74 chemia budowlana

DodatekChemiabudowlana

specjalny

Sposoby zabezpieczania elewacji wykonanych w technologii ETICS przed szkodliwym działaniem środowiska zewnętrznego

ETICS, czyli złożone systemy zewnętrznej izolacji cieplnej (External Thermal Insulation

Composite Systems) z wyprawami tynkarskimi, przeznaczonymi do sto-sowania jako izolacja ścian budynków, wprowadzane na rynek europejski na podstawie badań wykonanych według ETAG 004 [6], są w Polsce najpopular-niejszą, uwzględniając aspekty tech-niczne, estetyczne oraz ekonomicz-ne, metodą ocieplania lub docieplania ścian murowanych i betonowych (pre-

fabrykowanych i monolitycznych). Wprowadzone w 2014 r. nowe regu-lacje [16], podwyższające wymagania z zakresu izolacyjności ścian, wymu-szą na projektantach stosowanie doskonalszych materiałów termoizo-lacyjnych (fot. 1) oraz przynajmniej w pierwszym okresie zwiększenia ich grubości [15], co powinno się prze-łożyć również na jeszcze większą ekspansję tej metody. Potwierdzają to opracowania Stowarzyszenia na rzecz Systemów Ociepleń [7].

Części składowe systemu ETICS, daw-niej zwanego bezspoinowym systemem ocieplenia [17, 18], gdzie mamy do czynienia z układem o stosunkowo nie-wielkiej grubości, szczególnie warstw wierzchnich, zewnętrznych w stosunku do warstwy termoizolacyjnej (warstwa zbrojona z zatopioną siatką z włókna szklanego, ewentualnie warstwa grun-tująca, wyprawa tynkarska lub powłoka malarska [5]), i znaczącej powierzch-ni, sposób aplikacji w warunkach bu-dowy wrażliwy zarówno na czynniki

Paweł Sulik Wojciech Chruściel

Instytut Techniki Budowlanej

Ściany zewnętrzne budynków nieustannie narażone są na szkodliwe działanie czynników atmosferycznych, biologicz-nych, chemicznych oraz uszkodzenia mechaniczne. Sku-teczną ochronę przed korozyjnym działaniem środowiska zewnętrznego zapewnia prawidłowo wykonana elewacja.

Fot. 1 Ι Kombinacja warstw izolacji ter-micznej w systemie ETICS w celu uzyskania wyższej izolacyjności przegrody

Fot. 2 Ι Wybarwienia na tynku silikatowym związane z niezapewnieniem optymalnego wysychania tynku po aplikacji

Fot. 3 Ι Zmiana barwy (wyblaknięcie) farby elewacyjnej po 2-letnim użytkowaniu obiektu w stosunku do nowo położo-nej warstwy tej samej powłoki

75marzec 2014

DodatekChemiabudowlana

specjalny

Fot. 4 Ι Zerwanie niepoprawnie wykonanej elewacji na skutek niekorzystnego oddziaływania wiatru

Fot. 5 Ι Spękania nasłonecznionej elewacji wyłącznie od strony południowej

Fot. 6 Ι Zniszczenie systemu ETICS, w trakcie badań cykli cieplno-wilgotnościowych, ściany testowej o wymiarach ~2 x 3 m, wg procedury opisanej w ETAG 004 [6]

atmosferyczne, jak i ludzkie, aspek-ty estetyczne, widoczne z zewnątrz i podlegające ocenie przechodniów, powodują, że tego rodzaju ocieplenia wymagają szczególnej uwagi związanej z prawidłowym ich zabezpieczeniem przed czynnikami zewnętrznymi, co z kolei zapewnia oczekiwaną trwałość rozwiązania. Najbardziej narażone na czynniki zewnętrzne są warstwy się z nimi stykające – tynki cienkowar-stwowe barwione w masie, ewentu-alnie powłoki malarskie w przypadku tynków niebarwionych lub barwionych w innych kolorach niż oczekiwane. Tynki zazwyczaj różnią się fakturą (np. kornik, baranek) i wielkością zastosowanych ziaren kruszywa (najpopularniejsze 1–3 mm) [5]. Im drobniejsze kruszywo, tym tynk trudniej „gubi” nierówności podłoża, natomiast im kruszywo ma większe uziarnienie, tym na elewacji ła-twiej osadza się brud. Najbardziej roz-powszechniony podział tynków: ■ akrylowe/polimerowe, wyrób gotowy

do stosowania;■ mineralne/cementowe, suche mie-

szanki mieszane z wodą;■ silikonowe, wyrób gotowy do stoso-

wania;■ silikatowe/krzemianowe zawierają

szkło potasowe, wyrób gotowy do stosowania.

Nazwy te są najczęściej spotykane w handlu, aczkolwiek znane są przy-

padki, kiedy np. w tynku akrylowym zawartość żywicy akrylowej wykazana w badaniach laboratoryjnych była tak niska, że nazwę należało traktować wyłącznie jako handlową. Każdy z wymienionych tynków ma swoje wady i zalety. Tynki akrylowe, bardzo popularne, występujące w bar-dzo szerokiej gamie kolorystycznej, zazwyczaj mają mniejszą nasiąkliwość, paroprzepuszczalność (wskazana jest jak największa) i podatność na zabru-dzenia, za to wyższą przyczepność. Przy prawidłowej ilości polimeru tynki te wykazują największą elastyczność, co oznacza większą odporność na ude-rzenia [3]. Tynki mineralne na spoiwie cementowym są zazwyczaj najtańsze, charakteryzują się wyższą paroprze-puszczalnością oraz tolerancją na temperaturę. Występują najczęściej w mniejszej gamie kolorów, dlatego też maluje się je farbami elewacyjnymi na żądany kolor. Tynki silikonowe przy-najmniej częściowo wraz z deszczem potrafi ą się oczyszczać – silne cechy hydrofobowe, ze względu na mniejszą ilość spoiwa polimerowego są bardziej porowate i lepiej przepuszczają parę wodną, w stosunku do tynków cemen-towych mają wyższą odporność na uderzenia, występują w licznych kolo-rach. Ostatni z wymienionych tynków to tynk silikatowy, który podobnie do tynku mineralnego dobrze przewodzi

parę wodną, jest najbardziej odpornym tynkiem na mikroorganizmy (grzyby, glony). Z powodu dwuetapowego pro-cesu produkcji zazwyczaj tynki silika-towe są droższe. Występują w ogra-niczonej gamie kolorów, a dostępność pełnej palety barw RAL należy trakto-wać raczej jako ostrzeżenie niż zachę-tę. Często tego typu tynki dodatkowo się maluje. W przypadku tradycyjnych tynków krzemianowych, w odróżnieniu od pozostałych wyżej wymienionych, przy aplikacji należy zapewnić warunki pozwalające na szybkie odparowanie wilgoci z wyprawy tynkarskiej, co ogra-nicza migrację szkła wodnego (charak-terystyczne wybarwienia – fot. 2).Kolejna zasada ogólna, która doty-czy wszystkich grup tynków, związa-na jest z utratą koloru (blaknięciem) w czasie. Zdecydowanie zjawisko to jest bardziej widoczne na elewacjach ciemniejszych (fot. 3). Należy mieć świadomość, że rodzaj wyprawy tyn-karskiej nie wpływa na trwałość bar-wy. Za trwałość barwy odpowiedzialna jest jakość pigmentów (organiczne lub nieorganiczne). Im mamy do czynienia z czystszym i dokładnie zmielonym pig-mentem, np. tlenkiem jakiegoś metalu, tym szansa na większą trwałość bar-wy. Pigmenty organiczne mają ogólnie mniejsze cząsteczki, bardziej podat-ne na migrację, zróżnicowaną odpor-ność na UV oraz szeroką paletę barw.

76 chemia budowlana

DodatekChemiabudowlana

specjalny

Różnica w cenie bardzo dobrego i prze-ciętnego pigmentu tego samego koloru może być na tyle istotna, że producen-ci mas tynkarskich nie zawsze decydują się zastosować najwyższej jakości pro-dukt, co z kolei skutkuje niedogodno-ściami podczas użytkowania obiektu.Czynniki zewnętrzne mogące mieć niekorzystny wpływ na trwałość i es-tetykę ocieplenia wykonanego w sys-temie ETICS możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy:■ atmosferyczne obejmujące tempe-

raturę (zarówno mróz, jak i nagrze-wanie przy silnym nasłonecznieniu [1]), oddziaływania UV, zawilgoce-nie – zazwyczaj od zacinających opadów deszczu, wiatr, ewentual-nie oblodzenie;

■ biologiczne związane z pojawianiem się grzybów i porostów;

Fot. 7 Ι Zniszczenie nietypowego systemu ETICS, mocowanego do niestandar-dowego podłoża wyłącznie za po-mocą łączników mechanicznych

■ ludzkie, a więc związane z jego umyślnym działaniem, np. zniszcze-nia mechaniczne, malunki, oraz od-działywaniem przemysłu.

Wpływ poszczególnych czynników uza-leżniony jest od poprawności wykona-nia i użytych materiałów do ocieplenia, przy czym zdobyte doświadczenia wskazują, że zastosowanie systemo-wych materiałów, posiadających odpo-wiednie dopuszczenia potwierdzające ich przydatność do zamierzonego za-stosowania [9], nie jest wystarczają-ce do uzyskania produktu najwyższej jakości. Niezwykle istotne jest prze-strzeganie reżimów technologicznych związanych z wykonaniem ocieplenia. Niedotrzymanie któregokolwiek z nich może uwidocznić się podczas użyt-kowania ocieplenia wystąpieniem wad [14, 22], które w normalnej eksploata-cji by nie wystąpiły. Przyczyna pojawie-nia się wad w większości przypadków nie jest jednoznaczna, co rodzi pro-blemy z ustaleniem odpowiedzialności. Zbieg niekorzystnych czynników, np. silniejszy wiatr i niedostateczna przy-czepność zaprawy klejącej (fot. 4) [12], nasłonecznienie (fot. 5) czy zmienne warunki termiczno-wilgotnościowe (fot. 6), potrafi obnażyć niedoskonało-ści zarówno wykonania, jak i materiału i nieprzewidzenie wszystkich okolicz-ności na etapie projektowania elewacji

(np. za mała liczba łączników mecha-nicznych – fot. 7).Czynniki biologiczne objawiają się za-zwyczaj pojawieniem lokalnie występu-jących kolonii grzybów, alg, zazielenień. W większości przypadków w począt-kowej fazie zjawisko to powoduje obni-żenie walorów estetycznych, a w póź-niejszym okresie ma również wpływ na trwałość tak wykonanej elewacji [23]. Istotną przyczyną pojawiania się tego zjawiska jest: permanentne zawilgo-cenie, strona świata, w którą skiero-wana jest elewacja (północne elewacje są najbardziej podatne – fot. 8), skład, właściwości i faktura wyprawy tynkar-skiej (rzadziej tego typu efekty można spotkać na gładkich, mniej nasiąkliwych tynkach, na których woda ma problemy z utrzymaniem się) oraz niewykonanie prewencyjnych zabezpieczeń elewacji substancjami biobójczymi w trakcie jej eksploatacji. Ten ostatni aspekt bywa dosyć kłopotliwy w wykonaniu i nagmin-nie jest pomijany, co biorąc pod uwagę trwałość właściwości biobójczych sub-stancji zawartych w tynkach (kilka lat, zazwyczaj 4–5), często oznacza kłopo-ty. Okresowe prace konserwacyjne sta-nowią duży problem w przypadku ETICS, bo często związane są z koniecznością postawienia rusztowania lub prac ze zwyżki, co oznacza dodatkowe koszty ponoszone przez inwestora w trakcie

Fot. 8

Wierzchnia warstwa ETICS – wyprawa tynkarska w zależności od jej usytuowania w stosunku do kierunków świata

77marzec 2014

DodatekChemiabudowlana

specjalny

eksploatacji, rzadko uwzględniane przy podejmowaniu decyzji o wyborze metody ocieplenia. Znany jest przypadek, kiedy przy wyborze wykonawcy na realizację ETICS problem gwarancji odgrywał bar-dzo istotną rolę. W wyniku przetargu wygrała fi rma, która zaproponowała gwarancję wynoszącą 550 miesięcy, z zapisem konieczności wykonywania corocznych przeglądów. Koszty miał ponosić użytkownik obiektu, więc wraz z odmową ich poniesienia podczas ko-lejnego przeglądu abstrakcyjne warunki gwarancji przestały obowiązywać.Czynniki ludzkie obejmują zarówno uszkodzenia mechaniczne (fot. 9), powstałe na skutek celowego lub nie-świadomego (np. młody piłkarz lub te-nisista odbija piłkę od ściany – fot. 10) zniszczenia, jak również graffi ti. Cechą szczególną tych zjawisk jest to, że za-zwyczaj występują na powierzchniach dostępnych, najczęściej z poziomu terenu. W przypadku uszkodzeń me-chanicznych pewnego rodzaju zabez-pieczeniem jest stosowanie podwójne-go zbrojenia standardowymi siatkami warstwy zbrojonej, ewentualnie sto-sowanie siatki o wyższej gramaturze, np. powyżej 200 g/m2. Takie rozwią-zanie zwiększa odporność elewacji na przypadkowe uszkodzenia, jednakże nie stanowi bariery w przypadku celo-wego zniszczenia. Oddzielnym zjawiskiem jest graffi ti (fot. 11). Powstało wiele prac doty-czących tego zjawiska [10, 13, 20], na rynku jest też dużo środków do zwal-czania i usuwania graffi ti [11], lecz jak wykazuje praktyka, a potwierdzają badania [21], w przypadku struktury o rozwiniętej powierzchni, porowatej, nie ma skutecznej metody zarówno zabezpieczania, jak i usuwania graffi -ti. Stosowanie różnego rodzaju lakie-rów czy powłok antygraffi ti oczywiście zmniejsza przyczepność malunku do podłoża, dodatkowo częściowo zabez-piecza przed zabrudzeniami środowi-

skowymi, np. przemysłowymi, jednak nie zapewnia pełnej ochrony, zważyw-szy że zaleca się jak najszybsze przy-stąpienie do usuwania, czyszczenia w miarę świeżo wykonanego malunku, co bardzo często nie jest możliwe.

Podsumowanie Systemy ETICS to ekonomiczna, sku-teczna i estetyczna metoda zapew-nienia właściwej izolacji przegrodom, głównie ścianom. Pomimo wielu zalet nie jest pozbawiona wad, które w więk-szości związane są z miejscem aplikacji uzależnionym od czynników atmosfe-rycznych oraz ludzkich, a także cech charakterystycznych systemu. W bo-gatszych krajach, również w Polsce, w bardziej prestiżowych realizacjach częściej pojawiają się rozwiązania z wy-korzystaniem elewacji wentylowanej [8], które przy zapewnieniu podobnych wła-ściwości termicznych elewacji eliminują niedoskonałości ETICS, bo najczęściej wykorzystują prefabrykowane, a więc powtarzalnie wykonane, łatwo demon-towane elementy. Tego typu rozwiąza-nia są jednak kilka razy droższe, zazwy-czaj 5–10 razy, co powoduje, że nie są tak rozpowszechnione jak ETICS. Nadzieję budzi rozwój inżynierii mate-riałowej, w tym nanotechnologii [2, 4], która znajduje bardzo szerokie zasto-sowanie we wszystkich dziedzinach na-szego życia, a materiałom budowlanym nadaje cechy, z którymi do tej pory nie były one kojarzone. Istnieją technolo-gie zapewniające zarówno szkłu, jak i betonowi funkcję samooczyszczania, prawdopodobnie więc tego typu roz-wiązania będą coraz szerzej stosowa-ne również w wyprawach tynkarskich. Rozwój inżynierii materiałowej w ETICS jest nieunikniony również ze względu na wymagania izolacyjne przegród, co przy obecnie najczęściej stosowanych materiałach termoizolacyjnych oznacza kilkanaście do kilkudziesięciu centyme-trów grubości. Takie grubości wywołują

Fot. 9 Ι Uszkodzenie mechaniczne elewacji wykonanej w systemie ETICS

Fot. 10 Ι Uszkodzenie elewacji w wyniku uderzenia piłki (elewacja przy bo-isku szkolnym). Widoczna podwójna warstwa zbrojenia niepoprawnie zatopiona w warstwie zbrojonej

Fot. 11 Ι Graffiti na elewacji. Widoczny najczęstszy zakres występowania

pewne utrudnienia i z powodu koniecz-ności stosowania mocniejszych łączni-ków mechanicznych podwyższają cenę. W celu ograniczenia wpływu czynników zewnętrznych na elewacje w techno-logii ETICS zaleca się stosować na-stępujące zasady:■ Korzystać ze sprawdzonych syste-

mowych rozwiązań, których właści-wości zostały potwierdzone do za-mierzonego zastosowania. Zakres badań wg [6] jest na tyle szeroki, że uzyskanie pozytywnych wyników ba-dań jest gwarantem jakości i trwa-łości rozwiązania.

78 chemia budowlana

DodatekChemiabudowlana

specjalny

■ Bezwzględnie stosować się do produ-cenckiej instrukcji aplikacji systemu, a w przypadku jej braku – wydawnictw Stowarzyszenia na rzecz Systemów Ociepleń i Instytutu Techniki Bu-dowlanej, przestrzegając wymagań technologicznych. Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednie przy-gotowanie (oczyszczenie) podłoża przed rozpoczęciem robót, ponieważ jest to wrażliwe miejsce połączenia ściany z systemem ETICS, istotne w systemach klejonych.

■ W przypadku robót wykonywanych w warunkach zimowych [19] stoso-wać wyłącznie materiały przezna-czone do tego typu prac, pamiętając o możliwości wystąpienia bardziej niekorzystnych warunków po zmroku.

■ Wymagać badań zarówno dla kolo-rów jasnych, jak i ciemnych w za-kresie trwałości barwy. Zaleca się stosowanie kolorów jasnych ze

względu na możliwość wystąpienia ponadnormatywnych obciążeń ter-micznych w słoneczne, bezwietrz-ne, letnie dni.

■ Unikać stosowania ETICS w miej-scach narażonych na „zazielenie-nie” (strona północna, podwyższona wilgotność, permanentne zacienie-nie). Stosować rozwiązania alterna-tywne, np. elewacje wentylowane. W przypadku braku takich możliwo-ści stosować tynki silikatowe oraz zabezpieczać elewacje środkami biobójczymi – czynność tę należy po-wtarzać zgodnie z instrukcją stoso-wania preparatu biobójczego.

■ W miejscach z przemysłową atmos-ferą nie używać tynków gruboziarni-stych, im tynk bardziej gładki, tym większa szansa na dłuższe zacho-wanie jego czystości. W takich przy-padkach stosować tynki silikatowe.

■ W miejscach narażonych na umyśl-ne zniszczenie lub graffi ti (fot. 11) stosować rozwiązania zamienne (fot. 12), zapewniające znacznie wyższą trwałość mechaniczną, niższą nasiąkliwość, co będzie się przekładało na realną możliwość usunięcia graffi ti.

■ Zapewnić właściwe obróbki blachar-skie (fot. 13), okapy, zadaszenia zapewniające odprowadzanie wody opadowej z elewacji.

■ Przestrzegać zasad konserwa-cji elewacji, przewidzieć okresowe prace renowacyjne obejmujące na-noszenie/odtwarzanie, np. anty-graffi ti, biobójczych lub odświeżenie kolorystyki elewacji.

Bibliografi a 1. M. Adamowicz, Ocieplanie budynków

w technologii BSO, „Materiały Budow-lane” nr 1/2008.

2. T. Błaszczyński, B. Gozdowski, Wpro-wadzenie do zagadnień nanotechnologii w budownictwie, „Izolacje” nr 2/2013.

3. W. Brachaczek, W. Siemiński, Właści-wości farb i tynków cienkowarstwo-wych a teorie na ich temat, „Izolacje” nr 10/ 2013.

4. L. Czarnecki, Nanotechnologia w bu-downictwie, „Przegląd Budowlany” nr 1/2011.

5. D. Czernek, Ciepło systemowe BSO – bezspoinowy system ocieplenia, „Bu-dujemy dom” nr 6/2006.

6. ETAG 004 – Złożone systemy izolacji cieplnej z wyprawami tynkarskimi. Ostat-nia nowelizacja przez EOTA z 2013 r.

7. European Association for External Thermal Insulation Composite Systems, Niesamowite systemy ETICS, 2012.

8. M. Jakimowicz, P. Sulik, Wentylowane okładziny zewnętrzne jako alternaty-wa dla BSO, „Materiały Budowlane” nr 9/2009.

Fot. 13 Ι Źle wykonana obróbka blacharska – degradacja ocieplenia na skutek permanentnego zawilgocenia

Fot. 12

Alternatywne rozwiązanie ETICS zapew-niające wyższe parametry mechaniczne i realną możliwość usunięcia ewentualnego graffiti

79marzec 2014

DodatekChemiabudowlana

specjalny

Pytanie do eksperta Pytanie do eksperta

Ocieplenie budynku wiąże się z wykonaniem robót bu-dowlanych. Zgodnie z przepisami Prawa budowlanego (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.),

później Pb., wykonywanie robót budowlanych można rozpo-cząć jedynie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, z wyjątkiem robót zwolnionych z tego obowiązku na podstawie art. 29–31 Pb.Prowadzenie prac ociepleniowych budynków o wysokości do 12 m nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę (art. 29 ust. 2 pkt 4 Pb.). Prace ociepleniowe w wymienionych budynkach należy zgłosić jedynie właściwemu organowi administracji ar-chitektoniczno-budowlanej, min. jeden miesiąc przed realizacją. Zgłoszenie to nie wymaga dołączenia dokumentacji technicznej (projektu ocieplenia). Wystarczy określić przyjęty system ocie-plenia, zastosowane materiały, zakres i sposób wykonywania ro-bót. Roboty dociepleniowe prowadzone na podstawie zgłoszenia nie wymagają rejestrowania i prowadzenia dziennika budowy ani powiadamiania organów nadzoru budowlanego o ich rozpoczę-ciu. Jednakże w uzasadnionych przypadkach (np. budynek fi gu-rujący w rejestrze zabytków) urząd może nałożyć – w drodze decyzji – obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę.W przypadku ocieplania ścian budynków o wysokości powyżej 12 m oraz dla obiektów budowlanych niebędących budynkami,

inwestor ma obowiązek uzyskać pozwolenie na budowę na pod-stawie dokumentacji technicznej. Do wniosku należy dołączyć projekt architektoniczno-budowlany, opracowany przez projek-tanta, a także inne dokumenty (art. 33 ust. 2 Pb.) zawierają-ce m.in. projektowaną charakterystykę energetyczną budynku oraz obliczenia parametrów cieplno-wilgotnościowych (dla sta-nu istniejącego i projektowanego). Dokumentacja ta powinna uwzględniać też rysunki techniczne przyjętych rozwiązań.Praktyka pokazuje, iż dokumentacja techniczna pozwala zapo-biec błędom w doborze materiałów, a także w samym wykonaniu ocieplenia, dotyczy to zwłasz-cza miejsc tzw. szczególnych elewacji. Z tego powodu za-leca się, by zarówno projekt ocieplenia, jak i projekt wyko-nawczy, przygotowywać dla wszystkich obiektów, nieza-leżnie od ich wysokości.

Kiedy prace ociepleniowe wymagają pozwolenia na budowę?

Marek Śliwińskikierownik produktu – Linia syste-mów ociepleniowych, dekoracyj-

nych i ochronnych MAPEI Polska

9. P. Kielar, Cechy decydujące o przydatności materiałów do stosowania w systemach ociepleń ETICS, „Izolacje” nr 9/2010.

10. A. Królikowska, J. Wrzesińska, Pro-blem graffi ti i walki z nim, „Ochrona przed korozją” nr 1/2005.

11. K. Mańczyk, K. Mańczyk, B. Trzebicka, A. Dworak, Powłoki ochronne anty-graffi ti, „Polimery” nr 11-12/2008.

12. M. Niziurska, K. Nosal, B. Chruściel, W. Charyasz, K. Szafran, Przyczep-ność klejów cementowych do styro-pianu w systemach ETICS – niepew-ność metody i korelacja, „Izolacje” nr 3/2013.

13. M. Nowicka-Nowak, Lakiery do zabez-pieczeń antygraffi ti, „Ochrona przed korozją” nr 2/2009.

14. A. Pałasz, Grunty i farby podkładowe – błędy i braki w wymaganiach norm

oraz problemy jakościowe, „Izolacje” nr 1/2013.

15. K. Pawłowski, Ściany zewnętrzne bu-dynków w świetle nowych wymagań cieplnych, „Izolacje” nr 2/2013.

16. Rozporządzenie Ministra Trans-portu, Budownictwa i Gospodar-ki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w spra-wie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

17. P. Sulik, Błędy ocieplania obiektów bez-spoinowym systemem ociepleń, „Ma-teriały Budowlane” nr 1/2007.

18. P. Sulik, BSO bez błędów, „Ekspert Budowlany” nr 1/2007.

19. P. Sulik, Roboty wykończeniowe w ob-niżonej temperaturze, „Materiały Budowlane” nr 11/2007.

20. T. Szymura, D. Barnat-Hunek, Środki przeciw graffi ti, „Materiały Budowla-ne” nr 9/2011.

21. T. Szymura, M. Kozak, Antygraffi ti – badania skuteczności wybranych pre-paratów do zabezpieczania elewacji i usuwania zabrudzeń, „Inżynier Budow-nictwa” nr 1/2014.

22. R. Zamorowska, P. Sulik, Uszkodzenia i naprawa wadliwie wykonanych izola-cji termicznych ścian zewnętrznych, XXII Ogólnopolska Konferencja Warsz-tat Pracy Projektanta Konstrukcji, „Naprawy i wzmocnienia konstrukcji budowlanych”, Budownictwo ogólne, PZITB O/Bielsko-Biała, 2007.

23. R. Zamorowska, A. Wijak, Trwałość elewacji w technologii ETICS, ich konserwacja i renowacja, „Materiały Budowlane” nr 9/2013.