetghijGhij siet w�le wieDie eer�e �evroretghy�ht . .ghien . ,ghiere .ghin�k . ,ghinghen , ,Ghijse�re�htgloyen�e . ,Go� .

,Go�e .

,go�e (��j .)Go�es .

,Go�s

,goe�e . .goe�e (int . ,goe�e Sinte Serv�esgoe�e wer�k (�ie . .goe�en (�en .goen, . .poet .

.

40.

13454

.

52, 125134

29, 134

. . 7710,1171,87

. 87, 102IO

20,8720, 71, 8710, 37, 71

109106106

.

109•

1 47, 14811, 37, 39, 71, 103

poet (Eynen �orne �ie ��er nut 108 z . ookvloet, reyne, �l�er en�e reyne en z .

ook �l�erpoet (�ei�e ovel en�e109goe�e (Desen roe�ke �lsoe1o8poets (Du �est eyn �orne �lles . 109poets (luttel109poets p�n (W�nt i�h �i�h w�le . . . 109Goi�s20, 71, 87Goits 71, 87gol�e 43, 5'

40

•

56,57.

. 56, 59, ,o813329

.

56, 57, 76

(Der

•

2940, 5 6.,

65, 7 8•

133

Io8

•

43•

138•

1 34•

.11,11O�er wynter k�1t

z .�evroret

II. 45, 70

45,60•

47, 130. II, 130

goltsme�e • 5'gon�e . . . • . . . . 142gon�es30, 142gonnen29, 142gore 44Gots 71gout . 5gr�ft 7 6gr�s . . 77gr�uwe 5 2gr�uwe heer (eyn104gr�ven 71gr�vinne . 4I, 42, 64, 73gr�vinnen4I, 42, 64, 73gr�vynne 25

groet (In eyn ��l�e soeIo8groet eer . . . . . . 104groeten 3 7groeven•37groot 9, 34groot �l�ghe . •104groot j�mer . . . . 104groot vol�k . 104grooter �r��ht (mit . •104grote heers��p104grote vrou�e 104groten y�mer �� (Doen w�s 104Groten y�mer �oes w�s104groten rouwe104groten werke (Mit �eseni o6gruete�e• . . . 133grueten 37, 133gruetese30, 37gue�e 10, 3 7gul�enen .

, . . II, 25, 43

H

h���e •• . , . • . . . 138h���en ghenomen to wijve (Hij . .. 121h�el�en29, 133h�er (pron.)49, I I Ih�er �ru�en112, 113h�er yoe�h�e113h�ers (prop, pens.)I I Ih�ers gheloeveu we�erreth n112h�ers 48, 103h�et 132h�l�en 5'h�lpse 30h�lven 62

158 --

h�n�h�n�enh�nth�r�e . .h�re (prop .) .h�re leghen�en .h�re wer�i�hei�e -he��e .

» I7'

6I, 7I48

49, III112, 113

. 112132

heilighe en�e �ie m : ere (Die 109, z • ookmeere

Heilighe Russ�open en�e wijs

z .heilighen (�ie109Heilighen (�ie109heilighen lu�en hijt ont�oet (Den . . Io6Heilighen �e�e (Doer �lle sijnre

. . 109heilighen heere104Heynrike102- heir25, 26, 84heyt (ver� .).heyt (��j .) .heytethellew�er�e48hem 28,hem ten eeren (Den Keyser �e�e .Hem vol�h�e eyn grote s��reheme .

,

.

.

heme �ronghen (Doen sij to .heme liete wijen (D�t hij . ,henher Hesselher�erghe

•

29.

3229

.

29

he��e (imper�t .) 132.

.he��en . . • . 40, 61, 62, 84, 131, 138he��i ,he�t....30,73 132

he�e,

. 25,32heeft ,

. . 20, 29, 72, 132heeftenheels

30, III. • 21, 29, 40

heer (�ominus) , 97heer 40heer�r��ht

. . 25heer�e

. 48,55heere (v�n �eer �ominus) . 97heereheeren . 97heerlij�h . 25, 66heerlij�kheers��p .

. . 25, 29, 96heerv�ert .

. 25hei�e 25

Hey�en (�ie . , . . , , 109Hey�ene (�en, , , , , ,109heili�h . . , •

• • • 25, 71, 103heyli�h�om25, 37, 38heili�h�om37heilighe6, 71

gren�el . . I Igreven . . . . 42Grieken . • . 36groeff 3 7groet 9, 34

her�e . . . 48hereloes25, 34heren (su�st .)97herte48hertoghe29hertoghinne 25hertze

•. . . . . . . . . . 67

herwr��ht77herwro�hten77, [38het . . . . IIIheves132hevet . 20, 29, 72, IIIhi . . . . IIIhij132Hij h���en ghenomen to wijve, z, h���enhieff129hiemels29hien30hier . . . . 36, 6ihiet36hijre30hynghen47hijre30hijs •30hijre30hilt30hytte

75hoe (��j .)35, 85

hoeghe (��j .)35hoeghen t su�st .)• 44hoem50, I II

holtenre kerken (V�n �erio6hon (prop . pers.)I I Ihon lijff .. . .

. • . . 112hon�ert�usenti�hste119

- '59 -

honne �o�ehonne eer .honre (prop . pers. )horen .houfthovehover�e .Hu�re�hthue�enhueft

.

.•

29, 34.

•

64, 73.

85~+ 4

3010, 3 7hugshulpe (ver� .)hulpen

I, Yen Jy�mer �� (Doer w�s groten104i�h5 6, I I oI�h �oens mijne m��htz, �oens-i�h

25i�hs30i�hti�ken66, i roye32yet61, 84

112•

112III

8, 34

43•

• 43

30•

. .

Thesutn . 102Jhesum Keerste102inIn �es selven Conin�ks leverin �eser groter ellen�en .in �iets�henin �ijnen vre�ein �it ellen�ein �uts�henin e�reus�hen .

.

25

•

7, 56, 57z . selz~en

z, ellen�enzn�iets�hen

z, vre�e. z, ellen�ez, �iets�hen

z, e�reus�henz . oroet enIn eyn ��l�e roe groet .

z, ev1iin eynre st�tz. eynreIn eyes Conin�ks tij�ez.eynsin korten tij�ez, her/enin sijnen vre�enz.vre�ein vries�henz, vries�hen- inghe .inghelen87- inne25, 4 1int30int goe�ez. � oe�ei nt leste . . . • z . lesteyoe�h�e44, 95ionghe (Bei�e ou�e en�e109Jonghe en �i�e . . 109, z . ook �i�eis56, 59

I . en Qk�nk�n�e

in w�ls�hen•

. . . . w�is�hen

•

. . . II•

• 76, 136

hoe�h�e• • 35hoe�hste35, 6hoe�hsten

3, 85hoe�hti�e• • 35hoe�htij�e

. . . 85hoe�htij�en 85hoef69, 129hoeff (su�st .)15 , i 6, 17hoeff (ver� .)10, 37, 69hoeff• 34

hoem �e�e (Eyne �in�k, �es hij . . . I I ihoem �er meyster ( D�t ryet ,

. I I Ihoer (prop .)49,hoeren• 8,hoeven37,

1123469

hofl;15, 17, 6i, 73hoghe ��er toe (V�st wer�k eiT . . . , io8hoghe35hol�e51hol�er ;Des hey�enen Conin�ks . . . 109hol�er (sijnen . 109holtenre25

K�rle •

.K�rlesk�ssekeer (i m per�t,) .Keerste (JhesumkeerstelikenKeersten ,Keersten (�erKeersten �ieKeerstene (�ieKeerstenhei�KeerstenheitKeerstesKeyser -kennenKerstenen (�enkiesen

.kin� ,kin�enkin�erkin�erekin�erenkintkleyn .

•.

kne�htkne�hte

.kne�htenknyen

-knyeskoenlikekoes .

•

• . , • . . . 102. 102

•

II•

. 120,jhesuni

77.

48, 77, 109 109

•

109 109

.

71

kommerkommerlikekon�enkon�i�hkonnekorten tij�e (in .kunnequ��equ��e (��t .

.qu�emtqu�etqu�et (om �ijnqu�etsqu�ets (�es .qu�ets ���en (D�tqu�lij�k .

.

- i6o

77. 102

3276, 136

109. 125

7157

•

9191

7, 56, 57II

•

IIII

.

lI

II. 109.

II. 109

sij voele109II, 79

II428

143II42

7'

l��htenenl�et ,l�etsl�mL�m�re�htl�nghen (Eynen wee�h �lsoel�sl�tetle�e (su�st .) •54le�en (su�st .) 54le�en (p�rt. perf.)122lee�h�e

33,leef�e20, 72, 8o,leerenlei�e .ley�eley�en (infinit .) .

.ley�en (imperf.)leyste .

.leyste�e

.leftlesen

I37'333226

I373 2137I33I333 2128107109109

leste .

.leste (�er •leste (intlevenleven (Sijns groten gheystelij�kes

.

ligtlike

- lin�k .

.lijteikenlive .lo�ht

.lo�htenloe�h

.loefloef�enloen-- loeslof

love . . .

.lu�h�e . ,

.

30, 13729294177

108i8

33,

8o,8o,

4 1 ,

I,

29

62.

• 9 1

46

62•

.71,75

. . 7272

•

. . 25

. . 25•

.79,8462

. . 43, 65•

95•

35. . . I5

20, 72, 133•

.34,39

.25,34I5

• . . 7'. . .

7'•

8o, 133

. II, 29 - lij�h .II, 29

II'li�h�meli�h�melike �oot (�ie

. 34 li�h�en .. II, 43, 7 9 li�hte .

I1, 79 - lij�k

.. 142 lij�en .

43 lie�e•

43, 7 5 lieten .. . .104 lietens

. 43, 75II

liets

.

.lijff

109 ligghen

.. 22, 30 ligghet

qu�mqu�mequeemen .

.queemsru .

. • 3 0 ,quel�enqueme

. 8,

L

l�th .

lu�hte�e .lu�elu�enluy�e .lustsluste�e

•

. 6o, 88.

. . . 8o, 1338o, 133

•

2 9, 133luttel poetsz. �eets

M

luter�e

m��h .m��htrn�e�te20, 8o, 133m�entm�er 83m�ghet 95m�n 101m�nnes . . , . . . . . 101m�ns .

.

.

.

29

m�r�kgrevenm�reM�ri�

, ,

,M�rienm�rtel�er 48me�e 54mee 32, 107mee�h�e

. , •

,rnee�h�en

,meer (= �eri�ht)

,meer . .

,meer�er . .

86.

75, 107. 42

meeremeere (= �eroem�) .

. 101•

42•

. 42. 102. 102

meere (Die heilighe en�s �ie Smeeren (Die mijn�ere mitten

•

. 8o, 133

6r, 74

.41,95 95

•

4232, 10 7

109, z, ookheili~he

. •

. 109

menten30, 86mer 28mer�kelij�k• • 13mer�ken 13mertelere 48mss-56,59mes��ren 5 6mes��et•

• . 56mesnyeten 56messton�e•56mestroosten

, 6met 56, 59mijn ziele113myn�e 733myn�er56 , 57, 58, 107myn�ere mitten meeren (Die . . . . 109mijne gheysel . 113mijne ziele113

57mijnne 7mynnen 57mis

. . .

. . • 56, 59mis��en 56mis��et • . 56mys�e 8omis�en 8omit 56, 59Mit �esen groten werke . . . z. grotenMit gheysteliken r��e . z . gheystelikenMit grooter �r��htz . greeterMit re�hten or�eylez . re�htenMit s�oenre pro�essions . . z . s�eenreMit sijnen s��lken r��e • . . z . s��lkenmit vre�enz, vre�enmitten herten . . • . 99mitter herten99mo�ht . . 143mo�hte 143mo�hten (en�lisis) . . . • . . 30mo�htens 30

moe�hstuse30, 82, 1 43moe�hten143moe�e 3 7moest 144

moe�h�i3©, 73, 143

moeste . . . . . , 144most (su�st .) . 37most (ver� .)37, 1 44moete 144moeten 144moghen . .

.4 3moghenthei�71moghes 143mo�t • . . • 43mueten . . .

• 144

mynne

meerre •

. 75, 107m�erre�e •

• 133meye

. •

28, 42, 84meyst . . .

32, 107meyste . . . .107meyster .

32meysters��p 96men�er

. 56, 57, 86, 107menghe . • 27mengheu 27mengher 27menighen 27menni�h 27mens�he

. 13, 78, 97mens�heit . 78,84mens�helike 78mens�henmen se

78z . se

menss�he

,13,78menss�heliken

78

n��ht . .n��hten�e,n�erren�me (su�st.)n�n~en (su�st .)n�tte (imperf. )ne�erneem�erneemeneempt

.ney�hnemeliker st�t (Aen �ernette (imperf.)nye

.nyem�er .nyet 61, 84- nisse . •no�hno�ht�nnoethulp�renoethulper .nommermeernuttenuwe

oetm oe�eoftoi�h, .

.

O

25.

6i.

. 30, 82•

42•

42•

75•

43•

52

•

37.

3035

.

. 76,79

•

. 6I, 101. 10!

. 28, 8575

. 9797

. . . .136•

5430

19, 120•

86, 12732

.

. . Io6.

. 136. . . 32

.

52

162

ons Heeren vleys�he . . 113ons Heeren li�h�me1 13onse 113onse herte• 99onse leven (D�t wij ghe�eteren . . • 113onser (prop . pens.)110onses vleys�hes ghem��k . . . . 29, 113ont-- . . . . 8 iont��ren 128ont�en�en 56ont�iet

•. . . . . . . . 125

ont�in�en7, 56, 57ont�yn�en• • 7, 57 ' 5 8ont�on�e 43onthoren 127ont�uyt . .

.125ont�e�ten�0, 133ontf�e 28ontf�et. . • 130ontf�n�k 8 iontf�n�kse . • 13 0ontf�nghen8 rontfeyt33, 130ontferm�e• • • • 113ontfinghenten30, 86ontfo�hten8iontfoeghet8I, 134ontfoen130, 147, 148ontg�lt• . . • • . 5 1ontghel�en81ontgol�en• • • • 43ontgroeven71onts�t 136onvroe• . • • • • • • 34opri�h�en . . 8oopt 30opverstentenisse25, 40- or�ht 77oren . .

34

om �ijn qu�et.

z. qu�etomm�er . ,

78omme .

. 76, 7 9ommer .

.

• • • 75ommoe�e. .

• . 78on- •

• • 43on�er��en148 Otte 102on��n�k .

•

43 Otten 102on�erwon�e •

•

43 ou�h . . .

35onghehiere .

6o ou�e 51onghehuer . .

.

. . . .9,60 ou�e en�e ionghe (Bei�e 109, z . ook long heonghehuyr. .

. . . . 9, 60 ou�en .

51onghehuyre .

• 6o oughe 35109, z . ookongheleer�e (Gheleer�e en�e gheleer�e

onghem��honghem��k .

.

66...43,66

oughen . .

35ovel

. . .

. • . • • • • • • • 44ovel en�e goet (Bei�e . . . 109, z . ook goetovele n�eghe�ueren (Die106

onghesont• • 43 ovels (voele109onmeere .

78onmere • 42 Yonne • 42onre�ht goet104 p�tri�r�ke 48ons (genii . prop . pers.) .

. •

29, 113 Peter 102ons (prop . pers .)43, 110 Peters Io2

riken (�en)riken (Armen en�e . .roe�hte . ,roe�htenroekenroemroems�he v�ert (�ie .somerootmu�k

m�ws . .rouwen (ver�.) . . .rouwighe �iet (��t .rugghe . .

rike (Bei�e �rmen en�e 109, z . ook �rmen

e i e �rme en �eroe 109, z . ook�rme109

109, z . ook � i men74, 138. . 138

3737, 38

. . io6•

37,38

34•

35 34 52

52. io6

43ruym�en29, 133rusts77

163

s�n�s 76

s��lken r��e (Mit sijnenio6s��n�e 78- s��p25, 96s��re 2 8s�epe II, 54- s�epes�epp�ers�epp�reII,s�eppereII, 42s�h��e1 1, 7 8s�heelII, 13s�heell .s�hey�en• , , IIs�heynI, II, 3 2s�hel�enI Is�hie�en .

I Is�hier .

. II, 36s�hijnen 78

96II, 424 2 , 8 9

II, 13

s�hrouwenII, 124s�hruwen 124s�hul�e43, 78, 95, 1 43s�oenre pro�essions (Mit104s�oet 34

pleghen . . •

128 spoerte, 8poerten . .ports 8, 77

•

- s (prop, pers .)iiis��k . •6i, 69, 7o

porten . . . .

8 s��ht 46, 84•

84s��htespre�i�k�re .

.pre�i�kere . .

4242, 89 s�e�ht 22, 30welt 30priester . . 36

priestess .

. 87 s�em 2 5proef�e . . .

• • 1 33 s�gheo 69putts . .

• 43 s�gheo (�onjun�t .) 42s�ghens 30

R s�l 143s�li�h 42

r��e . . ~t s�li�h wijff (eyn104r�.et . s�li�hei�en26, 84-- re . . s�li�heit 84re�ht 6 i s�il 143re�hten or�eyle (Mit104 s�lste121, 143reyne 103 s�lt 51 , 1 43reyne, �l�er en�e goet (Eyr~en �orne, io8

�ie ��er uut vloet,s�ltse (�u143s�n�k (impel f, v . smghen . . . . 71, 126

reyni�hei�en .rij�h . .rij�hei�en . .rij�heit . . .

.

266626

. 26, 84ri�hte . 8o, 133rij�k (su�st .) . •

75, 92rij�h (��j .) .

.rij�k (�ie Conin�k .

. . .103io8

rij�ks (su�st., genii .).net

.

92

ryet 7

s�hol�e . . . . . . . . II, 43, 78, 95s�holt . . 43, 95s�hoones�hout . • 43,95s�h rij n i i

S�ssen

y, 78wits 76, 136s���s 11, 78, 98s��ems 30s��er II, 28s��lken II

s�ol�e . . II, 43, 7 8s�one . . II, 43, 7 8s�one teeken , 104se (men30, IIIse�h (imper�t. v . sien) . 19, 61, 128see�h�e33, 137seer 3 2segghen40, 75, 82, 131, 1 37seghe 5 4seghen�e29, 1 33sei�e33, 137sei�en . . 137seij�en 137seye28, 4 2 , 8 4seyn�en 43seli�h 42selseme ghewer�ke (��tio6selven Conin�ks levee (In �es . . . 106see 7, 56, 5 7sen�e (�onj . pr�es .)58sen�e (�onj . imp~If.)136sen�en76, 136sent7, 56, 57, 107Serv��io 102Serv��ium102Serv��ius 102Serv�es I8Serv�ese 102Serv�tium102sette�e8o, 133settee (imperf.)8o, 133, 136seven�en 119sevenstenII, 54, 119Si IIIsy (ver� .)149sij (ver� .)149si� (prop .)II, 'IIsi�k. . . IIIsi�ken (�ie109siele II, 45

. 45, ~ 9, 7 0sien .�hier�e II�hierlij�h IIsylveren 25sijn (infinit .) . . • 1 49sijn 149sljn (3° pers . sing. �onj . pr�es .) . . . 1 49sijn gheysel . . . 113sijn levee (en�e �en)113sijn�er 86sijne (Totten lieven vrien�e . . . . 113sijne (met en� .)30sijnen hol�enz. ho/�ensynghen7, 71synne 57synnen7, 56 , 57, 58sijnre (prop . pers .)III

164 ---

sijns (prop, pers.)IIISijns groten gheystelij�kes levee . z . leveesijn . .

. 30sijne 30sift (imper�t .)149sift , . 149sitten• 75, 84sl��k .

61sl�en

. . 70sl�es

. . . 29sl�pe (imper�t.)120sliep

. . 36sloe�h 61sloet

• 8, 34sloeten

• 43slotel

. • • 44sne�en

54, 69snee II, 32snij�en 69so�hte46, 74, 138soe 84,85

soe�hte46, 74soe�hten74, 138soeken37, 75, 138soelen 143soen

39, 90soete 84, 103soeten 84sol�e 143sol�e gheweghen (En�e u�h ten hiemel 143sol�e snij�en, en�e sol�en

voert meer vermij�en (D�tv�n lion �lien eye yeghe-like v�ste werven sol�en 121, z, ookom to ver�rijghen Go�s

so/�enhul�e, open��er en�e stille ;en�e �es vleys�hes �oesenwille v�n�en herten

sol�en om to ver�rijghen Go�shul�e, open��er en�e stille ;en�e �es vleys�hes �oesen 121 z . ookwille v�n �en herten sol�e

sol�e ensnij�en, en�e sol�en voert

sol�enmeer vermij�en (D�t v�nhoe �lien eye yeghelikev�ste werven

sol�en voert meer vermij�en 1(D�t v�n hoe �lien eyeyeghelike v�ste werven sol- 121, z, ook�en om to ver�rijghen Go�s

sol�e enhul�e, open��er en�e stille ;

so/�enen�e �es vleys�hes �oesenwille v�n �en herten sol�esnij�en, en�esourer 43, 44son . . .

. . . 90son��er 42

son��ren . . 42, 89son��n . . . • • 94son�er IIson�ere42, 89son�i�h mens�he (eyn . . . i o4songhe 43songhen . 71sonne . . . 43sonnen . 43sou�e 143sou�e pleghen (D�t i�h urs gheysteliken 1 43spleyt 130

sterke .sterre . . . . 98sterven 62sti�hte 133sti�hte�e 133stoen130, 146, 147, 148stomme (�ie109

stomme en �ie �lyn�en (Die 109, z . ook�lyn�en

48

stompston�en .stout (su�st .)43stout (ver� .)46, 129strey�h 1, 66strey�k•

. . . . . . . 1, 66stroe 34sul�k 84sul�e 1 43sul�i30, 73, 143sul�ij30, 73, 143sullen75, 143

.•

43. 129

suit .suster .

•

14384

sw�er 103sw�er (En�e g�ff mi�h sl�ghe). . . 1o8sw�et 48sweghen 54swoer .

37

T

t�llen tij�en30t�lre eerst 30to ��t (�es)83, 114teeken 32teerst 30teyken 32teykenen (su�st .) . 91teynen. . . 30teynre 30ten ewers 30ten hoe�htij�en30ter 30to s�men . . . 30tfol�k 30, 82tfuyr 30, 82tghestoelte30, 82theyli�h�om . . . 30thouft 30tij� 71tiers70tyen 29, 36toe 3 7toe�h34, 35, 61tonghem�ke30tot 27totters 30Totters lieven vrien�e sijne . z, s/netr�en 88troosten 3trouwe 5 2trouwents�mentuss�hentwee 32, 119tweeen 119tweer 119twijvel64, 73

Uu�h . . .

.110-ul� .

5 23084

5 1ur . . . 112

ur�ht • 77'wren . 112urs (prop . pers.) . 110uuten . . .. .30uuter . . . .

30

spr��h . .

1,spr��k 1,spree�hspreketst�st��t 41,st�e 28,st�en (infinit.)129,st�enst�en�est�et

6666292914696146146146146146

st�ntst�rf

.st�t .ste�e . . . .steet .Steff�en . . .

14648

41, 96 26, 41, 96

.146 146

Steffoen 146steyn

32steyt33, 130, 146

55, 7955, 79

stemmestemmenSteph�nus146sterff 48

25uws (prop . pers .) .

, . 110

V

v��ers 100v�en . 29, 70, 84, 130 147v�ert 48, 95v�es 29v�llen 64v�ls�he ;8v�ls�hheit78, 84

i66 --

versloghent . . . • . . • 10, 37, 38, 129versoe�hten30verst�e 146verst�en 146verstoen 1 45versw�nt 126vertroest 29vervrou�er30verw�n�el�e29, 133verwe .

. •48verwr��ht7 7verwr��hte . •I38

V�n �er holtenre kerken .

z. holtenreV�n �ies �es hoem noet w�s

. . z. �iesveste 40vi�nt25, IOI

v�nghes 130 viel 36v�ren 64 vielense 30_V�st wer�k en hoghe ��er toe . . z. hoghe viell 36vee 64, 93 viere . .

• .

• • 45veerst 48, 7 7 viere (ignis) 6o

4,

9vele 50

vierthien�er n�men (Dit sijn �er ii, 86,vierthiene

119I I

ven�e .

. 56, 58 vijfthien�e84, 119ver�rmet,,• 1 34 vin�k47, 84, 1 30ver�ernen 7 vyn�k 84ver�olghen .

, 126 vyn�en . . . . • • . . • . 5 6 , 57, 58ver�r�nt 77 vyngher. . . • . .

. •

57, 87ver�eylet 134 vynghere57, 87ver�ynghere 57 29vintver�roet8, 9, 34 vleet• . . . 146

34 vleys�h .

. , . • .

. . 32, 78ver�root• . . . . 9,vererre�e133 vleys�he32, 78

18 78verg�t vleys�helike126 vleys�heliken .

. . • . 78vergol�envergou�en126 vlieten 64verh�ven129 v loeghel 44vei-hoeret135 vloet (su�st.) 37verhoghen 44 vloet9, 34, 39verl�emt 41 vloye�e• 10, 84, 133verliesen69, 125 'loot 9

29 vluwe�en125, 133verliest. . . . . . .verloes 34, 69 vo�hten43, 61verloessere 42 voele50, F,4verloren (imperf.) . , •

• 43, 44, 69 voele ovelsovelsverloren (p�rt. perf.) 69 voer (vei � .) 3 7verm�len�ie�e• 86 voer (pr�ep .) 28, 44vermij�en .

. .. 61 voer�ense . . 30vern�me42, 127 were (pr�ep.) 28, 44verneeme 42 voersprekere 42verneemt 23 voerte77, 1 38verneme (�onjj impel f .) 127 voet .

. 3 7veronnen 142 voeten 37

•verre 79 vol�i enghen 5 6•

•verre�e 1 33 vol�ringhen 56vers�e�t . .

• 29 vol�h�e72, 8o, 1 33vers�hri�ket , 134 vol�h�en 7 2versloe�h .

. 37 wi�k64, 91versloeghen

•37,38 volleyst 64

vr�e�h�e,

- 72, 80, 133vr�e�h�en , , , , 72vr�ghen

• . . . . . . . . 42, 64vr�i�h�en 7 2vre�e .

,vre�e (in �ijnen 98vre�en (in sijnen98vre�en (mit90, 98vreem�en 21vreesen 3 2vreys�en,29, 133vreyse32, 64vreysen 3 2vrese 3 2vrie�e 29vrijen 109vrien�e . . . , , , IOIorient45, 101vrients��p71, 96vries�hen (in109vro�ht . 43vrone . 34vrou�e , , , 84vru�hte .

•. , 77, 138

vru�hten . 138vru�hts�m 7 7vrunt45, 101vuyr 6ov uyre 6o

w

w�el 28w�ele , 28w�en . .w�er 8, 42w�er�ij30, 42, 73w�erhei�e 26w�erheit 25w�ernen i�h �i�h mit mynnen (Des . 121w�ert (ver� .) , . , 48, 71, 126w�ert (��j .) 49w�es i 8w�est. 2 2w�l�en . . , 51

109, z, ookDuts�hen

w�ls�hen (in109w�n�ellere42W�nt i�h �i�h w�le goets g�n . , z, poetsw�ntten , 30w�re (ver� .) 42w�ren (imperf, in�i�.) . . 128w�ren (imperf, in�i�.)42w�rens 30w�s 6,18wet 117

W�len (Bei�e Duts�hen en�e

167

. . 146

weyt 140wel 28wel� 118welke 117welker h�n�e . , . , 117weme soe117, i 18wer�ken 138wer�e (��j .)24, 42wer�e (ver� .)24wer�en (imperf,)49wer�en (infinit.)6wer�en (�en109wer�et . . 49wer�i�hei�e26wer�i�hei�en , 26were 28, 43weren . 8werff 48, 126wer�en • • 5 5were 48, 126werrentlij�k79\Verrentlike en�e �ekeer�e , 109, z. ook

�ekeer�ewerrentliken7 9Overt 48wes (ver� .)19, 149wes (prop . interrog .)117wesen

. • • . 1 49wet (ver� .)23, 29, 140weten74, 140wetes 140

W1j 110wij�inghen

•. . . . . .86

wie (prop . interrog .) . , 117vie , 32

z . �ot enzry�mer

wie�e . • • . 29, 133wije�en• . 2 9wierou�k • • • 35, 45vies (prop .) I I iwies (ver� .)129wiessen 129wiet

Vie ��t y�mer w�s ghe��en .

30

-

w�t (en�l .) 30w�ttet , 22w�tter30, 82we��r 54we�er (su�st.) 42

137we�ers��ht . . .

• . .wee�h . 15, 16weer8, 28, 42wee�e . , ,

,

,

, , 42weeren . . . . . . . . . . 8, 4 2weert , 24, 4 8wey�er 84

wijff

•

1 3,wil�e ,wil�i

•. . . . . 30, 73,

wille (in�i��t.)wille (�onjun�t .)willenwilles30,willi�h (en� .)30,wilste121,wiltwljrwijs (I-leilighe Buss�open en�e . .wijs�ewijs�en30, 83wijse 30wijsen (ver� .)124wist 140wiste74, 140wisten 140wijt 30woer�e (su�st.) . 71, 91woer�en (imperf.)48, 71woer�en (p�rt . perf.)122woert (su�st .)48, 71, 91woert (ver� .)49, 126woeste�en133

worpen 43wou�e 145wr��hte 138wunne 43

Z

zeven . IIzij . II, IIIziele II, 32zierlij�h IIznee IL, 32zon�er II

t68

75 wol�e . . . . . . . . . . 145145 wol�et . . . . . . . . . . 3 0145 wol�et (voor wol�ent) . .

. 30, 841 45 wolt 145145 won��ht 65, 84145 won��hti�h 65, 84145 won�er . . . . . . . . . . 43145 wonne . . . . . . . . . . 4 31 45 wor�en 8145 wor�en (pr�es .) 49110 wor�et . 49, 12gIo8 woren . . . . . . . . . . 1268o worff, 49, 12

VERSNUMMER

I85891933453473493666026176 7578256610641087III�112111221123113011 431491286149217 i6/i8

A�ngeh��l�e heele verzen .

" 4114Io6IIIIIIIIIIo6Ii'III109109149Io6Io6109109109109109121II9IIgII6

57

VERSNUMMER

20382066/6723402 45 225872679268029123029/3030493179II37471833655437658o611631287138314201539

Bh. 30 reg . 6 v, �oven31 » I »31 » 7 »84 » Io >

43 • 6 »

o.52 » 2 »

»•

7 » �oven

ERRATA .

§

Io8Io81131091091 43143121125

I1991

109Io6109I06Io8104Io8116104104109III

st��t § 132,• § 131,• § 131,•

§ I3I,» § 135,» § i18, §

12 3,

VERSNUMMER

lees

lees

I6oE7G 8174

1783I8oi1804I8 i61948200620122120222322282236231023732397239824372468249727272905

134.

§ 1 33 .

lees § 137 .•

§ 119.•

§ 125 .

I

104109121Io8106121109Io8119119III106104 .Io6Io6Io61o6121

Io8 en II49104104113