spor bİlİmlerİ alaninda araŞtirma ve deĞerlendİrmeler · yüzme eğitimi serbest stille...

SPOR BİLİMLERİ ALANINDA ARAŞTIRMA

VE DEĞERLENDİRMELER

Kitap Adı : Spor Bilimleri Alanında Araştırma ve Değerlendirmelerİmtiyaz Sahibi : Gece KitaplığıGenel Yayın Yönetmeni : Doç. Dr. Atilla ATİK Kapak&İç Tasarım : Melek ZORLUSOYSosyal Medya : Arzu ÇUHACIOĞLUYayına Hazırlama : Gece Akademi Dizgi Birimi

Yayıncı Sertifika No : 15476Matbaa Sertifika No : 34559ISBN : 978-605-7631-29-9

Editör (ler)Dr. Öğr. Üyesi Özgür KARATAŞ

Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ILKIM

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa ALTINKÖK

The right to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown wit-hout the source, reproduced in any way without permission. Gece Akademi is a subsidiary of Gece Kitaplığı.

Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. Gece Akademi, Gece Kitaplığı’nın yan kuruluşu-dur.Birinci Basım/First Edition ©Mart 2019/Ankara/TURKEY ©copyright

Gece Publishing ABD Adres/ USA Address: 387 Park Avenue South, 5th Floor, New York, 10016, USATelefon/Phone: +1 347 355 10 70

Gece AkademiTürkiye Adres/Turkey Address: Kocatepe Mah. Mithatpaşa Cad. 44/C Çankaya, Ankara, TRTelefon/Phone: +90 312 431 34 84 - +90 555 888 24 26

web: www.gecekitapligi.com –– www.gecekitap.come-mail: [email protected]

İÇİNDEKİLER

CHAPTER 1: ÇocuklardaYüzmeEğitimiveProgramlama Gökhan aRIkan ............................................................................................................. 5

CHAPTER 2: YeşilVeÇevreciReklamaYönelikÜniversiteÖğrencilerininBakışAçıları:SporBilimleriFakültesiÖrneği

SuzAnDAL,C.nihALYuRtSEVEn,S.BoRAÇAVuşoğLu,ERAYYuRtSEVEn..................17

CHAPTER 3: SporKulübütaraftarlarınınFacebookKullanımınıEtkileyenDeğişkenler ÇAğDAşCAz ....................................................................................................................31

CHAPTER 4: AdölesanlardaSüratVeÇeviklikGelişimi niYAziSıDKıADıGÜzEL ...............................................................................................43

CHAPTER 5: E-SporveDijitalSporoyunlarınınKullanımAmaçlarınınBelirlenmesi:nitelBirÇalışma

EBRuARAÇıLGAR .........................................................................................................61

CHAPTER 6: ortaokulÖğrencilerininBedenEğitimiDersiYatkınlıklarınınincelenmesi:BoylamsalBirÇalışma

SonnuRKÜÇÜKKıLıÇ,ERmAnÖnCÜ ......................................................................73

CHAPTER 7: RekreasyonVeStres:RekreasyonelKatılımınStresinÜstesindenGelebilmeRolü oSmAnGÜmÜşGÜL .......................................................................................................93

CHAPTER 8: FizikselAktiviteninBeslenmeVeobeziteyeEtkisi GÖKmEnKıLınÇARSLAn .......................................................................................... 107

CHAPTER 9: türkErkeku-20BuzhokeyimillitakımınınSomatotipYapısınınincelenmesi GÖKmEnKıLınÇARSLAn,hARunGEnÇ,iDRiSKAYAntAş,AKAnBAYRAKtAR ........... 125

CHAPTER 10: FarklılaştırılmışÖğretimtemellerininVetenisÖğretimYöntemlerinintenisteÖğrencilerinÖğrenmeYaklaşımlarınaEtkisi

muStAFAKAYA ............................................................................................................137

CHAPTER 11: minik,YıldızVeGençGüreşmillitakımAdayKadrosunaÇağırılanSporcularınÖfke-Saldırganlık-YalnızlıkDüzeylerininincelenmesi

muStAFAÖnDERşEKERoğLu ................................................................................ 145

CHAPTER 12: BireyselVetakımSporuYapanGençBireylerdeSüratVeÇeviklikPerformanslarıArasındakiilişkininincelenmesi

niYAziSıDKıADıGÜzEL ............................................................................................165

CHAPTER 13: SpordaSürekliKendineGüvenvementalDayanıklılıkilişkisininincelenmesi mEhmEtGÜVEnGÜnVER,SuzAnDAL,C.nihALYuRtSEVEn, ERAYYuRtSEVEn .......................................................................................................175

CHAPTER 14: SporKulüplerindeLiderlikStillerininÇatışmaYönetimiÜzerindekiEtkisi mEhmEtGÜVEnGÜnVER,SuzAnDAL,C.nihALYuRtSEVEn, ERAYYuRtSEVEn .......................................................................................................203

CHAPTER 15: BedenEğitimiveSporÖğretmenAdaylarınınFizikselAktiviteDüzeyleriveFizikselÖzSaygıları

umutCAnLı,AYDınKARAÇAm ..............................................................................229

CHAPTER 16: GençlikveSporilmüdürlüğüÇalışanlarındaişStresininincelenmesi muStAFAÖnDERşEKERoğLu ................................................................................ 243

CHAPTER 17: FutbolSeyircilerindeSaldırganlık,şiddetveholiganizmeYönelikDavranışlarınÖnlenmesindeSerbestzamanEtkinliklerineKatılımEtkisi

oSmAnGÜmÜşGÜL,mEhmEtACEt ...................................................................... 259

CHAPTER 18: ÖzelSpormerkezlerineGidenBireylerin,KadınlarınSporEtkinliklerineKatılımlarınaYönelikGörüşleri

LEVEntVAR,mEhtAPYıLDız ................................................................................. 277

CHAPTER 19: FutboldaYüksekşiddetliAralıklıAntrenmanlar GÜRKAnDiKER,RAiFziLELi ...................................................................................291

CHAPTER 20: 13-15YaşGrubuSporYapanGörmeEngellilerinStatikveDinamikDengeEtkinliklerininKarşılaştırılması

muStAFAKAYA,AtiLLAPuLuR ............................................................................... 299

CHAPTER 21: FarklıLiglerdeYarışanErkekAlpDisipliniKayakçılarınDengeParametreleriileYarışPerformanslarıArasındakiilişkininDeğerlendirilmesi

hAYAtiARSLAn,ÇAğRıÇELEnK ............................................................................. 313

CHAPTER 22: ÜlkemizdekiYerlituristlerinnevşehir–KozaklıBölgesindekitermalKaplıcatercihlerindekiFaktörlerileRekreatifEtkinliklerinYeterlilikDurumlarınınincelenmesi

muStAFAKARAKuş,ABDuSSELAmKÖSE ............................................................. 329

Çocuklarda Yüzme Eğitimi ve Programlama

Gökhan ARIKAN1

1 Dr.Öğr.Üyesi,harranÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER1

Gökhan ARIKAN 7

1. YÜZMEYüzmebireyinsuiçerisindebelirlibirmesafeyiherhangibirmalzemekullanmadan

vedışarıdanherhangibirtemasolmadankendibaşınasürebaskısıolmadanhareketede-bilmesidir.

Sportifyüzmeise,suiçerisindesporcununserbest,sırt,kurbağalama,kelebekstille-rindebelirlimesafeleri,belirliteknikkoşullariçerisindesürebaskısıileyüzebilmesiola-raktanımlanabilir.

Yüzmesporunundaönemlibirözellikiseerkenbaşlamayaşıdır,bumanadayaşolarakmotorperformansyaşının8yaşolduğunusöyleyebiliriz,ancaköğrenmeyaşıolarak;bi-lişsel anlama-dinleme seviyedeolan çocukların tuvalet eğitimi tamamlaması ile yüzmeöğrenmesürecibaşlar.Bundansonrakisüreçgelişimebağlıolarakyüzmeeğitimidevameder.Çocuklardakibilişselgelişimseviyesiartıkçaöğrenmedestiledoğruadımatar.Busüreç8yaşınakadardevametmelidirçünkülisansçıkarabilmesiiçin7yaşınıdoldurmasıve8yaşındaolmasıgerekir.(tyf)8yaşınıdolduransporcularyüzmefederasyonuveokulsporlarıyüzmeyarışmalarındayeralabilir.

2. ÇOCUKLARDA YÜZME EĞİTİMİ VE SAĞLIKSporbirçocuğunbedensel,ruhsalvesosyalgelişimiaçısındanönemlibirfaaliyettir.

Psikolojik ve sosyolojik açıdan, çocuklukdönemindeki sporun, çocuğunbedensel özel-liklerini ve ruhsal yapısını göz önünde bulundurarak, fiziksel kapasitesinin gelişimineyardımcı olacak, kendine güvenini sağlayacak, kurallara uymayı ve başkalarının hakla-rınasaygıgöstermeyiöğretecekoyun formundaçalışmalardanoluşmasıgerektiği ifadeedilmektedir(Çamlıyer,1997).AyrıcaÇocuklarımızıyüzmesporunayönlendirirsekastımilaçlarınıkullanmamiktarıazalır(Baltacı,2008).Yüzme,astımlıçocuklardaçokönemlietkileryapıyor.Özelliklepolensizvekirliliğinbulunmadığıortamdahavuzlardavetemizdenizlerdeyapılanyüzme,çocuklarınsolunumyollarınınaçılmasını,rahatlamalarınısağ-lıyor.Solunumyollarıaçılanverahatlayançocuklar,astımilaçlarınıdahaazkullanıyorlar.Bütündünyadayüzmehavuzlarıyapılarakçocuklarınyüzmeleriteşvikediliyor.(Aktarma)

Gelişmiş ülkelerde hareketsiz yaşam alışkanlığına bağlı rahatsızlıklar (obezite,kalp-damar hastalıkları vb.) dikkatlerin çocukluk dönemi spor faaliyetleri üzerine yo-ğunlaşmasınasebepolmuştur.Budönemdekiegzersizlerilerleyenyaşlardakifaaliyetlerişekillendireceğindenoldukçaönemlidir.Buegzersizlerinyanlışuygulamayabağlıtelafisimümkünolmayansonuçlarıolabilmektedir.okulöncesiveilkokulçağındakiçocuklarınmotoryetenekleri,genelfizikiparametrelerivefizikselgelişimleriniinceleyebilmekiçindeğişiktestlerinuygulanmasıgerekmektedir.(Brooke-WavellK,2008)

Çocuklarınınsportifetkinliklerekatılmaşekliolarakebeveynlerinbelirttiğigörüşlerdeenfazlaserbestzamanlarınıdeğerlendirmeolarakkatılmalarınıistedikleriniveardındanda elit düzeyde spor faaliyetlerine katılmalarını istediklerini sonucunaulaşılmıştır. Busonuç göstermektedir ki; serbest zaman aktivitelerinin, elit seviyede spora göre dahaaz çaba gerektirdiğinden ve bunun yanı sıra serbest zaman aktivitelerinde çocuğunüzerindekibaskınınazolmasıebeveyngörüşlerinedebuşekildeyansımaktadır.Ebevey-nlerinçocuklarınınserbestzamanaktivitelerivesporakatılımlarıhakkındakigörüşvebeklentilerininbelirlenmesiamacıileyapılanbuçalışmanınbulgularıgöstermektedirki,buçalışmayakatılanebeveynlerçocuklarınınserbestzamanlarındadahafazlasportifet-kinliklerekatılmalarınıistedikleriniveserbestzamanetkinliklerininçocuklarıüzerindeolumluetkileriolduğunubelirtmişlerdir.Ancakçocuklarınserbestzamanlarındailksıra-lardayaptıklarıaktivitelerebakıldığında,ebeveynlerinhernekadar isteselerdeçocuk-larınıolumluyönde fiziksel aktiviteve sporakatılımayönlendirmedikleri görülmüştür.(Elçi,2011)Ebeveyntercihleriarasındayüzmesporugiderekilgigörmektedir.Gerekta-

SPOR BİLİMLERİ ALANINDA ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRMELER8

tillerdegereksesporaçısındançocuğunyüzmebilmesiniönemligörmektedir,bunedenleyüzmeeğitimialmalarıiçinyönlendirmelerdeolabilmektedir.(Elçi,2011)

Yüzmeeğitimihavuzlardayapılmaktadır.Yüzmeeğitimindehavuzununfizikselözel-likleri açısından incelendiğinde sportif yüzme havuzları, eğitim havuzları, rekreasyonyüzmehavuzlarıolabilmektedir.Ancakbuhavuzlarınseçimidoğruyapılmalıdır,havuzunbulunduğuortam,havuzunhijyeni,suyunsıcaklığı,ortamınısısınemivediğerözelikleryüzmeeğitimininönemliöğelerindendir.Örnekverecekolursaksuyunhijyeninalgılama-yanbir çocuk suyun sıcakolmayışındandolayı eğitimalmak istemeyecektir. Sudanbirsebeptendolayıkorkmuşbirçocuğunsuyailkseferdegirmesinibeklemekdoğruolmaya-caktır.Buradaebeveynlerveantrenörlersabırlıolmalıdır.Deneyimliantrenörleracelecidavranmadansabırlaçocuğungüveninikazanmaktadırveonusuyaalışmasınayardımcıolmaktadır.Aksitakdirdebaşarılısonuçalınmasımümkünolmamaktadır.

olimpik havuzların 50metre ve 8 kulvardan oluşmaktadır ancak eğitim havuzlarıçocuklardaçırpınmahavuzuolarakkullanılanhavuzlardayapılmasıbaşlangıçiçindahagüvenliolacaktır.Özellikleyüzmeeğitimindeküçükyaşçocuklarınayrıhavuzkullanma-sı hem güvenlik açısından hemde hijyen açısından önem taşımaktadır. zira küçük yaşçocuklarınöğrenmeaşamasında ikenhareketbecerisiazolması sebebiylevücut ısılarıdahaçabuksoğumaktadır,üşüyenbirçocuğayüzmeöğretmekisezamankaybıolacaktır.Buyüzdenayrıhavuzlarınoluşuidealsıcakortamınoluşturulmasıyüzmeeğitimidahakolayveeğlencelihalegetirmektedir.olimpikhavuzlarındiğerbirözelliğideminimumderinliğin2metreoluşudur.hernekadarçocuklarıngözündeokyanusgibigözüksedeas-lındabuderinlikçocuklariçinherhangibirdezavantajyaratmamaktadır.Buradadezavan-tajlıdurumeğitmenaçısındanoluşmaktadır,sebebi iseşuşeklideaçıklanabiliryaklaşık1birsaatsürenbireğitimgözönünealındığındaeğitmeninayaklarınınyerebasmamasıeğitimhemgüvensizhemdezorhalegetirecektir.Özelikledrilleryapılırkenmutlakaço-cuklarıneldetutulmasıgerektiğizamanlardabudurumsorunolarakkarşımızaçıkmak-tadır.Bunedenlerdendolayıözellikle3-4-5yaş temeleğitimdönemindeözelhavuzlartercihedilmelidir.

havuzseçimindedikkatedilmesigerekenhususlar• havuzsuyununderinliği• havuzsuyununsıcaklığı• ortamınsıcaklığıvenemi• Suyunhijyeni

4yaşveüstüçocuklariçinyüzmedetemelhareketlerolarakadlandıracağımız;atlama,dalma, sudakalma, sudadönme,hareketleriniuygulayabilirvezamanbaskısıolmadanyüzebilir,ayakvuruşlarını,kulaçtekniğinibükülükololmadanyapabilir.

Yüzme temel eğitimi ülkemizde antrenörler genelde serbest stil öğretimi ile başla-maktadır.Buöğretimyönteminde isebirdizi sıralama içerisindeve tümevarımşeklin-deyapılmaktadır.Yüzmesporundaherbirtemelhareketibileşenolarakadlandırabilirizyüzmesporundabubileşenlerçokfazlasayıdayeralmaktadır.Budayüzmeyiöğrenmedezorlukyaşayanlarınsebebinibizeaçıklamaktadır.Bubileşenlerilebirlikteyeterlifizikselgücünolmayışıöğrenmededahazorhalagetirebilir.

SerbeststildeBileşenlereörnekverecekolursak;• Koltemelhareketler

Elinsuyagirişi,uzanma,suyuyakalama,sudaçekiş,elinçıkışı,toparlanma• Ayaktemelhareketleri

Ayakvuruşu,yukarıveaşağıvuruşhareketi,ayakbilekpozisyonu• nefesalıpvermehareketleri

Gökhan ARIKAN 9

Suyuniçerisindekinefesverme,suyundışındaalma,vücutrotasyonu• zamanlamalar

El,ayak,nefesdönüşveçıkışzamanlamalarıBasitolarakaçıkladığımızbubileşenlereyarışmaesnasındakarşılaşılaniçvedışuya-

rıcılarıdaeklediğimizzamanyüzmesporunundahadakarmaşıkbirhalegeldiğisöylene-bilir.

3. HAVUZ HİJYENİ VE GÜVENLİĞİYüzmehavuzlarınemlilikvesıcaklıketkisivetoplukullanılanbiryerolmasınedeniyle

özellikleenfeksiyonolmaküzereçeşitliderilezyonlarınınoluşabileceğibirortamdır.En-feksiyonlarözelliklesporcununkendisivetakımaktivitesineengelolmaolasınedeniyleönemlibirsorunolmaktadır.Bunedenlelezyonlarınerkentanınmasıvetedavisininyanısıra,ortayaçıkmasınıönlemeyeyönelikkişiselveçevreselfaktörlerinsağlanmasıgerek-mektedir.(Ertam‹).havuzlarabakıldığızamansadecesuyunolduğubölümgözükmek-tediroysakigörünmeyenkısımlardahavuzlarınısıtma,dengetankı, filtre,motor, ilaçla-magibiayrıbölümlerdebulunmaktadır.havuzuntemizliği ısıtmasıvb. işlemlerburadagerçekleşir.ilaçlamahavuzpersonelitarafındandüzenliolarakyapılmalıdır.ilaçlamalarbelirtilendeğerleriçerisindeölçümlerileberaberyapılmalıdır.Suyunberraklığıvekoku-suzoluşuhernekadartemizolduğunungöstergesideolsadabakterilergözilegörülme-mektedirvesıcaknemliortamdahızlıcaartabilmektedir.Bakterioluşumunuönlemektetemeldeklormaddesitemizlikaracıolarakkullanılmaktadır,yeniteknolojiileklorsuzte-mizlikyapılabilmektedirancakülkemizdehenüzçokyaygınolarakkullanılmamaktadır.

Çocuklardayüksekklorlusudayüzmekhemciltiçinhemdegözdeyanmavetahrişesebebolmaktadır. idealkloruseviyesiolsabileçocuklarklorlusudauzunsürekalmakistemeyebilir.Bumanadahavuzlarıntercihsebebiarasındaklorunoranı,hattakalitesideönemtaşımaktadır.

hijyenin sağlanmasında ve korunmasında yüzmeden önce duş alınması önemlidir,yüzmeesnasındabonekullanımıveyüzücügözlüğükullanımıhavuzunveeğitiminkali-tesiniarttırmaktadır.

havuzlarındaçocuklarınönemlidiğerbirkonudagüvenliktir.Ebeveynlergeneldebo-ğulmakorkusudayaşasadagüvenliğigerektirenbirçokkonudabulunmaktadır.• havuzdakoşmak• Derinolmayanyereatlamak• şakalaşmak• havuzkenarlarınbaşveçeneninçarpması• Fayanslardanoluşankesikler• Çeşitliyaralanmalar• Güvenliksorunlarıolabilmektedir• Cammalzemekullanımı• Demirlipaslıalanlar

4. YÜZME EĞİTİMİNDE KULLANILAN EKİPMANLAR1. Ayaktahtası2. Pullboy3. Ayakpaleti4. Elpaleti5. şnorkel


1. Ayak tahtası:Yüzmeeğitimindeençokkullanılanekipmanlardanbiridir.hembaş-langıçseviyesindekihemdeelitsporcularbuyardımcıekipmanıyüzmebecerilerinige-liştirmek,kuvvetattırmak,vetekniğigeliştirmekamacıylaserbeststilvesırtüstüstilinvazgeçilmezbirekipmanıdırancaktemeldeherstildekullanılır.

Resim 1.ayaktahtası

Resim 2.Pullboy

Resim 3.ayakpaleti(kısa)

Resim 4.elpaleti

Gökhan ARIKAN 11

Resim 5.şnorkel

4. YÜZME EĞİTİMİ VE SERBEST TEKNİK ÖĞRETİMİYüzmede4teknikvardır.Bunlarserbest,sırt,kurbağalama,kelebektekniktir.Yüzmeeğitimiserbeststillebaşlamayıgeneldetercihedilmelidir.Butekniğiöğretir-

kenbirtakımkurallariçerisindeilerlemekgerekecektir.Sporöğretimyöntemleriiçerisin-deşuilkeleredikkatetmekyüzmesporundaönemtaşımaktadır.• Basittenkarmaşığa• Kolaydanzora• Yakındanuzağa• Geneldenözeleuygulayacağımızilkelerdir.

Bunları uygulama becerisi çocuğun yeteneğine bağlı olarak değişmektedir. her birsporcuiçinyeterincezamantanımakveboltekraryaptırmakdahakısasürededoğrube-ceriyikazanacaktır.Bununlabirlikteacelecivesabırsızdavranmakhemçocuktakorkuyasebebolacaktırhemdeeğitmenegüvenininazaltacaktır.Eğitmeningüleryüzlü,sabırlı,ce-saretverici,veteşvikediciolmasıönemlibirhusustur.

5. SERBEST STİL DRİLLER Dril: Sporeğitiminde“dril”alıştırmaolaraktanımlanmaktadır.Ancakalıştırmasadece

tekrarboyutugibideğerlendirilebilir,bumanadadrilkavramıbizeöğrenmeyeçalıştığımızbeceriiçingeliştirilmişalıştırmaolaraknitelendirebiliriz.Yüzmeöğretimiparçadanbütü-nedoğru ilerlemektedir. Yüzücülerin gereköğrenmeaşamasındagerekyarışmaöncesidönemdeantrenmanlarda teknikkaliteyiarttırmakamacıyladrilleriuygulamalarıöne-rilir.Drillerdekidiğerbirözellikisehedefhareketeodaklanarakteknikbecerininartırıl-masıdır.Sadeceteknikdeğilaynızamandakuvvetçalışmalarındadadrilleruygulanmak-tadır.Örneğinelpaletiveayakpaletiçalışmalarılastikbantçalışmalarıgibi.Yüzmedekizorluğunbileşensayılarınınfazlaolduğundanbahsettik,drillerburdatekbileşenüzerineyoğunlaşmamızasağladığıiçindahafazlaetkiyidahakısazamandaalmamızmümkünola-caktır.Dikkatetmemizgerekenönemlihususiseçokblokantrenmanlarilesıkıcıolmama-sıveyüzücününbeceriseviyesineuygundrilseçilmesidir.Aksitakdirdebeklenensonuçalınmayabilir.

SerbeststilöğretimibaşlangıçBuaşamalardaeğitmenveyüzücüsuyuniçerisindebulunmalıdır.Öğretimaşamasının5bileşeni

1. VücutPozisyonu2. AyakVuruşu


3. KolÇekişivetoparlanma4. nefesAlıp-Verme5. zamanlama

herdersnefesdrilleriilebaşlanacaktırnefeskontrolalıp-verme

1. Vücut pozisyonu1.1.Kollardüz1.2.Kollarkulakseviyesindenyukarıpozisyonda1.3.Parmaklardüzbaşsuyunaltında1.4.Başsudahareketsizdurumda1.5.Vücuttersvedüzayakvuruşu

2. Ayak VuruşuDuvardaayakvuruşu

• Bupozisyondaeğitmeninparmaklarıdizlerüstündedir.• Yüzücününbacaklarıdüzayakbileklerigevşektir.• Ayakarasıgenişlikmuhafazaedilmelidir.• omuzlarrahatolmalıdır.

2.1. Ayak tahtası ile vuruş• Yüzsuyuniçerisindedir• Kollardüzbirşekildeayaktahtasınıtutar.• Kollardüzşekildeikenbaşatemasetmelidir.• Kollarkulakseviyesindendahayukarıpozisyondaolmalıdır.• omuzlarsıkmadançalışmadevamedilmelidir.

2.2. Ayak tahtası olmadan vuruş• Çenegöğüsetemasetmemelidir• Gözleraşağıyabakmalıdırilerideğil.• Kollarkulaktandahayüksekpozisyonkorunmalıdır.

2.3. Nefes alıp-verme ve yandan nefes alıp verme• Burunveağızdışarıpozisyonda.• Öndeki kol düz bir şeklidedir aynı zamanda vücuda yön verir kollar havuz üst

kenarındantutularakyapılır.• nefesalmaesnasındakulakkollarınüstünderahatpozisyondadır.• Eğitmendönüşesnasındavücudukontrolederekdönüşeyanadöndürmelidir.• nefesalınantaraftakiomuzyukarıkalkmalıdır.

2.4. Çapraz vuruş ve nefes alma• Öndekikoluzanmışvedüzgüntutulur• Diğerkolyandavucüdabitişiktir• Eğitmennefesalınantaraftadurmalıdırvekontroletmelidir.• nefesalmaesnasındabaşkısmındantutularakyardımedilmelidir.• Ayakvuruşudevametmelidir.

Gökhan ARIKAN 13

2.5. Ayak tahtası ile nefes alma çalışması• Birkolayaktahtasıüzerindevedüzgün,yüzsuyuniçerisindedir• Diğerkolyinedüzgünomuzgenişliğindeayaktahtasınınyanındadır.• Eğitmennefesalınmayantaraftadururnefesalmaesnasındayüzücününbaşınıdön-

dürmelidir.kulaknefesalmaesnasındakolatemasetmelidir.

2.6. Ayak tahtası ile nefes alma çalışması yan(çapraz) ayak vuruşu• Yanayakvuruşu(çapraz)ayaktahtasıileyapılmalıdır.

Eğitmennefesalınmayantaraftadururnefesalmaesnasındayüzücününbaşınısabittutmalıdır.Kulaknefesalmaesnasındakolatemasetmelidir.• Ayakgenişliğimuhafazaedilmelidir.• Diğerkolyandavedüzgüntutulmalıdır• Kulaköndekikolunüstündetutulmalıdır.• Çalışmaherikikoliçinayrıayrıyapılmalıdır.

Buçalışmaöncesiduvarkenarındauygulamayapılmalıdır

2.7. Ayak tahtası ile yan ayak vuruşu ve düz ayak vuruşu nefes kontrol.• Yüzücübirkolöndevedüz,yüzüsuyuniçerisindedirdüzayakvuruşuyapar.• Diğerkolyandavedüzpozisyondadır.• nefesalmaesnasındayanayakvuruşupozisyonunageçilir.• Eğitmennefesalınmayantaraftadurur.nefesalmaesnasındaomuzundöndürülme-

sindeyardımcıolur.• nefesalmabitincetekraryüzsuyuniçerisinegirer.• Ayakvuruşudevametmeliveayakgenişliğimuhafazaedilmelidir.

6. KOLLAR• Eğitmenyüzücününellerindentutareğitmeninavuçiçiyukarıpozisyonda• Yüzücübirelisuyuçekerkendiğereleğitmeninkontrolündedir.• Kolçekişiilebirlikteyandannefesalmayapılır.• Koltoparlanmaevresinegirer.• Diğerkolilehareketdevameder.• Yüzsuyuniçerisindeikenbaloncukyapılmayadevamedilmelidir.• Aynışekildeayakvuruşlarıaksatılmamalıdır.

Başlangıçaşamasındakollarındüzolaraksuyagirmesivesuyuçekişesnasındadüzolmasıbeklenendurumdur.oysaserbeststildekollaryakalamaevresiilebükülmesiçıkşsonrasıtekraryüksekdirsekpozisyondabükülüolaraktoparlanmaevresiniyapılmasıge-rekir.Ancakbasittenzorailkesiilebuevredahasonrakidrillerileöğretilmelidir(yüksekdirsekdril).Yüzaşağıpozisyondaellervücudunyanındadır.• Başilerideaşağıbakılırvehareketedilmez.• Ayaklarınaşağıdoğruinmesiniengellemekiçinvücutstabilizeedilir.• Etkilibirşekildekarınkaslarıkontroledilir.• Sudadüzdurulurnefesalınırharekettekrarlanır.


Sıkça karşılaşılan problemler ise• Ayaklarınaşağıbatması• Yeterinceuzunnefestutulamaması• Vücudunsudadönmesidir.• Ayaklarınaşağıinmesivenefesintutulamamasıdır.• Ayaklarınhafifçevuruşyapmasınaizinverilirvenefesiçinsürekısaltılabilir.

7. ÇOCUKLARDA YÜZME ÇALIŞMA PROGRAMLAMAÇocuklariçineniyiegzersizlerdenbirideyüzmedir.Baltacıyagöreçocuklardayetiş-

kinler gibi fiziksel aktiviteye düzenli olarak en az 30 dk/gün, 3-4 kez/hafta katılmalı-dırlar(Baltacı,2008).Bunedenleyapılacakantrenmanprogramlamasındagözönündebulundurularak yapılmalıdır. Yeni başlayan yüzme eğitimi programlamasında gün aşırıyapılacakprogramınöğrenmeyipekiştireceğigibidahazevklihalegelecektir.Ayrıcaeği-timsonuyapılacaköğretimidestekleyecekhavuzoyunlarınıneğitimsonundavakitayrıl-masıönemtaşımaktadır.Fizikselvefizyolojikgelişimlerdennetolarakbahsedilebilmesiiçindüzenli spor faaliyetlerine3gün/haftakatılmalarıvebusürenin1–2yılıkapsa-masıgerekmektedir.Ayrıcabuyaşgrubuçocuklarınilerleyenyaşlardadasporfaaliyet-lerinedevametmelerinin temeli bu yaşlarda oluşturulmaktadır.Özellikle sportif temelhareketleri yapabilecekleri bu yaşlarda spora yönlendirilmeleri gerekir. Yüzme sporu,yataypozisyondayapıldığıiçinkalpvedolaşımsisteminidaharahatçalıştırır.Busebepleheryaştakibireyeyüzmesporuyapmalarınırahatlıklaönerebiliriz.(Yılmaz,2012)

Gün Pazartesi Çarşamba Cuma

Süre

60 Dk.

1 Saat Yüzme

• 10Dk.ısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

1 Saat Yüzme

• 10Dk.ısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

1 Saat Yüzme

• 10Dk.ısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

Tablo 1. haftaiçiÖrnekProgram

Gün Cumartesi Pazar Çarşamba

Süre

60 Dk.

1 Saat Yüzme

• 10Dkısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

1 Saat Yüzme

• 10Dkısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

1 Saat Yüzme

• 10Dkısınma

• 40Dk.Yüzme

• 10Dk.oyun

Tablo 2. haftaSonuÖrnekProgram

her iki tablo incelendiğizamançalışmalarıngünaşırıolduğugörülmektedir.Çocukgurubununçalışmasüresianaevreolarakise40dakikalıkbirzamandilimiolduğugörül-mektedir.toplamda60dakikalıkbirzamanı10dakikaısınmave10dakikaeğitseloyunolarakayırabiliriz.Sürelerinveantrenmangünsayılarınartmasısporcularınantrenman

Gökhan ARIKAN 15

yaşıiledoğruorantıdaartacaktır.Asgaridüzeydeyapılacakantrenmanprogramlanmasıbuprogramıdestekleyecektir.

8. SONUÇ Çocuklarda fizyolojik ve temel motorik özelliklerin 10 yaşından itibaren cinsiyet

farklılıklarınınoluşmasıilegelişimininhızlandığı12-13yaşdönemindeisegelişiminençok görüldüğü dönemler olduğu bilinmektedir. (ibiş, 2004). Çocuklarda yüzme eğitimiuzun vadeli programlar içerisinde değerlendirilmelidir. Yüzme eğitimini tamamlayançocukların sağlıklı ve güvenli ortamlarda spor yapmaları desteklenmelidir. Genelliklesağlıklıyaşamiçinyapılanyüzmesporu,profesyonelanlamdadauygulananbirsporda-lıdır.Yüzme,gelişimdönemindekiçocuklarımızınyapmasıgereken,hattabirçokülkedeöğrenilmesizorunlututulanbirbranştır.(Özgül,2015)

okullardabedeneğitimimüfredatlarındayüzmeeğitimizorunluhalegetirilmesiiçinzamangerekmektedir.Ancakyapılacakçalışmalarveülkesporpolitikalarınıniyileştiril-mesisonucundayüzmesporundakigelişimilerleyenzamanlardamümkünolabilir.Spor-dabaşarılaraulaşmışülkeleringeleceğinsporcularınıortayaçıkarmakadınabuyaşdöne-mindeyapılançalışmalaraönemverdiğigörülmektedir.(Koç,1996)

KAYNAKÇA1. Baltacı,G.(2008).Çocuk ve Spor. .Ankara.:SağlıkBakanlığı,3.Baskı,Klasmatmatba-

acılık,.2. Brooke-WavellK,S.D.(2008).Exerciseandchildren’sbonehealth..J Fam Health Care

,18(6):205-8.3. Çamlıyer,h.(1997).Çocuk Hareket Eğitimi ve Oyun.CanofsetYayıncılık:izmir.4. Elçi,G.Ö.(2011).EbeveynlerinÇocuklarınınSerbestzamanAktiviteleriveSporaKa-

tılımlarıyla ilgiliGörüşveBeklentileri.CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi :6(1).

5. TÜRKiYE YÜZME FEDERASYONU Sporcu, Lisans, Tescil, Vize ve Transfer Talimatı. 6. ibiş, S. G. (2004). 12-14 Yaş Grubu Futbol Yaz okuluna Katılan Ve Katılmayan

ÇocuklarınBazıFizikselVeFizyolojikParametrelerininincelenmesi.Kastamonu Eği-tim Dergisi,285.

7. Koç,h. (1996).14-16 yaş grubu hentbolcu ve beden eğitimi dersi alan öğrencilerin bazı fiziksel ve fizyolojik parametrelerinin eurofit test bataryasında değerlendirilmesi. Ankara:GaziÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,BedenEğitimiveSporAnabi-limdalı.

8. Özgül, F. (2015). Yüzme SporuYapan 10-14YaşGrubundaki Çocukların SolunumParametrelerininKarşılaştırılması.Turkiye Klinikleri J Sports Sci,7(2):35-40.

9. Yılmaz,t. (2012).8haftalıkYüzmeEgzersizlerininAdölesanlarınAerobikGüçleri,SolunumFonksiyonlarıVeVücutDengeleriÜzerineEtkisi.Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Yeşil Ve Çevreci Reklama Yönelik Üniversite

Öğrencilerinin Bakış Açıları: Spor Bilimleri Fakültesi Örneği

Suzan DAL1

C. Nihal YURTSEVEN2

S. Bora ÇAVUŞOĞLU3

Eray YURTSEVEN4

1 Dr.,Öğr.Görevlisi,istanbulÜniversiesi-Cerrahpaşa,YabancıDillerBölümü2 Dr.,Öğr.Görevlisi,istanbulÜniversitesi-Cerrahpaşa,SporBilimleriFakültesi,SporYönetimBilimleriAnabilimDalı

3 Doç.Dr.,istanbulÜniversitesi-Cerrahpaşa,SporBilimleriFakültesi4 Doç.Dr.,istanbultıpFakültesi,BiyoistatistikAnabilimDalı

CHAPTER2

Suzan DAL, C. Cihan YURTSEVEN, S. Bora Çavuşoğlu, Eray YURTSEVEN 19

PAZARLAMA KAVRAMINA GENEL BAKIŞPazarlama kavramı, örgütlerin ve kişilerin çeşitli amaçlarına ulaşmayı sağlayabile-

cekdeğişimlerigerçekleştirmek içinhizmet,malve fikirleringeliştirilmesi, fiyatlandır-ma,tutundurmavedağıtılmasıgibisüreçlerinplanlanmasıveuygulanmasıdır(AmericanmarketingAssociation,2016).Birürünyadahizmetin fikiraşamasındantutun,ensontüketiciyeulaşıncayakadarolantümsüreçlerpazarlamanınalanıdır.Aynızamandatümbusüreçleruzunvadeliolup,anlıksonuçlarınalınmasıbeklenemez.insanlaryaşamlarınıidameettirebilmekadınaçeşitliihtiyaçlarınıkarşılamakzorundadır.Buihtiyaçlarherin-saniçinfarklılıkarzetsede,tüminsanlariçinyeme,içme,uyku,barınma,kendinikorumagibitemelihtiyaçlarıdavardır.insanlartümbuihtiyaçlarınıkarşılamakiçinsetüketmekzorundadırlar.Pazarlamanınamacı;işletmelerinortayakoyduğuhizmetveürünlerinsontüketiciyekadarsorunsuzulaştırmayı,işletmeninhâlihazırdaolanmüşterilerinideeldetutmayıveişletmeyeyenimüşterilerkazandırmayıamaçlar.Pazarlamakavramınınente-melkriterlerininbaşındamüşterimemnuniyetigelmektedir.tüketicisatınaldığıürünyadaalmışolduğuherhangibirhizmettenmemnunkaldığındazamaniçindesadıkmüşteri-yedönüşürvebununberaberindesadıkmüşterilerdeişletmeyevefirmayauzunvadedekarsağlar.Pazarlamanıngenelanlayışınıntemelindemüşteriihtiyaçlarınıbelirlemekvekarşılamakvardır.işletmelervarlıklarınıidameettirebilmekvebaşarılıolabilmekadına;herdaimhedefmüşterikitlesininbeklentilerinitakipetmelionlarınbubeklentiveistek-leriniyerinegetirmekzorundadırlar.işletmeninverdiğihizmetyadaürünmüşterilerinkendimemnuniyetioluşmadıkçaişletme,ürünyadahizmetisatmaktazorlanacaktır.Busebepleişletmelerbirürünveyahizmetipazarlarkenherdaimmüşteriodaklıolmalıvemüşterigözündendünyayabakmalıdırlar.müşterilerintatminiolmadanbaşarıyıişletmeadınayakalamak zordur. (Koç, 2015) ihtiyaçların giderilmesidoğrultusundakullanılanmalların meydana getirilmesi üretimin tanımıdır. mallar, doğadan alınan madde vekuvvetlerden,sermayeileemeğinbirleşimiileeldeedilerekihtiyaçlarıbusayedeortadankaldırır. Üretimin amacı fayda sağlamaktır. mal ve hizmetleri talep etmenin nedenitüketiciyefaydasağlamalarıdır.malvehizmetüretmekiçinseüretimfaktörlerinibelirlioranlardabirarayagetirmekşarttır.Böylelikleüretim,biriktisadiünitedevegirişimcininidaresinde belirli oranda üretim faktörlerini bir araya getirmekle gerçekleşir (Ülgen,2014).Emtiavemalinsanlarıntemelihtiyaçlarınıveistekleriniyerinegetirmekadınaalıpsatılabilensomutaraçlarolarakbilinir.(Karalar,2001)mallarıntemelözellikleriarasındaelletutulabilmesivetakasedilebilmesidir.insanlarınçeşitliihtiyaçlarınıkarşılamakadınaüretilebilenyadadoğadahalehazırdabulunantümmaddelermalolaraknitelendirilir.malfaydasağlamayayönelikolup,kişidenkişiyedeğişebilenvedeğişkenbirkavramdır.Birmalbirülkedefaydalıolabilirken,diğerbirülkedefaydalıolarakgörünmeyebilir.tek-nolojikgelişmelervemüşterilerinistekleritatminleribeklentilerinindeğişmesiberabe-rindepazarlamaalanındafarklılaşmayanedenolmuştur.Bununyanısıraherkuşağınfir-malardanvemarkalardanbeklentilerikenditecrübelerivedünyagörüşlerideğişikliğedeuğramıştır.(Varnalı,2013)hizmetkavramıekonomidefizikselözelliğininvesomutolmaözelliğiolanmalıntamtersine,soyutbirkavramelletutulupgözlegörünmeyenamain-sanlarınihtiyaçlarınıngiderilmesinedestekolanbunuorganizeedip,haberleşme,danış-manlıkveturizmgibifaaliyetlerinbütünüdür.hizmetileürünübirbirindenayırantemelözellikise,üretilençıktınınmülkiyetininolmamasıdır.(Karalar,2001)

PAZARLAMA BİLEŞENLERİPazarlama literatürüne JeromemcCarthy tarafındankazandırılan4Pkavramı;Ürün

(Product),Fiyat(Price),Dağıtım(Place)vetutundurma(Promotion)üzerinekuruludur.4Pinoluşumundansonragelişmektevedeğişmekteolanpazarlamakoşulları,teknoloji-ninilerlemesi,sosyalmedyanınhayatımızagirişiveinternetinhayatımızadâhilolmasıyla


tüketicibilinçlenmişve4P’ningelişiminitetiklemiştir.BudoğrultudaBoomsveBitner,1981yılında7Polaraknitelendirilenyenipazarlamakarmasınıortayaçıkartmıştır.Pazar-lamanın7P’si,ürün,fiyat,dağıtımvetutundurmafaaliyetlerininyanısıra,insan,fizikselunsurlarvesürecinideiçermektedir.

insan(hedefKitle-People):insan,geçmişindeyaşadığıolaylarıdeneyimolarakkabuledip, yaşadığı sosyalve fiziksel çevresi ilegeliştiren, tümbu faktörleribir araya topla-yıpoluşturduğudüşünceveeylemleresahipolanvarlıkolaraknitelendirilir.Budüşün-ceveeylemler,kişiningeçmişindeyaşamışolduğusatınalmadeneyimleripazarlamailedoğrudanilişkilidir.tüketicininhizmetiveyamalısatınalmadaençokgüvendiğibilgiler,dahaöncekidönemlerdeyaşamışolduğudeneyimlerdenöğrendiğieldeettiğibilgilerdir.Bubilgilerışığındatüketicihemürünüseçmeaşamasındahemdebilgikaynağınıseçmeaşamasındakullanacaktır.(Gershoffvd.2001)

Fiziksel Unsurlar (Physical Evidence): Birfirmayadabirişletmeninfizikiunsur-larınıkapsar.Üretiminyapıldığıyer,bayiiler,kurumaaitinternetsiteleri,depolar,işletmeveyafirmanıngenelmerkezbinası,mağazalarıveçalışanlarıfizikiunsurlarısayılır.Firma-nınsatışmağazasındakullanılandekorlar,ürünlerinyerleşimdüzeni,stantlar, havalan-dırmalarınyerleritümbunlarmağazanınfizikiunsurlarınıoluşturur.Bununyanısırabufirmayadaişletmedeçalışanlarınmüşterilereyaklaşımvegiyimtarzıdafizikselunsur-laragirmektedir. Süpermarketlerdesakız, çikolatavb.ürünlerindekasayayakınolarakkonulmasıfizikseluygunluklaraörnekteşkiletmektedir.

Süreç(Process): işletmeler uzun vadede karlılıklarını sürdürebilmesi için değişenpazarkoşullarınaherdaimayakuydurmalarıgerekir.uzundönemlistratejileriningeliş-tirilmesibumümkünolur.Örgütselamaçveyetkinliklerışığındaişletmenindeğişmekteolanpazarfırsatlarınastratejikuyumunsağlanmasürecistratejikplanlamaolaraktanım-lanır.Stratejikplanlamakapsamında,işletmeninmisyonununtanımlanması,bununlabir-liktemisyonudestekleyenişletmeamaçlarınınbelirlenmesinisağlaması,portföyanaliziyardımıilekoordineliolarakfonksiyonelstratejilerinplanlanmasıgibifaaliyetleryeral-maktadır.(YeniÜmitEğitimKurumları,2016).

YEŞİL PAZARLAMANIN TARİHSEL GELİŞİMİPazarlamaliteratürüincelendiğindeyeşilpazarlamakavramınınekolojikpazarlama,

çevreselpazarlamavesürdürülebilirpazarlamakavramlarıylaberaberelealındığıgörül-mektedir(SeyhanveYılmaz2010,54;Spais2011,21).Pazarlamaileçevreselfaaliyetlerarasındakurulan ilk ilişki1970’lerdebaşlamıştır (DoPaçoveRaposo2010,429).Yeşilpazarlamailkkez1975yılındaAmerikanPazarlamaBirliğitarafındanekolojikpazarla-makonulukonferanstaelealınmıştır.Bukonferanstaekolojikpazarlamatanımı:ekolojikpazarlama,pazarlamafaaliyetlerininçevrekirliliğiveenerjitüketimiüzerindekiolumluveolumsuzetkileriyleilgilifaaliyetlerdirşeklindeilkdefayapılmıştır(Polonsky1994,2).zaltmanveKortler(1971)sosyalpazarlamakavramınıyaparkenyeşilpazarlamayıdabutanımadâhiletmişlerdir.Sosyalpazarlamakavramındaişletmelerinaraştırmaları,tutun-durmapolitikaları,dağıtımı,fiyatileürünlerileilgiliçeşitlikonulardavefaaliyetlerdege-çerlivekabuledilebilinirbirsosyalfaydayıdaiçermesigerekliliğindenbahsetmişlerdir.

Pazarlamaanlayışındakigelişmelerebakıldığındaüreticiodaklıbiryaklaşımdantü-ketici odaklı bir yaklaşıma geçildiği görülmektedir. tüketici odaklı yaklaşım eksenindefirmalartüketicileriniçindeyaşadığıçevreveçevreselsorunlarladayakındanilgilenme-yebaşlamışlardır. Geçmişte 1960’lı yıllara kadar dünyadaülkelerin sanayileşme ve sa-nayilerinigeliştirmekvebüyütmek içinyeterlikaynaklarınolduğudüşüncesivardı.Bugeliştirme1960’lardansonranüfusunaşırıartışı,doğalkaynaklarıntüketimibununyanısırahızlıkentleşmegibisorunlarçevresorununuortayaçıkartmıştır(KarabıçakveArma-ğan,2004).Budurumlardoğalçevredeağırtahribatlarmeydanagetirdiğiiçinhalksağlı-


ğınıdatehditederdurumagelmişveçeşitlikamukuruluşlarıvegönüllükuruluşlar,grup-lartarafındançevrekoşullarıciddibirşekildedenetlenmeyeaynızamandaiyileştirilmeyeçalışılmıştır(Karacan,2007).Devamındaise1970’liyıllarabakıldığındatüketicileristekveihtiyaçlarınımalvehizmetlerdentatminininyanındatoplumunrefahıvesosyalsorum-lulukgibiunsurlarıdagözönünealıp,önemkazanmayadabaşlamıştır.Sosyalpazarlamakavramınınoluştuğuyıllardır1970yıllar.BukavramGeraldzaltman’ınilePhilipKoltler’intüketicidavranışlarıvepazarlamaileilgiliçalışmalarındandoğmuştur.(Bayraktaroğluveilter,2007).Sosyalpazarlamanıntemelindeişletmekendifaydasınıdüşünmeztamamentoplumunyararınavetümsosyaldavranışlarıetkilemeyeyönelikçalışmaktır.Birey,grupyadatoplumunçıkarlarıdoğrultusundapazarlamaprensiplerinivetekniklerinikullana-rakhedeftekikitleninbilinçliolarakbirdavranışıkabuletmesiniveyareddetmesinisağ-lamak,sağlıkdüzeyiniyükseltme,çeşitliolabilecekkazalarıönlemebubağlamdadaçev-reninkorunmasıalanlarındasosyalpazarlamayıkullanmaktadır.(Kotlervediğ.,2014).

Yeşilpazarlamanınbirfaktörüolanyeşilürünise1990’lıyıllardaöneçıkmayabaşla-mıştır(Ansar2013,650).Çevreselkonularınbuşekildeönplanaçıkması,hemtüketicilerhemdeişletmeyöneticilerinindeönceliğiolmuştur(Polonskyvearkadaşları1998a,22).Polonsky ise (1994) yeşil pazarlamayı tanımlarken tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerininkarşılanmasınayönelikpazarlamafaaliyetlerininçevreselrisklerienazaindirgeyecekşe-kildetasarlanmasıolaraktanımlamıştır.Camino(2007)bukavramıyeşilpazarlamakar-masınıPazarkavramı içerisinedahiledip incelemişvebupazarlamatürünüyeşilürünuygulamapolitikalarını,yeşilkriterleribazalarakonagöredağıtım,fiyatlandırmaveyeşiltutundurmaçalışmalarınhepsinikapsayanpazarlama faaliyeti olarak tanımlamaktadır.Aytekinise(2007)yeşilpazarlamakavramınıişletmelerintüketicilerinisteklerinikarşıla-mayayönelikfaaliyetleriçevreselfaktörleridegözönündetutarakyerinegetirmesiolarakifadeetmektedir.ÖzdemirveArk.(2010)yeşilpazarlamakavramınıtüketicileriönplanaçıkartıp,Polonsky’nintanımınayakınbirtabirletüketicileriztalepveihtiyaçlarıdoğrultu-sundaçevreyeenazzararladönecekşekildegerçekleştirilmesiniyeşilpazarlamatanımıolarakelealmıştır.

tüm bu tanımlamaları incelediğimizde bu kavram klasik pazarlama kavramındanfarklıdır. (Dahlveark.,2008,4).Yeşilpazarlamanın faaliyetleridört temelaşamada in-celenmektedir (Seyhan ve Yılmaz, 2010, 56). ilk aşama yeşil ürünlerin tasarımının ya-pılması, ikinciaşamasıyeşil stratejileringeliştirilmesi,üçüncüaşama iseyeşilolmayanürünlerinüretiminesonverilmesi,dördüncüaşamamıziseişletmenintamolaraksosyalsorumlulukbilincinesahipolmasıdır.

YEŞİL TÜKETİCİ KAVRAMItüketicilerinsatınalmagüçleriniçevreyikollamakvekorumakadınakullanıyorsabu

tüketicilere‘’Yeşiltüketici’’denilir(AyyıldızveGenç,2008).titteringtonvediğ.(1996)tüketicileri,buyeşilürünlerisatınalmatercihinegöre‘’GerçekmaviYeşiller,YeşilYeşil-ciler, Yeşerenler,umursamayanlar,KlasikKahverengiler olarak sınıflandırmayapmıştır.(aktaranuydacı,2011).

Gerçek Mavi Yeşiller: Yaşambiçimiolarakçevrekonusunugörengerçekmaviyeşil-ler,büyükbirçevresavunucusuolaraktanımlanırlar.Çevrebilinçleriçokyüksekseviyedeaynızamandaiyieğitimlerivegelirdüzeylerideyüksektir.Butüketicilerdoğadostuürün-leriçindiğertüketicileregöredahafazladuyarlılığasahiptir.Çevreileolanproblemlerininçözümündebireyselolaraketkiyesahipolduklarınıvarsayarlar.

Yeşil Yeşilciler: Çevre sorunları konusunda görece daha az aktiftirler. Ancak doğadostuürünlerisatınalmakonusundadahaisteklidirler.Eğitimvegelirseviyelerigerçekmaviyeşilleregörenispetendahadüşüktür.


Yeşerenler:Çevreilealakalıproblemleribireyselolarakçözümgetireceklerineinan-masalardaçevreileherzamanuyumluolmanıngerekliliğinisavunurlar.Eğitimleriiyidirfakatgelirseviyeleridüşüktür.Yeşilürünlerialmaaçısındankararsızdırlaroyüzdenbuürünlerialmakiçinçokfazlabütçeayırmazlar.

Umursamayanlar: bu gruptaki tüketici grubu yeşil ürünlerin diğer ürünlere göredaha pahalı olduğunu düşünür. Çevre problemlerinde ne bireysel olarak ne de diğertüketicilerinetkiliolacağınıdüşünür.onlar içinçevreproblemleri ilesadeceişletmelerilgilenir.Eğitimseviyesiortalamanınaltındaolup,çevresorunlarıileçokazilgilidirler.

Klasik Kahverengiler:Çevreproblemibukişileriçinsözkonusubiledeğildir.Eğitimseviyesiazvegelirdüzeydeazolanbugruptakibireylerçevreileilgilenmezler.

Çevreselsorunlarlailgilitüketicilerendişedüzeylerinegörefarklıgruplandırılmıştır.Çevreselmeseleleredahaduyarlıolanyeşiltüketiciler,çevreyedahaazzararverenürün-leritercihederekürünleriüreten,üretimdenpaketlenmeyedağıtımdansonradatüketimsonrasıaşamayakadarçevreylebarışçılanlayışasahipişletmeleriödüllendirmektedir.Butüketicilerisadecebununlayetinmezbununlabirlikteyeşil tüketicileraldıklarıürünvehizmetinçevrenenederecezararverdiğiniyadavereceğinidebilmekisterler.ticarikay-gılarbarındıranişletmeninpazarlamafaaliyetleriniçevreyevereceğizararıgözönündetutarakoluşturmasıveuygulamasıyeterlideğildir.

Bubağlamdayeşilpazarlama;1. tüketiciyeherdaimhitapedebilecekücreteveperformansasahipbununyanısıra

çevre ile herdaimuyum içindeolan ve çevreyede en az zarar verecekürünlerinüretilmesinisağlayan

2. Pozitif ve kalitelimarka değeri oluşturabilmek için üreticilerin çevre ile her daimolumluuyumsağlayanürünlerüretmesini

3. tüketicilerin çevre sorunları ile ilgili farkındalık yaratmak adına aynı zamanda il-gileriniçekebilecekyeşilürünlerinnasılortayaçıktığınıdairpazarlamaveyönetimstratejilerigeliştirmeyiortayakoyar(uydacı,2011).

YEŞİL PAZARLAMANIN AMACI VE ÖNEMİ 1980 li yılların sonuna doğru çevre ile ilgili bir takım kaygılar; global dünyada

gerçekleşendoğalyada insanlardankaynaklı felaketlerortayaçıkmıştır. (Grant,2008).Çevreproblemlerindefarkındalıklarınortayaçıkması,ulusalveuluslararasıçeşitliyasaldüzenlemelerin ciddi şekilde uygulanması, baskı yapan grupların sayılarındaki artış,çevreselrisklerinmedyadafazlasıylayeralmasıgibibirçoketken,çevreselbasitsorun-lardançıkartıpesassorunhalinegetirmiştir(Kalafatisvediğ.,1999).Bubağlamdatüketi-cilergünlükalışkanlıklarınıvebualışkanlıklarındaçevreyleolanetkisiveilişkisikonula-rındadahaduyarlıhalegetirmiştir.

Ekonominin temel tanımında geçen insanların, sınırsız olan isteklerini sınırlıkaynaklarileenetkinbirşekildetatminetmekşeklindeolmasıdoğrultusundayolaçıkı-larakyeşilpazarlamayaverilenönembutemeltanımlaortayaçıkmıştır(Polonsky,1994).

insanlarsınırsızistekveihtiyaçlarınısınırlıkaynaklardankarşılarken,etkenolando-ğalkaynaklarıngüngeçtikçeazalması,ozontabakasınıntahribatauğraması,tarımalan-larındaçeşitliyıkımlar,dünyadayaşananfelaketlerinsanlarınyaşamalanlarınıtehditet-mektevegelecekyıllardaiseyaşanacakkaynakkıtlığınındahabercisiolmaktaidi.Buko-şullarlabirlikteişletmelertüketicilerinsınırsızisteklerinekarşıalternatifyollarbulmayavegeliştirmeyeyönelmiştir.Busınırlıkaynaklarlatüketicilerinistekleriniveihtiyaçlarınınkarşılanmasıadınanasılbirpazarlamastratejisigeliştirilirsorusunacevaparanırkenyeşilpazarlamaanlayışıbubağlamdaönemkazanmıştır.işletmeleryeşilpazarlamayıtercihet-melerindekibirbaşkasebepisemevcutolanpazardakirekabetçikonumlarınıkaybetmekistememeleridir.Busebepleişletmelerdoğadüşmanıürünleriüretimdenkaldırarakonun


yerinedoğalortamaveçevreyezararvermeyenürünleriüretmeyebaşlamışlardır.Yeşilpazarlamayıbenimseyenbirişletmeiçin,dörtaşamadayeşilpazarlamayagirişiözetlenir.ilkaşamasında,çevrecitüketicileriçindoğadostuyeşilürünlertasarlanır.ikinciaşamadaiseyeşilpazarlamaiçinyeşilstratejilergeliştirilir.Örnekvermekgerekilirse,işletmeiçeri-sindedahaazatıkçıkartmakolabilir.Üçüncüaşamadaise,çevredostuolamayanürünlertamamenkaldırılır yerine tamamendoğadostuürünlerüretilir.Dördüncü aşamayeşilpazarlamadaişletmeartıkheranlamdasosyalsorumlulukbilincineulaşmıştır.Buişletmesürdürülebilirlikhedefiışığındaişletmedekitümbirimlerigeçişsürecinitamamlamıştır.BuçalışmanınamacıistanbulÜniversitesi-CerrahpaşaSporBilimleriFakültesindeöğre-nimgörenöğrencilerinyeşilreklamlarayöneliktutumvedavranışlarınıbelirlemekama-cıylagerçekleştirilmiştir.

METODÇalışma 2018-2019 akademik döneminde Spor Bilimleri fakültesinde öğrenim

görenöğrencilerüzerindeyürütülmüştür.Araştırmadaherhangibirörneklemyöntemiuygulanmamışolup,tümöğrencilereulaşılmasıhedeflenmiştir.toplam300öğrencidenoluşanaraştırmaevreninden253katılımcıyaulaşılmıştır.Çalışmayakatılmayıreddedenveyaokuldaolmayanöğrencilerçalışmadışındatutulmuştur.Verilerilgililiteratürlerinderlenmesisonucundaoluşturulansoruformuaracılığıyla,yüzyüzemülakatyöntemiyletoplanmıştır(Banerjeevediğ.1995;Davis1992;ottman1992;Scholssberg1992,hayt-kovematulich(2008).Anketuygulamasısırasındakatılımcılardansözlübilgilendirilmişolurlarıalınmıştır.Araştırmanınistatistikseldeğerlendirmesi,SPSSprogramıileyapılmış-tır.Analizlerdesayıyüzde-dağılımı,t-testiveanovaanalizlerikullanılmıştır.Pdeğerinin0,05’inaltındaolmasıistatistikselanlamlılıkolarakdeğerlendirilmiştir.

BULGULARÇalışmaya katılan 253 öğrencinin yaş ortalaması 21,77±2,57 olup, maksimum 31,

minimum19yılolarakbulunmuştur.tablo1deçalışmayakatılanöğrencilerindemogra-fiközelliklerigösterilmektedir.

N %

CinsiyetErkek 113 44,7Kadın 140 55,3

Sınıf

1 2 0,8

2 158 62,53 62 24,54 31 12,3

Bölüm

Antrenörlük 19 7,5SporYöneticiliği 31 12,3Öğretmenlik 22 8,7ortakBölüm 181 71,5

Aile aylık gelir (TL)

1001-1500 12 4,71501-2000 34 13,42001-2500 62 24,52501-3000 57 22,53001-4000 23 9,1>4000 65 25,7

Tablo 1.AnketeKatılımcılarınDemografikÖzellikleri


KatılımcılarınÇevrecireklamkonusundaverdiğicevaplarınortalamalarıdeğerlendi-rildiğindesırasıyla,Çevreciamblemtaşıyanpaketlerdekiürünlerikullanmayı tercihet-mek,EvdesutasarrufuyapmakveÇevredostuürünlerindiğerlerindençokdahapahalıolduğunudüşünmekenyüksekpuanasahipcevaplarolarakbelirlenmiştir(tablo2).

Sorular Ortalama (µ)

Standart Sapma (σ)

1.Çevrecireklamyapanfirmalargüvenilirdir 3,18 0,75

2.Çevrecireklamlarçevresorunlarınadikkatçekeronlarısömürüolarakkullanmaz 3,16 0,77

3.Çevrecireklamlartoplumiçinfaydalıdır 3,39 0,82

4.Çevrecireklamlarmateryalizmidesteklemez 3,25 0,7

5.Çevreciolarakreklamıyapılanürünvehizmetlerkullanımiçindahagüvenlidir 3,24 0,91

6.Çevrecireklamlarinsanlarınsosyalaçıdandahasorumluolmalarınısağlar 3,19 0,86

7.Çevrecireklamaldatıcıdeğildir 3,08 0,87

8.Çevrecireklamlar,tüketicilerinçevreselkaygılarınıkullanmaz 3,14 0,81

9.Çevrecireklamgereklidir 2,89 1,01

10.şirketler,çevrecireklamları itibarlarınıkorumakiçinkullanı-yor 3,35 0,81

11.Çevrecireklamlar,ofirmatarafındantüketicininçevreendişe-sininönemsendiğinigösterir 3,27 0,79

12.Çevrecireklamlarşirketimajınıgüçlendirir 3,51 0,82

13.Çevrecireklamlarürünvehizmetlerleilgiliiyibirbilgikayna-ğıdır 3,25 0,89

14.Çevrecireklamlargüvenilirdir 3,13 0,83

15.Çevrecireklamlardahaiyiürünlerinortayaçıkmasınısağlar 3,26 0,88

16.Çevrecireklamlarürünlerinfiyatlarınıyükseltmez 3,36 0,81

17.Doğadostuolaraktanıtılanürünvehizmetleruzunvadedetoplumiçindahaazmaliyetlidir 3,30 0,88

18.Çevreselkaygılaraodaklananreklamlar,insanlarıngerçektenihtiyacıolmayanürünlerisatınalmalarınaiknaetmez 3,27 0,78

19.Çevrecireklamlarçevreproblemlerininçözülmesineyardımcıolur 3,25 0,84

20.Çevrecireklamlarıseyretmekilginçtir 3,18 0,85

21.Çevrecireklamlarreklamıyapılanürünleilgilidoğrubilgiverir 3,07 0,75

22.Çevrecireklamyapanşirketlerinürünlerinedahasadığım 3,19 0,81

23.Çevrecireklamlarıniyiolduğunudüşünüyorum 3,31 0,85

24.şuankullandığımürünvehizmetleri,doğadostuolaraktanıtı-lanürünvehizmetlerledeğiştirmeyidüşünüyorum 3,18 0,79

25.Çoğuçevrecireklaminsanlarınzekâsınıaşağılamaz 3,01 0,84

26.Çevrecireklamyapanfirmalarsamimidir 3,17 0,78

27.Çevrecireklamlarıniddialarıgerçekçidir 3,22 0,82


28.Reklamıyapılançevreciürünlereyapılmayanlardandahafazlagüvenimvar 3,31 0,77

29.Çevrecireklamlardaverileniddialargerçeğeuygundur 3,21 0,73

30.Çevrecireklamlarişletmeiçinkarlıdır 3,31 0,83

31.Çevrecireklamdahafazlailgiçeker 3,10 0,87

32. Çevreci reklamlar çevre problemlerine dikkat çekmekte işeyarar 3,45 0,76

33.Çevrecireklamlarprofesyoneldir 3,03 0,92

34.Doğadostuolaraktanıtılanürünvehizmetleredahafazlaparaödeyebilirim 3,26 0,94

35.Çevreciamblemtaşıyanpaketlerdekiürünlerikullanmayıter-cihederim 3,83 0,76

36.Çevrecireklamlaradikkatediyorum 3,09 0,90

37.Çevrecireklamlarayönelikolumsuzbirbakışaçımvar 3,19 0,94

38.Çevrecireklamlarboşaparaharcamakanlamınagelmez 3,04 1,02

39.Çevreyeyardımcıolmaksadeceyetkilikurumvekuruluşlarındeğilaynızamandabenimdeişimdir 2,98 1,03

40.Yaşadığımsemttekigeridönüşümprogramlarındanhaberda-rım 3,34 0,81

41.Paketlerinüzerindekiçevredostusembolleritanıyorum 3,33 0,84

42.Çevreyikirletmeklesuçlananşirketlerinürünlerinisatınalma-yıreddediyorum 3,36 0,88

43.Geridönüşümiçinçöpleriayrıştırmakbanazorgelmiyor 2,88 1,07

44.Kullandığımpekçokçevredostuürünübulmakçokkolay 3,29 0,78

45.Çevreproblemleriileilgiliçokbilgiliolduğumudüşünüyorum 3,30 0,9

46.Yetkilikurumvekuruluşlarınçevresorunlarıylailgilitutumla-rınıtakipediyorum 3,19 0,81

47.Evimdesutasarrufuyaparım 3,66 0,83

48.Kullandığımürünlerinçevreyezararlıolupolmadığınıöğren-mekiçinetiketleriokurum 3,44 0,81

49.Kullandığımbazıürünleri, sadeceçevre içindahagüvenliol-duklarındandolayısatınalırım 3,39 0,96

50.Kendimiçevreciolarakadlandırabilirim 3,33 0,81

51.Güncelçevremeselelerinitakipetmekiçinelimdengeleniya-parım 3,4 0,86

52.Çevrecisebeplerdendolayıkullandığımpekçokürünüdeğiştirdim 3,45 0,85

53.Çevreciambalajlarınkullanıldığıürünlerialmakiçinözelbirçabasarfederim 3,27 0,89

54.Enerjitasarrufuyapmakiçinyazındahaazklimavekışındahaazısıkullanmakiçinçokçabalarım 3,44 0,75

55.Çevredostuürünlerindiğerlerindençokdahapahalıolduğunudüşünmüyorum 3,59 0,73

Tablo 2.ÇevreciReklamSorularınaverilencevaplarınortalamavestandartsapmaları


CinsiyetileÇevreselReklamAlgısıDeğişimi tablo3degösterilmektedir.Evdesuta-sarrufuyapmakveÇevreyikirletmeklesuçlananşirketlerinürünlerinisatınalmayıred-detmekkonularındakadınlarerkeklerdenistatistikselolarakanlamlışekildedahayüksekduyarlılığasahipolduklarıbelirlenmiştir.

Cinsiyet N Ortala-ma Std. Sapma p

ÇevrecireklamaldatıcıdeğildirKadın 140 2,9500 ,78954

0,007Erkek 113 3,2566 ,95224

Çevrecireklamlarreklamıyapılanürünleilgilidoğrubilgiverir

Kadın 140 3,1714 ,688480,003

Erkek 113 2,9646 ,82299

Çevrecireklamyapanşirketlerinürünlerinedahasadığım

Kadın 140 2,8357 ,792140,000

Erkek 113 3,2389 ,86885

Çevrecireklamyapanfirmalarsamimidir

Kadın 140 3,0500 ,742590,005

Erkek 113 3,3274 ,81769

Doğadostuolaraktanıtılanürünvehizmetleredahafazlaparaödeyebilirim

Kadın 140 3,4429 ,938940,001

Erkek 113 3,0354 ,90563

Çevrecireklamlarboşaparaharcamakanlamınagelmez

Kadın 140 2,8786 1,035120,005

Erkek 113 3,2389 ,98447

Çevreyikirletmeklesuçlananşirketlerinürünlerinisatınalmayıreddediyorum

Kadın 140 3,5429 ,816830,000

Erkek 113 3,1416 ,92454

EvimdesutasarrufuyaparımKadın 140 3,8643 ,71178

0,000Erkek 113 3,4159 ,90362

Tablo 3. CinsiyetileÇevreselReklamAlgısıDeğişimi

Cinsiyet N Ortalama Std. Sapma p

Çevrecireklamlar,tüketicilerinçevreselkaygılarınıkullanmaz

SporYöneticiliği 31 3,22 0,81

<0,005Antrenörlük 19 2,94 0,97

Beden.Eğit.Öğret-menliği 22 3,56 0,78

ortak 181 3,08 0,76

Çevrecireklamgereklidir


<0,005Antrenörlük 19 3,05 0,78


ortak 181 2,77 1,01


Çevrecireklamlar,ofirmatarafındantüketicininçevreendişesininönemsendiğinigösterir


<0,005Antrenörlük 19 3,21 0,53


ortak 181 3,19 0,74

Çevrecireklamlarşirketimajınıgüçlendirir


<0,005Antrenörlük 19 3,11 0,73


ortak 181 3,51 0,77

Çevrecireklamlarürünvehizmetlerleilgiliiyibirbilgikaynağıdır


<0,005Antrenörlük 19 2,95 0,71


ortak 181 3,22 0,86

Çevrecireklamlarçevreproblemlerininçözülmesineyardımcı

olur


<0,005Antrenörlük 19 3,21 0,71


ortak 181 3,23 0,79

Çevrecireklamlarıniddialarıgerçekçidir


<0,005Antrenörlük 19 3,36 0,59


ortak 181 2,86 0,82

Çevrecireklamlarprofesyoneldir


<0,005Antrenörlük 19 3,39 0,83


ortak 181 2,91 0,91

Tablo 4. BölümileÇevreselReklamAlgısıDeğişimi

SONUÇ VE ÖNERİLERGünümüzdetüketicidavranışlarıüzerindepekçokfaktörünetkisiolduğubilinmekte-

dir.Güngeçtikçeçevrebilincininartışgöstermesi,satınalmadavranışlarınıdaetkilemek-tedir.tüketicilerinçevrecilikkonusundakibilgidüzeylerinegörehareketetmeyebaşla-maları,işletmelerinpazarlamastratejilerinideetkilemektevebukonuyaolanilgininart-masınanedenolmaktadır.Bubakımdanyeşilreklamaolanilgininişletmelerbazındaartışgösterdiğibilinmektedir.tüketicilerinyaş,cinsiyet,eğitimdurumları,gelirdurumlarıvb.demografiközellikleriçevreselreklamalgısıüzerindeönemlietkiyesahiptir. Ancakbuçalışmanınlisanseğitiminedevamedenöğrencilereuygulandığıgözönündetutularakyaş


veeğitimdüzeylerininçevreyeveyeşilreklamayöneliktutumlarınıaçıklamadabelirginbir farkyaratmayacağıvarsayılmıştır.Kadınveerkeköğrencililerinçevrecilikseviyelerikarşılaştırıldığındaise,kadınlarlaerkeklerinçevrecilikseviyelerininortalamalarıarasın-daistatistikselolarakanlamlıbirfarkbulunmuşvebuortalamalarabakıldığındakadınla-rınerkeklerdendahafazlaçevreciolduğugörülmüştür.Cinsiyetinçevreyeyönelikgeneltutumuetkilediğiilgililiteratürde(Goldmanvediğ.,2006;zeleznyvediğ.,2000;Bordveo’Connor,1997;Sternvediğ.,1993;Furman,1998;Schahnveholzer,1990)dedesteklen-mektedir.Yeşilreklamayöneliktutumuoluşturanfaktörortalamaları(reklamavereklamverenfirmayagüven,reklamayönelikgeneltutum,reklamalgısı)cinsiyetegöreistatistik-selolarakanlamlıfarklıklılargöstermiştir.Kadınlarınyeşilreklamayöneliktutumlarınınortalamalarının erkeklerinden yüksektir. Cinsiyet ve çevreciliğin yeşil reklam algısıüzerindekietkisi,yeşilreklamstratejilerininoluşturulurkendikkatedilmesigerekenikiönemliunsurolaraköneçıkmıştır.Budurumdayeşilreklamların,kadınlarüzerindedahaetkiliolacağıdolayısıylabureklamlarınkadınlarıhedefalması,reklamınbaşarısıaçısındanönemlidir.Eğitimalınanbölümaçısındandadeğerlendirmeyapıldığındabenzerşekilde,öğretmenlikveyöneticilikbölümlerininçevrekonusundadahaduyarlıolduklarıortayakonmaktadır.Öteyandanyeşilreklamlarsadeceüniversiteöğrencileritarafındadeğilheryaşveeğitimseviyesindentüketicitarafındanseyredilmektedir.Dolayısıylahemçevreyehemdeyeşilreklamayöneliktutumuetkilediğiilgililiteratürtarafındandadesteklenenyaşveeğitimgelecekçalışmalarakonuedilmelidir.

KAYNAKLAR:1. AmericanmarketingAssociation. (2016).ABoutAmA.127,2015Americanmar-

keting Association Web Sites: https://www.ama.org/AboutAmA/Pages/Definiti-on-of-marketing.aspx

2. Koç,E.(2015).tüketiciDavranışıvePazarlamaStratejileri.Ankara:SeçkinYayıncılık.3. Ülgen,G.(2014).mikroiktisat.istanbul:türkmenKitapevi.4. Karalar,R.(2001).Genelişletme.Eskişehir:AnadoluÜniversitesi.5. Varnalı,K.(2013).Dijitaltutulma.istabul:mediacatKitapları.6. Gershoff,A.,Broniarczyk,S.,&West,P.(2001).RecommendationorEvaluation?task

SensitivityininformationSourceSelection.JournalofConsumerResearch,418.7. YeniÜmitEğitimKurumları.(2016).Pazarlama.http://www.udybelgesi.com/pazar-

lama_pazarlama_s%C3%BCreci.aspx.(Erişimtarihi:23.12.2018)8. Seyhan,G.,2010.SürdürülebilirturizmKapsamındaKonaklamaişletmelerindeÇev-

reyeDuyarlıuygulamalarVeYeşilPazarlama:Örnek9. SPAiS,George.2011.“AnewmarketingEducationConceptFor“ıntegratedEducation

ınGreenPromotion”Basedonmezirow’sperspective.”ınnovativemarketing,Volu-me7,ıssue3,19-39.

10. DoPaço,Armindam.Finisterra;RAPoSo,márioLinoBarata.2010.“GreenConsumermarket Segmentation: Empirical Findings From Portugal.”ınternational Journal ofConsumerStudies,34(4):429-436.

11. Peattie,K.,veCharter,m.(2003).Greenmarketing.m.J.Bakeriçinde,themarketingBook(5b.,s.727).oxford:Butterworth-heinemann.

12. Polonsky,micheal.J.1994.“AnıntroductiontoGreenmarketing”,http://Escholars-hip.org/uc/item/49n325b7Erişimtarihi:15.12.2018.

13. Peattie,Ken;Crane,Andrew.2005. “Greenmarketing:Legend,myth,FarceorProp-hesy?.”QualitativemarketResearch:AnınternationalJournal,Vol.8ıss;4p.357-370.


14. Lee,K.(2008).opportunitiesforgreenmarketing:youngconsumers.marketing.ın-telligencevePlanning,26(6),573-586.

15. Karabıçak,m.,veArmağan,R.(2004).ÇevreSorunlarınınortayaÇıkışSüreci,ÇevreYönetiminintemelleri veEkonomikEtkileri. SDÜ-iiBFDergisi, 9 (2),203-228.16.KotlerP.,zaltmanG.,1971.“Socialmarketing:AnApproachtoPlannedSocialChan-ge.”Journalofmarketing,July,3-12

16. Bayraktaroğlu,G.,veilter,B.(2007).SosyalPazarlama:EngellerveÖneriler.Ege17. AkademikBakış/EgeAcademicReview,7(1),117-132.18. Kotler,P.,Kartajaya,h.,&Setiawan,ı.(2014).Pazarlama3.0.istanbul:optimistKitap.19. Ansar,n.,2013.“.ımpactofGreenmarketingonConsumerPurchaseıntention.”medi-

terraneanJournalofSocialSciences,Vol4,no11,650-655.20. Camino,J.,R.2007.“Re-EvaluatingGreenmarketingStrategy:AStakeholderPerspec-

tive.”EuropeanJournalofmarketing,Vol.41ıss:11/12,1328–135821. Aytekin,P.,2007.“YeşilPazarlamaStratejileri.”SosyalBilimler,5/2,s.1-20.22. Özdemir,h.,Karaaslan,m.h.;Altuntaş,Başar.2010.“tüketicilerinÇevreciişletmele-

reVeÜrünlereKarşıtutumları:23. Dahl,F.;Dilek,Ü.,Persson,Stefan.2008.”PurchasingofEnvironmentalFriendlyCom-

puters.”BachelorthesiswithinBusiness.24. Seyhan,Güneş;Yılmaz,Burcu.2010.”SürdürülebilirturizmKapsamındaKonaklama

işletmelerindeYeşilPazarlama:CalıstaLuxuryResort.Grant,J.(2008).YeşilPazarla-mamanifestosu.(n.Özata,veY.Fletcher,Çev.)istanbul:mediaCatKitapları.

Spor Kulübü Taraftarlarının Facebook Kullanımını Etkileyen

Değişkenler

Çağdaş CAZ1

1 Araş.Gör.Dr.,YozgatBozokÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER3

Çağdaş CAZ 33

GİRİŞÇağımızadamgavuranbilgisayarveinternetteknolojileri,toplumsalyaşantınınderin-

lerinekadarsızmıştır.Sonyıllardameydanagelenteknolojikgelişmelerileyeniiletişimteknolojileri iç içe geçmiştir.Bu teknolojileri kullananlar içinmevcutdurumüretimvepaylaşımaçısındançokönemlibirdeğişimeuğramaktadır(Akar,2011).Sosyalmedyanıngelişiminivetemeliniinternetuygulamalarıoluşturmaktadır.internetin1995yılındaniti-barentürkiyegündeminegirmesivekullanılmayabaşlaması,insanhayatındailetişiminyenibirboyutunuoluşturmayabaşlamıştır. ilkbaşlardainternetsadecebiryönlütakipedilen,yanikullanıcı tarafından takipedilen tekyönlübirmecraolarakgörülmekteydi(Askeroglu,2010).

Sosyal medya alanı toplumsal ilişkilerin yaşandığı, yeni arkadaşlıkların edinildi-ği ya da mevcut arkadaşlıkların sürdürüldüğü, bilgi, beceri gibi çeşitli paylaşımlarıngerçekleştiğibiralanolaraktanımlanmıştır(toprakvd,2009).hermedyanınolduğugibisosyalmedyanındavarolabilmesiiçinbirmecrayaihtiyacıvardır.Farklıteknolojilervefarklıyöntemlerinkullanıldığıtümbuaraçlarıntekortaknoktasıhepsininkullanıcılarınaüstdüzeydepaylaşımsunmasıdır(Kahraman,2010).twitterveblogsitelerigibisosyalmedyaaraçlarıhayatındiğeralanlarındaolduğugibisporalanındadaetkilerinihissettir-mektedir.ÖzellikleFacebookvetwittersporcular,sporkulüplerivetaraftarlararasındailetişimietkilikılmaktadır.Sporalanındayeralansporcularbirçokbilgiyisosyalmedyaaraçlarıüzerindenpaylaşırdurumagelmişlerdir(Çavusoglu,2011).Sosyalmedyauygula-malarısporkulüplerinintaraftarınayönelikgerçekleştireceğipazarlama,halklailişkiler,taraftariletişimivediğeryönetimuygulamalarıiçinbirfırsatolarakortadadurmaktadır.Sporgibiçekimgücüyüksekveizleyicikitlesifazlaolanbiralanınsosyalpaylaşımağlarıalanındayeralması ilebirliktespordasosyalpaylaşımağlarının incelenmesigerekliliğiortayaçıkmıştır(Atalı,2013).

ilgili konu kapsamında yapılan literatür taramasında; Fernandez-Rio ve Berna-be-martín (2018); Blachnio ve ark., (2015); Vale ve Fernandes (2018); Leng ve Chiu(2018);Encelveark.,(2017);LivermoreveVerbovaya(2016);moraesveark.,(2014)’nınçalışmalar yaptıkları görülmektedir. Gelişen teknoloji ve değişen dünya düzeni ile bir-liktetoplumsalyapıdeğişmeyebaşlamışvebunabağlıolarakinsanlarıngereksinimleriartmıştır.Artangereksinimler içerisindeyeralan sosyal ağlarvekullanımındadaartışgörülmüştür. Küreselleşmenin etkisi ile birlikte internet ve sosyal ağların kullanımı dayaygınlıkkazanmıştır.Artansosyalmedyakullanımıilebireylerhaberokumak,bilgipay-laşmak,güncelitakipetmekgibibirçokfaaliyettebulunmaktadır.Budüşüncelereistina-denmevcutçalışmanınamacı,sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımınıetkileyendeğişkenleriincelemektir.

YÖNTEM

Araştırma GrubuSporkulübütaraftarlarınınFacebookkullanımnedenlerinibelirlemekamacıylager-

çekleştirilençalışmaya,yaşları16-53arasındadeğişentoplam189(105erkek,84kadın)bireykatılımgöstermiştir.

Veri Toplama AracıÇalışmadaveritoplamaaracıolarak,Atalı(2013)tarafındangeliştirilen“SporKulübü

taraftarlarınınFacebookKullanımÖlçeği”ilearaştırmacıtarafındanoluşturulan“KişiselBilgiFormu”kullanılmıştır.SporKulübütaraftarlarınınFacebookKullanımÖlçeği:4fak-törve29maddedenoluşmaktadır.5’lilikerttipi(1=hiç;2=nadiren;3=bazen;4=çoğunluk-la;5=herzaman)derecelendirmeyesahipolanölçek,sporkulübütaraftarlarınınfacebook


kullanımınınedenlerinibelirlemeküzeregeliştirilmiştir.Kişiselbilgiformuise,katılımcı-larhakkındabilgiedinmekamacıylafarklıdemografiksorulardanoluşmaktadır.

Veri Toplama İşlemiÇalışmakapsamındaönceliklegoogleüzerindenonline formoluşturulmuştur.oluş-

turulanbuform,hedefkitlebelirlendiktensonrabukişileresosyalağlarüzerindeniletil-miştir.Katılımcılardandönüşüsağlanan189adetcevap,analizigerçekleştirilmeküzereistatistikprogramınaaktarılmıştır.

Verilerin Analiz EdilmesiKatılımcılardan toplananveriler ilk olaraknormallik testleri iledeğerlendirilmiştir.

Yapılan analizler, verilerinnormaldağılıma sahipolduğunugöstermiştir.Bubağlamda,parametrik testler uygun görülmüştür. Veriler; betimsel istatistiki değerler, bağımsızgruplariçinttestivetekönlüvaryansanaliziAnoVAiletestedilmiştir.AnoVA’daçıkananlamlılıkiçinçoklukarşılaştırmatestlerindentukeykullanılmıştır.

BULGULAR

Değişkenler

Cinsiyet N %

Erkek 105 55,6

Kadın 84 44,4

Yaş

16-25Yaş 144 76,2

26-35Yaş 29 15,3

36YaşveÜzeri 16 8,5

Medeni Durum

Evli 28 14,8

Bekâr 161 85,2

Meslek Grubu

Öğrenci 143 75,7

Akademisyen 14 7,4

Öğretmen 16 8,5

memur 16 8,5

Facebook Kullanım Süresi

1YıldanAz 57 30,2

2-3Yıl 6 3,2

4-5Yıl 13 6,9

6YılveÜzeri 113 59,8

Çağdaş CAZ 35

Taraftarı Olunan Takım

Fenerbahçe 46 24,3

Galatasaray 67 35,4

Beşiktaş 43 22,8

trabzonspor 33 17,5

Taraftarı Olunan Takımın Facebook Sayfasını Takip Etme

Evet 78 41,3

hayır 100 52,9

AraSıra 11 5,8

Facebook Üzerinden Spor Haberlerini Takip Etme

Evet 70 37,0

hayır 90 47,6

AraSıra 29 15,3

Tablo 1. KatılımcılarileilgiliKişiselBilgiler

Çalışmayatoplam189birey(105erkek%55,6;84kadın%44,4)katılımgöstermiştir.Farklı yaşlara sahipkatılımcılardan143’üöğrenci (%75,7),14’üakademisyen (%7,4),16’sıöğretmen(8,5)ve16’sımemur(8,5)’dur.Facebookkullanımsüresinebakıldığında57birey(%30,2)1yıldanaz;6birey(%3,2)2-3yıl;13birey(%6,9)4-5yılve113birey(%59,8)6yılveüzerisüreyesahiptir.Katılımcılardan46’sı(%24,3)Fenerbahçe,67’si(%35,4)Galatasaray,43’ü(%28,8)Beşiktaşve33’ü(%17,5)trabzonssporututmaktadır.78birey(%41,3)taraftarıolduğutakımınfacebooksayfasınıtakipetmekteyken,100birey(%52,9)facebooksayfasınıtakipetmemektedir.11birey(%5,8)isefacebooksayfasınıarasıratakipettiğinisöylemektedir.70birey(%37,0)facebooküzerindensporhaber-lerini takipetmekteyken,90birey(%47,6), facebooküzerindensporhaberlerini takipetmediklerini ifadeetmişlerdir.29birey ise(%15,3) facebooküzerindenarasırasporhaberlerinitakipetmektedirler.

Ölçek N Min. Max. Ort. Ss. Skewness Kurtosis

SporKulübütaraf-tarlarıFacebook

Kullanımı189 29,00 145,00 1,81 29,09 1,251 ,944

Tablo 2. ÖlçekPuanDağılımı

Katılımcılardantoplananverilerinçarpıklıkvebasıklıkdeğerlerininnormaldağılımgösterdiğigörülmektedir.Ayrıca,sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımdüzeyle-rinindüşükolduğubelirlenmiştir.Ölçektenalınacakendüşükpuanın29,00;enyüksekpuanınise145olduğutespitedilmiştir.


Ölçekvealtboyutlar Cinsiyet N Ort. Ss. t p

Bilgi,talepve Erkek 105 27,16 15,24 3,288 ,001

Destek Kadın 84 20,26 13,56

iletişimKurma Erkek 105 13,36 8,08 2,017 ,045

Kadın 84 11,27 6,14

Paylaşım Erkek 105 8,82 5,25 2,234 ,027

Kadın 84 7,29 4,16

KulübeGelirSağlama Erkek 105 8,64 5,52 1,864 ,064

Kadın 84 7,32 4,24SporKulübütaraf-tarları Erkek 105 58,00 30,58 2,887 ,004

FacebookKullanımı Kadın 84 46,15 25,81

Tablo 3. CinsiyetDeğişkeniSonucu

Spor kulübü taraftarlarının facebook kullanımı incelendiğinde kadın ve erkek katı-lımcılararasındaanlamlı farklılıklarortayaçıktığı tespitedilmiştir.tablo3’egöreSporkulübü taraftarlarının facebookkullanımnedenleri ile alt boyutlarındamanidar farklı-lıklargörülmekteiken(p<0,05),ölçeğinkulübegelirsağlamaaltboyutundaherhangibirfarklılıkçıkmadığıbelirlenmiştir(p>0,05).

ÖlçekveAltboyutlar Yaş Aralığı N Ort. Ss. F p

Bilgi,talepveDestek 16-25yaş 144 24,19 15,62

26-35yaş 29 25,65 12,90 ,660 ,518

36yaşveüzeri 16 20,37 10,90

iletişimKurma 16-25yaş 144 12,72 8,07

26-35yaş 29 11,58 3,94 ,494 ,611

36yaşveüzeri 16 11,31 4,64

Paylaşım 16-25yaş 144 8,14 5,16

26-35yaş 29 8,17 3,79 ,001 ,999

36yaşveüzeri 16 8,12 3,72

KulübeGelirSağlama 16-25yaş 144 8,37 5,41

26-35yaş 29 7,34 3,90 1,349 ,262

36yaşveüzeri 16 6,50 2,22

SporKulübütaraf-tarları 16-25yaş 144 53,44 31,41

FacebookKullanımı 26-35yaş 29 52,75 20,84 ,430 ,651

36yaşveüzeri 16 46,31 18,40

Tablo 4. YaşDeğişkeniSonucu

tablo4,sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriileyaşdeğişkeniara-sındakiilişkiyigöstermektedir.mevcuttabloyabakıldığında,farklıyaşgrubundayeralankatılımcılararasındaherhangibirfarklılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır(p>0,05).

Çağdaş CAZ 37

Ölçekvealtboyutlar MedeniDurum N Ort. Ss. t p

Bilgi,talepveDestek Evli 28 23,78 13,60 -,119 ,905

Bekâr 161 24,14 15,13

iletişimKurma Evli 28 12,28 4,71 -,115 ,908

Bekâr 161 12,45 7,71

Paylaşım Evli 28 9,10 4,09 1,134 ,258

Bekâr 161 7,98 4,96

KulübeGelirSağ-lama Evli 28 7,75 3,87 -,350 ,726

Bekâr 161 8,11 5,21

SporKulübütaraf-tarları Evli 28 52,92 23,72 ,038 ,970

FacebookKullanımı Bekâr 161 52,70 29,99

Tablo 5. medeniDurumDeğişkeniSonucu

tablo5,sporkulübütaraftarlarının facebookkullanımnedenleri ilemedenidurumdeğişkeniarasındaki ilişkiyigöstermektedir.mevcut tabloyabakıldığında,evlivebekârkatılımcılararasındaherhangibirfarklılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır(p>0,05).

Ölçekvealtboyutlar Meslek Grupları N Ort. Ss. F p

Öğrenci 143 23,30 15,00

Akademisyen 14 25,28 12,25

Bilgi,talepveDestek Öğretmen 16 21,00 14,31 2,438 ,066

memur 16 33,18 14,33

Öğrenci 143 12,31 7,77


iletişimKurma Öğretmen 16 10,81 4,05 1,522 ,210

memur 16 15,87 7,81

Öğrenci 143 7,95 4,98


Paylaşım Öğretmen 16 7,62 3,73 ,788 ,502

memur 16 9,56 5,03

Öğrenci 143 8,03 5,06


KulübeGelirSağlama Öğretmen 16 6,12 2,30 2,351 ,074

memur 16 10,68 6,70

Öğrenci 143 51,60 30,11


SporKulübütaraf-tarları Öğretmen 16 45,56 21,74 2,170 ,093

FacebookKullanımı memur 16 69,31 29,08

Tablo 6. meslekDeğişkeniSonucu


tablo6,sporkulübütaraftarlarının facebookkullanımnedenleri ilemeslekgrupla-rıarasındakiilişkiyigöstermektedir.mevcuttabloyabakıldığındaöğrenci,akademisyen,öğretmen vememur statüsünde yer alan katılımcılar arasında herhangi bir farklılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır(p>0,05).

Ölçekvealtboyutlar

Facebook kulla-nım süresi N Ort. Ss. F p

Anlamlı-lık çıkan gruplar

1yıldanaz 57 19,63 13,95

2-3yıl 6 17,50 9,58 1yldanaz

Bilgi,talepveDestek 4-5yıl 13 28,38 15,80 3,335 ,021 5yılve

6yılveüzeri 113 26,20 14,98 üzeri

1yıldanaz 57 11,49 7,82

2-3yıl 6 14,33 9,83

iletişimKurma 4-5yıl 13 12,76 8,34 ,531 ,661

6yılveüzeri 113 12,76 6,87

1yıldanaz 57 7,42 5,21

2-3yıl 6 8,83 5,94

Paylaşım 4-5yıl 13 8,38 5,04 ,620 ,603

6yılveüzeri 113 8,45 4,60

1yıldanaz 57 7,56 5,47

2-3yıl 6 8,33 5,16

KulübeGelirSağlama 4-5yıl 13 10,00 7,35 ,834 ,476

6yılveüzeri 113 8,07 4,46

1yıldanaz 57 46,10 30,53

2-3yıl 6 49,00 30,27

SporKulübütaraftarları 4-5yıl 13 59,53 33,33 1,611 ,188

FacebookKul-lanımı 6yılveüzeri 113 55,49 27,53

Tablo 7. FacebookKullanımSüresiDeğişkeniSonucu

tablo7,sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleri ilefacebookkulla-nımsüresiarasındaki ilişkiyigöstermektedir.mevcuttabloyabakıldığında,Sporkulübütaraftarıfacebookkullanımıileiletişimkurma,paylaşımvekulübegelirsağlamaaltboyut-larındaanlamlıfarklılıklarçıkmamıştır(p>0,05).Ancakbilgi,talepvedestekaltboyutun-dafacebookkullanımsüresininfarklılıkoluşturduğugörülmektedir(p<0,05).

Çağdaş CAZ 39

Ölçekvealtboyutlar Tutulan takım N Ort. Ss. F p

Fenerbahçe 46 26,15 16,38

Galatasaray 67 22,50 13,69

Bilgi,talepveDestek Beşiktaş 43 21,88 13,23 1,392 ,247

trabzonspor 33 27,33 16,71



iletişimKurma Beşiktaş 43 12,58 6,82 1,487 ,220




Paylaşım Beşiktaş 43 7,74 3,95 2,698 ,520




KulübeGelirSağ-lama Beşiktaş 43 8,18 5,07 1,089 ,355




SporKulübü

taraftarlarıBeşiktaş 43 50,39 26,54 1,693 ,170

FacebookKullanımı trabzonspor 33 59,00 33,55

Tablo 8. taraftarıolunantakımDeğişkeniSonucu

tablo8,sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriiletaraftarıolunantakım arasındaki ilişkiyi göstermektedir. mevcut tabloya bakıldığında, tutulan takımınfarklı olması, spor kulübü taraftarlarının facebook kullanımını etkilemediği ortaya çık-mıştır(p>0,05).


Ölçek ve Altboyutlar Takip etmek N Ort. Ss. F p Anlamlılık

çıkan gruplarBilgi,talepve Evet 78 34,56 14,24Destek hayır 100 15,48 8,88 58,880 ,000 Evet-hayır

AraSıra 11 28,18 14,41iletişim

kurmaEvet 78 14,80 8,47

hayır 100 10,28 5,44 10,036 ,000 Evet-hayırAraSıra 11 15,18 8,26

Paylaşım Evet 78 9,89 5,64hayır 100 6,55 3,32 13,033 ,000 Evet-hayırAraSıra 11 10,27 5,71 hayır-arasıra

KulübeGelir Evet 78 10,06 5,59Sağlama hayır 100 6,23 3,19 16,336 ,000 Evet-hayır

AraSıra 11 10,45 7,91 Ara-sırahayırtotal 189 8,05 5,03

SporKulübü Evet 78 69,33 29,39taraftarı hayır 100 38,54 19,54 34,505 ,000 Evet-hayırFacebookKul-lanımı AraSıra 11 64,09 34,19 hayır-arasıra

Tablo 9. taraftarıolunantakımınFacebookSayfasınıtakipEtmeDeğişkeniSonucu

Katılımcıların facebook kullanım nedenleri ile taraftarı oldukları takımın facebooksayfasınıtakipetmedeğişkeniarasındakiilişkitablo9’dagörülmektedir.mevcuttabloyabakıldığında,sporkulübütaraftarıfacebookkullanımıilealtboyutlarındataraftarıolduk-larıtakımınfacebooksayfasınıtakipedenlerlehinemanidarfarklılıklarınoluştuğugörül-mektedir(p<0,05).

ÖlçekveAltboyutlar

Spor haber-lerini takip

etmekN Ort. Ss. F p

Anlamlılık çıkan grup-

larBilgi,talepve Evet 70 37,04 12,79Destek hayır 90 14,56 8,05 85,735 ,000 Evet-hayır

AraSıra 29 22,41 12,83 Evet-arasırailetişimKurma Evet 70 16,30 8,64

hayır 90 9,60 5,01 19,794 ,000 Evet-hayırAraSıra 29 11,89 5,82 Evet-arasıra

Paylaşım Evet 70 11,01 5,69hayır 90 6,07 3,11 26,045 ,000 Evet-hayırAraSıra 29 7,65 3,55 Evet-arasıra

KulübeGelirSağ-lama Evet 70 11,18 6,12

hayır 90 5,94 3,01 28,452 ,000 Evet-hayırAraSıra 29 7,06 2,95 Evet-arasıra

SporKulübütaraf-tarları Evet 70 75,54 28,29

FacebookKullanımı hayır 90 36,18 18,10 58,518 ,000 Evet-hayırAraSıra 29 49,03 21,73 Evet-arasıra

Tablo 10. FacebookÜzerindenSporhaberlerinitakipEtmeDeğişkeniSonucu

Çağdaş CAZ 41

Katılımcıların facebookkullanımnedenleri ile facebooküzerinden sporhaberlerinitakipetmedeğişkeniarasındakiilişkitablo10’dagörülmektedir.mevcuttabloyabakıldı-ğında,sporkulübütaraftarıfacebookkullanımıilealtboyutlarındasosyalağüzerindensporhaberlerinintakipedilmesiyönündeanlamlıfarklılıklartespitedilmiştir(p<0,05).

SONUÇSporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımlarıincelendiğindekadınveerkekka-

tılımcılararasındaanlamlıfarklılıklarortayaçıktığıtespitedilmiştir.Bufarklılıklarsporkulübü taraftarlarının facebookkullanımnedenleri ile alt boyutlarındamanidar farklı-lıklargörülmekteiken,kulübegelirsağlamaaltboyutundaherhangibirfarklılıkortayaçıkmadığıbelirlenmiştir.Anlamlı farkınerkekkatılımcılar lehineçıkmasındaerkeklerinkadınlaraoranlasporvesportifolaylarailgisininfazlaolmasıetkinroloynamaktadır.

Sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriileyaşdeğişkeniarasındakiilişkiincelendiğinde,farklıyaşgrubundayeralankatılımcılararasındaherhangibirfark-lılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır.Bubulgu,yaşdeğişkenininsporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımıüzerindeetkiliolmadığınıgöstermektedir.medenidurumun,sporku-lübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriüzerindekietkisinebakıldığındaevlivebekârkatılımcılararasındaherhangibirfarklılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır.Bubulgu,medenidurumunfacebookkullanımıüzerindeetkilibirdeğişkenolmadığınıgöstermek-tedir.

Sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriilemeslekgruplarıdeğişkeniarasındaki ilişkiyebakıldığındaöğrenci, akademisyen, öğretmenvememur statüsündeyeralankatılımcılararasındaherhangibirfarklılığınoluşmadığıanlaşılmaktadır.Farklımeslekgrubundayeralankatılımcılarınfacebookkullanımnedenlerininbenzerolduğuanlaşılmaktadır.Sporkulübütaraftarlarınınfacebookkullanımnedenleriilefacebookkul-lanımsüresiarasındakiilişkideğerlendirilmişveölçeğingeneliileiletişimkurma,payla-şım,vekulübegelirsağlamaaltboyutlarındaanlamlıfarklılıklarçıkmamıştır.Ancakbilgi,talepvedestekaltboyutundafacebookkullanımsüresifarklılıkgösterenkatılımcılarara-sındaanlamlıfarklılıkoluştuğugörülmektedir.

Spor kulübü taraftarlarının facebook kullanım nedenleri ile taraftarı olunan takımarasındakiilişkiyigöstermektedir.mevcuttabloyabakıldığında,tutulantakımınfarklıol-ması,sporkulübütaraftarıfacebookkullanımınıetkilemediğiortayaçıkmıştır.Katılımcı-larınfacebookkullanımnedenleriiletaraftarıolduklarıtakımınfacebooksayfasınıtakipetmedeğişkeniarasındakiilişkiincelendiğindesporkulübütaraftarıfacebookkullanımıilealtboyutlarındataraftarıolduklarıtakımınfacebooksayfasınıtakipedenlerlehinema-nidarfarklılıklarınoluştuğugörülmektedir.Katılımcılarınfacebookkullanımnedenleriilefacebooküzerindensporhaberlerinitakipetmedeğişkeniarasındahemsporkulübüta-raftarıfacebookkullanımıhemdealtboyutlarındasosyalağüzerindensporhaberlerinintakipedilmesiyönündeanlamlıfarklılıklartespitedilmiştir.

KAYNAKLAR1. Akar,E.(2011).SosyalmedyaPazarlaması,SosyalWeb’dePazarlamaStratejisi.An-

kara:EfilYayınları.2. Askeroğlu,o.(2010).PazarlamaodaklıhalklailişkileruygulamalarındaSosyalmed-

yanınRolü.YüksekLisanstezi,marmaraÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,is-tanbul.

3. Atalı,Levent.(2013).türkiyeFutbolFederasyonuSportotoSüperLigiSporKulüple-rininvetaraftarlarınınFacebookKullanımı.Doktoratezi,AbantizzetBaysalÜniver-sitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Bolu.


4. Blachnio,A.,Przepiorka,A.&Díaz-morales,J.F.(2015)FacebookuseandChronoty-pe:ResultsofaCross-SectionalStudy,Chronobiologyınternational,32:9,1315-1319,Doı:10.3109/07420528.2015.1083998.

5. Çavuşoğlu,S.(2011).türkiye’deSporSponsorluğuÇalışmalarıKapsamındaSporKu-lüplerininFutboltakımlarınınAnaSponsorluklarınınBilinirliğiÜzerineBirAraştır-ma.Doktoratezi,marmaraÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,istanbul.

6. Encel, K., mesagno, C. & Brown, h. (2017) Facebook use and ıts Relati-onship with Sport Anxiety. Journal of Sports Sciences, 35:8, 756-761, Doı:10.1080/02640414.2016.1186817.

7. Fernandez-Rio,J.&Bernabe-martín,J.(2018).FacebookandSportEducation:mir-roringthemodelathometoPromoteParentalınvolvement.Sport,EducationandSociety,Doı:10.1080/13573322.2018.1470971.

8. Kahraman,m.(2010).Sosyalmedya,PazarlamacılariçinSosyalmedyayaGiriş.istan-bul:mediacatYayınları.

9. Leng,h.K.&Chiu,W.(2018).the27thSEAGamesmyanmar2013:aFacebookpers-pective,SportinSociety,Doı:10.1080/17430437.2018.1490270.

10. Livermore,m.&Verbovaya,o.(2016)DoingCollaboration:howorganizationsuseFacebooktoFosterCollaboration,humanServiceorganizations:management,Lea-dership&Governance,40:5,553-571,Doı:10.1080/23303131.2016.1197869.

11. moraes,C.,michaelidou,n.&meneses,R.W.(2014)theuseofFacebooktoPromo-teDrinkingamongYoungConsumers.Journalofmarketingmanagement,30:13-14,1377-1401,Doı:10.1080/0267257X.2014.909512.

12. toprak,A.,Yıldırım,A.,Aygül,E.,Binark,m.,Börekçi,S.,&Çomu,t.(2009).toplumsalPaylaşımAğıFacebook:GörülüyorumÖyleyseVarım.istanbul:KalkedonYayınları.

13. Vale, L.& Fernandes, t. (2018) Socialmedia and Sports:Driving FanEngagementWithFootballClubsonFacebook. JournalofStrategicmarketing,26:1,37-55,Doı:10.1080/0965254X.2017.1359655.

Adölesanlarda Sürat Ve Çeviklik Gelişimi

Niyazi Sıdkı ADIGÜZEL1

1 Dr.,t.C.CumhuRBAşKAnLığı

CHAPTER4

Niyazi Sıdkı ADIGÜZEL 45

GİRİŞAdölesandönem,enbasittanımıyla,çocukluktanerişkinliğegeçişdönemiolarakifade

edilmektedir.Ergenlikdönemininbaşlangıcıolarakkabuledilmesinerağmen,belirlibiryaşsınırıyoktur.DünyaSağlıkÖrgütü(Who),adölesandönemiçocuklukileyetişkinlikarasında10-19yaşdöneminikapsayansüreolaraktanımlamaktadır.Budönemdefizik-sel,cinsel,psikolojikdeğişimvegelişmegözlenir.Adölesandönemdekazanılanözelliklerbireyinnasılbirerişkinolacağınıbelirler.Ülkemizdeadölesanterimiyerineergenterimikullanılmaktadır.Birebirörtüşmesedeergenlikdönemiadölesandönemiileeşanlamlıanılmaktadır.Ergenlikdönemiçocuğunfizikselvecinselgelişimini,adölesandönemisefizikselvecinselgelişimeilavetenpsikososyalgelişiminideiçerir.Dolayısıylaergenlikdö-nemidahaerkenbiterken,adölesandönemidahadauzunsürebilir(Büyükgebiz,2013).Adölesandönemöncesindeçocuklarınoyunetkinliklerindeyeralmasıçocuklarınmotorbecerileriningelişiminekatkısağlar.Çocuklarınoyunetkinliklerindeyeralmasıadölesandönemdekatıldığısporbranşındabaşarınınbelirleyicileriolançevikliğivesürat içerentemelhareketbecerileriyledeyakındanilişkilidir(Lloyd,oliver,2012;Reilly&ark.,2000).Ayrıcasüratveçevikliğinsağlıklailgiliuygunluğunönemlibileşenleriolabileceğiönesü-rülmüştürvebazıçalışmalarbunlarınkemiksağlığınınönemlibirbelirteciolabileceğinibelirtmektedir (ortega&ark.,2015;Ruiz&ark.,2011).Sonuçolaraksüratveçevikliktestleri,çocuklarveadölesanlar içinsağlık ile ilgili fitnestestbataryalarınınbileşenlerihalinegelmiştir(Reilly&ark.,2000;Vescovi&ark.,2008).Doğrusalsüratveçeviklik,hızlıhareketetmeyeteneğinigerektirir.Adölesansporculardaherbirininbağımsızlökomotorniteliklerinitemsilettiklerigösterilmiştir(Vescovi&mcGuigan,2008).Bunedenlesüratçevikliğiayrıkavramlarolarakelealmakuygundur.

Sürat,bireyinkendisiniolabildiğincehızlıbirşekildebirnoktadanbaşkabirnoktayailerletmesiyleoluşandoğrusalbirbeceridir.Fizyolojikaçıdanbakıldığında,kaslarvesinirsistemininhızlıçalışmayeteneğinebağlıhareketselyetenektir(muratlı&ark.,2007).Sü-ratdörtaşamayaayrılmaktadır;1. ilkadım,çabukluk,2. ivmelenme3. maksimalhızve4. Yavaşlama

Sürat üzerine yapılan ölçümlerde özellikle ivmelenme ve maksimum hız dikkatealınmaktadır. ivmelenme vemaksimumhız birbirleriyle ilişkili olmasına rağmen farklıkavramlardır (Vescovi&ark., 2008;Rumpf&ark., 2011).Bir sprintin ilkonmetresinikapsayacakşekildegeçenzamangenellikleivmelenmeolarakadlandırılır.ilkadımçabuk-luğuiseilkbeşmetreyiiçerir.maksimalhızıbelirlemekiçinonuncumetredenbaşlayarakkaydedilenbölünmüşzamanlarla, genellikle30–40metrelikvedahauzunmesafelerdeölçülür.ivmelenmeilemaksimalhızbireylerarasındavepopülasyonlararasındafarklılıkgöstermektedir(Rumpf&ark.,2011).11ila16yaşaralığındakierkeklerinbüyükbirbölü-mündemaksimalhızın15-30metrearasındaolduğugösterilmiştir(meyers&ark.,2015).

Sonyıllarakadargenellikleçeviklik,hızlayöndeğiştirebilmeyeteneğiolarakdüşünül-müştür(Bloomfield,Ackland&Elliot,1994).Dahayakınzamanlardaçevikliğintanımı,biruyaranakarşılıkolarakyöndeğiştiricidekihızlıdeğişimlerideiçerecekşekildegenişletil-miştir(Sheppard&Young,2006).Sonuçolarak,çeviklikhemyöneliminyönünü,hemdealgıvekararvermebecerileriniyansıtanbirbilişselperspektifiyansıtanfizikselbirolguyasahiptir. içeriğeözgüsenaryolardaalgısalbecerilerinölçülmesininzorluğugözönündebulundurulduğunda,çocukveergenleraçısındanbualandakiaraştırmalarlailgililitera-türlerinçoğunun,çevikliktenziyadeyöndeğiştirmehızınıdeğerlendirdiğigörülmüştür(Reilly&ark.,2000;Vescovi&ark.,2008;Gabbett,Kelly&Sheppard,2006).


Büyüme ve OlgunlaşmaBüyüme,çocuğundoğumdanyetişkinliğeilerlemesiylebirbütünolarakvücudunbü-

yüklüğündekiartışaişareteder.olgunlaşmaisevücudundokuları,organlarıvesistemle-riarasındadeğişenbiyolojikolarakolgunlaşmayadoğruilerlemesinifadeeder(malina,Bouchard&Bar-or,2004).

Çocuğunbüyümeveolgunlaşmasıkavramları,pediatrikegzersizbilimiileilgilitümçalışmalarınmerkezindeyeralır.Bunedenle,çocuğunveergeninhemegzersizhemdefiziksel aktiviteye akut ve kronik yanıtlarını belirlemek amacıyla yapılan çalışmalarda,araştırmacıların,bireylerinbüyümeveolgunlukdurumlarınıdikkatealmalarıgerekmek-tedir.Kalphacmi,akciğerfonksiyonu,aerobikgüçvekasgücügibimorfolojikparametre-lervefizyolojikfonksiyonlarartanyaşvevücutbüyüklüğüilegelişir(Erlandson&ark.,2008).Ayrıcakas,motorvekardiyorespiratuargibifizikseluygunlukparametreleribü-yümeveolgunlaşmailedeğişir.Bunedenlebüyümeveolgunlaşmanınetkileri,araştırılanegzersizvefizikselaktiviteetkilerinigizleyebilirveyadahafazlaetkilenmesinenedenola-bilir(malina,Bouchard&Bar-or,2004).

Motor gelişmemotorgelişimözündehareketolanbecerilerinkazanılmasınıiçerenvedoğumlabir-

liktebaşlayanaltıyaşınakadarçokhızlıilerleyipömürboyudevamedenbirsüreçtir.Ço-cuklardahareketbileşenlerininkabaveincemotorhareketlerdenoluştuğubusüreçtege-netiközellikleriningelişimdönemindeönemlibiryerivardır(Özer&Özer,2009;Köroğlu,Kaya&Sarıtaş,2018).Kabamotorhareketler(yürüme,koşma,atlama,yanakaymavb.)büyükkasvekasgruplarınınkontrolettiğihareketlerolaraktanımlanırken incemotorhareketler(yazıyazmak,ayakkabıbağlamakvb.)küçükkasvegruplarınınkontrolettiğihareketlerolaraktanımlanır(Payne&ısaacs,2008).herçocuğunkalıtımsalolaraktaşı-dıklarıbuözellikleringelişmesindebazı faktörlerönemliyertutar.Özellikleçocuklarınbiroyunakatılmadurumlarıkendileriniifadeetmeşekliolup,gelişimindoğruzamanda,doğruçalışmalarladesteklenmesimotorbecerilerinöğrenilmesindedeetkiliolmaktadır(Köroğlu,Kaya&Sarıtaş,2018).

motorgelişimindahaiyianlaşılabilmesiiçinmotorgelişimileilgilikavramlardansözedilmesigerekmektedir.Bukavramlar;hareket,motorperformans,motoröğrenme,mo-torkontrol,motordavranışvemotorbeceriolaraksıralanabilir.

motorgelişimlebireylerhareketyeteneklerinigeliştirirveperformanslarınıartırırlar.Geliştirilenhareketlerbireyinkendinegüvenininartmasına,duygusalolarakdengeli,ken-dininfarkındaolmasınınyanısırasosyalvezihinselgelişiminedekatkısağlar(Payne&ısaacs,2008).motorgelişimiçerisindetemelhareketbecerileridengeleme,lokomotorvemanipulatifhareketlerolaraküçkategoridetoplanır(Gallahue,2007).

temelhareketbecerilerindekideğişiklikleradölesandönemileortalama6yaşara-sındabulunan çocuktadahahızlımeydanagelir. Çocukbudönemdedahaöncekazan-mışolduğubecerilerigeliştirmeyebaşlarvebunabağlıolarakhareketperformanslarındadahasabitvedahaazstabilhalegelir.Çevreninmekânsalvezamansalgereksinimlerineadapteolarakhareketlinesnelerekarşıdahaesnekveyadahadeğişkentepkilerverir.Bugelişmeadölesandönemilealtıyaşarasındakiyıllardasürekliolmuştur,ancakadölesandönemdedahakarmaşıkçevreselihtiyaçlaryaygınlaşır.Çocuklarortalamayediyaşınage-lincetümvücuduyadabasitmanuelbecerileriiçerençokçeşitlimotorbecerilerigelişti-rir.Yediyaşındanbüyükçocuklar,benzerşekildetekrarlanangörevlerinperformansındadahafazlatutarlılıkvedahaazdeğişkenlikgösterir.Çocuklarhareketegeçmeeylemleri-nitanımakonusundadahaçabukustalaşır.Çocuklaradölesandönemegirmeleriylegüç,hızvedayanıklılıkgibimotorözelliklerdepozitifyöndedeğişikliklerortayaçıkarvebudeğişikliklerperformanslarınıartırmasınaolanaksağlar(Smith&Wade,2015)Yaklaşık


14yaşcivarındaortalamaperformanslarınıyetişkinlerinkineyaklaşırvebuyaştansonradahayavaşbirorandabugelişmelerdevameder(Adolph,Vereijken&Shorout,2003).

Biyomotor Özellikler ve Fiziksel UygunlukGünümüz sporları fiziksel, teknik, zihinsel ve taktiksel özellikleri içeren kapsamlı

beceriler gerektirir ve fiziksel anlamda sporcularınoptimumkondisyon içindeolmala-rınıgerektirmektedir.Budadahafazlayüklenmeisteyenbirsüreçtir.Busüreçiçerisindesporcularınkombineantrenmanyöntemleri ile sporcularınhem fizyolojik fonksiyonla-rıhemdeatletikperformanslarıönemliderecedezorlanmaktaolupoptimalgelişimlerisağlanmaktadır(Adıgüzel,Karaçam&Kırkaltı,2018).Branşiçingerekliolanbiyomotorözellikleresahipolmakspordabaşarıyısağlayanenönemlifaktörlerdendir.Bubiyomotorözellikleringelişimseviyeleribazıperformanstestlerikullanılarakbelirlenir.tümspordallarındabiyomotorözellikleringeliştirilmesiantrenmanlarınvazgeçilmezbirparçası-dır(Filiz,2003).

Bubiyomotorözelliklerisıralayacakolursak;• Kuvvet• Sürat• Dayanıklılık• Esneklik• BeceriveKoordinasyon• ÇabuklukveÇeviklik

Bütünantrenmanlarıntemelinibiyomotorözellikleroluşturmaktadırveantrenmanperiyotlamasındabuözellikleredoğrubir şekildeyerverilmelidir.Bireyin antrenmanabaşladığı ilkdönemlerde,bütünmotoriközelliklerinintemelininsağlamolabilmesi içingenelantrenmanprogramıkullanılmalıdır.temelhareketbecerilerinikapsayanbuçalış-malarçocuklarınkaskoordinasyonu,dayanıklılığı,kuvvetveesnekliğiüzerindeoldukçaetkilidir.Fizikselaktivite,hareketeğitimi,bedeneğitimivesporetkinliklerininsolunum,dolaşım,iskelet,kassistemimotorperformansvepekçokfizyolojikdurumüzerineolum-luetkilerivardır(Yarımkaya&ulucan,2015).Ayrıcafizikselaktivitelerkasgelişiminides-teklerkenkemikgelişiminiartırmaktavekemikleringüçlenmesinedeyardımcıolmakta-dır(Gallahue,ozmun&Goodway2014).Erkençocuklukdöneminde,lokomotorvenesnekontrol becerileri olarak ele alınanmotor beceriler daha sonraki çocuklukdönemindeoyunvesporakatkısağlayacakbecerilerdir.Erkenyaşlardakazanılanmotorbecerilerleçocuklukveergenliktekifizikselaktivetilerinartışdüzeyiarasındapozitifbirilişkiolduğugörülmüştür (Draperveark.,2012). ilerleyenaşamalarda,özelleşmişantrenmanprog-rammodelleribireyeyadatakımaözelolarakbiçimlendirilir.Elitsporculariçinkuvvetin,süratin,dayanıklılığın,becerivekoordinasyonunboyutlarıarasındakiilişkivebubiyomo-torözellikleringeliştirilmesindekizorlukdüzeyi,sporcunungereksinimlerinevesporunözelliklerinebağlıolarakdeğişmektedir(Sevim,2002).

Birbireyinbiyomotorözelliklerininbirlikteçalışmasıisefizikseluygunlukolarakta-nımlanmaktadır.Birbaşka tanımagöre ise fizikseluygunlukhareketlerindoğruolarakyapılmasınıvefizikseldayanıklılıklailgiliolarakvücudunmevcutkondisyondurumunuifadeeder.Butanımagörefizikseluygunluğuenyüksekolankişiyorulmaksızınenuzunsürehareketedebilenkişidir(zorba,1999).Fizikseluygunlukkalp-solunumsistemidaya-nıklılığı,kasdayanıklılığı,kaskuvveti,kasgücü,sürat,esneklik,çeviklik,denge,reaksiyonzamanıvebedenkompozisyonunuiçermektedir.Buniteliklersportifperformansvesağ-lıkbakımındanfarklıönemleresahipolduklarındanperformanslailişkilifizikseluygunlukvesağlıklailişkilifizikseluygunlukolarakadlandırılmaktadır(Özer,2001).Sağlıklailişkiliuygunlukkalpsolunumuygunluğunu,kassalkuvvetvedayanıklılığı,bedenkompozisyonu


veesnekliği içerirken,performansla ilişkili fizikseluygunluk isesürat, çeviklik,koordi-nasyonvepatlayıcıkuvvetgibiözelliklerikapsamaktadır(Graham,holt&Parker,2001).

SüratSürat,hemserbestoyunetkinliklerihemdesporkatılımıiçinönemliolantemelbir

hareketbecerisiolarakkabuledilirve“hareketlerinmümkünolduğuncakısasüredeyapıl-masıveyavücuduveonunbirbölümünüenkısasüredehareketettirmeyeteneği»olaraktanımlanmaktadır.Spordaperformansıbelirleyentemelmotoriközelliklerdenbiriolupdiğermotoriközellikleregöregeliştirilmesidahasınırlıdır.Bununnedenibireyinkalıtım-salolarakgetirdiğifizyolojikpotansiyelüzerineçalışılıpgeliştirilebilenbirözellikolma-sıdır.(Sevim,2010;Lemmink,Elferink-Gemser&Visscher,2004;Koç&Gökdemir,1997).

Sürat,sportifperformansıbelirlemedeayırtediciveistenenbirfizikselözellikolma-nınyanısıratakımsporlarındakitemelbaşarının,(futbol,rugby,basketbolvb.)oyunsevi-yeleriveyaşgruplarıarasındaayrımyapanbirbelirleyicidir(Gravina&ark.,2008;Jakov-ljevic&ark.,2012;Gabbett,2002).Sonuçolarak,takımsporlarındayetenektanımlamasıçoğuzamantemelperformansgöstergeleriolaraksüratölçümleriniiçerecektir(Gabbett,2002;hirose&Seki,2016).Süratsporla ilişkiliolsadayaş,olgunlaşmavebüyümedenetkilenir.Örneğin,süratinenyüksekhızartışlarınınpikyükseklikhızı(PYh),civarındaolduğuvekas-tendonyapısındaveolgunlaşmayaeşlikedenfonksiyonlardaniceldeğişik-liklerolduğundanbukazanımlarınvücutkütlesindekivealtekstremiteuzunluğundakideğişikliklerdenetkileneceğiönesürülmüştür(Philippaerts&ark.,2006;meyers&ark.,2017;Ford&ark.,2011).Bugelişimselsüreçlerin, çocuklukveergenlikboyuncasürateğitimineduyarlılığıetkileyebileceğideönesürülmüştür.

Süratin Gelişim Kademeleri Süratin genç ve yetişkin sporcularda başarının belirleyicisi olabileceği düşünüldü-

ğünde,azsayıdaçalışmaçocuklukveergenlikdönemindesürathızınındoğalgelişiminitanımlamasınınşaşırtıcıolduğunubelirtmiştir(meyers&ark.,2017;Ford&ark.,2011;Salaj&markovic,2011).Bompa(1998)Süratkabiliyetinin,çoğuspordalında,verimliliküzerinde etkili olan temel motorik özellik olduğundan, ikili mücadeleye yönelik sporbranşlarındavespormüsabakalarındayeralacaksporcularınküçükyaşlardasürateği-timinebaşlamasıgerektiğini söylemektedir.FakatÇocuklardasüratkabiliyetininküçükyaşlardanbaşlanarakeğitilmesindebirtakımgüçlüklerbulunmaktadır.Çocuğunpsikolo-jikaçıdanhazırolması, sürateğitimi ileparalelolaraksportif faaliyetlerebaşlamasıvesportiffaaliyetlerinönkoşuluolarakkoordinatifeğitimialması,süratkabiliyetinindiğerkondisyonelkabiliyetlerileilişkiliolması,sürategzersizleriileçocuğunçabukyorulmasıveçocuğunsahipkondisyonelniteliklerdoğrultusundasüratantrenmanlarınınbelirlen-mesikarşılaşılangüçlüklerdendir.Bununyanısıra,süratkabiliyetiningelişimiyaşsevi-yesinegörefarklılıkgöstermektedir(muratlı2013).Öncekisahaçalışmaları ilebirliktesürattekniğini inceleyenbazıçalışmalar,birhızdeğerlendirmeformuolarakplatetap-pingvemekikkoşusutestlerinikullanmıştır(meyers&ark.,2015;Schepens,Willems&Cavagna,1998;Beunen&malina,1988).hemerkekhemdekızçocuklarınyaşamlarınınilkonyılındabenzersürathızlarısergiledikleri,herikicinsinde5-9yaşarasındakihızlar-dadahahızlıdoğalkazanımlareldeettiğibelirlenmiştir.hızlıdoğalkazanımlarınolduğubuolay“ergenlikçağrısı”olarakadlandırılmaktadır (malina,Bouchard&Bar-or,2004;Viru&ark.,1999).olgunlaşmaile ikincibirergenlikdönemimeydanagelirvepuberteileoluşanPYhzamanlamasıyladoruğaulaşanzirvekazanımlarımeydanagelir(meyers&ark.,2015;Gallahue,2007).Bununlabirliktehızartışındakibugelişme,büyümehızınınerkenevresindegerçekleştiğinidegöstermektedir(Yague&DeLaFuente,1998).olgun-laşmaylasürattecinsiyetfarklılıklarıdahabelirginhalegelir.12yaşındanitibarengelişimhızı,erkekleregörekızlardaönemliölçüdeazalmaktadır(Whithall,2003).Diğertaraftan


hızındoğalgelişimi,erkeklerdetamolgunlaşmayakadardevametmektedir(Viru&ark.,1999).Cinsiyetlerarasındakibufarklılıkdolaşımdakiandrojenlere,vücutboyutlarındakivevücutkompozisyonundakiolgunlaşmadeğişiklikleriyle ilişkilidir(Ford&ark.,2011;Butterfield&ark.,2004).

Birdizifarklıfaktörünbirleşmesivebütünleşmesigözönünealındığında,büyümeveolgunlaşmanın farklı aşamalarındahızındoğal gelişiminidestekleyenmekanizmalarınıanlamak zordur.Bunlar arasındavücutbüyüklüğündekinicel değişiklikler, kas kesitselalanı veuzunluğu,biyolojikvemetabolikdeğişiklikler, kasve tendondaki morfolojikdeğişikliklervemotorgelişimilebiyomekanikvedekoordinasyonfaktörleriyeralır(Ford&ark.,2011).Bu,sprinthızındagözlenenönergenlikgelişimiilemerkezisinirsistemi-ningelişimivegelişmişkoordinasyonarasındaortayakonulanbirbağlantıdır.Buteori,yaşamınilk7yılındamerkezisinirsistemininhızlıbüyümesi,hareketikontroledenbeyinbölgelerininenüstdüzeydeolgunlaşması(sırasıylakızveerkekçocuklarda7,5ile10yaş-larında)veadımuzunluğudinamiklerinin7-11yaşlarıarasındabiryerdeulaşıldığıgöz-lemiiledesteklenmektedir(malina,Bouchard&Bar-or,2004;Whithall,2003;hausdorff&ark.,1999).

Ergenlik sırasındaki boy, bacak uzunluğu ve kas büyüklüğündeki değişiklikler, hızgelişimiüzerindeolgunlaşmaetkisinidestekler,ancakButterfieldvearkadaşları,11-13yaşlarındakiuzunlukvekilokonusundaboylamsalbüyümeoranlarıilegelişmişkoşuhızıarasındahiçbirilişkitespitedememiştir.metabolikfaktörlermaksimumsürathızınıetki-leyebilirveçocukveyetişkinlerinadenosintrifosfat(AtP)vefosfokreatin(PCr)ibenzeroranlardaparçaladığıortayakonmuşolsada,olgunlaşmamışçocuklarındahadüşükkasPCrdepolarıolabilir.(Eriksson&Saltin,1974;Berg,Kim&Keul,1986).Glikolitiksisteminolgunlaşmasının daha belirgin olmasımuhtemeldir, ancak bumuhtemelenmaksimumhızdanziyadeuzunsüreliyüksekyoğunluklukoşuüzerindedahafazlaetkiyesahipola-caktır.Kas-tendonmimarisininolgunlaşmasıvedoğuştangelenözelliklerin,sprinthızınıngelişimiüzerindeönemlibiretkiyesahipolmasımuhtemeldir.(Berg,Kim&Keul,1986).

ÇeviklikÖncedenkabuledilençevikliktanımlarıyönünühızladeğiştirebilmeyeteneğiolarak

önesürülmüştür.Fakatbukarmaşıkveçokfaktörlübirfizikselnitelikolankavramçokba-sitbirgörünümçizdiğikabuledilmektedir(Bloomfield,Ackland&Elliot,1994;Sheppard&Young,2006).Düzendenbağımsızolarak,hareketinbirengeleveyabirrakipoyuncusu-nunuyaranlarayanıttır.Bunedenle,çevikliğindahayakınzamandakitanımıbiruyaranakarşılıkolarak,yön,hızveyaherikisinindedeğişmesinigerektirenbütünvücuthareket-leriolaraktanımlanmaktadır.Buyaklaşım,yöndeğiştirmesüratinin,algısalvekararver-menindeğişimininşematikbirtemsilinisağlar.Çevikliğinbecerialtbileşenlerişekil1degösterilmektedir.

SPoRBiLimLERi aLAnınDA aRAştıRmA VEDEğERLEnDiRmELER50

Şekil 1.Çevikliğinbecerialtbileşenleri

Butanım,gerçekçeviklikperformansınıdahaiyitemsileder.Bununlabirlikteyönde-ğişimhızını,algısalvekararvermesüreçleriniveherbileşeninçokfaktörlüdoğasınıtanır.Örneğin,çevikliktemellibirhareketigerçekleştirenbirçocuk;

i) Başlangıçtakendidışortamlarınıgözlemleyecek,ii) ilgiliipuçlarınıişleyecekiii) Görevekarşılıkolarakilgilimotorkontrolstratejisiniüretipvekullanacaktır.Bunedenle,yöndeğiştirmetekniği,hızlanmayeteneği,bacakkasıyapısıveantropo-

metrigibisüratdeğişkenleri,kişininhareketçıkışınıetkileyecekolsada,bunlardışuya-ranlarıalmadanveyorumlamadankullanılamaz.Busüreç,çocuklarınmotorbecerileriniöğrendikleriveuyguladıklarıyoliledahadakarmaşıkhalegelmektedir.Bireyselkısıtla-maların,çevreselkısıtlamalarınvegörevkısıtlamalarınınkombinebiretkileşimi,motorbecerigelişimininasıletkilediğinikapsamlıbirşekildeincelemişvesonuçolarakbirço-cukgörevinzorlukderecesiveçevreselfaktörlerarasındakietkileşimedayanarakteknik-lerinideğiştirebileceğineulaşılmıştır(Gallahue,ozmun&Goodway,2012).

Çevikliğin Gelişim KademeleriBüyümeveolgunlaşmanınçevikliğingelişmesiyleetkileşimegirmeyolunuaraştıran

çokazsayıdaçalışmabulunmaktadır.Bunedenlehemçocuklukhemdeergenlikleilişkiliolanbenzersizgelişimselsüreçlerinbirsonucuolarakçeviklikperformansınınnasılvenedendeğiştiğihalaaçıkdeğildir.Çeviklikgelişimiliteratüründekimevcutsınırlılıklarveçeviklikperformansınınçokfaktörlüyapısınedeniyle,hemyöndeğiştirmehızınınhemdealgısalvekararvermebecerilerininbağımsızolaraknasılgeliştiğininincelenmesigerek-mektedir(Lloyd&ark.,2013).

Çevik olmayı öğrenmek, uygun hareket modellerinin geliştirilmesini gerektirir.Bununlaberaber,çoğunluklaacemikolhareketiyle,geneldengesizbirduruşlavegenelzamanlamavekoordinasyoneksikliğiylebağlantılı şekilde, hareket verimi zayıftır.uy-gunmotorbecerilerineulaşmastratejileriniortayakoymakiçinçalışmalara9-12yaşarasıolankritikgelişmedönemiolmaküzereyaklaşık5yaşındabaşlanılabilir(Drabik,1996).

Bireylerfarklıgelişimhızlarınasahipolduğuiçinkritikdönemlerinanlaşılmasızor-dur.Buyüzdencinsiyetfarklarınınvarlığıgözönünebulundurulmalıdır.Verilenyaşara-lıklarıdeğişmezbirkuralolarakdeğil,geçicibirrehberolarakgörevyapmaktadır(Rand&ohtsuki,2000).


Çevikliğiuygunbirşekildegeliştirmekamacıyla,bellibirzamanaralığı içinde,hemgenelhemdeözelalıştırmalarkullanılır.5–8yaşaralığındabireyinmotorbecerilerinte-melini geliştirmek amacıyla çeşitli genel hareketmodellerindenyararlanmakla birlikteçokyönlülüğünönplandaolmasıgerekir.hareketmodellerini,zamanlamayıvekoordi-nasyonuöğrenmeyeyönelikyapısağlayacakolanbudönemsırasında,planlı(kapalıdadenilen)egzersizlerinağırlıktaolmasıgerekir(Besier&ark.,2001).

Adölesanlarda Çeviklik Antrenmanın Etkisi Adölesanlardagüç,kuvvet,süratvedayanıklılıkgibifizikselözelliklerinantrenman-

larlageliştirilebileceğiileilgiliçokfazlaçalışmamevcutken,çeviklikperformansınınin-celeyenaz sayıdaaraştırmavardır.Çeviklik için çeşitli tanımlarve testmodalitelerininetrafındakisınırlamalarnedeniyle,yapılançalışmalargenellikleantrenmanlarınsadeceyönhızındakideğişimüzerindekietkilerini incelemiştir.Literatürde, adölesanlardapli-ometrikantrenman,kombineantrenman,yönlendirmesprintleriveküçükalanlardaya-pılanoyunlardadahilolmaküzerebirdizikısasüreliantrenmanlarlayöndeğiştirmehızperformansıolumluşekildearttırdığıkanıtlanmıştır.uygulananantrenmanlarınsüreleri3haftadan16haftayakadardeğişmiştir(Chaouchai&ark.,2014;Young&Rogers,2014).Keinerveark.(2014)gençfutbolcularda2yılsürenbirkuvvetantrenmanınyöndeğişimihızınaolanetkisiniincelemişlerdir.Yapılanbuçalışmada15-17ve19yaşaltıoyuncularınantrenmanprogramınakatıldıktansonrayönhızınındeğişimindeönemligelişmelertes-pitedilmiştir.Yöndeğişimperformansındakideğişiklikler,nispigüçseviyelerindekideği-şikliklerleyüksekilişkigöstermiştir.Bubulgulardeğişimyönündekigörevlerdebaşarılıperformansiçinkuvvetüretenkapasiteleringöreceliöneminivurgulamaktadır.Bununlabirlikte,çalışmalarınçoğunluğuergenlerdeadaptasyonlarıincelemişlerdirvebuneden-leprepubertaldönemdeçeviklikantrenmanınetkileriniinceleyenaraştırmalarsınırlıdır.Benzerşekilde,kızlardaantrenmanayönelikyöndeğişikliğininyanıtınailişkinverieksik-liğidebulunmaktadır.

Çeviklik Performansını Ölçmede Kullanılan Yaygın TestlerÇeviklikperformansınınölçülmesigelişiminplanlanmasıaçısındanönemlidir.Antrenör

vesporcularınkolaylıklayapabileceğibazısahatestlerigeliştirilmiştir.Butestlerinortaközelliğisahada uygulanabilirolmasıvebasitbirkaçekipmanlaölçümünyapılabilmesidir.Butestlereörnekolarakspordaenyaygınkullanılanlarındanttesti,Pro-AgilityÇevikliktesti,ıllinoisÇevikliktesti,505Çevikliktestisıralanabilir.Sözkonusutestlerinkullanımalanlarıbranşlaravevarolanekipmanvesahayeterliliğinegöredeğişikliklergöstermektedir.Özetlespordaenyaygınkullanılanbutestlerinaşağıdanasılyapıldığıanlatılmayaçalışılmıştır(Young&Rogers,2014;tamer,2000;Karacabey,2013).

T TestiParkuruhazırlamakiçin4adetkoniparkuraşekil2dekigibidizilir.Katılımcıbaşlako-

mutuverildiğinde“A”konisindenbaşlar,“B”konisinedüzkoşuilekoşarvesağeliilekoniyedokunur.Sonrasola“C”konisinedoğruyankoşu(sidestep)ilekoşup“C”konisinesoleliledo-kunur,sonrasağadoğru“D”konisineyankoşaraksağeliiledokunur.Sonra“B”konisineyankoşuilegelipsoleliledokunduktansonra“A”konisinegerikoşuile geridöner.“A”konisinegelirgelmezkronometredurdurulur.Buçalışmadakatılımcıtamdinlenmeile3maksimumtekraryapar.Katılımcınıneniyiolansüresikaydedilir(Kızılet,2002;Pauole&ark.,2000).


Şekil 2.tÇevikliktesti

Pro-Agility Çeviklik Testi20yardkoşutestiolarakdabilinenpro-agilityçevikliktestalanı (şekil3), başlangıç

çizgisinin5yard(4,57m)solunavesağınaişaretçilerinyerleştirilmesişeklindebelirlenir.Başlangıççizgisinefotoselkapısıyerleştirilir.tekrarlıgeçişzamanlarıbusayedealınabilir.uygulamabaşlamadankatılımcıbaşlangıççizgisindeyerinialır.hazırolduğundaöncesağda-kiişaretçiye,sonradasoldakiişaretçiyedokunarakbaşlangıççizgisindengeçerektestison-landırır(hazır,mahir&Açıkada,2010).

Şekil 3.Pro-AgilityÇevikliktesti

Illinois Çeviklik TestiEni5m,boyu10mveortabölümünde3,3maralıklarladüzbirhatüzerinedizilmişüç

konidenoluşantestparkurukurulur(şekil4).test,her10m’debir180ºdönüşleriçeren40m’sidüz,20m’sikonilerarasındaslalomkoşusundanoluşmaktadır.testparkuruhazır-landıktansonrabaşlangıçvebitimine0.01sn.hassasiyetleölçümyapanikikapılıfotosellielektronikkronometresistemiyerleştirilir.testöncesindedeneklereparkuruntanıtımıvegerekliaçıklamalaryapıldıktansonradüşük tempoda3-4denemeyapmalarına izinveri-lir.Bundansonradeneklerekendibelirledikleridüşüktempoda5-6dk.ısınmavegermeegzersizleri yaptırılır.Denekler testparkurununbaşlangıççizgisinden,yüzüstüyatarpo-zisyondaveelleromuzhizasındayerletemashalindeykençıkışyaparlar.Parkurubitirme

niyaziSıdkıADıGÜzEL 53

zamanısaniyecinsindenkayıtedilir.tamdinlenmeiletest2keztekrarlanır,iyiolandeğerkaydedilir(hazır,mahir&Açıkada,2010).

Şekil 4.ıllinoisÇevikliktesti

505 Çeviklik Testitest10metrelikbiryaklaşmakoşusununardından5metrelikbirmesafeningidişdö-

nüşlüolarakkatedilmesindenibarettir(şekil5).Parkurkurulduktansonra5mçizgisininüzerinefotoselkronometresistemininhembaşlamahemdebitirmekapılarıyerleştirilir.Yaklaşmakoşusuyönündeilkkapıbaşlangıç,ikincikapıbitişolarakyeralır.5mmesafeningidişdönüşzamanısaniyecinsindenkayıtedilir.Denekleretesthakkındabilgiverildiktensonradüşüktempodabirkaçdenemeyapmalarına izinverilir.Sporculartestebaşlamadanönce5-6dk.ısınmavegermeegzersizleriyaparlar.Butest3-4dk.araileikikeztekrarlanıreniyiskordeğerlendirmeyealınır(hazır,mahir&Açıkada,2010).

Şekil 5.505Çevikliktesti

SONUÇSüratveçeviklik,doğaloyunetkinliklerinekatkıdabulunan,gençliksporlarındabaşa-

rıyıbelirleyenvefizikseluygunlukileilgiliolabilecektemelhareketbecerileridir.Bununlabirlikte,süratveçeviklikbağımsızniteliklerdirveayrıolarakdüşünülmelidir.

Adölesanlarüzerindeyapılanbirçalışmada9ila15yaşarasındakikızveerkeklerdesprintsüratiningelişimiaraştırılırmıştır.Sonuçlaryüzdelik tablohalindegösterilmiştir.


Eldeedilensonuçlardaerkeklerintümyüzdelikdeğerlerde,kızlardaiseyüzdelikdeğerle-rinçoğunda9-15yaşaralığındasüratleriningeliştiğigözlenmiştir.Belirlibiryüzdelikyaşaralığıiçindeolanerkeklerherzamankızlardandahahızlıdır,ancakcinsiyetlerarasındakibağılfarkyaşlabirliktedeğişmiştir.Kızlar12yaşınakadardahahızlıbirsüratgelişimigös-terirken,erkekler12yaşındanitibarendahahızlıbirsüratgelişimigöstermektedirler.Kızveerkeklerikarşılaştırırkenhızlıgelişimdönemlerininayırıcızamanlaması,süratgelişimiüzerindeolgunlaşanbiretkiyaratmaktadır(Catley&tomkinson,2013).

Süratveyöndeğiştirmehızı,bağımsızniteliklerolsada,ikikavramdadoğrusalolma-yangelişimselilerlemelergösterir;küçükyaşlardaerkekvekızçocuklarıbenzerşekildedavranırlar, ancak ergenlik döneminin başlangıcında cinsiyet farklılıkları daha belirginhalegelir.Sürat,çeviklikveantropometrikdeğişkenlerarasındakiilişkileriaraştırança-lışmalaryaygınolmamaklabirlikte,genelolarakbudeğerlerarasındayüksekdüzeyliilişkibulunamamaktadır.SheppardveYoung’ın(2006)futboloyuncularıilegerçekleştirdikle-ribirçalışmadayöndeğiştirmelikoşuhızıylaantropometrikdeğişkenlerarasındazayıfilişkibulunmuş,BKiilekoşuhızıarasındakikorelasyonkatsayısınınr=0,21olduğugörül-müştür.Kara(2018)yapığıbirçalışmadasporokullarınadevameden10yaşgrubundakikadınveerkeksporculardabedenkitleindeksi(BKi)ilesüratarasındakiilişkiyiincele-mişveçalışmasonucundasüratileBKideğişkenleriarasındapozitifyöndezayıfveortadüzeydeilişkitespitetmiştir.Budoğrultuda süratdeğerleriüzerindeBKideğişkenininönemlidüzeydebirbelirleyicibirfaktörolmadığıgörülmeklebirliktedüşükdüzeydedeolsabirilişkininvarlığındansözedilebilmektedir.Farklıolgunlukstatüsündekiçocuklarıkarşılaştırılanbirçalışmada,maksimumsüratinPYhöncesivesonrasıçocuklardahemgüçhemdeyataykuvvetlebüyükölçüdeaçıklanabileceğinigöstermiştir.Bununlabirlikte,PYh‘deolanerkeklerdeaynısonuçlargeçerlideğildir.BununsebebiPYh’debirmiktarsakarlıkyaşanmasıylailişkiliolabileceğisonucunaulaşılmıştır(Rumpf&ark.,2011).Sü-ratingelişimi, erkekvekızlarıkarşılaştırırkenhızlı gelişimdönemlerinin farklı zaman-lamalarıvehızları ilebüyümehızlarınıkarşılaştıranverilerdenanlaşılmaktadır.Ancak,süratinzirvekazanımlarınınpikyükseklikhızıylamıyoksabüyümehızınınbaşlangıcıylamıörtüştüğüaçıkdeğildir.

8haftalıknöromüskülerantrenmanprogramının (ntP),ergenliköncesierkekbas-ketbolculardakimotorikveseçilmişbasketbolbecerileriüzerindekietkilerinindeğerlen-dirildiğibirçalışmadamotoriközelliklerdensüratveçeviklikparametreleridahilbirçokparametredeönemlifarklılıklartespitedilmiştir.Buönemlifarkınaltekstremitebeceri-lerigibiteknikbecerilereodaklanannöromüskülerantrenmanprogramlarıylailişkiliol-duğudüşünülmektedir(Canlı,2019).Schepensveark.(1998)12-16yaşarasındakigenç-lerinsprintmekanikleriniinceledikleribirçalışmada,adımfrekansınınyaşlabirlikteçokazdeğişiklikgösterdiğivemaksimumhızdayaşabağlıdeğişikliklerinneredeysetamamenadımuzunluğundakiorantılıartışlardankaynaklandığısonucunaulaşılmıştır.olgunlaş-mailesprintmekaniğideğişir,zemintemassüreleriartarveadımfrekansıazalır.Budeği-şiklikler,sürathızındakiartışlarısağlayanadımuzunluğundakiartışlarlatelafiedilendendahafazladır.hemhızhemdeyöndeğiştirmehızındakidoğalilerlemeler,nöral-kasten-donyapısıve fonksiyonundakiniceldeğişikliklerinyanısıra,boyuttakibüyümeyebağlıdeğişikliklerileilişkilidir.

Gravinaveark.(2008)düzenliolarakoyunkadrosunaseçilen10-14yaşarasıfutbol-cuların,sprintsürelerinibirsezonboyuncayaklaşık%5oranındaarttırdıklarını,ancakyedekoyunculardaki%1’likiyileşmelerlekarşılaştıklarınıbildirmiştir.Bubulgular,seçi-lenoyuncularındahafazlaoyunsüresiboyuncadahayüksekbireğitimuyaranınamaruzkaldığı gerçeğini yansıtabilir veya erkenolgunlaşmavehızlı bir şekildehızlı kazançlaryaşayanlarakarşıolasıbirseçimönyargısıolabilir.Williamsveark.(2011)birfutbolku-lübündeki12-16yaşlarıarasındakierkekçocuklarını3yılboyuncagözlemlemişveerkekçocuklarının30metresprintlerindeyıllık%2,7artışınolduğunutespitetmiştir.Boyacı


veAfyon(2017)“12-14yaşfutbolcular”üzerineyapmışoldukları12haftalıkcoreantren-mansonucunda20msprint(p>0.00)performanslarınıngelişimgösterdiğiniraporetmiş-lerdir.Buçalışmalaruzunsürelisistematikantrenmaniçerensporprogramlarınakatılangençlerinsüratveyöndeğiştirmehızlarınıbutürprogramlardayeralmayanlardandahafazlageliştireceklerinigöstermektedir.

Rumpveark.(2012)antrenmançalışmalarınınsistematikbirincelemesindepliomet-rikantrenmanvekombineantrenmanPYhöncesivesonrasıçocuklariçinhızıarttırmadaenetkiliyöntemolduğusonucunaulaşmıştır.Lloydveark.(2015)PYhsonrasıerkekleri6haftaboyuncahaftadaikiseansiçerenpliometrikantrenmanuygulamışvesonuçolaraksüratteönemlibirgelişmegöstermiştir.Adıgüzel(2017)8haftalıkpliometriantrenman-larınbazıbiyomotoriközelliklerüzerineetkisiniaraştırdığıbirçalışmada,pliometriant-renmanlarınınbasketbolcuların0-5msprintsüratinde%1.78,5-20msprintsüratinde%1.51 ve 0-20m sprint süratlerinde%1.77 lik bir artış sağladığını ortaya koymuştur.Canlı(2017)yaşortalaması12.79olanaltyapıyerelliglerindemüsabakalarakatılan14erkekbasketbolcuüzerinde9haftasüreylebasketbolantrenmanlarınaekolarakterabantilekuvvetantrenmanlarıuygulamışveçalışmagrubusporculardasüratdeğerinin5,71saniyeden5,53saniyeyedüştüğünügözlemlemiştir.BuçalışmalarSprintperformansınınkaskuvvetinebüyükorandabağlıolduğunuvekasgücününartırılmasıilegeliştirilebile-ceğiniortayakoymaktadır.Ayrıcabuçalışmalargözönünealındığındakuvvetvepliomet-rikantrenmanlarınınbirleştirilmesihemçocuklardahemdeergenlerdehızıartırmakiçinetkilibiryöntemolarakgörünmektedir.mevcutbilgilerden,doğalgelişmeveyöndeğiş-tirmehızındakikazanımlargöreceligüçtekikazanımlarlailişkiligörünmektedir(marullo,2002;Schmidt&Wrisberg,2008).

Farklıyaşgrubuadölesanfutboloyuncularıüzerineyapılanbirçalışmada14-16ve18yaşaltısporcularınivmelenmesi,maksimumkoşuhızıvetekrarlayansprintperforman-sıarasındakiilişkiileyaşvebedenkitleindeksiarasındakiilişkilerincelenmiş,tümyaşgruplarındahızlanma,maksimumkoşmahızıvetekrarlanansprintperformansıarasında-kibüyükkorelasyonunyanısıra,tahminibiyolojikolgunluğagöredüzenlendiğindegrup-lararasıfarklarınortadankalkması,iyieğitilmişgençfutbolculardakibufizikselözellikle-ringenelbirkaliteolarakkabuledildiğiniortayakoymaktadır,kibunundaolgunlaşmayaeşlikedennitelikseladaptasyonlarla ilişkiliolmasımuhtemeldir(mendez-Villanuevaetal,2011).

Yapılandeneyselçalışmalargöstermektedirki,erkenyaşlardanitibarenhareketbe-cerilerinindesteklenmesi gerekmektedir.uygulananbedeneğitimi ve spor etkinlikleri,adölesanbireylerinpekçok temelmotorbecerisiüzerindeolumluetkileroratayakoy-maktavesüratveçeviklikdışındadikeysıçrama,durarakuzunatlamavedengegibipekçokbiyomotorikbecerilerdeönemliölçüdeolumlugelişmelersağlamaktadır.okulöncesiyıllardanitibarençocuklarlabirliktegerçekleştirilecekbedeneğitimivesporetkinlikleri,çocuklarınhareketbecerileriningelişmesinekatkısağlayacaktır.

KAYNAKLAR1. Adıgüzel,n.S.,Karaçam,A.,&Kırkaltı,t.(2018).Genç(u16)futbolcularınmevkilere

görecorestabilizasyonkuvvetdeğerlerininkarşılaştırılması.GaziBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,23(3),163-170.

2. Adigüzel,n.S.,&Günay,m. (2016).theEffectofEightWeeksPlyometrictrainingonAnaerobicPower,CountermovementJumpingandısokineticStrengthin15-18YearsBasketballPlayers.ınternationalJournalofEnvironmentalandScienceEduca-tion,11(10),3241-3250.


3. Adolph,K.E.,Vereijken,B.,&Shrout,P.E.(2003).Whatchangesininfantwalkingandwhy.ChildDev.74:475–497.

4. Berg, A., Kim, S.S., & Keul, J. (1986). Skeletalmuscle enzyme activities in healthyyoungsubjects.ıntJSportsmed.7:236–239.

5. Besier,t.F.,Lloyd,D.G.,Ackland,t.R.,&CochraneJ.L.(2001).Anticipatoryeffectsonkneejointloadingduringrunningandcuttingmaneuvers.med.Sci.SportsExerc.33:1176-81.

6. Beunen,G,&malina,R.m.(1988).Growthandphysicalperformancerelativetothetimingoftheadolescentspurt.ExercSportSciRev.16:503–540.

7. Bloomfield,J.,Ackland,t.R.,&Elliot,B.C.(1994).Appliedanatomyandbiomechanicsinsport.melbourne:BlackwellScientific.

8. Bompa,t.o.(1998).Antrenmankuramıveyöntemi.i,KeskinveAB,tuner(Çev.),Ankara:BağırganYayınevi.

9. Boyacı,A.&Afyon,Y.A.(2017).theEffecttheCoretrainingtoPhysicalPerformansinChildren.JournalofEducationandPractice.8(33),81-88.

10. Butterfield, S.A., Lehnhard,R., Lee, J.,& Coladarci, t. (2004). Growth rates in run-ningspeedandvertical jumpingbyboysandgirlsages11–13.PerceptmotSkills.99:225–234.

11. Büyükgebiz A. (2013). Sayı Editöründen. turkiye Klinikleri Journal of PediatricalSciences,9-2.

12. Canlı, u. (2017). Basketbolculara terabant ile uygulanan kuvvet antrenmanlarınınmotorikbecerilerveşutperformansıüzerineetkisi. International Journal of Social Sciences and Education Research,3(3),857-869.

13. Canlı,u.(2019).EffectsofneuromusculartrainingonmotoricandSelectedBasket-ballSkillsinPre-pubescentBasketballPlayers.Universal Journal of Educational Rese-arch,7(1),16-23.

14. Catley,m.J.,&tomkinson,G.R.(2013).normativehealth-relatedfitnessvalues forchildren:analysisoftestresultson9–17yearoldAustralianssince1985.BrJSportsmed.47:98–108.

15. Chaouachi, A., Chtara,m.,hammami, R, et al. (2014).multidirectional sprints andsmall-sidedgamestrainingeffectonagilityandchangeofdirectionabilitiesinyouthsoccer.JStrengthCondRes.28:3121–3127.

16. Drabik, J. (1996).Children&Sportstraining.howYourFutureChampionsShouldExercisetobehealthy,Fit,andhappy.ıslandPond.StadionPublishingCo.340-343.

17. Draper,C.E.,Achmat,m.,Forbes,J.&Lambert,E.V.(2012).ımpactofacommunity-ba-sedprogrammeformotordevelopmentongrossmotorskillsandcognitivefuncti-oninpreschoolchildrenfromdisadvantagedsettings.EarlyChildDevelopmentandCare,182(1),137-152.

18. Eriksson,o.,&Saltin,B.(1974).musclemetabolismduringexerciseinboysaged11to16yearscomparedtoadults.ActaPaediatrBelg.28(Suppl):257–265.

19. Erlandson,m.C.,Sherar,L.B.,mirwald,R.L.,maffulli,n.,&Baxter-Jones,A.D.(2008).Growthandmaturationofadolescentfemalegymnasts,swimmers,andtennispla-yers.medicine&ScienceinSports&Exercise,40(1),34-42

20. Filiz,K.(2003).GaziÜniversitesiGüreştakımıileKaraharpokulundaGüreşenAzeriÖğrencilerinBazıtestÖlçümSonuçlarınınKarşılaştırılması,KastamonuEğitimDer-gisi,Ekim(11):503-512.


21. Ford,P.A.,DeSteCroix,m.B.A.,Lloyd,R.S.,etal.(2011).thelongtermathletedevelop-mentmodel:problemswithitsphysiologicalapplication.JSportsSci.29:389–402.

22. Gabbett,t.J.(2002).Physiologicalcharacteristicsofjuniorandseniorrugbyleagueplayers.BrJSportsmed.36:334–339.

23. Gabbett,t.J.,Kelly,J.n.,&Sheppard,J.m.(2008).Speed,changeofdirectionspeed,andreactiveagilityofrugbyleagueplayers.JStrengthCondRes.22:174–181.

24. Gallahue,D.L,ozmun,J.C.&Goodway,J.D.(2014).Understanding motor development. motor gelişimi anlamak.7nded,(Çev.Ed.:Özer,D.S.veAktop,A.),nobelYayıncılık:Ankara.

25. Gallahue, D.L. (2007).Frances Cleland. Developmental physical education for allchildren.humanKinetics,

26. Gallahue, D.L., ozmun, J.C., &Goodway, J.D. (2012). understandingmotor develop-ment.newYork:mcGraw-hill.

27. Graham,G.,holt/hale,S.A.,&Parker,m.(2001).ChildrenmovingAReflectiveAppro-achtoteachingPhysicalEducation,mayfieldPublishingCompany,mountainView,5.edition,California,35-62.

28. Gravina,L.,Gil,S.m.,Ruiz,F.,etal.(2008).Anthropometricandphysiologicaldifferen-cesbetweenfirstteamandreservesoccerplayersaged10–14yearsatthebeginningandendoftheseason.JStrengthCondRes.22:1308–1314.

29. hausdorff,J.m.,zemany,L.,Peng,C.,&Goldberger,A.L.(1999).maturationofgaitdy-namics:stride-to-stridevariabilityanditstemporalorganizationinchildren.JApplPhysiol.86:1040–1047.

30. hazır,t.,mahir,Ö.F.,&Açıkada,C.(2010).Gençfutbolculardaçeviklikilevücutkom-pozisyonuveanaerobikgüçarasındakiilişki.Sporbilimleridergisi,21(4),146-153.

31. hirose,n.,Seki,t.(2016).two-yearchangesinanthropometricandmotorabilityva-luesastalentidentificationindexesinyouthsoccerplayers.JScimedSport.19:158–162.

32. http://www.searo.who.int/entity/child_adolescent/topics/adolescent_health/en/ (04/01/2019)

33. Jakovljevic,S.t.,Karalejic,m.S.,Pajic,z.B.,macura,m.m.,&Erculj,F.F.(2012).Speedandagilityof12-and14-year-oldelitemalebasketballplayers.JStrengthCondRes.26:2453–2459.

34. Kara, i. (2018). Spor okullarındaki çocukların beden kitle indeksi ile sürat ilişki-sinin incelenmesi (master›s thesis, istanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık BilimleriEnstitüsü).

35. Karacabey,K.(2013).SportperformanceandagilitytestsSpordaperformansveçe-vikliktestleri.JournalofhumanSciences,10(1),1693-1704.

36. Keiner,m.,Sander,A.,Wirth,K.,&Schmidtbleicher,D. (2014).Long- termstrengthtraining effects on change- of- direction sprint performance. J Strength CondRes.28:223–231.

37. Kızılet,A.(2002).GenelAntrenmanBilgisiDersnotları.istanbul,39-42.38. Koç,h.&Gökdemir,K.(1997).EurofittestBataryasıile14-16YaşGrubuhentbol-

cularınBazı FizikselVeFizyolojikParametrelerininDeğerlendirilmesi.GaziBedenEğitimiVeSporBilimleriDergisi,2(2),16-24.

39. Köroğlu,Y.,Kaya,m.,&Sarıtaş,n.(2018).AdölesanErkeklerdeEğitseloyunlarınte-nisteBeceriÖğrenimiÜzerineEtkisi,ıV.uluslararasıSağlıkveSporBilimleriSempoz-yumutammetinKitabı,Alanya,132-138.


40. Lemmink,K.A.P.m.,Elferink-Gemser,m.t.,Visscher,C.,(2004).EvaluationoftheReli-abilityoftwoFieldhockeySpecificSprintandDribbletestsinYoungFieldhockeyPlayers.BrJSportsmed,38:138-142.

41. Lloyd,R.S.,&oliver,J.L.(2012).theYouthPhysicalDevelopmentmodel:Anewap-proachtolong-termathleticdevelopment.StrengthCondJ.34:61–72.

42. Lloyd,R.S.,Radnor,J.m.,DeSteCroix,m.B.,Cronin,J.B.,&oliver,J.L.(2015).Changesinsprintandjumpperformancefollowingtraditional,plyometricandcombinedre-sistancetraininginmaleyouthpre-andpost-peakheightvelocity.JStrengthCondRes.30:1239–1247

43. Lloyd,R.S.,Read,P.,oliver,J.L,etal.(2013).Considerationsforthedevelopmentofagilityduringchildhoodandadolescence.StrengthCondJ.35:2–11.

44. malina,R.m.,Bouchard,C.,&Bar-oro.(2004).Growth,matuationandphysicalacti-vity.Champaign,ıL:humanKinetics:

45. marullo,F.(2002).PliometrikSüratveKuvvetAntrenmanıArasındakiBağlantı.ha-cettepeVoleybolBilimveteknolojiDergisi,2,24

46. mendez-Villanueva,A.,Buchheit,m.,Kuitunen,S.,Douglas,A.,Peltola,E.,&Bourdon,P.(2011).Age-relateddifferencesinacceleration,maximumrunningspeed,andre-peated-sprintperformanceinyoungsoccerplayers.Journal of sports sciences,29(5),477-484.

47. meyers,R.W.,oliver, J.L.,hughes,m.G., Cronin, J.B.,& Lloyd,R.S. (2015). maximalsprintspeedinboysofincreasingmaturity.PediatrExercSci.27:85–94.

48. meyers,R.W.,oliver,J.L.,hughes,m.G.,Lloyd,R.S.,&Cronin,J.B.(2017).ınfluenceofage,maturity,andbodysizeonthespatiotemporaldeterminantsofmaximalsprintspeedinboys.Journalofstrengthandconditioningresearch,31(4),1009-1016.

49. muratlı, S. (2013). Çocuk ve spor: antrenman bilimi yaklaşımıyla. Ankara: nobelYayınevi.

50. muratlı,S.,Kalyoncu,o.,&şahin,G.(2007).Antremanvemüsabaka.Ladinmatbaa-cılık

51. ortega,F.B.,Cadenas-Sanchez,C.,Sanchez-Delgado,G.,etal.(2015).Systematicre-viewandproposalofafield-basedphysicalfitnesstestbatteryinpreschoolchild-ren:thePREFıtbattery.Sportsmed.45:533–555.

52. Özer,D.S.,&Özer,K.(2009).ÇocuklardamotorGelişim.nobelYayınları.53. Özer,K.(2001).Fizikseluygunluk.nobelYayınDağıtım,Ankara,54. Pauole,K.,madole,K.,Garhammer,J.,etal.(2000).Reliabilityandvalidityofthet-test

asameasureofagilitylegpowerandlegspeedincollege-agedmenandwomen.JofStrengthandConditioningResearch,14(4):443-450.

55. Payne,V.P.,&ısaacs,L.D.(2008).humanmotorDevelopment:ALifespanApproach,mountainView,CA:mayfield,

56. Philippaerts,R.m.,Vaeyens,R.,Janssens,m.,etal.(2006).therelationshipbetweenpeakheightvelocityandphysicalperformanceinyouthsoccerplayers.JSportsSci.24:221–230.

57. Rand,m.K.,&ohtsuki,t.(2000).EmGAnalysisofLowerLimbmuscles inhumansDuringQuickChangeinRunningDirections.GaitPosture.12:169-18.

58. Reilly,t.,Williams,A.m.,nevill,A.,&Franks,A.(2000).Amultidisciplinaryapproachtotalentidentificationinsoccer.JSportsSci.18:695–702.

59. Ruiz,J.R.,Castro-Pinero,J.,Espana-Romero,V.,etal.(2011).Field-basedfitnessas-sessmentinyoungpeople:theALPhAhealth-relatedfitnesstestbatteryforchildrenandadolescents.BrJSportsmed.45:518–524.


60. Rumpf, m.C., Cronin, J.B, oliver, J.L., & hughes, m. (2011). Assessing youth sprintability-methodological issues, reliability andperformancedata. PediatrExerc Sci.23:442–467.

61. Rumpf,m.C.,Cronin,J.B.,Pinder,S.D.,oliver,J.,&hughes,m.(2012).Effectofdifferenttrainingmethodsonrunningsprinttimesinmaleyouth.PediatrExercSci.24:170–186.

62. Salaj,S.,&markovic.G.(2011).Specificityofjumping,sprinting,andquickchangeofdirectionmotorabilities.JStrengthCondRes.25:1249–1255.

63. Schepen,s B.,Willems, P.A., & Cavagna, G.A. (1998). themechanics of running inchildren.JPhysiol.509(Pt3):927–940.

64. Schmidt,R.A.&Wrisberg,C.A.(2008).motorLearlingandPerformance,(fourthedi-tion.)unitedstateofAmerica,humanKineticsPubmed,18.

65. SevimY.(2010).AntrenmanBilgisi,Ankara:Pelinofsettipomatbaacılık.66. Sevim,Y.(2002).AntrenmanBilgisi,nobelYayınDağıtım,Ankara.37-76.67. Sheppard, J.m. andYoung,W.B. (2006).AgilityLiteratüreReview:Classifications,

trainingandtesting.JournalofSportsSciences.24(9),919–932.68. Sheppard, J.m.,&Young,W.B. (2006).Agility literaturereview:classifications, trai-

ningandtesting.JSportsSci.24:919–932.69. Smith,t.,&Wade,m. (2015). Variability inhumanmotorandsportperformance.

ın:Smitht,henningR,Wadem,Fishert(eds.)Variabilityinhumanperformance.BocaRaton,FL:CRCPress,taylor&FrancisGroup;31–50.

70. tamer,K.Spordafiziksel-fizyolojikperformansınölçülmesivedeğerlendirilmesi.Ba-ğırganYayınevi.2000

71. Vescovi,J.D.,&mcGuigan,m.R.(2008).Relationshipsbetweensprinting,agility,andjumpabilityinfemaleathletes.JSportsSci.26:97–107.

72. Vescovi,J.D.,Rupf,R.,Brown,t.D.,&marques,m.C.(2011).Physicalperformancecha-racteristicsofhigh-levelfemalesoccerplayers12–21yearsofage.ScandJmedSciSports.21:670–678.

73. Viru,A.,Loko,J.,harrow,m.,etal.(1999).Criticalperiodsinthedevelopmentofper-formancecapacityduringchildhoodandadolescence.EurJPhysEduc.4:75–119.

74. Whithall,J.(2003).Developmentoflocomotorco-ordinationandcontrolinchildren.ın:SavelsbergGJP,DavidsK,VanDerKampJ(eds.)Developmentofmovementcoor-dinationinchildren.London:Routledge,251–270.

75. Williams,C.A.,oliver,J.L.,&Faulkner,J.Seasonalmonitoringofsprintandjumpper-formanceinasocceryouthacademy.ıntJSportsPhysiolPerform.2011;6:264–275.

76. Yague,P.h.,&DeLaFuente,J.m.(1998).Changesinheightandmotorperformancerelativetopeakheightvelocity:Amixed-longitudinalstudyofSpanishboysandgirls.AmJhumBiol.10:647–660.

77. Yarımkaya,E.&ulucan,h. (2015).Çocuklardahareketeğitimiprogramınınmotorgelişimüzerineetkisi.ınternationalJournalofnewtrendsinArts,Sports&ScienceEducation,4(1),37-48.

78. Young,W,&Rogers,n.(2014).Effectsofsmall-sidedgameandchange-of-directiontrainingonreactiveagilityandchange-of-directionspeed.JSportsSci.32:307–314.

79. Young,W.,&Farrow,D.(2006).Areviewofagility:Practicalapplicationsforstrengthandconditioning.Strengthandconditioningjournal.28(5),24.

80. zorba,E.(1999).herkesiçinSporveFizikseluygunluk.GSGmEğitimDaire-si,Ankara.

E-Spor ve Dijital Spor Oyunlarının Kullanım

Amaçlarının Belirlenmesi: Nitel Bir Çalışma

Ebru ARAÇ ILGAR1

1 DoktorÖğretimÜyesi,YozgatBozokÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER5

Ebru ARAÇ ILGAR 63

GİRİŞoyun;herçağveheryerde,eğitimvegelişimaçısındansürdürülmüşönemlibiret-

kinliktir.Çocuklarındoğduğuandanitibarenbaşlayanoyunaktiviteleri,çocuklarınbellibecerilerinigeliştiricivepekiştiricibiraraçniteliğindedir (Pehlivan,2012).Genel tanı-mıylaoyun,bellibiramacayönelikolanyadaolmayan,kurallıyadakuralsızgerçekleşti-rilebilen;fakatherdurumdaçocuğunisteyerekvehoşlanarakyeraldığıfiziksel,bilişsel,dil,duygusalvesosyalgelişiminintemeliveçocukiçinenetkinöğrenmesürecidir(milliEğitimmodülü,2014).oyunilebirlikteoyundakullanılanoyunaraçlarınınyanioyuncak-larındateknolojikgelişmelereparalelolarakdeğişimgöstermektedir.Bubağlamdaiçindeyaşanılanyüzyıldaoyunaraçlarıveoyunalanlarıdadeğişimdenetkilenerekçocuklarınyaşamlarındayerinialmaktadır(inanveDervent,2016). Geçmişteparklarda,mahalleler-devesokaklardagerçekleştirilenoyunetkinliklerigelişenteknolojietkisiyledijitalorta-mataşınmışvedijitaloyunkavramıortayaçıkmıştır(ırmakveErdoğan2016).

Günümüzçocuklarınınteknolojininkısasüredegösterdiğihızlıgelişimeayakuydur-duklarıgörülmektedir.Dijitalyerliler(Prensky,2002)olarakadlandırılanteknolojiçağın-dadoğupbüyüyennesil,öncekinesildenfarklıbilişselyapı,ilgiodaklarıvealışkanlıklarasahiptirvebufarklılıkdijitaloyunlarınmantığıileuyuşmaktadır(KulaveErdem,2005).Dijitaloyun,monitör,fare,klavyeyadajoystickgibiarabirimlerinbilgisayaryazılımlarıileetkileşimininsağlandığı,kurallarıveamaçlarıolansistemlerbütünüdür(Kayalı,2011).Dijitaloyun,çeşitliteknolojilerleprogramlananvekullanıcılaragörselbirortamlabirliktekullanıcıgirişiyapmayısağlayan,çocuklariçinpopülerbirkültürhalinegelenoyunlarola-raktanımlanmaktadır(Çetin,2013).ilkticarioyunolanComputerSpace’in1971yılındapiyasayasürülmesiilebaşlayandijitaloyunendüstrisibugündünyada24,75milyardolarbütçesiilemedyadünyasınınönemlibirbölümünüoluşturmaktavebirmilyarınüzerindekullanıcısıbulunmaktadır(EntertainmentSoftwareAssociation2013).

Sanal dünyanın en olumlu yönlerinden birisi gerçek dünyada var olan tehlikelerle karşı karşıya kalmadan gerçek durum ve yaşantıları aynen yansıtan yapay bir ortamda bulunarak ça-lışmaları güvenli bir şekilde yapma olanağı vermesidir. Aynı zamanda bu teknoloji yardımıyla gerçek dünyada asla yaşanamayacak ortamlarda yaşama ve kendi kendine keşfetme duygusu-nu geliştirir (Kayabaşı 2005). Olumsuz yönleri ise sosyal mesafeyi azaltırken diğer yandan da sosyal teması yok etmesidir. İnsanlığın esas gereksinimi olan iletişim, gerçek mekânlarda, yüzyüze ve olağan hızla gerçekleşirken, günümüzde artık sanal mekânlarda kurgulanmış olarak çok hızlı gerçekleşmektedir (Sucu, 2012). Sanal evren, gerçek yaşamda gerçekleştirilebilmesi için hem maddi hem de manevi çaba harcanması gereken pek çok aktivitenin yaşanabildiği bir ortamdır. Bireylerin hayallerinde kurdukları kültürel ve sosyal çevrelerini kendilerinin yarata-bilmeleri sanal ortamın çekiciliğini arttırmaktadır. (Croteau ve Hoynes, 2003). noe(2009),sanal gerçekliği üç boyutlu bir öğrenmedeneyimi yaşatanbilgisayar teknolojisi olaraktanımlamıştır.Sanalgerçeklik,gerçekyaşamaversiyonunuüretmekiçinbilgisayargrafik-lerinivegörüntülerinikullanır(Bayram,1999).Juul’e (2005) göre yarı-gerçeklik, bir oyun-daki kurgusal bir karakterle ilgili herhangi bir ifade yarı-gerçektir; zira hem kurgusal bir varlığı hem de oyunun asli kurallarını tarif ediyor olabilir. Bu açıdan spor aktiviteleri düşünüldüğünde fiziksel hareketliliğin sahada olmasının kaçınılmaz bir gerçek olduğu düşünülmektedir.Ancakdijital ortamın kaliteli hizmet sunması, konfor sağlaması ve düşük maliyetli olması sosyal pay-laşım alanlarına katılımcıları arttırmaktadır (Miller, Fabian ve Lin 2009). Bunun sonucu olarak bireylerin saha ve salonlarda spor yapmak yerine dijital oratamları tercih ettikleri söylenebilir.

Bu araştırmanın amacıe-sporvedijitaloyunkullanımamaçlarınınbelirlenmesidir.Bu temel amaç doğrultusunda aşağıdaki şu sorulara yanıt aranmıştır.• Dijital ortamda sportif aktivitelere katılım sebepleriniz nelerdir?• Sportif içerikli oyunlar sonunda zihinsel olarak neler hissediyorsunuz?


• Sportif içerikli oyunlar sonunda duygusal olarak neler hissediyorsunuz?• Sportif içerikli oyunları sosyal yönden değerlendiriniz.• Sportif içerikli oyunlar sonunda kazandığınızda/ kaybettiğinizde neler hissediyorsunuz?

2. YÖNTEM

2.1. Araştırma Deseninitelaraştırmayöntemleribirolguhakkındadahaderinvebütüncülbilgisağlamak-

tadır(Cresswell,2007).Bukapsamdaolguyailişkindeneyimlersorgulanır(Ersoy,2016).nitelaraştırmayapanlarçalıştıklarıkonunundoğalortamlarındaderinlemesinearaştır-mayaparak insanlarınaraştırılanolguyayüklediklerianlamlarıyorumlamayaçalışırlar(DenzinveLincoln,1998).Buçalışmadanitelaraştırmayöntemlerindenolantemelyo-rumlayıcıteknikkullanılmıştır.merriam’a(2015)göretemelyorumlayıcıdesen,eğitim,yönetimveişletmegibialanlardaenfazlakullanılandesendir.Yazaragörearaştırmacılarbudeseni,insanlarındeneyimlerininasılyorumladıkları,dünyalarınıbudeneyimlerdâ-hilindenasılyapılandırdıklarıvedeneyimlerineatfettiklerianlamıbelirlemekamacıylakullanılmaktadır.

2.2. Ortam ve Katılımcılar Araştırmanın çalışma grubunu hergün yaklaşık 4 saat sanal oyun oynamakta olan

17 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Bu çalışma için seçilen çalışma grubu, sahip olduğuözellikler bakımından önemlidir. Çalışma grubunun belirlenmesinde ölçüt örneklemeyöntemindenyararlanılmıştır.Buaraştırmada“bedeneğitimivesporaktivitelerineka-tılımda istekliolma”ve“sanaldünyavedijitalsporoyunları ile tanışmışolma”ölçütle-ri kabul edilmiş ve çalışma grubu bu ölçütleri karşılayan bireylerden oluşturulmuştur.Katılımcıların tamamıerkektir.Yaşortalamaları16,3dür.Katılımcılarınüçü lisebirincisınıfta,yedisi lise ikincisınıfta, ikisi liseüçüncüsınıftavebeşi ise lisedördüncüsınıftaöğrenimlerinedevametmektedir.

2.3. Veri Toplama Bu çalışmada veri toplama yöntemlerinden ve yarı yapılandırılmış görüşme yön-

temi kullanılmıştır. Araştırmacının gözlem yapabilmesi ve öğrencilerle görüşmeleryürütebilmesi içinailebireylerindenaraştırma içeriğiaçıklanaraksözlü izinalınmıştır.Görüşme formu hazırlanırken, öncelikle alan yazındaki araştırmalar incelenmiştir. Buaraştırmalardan yola çıkarak çalışmanın amaçları ile tutarlı olacak şekilde, görüşmeformundayeralmasıdüşünülensorularhazırlanmıştır.Görüşmeler2018yılıKasımayıiçerisindeyapılmıştır.herbirkatılımcı ileyaklaşık2saatgörüşülmüştür.Seskaydıya-pılangörüşmelerdahasonrabilgisayarortamındayazıyaçevrilmiştir.Dönüştürülenka-yıtlar18sayfatutmuştur.Görüşmeformunundiliveanlaşılırlığınıtestetmeküzeretürkdiliuzmanıilegörüşmeyapılmıştır.Görüşmesonucundaformtekrargözdengeçirilerekuygulanmayahazırhalegetirilmiştir.Görüşmeleresnasındaaraştırmacıkendivarsayım-larınıveönyargılarınıaraştırmasürecindeeldeedilenverilerdenayrıtutmayaözengös-termiştir.

2.4. Veri Analizi Görüşmeyoluylaeldeedilenverilerinanalizindeiçerikanaliziyöntemikullanılmıştır.

içerikanalizinde,birbirinebenzeyenverilerbelirli temalarçerçevesindebirarayageti-rilerekorganizeedilmekteveyorumlanmaktadır.Böylecetoplananverileriaçıklayabile-cektemavekavramlareldeedilmektedir(Yıldırımveşimşek,2011).SeskaydıileyapılangörüşmelerbilgisayarortamındayazıyaçevrilipdosyalarnVivoprogramınaaktarılarakanalizedilmiştir.Analizlergörüşmesorularıhazırlanırkenkullanılankategoriler(bireysel

EbruARAÇıLGAR 65

faktörlervesosyal faktörler)dikkatealınarakyapılmıştır.Verilerbukategorileraltındaaçıklanmayaveyorumlanmayaçalışılmıştır.herbirkategorideyeralanbulgular,katılım-cılarındoğrudanifadeleriiledesteklenmiştir.Alıntılardagerçekisimleryerinekodlama-larkullanılmıştır.Görüşmelersırasındakatılımcılaraaçıkbirşekildearaştırmanınamacıaçıklanarakkatılmakisteyipistemediklerisorulmuşveizinlerialınmıştır.

3. BULGULARKatılımcılarınilee-sporvedijitaloyunkullanımamaçlarınınbelirlenmesihedeflene-

rek ikianatemavebunlarınalttemalarıbelirlenmiştir.Belirlenenanatemalar“BireyselFaktörler”ve“Sosyalfaktörler”dir.

3.1. Bireysel FaktörlerBirincianatema,öğrencilerine-spor,sanaloyunvedijitaloyunoynamalarındakibi-

reyselfaktörlerigöstermektedir. Buanatemayailişkindokuzalttemaortayaçıkmıştır.Öğrencilerinbireyselfaktörlerileilgiligörüşlerininanalizsonuçlarınailişkinbulgularşe-kil1’desunulmuştur.

Şekil 1.BireyselFaktörler

şekil1’egöre,katılımcılarındijtalsportifoyunoynarkenbireyselfaktörolarak“Rahat-lama”,“Başarı”,“şiddetveSaldırganlık”,“DuygularınıAçığaÇıkması”,“Eğlence”,“Psikolojikiyihal”,“mutluluk”,“hoşVakitGeçirme”,“ÖdülFikri”duygularıönplanaçıkmaktadır.Be-lirtilenalttemalarailişkinkatılımcıifadelerineaşağıdayerverilmektedir:

D11: “Oyun sonrasıkendimiherşeyden arınmış hissediyorum.” D 4: “Oyun oynamaktan çok zevk alıyorum.” D2:“Evetoyunoynarkençokvakitharcıyorumamabubenioyunoynamaktanalıkoy-

muyorzamanınnekadarçabukgeçtiğinianlamıyorumbile.”D9:“Sportifoyunmekanıçokkonforlu.oyunlardanmutluolarakayrılıyorum.”D1:“oyunlardaistediğimşekildeduygularımıifadeedebiliyorumkimsedenkorkmu-

yorum.”D3:“oyununheyacındankendimdengeçiyorumvekaybettiğimdeçoksinirleniyorum.”D9:“oyunsenisüreklikazanmayaodaklıyorvekazanıncaheroyunyenidenbaşlıyor

gibisüreklibaşarıhissisenioyunoynamayaitiyor.”D3:“oyunoynarkenhiçbirşeydenaldırışetmiyorumsadecebilgisayaraodaklanıyo-

rum”


D16: “uluslararası oyun yarışma fikri beni sürekli oyun oynamama ve hayallerimeyaklaşmamasebepoluyor.”

D12:“hayatınzorluklarınıoyunoynayarakyoketmeyeçalışıyorum.”D5:“oyunukaybettiğimzamanherşeyiyıkmakistiyorumpsikolojimaltüstoluyor.”D6:“Kafamıboşaltmadaoyunoynamakfazlasıylayararlıolduğunudüşünüyorum.”D7:“Levelatlamakhayatımdaaldığımengüzelhediyeoluyorbenimiçin.”D8:“Gerçekkişilerlevakitgeçirmektenseoyundakikişilerlevakitgeçirmeyidahaçok

seviyorum.” D10:“oyunoynarkensankibütünduygularımıyaşıyorgibiyimbubenimiçinheyecan

verici.”D13:“Spordaeldeettğimbaşarıçokdeğilamabuoyunlardatamtersioluyorvebun-

dandolayıcazipgeliyoroyunlar.”D14:“Kimseninoyunoynarkenmutsuzolmagibibirşansıyoktur.Kaybetsebile.”D15:“Yabancıkişilerleoynamakbenimözgüvenimiarttırıyor.Daharahathissediyo-

rum.”D17:“uluslararasıoyunlardaülkemitemsiletmekistiyorum.”Görüşlerde katılımcıların gerçek hayatta gerçekleştiremedikleri, lüks sayılabilecek

pekçokhayalisosyalmedyaoyunlarıaracılığıylagerçekleştirmeyeçalıştılarıgörülmek-tedir.

3.2. Sosyal Faktörlerikincianatema,öğrencilerine-spor,sanaloyunvedijitaloynamalarındakisosyalfak-

törlerigöstermektedir.Buanatemayailişkinyedialttemaortayaçıkmıştır.Öğrencilerinbireyselfaktörlerileilgiligörüşlerininanalizsonuçlarınailişkinbulgularşekil2’desunul-muştur.

Şekil 2.SosyalFaktörler

şekil2’yegöre,katılımcılarındijtalsportifoyunoynarkensosyalfaktörolarak“Arka-daşlıkKurma”, “toplulukoluşturma”, “KendiniGerçekleştirme”, “Paylaşma”, “Yardımlaş-ma”,“Saygınolma”,“SosyalKabul”duygularıönplanaçıkmaktadır.Belirtilenalttemalarailişkinkatılımcılarınifadelerineaşağıdayerverilmektedir:

D11:“oyunsayesindeyerliyabancıbirçokarkadaşlıklarkurdum.”

Ebru ARAÇ ILGAR 67

D4: “oyunoynarkenyardımlaşmaktanzevkalıyorumarkaşlarımlabirlikteberaberyarışıyoruzçünkü.”

D2:“Bellibiroyunoynadıktansonraoyunçevresitarafındansayılıkişilerarasındabulunmambenimennunediyor.

D9:“oyunoynarkenbirçokpaylaşımdabulunuyoruzveböylelikleoyundakiarkadaş-lıkbağımızgelişiyor.”

D1:“oyundaherkesbirbirinesaygılıdavranıyoroyunoynamadakienbüyükneden-lerimdenbiribudenilenebilir.herkeskiminnekadarkapasitesioluduğunubiliyorveonagörehareketediyor.”

D3:“oyunoynarkenkendimi en tepedegörüyorumhayattaki herşeyi tamamlamışhissediyorum.”

D9: “Oyunda Türkbirtopluluğumuz var herşeyi beraber yapıyoruz.”D3: “ Birbirimize yardım etmeyi görev edindik.”D16:“oyunoynamamgerçekyaşamdaolmadığıkadararkadaşlıkkurmamdayardımcı

oldu.” D12:“oyundışındadaoyuncuarkaşlarımlasohbetediyoruzvebirbirimizinsorunları

hakkındapaylaşımdabulunuyoruz.”D5:“oyunhayatımoldubenimiçingeçekleştireceğimtekşeyolarakgörüyorum.” D6:“Aileminbanaduymadığısaygıyıoyundakilerlegiderebiliyorum.”D7:“oyunoynarkenistediğimşekildebağırabiliyorum,kızabiliyorum,sevinebiliyo-

rumbubenimutluediyor.”D8:“Gerçekhayattadışavuramadığımduygularımıburadarahatlıkla ifadeedebili-

yorum.”D 10: “hayatımda bulamadığım arkadaş topluluğunu burada kurdum ve bu benim

oyunudahafazlaoynamakiçinbirsebep.”D13:“oyunyardımlaşmayızorunluhalegetiriyorbuşekildebaşarılıoluyoruz.”D14: “oyunda ilerlediğimde ortamda saygınlığımı arttırıyorum böylelikle kendime

geliyorumsanki.”D15:“Yabancıbirgrubumuzvaroyundasohbetederekherdileyatkınlığımartıyor.

Dilgelişimimeyardımcıoluyor.”D17:“hayattanzevkaldığımtekuğraşoyunoynamakdiyebilirim.”

TARTIŞMA VE SONUÇGünümüzdesporalanındakiönemligelişmelerdenbiriolanespor,sanaloyunvedi-

jitaloyunkavramlarıülkemizderekreatif,amatörveprofesyoneldüzeydeyapılmaktadır.E-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunununülkegenelindegelişebilmesiiçin,e-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunukavramlarınınvee-spor,sanaloyunvedijitalsporoyuncusuözelliklerinin yeterli düzeyde bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında e-spor,sanaloyunvedijitaloyunkullanımamaçlarınınbelirlenmesihedeflenmektedir.Verilerdeğerlendirildiğindee-spor,sanaloyunvedijitaloyunileigiligörüşmelersonucundanikianatemabelirlenmiştir.Belirlenenanatemalar“BireyselFaktörler”ve“SosyalFaktörler”dir.

“BireyselFaktörler”kategorisiincelendiğinde;“Başarı”,“şiddetveSaldırganlık”,“Duy-gularınıAçığaÇıkması”,“Psikolojikiyihal”,“ÖdülFikri”,“Eğlence”,“hoşVakitGeçirme”,“mutluluk”,“Rahatlama”gibikavramlardanoluştuğugörülmektedir.Çalışmamızıdestek-lernitelikePehlivan(2012);mutluluk,sevinç,acıma,korku,arkadaşlık,başarmaarzusu,


hırs, sevgi,özgürlük,başarı,eğlence, rahatlamagibibirçokkavramıoyunyolu ileaçığaçıktığınıbelirtmiştir.oyunuoynarkenpozitifduygularınaçığaçıkmasıdaoyununakılcıbirmotivasyonaracıolduğunugöstermektedir(olson,2010).mustafaoğlu,zirekveYa-sacı (2008) ile Akın’ın (2018) yapmış oldukları çalışmalarda, katılımcıların e-spordakibaşarılarınınsırasıylatakımoyunu,düşünmehızıvekonsantrasyongibikişiselfaktörlerietkilediği görülmüştür. oyun, bireyin duygularını açığa çıkarıp düzenlenmesinde eşsizbirroloynamaktadır(AksoyveDereÇiftçi,2014;Fredrickson,2001).Katılımcılarayö-neltilensorularaverilencevaplardanhareketle,espor,sanaloyunvedijitalsporoyunuoynarkenbireylerdefarklıduyguçağrışımlarıuyandığısöylenebilir.Espor,sanaloyunvedijitalsporoyunununyapısalözellikleridegözönündebulundurulacakolduğunda,katı-lımcılarınifadelerindendeyolaçıkılarakespor,sanaloyunvedijitalsporoyunuoynarkenkendileriniolduğundandahaçokpsikolojikolarakrahatveiyihissettiklerisöylenebilir.Katılımcılaroyunoynamakvakitlerinialsabilebunubirsorunolarakgörmedikleriaksinebudurumdanhoşnutolduklarınıbelirtmektedirler.Ayrıcagerçektekendileriniifadeet-mektezorlanırkenoyundatamtersibirdurumunsözkonusuolduğu,oyundakiortamınkendilerineözgüvenkazandırdığıvebusayedekendilerinidahaiyiifadeettiklerisonu-cunavarılmaktadır. Sanaldünyadaoyunoynamakonlarıhırslandırdığı ve tekraroyna-maları için tetiklediği söylenebilir.Ayrıcagerçekhayattakibaşarısızlıklarını sanaloyunsayesindegeçerekbaşarıyıyakalayaraktelafiettiklerivebubaşarılardanaldıklarıhazileoyun sürekliliğini sağladıkları düşünülebilir.Ögel (2012) sanal dünyanın, kişilerin ger-çekteyapamadıklarıveyayapmalarımuhtemelolmayanbirçokşeyihayaldünyalarındarahatlıklagerçekleştirebilmeleriiçinbirortamsunduğunu,buortamınisekişilerinduy-gularınıaçığaçıkarıphareketegeçirdiğinivedahaçokmeraketmelerinisağladığınıbe-lirtmiştir.Katılımcıların,günlükhayatınzorluklarıylabaşaçıkmadaproblemyaşarkenbuzorluklardankaçarakoyunubirsığınakolarakkullandıkları,ifadelerindenanlaşılmakta-dır.Kocadağ(2017)aynışekilde,bireylerinçoğunluklayaşadıklarıvedevamlıkendilerineacıverenolaylarlabaşaçıkmaktaartıkkendileriniyetersizhissettiklerinivebusebeplekendilerini sanal spor oyunlarındabuldukları sonucunaulaşmıştır.her sanal vedijitaloyungibiespor,sanalsporoyunuvedijitalsporoyundabireylerihayaldünyasındaya-şattığısöylenebilir.Katılımcıların,sanalsporoyunundakiarkadaşlıkilişkilerini,sohbetini,iletişimlerinigerçekhayattakindendahasamimibulduklarıgörülmektedir.Bununsebe-bininaslındasanaldünyanıngerçekolduğunudüşünmelerindenbirtürsanalgerçeklikyaşamalarından kaynaklı olduğu düşünülebilir. Katılımcılar uluslararası alanda e-sporkariyeriyaparakprofesyonelbirdijitalsporcuolmakveülkeyi temsiletmek istedikleriiçinespor,sanalsporoyunuvedijitalsporoyunuoynadıklarınıifadeetmişlerdir.Gerçekhayattaki beklentilerinin, oyunda var ettikleri sanal hayatlarında bulmaları onların dışdünyadankopmalarınavesanaldünyanıngerçekliğinedalmalarınanedenolmuştur.Eğerbiriniseçmeleriistenilsesanalgerçekliğibarındırandünyanınseçileceğiaçıkbirşekildegörülmektedir.Bireylersanalortamdagereğindenfazlavakitgeçirdiklerizamangerçek-likalgılarınıyitirebilmektedir (Kocadağ,2017).Sanaldünyanın, sporcularagerçekant-renmanortamınınzorluklarındandahakonforluvezevklibirortamsunduğu,farklıduyguçağrışımlarıyarattığıiçinartıkdahafazlatercihedildiğidüşünülmektedir.

“Sosyal Faktörler” kategorisi incelendiğinde; “Yardımlaşma”, “SosyalKabul”, “Saygınolma”, “toplulukoluşturma”, “ArkadaşlıkKurma”, “KendiniGerçekleştirme”, “Paylaşma”şeklindekavramlarortayaçıktığıgörülmektedir.Espor,sanaloyunvedijitalsporoyunu-nunyapısalözellikleridegözönündebulundurulacakolursa,katılımcılarınifadelerindendeyolaçıkılarakespor,sanaloyunvedijitalsporoyunlarınınhayattanzevkaldıklarıtekyervehayatlarınınbuoyunlardan ibaretolduğunu ifadeetmektedirler.Katılımcılar sa-naltakımoyunlarısayesindegerçekhayattaedinemedikleriçıkarsızdostluk,arkadaşlıkilişkilerinibuoyunlarsayesindekurabildikleriniifadeetmektedirler.Doğu(2006)oyun-larınevrenselbirrolesahipolduğunuvedaimasosyalbirgöreviyerinegetirdiğinibelirt-

Ebru ARAÇ ILGAR 69

miştir.oyunortamındakiyardımlaşmalardanziyadebireylerinsaygıçerçevesiiçerisindebirbirlerininsorunlarınaçözümüretmelerininvebirbirlerinedeğerveriyorolmalarınınkendilerinioldukçamemnunettiğini ifadeetmektedir.Dijital sporoyunlarındaki takımoyunlarında;bireylerintakımoluşturma,işbirliği,stratejibelirleme,planyapmaveyü-rütme,rekabetetmegibibirdengörevibiraradayürüterekbirçokbecerininkazanıldığısöylenmektedir(FederationofAmericanScientists,2006).Katılımcılar;oyundaedindik-leribaşarılardandolayısayılıkişilerarasınagirmelerivetanınmalarınınkendilerinimo-tiveediponurlandırdığınısöylemektedirler.Bubaşarısayesindekendilerinizirvedegör-melerivebaşarmaduygusunutatmalarıgerçekhayatlarındanziyadesanalperformansıtercihedilirkılmaktadır.Bireyinoyundakazandığıbaşarı,motivasyonunuartırmaktadır(Brown,1991).Budurumun;gerçekhayatlarındayaşayamadıklarıbaşarıhazzınıyaşa-maimkanınıbulmaktankaynaklandığısöylenebilir.Katılımcılargerçekhayattadışavu-ramadıklarıveyaçekindikleriduygularıbuoyunlarsayesindesanaldünyadarahatlıkla,istediklerişekildegerçekleştirmeimkanıbulduklarınıvebudurumdanoldukçamemnunkaldıklarınıifadeetmektedirler.Ayrıcaespor,sanaloyunvedijitalsporoyunusayesindefarklıülkelerdenarkadaşedinmeleriveedindikleri arkadaşlarıyla sohbetleri sayesindefarklıdillereolanilgilerininarttığınıvekendilerinigeliştirdiklerinidilegetirmektedirler.Espor,sanaloyunvedijitalsporoyunlarınınetkiliöğrenmeyeteneklerinigeliştirdiğinivebualanayönelikfarkındalıklarınınarttığıbelirtilmektedir(Lieberman,2001).Özetledijitaloyun içerisindekisanalsosyalleşme,başarıların takdiredilmesi, saygınlıkkazan-ma,sorumlulukduygusundanuzaktahoşzamangeçirme,diğeroyuncularaliderliketme,gerçekteyapılmasıpekmümkünolmayanveyayapılamayanbazısportifbecerilerinsanalortamdarahatlıklayapılabilmesigibietkenler,öğrencilerine-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunlarına ilgiduymasındaönemli roloynadığısöylenebilir.mustafaoğluvearka-daşlarının(2018)yaptığıçalışmadakatılımcılarıne-sporu,sırasıylaoyunoynamatutku-su,bualandakariyeresahipolmavehobiamaçlıoynadıklarınıtespitetmişlerdir.Argan,ÖzerveAkın(2006)yapmışolduğuçalışmada,katılımcılarıne-sporusevme,oyuntutkusuveparakazanmaamacıylaoynadıkları,Akın’ın(2008)yaptığıaraştırmadaiseeğlencevee-sporsevgisindendolayıoynadıklarıtespitedilmiştir.Yapılanbuçalışmadaespor,sanaloyunvedijitalsporoyunlarının,katılımcıbireylerinsosyalbecerileriniolumluanlamdageliştirdiğinisöylemekmümkündür.Bazıülkelerdeeğitimsistemleri içerisindee-sporayerverilmektedir.Çinvemalezyagibiülkelerdeüniversitelerdeesporoyunkurslarıve-rilmektedir.Bazıüniversitelerdeisee-sporcularabursdahivermektedir(Kocadağ,2017).teknolojiçağındayaşanıldığıgözönünealındığındaöğrencilerine-sporkariyerineolduk-çaisteklioluşlarındandolayıöğrencilerinesporkariyerineyönlendirilmelerikonusundadüzenlemeler (yenilikler) yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Katılımcılarınifadelerindedegörüldüğügibibazıöğrencileringelecekteprofesyoneloyuncuolmayıveülkeyitemsiletmekistediklerigörülmektedir.Öğrencilerine-sporkariyerineyönelmeis-teğininçokazbiroranlaonlineoyunbağımlılığı,parakazanmaisteği,büyükorganizas-yonlarakatılıpisminiduyurma,ülkeyitemsiletmevb.olduğudüşünülmektedir.Gentile,(2009)erkeklerinkızlaragöreesporoyunlarınailgisinindahafazlaolduğunudolayısıylaerkeklerinoyunkariyerineolanilgisinindahafazlaolduğunusavunmaktadır.YıldırımveÇoban’ın(2019)çalışmasındaerkeköğrencilerinspordakızöğrencileregöredahabelir-ginbirmerakdüzeyinesahipolduklarıgörülmüştür.Fakatsonyıllardakızlarındaoyunkariyerineilgileriningiderekarttığısöylenebilir.oynadıklarıoyunlarıyayınlayanlarara-sında kızların da olduğu görülmektedir. Özellikle turnuvalarda kadın oyunculara artıkdahafazlarastlanmakta,gençneslinilgisie-spor,sanaloyunvedijitalsporoyununayö-nelmektefakatyetişkinlerinilgisiaynıyöndeolmamaktadır(Kocadağ,2017).Dolayısıylatakipçisiveilgisayısıgiderekartanbualandafarkındalıkyaratılmasınınönemliolduğudüşünülmektedir.


Sonuçolarak,katılımcılarınifadeleriincelendiğinde;genelolarakolumluyorumlaraulaşılmıştır.Ancakolumsuzyorumlarındaolabileceğiunutulmamalıdır.Sonyıllardaözel-liklegençnüfusune-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunlarınayoğunilgigöstermesivehızlagenişkitlelereulaşmasıylagünümüzdeartıke-spor,sanaloyunvedijitalsporoyun-larınındabirkariyerseçeneğiolmasıüzerindeönemledurulmasıgerekenkonulardanbiriolmaktadır.Busanaloyunlarınöğrencilerüzerindenegibietkileriolacağıöncedenfarkedilmeliveistekleridedikkatealınarakkariyerplanlamasıyönündeadımlaratılmalıdır.Dijital oyun bağımlığının öğrencilerin genel hayatları ve akademik başarıları üzerindeolumsuzetkilerininolduğudüşünülmektedir. Sportif sanaloyunlardaoyuncuların sporbranşıyadasanaloyuncu ilekendiniçok fazlaözdeşleştirmesindenkaynaklanabileceksportifsanalgerçeklikolgusudaaraştırılmasıgerekenönemlibirkonuolarakkarşımı-zaçıkmaktadır.Bedeneğitimivefizikselaktiviteilekendinirahatlıklaifadeeden,girdiğiheralanauyumsağlayabilen,kendinibirbütünolarakgeliştirmiş, iletişimyönüyüksekbireylertoplumakazandırılır(AraçılgarveCihan,2018).Gençlerinfizikselaktivetedentamamenuzaklaşaraksporusadecesanalortamdayaşamalarıbaştafizikselolmaküze-rebirçokpsikolojikproblemideberaberindegetirebileceğigözardıedilmemelidir.Dijitalsporoyunlarınınolumluetkilerininmevcutçalışmadadagörüldüğüüzereazımsanmaya-cak kadarçokolduğunugösterenbaşkaaraştırmasonuçlarınındaolduğuliteratürtara-masısonucugörülmüştür.Kesinbirsonucaulaşmadanönceesporunetkilerinigözdengeçirmek faydalıolacaktır.herşeydenöncedünyadaveülkemizdeyüzbinlercekişinine-spor,sanaloyunvedijitalspordalınıamatörveprofesyonelbirşekildeoynadığıbilin-mektedir.Böylelikleaynıgelişmişülkelerdeatılanadımlargibitürkiye’dedebualanaözelgereklitümorganizasyonelyapılanmanınzamankaybedilmedenhızlandırılmasıgerektiğidüşünülmektedir.Ülkedee-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunukonularınınyoğunbirşekildegündemdeoluşundandolayıbukonuyaalakalıçalışmayapankurumlartarafın-dan, sponsorolabilecekmarkalara,öğretmenlereveokulyöneticilerinehattaebeveyn-lerebukonuhakkındaakademikeğitimlerverilmesigerekliliğiortayaçıkmaktadır.tümbunlarsayesindee-spor,sanaloyunvedijitalsporoyunkonusundaartıkdahakalıcıvesürdürülebilirsonuçlarınalınmasımümkünolacaktır.

KAYNAKÇA1. Akın,E.,(2008).ElektronikSpor:Türkiye’deki Elektronik Sporcular Üzerine Bir Araş-

tırma, AnadoluÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,YüksekLisanstezi,Eskişehir.2. Aksoy,A.B.,Dere-Çiftçi,h.,(2014).Erken Çocukluk Döneminde Oyun, Pagem,Ankara.3. Araçılgar,E.,Cihan,B.B(2018).metaphoricPerceptionsofSchoolPrincipalstowards

PhysicalEducationterm. International Journal of Higher Education, 7(5),194-205.4. Argan,m.,Özer,A.,veAkın,E.,(2006).ElektronikSpor:türkiye’dekiSiberSporcula-

rıntutumveDavranışları,Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi,1(2):1-11.5. Bayram, S. (1999).Bilgisayar Destekli Öğretim Teknolojileri. marmara Üniversitesi

teknikEğitimFakültesiYayınları:istanbul.6. Brown,DonaldE.(1991).Human Universals.nY:mcGraw-hill.7. Cresswell,J.W.(2007).Qualitative inquiry And Research Design(2nded.).thousand

oaks,CA:SagePublications.8. Croteau,D.,vehoynes,W.(2003).Media Society,ındustries,ımagesandAudiences

thousandoaks:PineForgePress.9. Çetin,E.(2013).temeltanımlarVeKavramlar.mehmetAkifocak(Ed.),Eğitsel diji-

tal oyunlar kuram, tasarım ve uygulama içinde(s.2-6).Ankara:Pegem.10. Denzin,n.K.,veLincoln,Y.S.(1998).Entering the field of qualitative research.n.K.

Denzin&Y.S.Lincoln(Editörler),theLandscapeofqualitativeresearchtheoriesand

Ebru ARAÇ ILGAR 71

issues(s.1-34).thousandoaks,CA:SagePublications.11. Doğu,B.(2006).Popüler Kültürün Tüketim Aracı Olarak Bilgisayar Oyunlarında Sunu-

lan Yaşam Tarzı, YüksekLisanstezi,EgeÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,izmir.12. EntertainmentSoftwareAssociation(2013)Essential Facts About Computer and Vi-

deo Industry2012.WashingtonD.C,uSA:EntertainmentSoftwareAssociation.13. Ersoy,A.F.(2016).Fenomenoloji.Eğitimdenitelaraştırmadesenleri.(Edt:A.Saban

veA.Ersoy).Ankara:AnıYayıncılık,ss.51-109.14. FederationofAmericanScientists.,(2006).Harnessing the Power of Video Games for

Learning.ReportoftheSummitonEducationalGames.15. Fredrickson,B.L.,(2001).theRoleofPositiveEmotionsinPositivePsychology:the

Broadenand-BuildtheoryofPositiveEmotions.American Psychologist, 56, 218–226.doi:10.1037/0003-066X.56.3.218.

16. Gentile,D.,(2009).PathologicalVideo-GameuseAmongYouthAges8to18,Psycho-logical Science,20:594–602.doi:10.1111/j.1467-9280.2009.02340.x.

17. ırmak,A.,Y.veErdoğanS.(2016).DijitaloyunBağımlılığıÖlçeğitürkçeformunungeçerliliğivegüvenilirliği.Anadolu Psikiyatri Dergisi,16,10-18.

18. inan,m.veDervent,F.(2016).makingADigitalGameActive:ExaminingtheRespon-sesofStudentstotheAdaptedActiveVersion.Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi,6(1),113-132.

19. Juul,J.(2005).Half-Real.mıtPress.20. Kayabaşı,Y.(2005).SanalGerçeklikVeEğitimAmaçlıKullanılması.The Turkish Onli-

ne Journal Of Educational Technology.4(3),151-158.21. Kayalı,u.(2011).Bilgisayar oyunları ile çocuk ve ergenlerdeki psikopatoloji arasındaki

ilişkinin araştırılması. uzmanlıktezi,istanbulÜniversitesiCerrahPaşatıpFakültesiÇocukRuhSağlığıvehastalıklarıAnabilimDalı,istanbul.

22. Kocadağ,m.,(2017).ElektronikSporKariyeriveEğitim,Doğu Anadolu Sosyal Bilim-lerde Eğilimler Dergisi,1(2).

23. Kula,A.veErdem,m.(2005).Ögretimselbilgisayaroyunlarınıntemelaritmetikişlembecerileriningelişimineetkisi,Hacettepe Üniversitesi Eğtim Fakültesi Dergisi (h.u.JournalofEducation)29:127-136.

24. Lieberman, D. A. (2001).Using interactive media in communication campaigns for children and adolescents.ınR.E.Rice&C.K.Atkin(Eds.),Publiccommunicationcam-paigns(3ed.).thousandoaks:Sagepublications.

25. Lierberman,D.A.,(2001).managementofChronicPediatricDiseasesWithinteractivehealthGames:theoryandResearchFindings,The Journal of Ambulatory Care Mana-gement.24, 26–38.

26. merriam,S.B.(2015).Nitel Araştırma Desen Ve Uygulama İçin Bir Rehber.(S.turan,Çev.Ed.).Ankara:nobelYayıncılık.

27. miller,K.D.,Fabian,F.veLin,S.J.(2009).StrategiesForonlineCommunities,Strategic Management Journal,30,3,305-322.

28. milliEğitimmodülü,(2014).ÇocukGelişimiveEğitimi,oyunEtkinliği-1.Ankara:milliEğitimBakanlığıYayınları

29. mustafaoğlu,R.,zirek,E.veYasacı,z.,(2018).E-SporoyuncularınınDemografikÖzel-likleri,oyunoynamaSüreleriveBaşarılarınıEtkileyenFaktörler,Bağımlılık Dergisi – Journal of Dependence,19(4),115-122.

30. noe,R.A., (2009). insanKaynaklarınınEğitimiVeGeliştirilmesi. 4.Baskı. C.Çetin


(Çev.),istanbul:BetaBasım(orjinalbasımtarihi2008).31. olson, C.K., (2010). Children’smotivations forVideoGamePlay in theContext of

normal Development. Review of General Psychology, 14, 180–187. doi:10.1037/a0018984.

32. Ögel,K.,(2012).İnternet Bağımlılığı- İnternetin Psikolojisini Anlamak ve Bağımlılıkla Başa Çıkmak, türkiyeişBankasıKültür,istanbul.

33. Pehlivan,h.(2012).Oyun ve öğrenme (3.baskı).Ankara:AnıYayınları.34. Prensky,m. (2002).themotivationofgameplayor, the real21st century learning

revolution.onthehorizon,10(1),1-14.35. Sucu, i. (2012). SosyalmedyaoyunlarındaGerçeklikolgusununYönDeğiştirmesi:

SmeetoyunuÖrneği.Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi,3,55-89.

36. Yıldırım,A.veşimşek,h.(2011).Sosyalbilimlerdenitelaraştırmayagiriş(8.Baskı).Ankara:SeçkinYayıncılık.

37. Yıldırım,m.veÇoban,o.(2019).theAnalysisofStudents‟SpecialCuriosityinSportsBased on Some Demographic Variables. Journal of Education and Training Stu-dies,7(3), 50-57. doi:10.11114/jets.v7i3.3914

Ortaokul Öğrencilerinin Beden Eğitimi Dersi Yatkınlıklarının

İncelenmesi: Boylamsal Bir Çalışma1

Sonnur KÜÇÜK KILIÇ2

Erman ÖNCÜ3

1 Buçalışma,KaradenizteknikÜniversitesiEğitimBilimleriEnstitüsüBedenEğitimiveSporAnabilimDalı’ndadoktorateziolarakkabuledilmişayrıcaçalışmanınözeti16.uluslararasıSporBilimleriKongresi’nde(31Ekim–3Kasım2018,Antalya)sözlübildiriolaraksunulmuş-tur.

2 Dr.Öğr.Üyesi,ErzincanBinaliYıldırımÜniversitesi,EğitimFakültesi,BedenEğitimiveSporBölümü

3 Doç.Dr.,trabzonÜniversitesi,SporBilimleriFakültesi,BedenEğitimiveSporÖğretmenliğiBölümü

CHAPTER6

Sonnur KÜÇÜK KILIÇ, Erman ÖNCÜ 75

GİRİŞGelişenteknolojiylebirliktehareketihtiyacıolaninsanın,pasifyaşamasürüklendiği

vekolayıseçerekdahaazhareketettiğiaşikârdır(zorba,2006).oysakisağlıklıbireylervedahasağlıklıtoplumiçin,bireylerindüzeylerineuygunolarakfizikselaktiviteyeyön-lendirilmelerigerekmektedir(Yüksel,2001’denaktaran:Fişne,2009:13).Düzenliolarakfiziksel aktivite yapmanın sağlık ve psikolojik açıdan olumlu etkileri olmasına rağmen(Bunker, 1998;Ekelundvediğ., 2007) gençbireylerin yeterli düzeyde fiziksel aktivite-debulunmadığıbelirtilmektedir(hillandvediğ.,2009).Öğrencilerinihtiyaçlarıolanan-cakdışarıdakısıtlananfizikselaktivitelerin,okullardauygulananbedeneğitimidersleriaracılığıylauygunprogramlardüzenlenerekkarşılanmasıgerekmektedir (tudor-Locke,Ainsworth,AdairvePopkin,2003;Wilde,Corbinvemasurier,2004).Buaçıdanbakıldı-ğında,okullardakibedeneğitimidersiningençlerinfizikselaktiviteyeyöneliktutumlarınıvefizikselaktiviteyekatılımlarınıarttırmadaönemlibiretkenolduğudüşünülmektedir(hillandvediğ.,2009;SubramaniamveSilverman,2007;tappeveBurgeson,2004).

Fizikselaktiviteyekatılımınbelirtilenyararlarınarağmengençbireylerinyeterikadarfizikselaktivitedebulunmadığı(hillandvediğ.,2009)bunedenlefizikselaktiviteyekatı-lımeksikliğininvegençlerdegörünensedanteryaşamşekliningiderilmesiiçinçeşitlistra-tejilergeliştirmeningerekliolduğudüşünülmektedir(Sallis,Prochaskavetaylor,2000;Van-Sluijs,mcminnveGriffin,2007).BubağlamdagençlerdefizikselaktiviteyekatılımıngüçlendirilmesivebuöğelerinuygulanmasınınkolaylaştırılmasıiçinWelk(1999)tarafın-dan“GençlerdeFizikselAktiviteGeliştirmemodeli’’geliştirilmiştir.Bumodelkapsamındafizikselaktiviteyekatılım;yatkınlık, sosyaldestek,kolaylaştırıcılarvedemografikbilgi-lerolarakdörtkategoriyeayrılan faktörlerinetkileşimi sonucuolarakaçıklanmaktadır(Welk,1999).

“Yaşantıvedeneyimlersonucuoluşan,ilgiliolduğubütünobjevedurumlarakarşıbire-yindavranışlarıüzerindeyönlendiriciyadadinamikbiretkilemegücünesahip,duygusalvezihinselhazırlıkdurumu”şeklindeifadeedilentutumlar(Allport,1967),öğrencilerinbedeneğitimialgılarıüzerindeetkiyesahipolabilirvebututumlarvealgılaröğrencilerindavranışlarını etkileyebilir (Bernstein, Philips ve Silverman, 2011; Pajares, 1992). Bubağlamda,bedeneğitimidersindeolumsuztecrübeedinenöğrencininaktiviteyekatılmakistemeyeceği(Carlson,1995;Ennis,1996)yadatamtersiolarakpozitiftecrübeedinenöğrencinindeinancınınpozitifyöndedeğişeceğisöylenebilir(Ajzen,2005;SilvermanveSubramaniam,1999).

Araştırmacılaragöretutumlarınyanısıraöz-yeterlikalgısıdabedeneğitiminekatılımıetkilemektedir(Sallisveowen,1999;Sallisvediğ.,2000;Strauss,Rodzilsky,BurackveColin,2001).Bandura’nın(1986)“SosyalÖğrenmeKuramı”nadayananve“bireylerinbellibirperformansı göstermek içingerekli etkinliği veyaeylemiorganizeedip,başarılı birbiçimdegerçekleştirmekapasitelerineilişkininancı”şeklindetanımlananöz-yeterlikkav-ramı(Bandura,1997),öğrencilerinöğrenmevebaşarılarıileilişkiliolduğundanöğrenciveöğretmenyeterliğieğitimdeüzerindesıkçadurulankonulardanbirihalinegelmiştir(Schunk,2011).Sporpsikolojisiliteratüründeise“birkişininbelirlibirseviyedeperfor-mansısergileyebilmekiçinalgıladığıyeterliği”olaraktanımlananöz-yeterlik,sporperfor-mansınındaönemlibirbelirleyicisiolupbaşarıylailişkilendirilmektevebireyinspordabaşarıçabalarınıetkileyenenetkilipsikolojikfaktörolarakgörülmektedir(FeltzveÖncü,2014).Bedeneğitimivesporalanındayapılanaraştırmalardaöz-yeterlikileperformansarasındapozitifbirilişkiolduğu; yükseköz-yeterlikinancınasahipbireyinperforman-sınınyüksekolacağı,düşüköz-yeterlikinancınasahipbireyiniseperformansınındüşükolacağıbelirtilmektedir(Chase,1998).


Yapılanliteratürtaramasınınsonucundaortaokulöğrencilerininbedeneğimineyöne-liktutumlarının(Aras,2013;Bernsteinvediğ.,2011;Jaureguy,2013;Kır,2012;Ö.Keskin,2015)veöz-yeterlikalgılarının(Cairney,hay,Faught,mandigoveFlouris,2005;Eyüpoğlu,2012;Robbins,Pender,Ronis,KazanisvePis,2004;Wenthe,2007)ayrıayrıvebirarada(Balyan,2009;Keskin,ÖncüveKüçük-Kılıç,2015;n.Keskin,2015;Öncüvediğ.,2015)ça-lışmakonusuedildiğiaraştırmalararastlanılmıştır.DiğeryandanliteratürdeWelk(1999)tarafından geliştirilenGençlerdeFizikselAktiviteGeliştirmemodeli’nin kullanıldığı ça-lışmayadarastlanılmıştır(Wenthe,2007).Boylamsalbirçalışmanınparçasıolarakger-çekleştirilenbuçalışma250ergenüzerindegerçekleştirilmiştir.Ancakçalışmadabedeneğitimineyöneliköz-yeterlikveeğlenmekavramlarıüzerindeincelemeleryapılmıştır.Bubağlamdaöğrencilerinbedeneğitimiyatkınlıklarınıngüncelveazsayıdamaddedenolu-şanbirölçeklebelirlenmesininyanısıraaraştırmasonuçlarının,bedeneğitimiderslerininortaokulöğrencilerininbedeneğitimiyatkınlıklarınınedüzeydeetkilediğininbelirlenme-sivesüreceetkiedenunsurlarıntespitedilmesiaçısındanliteratürekatkısağlayacağıdü-şünülmektedir.Buradanhareketlebuaraştırmanınamacı,ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersi yatkınlıklarını öğrencilerindemografik bilgilerinden elde edilenbağımsızdeğişkenleregöreincelemektir.Buamaçkapsamındaaşağıdakiaraştırmasorularınayanıtaranmıştır:1. ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersineyöneliktutumveöz-yeterlikleri(ı.ve

ıı.uygulama)nedüzeydedir?2. ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersineyöneliktutumveöz-yeterlikleri(ı.ve

ıı.uygulama),cinsiyet,sınıfvebedeneğitimiöğretmeninincinsiyetideğişkenlerinegöreanlamlıbirfarklılıkgöstermektemidir?

3. ortaokul öğrencilerinin beden eğitimi dersine yönelik tutumları ile öz-yeterlikleriarasındaanlamlıbirilişkivarmıdır(ı.veıı.uygulama)?

4. ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersineyöneliktutumveöz-yeterliklerininı.veıı.uygulamadeğerleriarasındaanlamlıbirfarklılıkvarmıdır?

5. ortaokul öğrencilerinin beden eğitimi dersine yönelik tutum ve öz-yeterliklerinincinsiyetdeğişkeninegöre ı. ve ıı.uygulamadeğerleriarasındaanlamlıbir farklılıkvarmıdır?

6. ortaokul öğrencilerinin beden eğitimi dersine yönelik tutum ve öz-yeterliklerininsınıfdeğişkeninegöreı.veıı.uygulamadeğerleriarasındaanlamlıbirfarklılıkvarmıdır?

7. ortaokul öğrencilerinin beden eğitimi dersine yönelik tutum ve öz-yeterliklerininbedeneğitimiöğretmeninin cinsiyetideğişkeninegöre ı. ve ıı. uygulamadeğerleriarasındaanlamlıbirfarklılıkvarmıdır?

YÖNTEM

Araştırma ModeliÇalışmadaboylamsaltaramamodelikullanılmıştır.Araştırmadeğişkenlerininzamana

bağlıdeğişimleriniincelemeküzerefarklızamanlardayinelenenölçümleryapılanbumo-deldeamaç(Büyüköztürk,Kılıç-Çakmak,Akgün,KaradenizveDemirel,2012;Karakaya,2012),ortaközelliğiolanbirgrubuincelemekyadaaynıkişilerinzamanabağlıdeğişim-leriniveeğilimleriniincelemektir(FraenkelveWallen,2006’danaktaran:Büyüköztürkvediğ.,2012:179).

Araştırma GrubuÇalışmanın araştırma grubunu ı. uygulama için 2016-2017 eğitim-öğretim yılında

devletebağlı6farklıortaokulda6,7,ve8.sınıftaöğrenimgören1454’ükız,1351’ierkek


2805öğrenci;ıı.uygulamaiçinaynıokullardaöğrenimgören1334’ükız,1309’uerkek2643öğrencioluşturmuştur.

Veri Toplama AraçlarıAraştırmada,‘KişiselBilgiFormu’ve‘BedenEğitimiYatkınlıkÖlçeği’veritoplamaara-

cıolarakkullanılmıştır.

Kişisel Bilgi FormuAraştırmacılar tarafından geliştirilmiş olan ‘Kişisel Bilgi Formu’, araştırmaya konu

olanortaokulöğrencilerihakkındabilgitoplamakamacıylaaraştırmadaincelemekonusuolancinsiyet,sınıf,bedeneğitimiöğretmeninincinsiyetibağımsızdeğişkenlerleilgiliso-rulardanoluşmaktadır.

Beden Eğitimi Yatkınlık Ölçeği (BEYÖ)Öğrencilerin,bedeneğitimineyöneliktutumveöz-yeterliklerinisaptamada,hilland

vediğerleri(2009)tarafındangeliştirilen,Öncüvediğerleri(2015)tarafındantürkçeyeuyarlanan ‘BedenEğitimiYatkınlıkÖlçeği’kullanılmıştır.11maddedenoluşanölçek,2faktörlübiryapıyasahiptir.Ölçekfaktörleri ‘Tutum’ (6madde)ve ‘Öz-Yeterlik’ (5mad-de) şeklindedir. Ölçekte yer alan olumsuz maddeler tersten puanlanmaktadır. Ölçekmaddeleri“5’liLikerttipiÖlçek”formundadır.Likertseçenekleri“hiçKatılmıyorum(1)”,“Katılmıyorum(2)”, “Kararsızım(3)”, “Katılıyorum(4)”ve “tamamenKatılıyorum(5)”şeklindesıralanmışvepuanlamadabunagöreyapılmıştır.Ölçektenalınabilecekendüşükpuan11veenyüksekpuanise55’tir.Ölçeğin‘Tutum’altboyutundanalınabilecekendü-şükveenyüksekpuanlarsırasıyla6ve30iken,‘Öz-yeterlik’altboyutundanendüşük5,enyüksek25puanalınabilir.Ölçeğinorijinalformundaiçtutarlıkkatsayısı‘Tutum’ boyu-tuiçin0.91, ‘Öz-Yeterlik’ boyutuiçin0.89olarakhesaplanmıştır(hillandvediğ.,2009).Ölçeğintürkçeyeuyarlamaçalışmasında,ölçeğinfaktöryapısıdoğrulayıcıfaktöranalizi(2=250.05; sd=43; p<0.01, CFı=0.94, GFı=0.95, ıFı=0.94, tLı=0.93, SRmR=0.05 ve Rm-SEA=0.07),güvenirliğiisetest-tekrartestkorelasyonu(rtutum=0.81,p<0.01;rÖz-Yeterlik=0.85,p<0.01 ) veCronbachAlpha (αtutum=0.81,αÖz-Yeterlik=0.84) iç tutarlık katsayıları hesapla-narak incelenmiştir.Buçalışmasonucueldeedilenbulgularölçeğin iki faktörlüyapısı-nındoğrulandığınıgöstermiştir(Öncüvediğ.,2015).Buaraştırmakapsamındatoplananverilerüzerindedeölçeğingüvenirliği,araştırmacıtarafındanyenidenincelenmiştir.BukapsamdaverileringüvenirliğinibelirlemedeCronbachAlpha iç tutarlıkkatsayılarıhe-saplanmışveı.uygulamaiçin ‘Tutum’:0.86, ‘Öz-Yeterlik’:0.89;ıı.uygulamaiçin ‘Tutum’:0.88,‘Öz-Yeterlik’:0.89olarakhesaplanmıştır.

Veri Toplama SüreciAraştırmada kullanılan veri toplama aracı, 2016-2017 eğitim öğretim yılında ilgili

makamlardangerekliizinlerinalınmasındansonraöğrencilerinöğrenimgördükleriokul-lardaokulyöneticilerininbilgisiverehberliğindekatılımcılarauygulanmıştır.Çalışmadakullanılanölçek,2016-2017eğitimöğretimyılıbaşında(ı.uygulama)vesonunda(ıı.uy-gulama)ortaokulöğrencilerineuygulanmıştır.Böylelikleyılboyuncabedeneğitimidersi-nekatılanöğrencilerinı.veıı.uygulamadeğerlerialınmıştır.Araştırmacıtarafındantop-lanananketformlarıkontroledilerekeksikveyayanlışdoldurulanlararaştırmadışındatutulmuş,öğrencilereuygulanananketleringeçerlivekabuledilebilirnitelikteolanları,değerlendirilmeküzerekodlanarakbilgisayarortamınaaktarılmıştır.

Verilerin AnaliziAraştırmakapsamındayapılanistatistikselanalizler,SPSS21istatistikpaketprogramı

aracılığıylagerçekleştirilmiştir.nicelverilerinparametriktestlerinönşartlarınısağlayıp


sağlamadığınaSkewnessveKurtosis(verilerinnormaldağılımdurumu)değerleri,normaldağılımeğrisi,Boxm(varyans-kovaryansmatrislerininhomojenliği)veLevene(varyans-larıneşitliği)testisonuçlarıincelenerekkararverilmiştir(Büyüköztürk,2012).Verilerinanalizindebetimselistatistikiyöntemler,tekfaktörlümAnoVA,tekyönlüvaryansanalizi(AnoVA),tukeyveDunnett’sCçoklukarşılaştırma,tekörneklemt-testivePearsonCorre-lationtestlerikullanılmıştır.ÖlçekleringüvenirliklerinibelirlemekiçindeCronbachAlphaiçtutarlıkkatsayılarıhesaplanmıştır.

BULGULARÇalışmakapsamındakikatılımcıların, ı.uygulama içinBedenEğitimiYatkınlıkÖlçe-

ği’nin ‘Tutum’altboyutundanaldıklarıpuanlarınaritmetikortalaması3.81vestandartsapması0.90’dır.‘Öz-Yeterlik’ altboyutundanaldıklarıpuanlarınortalamasıise3.97,stan-dartsapması0.82’dir.Öğrencilerinaltboyutlardanaldıklarıendüşükpuan1.00ikenenyüksekpuanise5.00’tir.Katılımcıların,ıı.uygulamaiçinBedenEğitimiYatkınlıkÖlçeği’nin ‘Tutum’altboyutundanaldıklarıtoplampuanlarınaritmetikortalaması3.58vestandartsapması0.98’dir.‘Öz-Yeterlik’ altboyutundanaldıklarıpuanlarınortalamasıise3.89,stan-dartsapması0.87’dir.Öğrencilerinaltboyutlardanaldıklarıendüşükpuan1.00ikenenyüksekpuanise5.00’tir.ı.veıı.uygulamadanalınanpuanlarınçarpıklıkvebasıklıkdeğer-leriincelendiğindeverilerinnormalbirdağılımasahipolduğugörülmektedir(tablo1).

Tablo 1.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınDağılımı

mAnoVA sonuçları, ı. uygulama için cinsiyet değişkeninin BEYÖ alt faktörleriüzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermektedir [λ=0.96, F(2, 2802)=57.05,p<0.01].hangibağımlıdeğişkeninçokdeğişkenlianlamlılığakatkı sağladığınıanlamakamacıylayapılanAnoVAsonuçlarınagöredecinsiyetanaetkisiaçısından‘Öz-Yeterlik’[F(1,2803)=98.91,p<0.01]altboyutpuanlarınınanlamlıolarakfarklılaştığısonucunaulaşılmış-tır.‘Tutum’boyutundaiseanlamlıbirfarklılıktespitedilmemiştir[F(1,2803)=0.54,p>0.05].mAnoVAsonuçları,ıı.uygulamaiçincinsiyetdeğişkenininBEYÖaltfaktörleriüzerindekitemeletkisininanlamlıolduğunugöstermektedir[λ=0.95,F(2,2640)=65.18,p<0.01].hangibağımlı değişkenin çokdeğişkenli anlamlılığakatkı sağladığını anlamakamacıyla yapı-lanAnoVAsonuçlarınagöredecinsiyetanaetkisiaçısından‘Öz-Yeterlik’[F(1,2641)=121.20,p<0.01]altboyutpuanlarınınanlamlıolarak farklılaştığısonucunaulaşılmıştır. ‘Tutum’ boyutundaiseanlamlıbirfarklılıktespitedilmemiştir[F(1,2641)=1.05,p>0.05](tablo2).


I.Uygulama Cinsiyet n Ort. Ss. Sd F p

TutumKız 1454 3.80 0.87

1-2803 0.54 0.46Erkek 1351 3.82 0.93

Öz-YeterlikKız 1454 3.82 0.85

1-2803 98.91 0.00Erkek 1351 4.12 0.75

II.Uygulama Cinsiyet n Ort. Ss. Sd F p

TutumKız 1334 3.56 0.95

1-2641 1.05 0.31Erkek 1309 3.60 1.01

Öz-YeterlikKız 1334 3.71 0.90

1-2641 121.20 0.00Erkek 1309 4.07 0.80

Tablo 2.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınCinsiyetDeğişkenineGöreDağılımı

mAnoVAsonuçları,ı.uygulamaiçinsınıfdeğişkenininBEYÖaltfaktörleriüzerindekitemeletkisininanlamlıolduğunu[λ=0.89,F(4,5602)=87.56,p=<0.01]göstermektedir.hangibağımlıdeğişkeninçokdeğişkenlianlamlılığakatkısağladığınıanlamakamacıylayapılanAnoVAsonuçlarınagöredesınıfanaetkisiaçısından‘Tutum’[F(2,2802)=179.76,p<0.01]ve‘Öz-Yeterlik’[F(2,2802)=26.57,p<0.01]altboyutpuanlarınınanlamlıbirşekildefarklılaştığısonucunaulaşılmıştır.mAnoVAsonuçları, ıı.uygulama içinsınıfdeğişkenininBEYÖaltfaktörleriüzerindekitemeletkisininanlamlıolduğunu[λ=0.93,F(4,5278)=45.71,p=<0.01]göstermektedir. hangi bağımlı değişkenin çok değişkenli anlamlılığa katkı sağladığınıanlamakamacıylayapılanAnoVAsonuçlarınagöredesınıfanaetkisiaçısından ‘Tutum’ [F(2,2640)=85.84,p<0.01]ve ‘Öz-Yeterlik’ [F(2,2640)=19.35,p<0.01]altboyutpuanlarınınan-lamlıbirşekildefarklılaştığısonucunaulaşılmıştır(tablo3).

I.Uygulama Sınıf n Ort. Ss. Sd F p Anlamlı Fark

Tutum

6.Sınıf 1002 4.18 0.67

2-2802 179.76 0.00 6-7,6-8,7-87.Sınıf 866 3.76 0.87

8.Sınıf 937 3.46 0.98

Öz-Yeterlik

6.Sınıf 1002 4.11 0.71

2-2802 26.57 0.00 6-7,6-87.Sınıf 866 3.92 0.76

8.Sınıf 937 3.85 0.94

II.Uygulama Sınıf n Ort. Ss. Sd F p Anlamlı Fark

Tutum

6.Sınıf 1043 3.87 0.87

2-2640 85.84 0.00 6-7,6-8,7-87.Sınıf 862 3.47 1.02

8.Sınıf 738 3.31 0.98

Öz-Yeterlik

6.Sınıf 1043 3.98 0.81

2-2640 19.35 0.00 6-8,7-87.Sınıf 862 3.92 0.86

8.Sınıf 738 3.72 0.94

Tablo 3.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınSınıfDeğişkenineGöreDağılımı

mAnoVAsonuçları,ı.uygulamaiçinbedeneğitimiöğretmeninincinsiyetideğişkenininBEYÖaltfaktörleriüzerindekitemeletkisininanlamlıolduğunugöstermektedir[λ=0.99,F(2,2802)=11.14,p<0.01].hangibağımlıdeğişkeninçokdeğişkenlianlamlılığakatkısağla-dığını anlamakamacıylayapılanAnoVAsonuçlarınagöredebedeneğitimiöğretmeni-


nincinsiyeti anaetkisi açısından ‘Tutum’ [F(1,2803)=14.00,p<0.01]altboyutpuanlarınınanlamlıolarak farklılaştığısonucunaulaşılmıştır. ‘Öz-Yeterlik’boyutunda iseanlamlıbirfarklılıktespitedilmemiştir[F(1,2803)=1.02,p>0.05].mAnoVAsonuçları,ıı.uygulamaiçinbedeneğitimiöğretmeninincinsiyetideğişkenininBEYÖaltfaktörleriüzerindekitemeletkisininanlamlıolduğunugöstermektedir[λ=0.99,F(2,2640)=13.04,p<0.01].hangibağımlıdeğişkeninçokdeğişkenli anlamlılığakatkı sağladığını anlamakamacıylayapılanAno-VAsonuçlarınagöredebedeneğitimiöğretmeninincinsiyetianaetkisiaçısından‘Tutum’ [F(1,2641)=19.32,p<0.01]altboyutpuanlarınınanlamlıolarakfarklılaştığısonucunaulaşıl-mıştır. ‘Öz-Yeterlik’boyutunda iseanlamlıbir farklılık tespitedilmemiştir [F(1,2641)=0.81,p>0.05](tablo4).

I.Uygulama Cinsiyet n Ort. Ss. Sd F p

TutumKadın 597 3.93 0.81

1-2803 14.00 0.00Erkek 2208 3.78 0.92

Öz-YeterlikKadın 597 3.94 0.81

1-2803 1.02 0.31Erkek 2208 3.97 0.82

II.Uygulama Cinsiyet n Ort. Ss. Sd F p

TutumKadın 568 3.74 0.95

1-2641 19.32 0.00Erkek 2075 3.54 0.98

Öz-YeterlikKadın 568 3.86 0.92

1-2641 19.32 0.00Erkek 2075 3.90 0.85

Tablo 4.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınBedenEğitimiÖğretmenininCinsiyetiDeğişkeni-neGöreDağılımı

Çalışmakapsamındakikatılımcıların,BedenEğitimiYatkınlıkÖlçeğialtboyutlarındanaldıklarıpuanlarını.uygulamaveıı.uygulamadeğerleriarasındakifarkınanlamlıolduğuve‘Tutum’ve‘Öz-Yeterlik’puanlarınınanlamlıbirşekildeazaldığıtespitedilmiştir(tablo5).

Uygulama n Ort. t Sd p

Tutumı.uygulama 2805 3.81

11.92 2642 0.00ıı.uygulama 2643 3.58

Öz-Yeterlikı.uygulama 2805 3.97

4.85 2642 0.00ıı.uygulama 2643 3.89

Tablo 5.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınKarşılaştırması

Çalışma kapsamındaki katılımcıların, cinsiyet değişkenine göre alt boyutlardanaldıklarıpuanlarını.veıı.uygulamadeğerleriarasındakifarkınanlamlıolduğuve‘Tutum’ ve‘Öz-Yeterlik’puanlarınınanlamlıbirşekildeazaldığıtespitedilmiştir(tablo6).


Cinsiyet Uygulama n Ort. t Sd p

Tutum

Kızı.uygulama 1454 3.80

9.08 1333 0.00ıı.uygulama 1334 3.56

Erkekı.uygulama 1351 3.82

7.80 1308 0.00ıı.uygulama 1309 3.60

Öz-Yeterlik

Kızı.uygulama 1454 3.82

4.57 1333 0.00ıı.uygulama 1334 3.71


2.19 1308 0.03ıı.uygulama 1309 4.07

Tablo 6.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınCinsiyetDeğişkenineGöreKarşılaştırması

Çalışmakapsamındakikatılımcılardansadece7.sınıftaöğrenimgörenkatılımcıların‘Öz-yeterlik’ alt boyutundan aldıkları ı. ve ıı. uygulama puanlarının anlamlı bir şekildefarklılaşmadığı,diğertümsınıfkademelerindealtboyutlardanalınanpuanlarınanlamlıbirşekildefarklılaştığıtespitedilmiştir(tablo7).

Sınıf Uygulama n Ort. t Sd p

Tutum

6. Sınıfı.uygulama 1002 4.18

11.38 1042 0.00ıı.uygulama 1043 3.87


8.51 861 0.00ıı.uygulama 862 3.47


4.19 737 0.00ıı.uygulama 738 3.31

Öz-Yeterlik


5.33 1042 0.00ıı.uygulama 1043 3.98


0.07 861 0.94ıı.uygulama 862 3.92


3.66 737 0.00ıı.uygulama 738 3.72

Tablo 7.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınSınıfDeğişkenineGöreKarşılaştırması

Çalışma kapsamındaki katılımcıların, beden eğitimi öğretmeninin cinsiyetideğişkeninegörealtboyutlardanaldıklarıpuanlarını.veıı.uygulamadeğerleriarasında-kifarkınanlamlıolduğuve‘Tutum’ve‘Öz-Yeterlik’puanlarınınanlamlıbirşekildeazaldığıtespitedilmiştir(tablo8).


Cinsiyet Uygulama n Ort. t Sd p

Tutum

Kadını.uygulama 597 3.93

4.70 567 0.00ıı.uygulama 568 3.74


11.16 2074 0.00ıı.uygulama 2075 3.54

Öz-Yeterlik

Kadını.uygulama 597 3.94

2.09 567 0.04ıı.uygulama 568 3.86


3.95 2074 0.00ıı.uygulama 2075 3.90

Tablo 8.BEYÖı.veıı.uygulamaPuanlarınınBedenEğitimiÖğretmenininCinsiyetiDeğişkeni-neGöreKarşılaştırması

ortaokul öğrencilerinin ı. uygulama için tutum ve öz-yeterlik alt boyutlarındanaldıkları toplampuanlararasındakikorelasyonkatsayısı, tutumveöz-yeterlikarasındapozitifyöndeveortadüzeydeanlamlıbirilişki(R=0.424)olduğunugöstermektedir(tab-lo9).

Öz-yeterlik

n R p

Tutum 2805 0.42** 0.00

**p<0.01

Tablo 9.tutumveÖz-Yeterlikı.uygulamaPuanlarıArasındakiKorelasyonSonuçları

ortaokul öğrencilerinin ıı. uygulama için tutum ve öz-yeterlik alt boyutlarındanaldıkları toplampuanlararasındakikorelasyonkatsayısı, tutumveöz-yeterlikarasındapozitifyöndeveortadüzeydeanlamlıbirilişki(R=0.347)olduğunugöstermektedir(tab-lo10).

Öz-yeterlik

n R p

Tutum 2643 0.35** 0.00

**p<0.01

Tablo 10.tutumveÖz-Yeterlikıı.uygulamaPuanlarıArasındakiKorelasyonSonuçları

TARTIŞMAÇalışmanınhemı.hemdeıı.uygulamasındaneldeedilensonuçlaragöre,öğrencilerin

bedeneğitimidersineyöneliktutumdüzeyleriAkbulut(2017),n.Keskin(2015),şengül(2016)tarafındanyapılançalışmalarınsonucunaparalelolarakortaseviyeninüzerinde-dir.Diğeryandanöğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumlarınınolumlu(Aras,2013;Aybekvediğ.,2011;Chatterjee,2013;Davis,2009;Erbaşvediğ.,2013;Esen,2010;Kır,2012;Koç,2009;Koçakvehümeriç,2004;marttinen,2015;tomik,2008)veolumsuz(Ratliffevediğ.,1994)olduğuliteratürdeyeralanbazıçalışmalarınsonuçlarıarasındayeralmaktadır.DiğeryandanBalyan(2009),Lazarevicvediğerleri(2015),Siegel(2007)veSubramaniamveSilverman (2007) tarafındanyapılan çalışmalardaöğrencilerinbedeneğitimineyöneliktutumlarınınortadüzeyde,Ramsey(2012)tarafındanyapılançalışma-


da isedüşükdüzeydeolduğusonucunaulaşılmıştır.Öğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumlarınınöğretmen,sınıfortamı,arkadaşdesteğiveöz-yeterlikgibikavram-lardanetkilenebileceğidolaysıylaöğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumdü-zeylerininfarklılıkgöstermesindebudurumlarınetkiliolabileceğidüşünülmektedir.

Çalışmadaneldeedilensonuçlarcinsiyetaçısındandeğerlendirildiğindehemı.hemde ıı. uygulamadanelde edilen sonuçlara görekız ve erkeköğrencilerinbedeneğitimidersineyönelik tutumları farklılaşmamaktadır.Benzerşekilde literatürdeyeralanbazıçalışmalardadabedeneğitimidersineyöneliktutumuncinsiyetegörefarklılaşmadığıso-nucunaulaşılmıştır(Arabacı,2009;Chatterjee,2013;Crawley,2014;Diaz,2015;Erbaşvediğ.,2013;Gosset,2015;GürbüzveÖzkan,2012;Kır,2012;marttinen,2015;n.Keskin,2015;Ö.Keskin,2015;Phillips,2011;Siegel,2007;Yıldırım,2006).Literatürdeyeralanbazıçalışmalardakızöğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumlarınınyüksekol-duğu (Erhanvetamer,2009;Koçakvehümeriç,2004;Layfield,1994),bazılarında iseerkeköğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumlarınınyüksekolduğusonucunaulaşılmıştır(Akanderevediğ.,2010;Akbulut,2017;Aybekvediğ.,2011;Kajvediğ.,2015;Lazarevicvediğ.,2015;şengül,2016).Kızöğrencilerindekendilerinierkeklerkadarat-letikveyarışmacıolarakgördüğüvebedeneğitimineyöneliktutumlarınınyarışmacıor-tamdanvearkadaşlarındanetkilendiğibelirtilmektedir(Constantinouvediğ.,2009).Kızveerkeklerinbedeneğitimidersineyönelik tutumlarının farklılaşmaması,kızveerkeköğrencilerinyapısalfarklılıklarındandolayıkatılacaklarıaktivitetürlerindefarklılıkola-bileceğiveöğrencininsahipolduğututumundaaktivitetercihindeetkiliolduğuşeklindeyorumlanabilir.Dolayısıylaerkeklerdahayarışmacıaktiviteleriseçerken,kızlarisedahaestetikhareketleriçerenaktiviteleri/branşlarıseçmeeğilimindeolabilirler.

ortaokulöğrencilerininbedeneğitimineyöneliktutumlarınınsınıfseviyesibüyüdük-çeazaldığıvebudurumunhemı.hemdeıı.uygulamadaneldeedilensonuçlarladestek-lendiğigörülmüştür.Literatürdeyeralanbazıçalışmalardaöğrencilerinsınıfseviyesiyadayaşlarıbüyüdükçebedeneğitimineyönelik tutumlarının azaldığı (Akanderevediğ.,2010;Akbulut,2017;Arabacı,2009;Koç,2009;Lazarevicvediğ.,2015;marttinen,2015;n.Keskin,2015;Phillips,2011;SubramaniamveSilverman,2007;şengül,2016),bazıla-rındaisesınıfseviyesiyadayaşlarıbüyüdükçebedeneğitimineyöneliktutumlarınındaarttığıbelirlenmiştir(taşğınvetekin,2009;Yıldırım,2006;zengin,2013).Diğeryandanbazıçalışmalardaiseöğrencitutumlarınınzamanabağlıolarakfarklılaşmadığıtespitedil-miştir(Crawley,2014;Diaz,2015;Girgin-holoğlu,2006;Gosset,2015;GürbüzveÖzkan,2012;Kır,2012;Ö.Keskin,2015;Siegel,2007;tomik,2008).Öğrencilerinbedeneğitimidersineyöneliktutumlarınınzamanabağlıolarakdeğişimindeteknolojikgelişmelerdendolayıöğrencilerin ilgilerinin farklı alanlarayönelmesi, yaşlabirlikteyaşanılan fizikseldeğişimlerin öğrencilerin psikolojik durumlarını etkilemesi, yaş ve sınıf seviyesiarttıkçaöğrencininhayatadairsorumluluklarınınartmasıvedolayısıylaailebaskısınınberaberinde gelmesi ve bu durumunda öğrencinin beden eğitimi dersinden daha çokdiğerderslereyönelmesinenedenolmasıgibidurumlarınetkiliolabileceğisöylenebilir.

ortaokulöğrencilerininhemı.hemde ıı.uygulamaverilerindeneldeedilenbulgu-lara görekadınbedeneğitimiöğretmenine sahipöğrencilerinbedeneğitimineyöneliktutumları yüksektir. Diğer yandan literatürde kadın beden eğitimi öğretmenine sahipöğrencilerin beden eğitimine yönelik tutumlarının yüksek olduğu ile ilgili çalışmaların(Akbulut,2017;n.Keskin,2015)yanı sırabedeneğitimineyönelik tutumdaöğretmencinsiyetinin etkili olmadığını belirten çalışmalar da mevcuttur (Girgin-holoğlu, 2006;hünük,2006;Kır,2012).Literatürdeyeralançalışmalardaöğretmeninbedeneğitimineyöneliktutumdaetkiliolduğu(Carlson,1994;Collins,2012;Davis,2009)vebedeneği-timineyönelikolumlu(Aybekvediğ.,2011;Esen,2010;Figley,1985;Ö.Keskin,2015)ve olumsuz (Figley, 1985) tutumun belirleyicisi olduğu belirtilmektedir. Diğer yandanöğretmenindersineğlenceseviyesinibelirlediği(Phillips,2011;RadyveSchmidt,2013)


veöğretmenindersinöneminivurgulamasınınçocuklarıntutumunuetkilediğiifadeedil-mektedir (Rady ve Schmidt, 2013).Bubağlamdaöğrencilerinbeden eğitimine yöneliktutumunbelirlenmesindeenönemlifaktörlerinbaşındaöğretmeningeldiğinisöylemekmümkündür. nitekim öğretmenine karşı olumsuz tutum besleyen öğrencinin dersedevametmekistemeyeceği,aktivitelereisteksizkatılacağıvebudurumunbelkideyaşamboyufizikselaktivitedüzeyininolumsuzetkilenmesinesebepolacağıdüşünülmektedir.Dolayısıylaöğretmenlerinöğrencilerinilgiveihtiyaçlarınıgözönünealarakbedeneğitimidersine karşı onların olumlu tutum beslemelerini sağlamaya çalışması, derste sadeceyetenekli öğrencilerle değil tüm öğrencilerle ilgilenmeye çaba göstermesi ve onlarlabirliktedersteaktifolmasıgerekmektedir.

Katılımcılarınbedeneğitimineyöneliköz-yeterlikdüzeylerininhemı.hemdeıı.uygu-lamadeğerlerindeneldeedilenbulgularagöreortaseviyeninüzerindeolduğutespitedil-miştir.ÇalışmadaneldeedilenbulguyaparalelolarakAkbulut(2017)veşengül(2016)ta-rafındanyapılançalışmalardadaöğrencilerinbedeneğitimineyöneliköz-yeterlikleriortaseviyeninüzerindedir.Balyan(2009)ven.Keskin(2015)tarafındanyapılançalışmalardaisekatılımcılarınbedeneğitimineyöneliköz-yeterliklerininyüksekolduğubulunmuştur.netzveRaviv(2004)öz-yeterliğinfizikselaktiviteileilişkiliolduğunu;Yoon,Buckworth,Focht veKo (2013) ise öz-yeterliğin fiziksel aktivite ile ilişkili olmadığını tespit etmiş-lerdir.Öğrencilerinöz-yeterlikalgılarınınoluşumundadahaöncekideneyimlerininetkiliolduğudüşünüldüğündeöğrencilerinortaokulseviyesinegelinceyekadarbedeneğitimidersineyönelikkendileriileilgiliöz-yeterlikalgısıoluşturduklarıvebuöz-yeterlikalgısıüzerindeisearkadaşçevresininolumluveolumsuzdesteği,öğretmeninöğrenciyeyöneliktutumu,öğrencininyatkınolduğubranştayeralıpalmamasıgibidurumlaretkiliolabilir.

Çalışmasonucundahemı.hemdeıı.uygulamadaneldeedilenbulgulardoğrultusun-da erkek öğrencilerin beden eğitimi dersine yönelik öz-yeterliklerinin yüksek olduğutespit edilmiştir. Literatürdeyeralanbazı çalışmalardaerkeköğrencilerinbedeneğiti-mineyöneliköz-yeterlikdüzeylerininyüksekolduğu(Akbulut,2017;hilland,BrownveFairclough,2017;n.Keskin,2015;netzveRaviv,2004;şengül,2016),bazılarındaisekızöğrencilerin öz-yeterlik düzeylerinin yüksek olduğu belirtilmiştir (Ceylan, 2013; Kay-han-Yardımcı,2007).Diğeryandanyapılanbazıçalışmalardaisekızveerkeköğrencileraçısındanfarkolmadığıifadeedilmiştir(Balyan,2009;Bozkurt,2014;mengi,2011;telef,2011).Eyüboğlu(2012)yapmışolduğuçalışmadasporyapmayanlaraçısındanbedeneği-timineyöneliktutumdacinsiyetinetkiliolmadığını;sporyapanlardaisekızöğrencilerinbeden eğitimine yönelik öz-yeterliklerinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Diğer yandanRobbinsvediğerleri (2004)egzersizöncesindekızlarınöz-yeterlikdüzeylerinindüşükolduğunuvehiggins,Gaul,GibbonsveGyn(2003)yatkınlığıngençlerinözellikledekız-larınfizikselaktivitedüzeyinietkilediğinibelirtmişlerdir.Cairneyvediğerleri(2005)veKayhan-Yardımcı(2007)isecinsiyetinöz-yeterliküzerindeetkiliolduğunubelirtmişler-dir.Öz-yeterlikalgısınınkişininkendinideğerlendirmesiileilgiliyargılarındanoluştuğudüşünüldüğündekızöğrencilerinöncekideneyimlerininbaşarısızlıklasonuçlandığıdola-yısıylayetersizlikalgısıoluştuğu,erkeklervekızlarınözellikleergenlikdönemindeortayaçıkanvücutfarklılıklarınınkızlarınolumsuzetkilenmesinenedenolduğudüşünülebilir.

ortaokulöğrencilerininhemı.hemdeıı.uygulamadaneldeedilenbulgulardoğrultu-sundasınıfseviyesibüyüdükçeöz-yeterliklerininazaldığısonucunaulaşılmıştır.Akbulut(2017),Barnett(2012),hillandvediğerleri(2017),Kayhan-Yardımcı(2007),n.Keskin(2015), şengül (2016) vetelef (2011) tarafından yapılan çalışmalardada sınıf seviye-si/yaşbüyüdükçebedeneğitimineyöneliköz-yeterliğinazaldığıtespitedilmiştir.mengi(2011)tarafındanyapılançalışmadasınıfdüzeyinegörefarkbulunmazken;telef(2011)venetzveRaviv(2004)tarafındanyapılançalışmalardaiseyaşarttıkçaöz-yeterlikdü-zeyininazaldığıtespitedilmiştir.Sınıfseviyesibüyüdükçebedeneğitimidersineyöneliköz-yeterliğin azalma nedeni olarak, önceki yıllarda oyuna yönelik olan derslerin artık


spor branşına yönelik olmaya başlaması ve öğrencilerin bu konuda kendilerini yeterligörmemelerisöylenebilir.

Araştırma sonuçları (ı. ve ıı. uygulama) öğrencilerin beden eğitimi dersine yöneliköz-yeterliklerininbedeneğitimiöğretmeninincinsiyetinegöredeğişmediğinigöstermek-tedir.Diğeryandanliteratürdeyeralanbazıçalışmalardaisekadınbedeneğitimiöğret-menine sahip katılımcıların beden eğitimine yönelik öz-yeterliklerinin yüksek olduğubulunmuştur (Akbulut, 2017;n.Keskin, 2015).Diğer yandanChase (1998) tarafındanyapılançalışmadaiseöz-yeterlikalgısınınöğretmendenetkilendiğisonucunaulaşılmıştır.Budurumunöğretmenin cinsiyetinden çok sahipolduğukişiliközellikleri ile ilgili ola-bileceğidüşünülmektedir.Öğrencisininbaşarabileceğineyönelikinancınıntamolmasınısağlamayaçalışan,olumlugeridönütveren,öğrencisinimotiveedenöğretmeninöğrenciöz-yeterliğiüzerindedahaetkiliolacağısöylenebilir.

Katılımcılarınçalışmadaneldeettikleriı.veıı.uygulamapuanlarıkarşılaştırıldığındatutumveöz-yeterlikdüzeylerinin zamanabağlı olarak azaldığı tespit edilmiştir.Ayrıcakatılımcıların beden eğitimine yönelik tutum ve öz-yeterlikleri cinsiyet, sınıf ve bedeneğitimiöğretmeninincinsiyetiaçısındankarşılaştırılmışvebudeğişkenleraçısındandaazalmaolduğutespitedilmiştir.Brown,Loprinzi,Broskyvetopp(2013)tarafındanyapı-lançalışmadaisekatılımcılarınegzersizeyöneliköz-yeterliklerininzamanladeğişmediğiancakegzersizdenbeklentiüzerindezamanınetkisininolduğuvekontrolgrubundayeralankatılımcıların zamanlaegzersizdenbeklentilerininazaldığı tespit edilmiştir. Jones,harris,WallerveCoggins(2005)tarafındanyapılançalışmadaiseöz-yeterliğinzamanlaarttığıtespitedilmiştir.Bubağlamdaöğrencilerinbedeneğitimineyöneliktutumveöz-ye-terliklerininazalmanedeniolarakzamanlabirlikteilgiveihtiyaçlarındeğişmesi,yaşamkoşullarınınfarklılaşması,fizikselanlamdayaşanandeğişimvesınavkaygısıgibidurum-largösterilerbilir.

Çalışmanın ı. ve ıı. uygulama bölümünden elde edilen bulgulara göre öğrencilerinbeden eğitimi dersine yönelik tutumları ile öz-yeterlikleri arasında pozitif yönde ortadüzeyde anlamlı bir ilişki vardır. Akbulut (2017), n. Keskin (2015) ve şengül (2016)tarafındanyapılançalışmalarınsonucundadatutumveöz-yeterlikarasındapozitifyöndeveortadüzeydeanlamlıilişkibulmuştur.DiğeryandanBalyan(2009),hillandvediğerleri(2017)vemaina(2002)tarafındanyapılançalışmalarınsonucundatutumveöz-yeterlikarasındapozitifilişkiolduğusaptanmıştır.Bubulguyagörebireyinbiraktiviteyiyapmayayönelik tutumununyüksekolmasınınoaktiviteyigerçekleştireceğineyönelik inancınındayüksekolacağışeklindeyorumlanabilir.

Çalışmasonucundaerkeköğrencilerinbedeneğitimineyöneliköz-yeterliklerinin,kadınbedeneğitimiöğretmeninesahipöğrencilerinisebedeneğitimineyöneliktutumlarınınyüksek olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın en dikkat çekici bulgusu ise öğrencilerinbedeneğitimineyöneliktutumlarınınzamanlaazalmasıdır. içindebulunduklarıgelişimdöneminedeniylekızveerkeköğrencilerarasındafizikselaçıdanfarklılıklarolmasıkızöğrencilerin beden eğitimi dersinde daha çekimser davranmalarına sebep olmaktadır.Ayrıcabudurumöğrencilerinaktiviteyekatılımtercihinideetkilemektedir.Bubağlamdaöğrencileringelişimözellikleridedikkatealınaraközelliklekızöğrencilerinbedeneğitimidersinde kendilerini yeterli hissedecekleri aktivitelere yer verilmesi beden eğitimineyöneliköz-yeterlikdüzeylerininartmasınakatkısağlayabilir.Diğeryandansınıfseviyesibüyüdükçeöğrencilerinsorumluluklarınınartması,gelecekvesınavkaygısıyaşamalarıvebukonudaaileninveçevreninbaskısınınartmasıöğrencilerinbedeneğitimidersindenuzaklaşmalarına neden olmaktadır. Ayrıca derste yapılan aktivitelerin önceki yıllarlabenzerolmasıöğrenciaçısındandersinsıkıcıolmasınasebepolmaktadır.Bubağlamdabedeneğitimiderslerininvakitkaybıolmadığıbununaksine teorikderslerdenyorulanöğrencininpsikolojikaçıdanrahatlamasınısağlayarakdiğerderslerdendahaçokverim


alacağıkonusundaaileveöğrenciiknaedilereköğrencinindersekatılımısağlanabilir.Di-ğeryandandersteyapılanaktivitelerinçeşitlendirilmesiveöğrencininderseolanilgisinicanlı tutacakhalegetirilmesizamanladerseolan ilgininazalmasıproblemininortadankalkmasınayardımcıolabilir.

KAYNAKLAR1. Ajzen,ı.(2005).Attitudes, personality, and behavior.Berkshire,England:openPress.2. Akandere,m.,Özyalvaç,n.t.veDuman,S.(2010).ortaöğretimöğrencilerininbeden

eğitimidersineyöneliktutumlarıileakademikbaşarımotivasyonlarınınincelenmesi(KonyaAnadolu lisesi örneği).Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,24,1-10.

3. Akbulut,V.(2017).Öğretmenliderlikstilinegöreortaokulöğrencilerininbedeneğiti-miyatkınlıklarınınincelenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,KaradenizteknikÜniversitesi,trabzon.

4. Allport,G.W.(1967).Atitudesinreadings.ınm.Fishbein(Ed.),Reading in attitude theory and measurement(pp.1-14).newYork:JohnWileyandSonsınc.

5. Arabacı,R.(2009).Attitudestowardphysicaleducationandclasspreferencesoftur-kishsecondaryandhighschoolstudents.Elementary Education Online,8(1),2-8.

6. Aras, Ö. (2013). ilköğretim kurumları ikinci kademede öğrenim gören öğrenci vegörevyapanbedeneğitimiöğretmenlerininbedeneğitimidersineyönelikgörüşvetutumlarınınincelenmesi(KarsiliÖrneği).Yayımlanmamışyükseklisanstezi,GaziÜniversitesi,Ankara.

7. Aybek,A.,imamoğlu,o.vetaşmektepligil,m.Y.(2011).Öğrencilerinbedeneğitimidersivedersdışıetkinliklerineyöneliktutumlarınındeğerlendirilmesi.Spor ve Per-formans Araştırmaları Dergisi,2(2),51-59.

8. Balyan,m.(2009). ilköğretim2.kademeveortaöğretimkurumlarındakiöğrencile-rinbedeneğitimidersineyöneliktutumları,sosyalbeceriveöz-yeterlikdüzeylerininkarşılaştırılması.Yayımlanmamışdoktoratezi,EgeÜniversitesi,izmir.

9. Bandura,A.(1997).Self-efficacy: The exercise of control.newYork,nY:Freeman.10. Barnett,F.(2012).theeffectofexerciseonaffectiveandself-efficacyresponsesin

olderandyoungerwomen.Journal of Physical Activity and Health,9,97-105.11. Bernstein,E., Phillips, S.R. andSilverman, S. (2011).Attitudesandperceptionsof

middleschoolstudentstowardcompetitiveactivitiesinphysicaleducation.Journal of Teaching in Physical Education,30,69-83.

12. Bozkurt,ş.(2014).okulsporlarınakatılanöğrencilerinkatılımmotivasyonu,başarıalgısıveöz-yeterliklerininincelenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,AkdenizÜniversitesi,Antalya.

13. Brown,K.,Loprinzi,P.,Brosky, J.A.andtopp,R. (2013).Prehabilitation ınfluencesexercise-relatedpsychologicalconstructssuchasself-efficacyandoutcomeexpecta-tionstoexercise.Journal of Strenght and Conditioning Research,28(1),201-209.

14. Bunker, L. K. (1998). Psycho-physiological contributions of physical activity andsportsforgirls.President’s Council on Physical Fitness and Sports Research Digest,3,1-10.

15. Büyüköztürk,ş.(2012).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.Ankara:PegemAka-demi.

16. Büyüköztürk,ş.,Kılıç-Çakmak,E.,Akgün,Ö.E.,Karadeniz,ş.veDemirel,F.(2012).Bilimsel araştırma yöntemleri.Ankara:PegemAkademi.


17. Cairney, J.,hay, J., Faught,B. E.,mandigo, J. andFlouris,A. (2005). Developmentalcoordinationdisorder, self-efficacy towardphysicalactivityandplay:Doesgendermatter?Adapted Physical Activity Quarterly, 22,67-82.

18. Carlson,t.B.(1994).Whystudenthate,tolerate,orlovegym:astudyofattitudefor-mationandassociatedbehaviorsinphysicaleducation.unpublisheddoctoraldisser-tation,universityofmassachusetts,Boston.

19. Carlson,t.B.(1995).Wehategym:Studentalienationfromphysicaleducation.Jour-nal of Teaching in Physical Education,14,467-477.

20. Ceylan,i.(2013).Ergenlerinbenliksaygısıveduygusalöz-yeterlikdüzeylerininince-lenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,DokuzEylülÜniversitesi,izmir.

21. Chase,m.A.(1998).Sorucesofself-efficacyinphysicaleducationandsport.Journal of Teaching in Physical Education, 18,76-89.

22. Chatterjee,S.(2013).AttitudestowardphysicaleducationofschoolgoingadolescentinWestBengal.International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology,2(11),6068-6073.

23. Collins,R.(2012).Attitudesofmiddleschoolstudentswithdisabilitiestowardphy-sicaleducation:Amixedmethodsexamination.unpublisheddoctoraldissertation,northcentraluniversity,Arizona.

24. Constantinou,P.,manson,m.andSilverman,S.(2009).Femalestudents’perceptionsaboutgender-rolestereotypesandtheirinfluenceonattitudetowardphysicaleduca-tion.Physical Educator,66(2),85-96.

25. Crawley,m.(2014).Ananalysisoftheimpactofsocialsupportandselecteddemog-raphics on physical activity, dietary behavior and academic achievement amongmiddleandhighschoolstudent.unpublisheddoctoraldissertation,KentStateuni-versity,Kent.

26. Davis,t.R.(2009).Children’sperceptionsofadistrict-widephysicaleducationprog-ram.unpublishedmaster’sthesis,BrighamYounguniversity,Provo.

27. Diaz,G.A.(2015).AttitudesofLatinostudentstowardhighschoolphysicaleducati-on.unpublisheddoctoraldissertation,Columbiauniversity,newYork.

28. Ekelund,u.,Anderssen,S.A.,Froberg,K.,Sardinha,L.B.,Andersen,L.B.andBrage,S.(2007). ındependentassociationsofphysicalactivityandcardiorespiratoryfitnesswithmetabolic risk factors inchildren:theEuropeanYouthheartStudy.Diabeto-logia, 50,1832-1840.

29. Ennis, C. (1996). Students’ experiences in sport based physical education: [morethan]apologiesarenecessary.Quest,48,453-456.

30. Erbaş,m.K.,Güçlü,m.vezorba,E.(2013).Effectsofparentalattitudesonphysicaleducationcourseattitudesamongadolescents.Physical Education and Sport,1(3),209-219.

31. Erhan, S. E. vetamer,K. (2009).DoğuAnadoluBölgesi ilköğretimve ortaöğretimokullarındabedeneğitimidersiiçingerekentesisaraç-gereçdurumlarıileöğrenci-lerinbedeneğitimidersineilişkintutumlarıarasındakiilişkiler.Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,11(3),57-66.

32. Esen,G.(2010).ilköğretimokulları2.kademeöğrencilerininbedeneğitimidersinevedersdışısporetkinliklerineyöneliktutumlarındabedeneğitimiöğretmenlerininrolü.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,marmaraÜniversitesi,istanbul.

33. Eyüboğlu,E.(2012).Sporyapanveyapmayan12-14yaşarasıergenlerinöz-yeterlikdüzeylerininkarşılaştırılması.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,haliçÜniversitesi,istanbul.


34. Feltz,D.L.andÖncü,E.(2014).Self-confidenceandself-efficacy.ınA.Papaioannou&D.hackfort(Eds.),Routledge companion to sport and exercise psychology(pp.417-429).London:taylor&Francis.

35. Figley,G.E.(1985).Determinantsofattitudestowardphysicaleducation.Journal of Teaching in Physical Education,4,229-240.

36. Fişne, m. (2009). Fiziksel aktivitelere katılım düzeyinin, üniversite öğrencilerininakademikbaşarıları,iletişimbecerileriveyaşamtatminleriüzerineetkilerininince-lenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,ErciyesÜniversitesi,Kayseri.

37. Girgin-holoğlu,o.(2006).ilköğretimikincikademedeöğrenimgörenkızöğrencile-rinbedeneğitimidersinekarşıtutumları.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,uludağÜniversitesi,Bursa.

38. Gosset,m.E. (2015).Comparisonof attitudes towardphysical educationofupperelementaryschoolstudentsinskillthemesandmulti-activityclasses.unpublisheddoctoraldissertation,Columbiauniversity,newYork.

39. Gürbüz,A.andÖzkan,h.(2012).Determiningtheattitudeofsecondaryschoolstu-dentstowardphysicaleducationofsportlesson(muğlasample).Pamukkale Journal of Sport Science, 3(2),78-89.

40. higgins,J.W.,Gaul,C.,Gibbons,S.andGyn,G.V.(2003).FactorsinfluencingphysicalactivitylevelsamongCanadianyouth.Canadian Journal of Public Health,94(1),45-51.

41. hilland,t.A.,Brown,t.D. andFairclough, S. J. (2017).thephysical educatinpre-dispositionscale:PreliminarytestsofreliabilityandvalidityinAustralianstudents.Journal of Sport Sciences.Retrievedfromhttp://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02640414.2017.1308002

42. hilland,t.A.,Stratton,G.,Vinson,D.andFairclough,S.(2009).thephysicaleducationpredispositionscale:preliminarydevelopmentandvalidation.Journal of Sport Scien-ces, 27(14),1555-1563.

43. hünük,D.(2006).Ankarailimerkezilçelerindekiilköğretimikincikademeöğrenci-lerininbedeneğitimidersineilişkintutumlarınınsınıfdüzeyi,öğrencicinsiyeti,öğ-retmencinsiyetivesporaaktifkatılımlarıaçısındankarşılaştırılması.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,hacettepeÜniversitesi,Ankara.

44. Jaureguy,C.D.(2013).6thgradeelementarystudent’sattitudestowardsrunningac-tivitiesinphysicaleducationapreliminarystudy.unpublishedmaster’sthesis,Cali-forniaStateuniversity,Sacramento.

45. Jones,F.,harris,P.,Waller,h.andCoggins,A.(2005).Adherencetoanexercisepresc-riptionscheme:theroleofexpectations,self-efficacy,stageofchangeandpsyhologi-calwell-being.British Journal of Health Psychology,10,359-38.

46. Kaj,m.,Saint-maurice,P.F.,Karsai,ı.,Vass,z.,Csanyi,t.,Boronyai,z.andRevesz,L.(2015).Associationsbetweenattitudes towardphysicaleducationandaerobicca-pacityinhungarianhighschoolstudents.Research Quarterly for Exercise and Sport,86,74-81.

47. Karakaya,i.(2012).Bilimselaraştırmayöntemleri.A.tanrıöğen(Ed.),Bilimsel araş-tırma yöntemleriiçinde(s.57-83).Ankara:AnıYayıncılık.

48. Kayhan-Yardımcı, F. (2007). ilköğretim öğrencilerinde algılanan sosyal destek ileöz-yeterlik ilişkisiveetkileyendeğişkenlerin incelenmesi.Yayımlanmamışdoktoratezi,EgeÜniversitesi,izmir.

49. Keskin,n. (2015).ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersineyönelik tutumveöz-yeterlikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz teknik Üniversitesi,trabzon.


50. Keskin,n.,Öncü,E.andKüçük-Kılıç,S.(2015,october).Attitudes and self-efficacy per-ceptions of middle school students toward physical education course.Paperpresentedatııı.ınternationalExerciseandSportPsychologyCongress,istanbul,turkey.

51. Keskin,Ö.(2015).ortaokulöğrencilerininbedeneğitimidersineyöneliktutumları-nınbazıdeğişkenleregöreincelenmesi(SakaryailiÖrneği).Yayımlanmamışyükseklisanstezi,Sakaryaüniversitesi,Sakarya.

52. Kır,R.(2012).ilköğretimıı.kademeöğrencilerininbedeneğitimibespordersineyö-neliktutumvedavranışları(Kırıkkaleiliörneği).Yayımlanmamışyükseklisanstezi,KırıkkaleÜniversitesi,Kırıkkale.

53. Koç,Y.(2009).ilkveortaöğretimöğrencilerininfizikseluygunluklarıilebedeneğiti-midersineilişkintutumlarınınincelenmesi.Yayımlanmamışdoktoratezi,GaziÜni-versitesi,Ankara.

54. Koçak,S.andhümeriç,ı.(2006).Attitudestowardphysicaleducationclassesofpri-maryschoolstudentsinturkey.Perceptual and Motor Skills,103(1),296-300.

55. Layfield,D.P.(1994).Relationshipbetweenclasssizeandattitudestowardphysicaleducationoffifth-gradestudents.unpublishedmaster’sthesis,texasWoman’suni-versity,Denton,texas.

56. Lazarevic,D.,orlic,A.,Lazarevic,B.andJanic,S.R.(2015).Attitudesofearlyadoles-centagestudentstowardsphysicaleducation.Physical Culture,69(2),88-98.

57. maina,J.S.(2002).Effectonaneightweekfitnesscurriculumonthefitnessknow-ledge,fitnesstestscores,attitudeandself-efficacytowardsphysicalactivityoffifthgradechildren.unpublisheddoctoraldissertation,theFloridaStateuniversity,tal-lahassee.

58. marttinen,R.h.J.(2015).Effectofthefitnessintegratedwithtechnology(F.ı.t)unitonstudentattitudesandphysicalactivitylevelsinphysicaleducation.unpublisheddoctoraldissertation,Columbiauniversity,newYork.

59. mengi,S.(2011).ortaöğretim10.ve11.sınıföğrencilerininsosyaldestekveöz-ye-terlik düzeylerinin okula bağlılıkları ile ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,SakaryaÜniversitesi,Sakarya.

60. netz,Y.andRaviv,S.(2004).Agedifferencesinmotivationalorientationtowardphy-sical activity: An application of social-cognitive theory.The Journal of Psychology,138(1),5-48.

61. Öncü,E.,Gürbüz,B.,Küçük-Kılıç,S.andKeskin,n.(2015,June).Psychometric proper-ties of the Turkish version of the physical education predisposition scale.Paperpre-sentedatERPAınternationalhealthandSportsScienceEducationCongress,Athens,Greece.

62. Pajares,F.m.(1992).teachers’beliefsandeducationalresearch:Cleaningupamessyconstruct. Review of Educational Research,42,307-332.

63. Phillips,S.R.(2011).upperelementaryschoolstudents’attitudesandperceptionstowardphysicaleducation.unpublisheddoctoraldissertation,Columbiauniversity,newYork.

64. Rady,A.m.andSchmidt,G.(2013).Attitudestowardphsicaleducationamongurbanmiddleschoolchildren.Chronicle of Kinesiology & Physical Education,24(2),4-8.

65. Ramsey, V. (2012). urbanmiddle school African American girls’ attitudes towardphysicaleducationandout-ofschoolphysicalactivity levels.unpublisheddoctoraldissertation,Columbiauniversity,newYork.

66. Ratliffe,t., ımwold,C.andConkell,C. (1994).Children’sviewsof their thirdgrade


physicaleducationclass.The Physical Educator, 51,106–111.67. Robbins,L.B.,Pender,n.J.,Ronis,D.L.,Kazanis,A.S.andPis,m.B.(2004).Physical

activity,self-efficacy,andperceivedexertionamongadolescent.Research in Nursing & Health, 27,435-446.

68. Sallis,J.F,Prochaska,J.J.andtaylor,W.C.(2000).Areviewofcorrelatesofphysicalactivityofchildrenandadolescents.Medicine and Science in Sports and Exercise,32,963–975.

69. Sallis,J.F.andowen,n.(1999).Physical activity and behavioral medicine.thousandoaks,CA:Sage.

70. Schunk,D.h.(2011).Öğrenmeteorileri(m.şahin,Çev.Ed.).Ankara:nobelYayıncılık.71. Siegel,D.(2007).middleschoolstudents’attitudestowardphysicaleducation.Jour-

nal of Physical Education, Recreation & Dance,78(9),9-9.72. Silverman,S.andSubramaniam,P.R.(1999).Studentatitudetowardphysicaleduca-

tionandphysicalactivity:Areviewofmeasurementissuesandoutcomes.Journal of Teaching in Physical Education,19,97-125.

73. Strauss,R.S.,Rodzilsky,D.,Burack,G.andColin,m.(2001).Psychologicalcorrelatesofphysicalactivityinhealthychildren.Arch Pediatr Adol Med,155(8),807-902.

74. Subramaniam, P. R. and Silverman, S. (2007). middle school students’ attitudestowardphysicaleducation.Teaching and Teacher Education,23,602-611.

75. şengül,Y.(2016).Sınıfdüzeylerinegöreortaokulveliseöğrencilerininbedeneğitimiyatkınlıklarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,KaradenizteknikÜniversitesi,trabzon.

76. tappe,m.K.andBurgeson,C.R.(2004).Physicaleducation:Acornerstoneforphysi-callyactivelifestyles.Journal of Teaching in Physical Education,23,281-299.

77. taşğın,Ö.vetekin,m.(2009).Çeşitlideğişkenleregöreilköğretimveortaöğretimku-rumlarındaöğrenimgörenöğrencilerinbedeneğitimivespordersineilişkintutumvegörüşleri.Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2),457-466.

78. telef,B.B.(2011).Öz-yeterliklerifaklıergenlerinpsikolojiksemptomlarınınincelen-mesi.Yayımlanmamışdoktoratezi,DokuzEylülÜniversitesi,izmir.

79. tomik,R.(2008).Adolescentattitudestowardssportdependingonschoollevel,gen-derandschoolsportsclubmembership.Journal of Human Kinetics,20,121-130.

80. tudor-Locke,C.,Ainsworth,B.E.,Adair,L.S.andPopkin,B.m.(2003).Physicalacti-vityinFilipinoyouth:thecebulongitudinalhealthandnutritionsurvey.Internatio-nal Journal of Obesity,27,181-190.

81. Van-Sluijs,E.m.,mcminn,A.m.andGriffin,S.J.(2007).Effectivenessofinterventionstopromotephysicalactivityinchildrenandadolescents:Systematicreviewofcont-rolledtrials.British Medical Journal,335,703-715.

82. Welk,G.J.(1999).theyouthphysicalactivitypromotionmodel:Aconceptualbridgebetweentheoryandpractice.Quest,51,5-23.

83. Wenthe,P.J.(2007).thepredisposing,reinforcing,andenablingfactorsassociatedwithphysicalactivityandsedentarybehaviorinmalesandfemalesduringearlyado-lescence.unpublisheddoctoraldissertation,theuniversityofıowa,ıowaCity.

84. Wilde,B.E.,Corbin,C.B.andLemasurier,G.C.(2004).Freelivingpedometerstepcountsofhighschoolstudents.Pediatric Exercise Science,16,44-53.

85. Yıldırım,A.(2006).Sivasilindefarklıeğitimdüzeyindekiöğrencilerinbedeneğitimivespordersineilişkintutumlarınınsaptanması.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,CumhuriyetÜniversitesi,Sivas.


86. Yoon,S.,Buckworth,J.,Focht,B.andKo,B.(2013).Feelingsofenergy,exercise-relatedself-efficacyandvoluntaryexercisepartcipation.Journal of Sport & Exercise Psycho-logy,35,612-624.

87. zorba,E.(2006).Vücutyapısıölçümyöntemleriveşişmanlıklabaşaçıkma.istanbul:morpaKültürYayınları.

88. zengin,S.(2013).Çocukvegençlikmerkezlerindehizmetalan12-18yaşarasıerkekçocuklarınbedeneğitimivespordersineilişkintutumdüzeyleri ilebenliksaygıla-rınınincelenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,SakaryaÜniversitesi,Sakarya.

Rekreasyon Ve Stres: Rekreasyonel Katılımın Stresin

Üstesinden Gelebilme Rolü

Osman GÜMÜŞGÜL1

1 Dr.Öğr.Üyesi,KütahyaDumlupınarÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER7

Osman GÜMÜŞGÜL 95

1. GİRİŞ Günümüzdebireylerinyoğuntempo ilekoşuşturma içindeolduklarınıvebukoşuş-

turmaiçerisindegerekfizikselgerekzihinselaçıdangereksinimleriniunuttuklarınıgöz-lemleyebilmekteyiz.halkarasındabirçokhastalığınentemelkaynağınstres,hareketsizlikolduğuvegitgidemutsuztoplumlarınoluştuğutespitisıkçayapılmaktadır.

herkesinsıklıklasözettiğistres,yaşamınbirgerçeğidir.Yapılanaraştırmalar,herkesinstrestanımınınkendinegöreolduğunugöstermektedir.Örneğin,birişadamınınstresta-nımlamasıylalaboratuvardakibilimadamınınstrestanımlamasıvestreskaynaklarıfarklıolabilir.Üniversiteöğrencileriüzerindeyapılanbiraraştırmadaisestresitanımlamalarıistendiğinde,öğrencilerstresi;sıkıntı,kaygı,üzüntüvegerginliksüresininuzaması,bu-nalım,gerginlik,birşeyyapmakistememe,günlükyaşamdakişininüzerindebaskıyapanetmenlerinbileşkesişeklindetanımlamışlardır(Kocamaz,2017).

Rekreasyonkapsamındaboş zamanlarındeğerlendirilmesi bireye iyi hissetmehali,mutluluk,benliksaygısıduygularınıkazandırırkenstrestenuzaklaşmasınıveyenioluşa-cakstresdurumununengellenmesinisağlayabilmektedir.Bireyboşzamanetkinliğiterci-hinikendiyapar,zamanonunkontrolündedir.telaşetmeden,keyifalarak,ruhunuhareke-tegeçirerekhuzuriçindebuzamanıkullanır.

Boş Zaman ve Rekreasyon KavramlarıBoşzamankavramıgenelliklezamankavramıilebirlikteaçıklanmaktadır.Bazılarıbu

zamanıçokgenişbirifadeileparakazanmakiçinyapılanişlerdışındakalanzamanolaraktanımlamaktadır.Ancakboşzamanıyalnızcaişdışındakalanzamanolaraktanımlamakbazıtemelyanlışlıklaranedenolabilmektedir.Dolayısıyla,bualandaçalışanpekçokaraş-tırmacıboşzamanıyinezamanfaktörüileaçıklamaktavebudefayalnızcaparakazanmakiçinayrılanzamanıdeğildiğerzorunluişleriçinayrılanzamanıdabutanımlamalaraekle-mektedir(KaraküçükveGürbüz,2007:23).Bubağlamdaboşzamankavramınıanlamanıneniyiyolununzamankavramınıniyiirdelenmesiolduğunusöylemekmümkündür(Yetim,2014).

Bilindiğigibiboşzamanlarmaddibirgelirkazanmakaygısıtaşımadan,işgörenüze-rindekistresiortadankaldırması,onurahatlatmasıveheryaştakibireyinboşzamanla-rındaarkadaşlarıylabiraradaolabileceklerifırsatlarsunmaktadır.Çeşitlietkinlikleryar-dımıylagünlükişyüküstresindenbirsüreolsunkaçış,bireylerinyenibilgileri,becerileresahipolmalarıiçinuygunzeminihazırlayarakdahazindebirşekildehayatadevametme-lerinedeolanaksağlar(Davisvd.1991).

Boşzamanınhemfaydalıhemdezararlıyönlerivardır.Bireylerserbestzamanların-daspor,sanatvedüşünmebecerilerigibikişiselgelişimekatkısağlayıcıetkinliklerlege-çirirsefaydalıolurancakserbestzamanıuygundeğerlendiremeyenbireylerdepresyon,anksiyetegibikişilikbozukluklarınasebepolacakhastalıklarlakarşılaşabilir(zorbavd,2006:43-45).

Boşzamanıntarihselgelişiminebakıldığında;AntikYunan’daboşzaman,iyilik,güzel-lik,hakikatvebilgigibidünyanınüstündeğerleriyleuğraşmak,bunlarüzerinedüşünmekolarakanlaşılmıştır.Budüşünceyegöreboşzaman,seçkinlik,derindüşünme,estetikhaz-larvebeğenioluşturmazamanıydı.Yaniboşzaman,birşeyyapılmayanzamandeğildi.Çalışmaalt sınıfaözgübiretkinlik iken,boşvakit seçkinlere/iktidarçevrelerineaitbirayrıcalıktı(Gediz,2012).

BoşzamanRomalılariçinönemliydiamaonunönemiYunanboşzamanahlakındaol-duğundanfarklıydı.Romalılardaboşzamanestetiktençokfaydacıydı.Amaboşzaman,buanlayışyüzündenbirsorunhalinegeldi.hükümdarlarinsanlarıbedavayiyecekveeğlen-ceylememnunetmeyeçalışıyorlardı.tarihçiler, imparatorluğunçöküşününnedenlerin-


denbiriolarakdaboşzamanıkullanmayıbecerememelerindenbahsetmektedir(Demirel,2009).

Dünya’daköklüdeğişimleresebepolanveAvrupa’dabaşlayanRönesansveReformhareketleriyle gelişen bilim ışığında ve 18. Yüzyıl sonlarına doğru gerçekleşen sanayidevrimidönemindeboşzamananlayışıdahafarklıanlamlarabürünerekinsanlarınçokçalıştırılarakdahafazlaverimeldeedileceğidüşüncesihâkimolmuştur(Öztürk,2013).

Sanayidevrimindensonrahızlagelişenteknoloji,artannüfus,hayatpahalılığı,artanişyükügibietmenlerinyanında;makinenininsanınişyükünüazaltması,çalışmasaatininazalıpboşzamanınartması,gibisebeplerlegünümüzdeboşzamandahabüyükbiranlamkazanmıştır.Günümüzdeboşzaman,temelbirinsanhakkıolarakdeğerlendirilmekteveyasalarladadesteklenmektedir(Akyüz,2015).

Günümüzdeevrenselbirinsanolmahakkısayılanboşzamandahayüzyılımızınbaşın-dainsanlariçinbirtembellikvesavurganlıkolaraksayılmaktaydı,toplumdakideğişme-lereparalelolarakboşzamanlardaveonunkullanılmasındadeğişmelerolmuştur(has,2016).

Artıkçağımızda,baştasanayileşmişülkelerolmaküzerediğergelişmekteolanvege-lenekseltoplumlardadaboşzamanbilinciningeliştiğigörülmektedir.insanlarınteknolo-jininvedahaçoküretiminkendilerinesağladığıboşzamanimkânlarınınartarakdevametmesinivebuimkânlarınıherçeşitetkinliklerlegeliştirmeleriniistemektedirler.Günü-müzkoşullarındaönceliklegelişmişülke insanlarınınbuhakkasahipolduklarıgözlen-mektedir(Emir,2012).

insanhaklarıEvrenselBildirisinin24.maddesi “herkesindinlenmeye,boşzamana,özellikleişsaatlerininmakulölçüdesınıflandırılmasınavebellidönemlerdeücretlitatil-lerehakkıvardır”demektedir(Gümüşgül,2016).

morgan,bireylerinboşzamanalışkanlıklarınınnasılşekillendiğikonusunufarklıka-tegorilerdetoplamıştır.Bunlar;aile,referansgrupları,öncekifikirler,kişilikvekültürdür.(Bowdinvd.1999).

Aile:Aileçocuklarınboşzamanseçimlerinietkileyenkritikkurumdur.Çünküailedekişininrolü;boşzamanaiştirakını,kaynakveolanaklarınıbüyükorandaetkilemektedir.Yineailedemeydanagelenevlenme,boşanma,dulolmagibidurumlardaboşzamanalış-kanlığınıdeğiştirmektedir(Bullvd,.2003).

ReferansGrupları:Akranlar,aile,arkadaşvekomşularbirincilreferanslardır.Dahaazilişkihalindebulunulankişiler ise ikincil referanslardır (Köybaşı,2006).Gençlerinboşzamanalışkanlığınınşekillenmesindeaileninolduğukadarbirliktevakitgeçirilenarkadaşguruplarınındaetkisioldukçabüyüktür.(Bedir,2016).

ÖncekiFikirler:insanlaryaşamışolduklarıboşzamantecrübelerinidiğerleriylepay-laşırlarvedeneyimlerindenfaydalanarakyeniboşzamanuğraşlarıüretebilirler.Üretilenbuyenifikirlergruplartarafındaninceleniptecrübeedilir(Köybaşı,2006).

Kişilik:Boşzamanaktiviteseçiminietkileyendiğerönemliunsurisekişiliktir.Bireylerfarklıruhhalivemizacasahipolabilir,bireylerinbuözellikleriboşzamandayapılacakfaaliyetlerinbelirlenmesindeçokönemlidir.Genellikleutangaçveiçekapanıkkişilerbi-reyselfaaliyetlerekatılmaktanhoşlanmaktadırlar(Bedir,2016).

Kültür:insanlarıniçindeyaşadıklarıtoplumlarınsahipolduklarıkültürlerbireylerinyaşantılarınıetkilemekonusundabüyükbirgücesahiptir.Buyüzdeninsanlarınyaptıklarıboşzamanfaaliyetleridetoplumunkültürüneparalellikgösterirolmuştur(Ertürk,1972).

Çalışmayaçokönemverilenbirdönemdesanayininzamanlagelişmesi,insangücüneolanihtiyacınartması ilebirlikteiş insanlarınhayatındaönemlibiryeralmıştır.Budö-nemdeserbestzamaninsanlararasındaisrafedilenzamandilimiolarakyorumlanmak-


taydı.Ancakbudönemdeserbestzamanolgusuinsanlarınişehazırhalegeliphemfizikselhembilişselyöndenbireylerinişehazırhalegelmesinisağlamaktaydı.Buradaserbestza-manındinlenmefonksiyonuönplanaçıkmıştır(mutlu,2008:13).

DinlenmeFonksiyonu:Dinlenme,yenideneldeetmeveyaişsonrasıstresveyorgunlukatmailebedenselaşımlarıvesinirgerilimleriniortadankaldıranbirözelliğivardır.Günü-müzinsanıiçinisedinlenme,bedenselveruhsalyöndenyenilenmekiçinaktifveyapasifbirçokzamandeğerlendirmeetkinliğiningerçekleşmesineolanaksağlamaktadır (Kara-küçük,2006).

Çalışmazamanıberrakdüşünmeyiveetkiliçalışmayıifadeetmektedir.Dinlenmeza-manı,akülerimizinyenidendolmasınıvegücümüzünyenilenmesinisağlar.Çalışmakmec-buriyetindeolduğumuzgünlerdemuntazam,yüksekverimli sabahlar istiyorsanız, ken-dinizedevamlıbirmiktardinlenmezamanıayırırız.tamolarakverimli zaman, toplamdinlenmezamanınabağlıdır(Scott,1993).

EğlenmeFonksiyonu:Eğlenmeiçtengelenbiristektirveinsanlarboşzamanlardaon-larımemnunedecekanlaraihtiyaçduymaktadır.Bireylerartıkbirçoksporveeğlenceakti-vitelerindeyoğunolarakyeralmakta,sporaveeğlenceyeolanbuilgi20.yüzyılınbaşların-danitibarengiderekartmaktaolanbirakımınetkisiyle;bireylerinsağlıklarına,duygusal,fizikselvepsikolojikruhhallerineverdikleriönemdeartmaktadır(torkildsen,2005).

Günümüzdeinsanlar,nekadarboşzamanetkinliğinekatılırsaokadarbaşarılısayıl-maktavestatüsüartmaktadır.Eğlenceyeverilenönemgünlükyaşamdadagörülmektedir(Püsküllüoğlu,2005).Cansıkıntısınıyokedenveyasıkıntısonrasıeğlenmeverahatlama-yıifadeeden,yarışmanınoyunzevkinekarşıağırbasmadığıtümsporuğraşlarıilediğeretkinlikleriisteraktifisterpasifolsun(günlükihtiyaçlarıngerektirmediği)bazıaktivitetiplerinekatılmafırsatısağlar(has,2016).

GelişimFonksiyonu:Gelişmefonksiyonu,boşzamandabilgialmakyadavermek,birkültürügeliştirmek ihtiyacınınağırbastığıuğraştır.Anidenorayaçıkanyadaörgütlen-mişgönüllüsosyalfaaliyetlerekatılmaihtiyacınınağırbastığıetkinliklerdir(KaraküçükveEkenci,1995).

Gelişimfonksiyonu,insandüşüncesini,günlükeylemlerinotomatizmindenkurtaran,dahagenişsosyalkatılımazeminhazırlayan,insanınkişiliğinigeliştirmesinevegösterme-sineeğilimli,aynızamandaçıkarcıolmayanfaaliyetleriiçermektedir(Karaküçük,2005).

Boşzamanınverimliveyaverimsizkullanımlarındabirtakımdeğerlermeydanagel-mektedir.Bunagöreboşzamandoğruşekildekullanıldığızamaninsanadinlenmek,eğ-lenmek,kişiselgelişimsağlamak,sosyalleşmek,vs.gibiinsanınkendikendinibulmasınayardımcıolur.Yanlışkullanıldığındaise;zararlıalışkanlıklarınortayaçıkmasına,dikkat-sizlik, başıbozukluk, serserilik, duygu darlığı, can sıkıntısı, bıkkınlık, sinirlilik vb... gibidavranışlarkazanılmasınasebebiyetverir(Önal,2017).

Bireylerboşzamanlarındafizikselaktiviteyapmayaihtiyaçduyar.Kazanmahırsıgüt-medenyapılanaktiviteler,bireydestresyükünüazaltmaktadır(Öcal,2012).Fizikselsağ-lığıgeliştirerek,aynızamandaruhsağlığınıdaiyileştirilmesivebununsonucundainsanınsosyalleşmesinisağlayarak,çalışmabaşarısıveişveriminideetkileyenbiryaşamsüre-ci içerisinde,kişidemutluluksağlamasıboşzamanaktivitelerindenbiriolanegzersizinönemlibirdiğerbaşarısıdır(türkerveark.,2016).

Stres KavramıStres,günlükyaşamdayedidenyetmişeheryaştaninsanınçoksıkkullandığıbirkav-

ramdır.moderntoplumunhastalığıolarakifadeedilenstres,vücudayüklenilenözelolma-yanherhangibiristemekarşı,vücuduntepkisiolaraktanımlanmaktadır(Eriksen,2011).

Genelolarakstres,bireyinbirgereksinimindenvazgeçmesineyadabirtepkide


bulunmasınazorlayıcı,bireyiniçindenveyadışındangelenveçoğuzamanbireydegeri-limeveçöküntüyeyolaçanbirgüçtür (Başaran,2008:215).Stresinkelimeanlamıge-rilimveyazorlanmademektir.tanımolarakisestres:zorlanmasonucuortayaçıkanbirtepkidir.Yanistres,toplumiçindebireyitehditedenvezorlayantehlikelerekarşıbireyingösterdiğibedenselveruhsalbirtepkidir(Bolaç,1995).

Stresingünümüzekadargelişhikayesinebaktığımızda,Lazarus,1960yılındastresi,bireyileiçindebulunduğuortamdandoğanetkileşiminsonucundameydanagelenvücut-tayarattığıtepkiolarakifadeetmiştir.1974yılındahausestresi;insanınnormaldavranışbiçimlerininyetersizolduğudurumlardaaçığaçıkantepkiolaraktanımlamıştır.1976yı-lındamandler,zararlıdurumlarınkişidemeydanagetirdiğitehlikevebununsonucuola-rakorganizmanınoynadığırolüstresolarakadlandırmıştır.1984yılındahann’agöreisestres;bireyiniçindebulunduğutoplumukötüalgılamasısonucuyaşamışolduğuolumsuzdurumaverdiğiisimdir(Balcıoğlu,2005).

Stres,sokaktakiadamdanüniversitedekibilimadamınakadar,herkesinsıkçakullan-dığıvebirçoklarınındayaşadığı,psikolojikbirdurumdur.Dünyadakiçocuklarınyarısın-danfazlasıgünlükhayattastresemaruzkalmaktadır(Banquerivd.,2016).

moderntoplumdastresyaşamınbirparçasıhalinegelmişdurumdadır.Çoksayıdatek-rardüzenlemegerektirenyaşamdeğişiklikleristresyaratmaktadır.Bugüngençler,ebe-veynlervehattaçocuklargündelikhayattabirçokzorluklakarşıkarşıyakalmaktadırlar(Demircivd.,2013).

Günlükyaşantıiçerisindezamanzamandeğişikliklermeydanagelmektedir.Budeği-şikliklerintamamıstreskaynağıdır.Günlükhayattakideğişikliklerindışındabireyinyaşa-dığıhastalıklardastresinortayaçıkmasınanedenolurlar.Bunaekolarakbireyinruhsalolarakyaşadıklarıdaenönemlistreskaynaklarındandır.Günlükhayattayaşanılanbirta-kımuyuşmazlıklar,çatışmaortamı,bireyeyönelikiddialarveyorumlardastresyaşanma-sınanedenolmaktadır(Güçlü,2001).

Stresietkileyenfaktörleribireyselveçevreselolarakikiyeayırabiliriz.Bireyselfaktör-lerbireyinkişilikleriniortayaçıkaranhuy,mizaç,karakteryapılarıveyetenekleriolabilir.Yanistresintemelkaynağıbizzatbireyinkendikişilikyapısıolabilir(tutar,2000).Kişi-liğinyanısıraolaylarabakışaçışı,ekonomiksorunlar,yaşanmışlık,boşanma,aileyapısı,ölüm,taşınmagibidiğersebeplerdebireyselstreskaynaklarınıoluşturur(Ertekin,1993).Bireysel farklılıklardan dolayı kişilerin stresten etkilenme zamanları da birbirlerindenfarklıdır.Bazıbireylerdahaşiddetlivehızlıalarmdurumunageçerekstrestençabuket-kilenirken,bazıbireylerdahayavaşvedahageçalarmdurumunageçerler(Eren,2000).Çevreselstresinnedenleri,bireyinbedeninietkileyendışetmenlerdir.Bunlar,bireyinya-şadığıyerinaşırısıcakyadasoğukolması,ışıklandırmanınyeterliolmamasıveaşırısestir.Stresyaratanbuetkiler,kişininbedeninindengesinibozarvekişiyikaygıyaiter(Ephesin,2000).

Stresinsanakarşıbiruyarıcıgibidir.Stresyaratanolaylakarşılaşılmasısonucuvücu-dumuzbirtakım tepkilerverir. insanlar stresyaratanbirdurumlakarşılaştıklarındayaonunlamücadeleedipaşmayaçalışıryadakaçma-kaçınmatepkisinidevreyesokar(Ko-camaz,2017).

Stresin belirtileri, tüm bireylerde aynı şekilde görülmez. Stres, bireysel farklılıklargösterebilir.Stresikontroletmekiçinöncelikstresinfarkındaolmaktır.Sonrasındayapıl-masıgerekenlerisebireyinkendinifiziksel,duygusal,zihinselvesosyalolarakiyianalizetmesiveanormaldurumlardakibubelirtilerinfarkındaolarakstresyaratandurumlaenuygunşekildebaşaçıkabilmesidir(Düğenci,2018).

Davranışsalbelirtilerolaraksinirlilik,uykusuzlukyadaaşırıuyumaisteği,azçalışma,aşırıyiyecekveiçecektüketimiileçalışmaortamındançekilmevebenzeribelirtilersöz


konusudur.Ayrıca,stresekarşıdavranışsaltepki,kaçma,fizikselhareketsizlikve/veyasi-gara içilmeşeklindedegörülebilmektedir.Bunlarınhepsidoğrudanveyadolaylıolaraksağlıkrisklerineyolaçacakunsurlardır(Sökmen,2005;Özkayavd.,2008).

Fizikselsemptomlariçerisindeçoğuzamankolaycatespitedilebilirolanlararasındabaşağrısı,hazımsızlık,kalpçarpıntısıveyetersizbeslenmeilekilovermegibidurumlarsözkonusuolabilir.Belirtiler, tekilveyaçokluhaldegörülebilir(DenizveYılmaz,2006;tokmakvd.,2011).

Stresbelirtilerininruhsalgöstergeleriise;devamedentedirginlikhali,etrafaduyulanöfkeyadabastırılanöfke,hayattanzevkalamama,hayatabağlanamamaduygusu,maddivegelecekkaygıları,eğlenememe,önemsememeduygusu,hastaolmayadaölmekorkusu,başarısızlıkendişesi,sorunlarınıdilegetirememeyadatartışamamaduygusu,kapalıalanfobisi,afetkorkuları,konsantreolamamasorunudur(Aytaç,2009).

Çeşitli stratejiler uygulanarak stresin negatif etkilerini azaltmak, fiziksel vementalyapıyı strese karşı dayanıklı durumagetirmekmümkündür (Bedir, 2016). Stresle başaçıkmadaenönemliyöntembireyselyöntemlerdir.Bireyinalgıvedeneyimleristreseyük-lediğianlamıbelirler.Bireyinbakışaçısı,stresiyorumlamasıvekişiselözellikleriyaşananstresindüzeyinietkiler(Cüceloğlu,2008;Bal,2018).

Başaçıkma,bireyinkaynaklarınıaştığışeklindekideğerlendirmesininsonucuncaiçselvedışsalisteklerinüzerindengelebilmekiçinsüreklideğişenbilişselvedavranışsalçabasışeklindeaçıklanabilir.Bireyinkendinipsikolojikanlamdaiyihissetmesinisağlayabilmekiçinkullandığıuygunolandavranışsalyaklaşımyadakendinikötühissetmemesiiçinyap-tığıkaçmadavranışınıiçerir.Kişiyaşantısındatehlikeolarakalgıladığıdurumda,kendiniiyihissedebilmesiadına,durumukontrolaltındatutmayayönelikdavranışörüntülerinintamamıdır(Lüzumlu,2013:28).

Kişininkullandığıbaşetmetutumlarıyaş,kültür,cinsiyet,sosyalekonomikdüzey,me-denidurum,çocuksahibiolupolmama,çeşitlihastalıklargibibirçoketkenebağlıolarakdeğişebilirvebireyeözgüdür(holahanvemoos,1987).

Streslebaşaçıkmatarzıneolursaolsun,esnekolabilmekönemlibirniteliktir(şahin,1998).Kuramsalolarakbaşaçıkmastratejisiolarakgörülebilecekpekçokdavranıştansözedilebilir(Dağ,1990).Buradaönemliolan,stresintemelindeinsanalgılamasınınvede-ğerlendirmesininyattığıdır.Bireylerinolaylarıanlamlandırışı,değerlendirişiveyönlendi-rişistresiazaltmaveyaçoğaltmadatemelfaktördür.Örneğinaynıfizikselvesosyalortamiçindebazıkimselersonderecegerginvestresli,bazıkimselerisedaharahatvemutluolabilir(Cüceloğlu,1991).Dolayısıylaçevredesteği,ailenintutumuveekonomikdüzeyigibideğişkenlerbireylerinstresyaşantılarındakullandıklarıbaşaçıkmastratejilerinintü-rünübelirleyicinitelikteolabilmektedir(Aysan,1988;Anderson,1988).

Stres, Mutluluk ve Rekreasyon İlişkisimutluluğusağlamakiçinstresiazaltmaihtiyacınadairyaygıninançlar,stresyönetimi

faaliyetlerininbumüdahaleleredahiledilmesigerektiğinigöstermektedir.Bununlabirlik-te,olumluveolumsuzetkiarasındakiilişkiaraştırmasıeşdeğerdir.teorikolarak,bağımsızboyutlarolarakkavramsallaştırılsadaaraştırmalarçoğunluklamutlulukvestresarasındatersyönlübirilişkiolduğunugöstermiştir(Schiffrin,nelson,2010).

Bireyin güven, sevinç, umut gibi pozitif duyguları sık yaşarken; hiddet, kin, nefret,öfke,kaygı,ürkeklik,ümitsizlik,çilegibinegatifduygularıdahaseyrekyaşamasıveevli-lik,iş,eğitimvesağlıkgibiyaşamalanlarındandoyumalmasımutluluğungöstergeleridir(Eryılmaz,2011).

insanyaşamındaneşe,heyecan, ilgi, güven, sevinç,heves, cesaret, coşkugibiolum-luduygularısıkyaşayan;öfke,nefret,üzüntü,suçluluk,korku,kaygıvehuzursuzlukgibi


olumsuzduygularıazyaşayanveyaşamındanmemnuniyetduyanbireylermutluolarakkabuledilmektedir(Doğan,2012).

mutlulukkavramınıetkileyenhembireyinkendisindenhemdeçevresindenkaynakla-nançeşitlifaktörlerbulunmaktadır.Bufaktörler;gelir,cinsiyet,yaş,eğitimvesağlıkmut-luluğuetkileyenbazıfaktörlerdir(Kangal,2013).Kısacaaçıklayacakolursak;

Gelir:Yapılanaraştırmalardagelirdüzeyiyüksekolantoplumlarınveyabireylerin,ge-lirdüzeyidüşükolantoplumlaraveyabireyleregöremutlulukseviyelerinindahayüksekolduğugörülmüştür(Dumludağ,2011).

Cinsiyet:Cinsiyetleilgilifarklıgörüşlervardır.Bugörüşlerdenbiri,cinsiyetfaktörününözelliklegelişmemişvegelişmekteolanülkelerde,kadın-erkekeşitsizliğininfarklılaştı-ğındandolayıcinsiyetleriyüzündenyaşadıklarıolumsuzlarınmutluluklarınaetkiliolduğuyönündedir.(Güven,2018).

Yaş:Yapılanbirçokaraştırmayagöre,yaşınmutluluğuartırıcıetkilerininolduğubelir-tilmiştir(Lehto,malmivaaraveRepo,2015).

Eğitim:mutlulukveeğitimarasındadoğruorantıvardır.Yanibireylerineğitimseviye-leriarttıkça,mutluluklarıdaartmaktadır(GençoğluveYılmaz,2014).

Sağlık:mutlulukvesağlıkarasındakiilişkikarşılıklıbiretkileşimdir.Örneğinyüksekgeliriolanbirbireyin, gelirinebağlımutluluk seviyesi artarken,mutluolanbirbireyinyüksekmutlulukseviyesindendolayıgeliriartmamaktadır.Ancaksağlıkvemutlulukbir-birlerinebudurumuntersineetkisiolanikifaktördür.Yanisağlıklıbirbireysağlıklıolma-sındandolayımutlulukseviyesindeartışgörülürken,mutlulukseviyesiyüksekolanbirbireyindesağlıkileilgilisıkıntılarınınazaldığıyapılançalışmalarlaortayakonulmaktadır(Shepherd,oliverveSchofield,2014).

mutluolmaamaçlıyapılanpozitifpsikolojikçalışmalar,bireyingüçlüyönlerinigeliş-tirerek,karşıkarşıyakaldığısorunlara,streseveolumsuzdurumlarakarşıpsikolojikda-yanıklılığınıarttırmayıveruhsağlığınıkorumayıamaçlar(Seligman,2005;YıldızAkyol,2016).Çünküstresvemutlulukarasındayakınbirilişkivardır(Clark,2000).Araştırma-larduygularınıdoğruyönetebilenkişilerinyaşamdadahabaşarılıolduğunukanıtlamıştır(Bridge,2004).

Egzersizin,kişininsosyalilişkilerinigeliştirmek,depresyonvestresgibiolumsuzruh-salduygulardanuzaklaşarak,dahamutluvedahapozitifduygularsağlayabileceğivebusayedeserbest zamanlarında fazlacadoyumhissedebileceğivekişide “iyiolmak”anla-mınagelenyaşamolgusunudesteklenbirrekreatifaktiviteolarakgörüldüğüvebirtakımsağlıkkuruluşlarıncadaönerildiğibilinmektedir(tekinvd.,2009;haskellvd.,2007;Keatsvd.,1999).

2. YÖNTEMÇalışmanın ilk bölümünde rekreasyon, stres, mutluluk kavramları ve rekreasyonel

katılımın stresin üstesinde gelmedeki rolü kavramsal olarak ele alınmıştır. Çalışmanınikinci bölümünde ise nicel araştırma yöntemlerinden kesitsel (crosssectional) yöntemkullanılmıştır.Buyöntemsosyalvesporbilimlerialanlarındayaygınolarakkullanılanbiryöntemolmaklabirlikteörneklemdenanketveyaölçekaracılığı iletoplananveriçeşitliilişkilerinaçıklanmasıiçinkullanılırvegeneleyordanır(Demirelveark,2016).Çalışmadaaraştırmacıtarafındankatılımcılarındemografikbilgileriniölçmeyeyönelikkişiselbilgiformuileıwasakivemannel(2000)tarafındangeliştirilenBedir(2016)tarafındantürkçegeçerlikgüvenirliliğiyapılanBoşzamanStratejiÖlçeğikullanılmıştır.AraştırmayaDum-lupınarÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,GüzelSanatlarFakültesiveEği-timFakültesindeöğrenimgören220Erkek313Kadıntoplam533öğrencigönüllüolarakkatılmıştır.Verilerinnormalbirdağılımasahipolupolmadığınınbelirlenmesiiçintekör-


neklemKolmogorov-Smirnovtestiuygulandıvebasıklıkveçarpıklıkdeğerlerinebakıldı.Bunagöreverilerinnormalbirdağılımasahipolmadığı sonucunaulaşılmıştırÇalışma-dakatılımcılarınsosyo-demografikbilgilerinindağılımlarınınbelirlenmesiiçinyüzdevefrekansistatistikleri,anlamlıfarklılıklarınbelirlenmesiiçinisemann-WhitneyutestiveKruskalWallistestikullanılmıştır.

3. BULGULAR

Alt Boyut Cinsiyet n Sıra Ort. U Z p

BoşzamanArkadaşlığıErkek 220 257,25

32284,5 -1,229 0,219Kadın 313 273,85

BoşzamanGeçiciBaşEdebilme

Erkek 220 247,0030030,0 -2,517 0,012*

Kadın 313 281,06

BoşzamanRuhhaliErkek 220 257,90

32427,5 -1,149 0,251Kadın 313 273,40

*p<0,05

Tablo 1.CinsiyetegöreBoşzamanStratejiPuanları

Katılımcıların cinsiyetlerinegöre stresinüstesindengelmek için rekreasyonel faali-yetlerebaşvurmaeğilimleriincelemekiçinmann-Whitneyutestinebaşvurulmuştur.Boşzamangeçicibaşedebilmealtboyutunda,alınanpuanlargözönündebulundurulduğun-dapuanortalamasıdahayüksekolankadınkatılımcılarınlehineistatikselolarakanlamlıfarklılıktespitedilmiştir(z=-2,517;p<0,05).

Alt Boyut Akademik Not Ort. (4,00 üzerinden) N Sıra Ort. df X2 P

BoşzamanArkadaşlığı

2,00vealtı 100 206,29

3 6,019 0,000*2,01-2,50 142 279,83

2,51-3,00 166 269,69

3,01-4,00 125 297,43

BoşzamanGeçiciBaşEdebilme

2,00vealtı 100 200,22

3 7,008 0,000*2,01-2,50 142 277,60

2,51-3,00 166 273,34

3,01-4,00 125 299,97

BoşzamanRuhhali

2,00vealtı 100 209,64

3 5,078 0,001*2,01-2,50 142 274,94

2,51-3,00 166 279,23

3,01-4,00 125 287,63*p<0,05

Tablo 2.AkademiknotortalamasınagöreBoşzamanStratejiPuanları


ÖrneklemgrubununakademiknotortalamalarınagörestresinüstesindengelmekiçinrekreasyonelfaaliyetlerebaşvurmaeğilimleriincelemekiçinKruskalWallistestinebaş-vurulmuştur.notortalamaları3,01veüstündeolanöğrencilerinistatikselolarakanlamlışekildestresinüstesindengelmekiçindahaçokrekreasyonelfaaliyetlerebaşvurduğugöz-lemlenmektedir(Boşzamanarkadaşlığıaltboyutu:X2(3)=6,019;p<0.05;BoşzamanGeçi-cibaşedebilmealtboyutu:X2(3)=7,008;p<0.05;BoşzamanruhhaliX2(3)=5,078;p<0.05).

4. TARTIŞMABuçalışmada,rekreasyon,stres,mutlulukkavramlarıverekreasyonelkatılımınstre-

sinüstesindegelmedeki rolükavramsalolarakelealınırkenayrıcauygulamaçalışmasıolarakDumlupınarÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,GüzelSanatlarFakül-tesiveEğitimFakültesiöğrencilerininstresinüstesindengelmekiçinrekreasyonelfaali-yetlerebaşvurmaeğilimleriincelenmiştir.

uygulamaçalışmasındaeldeedilensonuçlaragöre,boşzamangeçicibaşedebilmealtboyutunda,kadınkatılımcılarınpuanlarıerkekkatılımcılarınpuanlarınagöre istatistikiolarak anlamlı bir şekilde daha yüksek tespit edilmiştir. Bu durumunnedeninin kadınkatılımcılarınproblemlerdengeçiciuzaklaşmakiçinrekreasyonelaktiviteleribirçözümolarak gördükleri ve rekreatif katılımın onlaraproblemlere yeni bakış açısı kazandıra-bileceklerinidüşündüklerindenkaynaklandığısanılmaktadır.Ayrıcabudurumilekadınkatılımcılarınkısabirsüredeolsaproblemlerinebiraraverecekleridüşüncesiolabile-cekleridüşünülmektedir.Bedir(2016)yapmışolduğuçalışmadahernekadaristatikselolarakanlamlıbulunmasadabuçalışmayıdesteklerbirşekildekadınkatılımcılarınerkekkatılımcılaragöreboşzamangeçicibaşedebilmealtboyutundadahayüksekortalamayasahipolduklarınıtespitetmiştir.

Araştırmanınbirdiğersonucunagöre,notortalamaları3,01-4,00aralığındaolanöğ-rencilerinistatikselolarakanlamlışekildestresinüstesindengelmekiçindahaçokrek-reasyonel faaliyetlere başvurduğu gözlemlenmektedir. Bu sonucun tüm alt boyutlardaalınmasınınnedenistresinüstesindengelmekiçinrekreasyonelfaaliyetlerebaşvuranka-tılımcılarınbusayedeakademikolarakbaşarılıolmakadınadoğruadımlamalarveplanla-malaryapabildiğisonucuylaalakalıolabileceğidüşünülmektedir.BusonucudesteklerbirbiçimdeGümüşgül(2018)zamanyönetimiveakademikbaşarıilişkisiileilgiliyapmışol-duğuçalışmadazamantutumlarıaltboyutundaakademikortalamalarıdahayüksekolankatılımcılarındahayüksekzamantutumlarıpuanlarıolduklarınıtespitetmiştir.

KAYNAKÇA1. Akyüz,h.(2015).ÜniversiteÖğrencilerininBoşzamanFaaliyetlerineYöneliktutum-

larınınincelenmesiBartınÜniversitesiÖrneği.YüksekLisanstezi,BartınÜniversite-si,EğitimBilimleriEnstitüsü,Bartın.

2. Anderson,S.A.(1988).Parentalstresandcopingduringtheleavinghometransition.FamilyRelations.37,160165.

3. Aysan, F. (1988). Lise öğrencilerinin stres yaşantılarında kullandıkları başa çıkmastratejilerininbazıdeğişkenleraçısındanincelenmesi.Doktoratezi,hacettepeÜni-versitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

4. Aytaç,S.(2009).işStresiYönetimiElKitabıişStresi:oluşumu,nedenleri,BaşaÇıkmaYolları,Yönetimi.Labourministry-CasgemYayınları.

5. Bal,n.G.(2018).AsistanhekimlerdeStresleBaşaÇıkmatarzlarıvemeslekiDoyumDüzeylerininDeğerlendirilmesi.uzmanlıktezi,KahramanmaraşSütçüimamÜniver-sitesi,tıpFakültesi,Kahramanmaraş.


6. Balcıoğlu,i.(2005).“StresKavramıvetarihselGelişimi”. istanbulÜniversitesiCer-rahpaşatıpFakültesiSüreklitıpEğitimiEtkinliklerimedikalAçıdanStresveÇareleriSempozyumDizini,47,09-12.

7. Banqueri,m.,mendez,m.&Arias,J.L.(2017).ımpactofstressinchildhood:Psycho-biologicalalterations,Psicothema,Vol.29,no.1,18-22.

8. Başaran,i.E.(2008).ÖrgütselDavranışinsanınÜretimGücü,Ankara:SiyasalKita-bevi.

9. Bedir,F.(2016).Boşzaman(Rekreasyonel)AktivitelerininStresinÜstesindenGele-bilmeRolününincelenmesi.YüksekLisanstezi,AtatürkÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Erzurum.

10. Bolaç,V.(1995).AyurvedaStreseEnKolayÇözüm,istanbul:SistemYayınları.11. Bowdin,G.A. J.,mcDonnell, ı.,Allen, J.&o’toolo,W. (1999).Eventsmanagement.

Australia:ButterWorthheinemann.12. Bridge,B.(2004).DuygularınEğitimi.istanbul:BeyazYayınları.13. Bull,C.,hoose,J.&Weed,m.(2003).AnıntroductiontoLeisureStudies.uK:Prentice

hall,uK.14. Clark,L.(2000).SoSDuygularaYardım(Çev:G.Yazgan).istanbul:EvrimYayınevi.15. Cüceloğlu,D.(1991).insanvedavranışı.istanbul:RemziKitabevi.16. Cüceloğlu,D. (2008). insan veDavranış PsikolojisinintemelKavramları, istanbul:

RemziKitabevi.17. Dağ,i.(1990).Kontrolodağıstreslebaşaçıkmastratejilerivepsikolojikbelirtigös-

termeilişkileri.YayınlanmamışDoktoratezi,hacettepeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

18. Davis,R.J.,Bull,C.R.,Roscoe,J.V.&Rocoe,D.A.(1991).PhysicalEducationandtheStudyofSport.England:WolfPublishing.

19. Demirci,n.,Engin,A.o.,Bakay, i.&Yakut,Ö.(2013).Stresvestresiortayaçıkarandurumlarınöğrenciüzerindekietkisi.EğitimveÖğretimAraştırmalarıDergisi,2(3),288-296.

20. Demirel,m.(2009).RekreasyonelEtkinliklereKatılımveÇevreselDuyarlılık.(Dokto-ratezi),AnkaraGaziÜniversitesi/EğitimBilimleriEnstitüsü,Ankara.

21. Demirel,m.,ışık,u.,Demirel,D.h.,Üstün,Ü.D.,&Gümüşgül,o.(2016).Gelecekza-manAlgısı:BedenEğitimiveSporYüksekokuluÖğrencilerineYönelikBirÇalışma.SporBilimleriDergisi,6(1),10-20.

22. Deniz,m.E.&Yılmaz,E.(2006).Üniversiteöğrencilerindeduygusalzekavestreslebaşaçıkmastilleriarasındakiilişkininincelenmesi.türkPsikolojikDanışmaveReh-berlikDergisi,25,17-26.

23. Doğan, t. (2012). mutluluğa Bilimsel Açıdan Bir Bakış. Erişim tarihi:12.04.2015,http://www.internethaber.com/mutluluga-bilimsel-acidan-bir-bakis-12789y.htm

24. Dumludağ, Ö. G. (2011). mutluluk ve iktisadi Parametreler Üzerine Bir inceleme.Doktoratezi,istanbulÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,istanbul.

25. Düğenci,A. (2018).BedenEğitimiveSporÖğrencilerininStresleBaşaÇıkmaYön-temlerininveYaşamtatminiDüzeylerininincelenmesi.YüksekLisanstezi,BalıkesirÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,Balıkesir.

26. Emir,E. (2012).RekreatifEtkinliklereKatılımınÖnündekiEngellerinBelirlenmesi:ÜniversiteÖğrencileriÖrneği,YüksekLisanstezi,trabzon.

27. EphesinR.StresAvcıları.GüncelPsikolojiDergisi,2000,1(2):23.


28. ErenE.ÖrgütselDavranışveYönetimPsikolojisi.BetaBasımYayımDağıtım,istanbul,2000:298.

29. Eriksen,L.(2011).StressAndhappinessAmongAdolescentsWithVaryingFrequen-cyofPhysicalActivity,PerceptualandmotorSkillsCilt:113(2),sy631-646.

30. Ertekin,Y.(1993).StresveYönetim.Ankara:toDAiEYayınları.no.253.31. Ertürk,S.(1972).EğitimdeProgramGeliştirme.Ankara:YelkentepeYayını.no:4.32. Eryilmaz,A.(2010).ErgenlikteÖzneliyioluşveBeşFaktörlüKişilikmodeli.AhiEv-

ranÜniversitesiKırşehirEğitimFakültesiDergisi,11(3).33. Gediz,S.(2012).KamuhizmetiolarakRekreasyonEtkinlikleriKapsamındaGençlik

hizmetleriveSporilmüdürlükleriBatıAkdenizBölgesiGençlikmerkezleriAnalizi.YüksekLisanstezi,AkdenizÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Antalya.

34. Gençoğlu,C.&Yılmaz,m.(2014).theeffectofemotionalawarenesseducation,basedonemotionfocusedtherapy,onyoungadults’levelsofoptimism.theJournalofhap-piness&Well-Being,2(1),51-62.

35. Güçlü,n.(2001).Stresyönetimi.G.Ü.GaziEğitimFakültesiDergisi,21(1),91-109.36. Gümüşgül,o.(2016).FutbolSeyircilerindeSaldırganlık,şiddetveholiganizmeYöne-

likDavranışlarınÖnlenmesindeSerbestzamanEtkinliklerineKatılımEtkisininince-lenmesi.Doktoratezi,DumlupınarÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,Kütahya.

37. Gumusgul,o.(2018).ComparisonoftimemanagementPerceptionofStudentsStud-yingatDepartmentofPhysicalEducationandSportsteachingandPrograminPri-marySchoolEducation.AsianJournalofEducationandtraining,4(3),224-227.

38. Güven,Y.(2018).ÇalışanlarınRekreasyonEtkinliklerineKatılımSıklıklarınınmutlu-lukveYaşamKalitesiÜzerineolanEtkisi.YüksekLisanstezi,GaziÜniversitesi,Sos-yalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

39. has,F.(2016).SağlıkSektöründeÇalışanlarınBoşzamanlarındaRekreasyonEtkin-liklerineKatılımlarınınÖnündekiEngellerinBelirlenmesi(osmaniyeiliÖrneği).Yük-sekLisanstezi,GaziantepÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,Gaziantep.

40. haskell,W.L.,Lee, ı.,Pate,R.R.,Powell,K.E.,Blair,S.n.,Franklin,B.A.,macera,C.A.,heath,G.W.,thompson,P.D.&Bauman,A.(2007).Physicalactivityandpublichealth:updatedrecommendationforadultsfromtheAmericanCollegeofSportsme-dicineandtheAmericanheartAssociation.Circulation,116:1081.

41. holahan,C.J.&moos,R.h.(1987).Personalandcontextualdeterminantsofcopingstrategies.JournalofPersonalityandSocialPsychology,52(5),946.

42. ıwasaki,Y.,&mannell,R.C.(2000).hierarchicalDimensionsofLeisureStressCoping.LeisureSciences.22(3),163-181.

43. Kangal,A.(2013).mutlulukÜzerineKavramsalBirDeğerlendirmevetürkhanehal-kıiçinBazıSonuçlar.ElektronikSosyalBilimlerDergisi,12(44),214-233.

44. Karaküçük,S.&Ekenci,G.(1995).okullardaboşzamandeğerlendirme(rekreasyon)eğitimindekirolü,milliEğitimDergisi,128,62-66.

45. Karaküçük,S. (2005).Rekreasyon:BoşzamanlarıDeğerlendirme.Ankara:GaziKi-tabevi.

46. Karaküçük,S.(2006).Rekreasyon(BoşzamanDeğerlendirme),GaziKitabevi,Anka-ra.

47. Karaküçük,S.veGürbüz,B.(2007).RekreasyonveKent(li)leşme.GaziKitabevi,An-kara.


48. Keats,m.R.,Courneya,K.S.,Danielsen,S.&Whitsett,S.F.(1999).Leisure-timephysi-calactivityandpsychosocialwen-beinginadolescentsaftercancerdiagnosis,JournalofPediatriconcologynursing,16:180-188.

49. Kocamaz,m.(2017).SerbestzamanlarındaFizikselAktiviteYapanveYapmayanÖğ-retimElemanlarınınStresDüzeylerininveSosyodemografikÖzelliklerininincelen-mesi.YüksekLisanstezi,necmettinErbakanÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Konya.

50. Köybaşı, n. (2006). Boş zaman Sosyolojisi ve Boş zamanları DeğerlendirmeAracıolarakDinlenceturizmiveKültürturizmineKatılanYerlituristlerinKarşılaştırmalıSosyolojikAnalizi. YayınlanmamışYüksekLisanstezi,AnadoluÜniversitesi SosyalBilimlerEnstitüsü,Eskişehir.

51. Lehto,J.E.,malmivaaraL.u.&Repo,S.(2015).measuringmindfulnessandwellbe-inginadults:theroleofageandmeditationexperience,theJournalofhappiness&Well-Being,3(1),30-40.

52. Lüzumlu,u.(2013).CinsiyetleriFarklıÜniversiteÖğrencilerininStresleBaşaÇıkmatarzlarınınAleksitimiDüzeylerineGöreincelenmesi.YüksekLisanstezi,mersinÜni-versitesi,EğitimBilimleriEnstitüsü,mersin.

53. mutlu, i. (2008).EgzersizYapanKişilerinBoşzamanlarınaYöneliktutumlarıÜze-rineBirAraştırma:KayseriiliÖrneği.YüksekLisanstezi,niğdeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,niğde.

54. Öcal,K.(2012).ÖlçekGeliştirme:Serbestzamanfizikselaktivitekısıtlayıcıları,hacet-tepeSporBilimleriDergisi,23:50-60.

55. Önal, L. (2017). Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinin Boş zaman tutumları ile BoşzamanAktivitelerineKatılımınıEngelleyenFaktörlerinincelenmesi.YüksekLisanstezi,AtatürkÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Erzurum.

56. Özkaya,m.o.,Yakın,V.&Ekici,t.(2008).Stresdüzeylerininçalışanlarınişdoyumuüzerineetkisi.CelalBayarÜniversitesiiktisadiveidariBilimlerFakültesi,YönetimveEkonomiDergisi,15(1),163-179.

57. Öztürk,h.(2013).SanayiÇalışanlarınınRekreatifAktivitelereKatılımlarınınÖrgüt-selBağlılıkvetükenmişlikDüzeylerineEtkisi(Gaziantepuygulaması),Doktoratezi,Ankara.

58. Püsküllüoğlu,A.(2005).türkdilkurumu,türkçesözlük.10.Baskı,Ankara:türkDilKurumuYayınları.

59. Schiffrin,h.h.&nelson,S.K.(2010).Stressedandhappy?ınvestigatingtherelati-onshipbetweenhappinessandperceivedstress.JournalofhappinessStudies.mar-ch,2010,volume,11,issue:1,pp:33-39.

60. Scott,D.(1993).zamanıiyiDeğerlendirmek.(n.Ağıralioğlu.Çev.).Ankara:KültürBa-kanlığıYayınları.

61. Seligman,m.E.P.(2002).Positivepsychology,positivepreventionandpositivethe-rapy.ınC.R.Snyder&S.J.Lopez(Eds.).handbookofpositivepsychology(pp.3-13).newYork:oxforduniversity.

62. Shepherd,J.,oliver,m.veSchofield,G.(2014).“happinessandphysicalhealth:associ-ationswithcardiovasculardiseaseriskfactors”,theJournalofhappiness&Well-Be-ing,2(2),95-105.

63. Sökmen,A. (2005).Konaklama işletmeleriyöneticilerininstresnedenlerininbelir-lenmesinde cinsiyet faktörü: Adana’da ampirik bir araştırma. Ekonomik ve SosyalAraştırmalarDergisi,1,1-27.


64. şahin,n.h.(1998).StresleBaşaÇıkmaolumluBirYaklaşım.Ankara:türkPsikolog-larDerneğiYayınları.

65. tekin,G.,Amman,m.t.&tekin,A.(2009).Serbestzamanlardayapılanfizikselegzer-sizinüniversiteöğrencilerinindepresyonveatılganlıkdüzeylerineetkisi,uluslarara-sıinsanBilimleriDergisi,6:148-159.

66. tokmak,C.,Kaptan,Ç.&türkmen,F.(2011).işkoşullarınınsağlıkçalışanlarındayolaçtığıstresüzerineSivas’tabiraraştırma.işletmeAraştırmalarıDergisi3(1),49-68.

67. torkildsen,G.(2005).LeisureandRecreationmanagement(5.Baskı).London:Rout-ledge.

68. tutar,h. (2000).KrizveStresortamındaYönetim. istanbul:hayatYayınları,204-222.

69. türker,n.,hanife,Ö.&Aydın,A. (2016),YerelhalkınSerbestzamanDeğerlendir-meAlışkanlıkları:SafranboluÖrneği,KarabükÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüDergisi,6.

70. Yetim,G. (2014).BoşzamanilgilenimininBoşzamantatminiveSadakatiÜzerineEtkisi:Eskişehir’dekiFitnessmerkezleriÜzerineAraştırma.YüksekLisanstezi,Ana-doluÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,Eskişehir.

71. YıldızAkyol,E. (2016).AkademisyenlerdemutluluğunYordayıcılarıolarakFarkın-dalıkveStresleBaşaÇıkmatutumları.YüksekLisanstezi,GaziÜniversitesi,EğitimBilimleriEnstitüsü,Ankara.

72. zorba,E.,Kesim,Ü.,Ağılönü,A.&Cerit,E.(2006).muğlaÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokuluRekreasyonBölümündeöğrenimgörenöğrencilerinserbestza-manalışkanlıkları.9.uluslararasıSporBilimleriKongresi.muğla:muğlaÜniversitesi.

Fiziksel Aktivitenin Beslenme Ve Obeziteye Etkisi

Gökmen KILINÇARSLAN1

1 Dr.Öğr.Üyesi,BingölÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,BinGÖL

CHAPTER8

Gökmen KILINÇARSLAN 109

1. GİRİŞinsanlar tarih öncesi dönemlerde barınma, yeme içme, doğa koşullarında kendini

savunmaamacıyla hareket etmişlerdir. Yaşamkoşullarınındeğişmesiyle birlikte temelihtiyaçlarını karşılayabilen bireyler, hareket yeteneklerini beğenilme, takdir edilme,mesleksahibiolmavemeslekteilerleyebilmeüzerinekullanmışlardır(Ergül,2017,s.1).

teknolojikaraçlaryardımıylagelişenkoşullar,bireylerinyaşamkalitesiniarttırmak-tavepekçok işindahazahmetsizyapılmasınaolanaksağlamaktadır(Vural,2010,s.1).teknolojiningelişmesiveendüstrileşmeninartmasıylabirlikte;ulaşımınçeşitlenmesivekolaylaşması,günlükyaşamdadahaazenerjigerektirenbirçokaraç-gerecinkullanılması,bilgisayar-televizyonkullanımınınyaygınlaşması,teknolojikaraçlaraayrılansüreninart-masıyaşamkalitesiniolumluetkilerken,fizikselgücüvehareketetmeyiolumsuzetkile-mektedir(Aydanarığ,2008,s.10).

Sağlıklı olmave sağlığındevamı, insanlığın en temel amaçlarındanbirisinioluştur-maktadır (ikizler, 2002, s.5).hareketsizbir yaşamınbenimsenmesi, fiziksel aktivite vesağlıklıbeslenmekonularındakibilgieksikliği,yoğunyaşamtemposundandoğanzamansorunugibinedenlerdendolayıobezite,hipertansiyon,diyabet,osteoporoz,kanser,dep-resyonvb.birçokhastalığayakalanmariskigüngeçtikçeartmaktadır(ıldız,2014,s.18).obezite dünya genelinde hızla yayılan ve tedavi edilmesi gereken kronik bir hastalıkhalinegelmiştir.obeziteninoluşumundagenetik faktörler etkili olsadadeğişenyaşamkoşulları,azalanfizikselaktivitedüzeyiveyüksekkalorilibeslenmealışkanlıklarıenerjitüketiminindüşmesineveobeziteoranınıngittikçeartmasınanedenolmaktadır (Çayırvd.,2011,s.14).

Beslenme, bireylerin sağlığını, yaşamın devamlılığını, yaşam kalitesini etkileyen enönemli konulardanbiridir. Düzenli yapılan fiziksel aktivite ile dengeli beslenme insansağlığıiçinenönemliikiunsurdur(Bozkurt,2001,s.1).

toplumdaobeziteoranlarınınartmasıhatalıbesinalımıveyüksekkaloriliaşırıbes-lenmedendekaynaklanmaktadır(Yardımcı&Özçelik,2012,s.88).Günümüzdeişkoşul-larıvebeslenmealışkanlıklarıdeğişmiş,bunabağlıolarakdabireylerfast-foodvehazıryiyecekleriyemealışkanlığıedinmişlerdir(Sarper&Güllü,2014,s.14).

Beslenme,bireylerinvetoplumlarınsağlıkdurumuüzerindeenetkilifaktörlerdenbi-ridir.Doğrubeslenmeyleinsanlardahasağlıklı,dahaverimli,dahazindevedahasosyalolurlar(Özütürker&Özer,2016,s.64).

obeziteheryaştagörülebilenbirhastalıkolmasınakarşın,yaşlabirliktebazalmeta-bolizmahızı(Bmo)düşmekte,obeziteoranlarıartmaktavekadınlardaerkeklereoranladahafazlagörülmektedir(Yücel,2008,s.6).Kadınlardavücutyağoranıerkeklereoranladaha fazladır.hemerkektehemkadındavücudun%3-5’ikadaröz (esansiyel)yağvar-dır.Kadınlardaekolarak%5-8cinsiyeteözelyağvardır(zorba,2013,s.273).Kadınnü-fuzumuzun yaklaşık üçte biri, erkek nüfusumuzun yaklaşık beşte biri obezdir (Saygın,2012,s.30).Gelenekselolarakkadınlarailebireylerininsağlığı,eğitimivebeslenmesindensorumludurlar.türkiye’deyapılanaraştırmalarınbirçoğundabireylerinyeterlivedengelibeslenmekonusundabilgieksikliğininolduğu,ayrıcabilgidüzeyinineğitimdüzeyiylepa-ralellikgösterdiğibulunmuştur.Eğitimdüzeyiarttıkçasağlıklıvedengelibeslenmebilgisi-ninarttığı,hatalıuygulamalarınazaldığıgörülmektedir(oranveark.,2017,s.3).

Yapılanbirçokaraştırmadakadınlarınyaşamsüresierkeklereoranladahauzunbu-lunurken, yaşam kalitesi puanları daha düşük bulunmuştur. Kadınlarda yaşam kalitesiseviyesinindahadüşükolmasınınsebebiyalnızcacinsiyetaçısındandeğil,yüklendiğiso-rumluluklarvebireyselözelliklerledeilişkilidir(ilhanvd.,2016,s.63).Yaşamkalitesiniyüksektutabilmekiçin;dengelibeslenmek,fizikselaktiviteyiyaşamtarzıhalinegetirmek,sağlıklıyiyecekveiçeceklertüketmek,sigaravealkoldenuzakdurmak,idealvücutağırlı-


ğınasahipolmakgerekmektedir(Demirtürk&Kaya,2016,s.17).Sonuçolaraksağlıklıvekalitelibiryaşamsürmek,ortayaçıkabileceksağlıksorunla-

rınıenazaindirmekiçinfizikselaktiviteileyeterlivedengelibeslenmeönerilmektedir.Beslenme,sağlığıntemelkoşuluveentemelbelirleyicisidir.Yetersizvedengesizbeslenmehastalıklarınoluşmariskiniartırmaktadır.

2. BESLENMEBeslenme,canlılarınbüyüme,gelişmeveyaşlanmasürecinde,özetletümyaşamıbo-

yuncaihtiyaçduyduğugereklienerjiyiveyapıtaşlarısayılanhücrelerinoluşumuilediğeryaşamsalolaylarınyolunakoyulmasınısağlayabilmekamacıyla,sindirilmeyeyadaözüm-lenmeyeelverişlihertürlümaddeyialarakdeğerlendirmesidir(Yaşar&melek,2014,s.1).

ilkinsanlaravcılıkvetoplayıcılıklabeslenmestratejilerigeliştirmişlerve2,5milyonyıllık tarihten bugünlere gelmesini sağlamışlardır. modern toplumların beslenmealışkanlıklarına göre daha çok lifli, proteinli, daha az doymuş yaş asitli besinlerle bes-lenmişlerdir. Doğal ortamda yetişen hayvanlar, bitkiler, balıklar, tüm kabuklu yemişlergünümüzdeki imkânlara göre daha sağlıklıdır. modern toplumlarda beslenme giderekdoğallıktan uzaklaşmakta, organizmamızın zor uyum sağladığı beslenme alışkanlıklarıgelişmekte,bununlabirliktebirçokhastalıkgelişmektedir(Özbek,2013,s.287).

toplumun,aileninvebireylerinsağlığı;bedenen,ruhen,zihnenvesosyalyöndeniyihaldebirvücutyapısıvebuyapınınuzunsüresağlıklıolarakişlemesinebağlıdır.toplumsağlığıçevre,kalıtım,iklim,genetik,beslenme,yaşamstandartlarıgibibirçoketmenebağ-lıdır.Beslenmeisebuetmenlerinbaşındagelmektedir.

hayvanlarüzerineyapılanbilimselaraştırmalardabeslenmenin, fizyolojik işlevlerinsürdürülmesi,yaşamındevamlılığı,büyümevegelişme,yaşamsüresikonularındaetkiliolduğuverilerleortayakonulmuştur(Baysal,2011,s.9).

Laboratuarhayvanlarıylayapılanbirdeneyde,hayvanlarındiyetindenbirbesinöğesiçıkarıldığındahayvanınsağlığınınbozulduğu,büyümeninyavaşladığıgörülmüştür.Besinöğesidiyetetekrareklendiğindehayvanınsağlığınındüzeldiği,büyümehızınınnormaledöndüğütespitedilmiştir(Baysal,2011,s.10).

insanlarüzerineyapılanaraştırmalardadayetersizbeslenentoplumlardaçocukölümoranınınfazlaolduğu,büyümehızınınyavaşolduğu,yalnızfizikseldeğilzekagelişiminindeetkilendiğibelirlenmiştir(Baysal,2011,s.10).Yapılanaraştırmalardainsanınsağlıklıolabilmesi,büyümevegelişmeninnormalhızdaolabilmesi,yaşamsüresininuzunolabil-mesiiçin50’yeyakınbesinöğesininherbirindengünlükbellioranlardaalmasıgerektiğibelirtilmiştir.Buöğelerinherhangibirialınmadığında,sağlığınbozulduğu,büyümevege-lişmeninyavaşladığıortayakonmuştur(Sarper&Güllü,2014,s.9).

Besinmaddelerigereğindenfazlaalınırsavücuttafazlayağbirikerekşişmanlığasebepolur,gereğindenazalınırsayetersizbeslenmeninsonucuolarakhastalıklarortayaçıkar(Ergün, 2005, s.83).Beslenmeye gereken önem verilmediğinde hastalıklara yakalanmaolasılığıartmaktavehastalıklarnormalindenağırseyretmektedir(Baysal,2011,s.12).

Beslenmede,anaöğünvearaöğünsayısı,öğünlerdeyenilengıdalarınçeşidivepor-siyonu, yemeğin yavaş veyahızlı yenmesi, psikolojik durumönemlidir. Sosyoekonomikdurumun,geleneklerin,örfadetlerin,beslenmedeönemlipayıvardır.Beslenmevebesinmaddeleriyleilgilibilgideçokönemlidir(Ergün,2005,s.83).

Kadınlarıngelenekselrolleribütünönemiilesürdüğünden,kadınınrahatsızlık,yor-gunluk,zamanınınolmamasıvebilgiyetersizliğigibinedenlerlebeslenmekonusunagere-kenönemiverememesi,hemailebireylerininbeslenmesinihemdeailevetoplumekono-misinietkileyebilir.Kadınınbeslenmeyeayırdığızamanveverdiğiönem,ailebireylerini,çocuklarınbüyümevegelişmesini,toplumunsağlığınıetkileyebilir.Kadınlarınişhayatına


katılımıartmasıylabirlikteaileiçindekirollerineayırdığızamanazalmaktadır.Aileninvedolayısıyla toplumunbeslenmebilincininoluşabilmesi içinkadınlarınevdegeçirdiklerizamanıverimlivesağlıklışekildekullanmasıgerekmektedir.Birkadınınbeslenmebilgisivesağlıkdurumu,hemulusaldüzeydehemdekişiseldüzeydegelişmişlikgöstergesikabuledilmektedir.Çünkükadınınbilgibirikimivesağlığı,çocuklarıaracılığıylageleceknesilleriönemliölçüdeetkilemektedir(Bülbül,2014,s.1).

2.1. Temel Besin ÖgeleriVücuttakihayatifaaliyetlerindevamlılığınısağlayabilmekiçinyeterlimiktardabesin

öğesialınmalıdır.Besinleralındıktansonraparçalanarakvücuttakullanılırlar.Bireylerinalmasıgerekenbesinlerkısacaaltıgruptatoplanmaktadır.Bunlar;karbonhidratlar,prote-inler,yağlar,vitaminler,minerallervesudur(Baysal,2011,s.17).

Enerjiteminedenler Yapımişlerindekullanılanlar Vücutfaaliyetlerindegörevyapanlar

Proteinler Proteinler mineraller

Karbonhidratlar Su Su

Yağlar Vitaminler Vitaminler

mineraller hava(besinyakmada)

Enzimvehormonlar

Diğerbitkikimyasalları

Tablo 1.temelBesinÖgeleri

(Yaşar&melek,2014,s.16).

KarbonhidratlarBirinci derecede enerji kaynağı olarak kullanılan karbonhidratlar; kolay sindirilen,

sakkaridler,selüloz,nişastavepektinlerdenoluşanorganikmaddelerdir.Beslenmedeko-laycaenerjisağlayankarbonhidratlar,enzimveasitlerlemonosakkaritlereparçalanır.Ka-raciğerdeglikojenformundadepoedilir,gerektiğindekanasevkedilerekenerjisağlayarakdokulardayakılır.Karbonhidratlarınenerjisi4kcal/g’dır(Yaşar&melek,2014,s.20).Ye-tişkinlerdegünlükenerjinin%55-60’ıkarbonhidratlardansağlanmaktadır.tümdokularvebeyindokusuenerjigereksinimiiçinkarbonhidratıkullanırlar(Baysal,2011,s.36).

ProteinlerProteinler,bütüncanlıhücrelerinyapısınıvedokularınesasmaddesinimeydanageti-

renkarbon,hidrojen,oksijenveözellikleazotiçerenorganikmoleküllerdir.Aminoasitle-rinbirbirlerinebağlanarakoluşturduğubüyükorganikbileşiklerdir(Yaşar&melek,2014,s.17).Proteinlerdepoedilmezler,vücuttasadeceazmiktardayedekproteinsaklanabilir.Vücudundışarıdanbesinlerleproteinalmasızorunludurçünkükendisiüretemez.Prote-inlerparçalandığındaaminoasitadıverilenbasityapılaraayrılmaktadır.Vücuttabazıami-noasitlerüretilemez.Buaminoasitlereelzemaminoasitdenilmektedir (Pehlivan,2005,s.32).hayvansalproteinler(et,balık,sütvetürevleri)iyikalitedeproteinkaynaklarısayı-lırken,bitkiselproteinlerde(kurubaklagiller,tahıllarvetürevleri)elzemaminoasitlerinazbulunmasındandolayıvücuttakullanılmaoranıdüşmektedirvehayvansalproteinleregöredahaazsindirilirler(Baysal,2011,s.58).Proteinvücuttaparçalandığındayaklaşıkolarak4kcal/generjivermektedir.Vücudungünlükproteinihtiyacı50-60gkadardır.Pro-teinler;bazıenzimvehormonlarınyapısındabulunur,alyuvararenginiverenhemoglo-bininyapısındabulunur,aktinvemyozinproteinlerdenoluşmaktadır,vücudunsavunmamekanizmasıantikorlardavevitaminlerinbazılarınınyapısındaetkinliğibulunmaktadır(Yaşar&melek,2014,s.17).


YağlarYağlarvücudunönemlibesinmaddelerindenbiridir.Yağlar,gliserininyüksekkarbon

sayısınasahipyağasitleriyleyaptığıesterlerdenoluşur.Sudaçözünmezler,vücuttabirçokyaşamsalfaaliyetterolübulunur,A,D,EveKvitaminlerininsindirilmesinisağlar,depola-nıpgerektiğindeenerjikaynağıolarakkullanılabilirler.Yağlarparçalandığındadiğerbe-sinlerinikikatıyaklaşık9kcal/generjivermektedir(Sencer&orhan,2005,s.52).

Yağlarkişibaşıgünde50gkadartüketilmelidirbudagünlükenerjiihtiyacının%20-25’inikarşılamaktadır(Yaşar&melek,2014,s.28).

VitaminlerVitaminler,Latince’de‘yaşamkaynağı’anlamınagelmektedir.metabolizmaveyaşam-

sal faaliyetlerde katalizör görevi yaparlar ancak parçalanıp enerji vermezler. Yaşamsalolaylarıngerçekleşebilmesi,vücudunmikroplarakarşıkorunması,bağışıklıksisteminingüçlenmesi vehücrelerin çoğalması içinvücudayeterlimiktardavitaminalmakgerek-mektedir.Vitaminlersudaçözünenler(B,C,P,h)veyağdaçözünenler(A,D,E,F,K)olmaküzereikiyeayrılmaktadır.Yaşlılar,hamilelerveçocuklardiğerbireylerdendahafazlavita-mineihtiyaçduymaktadır(Baysal,2011,s.159).

Minerallermineraller,yaşamındevamlılığı,büyümevegelişme,sağlığınkorunmasıiçingereken

inorganikmaddelerdir.Vücuttakas,kan,dişvekemiktebulunurve%4’ünüoluşturur.mi-neralihtiyacıvücutyapısına,cinsiyete,yaşagöredeğişmektedirveçocuklarileyaşlılarınvitaminihtiyacıdiğerbireyleregöredahayüksektir.Sodyum,potasyum,kalsiyum,fosforvekalsiyumgünlük250mgalınması gerekenmakrominerallerdir (tayar,KorkmazveÖzkeleş,2011,s.136).

SuSu, insan yaşamı için en önemli öğelerden birisidir. insan susuz ancak birkaç gün

yaşayabilirken,besinalmadanhaftalarcayaşayabilir.Vücuttasumiktarı%20oranındaazaldığındaölümlesonuçlanır.Vücuttasuihtiyacıyaşagöredeğişmektedir.Çocuklarınsuoranıyetişkinleregöredahayüksektir,yetişkinbirinsanvücudununyaklaşık%59’usu-danoluşmaktadır.Vücut ısısınınsağlanması,besinlerinemilimi,sindirimive taşınması,atıkmaddelerinakciğerveböbrekleretaşınarakatılması,elektrolitlerintaşınması,eklemkayganlığınınsağlanmasısuyunbaşlıcagörevleridir(Baysal,2011,s.109).

Vücuttasolunum,terlemeveidrarlasudışarıatılırken,gündeortalama2-2,5ltsuvü-cudagerialınmalıdır.Vücuttasuoranıazalırsaorganlarataşınanoksijenvebesindahaaztaşınırvekanyoğunlaşır,budaböbreklerinfazlaçalışmasınasebepolur(Yaşar&melek,2014,s.69).

2.2. Yeterli ve Dengeli BeslenmeYeterlivedengelibeslenme,vücudun ihtiyacıolan temelvedestekbesinlerialmak,

bunlarıgereklienerjiiçinyakmakveyaşamsalolaylarıkarşılamaktır.Dengelibeslenmekiçinvücudagerekenenerjiihtiyacınınyaklaşık%55-60’ıkarbonhidratlardan,%25-30’uproteinlerden,%20-25’iyağlardankarşılanmalıdır.Yaşamsalfaaliyetlerindevamıveme-tabolizmanınhızlıçalışabilmesiiçingündeyaklaşık2-2,5litresuiçilmelidir.Vitaminveminerallerdedoğalkaynaklardangerektiğimiktardaalınmalıdır.Yemeklerdedahaçokçiğsebzevemeyvekullanılmalıvegünlükbelirlioranlardamutlaka tüketilmelidir.tuzmiktarıgünlük1ggeçmemelidir.

Fazlatuzkullanımıvücuttankalsiyumatılmasınaveyüksektansiyonhastalığınasebepolmaktadır(Yaşar&melek,2014,s.5).Öğündüzeninedikkatedilmeli,gününenönemli


öğünüolankahvaltıatlanılmamalıdır.Öğünatlamak,birsonrakiöğünekadardahafazlaacıkmayavedaha fazlayemekyenmesinesebepolmaktadır(Yardımcı&Özçelik,2012,s.88).

Yeterlivedengelibeslenmeiçinidealplanlamayukarıdakipramidegöreyapılabilir.(Çelik, n. (2018) Beslenme Pramidi, https://www.doktortakvimi.com/blog/besin-pira-midi18/01/2019tarihindeerişilmiştir).

2.3. Yetersiz ve Dengesiz BeslenmeBesinlerin tüketilmesindebelirlikurallarauyulmasıgerekmektedir.hızlıyemekye-

mek,öğünatlamak,kızartmayöntemiyleyapılmışyemeklertüketmek,düşükmiktardasuiçmek,yüksekyağlıyiyecekleryemek,alkoltüketmek,öğünaralarındabesindeğeridüşükkalorideğeri yüksekatıştırmalıklar yemekhatalı beslenmealışkanlıklarıdır ve vücuttafazlayağındepolanmasınayanişişmanlığasebepolmaktadır(Yardımcı&Özçelik,2012,s.88).

Günümüzde besin çeşitliliği artmakta, beslenme alışkanlıkları değişmektedir. Ülke-mizdehemgelişmişülkelerin,hemdegelişmekteolanülkelerinbeslenmesorunlarıgö-rülmektedir.

Sosyoekonomikdurumudüşükkesimler,besinihtiyacınıkarbonhidratağırlıklıbesin-lerlekarşılamaktadır.Protein ihtiyacıkişibaşınayeterlidüzeydealınmaktadır fakatbuçoğunlukla bitkisel kaynaklı proteinlerden olmaktadır. tahıl ve tahıl ürünleri (ekmek,makarna, bulgur vb.) tüketimi ilk sırada yer almaktadır. Bazı geleneksel yiyeceklerinyerini iştah uyarıcı, fazla yağlı, yüksek enerji değeri olan, işlenmiş ve ucuz olarakbulunabilen yiyecekler almaktadır. Bu yiyeceklere ulaşmada kolaylık gittikçe artmış,beslenmeihtiyacıevdışıyerlerdekarşılanmayabaşlanmıştır.Fast-foodyiyeceklerintüke-


timiözellikleçocuklarvegençyetişkinlerdeartmıştır(Kaya,2008,s.16).Yetersizvedengesizbeslenmekalp-damarhastalıkları,yüksektansiyon,diyabet,kan-

sergibibirçokhastalığınsebebiolmaklabirlikteobeziteninenbüyüksebeplerindenbiri-sidir.Sağlıklıbiryaşamınkuralıdengelibeslenmektengeçmektedir.Birçokhastalık%30genetik%70hatalıbeslenmedenkaynaklanmaktadır(Özbek,2013,s.286).

3. OBEZİTEhareketsizbiryaşamınbenimsenmesi, fizikselaktivitevesağlıklıbeslenmekonula-

rındakibilgieksikliği,yoğunyaşamtemposundandoğanzamansorunugibinedenlerdendolayıobezite,hipertansiyon,diyabet,osteoporoz,kanser,depresyonvb.birçokhastalığayakalanmariskigüngeçtikçeartmaktadır(ıldız,2014,s.18).obezite,DünyaSağlıkÖrgü-tütarafından‘vücutyağmiktarınınsağlığıbozacakşekildeaşırıveyaanormalbirikmesi’olaraktanımlanmaktadır(orhan&Bozbora,2008,s.1).obezite,dünyagenelindesononyıldahızlayayılanvetedaviedilmesigerekenkronikbirhastalıktır.VücutKitle indeksi(VKı)erkekleregöre;20-24.9arasınormal,25-29.9arasıhafifşişman,30-39.9arasışiş-man,40veüstüçokşişmanolarakkabuledilirken,bayanlarda19-22arasınormal,22.1-28arasıhafif şişman,28.1-36arası şişman,36.1veüstüçokşişmanolarakkabuledil-mektedir(zorba,2014,s.124).Dünyada315milyoninsanınVKı’nin30kg/m2’denfazla,750milyoninsanıniseVKı’nin25-30kg/m2arasındaolduğutahminedilmektedir(şanal,2008,s.68).

obeziteheryaştagörülebilenbirhastalıkolmasınakarşın,yaşlabirliktebazalmeta-bolizmahızı(Bmo)düşmekte,obeziteoranlarıartmaktavekadınlardaerkeklereoranladahafazlagörülmektedir(Yücel,2008,s.6).25yaşınüzerindekibireylerdeenerjigerek-sinimiher10yıllıksürede%4düşmektedir.Bunun içinyetişkinbireyleryaegzersizlealınanfazlakaloriyiharcamalı,yadaalınankaloriyiazaltmalıdır(zorba,2014,s.126).

obeziteoranı20yaşından60yaşınakadargiderekartmaktadır.Bueğilimhemer-kektehemkadındaaynıdır.50yaşındansonraBmoazalır,fizikselaktiviteazalırveobezkişilerinsayısındaartışgörülür(orhan&Bozbora,2008,s.95).

Kadınlardavücutyağoranıerkeklereoranladahafazladır.hemerkektehemkadındavücudun%3-5’ikadaröz(esansiyel)yağvardır.Kadınlardaekolarak%5-8cinsiyeteözelyağvardır(zorba,2013,s.273).Vücutyağoranıidealolarakerkeklerde%12-18,kadınlar-da%20-28’dir(orhan&Bozbora,2008,s.289).

obezite;kişilerarasıilişkilerdebozulma,işbulmagüçlüğü,özgüvenkaybı,okulveişçevrelerindereddedilme,depresyon,fizikselkapasitedeazalma,güçkaybı,benliksaygı-sındaazalmaveçeşitlihastalıklaranedenolarakbireylerinyaşamkalitesiniolumsuzyön-deetkilemektedir(Gündüzoğluvd.,2014,s.64).

obeziteylemücadeleninilkkoşulu,sağlıklıbeslenmeyiöğrenmek,çocuklarasağlıklıbeslenme davranışını öğretmek, fiziksel aktiviteyi alışkanlık haline getirebilmek, bubilincintoplumdaveailedeyaygınlıkkazanmasınısağlamaktır(Özata,2004,s.12).

obezite;tedavisüresiuzun,hastanınbilinçliolmasıgerektiğivehastanınisteğidoğ-rultusundatedaviedilebilecekkronikbirhastalıktır(orhan&Bozbora,2008,s.294).obe-zite tanısıkoyulankişilerdeöncelikleherhangibirhormonalproblemolupolmadığınabakılmalıdır.iyibirfizikmuayenesiyapılarakkas,eklemyapısı,kalp,akciğervevücutya-pısıtespitedilerekegzersizebaşlanmalıdır.Yapılanincelemelerdoğrultusundaegzersizintürü,şiddetivesüresibelirlenir(Gürlek,2005,s.69).

3.1. Dünyada Obeziteobeziteprevalansı,hertoplumunözelliklerine,sosyoekonomikdüzeyine,yemealış-

kanlıklarına,gelenek-göreneklerine,iklimveçevrekoşullarına,çalışmakoşullarına,yaşa-


dıklarıortamavegenetikfaktörleregörefarklılıkgöstermektedir.Ancaktümtoplumlartarafındankabuledilen,obeziteoranınıngiderekarttığıvekadınlardaerkeklereoranladahafazlagörüldüğüdür(orhan&Bozbora,2008,s.292).

Ülkeleregöreobezitegörülmeoranıkültür, fizikselaktivitedurumu,beslenmegibibirçok sebepten farklılık göstermektedir. 56 ülkede yapılan bir çalışmada 46 ülkedekadınlarınobeziteoranıerkeklerdendahayüksekbulunmuştur.

Ülkemizde de çalışmaya benzer olarak kadınların obezite oranı erkeklerden dahayüksektir.türkiye’deobeziteoranı; erkeklerde%20,5, kadınlarda ise%40’tır.Gelişmişülkelerdesosyoekonomikdurumudahadüşükkesimlerdeobeziteoranıyüksekken,ge-lişmekteolanvegelişmemişülkelerdeortaveüstsınıflardaobeziteoranıdahayüksektir(hamurcu,Öner,telatarveYeşildağ,2015,s.43).

Bununnedeni,azgelişmişveyagelişmekteolanülkelerdehalkınkarbonhidratağırlıklıbeslenmesi,bazıöğünlerde fazlacayenereköğünatlamasındankaynaklanmaktadır.Ge-lişmişülkelerdeisesosyoekonomikdurumudüşükolankişilerdehareketazlığıveyanlışbeslenmedenkaynaklanmaktadır(Yücel,2008,s.15).

LatinAmerikaveKarayipgibiülkelerdeinançlarvesosyokültürelfaktörlerdenkay-naklıkadınlarerkeklereoranladahafazlakiloalmaktadır.Jameika’daobezitekültürelbirfaktörolarakkabulgörülmüştürveobeziteoranı%63,8’dir.Afrika,GüneyDoğuAsyaveDoğuAkdenizülkelerindedekadınlardaobeziteerkeklereoranlaikikatıfazladır.mısır,Ürdün,ırak,Sudan,BahreynveKatarülkelerindeyapılanbirçalışmada,tesisyetersizliği,ulaşımzorluğu,sosyalengeller,cesareteksikliği, inançlarvetutumlar,çevreselengeller,kadınakarşıayrımcılıkgibinedenlerdendolayıkadınlarınfizikselaktiviteyekatılımıdü-şükbulunmuş,dolayısıylaobeziteseviyesiyüksekbulunmuştur(Ergin,2014,s.49).

AfrikalıveAmerikalıkadınlarorantısızbirşekildekiloalmaktaobeziteoranıgittikçeartmaktadır. 20 yaş üstüAfrikalı veAmerikalı kadınların%50’sinden fazlası kilolu veobezdir.Enbüyükproblemlerdenbiri, yemebozukluklarıdır. şişmanlık,hipertansiyonavetipııdiyabeteyolaçmaktadır.Busağlıksorunlarıfizikselaktiviteveuygunbeslenmeprogramlarıyladüzeltilebilir(Duncan&Robinson,s.82).

Fazlakilo,fizikselaktiviteeksikliği,fazlavücutyağıendişekaynağıdır.Amerikalıye-tişkinlerin%60’ıdüzenliaktiviteyapmakta,%25’ihiçbirfizikselfaaliyettebulunmamak-tadır.SiyahABD’likadınların%69’uyakiloluyadaobezdir.Yapılanaraştırmalardasiyahkadınlarınergenlikdönemindevegençyetişkinliktesağlıksızyaşamtarzıbenimsedikleribulunmuştur(Carter,2011,s.554).

Dünyadahemgelişmekteolanhemdegelişmişülkelerdeobeziteoranıgittikçeart-maktadır.DSÖtarafındanAvrupa,AsyaveAfrika’dayapılanmonıCAçalışmasındaobeziteoranları10yılda%30oranındaartışgöstermiştir(tedik,2017,s.55).

obeziteküreselboyuttaönemlibirhalk sağlığı sorunudur.hemgelişmişülkelerdehemdegelişmekteolanülkelerdeobezitehergeçengünartışgöstermektedir.DSÖtarafın-danAsya,AfrikaveAvrupa’nın6ayrıyöresindeyapılanve12yılsürenmonıCAçalışma-sında10yıldaobeziteprevalansında%10-30arasındabirartışsaptandığıbildirilmiştir.


2008Obezite :400milyon

Fazla Kilolu :1,4milyar

2015Obezite :700milyon

Fazla Kilolu :2,3milyar

obeziteninensıkgörüldüğüABD’deKronikhastalıklarıÖnlemeveKontrolmerkezi(CDC)tarafındannhAnES(ABD-ulusalBeslenmeveSağlıkAraştırması)çalışmasınagöre2003-2004yılındaobezite(BKı>30)prevalansınınerkeklerde%31.1,kadınlarda%33.2,2005-2006yılındaiseerkeklerde%33.3,kadınlardaise%35.3olaraktespitedildiğiaçık-lanmıştır.

Avrupa’dayetişkinlerdefazlakiloluolmaprevalansıerkeklerde%32-79,kadınlardaise%28-78arasındadeğişmektedir.Fazlakiloluolmadurumununenyüksekolduğuülke-lerArnavutluk,Bosna-hersekveingiltere(iskoçyabölgesinde)’dir.türkmenistanveÖz-bekistaniseprevalansınendüşükolduğuülkelerdir.Buülkelerdeobeziteprevalansıiseerkeklerde%5-23,kadınlarda%7-36arasındadeğişmektedir.


DSÖtarafındanAvrupaBölgesindeobeziteprofiliyukarıdakigrafiktegösterilmiştir.(theChallengeofobesityintheWhoEuropeanRegionAndtheStrategiesForRespon-se,Ed.FrancescoBranca,haiknikogosianvetimLobstein,Who,Denmark,2007).

3.2. Türkiye’de ObeziteÜlkemizdeobeziteprevalansınıortayakoymakiçin1990-1998yıllarıarasındayapı-

lanüççalışmavardır.BKı’nin30’unüzerindeolankişilerkabuledilmiş,obeziteoranlarıkadınlarda%24-38,8veerkeklerde%9-18,7bulunmuştur.

Yapılançalışmalardaobeziteoranlarınıngiderekarttığıgözlemlenmiştir.2000yılın-daDevletPlanlamateşkilatı’nın(DPt)hazırladığırapordayetişkinkadınların%52’sininkiloluveyaobezolduğu(%33’ününkilolu,%19’ununobez),erkeklerdeise%10’ununşişmanveyakiloluolduğubildirilmiştir.Raporagöre,çocuklardakiobeziteoranları%19kilolu,%7’sişişmanolarakbulunmuştur(orhan&Bozbora,2008,s.294).

Ülkemizde obezite sıklığını saptamaya yönelik bölgesel düzeyde çalışmalarbulunmaktadır.2000yılıtuRDEP(türkiyeDiyabetEpidemiyolojisiProjesi)çalışmasında;bölgeseldağılımlargözönünealındığında;obezitesıklığıDoğu14Anadolu›da(%17,2)endüşükveiçAnadolu’da(%25)enyüksekolmaküzere,Güney’de%24,Kuzey’de%23,5veBatı’da%21,6bulunmuştur.obezitesıklığıendüşük%16,1ileErzurum›da,enyüksek


sıklıkise%28,7ileSamsun›dagörülmüştür.obezitesıklığınınSamsun,Gaziantep,Konya,Ankaraveistanbul›da%25›inüzerinde,

bunakarşılıkErzurum,Diyarbakır,Denizli,Bursavemalatya›da%20›ninaltındaolduğu,ayrıcatrabzon,EskişehirAntalya, izmirveAdana›da ise%20-25arasındabulunduğusaptanmıştır. tüm yerleşim birimlerinde ve coğrafi bölgelerde kadınlarda sıklıkerkeklerdendahayüksektir(Berksoy,2011,s.14).

türkKardiyolojiDerneğitarafındanyapılanve3681kişiyikapsayantEKhARFçalış-masındaBKi≥30kg/m2obeziteolaraktanımlanmış,kadınların%44.2’sininobezolduğubelirlenmiştir.1990yılında50yaşveüzerindekikadınlardaprevalansın%40’tandüşükiken%50’yeçıktığıbelirlenmiştir(Berksoy,2011,s.14).

3.3. Obezitenin NedenleriYetersizfizikselaktivite,sosyokültüreletmenler,hormonalvemetabolikfaktörler,aşı-

rıveyanlışbeslenme,yaş,gelirdurumu,eğitimdurumu,sigaravealkolalışkanlığı,doğumsayısı,psikolojiketkenler,kullanılanilaçlarobeziteyenedenolanenönemlifaktörlerdir(Yılmazvd.,2016,s.138).Kiloalımınasebepolan;kortizon,psikiyatrikilaçlar,tansiyonvekalphastalığıilaçları,şekerhastalığındaveinsülintedavisindekullanılanilaçlar,epilepsihastalığındakullanılanilaçlar,alerjitedavisindekullanılanilaçlarıobeziteoranınıarttır-maktadır(Özata,2004,s.27).

obeziteninenbüyüknedenlerindenbirisidegenetiktir(%25-40).obezlerinyaklaşık%65’ininevebeynlerindenenazbiriveyaikisideşişmandır.tekyumurtaikizlerişişman-lıkaçısındanbenzerlikgöstermektedir(Yıldız,2011,s.6).

Günümüzdeobeziteninenönemlinedenleri;beslenmeşeklinindeğişmesi,refahse-viyesininartması,hazırgıdatüketimininartması,,hazırgıdalaraulaşımınkolaylaşması,gıdaendüstrilerininbüyümesi, işkoşullarınındeğişmesi, elektronikcihazlarla fazla za-mangeçirilmesi,eğlencealışkanlıklarınındeğişmesisayılabilir(tedik,2017,s.55).

normaldenhızlıyemekyeme,ağırgeçirilenhastalık,stresdefazlayemekyemeyite-tiklemektedir(Altunkaynak&Özbek,2006,s.138).

3.4. Obezitenin Sağlık Üzerine Etkilerişişmanlığa bağlı hastalıklar arasında tip ıı Diyabet %57, safra kesesi hastalıkları

%30,koronerkalphastalığı%17,hipertansiyon%17,osteoartrit%14,uteriskarsinomu%11,memekanseri%11vekolonkanseri%11sayılabilir(orhan&Bozbora,2008,s.28).Ayrıca;prostatkanseri,aşırıkıllanma,yumurtalıkkanseri,karaciğeryağlanması,astım,ameliyatöncesivesonrasıkomplikasyonriskininartması,solunumzorluğu,kas-iskeletsistemirahatsızlıklarıgibibirçokhastalığadanedenolabilmektedir(Yıldız,2011,s.9).

şişmanlığınsebepolduğuhastalıklar;hipertansiyon,solunumrahatsızlıkları,kanser,şeker hastalığı, gut hastalığı ve eklem bozuklukları, metabolik bozukluklar, böbrek vepankreasyetmezliği,cilthastalıkları,psikolojikyıkıntılar,yaşamsüresininkısalması,ba-ğışıklıksistemininzayıflamasısayılabilir(zorba,2015,s.57).

DSÖ, fazlakiloveobeziteninölümrisklerisıralamasında ilkbeşteolduğunudüşün-mektedir.heryıl2,8milyoninsanınfazlakiloveobezitesonucuhayatınıkaybettiğibelir-tilmektedir(tedik,2017,s.56).

obezite,vücuttakifizikselvepsikolojiktümsistemlerüzerindeolumsuzetkilidir.Fazlakilolubireylerdegöğüsvekarınduvarındayağbirikmesisonucusolunumhareketiengel-lenir.

Ayrıca kandaki karbondioksitmiktarı artarak kişiler uykuyameyilli hale gelmekte-dir.Fazlakilodiz,kalçavebacakeklemlerinefazlayükyaptığındaneklemrahatsızlıklarımeydana gelir. obezite sadece fiziksel olumsuzluklar yaratmaz, psikolojik bozukluklar,


özgüveneksikliği,toplumsaluyumsuzluklar,depresyondaobezbireylerdegörülenrahat-sızlıklardır(tedik,2017,s.57).

Bmı

(kg/m2)Sayı

Yüksektriglise-rit

YüksekKolesterol

Düşük

hDL

Bozulmuşaçlık gluk.ve diabetesmellitus

tansiyony ü k s e k -liği

Yüksekbel çev-resi

metaboliksendrom

18,5-24,9 457 %10,5 %29,1 %29,8 %9,6 %11,4 %3,9 %9,0

25,0-29,9 1123 %22,3 %43,3 %43,5 %18,5 %31,0 %37,2 %22,6

30,0-34,9

35,0-39,9

>40

1790

1420

1407

%31,6

%34,4

%42,1

%46,3

%48,5

%50,1

%52,5

%55,8

%56,9

%27,2

%31,7

%44,8

%42,6

%54,5

%69,2

%52,3

%97,6

%97,8

%35,3

%41,3

%54,3

Tablo 2.şişmankadınlardagörülenbazıkomplikasyonlarveBmıilişkisi(%)

istanbultıpFakültesi,içhastalıklarıAnabilimDalı,şişmanlıkPolikliniğimateryali(18yaşındanbüyük,457normalağırlıklı,1123fazlakiloluve4617şişmanolmaküzere6297kadınhastanınbulguları)(orhan&Bozbora,2008,s.29).

4. FİZİKSEL AKTİVİTEFizikselaktivite,enerjitüketimiylesonuçlananveiskeletkasıileyapılanvücuthare-

ketleridir(Özer,2013,s.237).Fizikselaktiviteninamacı,kuvveti,dayanıklılığı,esnekliğigeliştirmek,metaboliksüreçleriiyileştirmek,kas-eklemhareketleriniiyileştirmek,vücutyağınıazaltmak,idealkiloyakavuşmaktır(tayar,KorkmazveÖzkeleş,2011,s.253).Fizik-selaktivitelerintümündedinlenmek,eğlenmekolduğukadarsosyalkaynaşmaveözdeş-leşmedevardır.Sanayileşmişülkelerinözleminiduyduğu,bedenselveruhsalanlamdado-yumsağlayan,serbestzamanlardayaşamkalitesiniyükseltmekamacıylayapılanfizikselaktivite,yaşambiçimininayrılmazparçasıdır(tükenmez,2009,s.80).

h.mellerowicz,yeteneğiyükseltmekvesağlıklıkalmakiçinamacayönelikdevamlıbiretkininzorunluolduğunusaptamıştır(Özmen,1999,s.33).hipokrat’ınsağlıkvefizikselaktiviteileilgili‘Eğerherbireyindoğrumiktarda,neçoknedeaz,beslenmevefizikselak-tivitedüzeyinibelirlerseksağlığagidendoğruyolubulmuşoluruz’şeklindekisözüfizikselaktiviteninöneminivurgulamaktadır(Berksoy,2011,s.2).

4.1. Fiziksel Aktivitenin YararlarıYağdokusununazalmasında,kilokaybındaveverilenkilonunkorunmasındaetkilidir.

Kanbasıncındaplazmatrigliseridvekolesterolseviyesindeazalmameydanagetirir,böy-lecekardiyovaskülersistemlerdedüzelmegörülür.Sakatlanmalarveyaralanmalarönle-nir.Kişilerinkendiniiyihissetmesini,özgüvenduymasınısağlar.metabolikfaaliyetlerdeve tansiyondadüzelmesağlar.Vücutpostürünüdüzeltir,kasgücününartmasınısağlar.Kolonvememekanserigelişmeriskiazalır(Gürlek,2005,s.64).

moderntoplumlardasağlıklıvedengeliyaşamınenönemliyoluserbestzamanetkin-liklerindengeçmektedir.Fizikselaktiviteverekreasyonatopluveyabireyselolarakkatılanbireylerdepsikolojik,fiziksel,zihinselsağlığı,aile-arkadaşlıkilişkileri,toplumsalgelişim-deolumluetkilergörülmektedir(tekinA,tekinGveAmman,2006,s.19).

FizikselaktiviteninruhsalsağlığayararlarınıderleyenKnoll,fizikselaktiviteninbenlikalgısına,depresyona,duygudurumu,korkuvekaygıduygularınaolumluetkilerinibelirt-miştir.


Depresyon değerlerinin, özgüven eksikliğinin spor yapmayanlarda spor yapanlaragöredahadüşükçıkmasıyapılanbirçokaraştırmaylakanıtlanmıştır(ikizler,2002,s.20).

Fizikselaktivitebireylerisigaravealkolgibikötüalışkanlıklardankorur,ilaçkullanı-mınıazaltır,aktifbiryaşamgeçirereksağlıklıdavranışlarınoluşmasınakatkıdabulunur.Düzenlifizikselaktivitealışkanlığıçocuklukdönemindekazanılmalı,yaşamboyudevamedilmelidir(Özer,2013,s.238).

tam istirahathalindeharcananenerjimiktarınabazalmetabolizmahızı (Bmo)adıverilmektedir.Bununiçingeceboyuaçlıktansonraodasıcaklığındakişitamistirahatha-lindeikendolaylıkalorimetreyöntemiile6-12dakikasüreileoksijentüketimiveyaherikisibirdenölçülür(orhan&Bozbora,2008,s.95).Bmo,fizikselaktiviteylearttırılmalıdır.Aktiviteazolursa,metabolizmahızıyavaşlar,nabızyavaşlar,tansiyondüşer,üşememey-danagelirveciltkurur(Ergün,2005s.148).

Fizikselaktivitegelecekyaşantımızdakisağlığımıziçindeönemtaşımaktadır.Sağlıklıyaşlanmaylabirlikteyaşlılıktaaktifvebağımsızbireyleryaratmayayardımcıolur.Kas-is-keletsisteminigüçlendirerekanidüşmeleriönler.Kanseroluşumunuazaltır,kanserekar-şıkorur.Enfeksiyonlarakarşıvücudundahadirençliolmasınısağlarvevücutdirenciniarttırır.Yaşlılıktayaşamdankeyifalmayısağlar,depresyonlabaşaçıkmagücüverir(Bek,2008,s.12).

Düzenlifizikselaktiviteninsağlığaolumluetkileri;• Genelsağlıkdurumudüzelir.• Düzenlivesağlıklıuykuiçinyardımcıolur.• Enfeksiyonlarakarşıvücudunsavunmamekanizmasınıgüçlendirir.• maksimalo2tüketiminiarttırır.• Kemikyoğunluğunuarttırır.• Vücudunsıcakvesoğuğadirençliolmasınısağlar.• Kanşekerinikontrolaltınaalmakiçinyardımcıolur.• Yağkaybına,kaskazanımınavekaskütlesininkorunmasınayardımeder.• Laktikasitbirikmesiningeçoluşmasını,oluşanlaktikasidinhızlıdağılmasınısağlar.• Akciğerlerdenkanao2difüzyonunudestekler.• Kanakışkanlığınısağlar.• Bağışıklıksisteminigüçlendirir.• Glikoztoleransınıdüzenler.• Yaralanmavesakatlıklarakarşıkorur.• Cinselistekveperformansındadüzelmeolur.• Vücutpostürünüdüzeltir.• Vücuttakifazlakaloriyiyakarakyağbirikmesiniönler.• Fizikigörünümüolumluyöndeetkiler.• Eklemesnekliğiniarttırır.• Dengevekoordinasyongelişiminidestekler.• metabolizmanındahahızlıvedüzgünçalışmasınısağlar.• hDLlipoproteinlerindeyükselmegörülür.• Canlı,sağlıklı,hareketli,pozitifbireyolmayayardımcıolur.• Ruhsalvebedenselstreslerdenuzaktutar.• Özsaygınınveözgüveningelişmesineyardımcıolur.


• işveriminiveperformansınıarttırır.• Asabivehiperaktifyapınınsakinleştirilmesinisağlar.• insanilişkilerinidüzenleyerek,dayanışma,işbirliği,güven,paylaşmaduygularınıge-

liştirir(zorba,2015,s.20).

4.2. Fiziksel Aktivitenin Beslenme Alışkanlığı ve Obezite Üzerine Etkisiilkçağlardan günümüze kadar insanlık hep farklı amaçlar için çalışmış bugünlere

gelmiştir(tükenmez,2009,s.80).Asırlaröncesindeinsanlaryemekvebarınmaihtiyacıiçin büyükmesafeler aşmak, koşmak, avlanmak zorundaydı. Günümüzde bu imkanlarmakineleşme, endüstrileşme ve teknolojinin gelişmesiyle kolaylaşmıştır. hareketsizbir toplum; aşırı kilo, kalp hastalığı, şeker hastalığı, eklem ağrıları, bel-boyun ağrıları,uykusuzluk, hipertansiyon, depresyon gibi hastalıklarla karşılaşmaktadır. hastalıklarayakalanma riskini azaltmak için çözüm; düzenli yapılan fiziksel aktivite ve sağlıklıbeslenmedir(işler,2012,s.95).Sağlıkiçinfizikselaktivitenintemelamacı;hareketsizya-şantınınsebepolduğuorganikve fizikibozukluklarıyavaşlatmakveyaönlemek,bedensağlığınıntemeliolanfizyolojikkapasiteyiyükseltmek,fizikseluygunluğuvesağlığıuzunyıllarmuhafazaetmektir(Yeniçeri,KürkçüveÖzdağ,2006,s.34).Düzenlifizikselaktivite-ninvedengelibeslenmeninhipertansiyonvekemikerimesiüzerinehemtedaviedicihemdekoruyucuetkisiyapılanbirçokçalışmadakanıtlanmıştır(ikizler,2002,s.33).AmerikanKalpDerneğiveACSmönerilerinegöre,fizikselbağımsızlık,sağlığınsürdürülmesivege-liştirilmesiiçinhaftanınenaz2-3günükasdayanıklılığını,esnekliğinivegücünüartıdanegzersizleryapılmalıdır.haftanınbirbirinitakipetmeyen2yada3gününde8-10egzersi-zin8-12tekrarlayapılmasıönerilir(izgi,2011,s.44).Paffenbargerveark.tarafından1986yılındaharvardlı16.936öğrenciüzerineyapılmış16yılsüreliçalışmada,bedenselfaali-yetveyaşambeklentisiilişkisiincelenmiştir.Sekizgrubaayrılangruplardahareketinço-ğalmasıylaölümriskininanlamlıbirşekildeazaldığısonucunavarılmıştır(ikizler,2002,s.12).Çocuklar,gençyetişkinler,yetişkinkadınveerkeklerveyaşlılarınfizikselaktiviteseviyesinin arttırılması; yaşamkalitesi ve yaşam fonksiyonunun yükseltilmesi, sağlığıniyileştirilmesi içinenetkiliyoldur.hükümetlerinveuluslararasıkuruluşların,nüfusuntümündefizikselaktivitedüzeyininkabuledilebilirorandayükselmesiamacıyla,fizikselaktiviteyekatılımiçinuygunortamyaratmasıgereklidir(Ersoy,2012,s.210).

Sonuçolarak;Sağlıksızbeslenmealışkanlıkları,hareketsizyaşam,zararlıalışkanlıklar,stresliişveyaşamkoşulları,bireylerinyaşamkalitesinivesağlığınıolumsuzetkilemek-tedir.Sağlıklıyaşambiçimidavranışlarınınkazanılmasıbireylerinaldığıeğitimvesağlıkhizmetleriyle doğrudan ilişkilidir. Düzenli yapılan fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenmealışkanlıklarınınbireylerinyaşamlarınıvesağlığıiyiyöndeetkilediğiortadadır.Ayrıcabi-reylerinzayıflamaprogramıöncesindekibeslenmealışkanlıklarınagöreşeker,katıyağveyağlıtohumlarıntüketimindeazalttığı;meyve,sebzevesüttüketiminiarttırdığısaptan-mıştır.

5. KAYNAKLAR1. Altunkaynak.B,&Özbek.E,(2006).obezite:nedenlerivetedaviSeçenekleri.Vantıp

Dergisi,13(4).138-142.2. Aydanarığ,S.(2008).Ankara ilinde yaşayan 18 yaş üzerindeki bireylerin fiziksel aktivi-

te ve egzersize yaklaşımlarının belirlenmesi.(Yükseklisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

3. Baysal.A,(2009).Beslenme.Ankara:hatiboğlu.4. Baysal.A,(2011).Beslenme.Ankara,hatiboğlu5. Bek,n.(2008).FizikselAktiviteBilgiServisi.t.C.SağlıkBakanlığı.Ankara.


6. Berksoy. D, (2011). izmir ve Ankara illerinde yaşayan kadınların fiziksel aktivitedüzeylerinivebeslenmealışkanlıklarınıetkileyenfaktörlerinkarşılaştırılması.(Yük-seklisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

7. Bozkurt.i,(2001).Beden eğitimi ve spor yüksekokullarındaokuyanvehalenaktifsporyapan öğrencilerin beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi.(Yükseklisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

8. Bülbül.h,(2014).Kayseri’de spor yapan kadınların beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktivite durumlarının saptanması. (Yükseklisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusal-tezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

9. Carter.A,(2011).FitandPhat. Sport, Education and Society.16(5),553-570.10. Çayır. A, Atak. n,veKöse.S,(2011).Beslenmevediyetkliniğinebaşvuranlardaobezi-

tedurumuveetkifaktörlerininbelirlenmesi.64(1).13-1911. Çelik,n.(2018)BeslenmePramidi,https://www.doktortakvimi.com/blog/besin-pi-

ramidi18/01/2019tarihindeerişilmiştir12. Demirtürk,F.&Kaya,m.(2016).Sigaraiçensedanterlerlesigaraiçenvedüzenlieg-

zersizalışkanlığıolanolgularınyaşamkaliteleri.Journal of Contemporary Medicine.6(4),16-24.

13. Duncan.m,Robinson.t,(2004).obesityandBodyıdeals inthemedia:healthandFitnessPracticesofYoungAfrican-AmericanWomen.Quest.56,77-104.

14. Ergin,A.(2014).obeziteninkadınsağlığıvetoplumsalcinsiyetaçısındandeğerlendi-rilmesi.KASHED.1(1),41-54.

15. Ergül,o. (2017).12-14 yaş grubu ergenlerde ders dışı etkinlikler ve egzersiz kapsa-mında uygulanan fiziksel aktivite programının ilköğretim öğrencilerinin yaşam kalitesi üzerindeki etkileri.(Doktoratezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasın-danerişilmiştir.

16. Ergün,n.(2005).Şişmanlık (Obezite) ve Sağlıklı Beslenme.Denizli:Bilalofset.17. Ersoy.G,(2012).EgzersizveSporYapanlariçinBeslenme.Ankara:nobel.18. Gündüzoğlu,n.,Fadıloğlu,Ç.&Yılmaz,C.(2014).obezlereözgüyaşamkalitesiölçe-

ğiningeçerlilikvegüvenirliğininincelenmesi.Anadolu Psikiyatri Dergisi.15,63-68.19. Güneş.z,(1998).SporveBeslenme.Ankara:Bağırgan.20. Gürlek.A,(2005).moderntıpSeminerleri:31,obezite,Ankara:Güneş.21. hamurcu,P.,Öner,C. ,telatar,B.&Yeşildağ,ş.(2015).obeziteninbenliksaygısıve

bedenalgısıüzerineetkisi.Türkiye Aile Hekimliği Dergisi.19(3).122-128.22. ıldız.m, (2014).14-18 yaş lise öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları, fiziksel benlik

algısı, beden kompozisyonu ve fiziksel aktivite düzeylerinin incelenmesi. (Yükseklisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

23. ikizler.h,(2002).SporSağlıkvemotivasyon.istanbul:Alfa.24. İlhan, N. , Arpacı, S., havaoğlu,D. ,Kalyoncuoğlu,h.&Sarı,P. (2016).huzurevinde

yaşayanyaşlılarınyaşamkalitesiveyaşamkalitesinietkileyenfaktörler.Clinicaland Experimental Health Sciences.6(2),56-65.

25. işler.h,(2012).BedenEğitimiveSporKitabıRehberKitabı.istanbul:Lord.26. İzgi, H. (2011). Düzenli spor yapan ve yapmayan çalışan yetişkin kadınların beslenme

alışkanlıklarının ve antropometrik ölçümlerinin incelenmesine yönelik bir çalışma,(Yüksek lisanstezi).https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasındanerişilmiş-tir.

27. oran.n,toz.h,Küçük.t,veuçar.V,(2017).medyanınkadınlarınbeslenmealışkanlık-


ları,besinseçimivetüketimiüzerindekietkileri.LifeSciences(nWSALS).12(1),1-1328. orhan,Y.&Bozbora,A.(2008).Obezite.istanbul:medikal.29. Özütürker.S,&Özer.B,(2016).Erzincanüniversitesiöğrencilerininbeslenmealış-

kanlıkları ve antropometrik özelliklerinin değerlendirilmesi. Erzincan üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi.9(2),63-74.

30. Özata. M, (2004). Doğru Beslen,FormdaKal.istanbul:Epsilon31. Özbek.m,(2013).BeslenmeKültürüveinsan.Ankara,Bilofset32. Özer. M, (2013). Fizikseluygunluk.Ankara:nobel.33. Özmen.Ö,(1999).ÇağdaşSpordaEğitimÜçgeni.Ankara:Bağırgan.34. Pehlivan.A,(2005).SpordaBeslenme.istanbul:morpa.35. Sarper.F,&Güllü.m,(2014).Birdevlethastanesindetedavigörenkoronerkalphasta-

larınınbeslenmealışkanlıkları,yağtüketimivefizikselaktivitedurumları.23(1),8-1536. Saygın.Ö,(2012).Çocuklarınfizikselaktivitedüzeylerivevücutkompozisyonlarının

belirlenmesi.muğlaÜniversitesiYayınları.muğla.37. Sencer.E,&orhan.Y,(2005).Beslenme.istanbul:medikal38. Şanal, E. (2008). Aerobik ve kombine aerobik dirençli egzersizlerin aşırı kilolu ve obez

kadın ve erkeklerde vücut kompozisyonu, kas kuvveti, emdurans, kan basıncı, fiziksel yaşam kalitesi ve duygu durumuna etkisi.(uzmanlıktezi).https://tez.yok.gov.tr/ulu-saltezmerkezisayfasındanerişilmiştir.

39. tayar.m,Korkmaz.h,veÖzkeleş.h,(2011).Beslenmeilkeleri.Bursa:Dora.40. tedik.S,(2017).FazlaKilo/obeziteninÖnlenmesindenveSağlıklıYaşamınDestek-

lenmesindehemşireninRolü,Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi,2,54-6241. tekin.A,tekin.G,veAmman.t,(2006).SerbestzamanlardaYapılanFizikselEgzersi-

zinÜniversiteÖğrencilerininDepresyonveAtılganlıkDüzeylerineEtkisi.9. Uluslara-rası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı.muğlaÜniversitesiAtatürkKültürmerkezi.3-5Kasım2006.

42. the Challenge of obesity in theWho European Region And the Strategies ForResponse,Ed.FrancescoBranca,haiknikogosianvetimLobstein,Who,Denmark,2007.

43. tükenmez.m,(2009).toplumbilimveSpor.istanbul:Kaynak.44. Vural,Ö.(2010).Masa başı çalışanlarda fiziksel aktivite düzeyi ve yaşam kalitesi ara-

sındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/ulusaltez-merkezisayfasındanerişilmiştir.

45. Yardımcı.h,&Özçelik.Ö,(2012).AnkarailiGölbaşıilçesindeyaşayanyetişkinkadın-larınbeslenmealışkanlıkları.7(28).87-101

46. Yaşar.h&melek.S,(2014).BeslenmeveBesinler.Ankara,hatiboğlu47. Yeniçeri.m,Kürkçü.R,veÖzdağ.S,(2006).DevletmemurlarınınSerbestzamanDe-

ğerlendirme Eğilimleri, Antropometrik Yapıları ve Fiziksel uygunluk SeviyelerininAraştırılması..9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı.

48. Yıldız,h.(2011).14-18 yaş grubu gençlerin vücut yağ yüzdeleri, vücut kitle indeksleri, fiziksel aktivite ve beslenme alışkanlıklarının araştırılması. (Yüksek lisans tezi).htt-ps://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezisayfasından erişilmiştir.

49. Yılmaz,F.,Demirel,G&Kumsar,A.(2016).Çay,obezitevekadın.Journal Of Contem-porary Medicine, 6(2),137-146.

50. Yücel,n.(2008).Kilolu ve obez kadınlarda obezite ve benlik saygısı ilişkisinin değerlen-


dirilmesi. (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi sayfasındanerişilmiştir.

51. zorba,E.&Saygın,Ö.(2013).Fiziksel Aktivite ve Fiziksel Uygunluk,Ankara:Fırat52. zorba,E.(2014).Yaşam Boyu Spor,Ankara:Atalay53. zorba,E.(2015).Herkes İçin Yaşam Boyu Spor,Ankara:Fırat.

Türk Erkek U-20 Buz Hokeyi Milli Takımının Somatotip

Yapısının İncelenmesi

Gökmen KILINÇARSLAN1

Harun GENÇ2

İdris KAYANTAŞ3

Akan BAYRAKTAR4

1 Dr.Öğr.Üyesi,BingölÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,BinGÖL2 Dr.Öğr.Üyesi,BingölÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,BinGÖL3 Öğr.Gör.,BingölÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,BinGÖL4 Arş.Gör.Dr.,BingölÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,BinGÖL

CHAPTER9

Gökmen KILINÇARSLAN, Harun GENÇ, İdris KAYANTAŞ, Akan BAYRAKTAR 127

1. GİRİŞBuzhokeyi,Dünya’nınbirçokülkesindepopülerbir takımsporuolmasınınyanında

ülkemizdedeoynayanveizleyensayısınıhergeçengünartıranbirsporbranşıdır(nigh-tingale,2014).Buzhokeyikapalıbiralanda,buzpatenigiyenveinceuçlubirsopakulla-naraksertirkauçuğunkalecikarşısındahareketettirerekgolatmakvediğertakımıngolatmasınıengellemekamacıylaaltıoyuncudanoluşanikitakımarasındaoynananoyundur(zeisler,2013).Çokhızlıoynananvesertfizikimüdahalelerlevücuttemasınaizinverenbuzhokeyi,tansiyonuoldukçayüksekbiroyundur(nightingale,2014).Buspor,oldukçayüksek tempodaoynanan aralıklı aktiviteler içerenhemaerobikhemanaerobik enerjiüretimsistemleriniyoğunbirşekildekullanımınadayananveyüksekgüçgerektirenbirbuzsporudur(Burrveark.,2008).

Spordavücutyapısıveperformansarasındakiilişkiaraştırmacılararasındayıllarboyumerakkonusuolmuştur.Performansaulaşabilmekiçinantrenmanınyanısırafizikselvefizyolojikyapıyladailgilenmekgerekir.Üstünperformansiçingereklivücutyapısı,spor-cununilerideuygulanacakyoğunantrenmanprogramlarıylaistenilenzamandaveenüstperformansdüzeyineulaşmasıiçingereklitemelveenönemliyapıtaşlarındanbirisidir(Karl,2001).Fizyolojikkapasiteninortayakonabilmesiiçinfizikselyapıyasahipolunmasıgerekmektedir.Bufizikselyapınınözelliği,icraedilenspordalınauygunolmadıkçaper-formansbeklentisininenuygundüzeydegerçekleşmesibeklenemez(Kurudirek,1998).

Spordauluslararasıdüzeydebaşarıkazananülkelerinbubaşarılarındaüniversitevebenzeriaraştırmakurumlarındayapılanbilimselçalışmalarınpayıbüyüktür.Buçalışma-lardaperformansıetkileyenfaktörlervebufaktörlerinorganizmadayaptığıdeğişikliklersaptanaraksportifbaşarıyıenüstdüzeyeçıkartabilmekiçingerekenenuygunkoşullarbelirlenmektedir.Sporabaşlamayaşınıngiderekküçülmesisonucuspordallarınınözelli-ğineuyaninsanmodellerininerkenyaşlardasaptanmasıgibiçokönemlibirkonuortayaçıkmıştır.Çünkübaşlangıçtayanlışdallarayönlendirilenlerinileriyaşlardaperformans-larınıngeliştirilmesiiçinharcanantümbilimselçabalaryetersizkalmaktadır(Gürsesveark.,1991).

Fizikselyapıilesportifperformansvedavranışlararasındakiilişkilergözönünealın-dığındaspordabaşarılıolabilecekbireylerinseçimindefizikyapınınönemlibiryertuttu-ğuanlaşılmaktadır.Performansıetkileyenfaktörlerdenbiribedenselyapı,başkabirde-yişlefizikselözelliklerdirçünkübedenselyapıyadafizikselözelliklerfizyolojikkapasite-lerinortayakonulmasınıetkilemektedir.Sahipolunanfizikselyapınınözelliğiyapılanspordalınauygunolmadıkça istenilenperformansdüzeyineulaşmakpekmümkündeğildir.Fizikselyapıkuvvet,güç,esneklik,sürat,dayanıklılıkveçabuklukgibidiğerperformansgöstergeleriylebirleşereksporcununbaşarısınıolumluyöndeetkilemektedir(AçıkadaveErgen,1990).

insanvücudununfizikselsınıflandırılmasıveyavücuttipininbelirlenmesisomatotipile ilgilidir(Gualdi-Russovezaccagni,2001).Somatotipbirbireyinmevcutifadeedilenmorfolojikdurumunu (yağlılık, kaslılık ve incelik)üç rakam ile tanımlamadakullanılır.Buüçrakamınherbirisivücutkompozisyonununüçtemelbileşeninden(Endomorf,me-zomorf,Ektomorf)birtanesinitemsiletmektedir(tothveark.,2014).Somatotipbelir-leme tekniğindebazı antropometrikölçülerinalınması gereklidir.Buölçüler şunlardır:boy,ağırlık,dört farklıyerdenderikıvrımıkalınlığı (triceps, subscapular, supraspinale,baldır),ikifarklıbölgedenkemikgenişliği(dirsekvediz)veikiçevreölçüsü(üstkolvebaldır)(Genç,2009).Vücutbileşenlerininoranları,uygulananspordalınagörefarklılıkgöstermektevebufarklılıklarsporcununperformansınıetkilemektedir.Bunedenleülke-mizdekisporcularınfarklıspordallarınayönlendirilmesiaçısından,uygulananspordalı-nınvücutbileşimideğerlerininvesomatotipözelliklerininbilinmesiönemlidir(Bektaşveark.,2007).


Buçalışmanınamacı;DünyaKupasımüsabakalarınakatılantürkiyeu-20ErkekBuzhokeyimillitakımınınsomatotipyapısınınanalizedilmesidir.

2. MATERYAL VE YÖNTEMBuaraştırma2017ocakayındaYenizelanda’dadüzenlenenDünyaKupasımüsaba-

kalarınakatılantürkiyeu-20ErkekBuzhokeyimillitakımının18oyuncusuüzerindegerçekleştirilmiştir.ÇalışmamızdaantropometrikölçümlerAnthropometricStandardiza-tionReferencemanual(ASRm)vemartinveSaller’in(1957)öngördüğütekniklerdoğrul-tusundaalınmıştır.Ayrıca ınternationalBiologicalProgramme(ıBP)’inönerileridegözönündebulundurulmuştur(mathurveark.,1985).

Ölçümlerindoğrualınmasıiçinherbireydenölçüalınırkenbazıhususlaraözenledik-katedilmiştir.• Antropometrikölçümlersırasındaaraştırıcıhatası,alethatasıvebireylerdenkaynak-

lananhatanınenazaindirilmesiiçinherölçümdeaşağıdabahsedilenölçümteknik-lerinekesinlikleuyulmuştur.

• Bireylerinolabildiğinceazölçüdekıyafetliolmalarınadikkatedilmiştir.• Bireylereölçümlerdenöncegereklibilgiverilerekkonununönemiveölçümteknik-

leri hakkında bilgiler verilmiştir. Bu sayede bireylerin rahatlamaları sağlanmış vegerginlikleriazaltılmıştır.Budaderialtıyağkalınlığıölçümlerinindoğrualımı içinönemlibirhusustur.

• Ölçümebaşlamadanöncealetlerindoğruluğuherseferindekontroledilmiştirveöl-çümlerinserişekildeyapılmasıiçingerekliyerveçalışmaortamıöncedenhazırlan-mıştır.

• Araştırmasüresinceherantropometrisyenaynıölçümlerialmıştır.• Ölçümsırasındadoğruluğundaneminolunmayanveyayazıcıtarafındantamduyul-

mayanölçümlertekrarlanmıştır.Ölçümlerin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için çok sayıda birey bir arada ölçül-

memiştir.Çünküçoksayıdadeneğinölçülmesivearaştırmanınuzunsüredevametmesiantropometrisyeninkonsantrasyonuaçısındannegatifetkiyapabilmektevebudaalınanölçümleringüvenirliliğiniazaltmaktadır(Ayan,2006).

2.1. Boy ÖlçümüBoyantropometrikdeğişkeni,bedeningeneluzunluğuvekemikuzunluğununönemli

belirleyicilerindendir.Bunedenleağırlıklabirliktesıklıklakullanılanölçümlerdenbiridir.hastalıkveyetersizbeslenmeninizlenmesindeveağırlığındeğerlendirilmesindebüyükönemtaşır.tümantropometrikdeğişkenlerdeolduğugibi,boyölçümünündegeçerliliğivegüvenirliliğiölçümünkurallarauygunalınmasınabağlıdır.Bireylerenazgiysilişekildeölçülmüştür.Boyölçümüsırasındaayaklarıçıplakikentopuklarbitişik,vücutvebasdik,gözlerkarsıyabakacakvekollarınherikiyanaserbestşekildesarkıtılmasınaözengöste-rilmiştir.Ölçümyapankişiantropometreninyatayekseninideneğinbasınadoğruindirirvehafifbirbaskıuygulayaraksaçlarınetkisiniazaltmıştır.Yatayeksendeneğetemasındadurdurularakenyakındeğerboydeğeriolarak cmcinsindenkaydedilmiştir.Boyölçü-mündehassaslıkderecesi1cmolancihazkullanılmıştır(Günayveark,2006).

2.2. Vücut Ağırlığı ÖlçümüAğırlık, bireyin toplam beden kitlesini yansıtması açısından önemlidir. Ölçümü sı-

rasındadeneğinayaklarıçıplakveüzerindeağırlığıetkilemeyecekminimalgiysibulun-durmalarınadikkatedilmiştir.Ölçümsırasındadeneğinikiayağınıntartıyaeşitbasmasısağlanmışvedenekdikvehareketsizdurumdaykenölçümyapılmıştır.Ağırlıkölçümleri


hassaslıkderecesi100grolankantarkullanılarakyapılmıştır.Ayrıcaaletininsertvedüzbirzeminüzerinekonmasınadikkatedilmiştir.Eldeedilendeğerkgcinsindenyazılmıştır(zorbaveziyagil,1995).

2.3. Deri Kıvrımı Kalınlığı ÖlçümüDerialtıyağölçümü,vücuduntoplamyağoranının1/2sininderininaltındakiyağde-

polarındatoplandığıvebununtoplamyağmiktarıileilişkiliolduğugerekçesinedayana-rakyapılır(tanyolaçveark,1995).

Epidemiyolojikçalışmalardasıklıklabaşvurulanölçümlerdendir.Vücudunbelirlenmişolanbölgelerindenderi kıvrımıkalınlığı ölçümaleti yardımıylaölçülmesini öngörmek-tedir.Kolayalınırolmasıvemasrafgerektirmediğindenyaygınolarakkullanılmaktadır.Fakatölçümalımıbireyselfarklılıkgöstermesinedeniylesonuçlarıngüvenirliliğinibirazazaltmaktadır.Budezavantajıortadankaldırmakiçinölçümalacakkişininçokbireyüze-rindeçalışmışolmasıgerekmektedir.Ayrıcaderialtıyağdokusukayganbiryapıyasahipolduğundanölçümalımı sırasındaşişmankişilerdebazıproblemleryaşanabilmektedir.Sonuçtaunutmamakgerekirkiağırlıkveboyagöreyumuşakdokularınölçülmesivegü-venirliliğidahagüçolmaktadır(Günayveark,2006).

Derialtıyağkalınlığınınölçümübaşparmakveişaretparmağıilederivederialtıyağtutularakdoğalderikıvrımıyönündekasdokusundanuzağaçekilmeküzereyapılır.Aletinkıskaçkolları deriüzerinde sabit birbasınçyapar.Derinin çift katınınkalınlığı vederialtıyağdokusukalibreningöstergesindenmilimetrecinsindenokunur(zorbaveziyagil,1995).

2.3.1. Biceps Deri Kıvrımı KalınlığıDeneğinkoluyandaveavuçiçiöntarafabakacakşekildedururkenüstkolun(biceps’in

üstü)önortaçizgisiüzerindedikeykıvrımınacromionveolecranonçıkıntılarınınortanoktasındanalınarakdikeyolarakkasüzerindekiderikatlaması tutularakölçülmüştür(tanyolaçveark,1995).

2.3.2. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığıtricepsderialtıyağkalınlığı, insanvücudundakidirektolarakyağbirikimihakkın-

dabilgivermesiaçısındanönemlidir.Üstkolunarkaortahattında(triceps’inüstü)arkaortaçizgisiüzerindekidikeykıvrımınınacromionveolecranonçıkıntılarıarasındakiortanoktasından(dirsekuzatılmışveserbestken)dikeyolarakkasüzerindekiderikatlamasıtutularakölçülmüştür(zorbaveziyagil,1995).

2.3.3. Subscapular Deri Kıvrımı KalınlığıDeneğinkoluaşağısarkıtılmışvevücutgevsekikenomurgasınırındangelendiagonal

çizgininkürekkemiğininhemenaltındanvekemiğinkenarınaparalel,kavramayauygunderikatlamasıtutularakölçülmüştür.Subscapularderikıvrımıkalınlığımerkezibölgede-kiyağlanmanındaiyibirgöstergesiolarakkullanılmaktadır(Günayveark,2006).

2.3.4. Suprailiac Deri Kıvrımı KalınlığıDenekayaktadikdururkenölçüalınacaktaraftakikolunuhafifçearkayadoğrusar-

kıtmasıistenmiştir.Buhaldeikeniliumkemiğiüzerindevemidaxillarçizgininbulunduğuhatüzerindenderikıvrımıkalınlığıölçümüalınmıştır(Akın,2001).

2.3.5. Baldır Deri Kıvrımı KalınlığıSağbaldırınengenisbölgesininmediyalindekideriveyağdokusu tutularakölçüm

alınmıştır(tanyolaçveark,1995).


2.4. Çevre ÖlçümleriÇevreölçümüçokbüyükdikkatisterenönemlizorluklardanbiri,ölçümyapılacakye-

rinbelirlenmesidir.Çevreölçümleri,vücudunyadaparçalarınuzunekseninedikaçılarlaalınmalıdır.Ölçümlerdekidiğerbirhatakaynağıda,ölçümseridininderiüzerineyaptığıfarklıbaskıdır.Gullickşeridiyleölçümalınır(tanyolaçveark,1995).

2.4.1. Biceps ÇevresiDirsekmaksimumuzatılmışdurumdayken,bicepskasıkasılırvekasınortanoktasın-

dakiengenişçevreölçülmüştür(Günayveark,2006).

2.4.2. Baldır ÇevresiÖlçülecekbacakserbestsallandırılırveyabireyayaklarınıbirbirinden20cmaçıktu-

tar.mezurayataykonumdatutulurvemaksimumçevrehedeflenerek0,1cmduyarlılıktaölçümyapılır(Kutluayveark.,1997).Görülebilenmaksimalbaldırkalınlığı(calf)ölçülür(Günayveark,2006).

2.5. Genişlik ÖlçümleriÖlçümyapankisi,antropometrealetiniuygulamadanönce,vücuttakiuygunbölgeleri

parmaklarıyla tespit etmelidir.Aletinucu yumuşakdokuyamümkünolduğukadar çokbasınçuygulayacakşekildekullanılır.Böylece,aletkemikledahaçok temaseder, sonuçolarakdahadoğruvegüvenilirölçümyapılabilir.Vücutgenişliğiölçümleribirçokaraş-tırmalarda,klinikselamaçlardavevücutyapılarınınbelirlenmesindekullanılır.Genişlikölçümleri,aşağıdaverilenvücutbölgelerindenalınır(zorbaveziyagil,1995).Ölçümlerdedeğişikkaliperlerkullanılır.

2.5.1. Dirsek GenişliğiElpronasyonda,dirsek fleksiyonda ikenAntropometrenin ikiucukondüllere sıkıca

temasettirilerekhumerusunkondüllerarasındakimesafeölçülmüştür(zorbaveziyagil,1995).

2.5.2. Diz GenişliğiÖlçümünsağlıklıyapılabilmesiiçindenekten,sağayakdizinin90derecelikaçıyapa-

cakşekildeküçükbirsehpaüzerinekonmasıistenir.Ölçümsırasında45derecelikbiraçı-da,antropometreninikiucuiledizgenişliğiendaryerindeölçülmüştür(zorbaveziyagil,1995).

2.6. Somatotipin Belirlenmesiheath-Carter;fotoğrafçekimineveatlaslarınkullanımınagerekgöstermeyenbirme-

totdurvebumetotözelliklebüyükkitlelerde taramaçalışmaları içingüvenilirvearaş-tırmamaliyetiniartırmayanbiryöntemdir.Buyöntemdeendomorfik,mezomorfik,ekto-morfik terimleri somatotipyapısınagörebir sahsın tarif edilmesindekullanılır.herüçkomponentinherbirininderecesinegöre sayılar1 ‘den9’akadardizilmistir. 9 rakamımaksimumoranıgösterirken,1rakamıenazoranıgöstermektedir.9-1-1‘lik1somatotipenbüyükorandaendomorfi’yiyağlılık)gösterirken,1-9-1‹liksomatotipenbüyükorandamezomorfi’yi(kassallığı)ve1-1-9’luksomatotipdeenbüyükorandaektomorfi’yi(ince-lik)gösterir(zorbaveziyagil,1995).

Çalışmamızdasomatotipdeğerlerininregrasyonformüllerindenhesaplanmasınınar-dından,kesişenüçekseninbölümlereayırdığıveekstremdeğerlerinuçlardabulunduğuikiboyutlusomatokartoluşturulmuştur.


Somatotip Belirlenmesinde Heath-Carter FormülüEndomorfik Komponent: Bu hesaplama, kişinin triceps, subscapula ve suprailiac

derikıvrımkalınlıklarınınmmcinsindentespitedilipformüldeuygulanmasıileyapılır.X =(tricepsdkk)+(Suprailiacdkk)+Subscapuladkk)Endomorfi =0.1451x–0.00068x²+0.0000014x³–0.7182MezomorfikKomponent: BuhesaplamaaşağıdakiişlemlersonucuyapılırE=humerusepikondilçap(cm)K=Femurepikondilçap(cm)A=Düzeltilmişkolçevresi=Fleksiyondabicepsçevresi(cm)tricepsdkk÷10C =Düzeltilmişbaldırçevresi=Baldırçevresi(cm)–medialbaldırdkk÷10H =Boyuzunluğu(cm)Mezomorfi=0.858(E)+0.601(K)+0.188(A)+0.161(C)–0,131(h)+4.5Ektomorfik Komponent:Buhesaplama,öncelikleboyuzunluğuvevücutağırlığıara-

sındakiilişkiileulaşılanponderalindeks(RPı)hesaplanarakyapılır.RPI =h(boyuzunluğu–cm)÷3√w (vücutağırlığıkg)RPı>40.75iseEktomorfi=0.732RPı–28.584.75≥RPı>38.25iseEktomorfi=0.463RPı–17.63RPı≤38.25isesonuçdeğere0.1 eklenir.

2.7. Somatotip Verilerin AnaliziDeneklerin somatotip derecelendirilmesini elde ettikten sonra sonuçların analizi

için en iyi yol somatokarttır. Somatokart, somatotip kartının kısaltımlısıdır ve sematikbirüçgendir.Birdeneğinsomatotipiüçgeniçindebirnoktaolarakyeralır.Somatokarttabütünörneklersırasıilenoktalanmaktadır.Somatokartkendiiçindeüçeksendendolayıbölümlereayrılmıstır.Bueksenlerüçgeninmerkezindekesişirler.Buüçgenendomorfi,mezomorfi,ektomorfiyibelirler.Komponentderecelerimerkezdenbueksenlerinuçlarınadoğruartışgösterir.Bununlabirlikteüçkomponenttekiekstremdeğerleruçlarınayazılır.Deneksomatotipyerlerininsomatokartüzerineyerleştirilip,sembollemeişleminegeçe-bilmekiçinöncelikle“x”ve“y”koordinatlarınınhesaplanmasıgerekir.Somatotiplerxveykoordinatlarınagöregösterilmiştirvekoordinatlarınmerkezi(4.4.4)santralbölgedir.SomatokartaXveYkoordinatlarıyerleştirilirkenaşağıdakiformülegörehesaplanır(Sö-ğütveark.,2004).

X=Ektomorfi–EndomorfiY=2xmezomorfi–(Endomorfi+Ektomorfi)BulunanXveYkoordinatlarısomatokarttaişaretlenereksomatotipbelirlenir[31].

2.8. Verilerin AnaliziAraştırmadaki istatistiksel değerlendirmeler SPSS (18) istatistik paket programın

kullanılarakyapılmıştır.


3. BULGULAR

N=18 Yaş (Yıl) Boy (Cm) Vücut Ağırlığı(Kg)

X= 18,1667 175,3333 69,4667

SD= 1,04319 6,81693 8,05708

Tablo 1. türkErkeku-20BuzhokeyimillitakımınınYaş,BoyveVücutAğırlığıDeğerleri

N=18 Endomorfi Mezomorfi Ektomorfi

X 3,55 5,26 2,70

SD +1,26 +1,32 +0,98

Tablo 2. türkErkeku-20BuzhokeyimillitakımınınSomatotipDeğerleri

Sporcu No Endomorfi Mezomorfi Ektomorfi Somatotipi

1 3,36 4,64 3,13 Dengelimesomorf





6 3,84 6,40 1,90 Endomorfikmesomorf

7 5,71 6,16 1,49 mesomorf-endomorf

8 2,14 5,55 3,43 Ektomorfikmesomorf

9 4,22 3,68 3,57 merkez

10 4,94 8,59 0,73 Endomorfikmesomorf


12 3,20 4,27 3,66 merkez


14 2,85 3,40 4,39 Dengeliektomorf

15 2,57 3,48 2,91 merkez


17 3,27 3,51 3,89 merkez


takımortalaması 3,55 5,26 2,70 Endomorfikmesomorf


Şekil 1. türkErkeku-20BuzhokeyimillitakımınınSomatotipDeğerlerininSomatokartÜzerindekiDağılımı.

Somatokart üzerinde oyuncuların somatotip yapısı incelendiğinde; iki oyuncunun(9,13)mesomorf-endomorf bölgede yer aldığı, iki oyuncunun (14,17)mesomorf-ekto-morf bölgede olduğu, diğer oyuncuların ve takımortalamasının ( )mesomorf bölgedeolduğugörülmektedir.

4. TARTIŞMASpordabaşarıyaulaşmakesastır.Sporcununsahipolduğuboy,kilo,somatotipyapısı

vebedenkompozisyonubaşarıyaulaşmadaönemlietkenlerdir.Çalışmalar çeşitlibran-şlardaolduğugibi aynı sporbranşındamücadele eden sporcular arasındada vücudunyapısalözelliklerindefarklılıklarolduğunugöstermektedir.Spordabecerivefonksiyonelfaktörleri etkileyen vücut yapısının belirlenmesi sporcuların erken yaşta uygun bran-şa yönlendirilmesinde veuygun antrenmanplanlanmasının yapılması açısındanbüyükönemarzetmektedir.

Araştırmamızdaki oyuncuların yaş ortalamaları 18,16+1,04 yıl boy ortalamaları175,33+6,81cmvücutağırlıklarortalamalarıise69,46+8,05kgolaraktespitedildi(Tab-lo 1).Özçelik (2014), yılındatürkiyeBuzhokeyiLigiErkekoyuncularınınyaşortala-malarını18,46+4,41yılboyortalamalarını175,96+9,34cmolarak, vücutağırlıklarınınortalamalarını ise 71,19+12,76 olarak bildirmiştir. Bu sonuçlar çalışmamızla paralellikgöstermektedir.

Vescoviveark.(2006)’dayaptıklarıçalışmadayaşortalaması18.0±0.6yılolanAme-rikalıelitbuzhokeyioyuncularındanforvetoyuncularınınboyortalamasını185.0±4.7cm, vücut ağırlığı ortalamalarını 86.7 ± 6.2 kg, defans oyuncularının boy ortalamasını186.8±3.7cm,vücutağırlığıortalamalarını90.7±7.2kg,kalecilerinboyortalamasını185.7±4.0cm,vücutağırlığıortalamalarını85.1±5.6kgolarakbildirmektedirler.


Svantesson ve ark. (2008)’de yaptıkları çalışmada yaş ortalamaları 25,6 olan İsveçli erkek buz hokeycilerin boy ortalamalarını 183,7 yıl vücut ağırlıkları ortalamalarınıise86,3kgolarakbildirilmiştir.

Sigmundveark.(2016)’nınyaptıklarıçalışmadayaptıklarıçalışmada2014-2015Ka-nada-AmerikaulusalBuzhokeyiLigindemücadeleedenyaşortalamaları27,01yılolanerkekbuzhokeycilerinboyortalamaları186,0+5,3cmvevücutağırlığıortalamalarıise91,7+6,9kgolarakbulunmuştur.

Kutac’ın(2015)yaptığıçalışmadaiseyaşortalamaları26.4±5,8yılolanÇek buz ho-keyi oyunculardan forvet oynayanların vedefans oynayanların boy ve vücut ağırlıklarısonuçlarınınsırasıyla182.06±5.93cm,88.47±7.06kgve185,88+7,13cm,89,36+10,91kgolarakbildirmektedir.Buçalışmalardakisonuçlarlabizimçalışmamızdakifarklılıklarınoynanan ligseviyelerinin farklılığından,deneklerinpopülasyon farklılıklarından, sosyalfarklılıklardanveçevreselfarklılıklardankaynaklanabileceğidüşünülmektedir.

Bizimçalışmamızdatürkiyeu-20ErkekBuzhokeyimillitakımınınsomatotipkom-ponentleri3,55-5,26-2,70olarakbulunmuşolupsomatokartüzerindekiyeriendo-meso-morfikbölgedeolduğutespitedilmiştir(Tablo 2).Allisseveark.(2017)Kanada’dagençerkekelitbuzhokeycilerinbirsezonboyuncamorfolojik, fizyolojikveperformanspro-filleriüzerindekideğişimlerini inceledikleri çalışmada sporcuların sezonbaşıortası vesonrasındasomatotipdeğerlerinisırasıyla2.34-4.68-3.54,2.14-4.83-3.43,2.16-4.70-3.30olarakyanioyuncularınmesomorfikyapıdaolduklarınıbildirmektedir.

Lal(2015),yaşortalaması20yılolanerkekhokeycilerinsomatotipyapılarını2.72-3.33-3.19yanimesomorfikyapıdaolduğunuaktarmaktadır.

Selder (1964) yaptığı çalışmada üniversite buz hokeyi oyuncularının somatotipiniağırlıklıolarakendo-mesomorfolarakbildirmektedir.

Veitiaveark.(2018)yaptığıçalışmadayaşortalamaları21,2yılolanelitbuzhokeyioyuncularınınsomatotipdeğerleri1,9-5,1-2,6mesomorfolarakbulmuşlardır.Buçalışma-larbizimçalışmamızlaparalellikgöstermektedir.Foxveark.(1988)hokeyoyuncularınıngeneldeendo-mesomorfikolduğunusöylemektedirler.Bubağlamdaliteratürdekibubil-gilerbizimçalışmamızıdesteklerniteliktedir.

5. SONUÇ VE ÖNERİLERAntropometrikdeğişkenler,genetikveçevreselfaktörleregöredeğişiklikgösterir.her

sporbranşınınkendineözgüantropometrikdeğerlerivardır.Pekçokspordalındavücutyapısıgenelliklebiratletinbelirlibirsporbranşınauygunolupolmadığınınbelirlenmesiiçinkullanılır.Vücutbileşimivesomatotipprofili,biratletinhangisporbranşınauygunolduğunubelirlemekvesporcununperformansınıdeğerlendirmekvemaksimumseviye-yeçıkarmakiçinoldukçaönemlidir.Somatotipteilkbileşenendomorfi,vücudunyağlılıkdurumunu,yuvarlaklığını,şişmanlıkdurumunuifadeeder.ikincisayıolanmesomorfibü-yüdükçevücutkasçaplarıgenişlemekteveektomorfibileşeninigösterenüçüncüsayıbü-yüdükçevücutincebiryapıyasahipolmaktadır(Gürsesveark.,1991).Literatürdikkatealındığındabuzhokeyibranşınaözgübecerileriyerinegetirebilmekiçinsporcununvücutkasoranınınyüksekolmasıyanimesomorfikyapıdaolmasıbeklenilmektedir.Araştırma-mızda,türkiyeErkeku-20Buzhokeyimillitakımınınsomatotipkomponentleriincelen-mişendo-mesomorfik(3,55-5,26-2,70)olduğutespitedilmiştir.Araştırmamızdakioyun-cularınsomatotipyapısınınmesomorfikolduğudolayısıylabuzhokeyibranşınıngerek-tirdiğisomatotipözelliklereuygunolduğudüşünülmektedir.Spordavücuttipininyetenekseçimindekiönemitümdünyadaaraştırılanönemlibirkonudur.Vücudunmorfolojikyapı-sı,bedenölçülerisporcununuygulayabileceğikuvvetivesergileyeceğiperformansıetkile-yenenönemlifaktörlerdenolmasınedeniyleçocuklarındoğrubranşayönlendirilmesinde


dikkatedilmesigerekenönemlibirkonudur.Ülkemizdedeelitsporcularınsomatotipininbelirlenmesivesporabaşlayançocuklarınvücutprofillerinintespitedilmesindensonra-doğrusporbranşınayönlendirilmesisonucundasporcuperformansınınenüstdüzeyeula-şabileceğidüşünülmektedir.Bunedenlebuzhokeyisporundaaltyapıyetenekseçimindemesomorfikyapıgözönündebulundurulmalıvedoğruvücutyapısınaulaşmakiçindoğruantrenmanyaklaşımıbenimsenmelidir.

6. KAYNAKÇA1. Açıkada,C,Ergen,E.(1990).BilimveSpor,.Büro-tekofsetmatbaacılık,Ankara.2. Akın,G.(2001).AntropometriveErgonometri,Ankara,inkansaofsetmatbaacılık.3. Allissem.,,SerciaP.,ComtoisA.S.,Leonem.(2017).morphological,Physiologicaland

SkatingPerformanceProfilesofmaleAge-GroupEliteıcehockeyPlayers,JournalofhumanKineticsvolüme58,87-97.

4. Ayan,V.(2006).8-10YasGrubuÇocuklarınınAntropometrikveSomatotipÖzellikle-rineGöreSporaYönlendirilmesi(AnkarailiÖrneği)Doktoratezi,Ankara,GaziÜni-versitesiSağlıkBilimleriEnstitüsüBedenEğitimiveSporAnabilimDalı.

5. Bektaş,Y,Özer,B.K,veark.(2007).BayanBasketbolcularınAntropometrikÖzellikle-ri:SomatotipveVücutBileşimiDeğerleri,niğdeÜniversitesiBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,1(2):52-62.

6. Burr,F.J,Jamnik,R.K,Baker,J,etal.(2008).Relationshipofphysicalfitnesstestresultsandhockeyplayingpotentialinelite-levelicehockeyplayers.JournalofStrengthandConditioningResearch.22(5):1535-43.

7. Fox,E.L.,Bower,R.W.,Foss.m.L.(1988).thePhysologicalBasisofPhysicalEducationandAtletics,Sounders,Co.,Publishing,Philedelphia,20.

8. Genç,h.(2009).7-10YaşGrubuÇocuklarınAntropometrikVeSomatotipÖzellikleri-neGöreFutbolaYönlendirilmesi(AnkarailiÖrneği),YüksekLisanstezi,Ankara,GaziÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,BedenEğitimiveSporAnabilimDalı.

9. Gualdi-Russo,E,zaccagni,L.(2001).Somatoype,roleandperformanceinelitevoley-ballplayers,JournalofSportsmedicineandPhysicalFitness,41:256-262.

10. Günay,m.,tamer.K.,Cicioğlu,i.(2006).SporFizyolojisivePerformansÖlçümü,An-kara,Baranofset.

11. Gürses,Ç,olgun,P.(1991).SpordaBaşarıyıEtkileyenFaktörler,SportifYetenekAraş-tırmametodu,türkSporVakfıYayınları,Ankara.

12. Karl, K. (2001). uygulamada Etkili olan Bir Yetenek taslağının Kuramsal ilkeleri(haleharputluoğlu),SpordaYetenekAramaSeçmeveYönlendirme,1.Baskı,Ankara:BağırganYayımevi,5-72.

13. Kurudirekm.(1998).SpordaYetenekSeçimivemorfolojikPlanlama,Erzurum,Eserofset.

14. Kutáč,P,Sigmund,m.(2015).AComparisonofSomaticVariablesofEliteıcehockeyPlayersfromtheCzechELhandRussianKhL,JournalofhumanKinetics,45:187-95.

15. Kutluay,m.t.,Basoğlu,S.,Örer,n.(1997).BeslenmeveDiyetetikAçıklamalıSözlük,Ankara,hatiboğluYayınevi.

16. Lalm(2015).ComprativeStudyofSomatotypeBetweenFootballandhockeyPla-yers,5(5):712-713.

17. mathur,D.n.,toriola,A.L.,ıgbokwe,n.u.(1985).SomatotypesofnigerianAtlethesofSeveralSports,BritishJournalofSportsmedicine,19(4):219-220.


18. nightingale,S.(2014).AStrengthandConditioningApproachforıcehockey,Stren-gthandConditioningAssociationJournal,36(6):28-36.

19. Özçelik,A.(2014).BuzhokeycilerindeÇeviklik,Sürat,KuvvetveDengeArasındakiilişkininincelenmesi,YüksekLisanstezi,BaşkentÜniversitesiSağlıkBil.Enst.,An-kara.

20. Selder,D.J.(1964).Antropometric,CardovascularandmotorPerformanceCharacte-risticsofuniversityıcehockeyplayers,AthesisSubmittedinPartialFulfilmentoftheRequirementsfortheDegreeofmasterofPhysicalEducationintheSchoolofPhysicalEducationandRecreation,theuniversityofBritishColumbia,1-28.

21. Sigmund,m,Kohn,S,Sigmundová,D.(2016).Assessmentofbasicphysicalparame-tersof currentCanadian-AmericannationalhockeyLeague (nhL) icehockeypla-yers,ActaGymnica,46(1):30-6.

22. Söğüt, m., müniroğlu, S., Deliceoğlu, G. (2004). Farklı Kategorilerdeki Genç ErkektenisoyuncularınınAntropometrikveSomatotipÖzelliklerininĐncelenmesi,Spor-metreBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,ıı(4):155-162.

23. Svantessonu,zanderm,KlingbergS,SlindeF.(2008).Bodycompositioninmaleeliteathletes,comparisonofbioelectricalimpedancespectroscopywithdualenergyX-rayabsorptiometry,JournalofnegativeResultsinBiomedicine,7(1):1-5.

24. tanyolaç,A.,Erman,A.,Özer,D.,Beler,F.,Özer,K.(1995).AkdenizÜniversitesiSporKulübüFutbolProjesi,hacettepeÜniversitesiFutbolveBilimteknolojisiDergisi,3,9-13.

25. toth,t,michalíková,m,Bednarčíková,L,Živčák,J,Kneppo,P.(2014).Somatotypesinsport.ActamechanicaetAutomatica,8:27-32.

26. Veitia,W.C.,Perez,S.L.,Revueltam.E.G.,YanelDeturnelCampoY.D.,Garcíaı.E.(2018).AnthropometricalcharacteristicsofCubansportingpopulation:Referencedatafromahighperformancenational teams,1992-2014,ApuntsmedEsport,53(200):129-137.

27. VescoviJD,murraytm,VanheestJL.(2006).Positionperformanceprofilingofeliteice

28. hockeyplayers.ınternationalJournalofSportsPhysiologyandPerformance,1:84-94.29. zeisler,L.(2013).historicalofıcehockey.theScarecrowPress,unitedKingdom.30. zorba,E.,ziyagil.,m.A. (1995).VücutKompozisyonuveÖlçümmetodları,trabzon,

GenmatbaacılıkReklamcılıkLtd.Sti..

Farklılaştırılmış Öğretim Temellerinin Ve Tenis

Öğretim Yöntemlerinin Teniste Öğrencilerin Öğrenme

Yaklaşımlarına Etkisi

Mustafa KAYA1

1 Dr.,ErciyesÜniversitesiSporBilimleriFakültesi,Kayseri

CHAPTER10

Mustafa KAYA 139

tenishızlagelişenpopülerspordallarıarasındayerinialmıştır.Düzenlenenturnuva-lardaoynamanınverdiğihazlar,insanlarıntenisedahafazlazamanayırmayabaşlamala-rınanedenolmuştur.teniseolanbuyoğunilgiveprofesyonelleşmeninartması,oyununprensipleriileilgilibilimselçalışmalarıngerekliliğinigetirmektedir.Artıktenisyalnızcabiroyundeğildir.Profesyonelbirsporhalinegelmiştir(Kermen,1998).

heralanvespordaolduğugibison20yıldatenisöğretimyöntemleridedeğişimgös-termiştir.modernöğretimyöntemlerinderutinbirsistematikyerinesporcularınoyundü-zeylerinegöregeliştirilenöğretimyöntemlerininolduğuçalışmalardabelirtilmiştir(KilitveArslan,2016).

Sportiffaaliyetlerinöğrenilmesindedeğişikdüzeyleredebecerilereihtiyaçvardır.Buaktivitelersırasındabeceriyiedinenkişileryageçmiştesahipolduklarıdiğerbecerileriiçindebulunduklarızamanaaktarırlarveyayenibirmotorprogramoluşturarakorijinalhareketkalıplarınıöğrenirler(Abetnethy,1991).

motorbeceri,vücudunişlemsonucukendibünyesindenenerjisağlayarakbugücüme-kanikbirhareketedönüştürüp(motor),biramacayönelikolarakkol,bacakvegövdesiileortayakoyduğubirharekettir.Bununiçininsandabecerilerigerçekleştirecekbirsistemesahipolmasıgerekir.Sportifbecerigibiöğrenmeileilgilikomplikehareketlerdeserebralkorteks,serebellum,bazalgangliyonsistemigibimerkezisinirsistemiyapılarıişekatılır-lar.Kaslarınistemlikontrolüserebralkortekstarafındanyapılır.Serebralkorteksteprimermotoralanvepremotoralanolarakadlandırılanikibölgemotorhareketlerdensorumlu-dur.Primermotorkortekstenkaslaraistemlimotoremirler,pramidalyollagider.Primermotorkorteksinön tarafındakibeyinbölgesipremotorbölgeolup,burasımuhtemelensportifbecerilerikazanmaalanıdır.Serebellum,birbecerihareketiningerçekleşmesindekaslardan,tendonlardan,deri,kulak,gözgibiperiferikreseptörlerdenvemuhtelifmer-kezlerdengelenbilgilerinentegreedildiğivekasgruplarıarasındakikoordineçalışmanınsağlandığıyerdir.Birmotorbeceriyiöğrenmekarışıkbirolayolup,halaanlaşılmışdeğil-dir.Fakatbubeceridekaslardakiproprioseptörler,motormerkezler,serebellumönemliroloynarlar(Kermen,1992).

Beceri;performansınmümkünolanenazeforlaenüstdüzeydeişyapmaimkânısağla-yanbirelemanıdır.Genelveözelbeceriolmaküzereikiyeayrılır(AçıkadaveErgen,1990,Adams,1998).Becerilerdahadoğrubiruygulamayapmavearaştırmaorganizeetmeyeyardımcıolmakiçinsınıflandırılmışlardır.Açıkbecerilerçevreninhareketboyuncadeğiş-kenvetahminedilemezolduğundaortayaçıkanbecerilerdir.Kapalıbecerileriseçevrenindeğişmediğivetahminedilebilirolduğuzamansürecindeetkiliolanbecerilerdir.Ayrıcabeceriler hareketin yapılısına göre de sınıflandırılabilir. Sürekli beceriler bir sıra takipedenkesintisizhareketlerdir.Kopukbeceriler,birbirindenbağımsızbirdenfazlahareke-tin arka arkayadizilmesindenoluşurlar. Seri beceriler ise sürekli ve kopukbecerilerinbirbirinitakipetmesindenoluşur.Beceriedinimiileilgiliçalışmalardakieğitimprogram-larıyukarıdabelirtilensınıflamalaragöredüzenlenmelidir.tenissporuoyunkarakterle-rindendolayıkopuk(discreat)becerilergerektirir.Öğrenmeaşamasındadahaçokkapalıbecerilerineğitimiverilmeli,ortaveileriseviyelerdeisedahaçokaçıkbecerigerektirençalışmalaryaptırılmalıdır(Ölçücüveark,2010).

Genelanlamdatenistetümdenvarımvetümdengelimşeklindeöğretimyöntemlerigünümüzdeuygulanmaktadır.Bunlardanhangisinindahageçerli olduğukonusu tartış-malarasebepolmaklabirlikteikisindeavantajlarıvedezavantajlarıvardır.tümevarımeğitimyöntemindeantrenörleringeneldetakipettiklerisistemaşağıdakigibiolmaktadır.

1.aşama:pivotlama;Öğrenicibekleyişpozisyonundaiken(elönüiçin)solelinibıra-karaksağayaktopuğuvesolayakburnuiledönüşyaparakraketigeriyealır.Ağırlıksağayaktadır.2.aşama:ağırlıkaktarma;topundüştüğüyeregöresoladımönealınır.Ağırlıksağayaktan,solayağaaktarılır.


3.aşama;vuruşvevuruşuizleme:Rakettoplaçarpıştığıandatopönedoğruatmışol-duğumuzadımın,tambirraketboyukadaryanındaçarpışmalıdır.Raketletopçarpıştığıandaraketyüzününfileyetamparalelolmasıgerekir.Rakettoplaberabergidebildiğika-darileriyedoğruvedahasonrayukarıçıkıp,diğerellebirleşmesisağlanır.Bitişteherikiomuzvekalçakarşıyadönmelidir(sağelkullananlariçin).

tümdengelimyöntemindeise,gönüllüherhangibirbasamaklamayapmadantopungelişinegörepozisyonalır,topukarşıtarafaatmakonusundabilgilendirilmişvetopungi-dipgelmesiesasınadayalıolaraktopuoyundatutmayayönelikeğitimverilmiştir.Buradaamaçkarşılıklıoynamayöntemiileteknikbecerileringeliştirilmesiesasınadayanır.tenisçalışmalarında tümevarımve tümdengelimöğretimyöntemlerindeaşağıdaplanlananşekilde8haftalıkuygulamaörneğiverilmiştir.

Haftalar Tüme varım grubu çalışma programı Tümden gelim grubu çalışma programı

1.hafta ısınma,elönüveelarkasıvuruşbasa-maklaması ısınma,elönüveelarkasırallyçalışmaları

2.haftaısınma, sabit bırakılan toplara basa-maklarıuygulayarakelönüvealarkasıvuruşçalışması

ısınma, atılan toplara el önü ve al arkasıvuruşusabitnoktadanyapması

3.haftaısınma,sabitbırakılantopa,basamakla-rıuygulayarakelönüvealarkasıvuruşçalışması

ısınma,sabitnoktayaatılantopa,elönüvealarkasıvuruşçalışması

4.haftaısınma, kısa atılan topa, basamaklarıuygulayarak el önü ve al arkası vuruşçalışması

ısınmakısaatılan toplaraelönüvealar-kası vuruşu koşarak yaklaşma, duruş vevuruşyapması

5.haftaısınma, sahanın farklı yerlerine atılantoplara, basamakların uygulanması ilevuruşlaryapılması.

ısınma,sahanınfarklıyerlerineatılantop-laravuruşyapması

6.hafta ısınma,elönüelarkasıvoleçalışması-nınbasamaklarlauygulanması ısınma,elönüelarkasıvoleuygulaması

7.hafta

ısınma, smaç basamaklamasının çalış-ması

vesmaçvuruşu

ısınma,smaçvuruşçalışması

8.hafta ısınma,servisbasamaklamavuruşu ısınma,servisuygulanışı

Farklılaştırılmış öğretimin tenise uygulanmasında öğrencilerin farklılıklarını gözönünde bulundurarak öğretim sürecinin bazı aşamalarında çeşitlendirmeler yapmayıiçeren, öğretim ortamında sunulan tek çeşit içerik, uygulama ya da ürünün, farklıgeçmişleri,farklıistekleri,farklıöğrenimbiçemlerivefarklıbilgivebeceriseviyeleriolanöğrencilerin hepsine birden uymasını olası olmadığını vurgulamaktadır. Öğrencilerinniteliklerineduyarlıolarakgeliştirilenuygulamaların,farklılaştırılmışöğretimolarakni-telendirilmesiiçintümçocuklarınkendiyeterliklerivenitelikleridoğrultusundaanlamlıçalışmalaryürütmesigerekmektedir (Demir,2013).Buradakiesasşudur; tümöğrenci-lersabitbiröğrenmemodelineuyumsağlayamayabilir.heröğrenciningerekanatomikyapısı,gereksealgılamabecerisinfarklıolduğunukabuledereköğrencininöğrenmesineodaklıfarklılaştırılanöğretimyöntemlerininkullanılması,başarılıbiröğretimimkânısu-nacaktır.Kolboyuuzunluğuazolanbirbireyeforehandvuruştakalçaseviyesindevuruşyapmayıanlatmasonucu,öğrencinineğilerekvuruşyapmasınanedenolacakveteknikbirvuruşgerçekleşmeyecektir.

Mustafa KAYA 141

Anlaşılacağı üzere antrenörler içerik, süreç, ürün ve değerlendirme ile öğrenmeortamınıöğrenciözelliklerinegörefarklılaştırabilirler.

Farklılaştırılmış Öğretimin Kuramsal TemelleriFarklılaştırılmış öğretim, içerdiği stratejileri, dayandığı felsefeleri ve kullandığı

öğretimtekniklerinibazıtemelöğretimmodellerindenalmaktadır.Buöğretimmodelle-rininbilinmesi,hemfarklılaştırılmışöğretiminfelsefesinindahaiyikavranmasınıhemdetemelfarklılaştırmastratejilerininhangikuramlaradayalıolduğununbilinmesinisağlar(Demir,2013).

Beyin Temelli AraştırmalarBeyin, kişinin çevresiyle etkileşimi sonucu şekil alır. Beynin gelişimini etkileyen

en önemli faktörlerin başında zenginleştirilmiş ortamlar gelir. zenginleştirilmiş çev-re, öğrencilere öğrendiklerini anlamlandırma yetisi kazanma olanağı verir. Öğrenme,öğrencilertarafındanyapılanaktifbiryapılandırmaişlemidir(Demir,2013).Beyinmut-laksuretleseçiciliğinikullanırvebireyinyaşamı içinanlamifadeetmeyecekniteliktekiuyarıcılarıelemefaaliyetinegirer.Dolayısıilebireybiryandanbeynindeuyarıcılaratepkivermebiçimlerinioluştururkendiğeryandanbeynindekizihinselbranşlaşmayısağlaya-caktır(Korkmaz,2005).tenisöğretimisırasındaherhangibirhareketigerçekleştireme-yenbireyolaydanuzakkalmayabaşlayacakveanlamsızhalegelentenisöğrenimielemefaaliyetinegirecektir.Busebeplefarklıortamlar(sokaktenisi,atletizmsahasınınbirkö-şesi v.s.) ve zenginleştirilmişmateryallerlehareketleri kolayuygulayabilme sonucuöğ-renmegerçekleşecek,bireybundanzevkalacakvehayatınınbirparçasıhalegetirmeyeçalışacağı tenisoyununuelemeyerekkalıcıhalegetirecektir.Busebeplefarklıortamvefarklımateryallerinöğretimdekullanılmasıönerilmektedir.

Çoklu Zekâ KuramıhowardGardner(1999),bireylerindüşünmeveöğrenmesüreçleriylebaskınzekâ/

zekâları arasında ilişki olduğunu, bu anlamda bireyin zekâ alanının öğrenme biçiminietkilediğinivebirey içinbaskınzekâsıdoğrultusundaetkiliöğrenmestratejilerininge-liştirilebileceğinisavunmaktadır.Buanlamdakişiselgelişimdebireyeözelçözümodaklıhareketlergeliştirilmelidir.

GregoryveChapman(2002)agörefarklılaştırılmışöğretimdeöğretmenöğrencilerinsahipolduklarıfarklızekâtiplerinibilmeklekalmayıp,öğrencilerinbuzekâtipiyleilintiliolaraksahipolduklarıözelliklereuygunnitelikte,farklıöğretimstratejileriveürünseçe-nekleriortayakoymalıdır.Antrenörlereburadadüşengörevöğrencilerinözelliklerinibi-lerekteniseğitimiyapmasıönerilir.heröğrencininöğrenmeseviyesiveöğrenmezamanıfarklıolabileceğiunutulmamalıdır.Standartanlatımlarailaveolarakbireyselözellikleregöreörneklendirmelerveifadelerkullanılmasıönerilmektedir.

Öğrenme ve Düşünme BiçimleriFarklılaştırılmışöğretimdeöğretmenlerinöğretimstratejilerinibelirlemedebaşlan-

gıçnoktasınıoluşturmaktadır.Ayrıcaöğrencilerinilgivedikkatlerininhangitipyöntemvearaçlarla toplanabileceğinedair ipuçları,yinebukuramlardaneldeedilebilmektedir(GregoryveChapman,2002).Bunlarlabirlikte,öğrencilerinkendiöğrenmevedüşünmebiçemlerinibiliyorolmalarıda,kendiöğrenmesüreçlerininfarkındaolmalarıveöğrenmesorumluluğunualmalarıbakımındanönemlidir(tomlimson,2000,Demir,2013).

İşbirlikçi Öğrenmeişbirlikçiöğrenme,öğrencilerinortakbiramaçdoğrultusunda,küçükgruplarhalinde,

birbirlerininöğrenmesineyardımederekçalışmalarıdır(Açıkgöz1992).işbirlikçiöğren-


meuygulamalarıöğrencilerebirbirinedestekverme,paylaşma,kendiöğrenmedurumuhakkındakararverebilme,bağımsızhareketedebilme,bilişselyeteneklerinikullanabilmeveöğrenmesiniyönlendirmeiçinarkadaşlarıylaetkileşimdebulunmafırsatıvermektedir.Buetkileşim,sınıfatmosferinivearkadaşlıkilişkileriniolumluyöndeetkileyerekbaşarıyıveöğrenmegüdüsünüartırmaktadır(Demir,2013).Öğretilenbirkonuyupekiştirmekadı-nadafaydalıolacakbuyöntemdekonuyuanlayanöğrencigerekkendiyöntemlerinigeliş-tirmesiilegerekseanladığıbiçimdearkadaşlarınaanlatmasıhembirbirilerinekarşırahatifade kullanmalarında hemde pekiştirme anlamında etkili olması sebebiyle önerilmek-tedir.Özellikle grupla çalışma, birleştirme etkinlikleri ve öğrenci takımları etkinlikleri,farklılaştırmışöğretiminişbirlikçiöğrenmedenyararlandığıtemeletkinliklerdedir.

Problem Temelli ÖğrenmeProblemtemelliöğrenme,öğrencileregerçekhayatadairproblemsenaryolarısuna-

rak,öğrencilereverilenbilgivebecerileribuproblemleriçözmedekullanmalarınısağla-yanbiröğretimmodelidir.Farklılaştırılmışöğretimdeproblemtemelliöğreniminkulla-nılmasınıntemelnedeni,farklılaştırılmışöğretimdebeklendiğigibi,buyöntemleçözümeulaşılabilmesine karşın, tek bir yöntem ya da strateji yerine farklı bakış açılarının veyöntemlerinkullanılmasıdır (Demir,2013).teniseuygulamanınenönemlibaşlıkların-danbirihiçşüphesizkibubaşlıktır.topSpinvuruştekniğiuygulamasındabirçoköğrencizorlanmaktadır.Bukonu işlenirkenöğrenciyeraketaçısı, topavuruşanı, topavurulmayerigibibilgilerinhepsinibirdenuygulamadasıkıntıyaşadığınıgereköğrencilergerekseantrenörlerinşahitolduğugörülmüştür.Buradaesasolanbutekniğinuygulanmasındakizorluklarınvebaşarısızolmadakiproblemanalizedilerekçözümodaklıöğretimmodel-lerisunulmalıdır.Başkabranşvehareketlerdenpozitiftransferlergerçekleştirilmelidir.

Farklılaştırılmış Öğretimin Planlanması ve Uygulanmasıtomlison (1995) farklılaştırılmış öğretimin uygulanmasıyla ilgili olarak eğiticilerin

dikkatgöstermelerigerektiğibirtakımözelliklerinolduğunuvurgulamaktadır.Buözel-liklerşuşekildesıralanabilir.

Eğiticilerinönceliklefarklılaştırmayailgilinetbirdüşünceyevarmışolmasıgerekir.Farklılaştırılmışöğretimiçinöğrencilereğitimöncesibilgilendiriliphazırlanmalıdır.Dahafazlaöğrenciodaklıöğrenmeyevebunauygungrupyönetiminegeçilmelidir.hemöğrencininhemdeöğretmeninrahathissedeceğioranlardavehızdafarklılaştı-

rılmışöğretimebaşvurulmalıdır.Farklılaştırılmış öğretim ile ilgilenen diğer eğiticilerle birlikte planlar yapılmalıdır.

tümbutemelönceliklergözönünealındıktansonrafarklılaştırılmışöğretimiuygulamayageçirmekiçingerekliolanbazıtemeladımlarıatmakvefarklılaştırılmışöğretimeuygunplanlaryapmakgerekir.

tenissporuoyunkarakterlerindendolayıkopuk(discreat)becerilergerektirir.Bilin-diğiüzere,öğrenimveteknikçalışmalardatekrarsayısıçokönemlidir.tekrarsayısıart-tıkçaedinilentecrübeyleteknikhareketlermükemmelhalegelir.Aynızamandilimindedahafazlasayıdavuruşyapılmasındandolayıotomasyondöneminindahaiyiöğrenildiğibilinmektedir.tenisotomasyondöneminingenelhedefiteknikçalışmalardatekrarsayısı-nıarttırarakhatasayısınıenazaindirmekamaçlanır(Schönborn,2000).

Özellikle tümden gelim öğretim yöntemlerinde tenis öğrenme becerilerinigeliştirmedekısatenisoyunununyararlıolduğuçalışmalardaraporedilmiştir(Coldwellsandhare,1994).

tenisantrenmanlarındayavaşvuruşlarlarallisayısınınartmasıileoyuncularınkişiselkontrollerivegeridönütlerihızlıbirşekildeilerlemekaydettiğiçalışmalardayerinialmış-tır(Schönborn,2000).

Mustafa KAYA 143

Standarteğitimlerebağlıkalmadanrastgelealıştırmaçalışmalarıgeneldeüstdüzeyoyuncularadahafaydalıolduğu,Bloklualıştırmalarınisebellihareketlerinsürelitekraredilmesiisegençlerdeveyayeniöğrenenyetişkinlerdedahafaydalıolduğuçalışmalardaraporedilmiştir(Reid,ElliottandCrespo,2013).

uluslararası tenis federasyonunun “tennis 10s” projesinde yeni başlayan oyuncula-rınrastgeletekrarlıvuruşlariletenisöğretimyöntemitavsiyeedilmektedir(tennis10s,2016).Öylekiöğretimyöntemlerindeesasolanbaşarınınsağlanabilmesiiçinfarklıolanolgulardanyararlanmalıdır.Budurumlailgililiteratürtaramasıyapıldığında“tennis10s”programınındeğiştirilmiştenistoplarıvekortölçüleri ileçocuklarınöğrenmedüzeyle-rinepozitifetkisiolduğuifadeedilmiştir(FarrowandReid,2010).Buradananlaşılacağıgibigelenekselyöntemleryerinebaşarıesaslıyenilikçiöğretimyöntemlerivemateryallerkullanılmasıgerekmektedir.

Farklılaştırılmış öğretim yöntemlerinin öğrencilerin öğrenmeye hazır bulunuşlukseviyelerininartırılması,öğrencilerinkendiseviyelerindeolanveyadahaiyitenisoyna-yabilenarkadaşlarıylabirlikteçalışmaları,arkadaşlarıarasındagrubaaitolmahissiniya-şamaları,tenisöğretimiileilgiliolarakdahafazlamateryalkullanabilmeleri,öğrencilerinseviyelerine uygun sorumluluk almaları tenis öğreniminde daha etkili gerçekleşeceğidüşünülmektedir.

KAYNAKLAR1. AbetnethyB.AcgusationofmotorSkil.nF.S.PPyke(Ed.)BeterCoaching,Austurallian-

CoachingCouncil,Canberra,1991.2. AçıkadaC,ErgenE.BilimveSpor.,Büro-tekofset,Ankara,1990.3. Açıkgöz,K.Ü.1992.işbirlikçiÖğrenme:Kuram,Araştırma,uygulama.malatya:uğurel

matbaası.4. Adams,G.m.ExercisePhysiology,.England.1998.5. Coldwells,A.,hare,m.E.(1994).thetransferofskillfromshorttennistolawntennis,

Ergonomics,37:1,17–21.6. Demir,S.FarklılaştırılmışÖğretimYöntemlerininÖğrencilerinAkademikBaşarı,Öğ-

renmeYaklaşımlarıveKalıcılıkPuanlarıÜzerindekiEtkisi,YıldızteknikÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüEğitimBilimleriAnaBilimDalıEğitimProgramlarıVeÖğre-timDoktoraProgramıDoktoratezi,istanbul,2013.

7. Farrow,D.,&Reid,m.(2010).theeffectofequipmentscalingontheskillacquisitionofbeginningtennisplayers.JournalofSportsSciences,28(7),723-732.

8. Gardner,h.1999.ıntelligencesreframed:multipleintelligencesforthe21.Century.newYork:BasicBooks.

9. Gregory, Gayle h, Carolyn Chapman. 2002. Differentiated ınstructional Strategies:oneSizeDoesn’tFitAll.ABD:CorwinPress,ınc

10. Kermen,o.tenisteknikvetaktikleri.Ankara:BağırganYayınevi.1998.11. Kermen,o.motorÖğrenimKavramVeteorilerininteniseuyarlanması,marmara

ÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,Doktoratezi,1992.12. KilitB,ArslanE. tenisEğitimindeKortVeDuvarÇalışmalarınınKarşılaştırılması,

ErzincanÜniversitesiEğitimFakültesiDergisiCilt-Sayı:18-2Yıl:201613. Korkmaz,i.2005.SosyalBilimlerÖğretimindeBeyintemelliÖğrenmeniKullanılma-

sı.ıı.SosyalBilimlerEğitimiKongresi,134-139,Van.14. ÖlçücüB,CanikliA,AğaoğluY.S,ErzurumluoğluA.10-14YaşÇocuklardatenisBe-

cerisininGelişimineEtkiEdenFaktörlerinDeğerlendirilmesi,Atabesbd2010;12(2)


:1-11.15. Reid,m.,Elliott,B.,&Crespo,m.(2013).mechanicsandlearningpracticesassociated

with the tennis forehand:areview. JournalofSportsScienceandmedicine,12(2),225-231

16. Schönborn,R.Advancedtechnıquesforcompetıtıvetennis,meyer&meyersport,Ger-many,P83–118,2000.

17. tennis 10s, (2016). <http://www.tennisplayandstay.com/tennis 10s/over view.aspx>(Erişimtarihi:11.02.2019).

18. tomlinson,C.1995.Decidingtodifferentiateinstructioninmiddleschool:onescho-ol’sjourney.GiftedChildQuarterly,39,77-87

19. tomlinson, C.A. 2000. Differentiation of ınstruction in the ElementaryGrades’ htt-ps://pdst.ie/sites/default/files/A.%20Differentiation%20of%20ınstruction%20Article%20by%20thomlinson.pdf(Erişimtarihi11.02.2019).

Minik, Yıldız Ve Genç Güreş Milli Takım Aday Kadrosuna Çağırılan Sporcuların Öfke

-Saldırganlık-Yalnızlık Düzeylerinin İncelenmesi

Mustafa Önder ŞEKEROĞLU1

1 Dr.Öğr.Üyesi,muşAlparslanÜniversitesi

CHAPTER11

Mustafa Önder ŞEKEROĞLU 147

1. GİRİŞSosyal bir varlık olan insanındavranış ve tutumları teknolojik gelişmelerlebirlikte

değişimeuğramıştır. insanlararası iletişim, işbirliği,hoşgörügibikavramlaryeriniyal-nızlık,öfkevesaldırganlıkgibiolumsuzdavranışlarabırakmıştır.Sonzamanlardadünya-daveülkemizdeşiddetolaylarındakiartışdikkatçekicidir.Yaşamınzorkoşullarıylabaşaçıkmadazorlanan,sosyalilişkikuramayankişileröfkelerinikontrolaltındatutamayaraksaldırganlıkdavranışınaeğilimgöstermektedir.Budurumciddibirtoplumsalsorunolanheralandaveheryaştayaşananşiddetolaylarınıntemelinioluşturmaktadır.

hızlıbirartışgösterenşiddetvesaldırganlıkolaylarıbireyleripsikolojikolaraketkile-mekteveyaşamınheralanınaolumsuzluklarıyansımaktadır.Öfkevesaldırganlıksonucumeydanagelenşiddetolayları,bireylerinyaşamtarzınıdadeğişikliğeuğratarak,kişileriyalnızlığaitmektedir.Kontrolaltınaalınamayanöfkeninsaldırganlığadönüşmesi,kişilerinsosyalleşmeyeayırdığızamanıngiderekazalmasısonucundayaşananyalnızlıkduygusuher yaşta görülmekle birlikte özellikle çocuklar ve ergenlerde sıklıkla rastlanmaktadır.Öfke,saldırganlıkveyalnızlıkbireylerinaileyaşantısını,sosyalilişkilerini,akademikbaşa-rıyı,işhayatınıetkilediğindendolayıbukonudayapılanaraştırmalarınsayısındadaartışgözlenmektedir.

2. KURAMSAL ÇERÇEVE

2.1. Öfke KavramıÖfke;yoğunluğudeğişeniçseltemellibirduygu,bireyinkendisineyönelikbirtehlike

nedeniylekarşıdakiniuyarması sonucuortayaçıkanetkilibiryaşantıolarak tanımlan-maktadır.Öfkekızgınlığındahayoğunlaşarakbirikmişbiçimi,dahayoğunbirtepkiolarakdaifadeedilmektedir(navaro,1999;Kennedy,1992;martin,veark.,2000).Öfkekişininistek, ihtiyaçveplanlarıengellendiğindevebudurumuhaksızlık,adaletsizlikvekendi-neyönelik tehditolarakgördüğündeyaşamışolduğu temelduygulardanbiridir (Kısaç,1997).

Öfke,hafifdüzeydekikızgınlıktandurumundanyoğunşiddetdurumunakadardeği-şiklikgösterensonderecesağlıklıtemelbirduyguolmasınakarşınkontroldençıkıpyıkıcıhaledönüşürse,bireyleripsikolojikvebedenselyöndenetkileyerek,hayatlarındaönemlisorunlarayolaçmaktadır(Spielbergerveark.,1983;Kökdemir,2008).

Öfke;duygusalveyaşantısal,psikolojik,bilişselvedavranışsalalanlardaoluşmaktadır.Öfke,duygusalveyaşantısalçerçevedegenişbiralanıkapsamaktadır.Bualandaöfkeninüzüntüdenkızgınlığauzanmasısözkonusudur.Psikolojikalandaöfke,adrenalinyayılma-sı,kasgerginliğininartmasıvesempatiksinirsistemininhareketegeçmesi,streshormon-larının salgılanması ile kendini göstermeyebaşlamaktadır. Bilişsel alandaöfke, bireyindiğerkişilereyöneliksahipolduğuolumsuzyüklemelerleveönyargılıbilgilersuretiyleoluşmakta, bireyin öfkelenmesine yol açan durumları yorumlamasının altında yatanolumsuzinançlarıyadadüşmanlığıyansıtmaktadır.Davranışsalalandaise;öfkegirişkenolma,sınırlarınıkoymagibiyadasaldırganolma,içeçekilme,alkolvemaddekullanımışeklindeortayaçıkabilir.Ayrıcaöfkeyeyolaçandurumlarakarakteristikolarakverilentepkilerdeveöfkenin ifadeedilmesinde saldırganlıktankaçınmadavranışınakadarbirdiziöğrenilmişdavranışlar bualandagörülmektedir (Smithveark.,1998; Robinsveno-vaco,1999;DahlenveDeffenbacher,2001;Boman,2003).

Öfke,sürekliveanlık-durumluluköfkeşeklindesınıflandırılmıştır.Sürekliöfke;sa-decebiranıdeğil,genişkapsamlıbirsüreciifadeetmektevedurumluköfkenintoplamıolarakgörülmektedir.Anlık-durumluluköfkeise tekbiröfkesürecinikapsayan,herhangibirdurumsalolayaveyaanlıkgelişmeleregöreşekillenenöfkedurumudur(Johnveark.,


2006).Öfkeninoluşmasındakinedenler arasında rahatsız edici vehoşolmayanuyaranlar,

genelanlamdamemnuniyetsizlik,hayalkırıklığı,engellenme,haksızlığauğrama,fizikselşiddet,kişiselhaklarasaygıgösterilmemesigibidurumlaryeralmaktadır.Genelanlamdadaöfkeyleilgiliçalışmalardasosyal,ekonomik,kültürel,aileözellikleri,vebiyolojikfak-törlerinöfkeüzerindeetkiliolduğunuvurgulamışlardır(SmithveFurlong,1994;Fryxell,2000; Kökdemir, 2008; Kaya ve Solmaz, 2009). Öfkenin tanınması, öfkeye neden olanfaktörlerin bilinmesi, bu çerçevede hareket edilmesi ile birlikte öfkenin saldırganlığadönüşmesiniveöfkeninzararlarınıönlemeyekatkısağlamaktadır (Kısaç,1997).

Günlükhayatımızdaönemlibiryeresahipolan,kişiselvesosyalproblemlerintemelin-deyatanöfkebireylerdedeğişikbiçimlerdeortayaçıkmaktadır.Öfkeninifadeedilmetarzıdabireylerindurumlarınagörefarklılıkgöstermektedir.içselöfke,genellikledepresyonvesuçlulukduygularısonrasındaoluşmaktadır.Öfkeniniçevurulmasıdurumu,bireylerinöfkeyiiçindetutarakyadagizleyerekvarolanöfkefaktörlerinekarşıkullandığıalternatifuyummekanizmasıolarakifadeedilmektedir.Kişilerinöfkeleriniiçevurmasıveyabas-tırmasıiçinöfkeyiyaşamayadevamettiklerigörülmektedir.Budurumdadakişilerdemo-tivasyoneksikliğiveperformanstadüşüşlerolabilmektedir. Öfkenindışavurulmasındafizikselsaldırılarıeğilimi,başkakişilerikırmaksözkonusudur. Öfkeduygusununsözelolarakyadadavranışadönüşerekdışarıyaaktarılmasıöfkenindışavurulmasıdır.hakaret,tehdit,küfürgibikavramlarınaşırıkullanımlarıbunlarabirerörnektir.Özelliklesporolay-larındadışsalöfkeyesıklıklarastlanmaktadır(Vallerand,1983;Spielbergerveark.,,1988:92;hahn,1989;StarnervePeters,2004).Öfkekontrolüisebireyinöfkedurumundaikenöfkeyekarşıgösterdiğidirençveöfkeyekarşıtepkigeliştirmeşeklidir.Öfkekontrolündebireyinbaşkalarıyla ilişkilerindeöfkesinineölçüdekontrolettiğiveyaneölçüdesakin-leşme eğiliminde olduğu önemlidir. Öfkenin içi yönlenmesi, dışa vurulması ve kontroledilememesigibidurumlarbireyinhemkendisihemdeçevresi içinzararlıdurumlarınortayaçıkmasınanedenolabilmektedir.Dolayısıylaöfkeninifadetarzlarınınruhsalvefi-zikselproblemlerüzerindeetkisifazladır(novaco,1977;StarnervePeters,2004;KayaveSolmaz,2009).

Gençlerinkişiselgelişimlerindesosyalihtiyaçlarınkarşılanmasıbüyükönemtaşımak-tadır. Sportif aktivitelerde sosyal ihtiyaçların karşılanmasındaoldukçabüyükbirpayasahiptir.Gençlerintoplumdabiryeredinme,tanınma,aranankişiolmagibiistekveih-tiyaçlarıdasporyoluylakarşılanabilmektedir.Gençveergenbireylerinbuihtiyaçlarınınkarşılanmamasıyadakısıtlanmasıdurumdadaöfkevesaldırganlıkyaşadıklarıgörülmek-tedir(Lopezvethurman,1993;Baumann,1994;Kuru,2000).

2.2. Saldırganlık KavramıSaldırganlık,diğerbircanlıyakasıtlıolarak,fizikselveyaduygusalolarakzararverme-

yiamaçlayanhertürlüdavranışvetutumlarıkapsayandurumdurSaldırganlık,sosyalku-rallarıbozanveyayıkanzararvericidavranışlarolarakdatanımlanmaktadır.Saldırganlık,başkalarıtarafındangözlenebilenaçıkdavranıştır.Öfkeisekızgınkişitarafındangösteri-lenbirduygudurumudur.(Bandura,1973;Berkowitz,1987; moeller,2001). Saldırganlıkkişininkendisineyadabaşkalarınakarşıgösterdiğizararvericidavranışlarolabileceğigibi,kişininkendinikorumakiçingeliştirdiğidavranışşekillerideolabilmektedir(FerrisveGrisso,1996).

Saldırganlıkfizikselvesözelsaldırganlıkolmaküzereolarakikiyeayrılmaktadır.Sözelsaldırganlıktakelimelerlediğerinezararvermegörülmektedir. Sözel saldırganlıkduru-mundatehditetme,bağırma,dedikoduyaymayoluylazararverme,alayetmegibidavra-nışlarsözkonusudur. Fizikselsaldırganlıktaisediğerbireylere,canlıyadacansızvarlıkla-razararvermevardır.Vurma,tekmeleme,sertbirşekildeitme,nesnefırlatmabıçaklama,


ateşli silahlarla yaralama gibi durumlar fiziksel saldırganlıkta görülmektedir (moeller,2001).

Saldırganlıkdavranışıgözlemyadataklityoluylaöğrenilir,davranışnekadarsıktek-raredilirsekalıcılığıdaartar.istenmeyentecrübelerinnedenolduğuduygusaluyarılma,geçmiştepekiştirilmişdavranışabağlıolarakfarklıtutumvedavranışlarasebebiyetvere-bilir. Saldırganlıkherhangibirengellenmedurumunakarşıgösterilebilecekçeşitlitepki-lerdenyalnızcabiridir(Atkınsonveark.,2012).

Saldırganlıkdavranışına,biyolojik faktörler (merkezisinirsistemiveendokrinsis-temizayıfbeyinfonksiyonları),bireyinyaşamınınilkyıllarındanitibarenedindiğiveöğ-rendiği tutumvedavranışlar,çevresel faktörler,stres,aileyaşantısı,kültürelvegenetikfaktörlerortaklaşanedenolmaktadır(Lipsitt,1995;Jarvınen,2001;Liu,2004).

Saldırganlıkküreselboyuttagiderekartanbirsorunolduğundan,saldırganlıklailgiliyapılanaraştırmalardaartışgöstermekteveönemkazanmaktadır.

2.3. Yalnızlık KavramıÖfkenin kontrol edilemediği ve saldırganlığadönüştüğüdurumlarda kişilerin yaşa-

yabileceğiolumsuzluklardanbirideyalnızlıktır.Yapılançalışmalardadayalnızlığınöfke,düşmanlık,saldırganlıkileilişkiliolduğubulunmuştur(Loucks,1980;Prinstein,BoergersveVernberg,2001;Koçak,2008).

Günümüzdetoplumsalvesosyalbirsorunolanyalnızlıkkişiyepsikolojikolarakra-hatsızlık veren subjektif bir durumdur. Yalnızlık; kişinin sosyal yaşantısının umduğugibi olmaması, diğer bireylerle tatmin edici iletişiminin olmaması, gerçek ya da algıla-nanyoksunluğapsikolojikzorlanmabelirtilerinineşliketmesidurumuolaraktanımlan-maktadır.Yalnızlık;kişiningereksinimduyduğusosyal ilişkilerdenyoksunluğakarşıbirtepkisiolabileceği gibi, sosyal ilişkisi çokolmasına rağmenbu ilişkilerde samimiyetveduygusallığınbulunmamasınakarşıgösterilenbirtepkideolabilir(Weiss,1973;heinri-chveGullone,2006;nicolaisenvethorsen,2014). Yalnızlık,kaygı,öfke,üzüntü,kendinidiğerlerindenfarklıhissetmegibiduygularıneşlikettiğiistenmeyendeneyimolarakdatanımlanmaktadır(Russellveark.,1980;Yalom,1999).

Yalnızlıkduygusalvesosyalyalnızlıkolmaküzereikişekildegerçekleşebilir.Duygusalyalnızlıkeş,sevgili,anne-babaveyaçocukgibiyakınilişkidebulunulankişilerleolanbağınkopmasıyadaazalmasısonucundaoluşanyalnızlıktır.Sosyalyalnızlıkisekişinindünyagörüşüve ilgilerinipaylaştığıkişilerlebağlantısınınkopması,sosyal ilişkilerinolmama-sıyadasosyalyaşamdakendineyerbulamamasıolaraktanımlanmaktadır.Buyalnızlıktüründekişilerdesıkılganlık,reddedilmehissinekapılmagibiduygularoluşabilmektedir(Weiss,1973;Russellvd.,1980;Sawirveark.,2008).

Yalnızlık kişilerin yaşamlarının her döneminde görülen bir duygu olmakla birlikteergenlikvegençlikdönemindedahayoğunyaşanmaktadır.Yalnızlık yaşamkalitesininolumsuzetkilenmesineyolaçmaktave sosyal ilişkilerinyokluğusonucugelişmektedir. Kişininfizyolojisi,psikolojikdurumu,sosyo-kültürelvesosyo-ekonomik yapısıyalnızlıkduygusunuetkilemektedir.toplumsalilişkilerdegörülenrekabetçibireycilikkavramınınakademikvesportifalanlardagenelliklebaşarısızlıkvereddedilmeduygularıoluşturmasıdayalnızlığanedenolmaktadır(mijuskovic,1986; Erözkan,2009;AartsenveJylhä,2011;nicolaisenvethorsen,2014).Ayrıcayalnızlığındepresyonvestresledeyakınilişkisiol-duğubilinmektedir (Öz2004;Gün2006;DurakBatıgün,2008).


3. YÖNTEM

3.1. Araştırmanın ModeliBuaraştırma,betimselveilişkiseltaramamodelindebirçalışmadır.Araştırmaamaçla-

rınauygunolarak“betimsel”ve“ilişkisel”araştırmamodellerikullanılmıştır.

3.2. Araştırmanın ÖrneklemiAraştırmanınörnekleminiminik,yıldızvegençgüreşmillitakımadaykadrosunaça-

ğırılan124sporcuoluşturmaktadır.

3.3. Veri Toplama AraçlarıBuaraştırmada SürekliÖfkeveÖfkeifadetarzıÖlçeği,Buss-PerrySaldırganlıkÖlçeği,

uCLAYalnızlıkÖlçeğiveKişiselBilgiFormukullanılmıştır.

3.4. Araştırmada Kullanılan Ölçekler

3.4.1 .Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarzı ÖlçeğiSpielbergervearkadaşları (1983) tarafındangeliştirilmişolanSürekliÖfkeveÖfke

ifade tarzı Ölçeği, öfke duygusu ve ifadesini ölçmektedir. Bu ölçek; 34maddeden olu-şan,dörtlü likert tipibirözbildirimölçeğidir.Ölçek,sürekliöfke,öfke-içe,öfke-dışaveöfkekontrolaltölçeklerindenoluşmaktadır.Ölçeğinilk10maddesisürekliöfkedüzeyiniölçerken,24maddesibireylerinöfke tarzlarını (öfke-içte, öfke-dışaveöfke-kontrol altboyutları)belirlemektedir.ÖlçeğintürkçeyeuyarlamasıÖzer(1994)tarafındanyapılmışolupCronbachalfakatsayıları‘sürekliöfke’boyutuiçin0.79,‘öfkedışavurumu’boyutuiçin0.78,‘öfkeiçevurumu’boyutuiçin0.62,‘öfkekontrolü’boyutuiçin0.84olarakbu-lunmuştur.

3.4.2. Buss-Perry Saldırganlık Ölçeği (BPSÖ)Buss-PerrySaldırganlıkÖlçeği(BussvePerry,1992)tümdünyagenelindeensıkkul-

lanılansaldırganlıkölçekleriarasındabulunmaktadır.Ölçek29maddedenoluşmaktavebeşaralıklıLikerttüründedir.Ölçek,fizikselsaldırganlık,sözelsaldırganlık,düşmanlıkveöfke olmaküzere saldırganlığındört farklı boyutunuölçmeyi amaçlamaktadır. Fizikselsaldırganlıkaltölçeği,başkalarınafizikselolarakzararvermeileilişkili9soru;sözelsal-dırganlıkaltölçeği,başkalarınısözelyollaincitmeyiiçeren5soru;öfkealtölçeği,saldırgan-lığınduygusalboyutunuölçmeyihedefleyen7soru;düşmanlıkaltölçeğiisesaldırganlığınbilişselboyutunuölçmeyihedefleyen8soruiçermektedir.Ölçeğintürkiyeiçinuyarlamaçalışması Sümer (2003) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin türkçe formunun geçerlilik vegüvenirlikanalizlerinde,Cronbach’salphaiçtutarlılıkkatsayısı0.91olarakbelirlenmiştir.Alt boyutlar için Cronbach’s alpha iç tutarlılık katsayısı; fiziksel saldırganlıkta 0,83-0,85, sözel saldırganlıkta 0.36-0.59, öfkede 0.72-0.74, düşmanlıkta 0.74 - 0.75, dolaylısaldırganlıkta0.36–0.53olarakhesaplanmıştır

3.4.3. UCLA Yalnızlık ÖlçeğiBireylerinyalnızlıkdüzeyleriniölçmekamacıylaRussell,PeplauveFerguson(1978)

tarafındangeliştirilen (universityofCaliforniaLosAngelesLonelinessScale)uCLAYal-nızlıkÖlçeğikullanılmıştır.ÖlçeğintümmaddeleriolumsuzifadeleriçerenbirölçekolupancakbununsistematikbiryanlılığayolaçtığınıdüşünülerekRussel,PeplauveCutrana(1980)tarafındantekrargözdengeçirilerekmaddelerinyarısıolumluyarısıdaolumsuzifadeleredönüştürülmüştür.uCLAYalnızlıkÖlçeği’ni oluşturan20maddenin10 tanesitersyönde,diğer10tanesiisedüzyöndekodlanmıştır.ÖlçekteLikerttipidörtlübirde-recelendirmekullanılmıştır.ÜlkemizdeölçeğingeçerlikvegüvenirlikçalışmalarıDemir


(1989)tarafındanyapılmıştır.Demir(1989)’inyaptığıçalışmadaölçeğinvecronbachalfaiçtutarlılıkkatsayısı.96olarakhesaplanmıştır.

3.5. Verilerin AnaliziVerilerinin analizinde, aritmetik ortalama, standart sapma, frekans/yüzde, normal

dağılım testi, (Kolmogorov-Smirnov test), homojenlik testi gibi betimsel istatistiklerinyanında,korelasyontesti (spearmantest)ikilikarşılaştırmalarda t-testi (mann-Withneyutest),çoklukarşılaştırmalardavaryansanalizi(KruskalWallis-htest)yapılmıştır.Var-yansanalizi testintensonraanlamlı farklılığınhangigruplardaolduğunubelirmelemekiçinyapılanikilikarşılaştırmalardankaynaklanabilecektipıvetipııhatalarıönlemekiçinbonferronidüzeltmeyöntemikullanılmıştır(anlamlılıkdüzeyi(0.05)yapılanmann-With-neyutestitestimiktarına(3)bölünmüşveanlamlılıkdüzeyi0.017olarakbelirlenmiştir).Araştırmanınhipotezlerinitestetmekamacıylaverilerininanalizinde,ıBmSPSS22.0paketprogramıkullanılmıştır.

4. BULGULAR Araştırmanınbubölümündearaştırmakapsamındaeldeedilenverilerüzerindeya-

pılananalizsonuçlarınailişkinbulgularayerverilmiştir.Ayrıcaaraştırmanındemografikdeğişkenlerineaitanalizsonuçlarıdabubölümderaporlanmıştır.Araştırmanınörnekle-mineilişkintanımlayıcıistatistiklertablo1’desunulmuştur.

Değişkenler N % Değişkenler N %

Yaş Mücadele Edilen Kategori

13yaş 8 6.5 minikler 45 36.3

14yaş 6 4.8 Yıldızlar 54 43.5

15yaş 35 28.2 Gençler 25 20.2

16yaş 32 25.8 Toplam 124 100.0

17yaş 28 22.6 Eğitim Durumu

18yaş 8 6.5 ilkokul 12 9.7

19yaş 6 4.8 ortaokul 14 11.3

20yaş 1 .8 Lise 98 79.0

Toplam 124 100.0 Toplam 124 100.0

Cinsiyet

Kadın 24 19.4

Erkek 100 80.6

Toplam 124 100.0

Tablo 1.Katılımcılarındemografiközelliklerinegöreistatistikseldağılımları

tablo1’iincelediğimizde,araştırmayakatılansporcularınyaşdeğişkenineilişkinbul-gularınagöre,sporcuların13ile20yaşaralığındaolduğubelirlenmiştir.mücadeleedilenkategorideğişkeninegöresporcuların%36,3’üminikler,%43,5’iyıldızlarve%20,2’sininise gençler kategorisindemücadele ettiği görülmektedir. Sporcuların eğitim durumlarıdeğişkenineilişkinsonuçlaragöre,%9,7’sininilkokul,%11,3’ününortaokul,%79,0’ınıniselisedenmezunolduğugörülmektedir.Cinsiyetdeğişkeninegöredağılımise%19,4ilekadınsporcular%80,6ileerkeksporcularşeklindegerçekleşmiştir.


Cinsiyet N Sıra ort. Sıra top. U p

Sürekli öfkeKadın 24 79.19 1900.50

799.500 .011Erkek 100 58.50 5849.50

içöfkeKadın 24 85.69 2056.50

643.500 .000Erkek 100 56.94 5693.50

Dış öfkeKadın 24 77.83 1868.00

832.000 .019Erkek 100 58.82 5882.00

ÖfkekontrolüKadın 24 73.98 1775.50

924.500 .080Erkek 100 59.75 5974.50

Fizikselsaldırganlık

Kadın 24 91.00 2184.00516.000 .000

Erkek 100 55.66 5566.00

Düşmanlık Kadın 24 88.79 2131.00

569.000 .000Erkek 100 56.19 5619.00

ÖfkeKadın 24 91.23 2189.50

510.500 .000Erkek 100 55.61 5560.50

Sözelsaldırganlık

Kadın 24 95.65 2295.50404.500 .000

Erkek 100 54.55 5454.50

Yalnızlık Kadın 24 87.65 2103.50

596.500 .000Erkek 100 56.47 5646.50

*P<0,05;n(124)

Tablo 2. Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerinincinsiyetdeğişkeninegörekarşılaştırılması

Cinsiyetdeğişkeniilebağımlıdeğişkenlerarasındakianlamlıfarklılığıntespitineyö-nelikt-testisonuçlarıtablo2’desunulmuştur.Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerinde,cinsiyetdeğişkeninegöre,anlamlıbirfarklılıkolupolmadığınıtestetmekamacıylayapılanmann-Withneyutestisonucunda,sürekliöfke(u=799.500,p<0.05),içöfke(u=643.500,p<0.05),dışöfke(u=832.000,p<0.05),fizikselsaldırganlık(u=516.000,p<0.05), düşmanlık (u=569.000, p<0.05), öfke (u=510.500, p<0.05)sözel saldırganlık(u=404.500,p<0.05)veyalnızlık(u=596.500,p<0.05)değişkenleriilecinsiyetdeğişkeniarasında,istatistikselolarakanlamlıfarklılıktespitedilirken,öfkekontrolüdeğişkeniile(u=924.500,p>0.05)cinsiyetdeğişkeniarasında,istatistikselolarakanlamlıfarklılıktes-pitedilememiştir(Bkz.tablo2).

Cinsiyetdeğişkeninegöresıraortalamalarıdeğerlerinebakıldığında(Bkz.tablo2),kadınsporcularınsürekliöfkedeğişkeni(79.19),içöfkedeğişkeni(85.69),dışöfkedeğiş-keni(77.83),öfkekontrolüdeğişkeni(73.98),fizikselsaldırganlıkdeğişkeni(91.00),düş-manlıkdeğişkeni(88.79)öfkedeğişkeni(91.23),sözelsaldırganlıkdeğişkeni(95.65)veyalnızlıkdeğişkeni (87.65) sıraortalamalarının,erkek sporcuların sürekli öfkedeğişke-ni(58.50),içöfkedeğişkeni(56.94),dışöfkedeğişkeni(58.82),öfkekontrolüdeğişkeni(59.75),fizikselsaldırganlıkdeğişkeni(55.66),düşmanlıkdeğişkeni(56.19)öfkedeğişke-ni(55.61),sözelsaldırganlıkdeğişkeni(54.55)veyalnızlıkdeğişkeni(56.47)sıraortala-malarından,dahayüksekolduğutespitedilmiştir.


Eğitim durumu N Sıra ort. sd χ2 p (I-J)

Sürekli

öfke

1. ilkokul 12 87.38

2 11.962 .0032. ortaokul 14 38.79 1-2

3. Lise 98 62.84

içöfke

1. ilkokul 12 46.21

2 9.310 .0102. ortaokul 14 41.29 2-3

3. Lise 98 67.53

Dış öfke

1. ilkokul 12 55.13

2 7.824 .0202. ortaokul 14 39.32 2-3

3. Lise 98 66.71

Öfke

kontrolü

1. ilkokul 12 70.13

2 3.828 .1472. ortaokul 14 45.64

3. Lise 98 63.97

Fiziksel saldır-ganlık

1. ilkokul 12 41.25

2 4.964 .0842. ortaokul 14 59.96

3. Lise 98 65.46

Düşman-

lık

1. ilkokul 12 64.17

2 1.046 .5932. ortaokul 14 71.36

3. Lise 98 61.03

Öfke

1. ilkokul 12 71.29

2 .852 .6532. ortaokul 14 63.61

3. Lise 98 61.27

Sözel

saldır-

ganlık

1. ilkokul 12 37.75

2 7.193 .0272. ortaokul 14 56.96 1-3

3. Lise 98 66.32

Yalnızlık

1. ilkokul 12 51.08

2 1.484 .4762. ortaokul 14 60.50

3. Lise 98 64.18

*P<0,05;**P<0,017,n(124)

Tablo 3. Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerinineğitimdurumudeğişkeninegörevaryansanalizisonuçları

Eğitimdurumudeğişkeniilebağımlıdeğişkenlerarasındakianlamlıfarklılığıntespiti-neyönelikvaryansanalizisonuçlarıtablo3’tesunulmuştur.Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerindeeğitimdurumudeğişkeninegöre,anlamlıbirfarklılıkolupolma-dığınıtestetmekamacıylayapılanKruskalWallishtestisonucunda,eğitimdurumude-ğişkeniilesürekliöfkedeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=11.962,p<0.05),içöfkedeğişkeniχ2 (sd=2,n=124)=9.310,p<0.05),dışöfkedeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=7.824,p<0.05),sö-zelsaldırganlıkdeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=7.193,p<0.05),arasındaanlamlıfarklılıktes-pitedilirken,eğitimdurumudeğişkeniileöfkekontrolü, fizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfkeveyalnızlıkdeğişkenleri(p>0.05)arasında,anlamlıfarklılıktespitedilememiştir.

Sürekli öfke, iç öfke, dış öfke ve sözel saldırganlık değişkenlerindemeydana gelen


farklılığınhangieğitimdüzeyigrubundankaynaklandığınıtespitetmekiçinmannWhit-neyutestleriuygulanmıştır.testlersonucundasürekliöfkedeğişkenindeilkokulveorta-okulmezunu(u=15.500,p<0.017)sporculararasında,içöfkedeğişkenindeortaokulvelisemezunu(u=643.500,p<0.017)sporculararasında,dışöfkedeğişkenindeortaokulvelisemezunu(u=832.000,p<0.017)sporculararasındavesözelsaldırganlıkdeğişkenindeiseilkokulvelisemezunu(u=317.000,p<0.017)sporculararasındaanlamlıfarklılıkbu-lunmuştur.

Sıraortalamasıdeğerlerinegöre(tablo3), ilkokulmezunusporcularınsürekliöfkedeğişkenisıraortalaması(19.21),ortaokulmezunusporcularınsürekliöfkedeğişkenisıraortalamasından(8.61),lisemezunusporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalaması(59.40),ortaokulmezunusporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalamasından(36.21),lisemezunusporcularındışöfkedeğişkenisıraortalaması(59.42),ortaokulmezunusporcularındışöfkedeğişkeni sıraortalamasından (36.04), lisemezunu sporcuların sözel saldırganlıkdeğişkenisıraortalaması(58.27),ilkokulmezunusporcularınsözelsaldırganlıkdeğişkenisıraortalamasından(32.92),dahayüksekçıkmıştır.

Kategori N Sıra ort. sd χ2 p (I-J)

Sürekli öfke

1. minikler 45 39.78

2 28.589 .0002. Yıldızlar 54 74.59 1-2,1-3

3. Gençler 25 77.28

içöfke


2 25.259 .0002. Yıldızlar 54 69.31 1-2,1-3

3. Gençler 25 84.08

Dış öfke


2 20.853 .0002. Yıldızlar 54 71.25 1-2,1-3

3. Gençler 25 77.92

Öfkekontrolü


2 4.586 .1012. Yıldızlar 54 64.67

3. Gençler 25 72.62

Fiziksel sal-

dırganlık


2 17.214 .0002. Yıldızlar 54 53.15 1-3,2-3

3. Gençler 25 88.50

Düşmanlık


2 15.204 .0002. Yıldızlar 54 52.31 1-3,2-3

3. Gençler 25 86.06

Öfke


2 23.387 .0002. Yıldızlar 54 48.091-2,1-

3,2-3

3. Gençler 25 89.80

Sözel saldır-

ganlık


2 24.458 .0002. Yıldızlar 54 49.54 1-3,2-3

3. Gençler 25 92.30


Yalnızlık


2 12.364 .0021-3,2-32. Yıldızlar 54 58.12

3. Gençler 25 84.84

*P<0,05;**P<0,017,n(124)

Tablo 4.Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerininmücadeleedilenkategorideğişkeninegörevaryansanalizisonuçları

Sporcularınmücadeleettiğikategorideğişkeniilebağımlıdeğişkenlerarasındakian-lamlıfarklılığıntespitineyönelikvaryansanalizisonuçlarıtablo4’tesunulmuştur.Spor-cularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeylerindemücadeleedilenkategorideğişkeninegöre,anlamlıbirfarklılıkolupolmadığınıtestetmekamacıylayapılanKruskalWallishtestisonucunda,mücadeleedilenkategorideğişkeniilesürekliöfkedeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=28.589,p<0.05),içöfkedeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=25.259,p<0.05),dışöfkedeğişkeniχ2 (sd=2,n=124)=20.853,p<0.05), fiziksel saldırganlıkdeğişkeniχ2 (sd=2,n=124)=17.214,p<0.05),düşmanlıkdeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=15.204,p<0.05),öfkedeğişkeni χ2 (sd=2, n=124) = 23.387, p<0.05), sözel saldırganlık değişkeni χ2 (sd=2,n=124)=24.458,p<0.05)veyalnızlıkdeğişkeniχ2(sd=2,n=124)=12.364,p<0.05),ara-sındaanlamlıfarklılıktespitedilirken,mücadeleedilenkategorideğişkeniileöfkekontro-lüdeğişkeni(p>0.05)arasında,anlamlıfarklılıktespitedilememiştir.

Sürekliöfke,içöfke,dışöfke,fizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfke,sözelsaldırganlıkveyalnızlıkdeğişkenlerindemeydanagelenfarklılığınhangikategoridenkaynaklandığınıtespitetmekiçinmannWhitneyutestleriuygulanmıştır.testlersonucundasürekliöfkedeğişkeninine göre, minik sporcular ileyıldız sporcular(u=503.000, p<0.017) ve gençsporcular(u=252.000,p<0.017)arasında,içöfkedeğişkeninegöre,miniksporcularileyıl-dızsporcular(u=673.000,p<0.017)vegençsporcular(u=197.000,p<0.017)arasında,dışöfkedeğişkeninegöre,miniksporcular ileyıldızsporcular (u=659.000,p<0.017)vegençsporcular(u=260.500,p<0.017)arasındaanlamlıfarklılıkbulunmuştur.Sıraortala-masıdeğerlerinegöre(tablo4),gençsporcularınsürekliöfkedeğişkenisıraortalaması(77.28),miniksporcular(39.78), veyıldızsporcularınsürekliöfkedeğişkenisıraorta-lamalarından(74.59),gençsporcuların içöfkedeğişkenisıraortalaması(84.08),miniksporcular(42.33),veyıldızsporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalamalarından(69.31),gençsporcularındışöfkedeğişkenisıraortalaması(77.92),miniksporcular(43.43)veyıldızsporcularındışöfkedeğişkenisıraortalamalarından(71.25),dahayüksekçıkmıştır.

Fiziksel saldırganlık değişkeninine göre, minik sporcular ile genç sporcular(u=279.500,p<0.017)veyıldızsporcular ilegençsporcular(u=308.000,p<0.017)ara-sında, düşmanlık değişkenine göre, minik sporcular ile genç sporcular (u=340.000,p<0.017)veyıldızsporcularilegençsporcular(u=308.500,p<0.017)arasında,öfkede-ğişkeninegöre,miniksporcularileyıldızsporcular(u=872.000,p<0.017)vegençspor-cular(u=315.000,p<0.017)arasındaveyıldızsporcularilegençsporcular(u=240.000,p<0.017)arasındaanlamlıfarklılıkbulunmuştur.Sıraortalamasıdeğerleriincelendiğinde(tablo4),gençsporcularınfizikselsaldırganlıkdeğişkenisıraortalaması(88.50),miniksporcular(59.28),veyıldızsporcularınfizikselsaldırganlıkdeğişkenisıraortalamaların-dan(53.15),gençsporcularındüşmanlıkdeğişkenisıraortalaması(86.06),miniksporcu-lar(61.64),veyıldızsporcularındüşmanlıkdeğişkenisıraortalamalarından(52.31),gençsporcularınöfkedeğişkenisıraortalaması(89.80),miniksporcular(64.62)veyıldızspor-cularınöfkedeğişkenisıraortalamalarından(48.08),dahayüksekolduğugörülmektedir.

Sözelsaldırganlıkdeğişkenininegöre,miniksporcularilegençsporcular(u=262.000,p<0.017)veyıldızsporcularilegençsporcular(u=230.500,p<0.017)arasında,yalnızlıkdeğişkenine göre, minik sporcular ile genç sporcular (u=302.500, p<0.017) ve yıldız


sporcularilegençsporcular(u=376.500,p<0.017)arasında,anlamlıfarklılıktespitedil-miştir. Sıra ortalaması değerlerine göre (tablo 4), genç sporcuların sözel saldırganlıkdeğişkeni sıraortalaması (92.30),minik sporcular (61.50), ve yıldız sporcuların sözelsaldırganlıkdeğişkenisıraortalamalarından(49.54),gençsporcularınyalnızlıkdeğişkenisıraortalaması(84.84),miniksporcular(55.34),veyıldızsporcularınyalnızlıkdeğişkenisıraortalamalarından(58.12)dahayüksekolduğutespitedilmiştir.

BağımlıDeğişken-ler

SÖ iÖ DÖ ök FS D ö SS

iÖ .371**

DÖ .450** .765**

ök .296** .497** .561**

FS .250** .261** .218* .241**

D .294** .166 .171 .252** .818**

ö .251** .202* .186* .284** .747** .817**

SS 256** .313** .257** .285** .764** .765** .734**

Y .206* .299** .294** .250** .444** .467** .463** .453**

*P<0,05;**P<0,01;n(124)

Tablo 5. Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeyleriarasındakikorelasyontestiso-nuçları

Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeyleriarasındakiilişkinintespitineyöne-likolarakyapılankorelasyontestisonuçlarıtablo5.’tesunulmuştur.Bağımlıdeğişkenlerarasında,anlamlıilişkiolupolmadığınıtestetmekamacıylayapılanspearmankorelasyontestisonucunda,sporcularınsürekliöfkedeğişkeniileiçöfke(r=.371;p<0.01)vedışöfke(r=.450; p<0.01)değişkeni arasındaorta düzeydepozitif yönlü, öfke kontrolü (r=.296;p<0.01),fizikselsaldırganlık(r=.250;p<0.01),düşmanlık(r=.294;p<0.01),öfke(r=.251;p<0.01), sözel saldırganlık (r=.256;p<0.01)veyalnızlık (r=.206;p<0.05), değişkenleriarasındaisedüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

Sporcularıniçöfkedeğişkeniiledışöfke(r=.765;p<0.01)değişkeniarasındayüksekdüzeyde,öfkekontrolü(r=.497;p<0.01)vesözelsaldırganlık(r=.313;p<0.01)değişkenle-riarasındaortadüzeydepozitifyönlü,fizikselsaldırganlık(r=.261;p<0.01),öfke(r=.202;p<0.05)veyalnızlık(r=.299;p<0.01)değişkenleriarasındaisedüşükdüzeydepozitifyön-lü ilişki tespitedilirken,sporcuların içöfkedeğişkeni iledüşmanlık(p>0.05)değişkeniarasındaistatistikselolarakanlamlıilişkitespitedilememiştir.

Sporcularındışöfkedeğişkeniileöfkekontrolü(r=.561;p<0.01)değişkeniarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü,fizikselsaldırganlık(r=.218;p<0.01),öfke(r=.186;p<0.05),sözel saldırganlık (r=.257; p<0.01) ve yalnızlık (r=.294; p<0.01), değişkenleri arasın-da,düşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,sporcularındışöfkedeğişkeniiledüşmanlık(p>0.05)değişkeniarasındaistatistikselolarakanlamlıilişkibulunamamıştır.

Sporcularınöfkekontrolüdeğişkeniilefizikselsaldırganlık(r=.241;p<0.01),düşman-lık (r=.252;p<0.01),),öfke(r=.284;p<0.05), sözelsaldırganlık (r=.285;p<0.01)veyal-nızlık(r=.250;p<0.01), değişkenleriarasında,düşükdüzeydepozitifyönlü ilişki tespitedilmiştir.

Sporcuların fiziksel saldırganlık değişkeni ile düşmanlık (r=.818; p<0.01), öfke(r=.747;p<0.05)vesözelsaldırganlık(r=.764;p<0.01)değişkenleriarasındayüksekdü-zeydepozitifyönlü,fizikselsaldırganlıkdeğişkeniileyalnızlık(r=.444;p<0.01),değişkeni


arasındaise,ortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.Sporcuların düşmanlık değişkeni ile öfke (r=.817; p<0.05) ve sözel saldırganlık

(r=.765;p<0.01)değişkenleriarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü, düşmanlıkdeğiş-keniileyalnızlık(r=.467;p<0.01),değişkeniarasındaise,ortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

Yinesporcularınöfkedeğişkeniilesözelsaldırganlık(r=.734;p<0.01)değişkeniara-sındayüksekdüzeydepozitifyönlü,yalnızlık(r=.463;p<0.01)değişkeniarasında,ortadüzeydepozitifyönlü ilişki tespitedilirken, sporcularınsözel saldırganlıkdeğişkeni ileyalnızlık(r=.453;p<0.01)değişkeniarasındaise,ortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

5. TARTIŞMABuçalışmada;minik,yıldızvegençgüreşmillitakımadaykadrosunaçağırılanspor-

cularınöfke,saldırganlık,yalnızlıkdüzeylerinincinsiyet,eğitimdurumuvemüsabakalarakatıldıklarıkategoriaçısındanincelenmişveöfke,saldırganlık,yalnızlıkarasındakiilişkibelirlenmiştir.

Sporcularınsürekliöfke,içöfke,dışöfkedüzeyleriilecinsiyetdeğişkeniarasındaan-lamlı farklılıkolduğu saptanırken,öfkekontrolü ile cinsiyet arasındaanlamlı farklılığarastlanmamıştır.Özmenvearkadaşları(2016)tarafındanyapılançalışmadadacinsiyetinsürekliöfkevedışöfkeüzerindeetkiliolduğubulgusuaraştırmamızıdesteklerniteliktedir.BunakarşınBalkayaveşahin(2003),Baygöl(1997)veolmuş’un(2001)çalışmalarındasürekliöfkeveifadetarzlarındacinsiyetinroluolmadığısonucunavarılmışolması,yapılanbuçalışmadasaptananöfkekontrolündecinsiyetinetkiliolmadığıbulgumuzlaparalellikgöstermektedir.Çalışmamızdacinsiyetdeğişkeninegöresıraortalamalarıdeğerlerineba-kıldığında,kadınsporcularınsürekliöfke,içöfke,dışöfkeveöfkekontrolüortalamaları-nın,erkeksporcularınsürekliöfke,içöfke,dışöfkeveöfkekontrolündenyüksekolduğubulunmuştur.Özmenvearkadaşlarının(2009)çalışmasındasürekliöfkevedışavurulanöfkedüzeyininkızöğrencilerdeyüksekolduğununtespitedilmesi,çalışmamızınsürekliöfkevedışöfkeboyutlarınıdesteklemektedir.Bunakarşın,erkeklerinöfkelerinikızlar-dandahafazladışavurduklarınıgösterençalışmalaradarastlanmaktadır(Lochmanveark.,2006; Kayaveark.,2012).Alanyazınincelendiğindeerkeklerinöfkedüzeylerininkadınlardanyüksekolduğunugösteren çalışmalardaha fazladır.Budurumunkadınveerkeklerinyetiştirilmetarzlarından, toplumunbelirlediğirollerdenveöfkedurumununerkekleriçinyaşanmasınaizinverilmesindenkaynaklandığıdüşünülebilir.

Eğitimdurumudeğişkeniilesürekliöfke,içöfkedeğişkeni,dışöfkearasındaanlamlıfarklılıktespitedilirken,öfkekontrolüarasındaanlamlıfarktespitedilmemiştir.Sürek-liöfke, içöfke,dışöfkevesözel saldırganlıkdeğişkenlerindemeydanagelen farklılığınhangieğitimdüzeyigrubundankaynaklandığınıtespitinde;sürekliöfkeboyutundailko-kulveortaokulmezunusporculararasında, içöfkeboyutundaortaokulve lisemezunusporculararasında,dışöfkeboyutunda iseortaokulve lisemezunusporculararasındaöfke puan ortalamalarında anlamlı farklılık bulunmuştur. ilkokul mezunu sporcularınsürekliöfkedeğişkenisıraortalaması,ortaokulmezunusporcularınsürekliöfkedeğiş-kenisıraortalamasından,lisemezunusporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalaması,orta-okulmezunusporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalamasından,lisemezunusporcularındışöfkedeğişkenisıraortalaması,ortaokulmezunusporcularındışöfkedeğişkenisıraortalamasından,lisemezunusporcularınsözelsaldırganlıkdeğişkenisıraortalaması,il-kokulmezunusporcularınsözelsaldırganlıkdeğişkenisıraortalamasındandahayüksekçıkmıştır.Karataş, (2008) tarafındanyapılan çalışmada sınıfdüzeylerinindışöfkeüze-rindeetkiliolduğubulunmuştur.Özkamalı (2005),Ricevehowell (2006)vemcKinnie(2006),öğrencilerinöfkepuanlarındasınıfdüzeylerinegörefarklılıklartespitetmişlerdir.


Buaraştırmalarınsonuçlarıdaçalışmamızınbulgularınıdesteklerniteliktedir.Sürekliöfkeveöfkeifadetarzlarınınsporcularınmücadeleettiğikategorideğişkeni

ileincelenmesisonucunda,sporcularınsürekliöfkedüzeyi,içöfkedüzeyi,dışöfkedüzeyiilemücadeleettiğikategoriarasındaanlamlıfarklılıktespitedilmiştir.öfkekontrolündeiseanlamlıfarklılığarastlanmamıştır.Sürekliöfkeboyutunda,miniksporcularileyıldızsporcularvegençsporculararasında,içöfkeboyutunda,miniksporcularileyıldızspor-cularvegençsporculararasında,dışöfkeboyutunda,miniksporcularileyıldızsporcularvegençsporculararasındaanlamlıfarklılıkbulunmuştur.Sıraortalamasıdeğerlerineba-kıldığında,gençsporcularınsürekliöfkedüzeyisıraortalaması,miniksporcularveyıldızsporcularınsürekliöfkedüzeyisıraortalamalarından,gençsporcularıniçöfkedüzeyisıraortalaması,miniksporcularveyıldızsporcularıniçöfkedeğişkenisıraortalamalarından,gençsporcularındışöfkedeğişkenisıraortalaması,miniksporcularveyıldızsporcuların-dışöfkedeğişkenisıraortalamalarındandahayüksekçıkmıştır.Gençveergenbireylerinbuihtiyaçlarınınkarşılanmamasıyadakısıtlanmasıdurumdadahafazlaöfkeyaşadıklarıbilinmektedir.(Lopezvethurman,1993;Baumann,1994).

Cinsiyetdeğişkeniaçısındansaldırganlıkdüzeyiincelendiğinde,fizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfke,sözelsaldırganlıkboyutlarındacinsiyetileanlamlıfarklılıksaptanmış-tır.Cinsiyetinsaldırganlığıntümboyutlarıüzerindeetkiliğiolduğuçalışmamızdagörül-mektedir. Cinsiyet değişkenine göre sıra ortalamaları değerlerine bakıldığında; kadınsporcularınfizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfkevesözelsaldırganlıkdeğerlerininerkeksporculardandahayüksekolduğutespitedilmiştir. BussvePerry(1992),Erşanvear-kadaşları(2009),Gümüşvearkadaşları(2014),madran(2014)’nınyaptıklarıçalışmadadasaldırganlıkilecinsiyetarasındaanlamlıbirilişkininolduğunutespitetmişlerdir.Alanyazın incelendiğinde de cinsiyetin saldırganlık üzerinde etkili olduğunu gösteren pekçokaraştırmayarastlanmaktadır (BernsteinveGesn,1997;harrisveKnight-Bohnhoff,1996;Williamsveark.,1996).Buaraştırmalarınsonuçlarıdaçalışmamızınbulgularıylaörtüşmektedir.

Eğitim durumu değişkeni ile sadece sözel saldırganlık boyutunda arasında anlam-lı farklılık tespitedilirken,eğitimdurumudeğişkeni ile fizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfkeboyutundaanlamlıfarklılıktespitedilememiştir.Karataş(2008)tarafındanyapılançalışmadaöğrencilerinsınıfdüzeyleriaçısındansözelsaldırganlıkpuanortalamalarındaanlamlıdüzeydefarklılıklargörülmektedir.Bubulgudaçalışmamızınsonucunudesteklerniteliktedir.

Sporcuların mücadele ettiği kategori değişkeni ile fiziksel saldırganlık, düşmanlık,öfkevesözelsaldırganlıkboyutuarasındaanlamlı farklılıksaptanmıştır.Sıraortalama-sıdeğerleriincelendiğindegençsporcularınfizikselsaldırganlık,sözelsaldırganlık,düş-manlık ve öfke boyutlarında sıra ortalamasının, minik sporcular ve yıldız sporcularınfizikselsaldırganlık,sözelsaldırganlık,düşmanlıkveöfkeboyutlarındasıraortalamala-rındanyüksekolduğutespitedilmiştir.tekinvearkadaşları(2011)yaptıklarıçalışmadamuay-thaivegüreşgibisporbranşlarındabedentemasıarttıkçasaldırgandavranışlarıngörülmeolasılığınındaartacağınıbelirtmişlerdir.Gençsporculardasaldırganlığınyüksekolması,özellikleergenlikdönemininkarmaşıkduygularınamaruzkalangençlerinkendiniifadeetmedezorlanması,sosyalkaygıveuyumsuzlukyaşamalarındankaynaklanıyorola-bilir.Ayrıcasaldırganlığıngençleringelişimiüzerindeolumsuzetkileresahipolduğudabilinmektedir.Saldırganlıkolaylarıtoplumunherkesimindegörüldüğügibisporalanındadasıklıklakarşımızaçıkmaktadır.Saldırganlıkdavranışıbaskınolansporculara,sporunetikdeğerlerikonusundabilinçlenmeleriaçısındandestekverilmesideöfkevesaldırgan-lıküzerindeolumlusonuçlaralınmasınakatkıdabulunabilir.

Bu çalışmada cinsiyet değişkeni ve sporcuların mücadele ettiği kategori değişkeniile sporcuların yalnızlık düzeyleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmesine rağmen,


öğreni durumu ile yalnızlık arasında anlamlı ilişkiye rastlanmamaktadır. Eren (1994),araştırmasındaeğitimdüzeyininyalnızlıküzerindekietkilerininönemliolmadığınıifadeetmekte vebubulgu çalışmamızın sonucuyla örtüşmektedir. Cinsiyet değişkenine göresıra ortalamalarına değerlerine bakıldığında kadın sporcuların yalnızlık sıra ortalama-lamasının,erkeksporcularınyalnızlıksıraortalamasındanyüksekolduğubelirlenmiştir.Yazıcılar(2004),CeyhanveCeyhan(2011),uzunerveKaragün(2014),tarafındanyapılançalışmalardadacinsiyetinyalnızlıküzerindeetkiliolduğubulgusuçalışmamızıdesteklerniteliktedir.Demir(1990)kadınlarınyalnızlıkortalamalarınınerkeklerdenfazlaolduğu-nusaptamasıdaçalışmanınbulgusuylaörtüşmektedir.Kadınsporcularınyalnızlığıyük-sekdüzeydeyaşamaları,toplumsalvesosyalrollerdenkaynaklanabilir.

Sporcularınöfke,saldırganlıkveyalnızlıkdüzeyleriarasındaki ilişkinin incelenmesisonucunda;sürekliöfke,içöfkevedışöfkeboyutlarıarasındaortadüzeydepozitifyönlü;öfkekontrolü,fizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfke,sözelsaldırganlıkveyalnızlıkarasın-da isedüşükdüzeydepozitif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Sporcularındış öfke ile öfkekontrolüarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü, fizikselsaldırganlık,öfke, sözelsaldır-ganlıkveyalnızlıkarasındadüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,sporcularındışöfkeiledüşmanlıkdüzeleriarasındaistatistikselolarakanlamlıilişkibulunamamıştır.Sporcularınöfkekontrolüilefizikselsaldırganlık,düşmanlık,öfke,sözelsaldırganlıkveyalnızlıkarasındadüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.Sporcularınfizikselsaldırganlıkdüzeyleriiledüşmanlık,öfkevesözelsaldırganlıkdüzeyleriarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü,fizikselsaldırganlıkileyalnızlıkarasındaiseortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.Sporcularındüşmanlıkileöfkevesözelsaldırganlıkdüzeyleriarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü,düşmanlıkileyalnızlıkarasındaiseortadüzeydepozitifyönlü ilişkitespitedilmiştir.Öfke ilesözelsaldırganlıkarasındayüksekdüzeydepozitifyönlü, yalnızlıkarasındaortadüzeydepozitifyönlü ilişki tespitedilirken, sözelsaldırganlıkileyalnızlıkarasındaortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.StarnervePeters(2004)yaptığıçalışmada,sürekliöfkeileöfkeiçevurumu,öfkedışavurumuveöfkekontrolüarasındapozitifanlamlı ilişkibulunmuştur.Karataş(2008)daçalışmasın-daöfketoplam,sürekliöfke,öfkeiçte,öfkedışapuanlarıilesaldırganlıktoplam,fizikselsaldırganlık,sözelsaldırganlık,öfke,düşmanlıkvesaldırganlıkpuanlarıarasındapozitifyöndeanlamlıbirilişkisaptamıştır.Busonuçlarçalışmamızıdesteklerniteliktedir.

6. SONUÇ VE ÖNERİLERBuçalışmadacinsiyet,öğrenimdurumuvemücadeedilenkategorininsürekliöfke,içe

yöneliköfkevedışayöneliköfkeüzerineetkiliolmasınarağmenöfkekontrolündeetkisiolmadığıbelirlenmiştir.Yalnızlıkilecinsiyetvemücadeedilenkategoriarasındaanlamlıilişkisaptanırken,öğrenimdurumuileanlamlıilişkiyerastlanmamıştır.Saldırganlıkdüze-yinincinsiyetvemücadeedilenkategoridenetkilendiği,öğrenimdurumununisefizikselsaldırganlık,sözelsaldırganlıkveöfkeüzerindefarklılıkyarattığısonucunaulaşılmıştır.Sürekliöfke,içöfkevedışöfkeboyutlarıarasındaortadüzeydepozitifyönlü;öfkekontro-lü,saldırganlıkveyalnızlıkarasındaisedüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

Öfke, saldırganlık ve yalnızlık bireylerin toplumsal ve sosyal ilişkileri üzerindeolumsuzetkilere sahiptir.Kişiliğinoluştuğuerkenyıllardaöfkeve saldırganlığınolum-suzetkileriniazaltmakamacıylaözellikleminikveyıldızsporcuların kişiliközelliklerininbelirlenipbukonudauzmankişilerceeğitimlerinverilmesi,öfkeduygusununsaldırganlı-ğadönüşmedenönlenmesinisağlayabilir.Spordayaşananşiddetolaylarında,sporcularınmüsabakalardaöfkevesaldırganlıkdavranışıgöstermelerigenişkitlelerietkilediğindendolayıbutarzdavranışlariçindeolansporcularaprofesyoneldestekverilmesiönerilebilir.Ayrıcasporuntoplumsalbirleştiriciolmarolüvesporahlakıkonusundabilinçlendirmeyapılmasınındaspordayaşananşiddetiazaltacağıdüşünülebilir.


KAYNAKLAR1. Aartsen,m., Jylhä,m. (2011).onsetof Loneliness inolderadults:ResultsofA28

Yearprospectivestudy.EuropeanjournalofAgeing,8(1),31–8.2. Atkınson,R.L.,Atkınson,R.C.,Smith,E.E.,Bem,D.J.,hoeksema,S.n.(2012.)Psikolo-

jiyeGiriş(Çev.YavuzAlagon)Ankara:ArkadaşYayınevi.3. Balkaya,F.veşahin,n.h.(2003).ÇokBoyutluÖfkeÖlçeği.türkPsikiyatriDergisi,14

(3),192-202.4. Bandura, A. (1973). Aggression: A sociallearninganalysis. oxford, England: Prenti-

ce-hall.5. Baumann, S. (1994).uygulamalı Spor Psikolojisi. (Çev: C. ikizler, o.A. Özcan),

istanbul:AlfaBasımYayımDağıtım.6. Baygöl,E.(1997).ErgeninÖfketepkilerininincelenmesi,YüksekLisanstezi,uludağ

Üniversitesi,Bursa.7. Berkowitz,L.(1987).Frustration,Appraisals,AndaversivelyStimulatedAggression.

AggressiveBehavior,14;3-11.8. Boman,P.(2003).GenderDifferencesinSchoolAnger.ınternationalEducationJour-

nal,4(2),71-77.9. Buss,A.h.,Perry,m.(1992)theAggressionQuestionnaire.JPersSoc.Psych,63:452-

459.10. Ceyhan, E. ve Ceyhan,A. A. (2011). Loneliness andDepressionLevels of Students

usinguniversityCounselingCenter.EducationandScience,(30)16,82-92.11. Dahlen,E.R.andDeffenbacher,J.L.(2001).Angermanagement.ınW.J.Lyddon.&

J. V. Jones, Jr. (Eds.),Empirically support edcognitive therapies: Current and futureapplicationsnewYork:SpringerPublishingCompany.

12. Demir,A.(1990).ÜniversiteÖğrencilerininYalnızlıkDüzeyleriniEtkileyenBazıEt-menler.hacettepeÜniversitesi,Ankara.

13. Demir,A.(1989),“uCLAYalnızlıkÖlçeğininGeçerlikveGüvenirlikÇalışması”,türkPsikolojiDergisi,7,23,14-18.

14. Durak Batıgün, A. (2008). intihar olasılığı ve Cinsiyet: iletişim Becerileri, YaşamıSürdürmenedenleri,YalnızlıkveumutsuzlukAçısındanBirinceleme.türkPsikolojiDergisi,23(62),65-75.

15. Eren,A. (1994).LiseÖğrencilerininYalnızlıkDüzeyleri vePsikolojik ihtiyaçlarınınincelenmesi.YüksekLisanstezi.GaziÜniversitesi,Ankara.

16. Erözkan, A. (2009). Ergenlerde Yalnızlığın Yordayıcıları. ilköğretim online, 8 (3):809-819.http://ilkogretim-online.org.tr.(15.12.2018).

17. Erşan,E.E.,Doğan,o.veDoğan,S.(2009).BedenEğitimiVeSporYüksekokuluÖğ-rencilerininSaldırganlıkDüzeylerininSosyoDemografikAçıdanDeğerlendirilmesi,CumhuriyettıpDergisi,31,231-238.

18. Ferris,C.F.,Grisso,t.(1996).understandingAggressiveBehaviorinChildren.newYork:newYorkacademyofsciences.

19. Fryxell,D.andSmith,D.C.(2000).Personal,SocialandFamilyCharateristicofAngerStudents,nY,ProfessionalSchoolCounseling,(4)2,86-94.

20. Furlong,J.m.veSmith,C.D.(1994).Anger,hostilityandAggression.uSA:CPPC.21. Gün,F.(2006).KentKültüründeYalnızlıkDuygusu.YüksekLisanstezi,AnkaraÜni-

versitesi,Ankara.


22. hahn,E.(1989).EmotionsinSports.ınD.hackfort&C.D.Spielberger(Eds.),AnxietyinSports:AnınternationalPerspective(pp.153-162).newYork:hemisphere.

23. heinrich,L.m.andGullone,E.(2006).“theClinicalSignificanceofLoneliness:ALite-ratureReview”.ClinicalPsychologyReview,26,695–718.http://www.researchgate.net/publication/6836772_the_clinical_significance_of_loneli ness_a_literature_re-view/file/d912f504575d25b81b.pdf/04.05.2018.

24. Gümüş,h.,Yetim,A.,tortop,Y.ışık,Ö.(2014).BireyseltemasGerektirenmücadeleSporlarındanmuay-thaiveGüreşSporcularınınSaldırganlıkDavranışlarınınÇeşitliDeğişkenlerAçısındanDeğerlendirilmesi.uluslararasıhakemliAkademikSporSağ-lıkvetıpBilimleriDergisi,12(4),1-13.

25. Jarvinen,L.K.(2001).AggressiveBehaviorAndSocialProblem-SolvingStrategies:AReviewoftheFindingsofASeven-YearFollow-upFromChildhoodtoLateAdoles-cence.CriminalBehaviorAndmentalhealth,11,236-250.

26. John,G.h.,Dunn,J.K.,Gotwals,CausgroveDunn,J.andSyrotuik,D.G.(2006).Exami-ningtheRelationshipBetweenPerfectionismandtraitangerinCompetitiveSport,ınternationalJournalofSportAndExercisePsychology,4(1),7-24.

27. Karataş, z. (2008). Lise Öğrencilerinde Öfke ve Saldırganlık. Ç.Ü. Sosyal BilimlerEnstitüsüDergisi,7(3),277-294.

28. Kaya,n.veSolmaz,ş.(2009).BirÜniversitehastanesininKulakBurunBoğazKlini-ğindeÇalışanhemşirelerinÖfkeVeÖfkeifadesi.türkiyeKliniklerihemşirelikBilim-leriDergisi1(2),56-64.

29. Kaya,n.,Kaya,h.,YalçınAtar,n.,turan,n.,Eskimez,z.,Palloş,A.veAktaş,A.(2012).hemşirelikveEbelikÖğrencilerininÖfkeveYalnızlıkÖzellikleri,hemşirelikteEğitimveAraştırmaDergisi,9(2),18-26.

30. Kennedy,h.G.(1992).Angerandırritability.BritishJournalofPsychiarty,161,145-153.

31. Kısaç,i.(1997).GaziÜniversitesiÖğrencilerininSürekliÖfkeVeÖfkeifadetarzlarıDüzeylerininBazıDeğişkenlerAçısındanincelenmesi.YayımlanmamışDoktoratezi,hacettepeÜniversitesi,Ankara.

32. Koçak,E.(2008).ErgenlerdeYalnızlığınYordanmasındaBenlikSaygısı,SürekliÖfkeve Öfke ifade tarzlarının incelenmesi. Yüksek Lisans tezi, Çukurova Üniversitesi,Adana

33. Kökdemir,h.(2008).ÖfkeveÖfkeKontrolü.http://www.Elyadal.org/PıVoLKo/12/öfke.htmwebsitesinden,14.12.2018.

34. Kuru,E. (2000)SpordaPsikoloji.Ankara:GaziÜniversitesi iletişimFakültesiBası-mevi.

35. Lipsitt,L.P. (1995).theComplexoriginsofViolence.BrownuniversityChildandAdolescentBehaviorLetter,11(8),8-10.

36. Lochman,J.E.,Powell,n.P.,Clanton,n.C.,mcElroy,h.K.(2006).AngerandAggression.G.GBear,K.mminke,Athomas(Eds.),Children’sneedsııı:Development,Prevention,andıntervention,WashingtonDC:nationalAssociationofSchoolPsychologists,

37. Lopez, F.G.Andthurman, C.W. (1993).high-traitandlow-traitAngryCollege Stu-dents:AcomparisonofFamilyEnvironments. JournalofCounselingAndDevelop-ment,17(5),524-27.

38. Loucks,S.(1980).Loneliness,AffectandSelf-Concept:Constructvalidityofthebrad-leylonelinessscale.JournalofPersonalityassessment,44(2),142-147.


39. Lui, J.h.(2004).ConceptAnalysisAggression.ıssuesinmentalhealthnursing,25;693-714.

40. madran, D. h. A. (2013). Buss-Perry Saldırganlık Ölçeği’nin türkçe FormununGeçerlikveGüvenirlikÇalışması.türkPsikiyatriDergisi,24(2),24-29.

41. martin,R.,Watson,D.,Wan,C.K.(2000).Athree-Factormodeloftraitanger:Dimen-sionsofaffect,Behavior,Andcognition.JournalofPersonality.68,869–897.

42. mcKinnie,B.D.(2006).AninvestigationofAngerstylesinAdolescentStudents.negroEducationaLreview,57(1-2),35-47.

43. mijuskovic, B. (1986). Loneliness: Counseling Adolescents. Adolescence, 21, 941–950.

44. moeller,t.G.(2001).YouthAggressionandViolence.newJersey:LawrenceErlbaumAssociatesPublishers.

45. uzuner,m.E.veKaragün,E.(2014).RekreatifAmaçlıSporYapanBireylerinYalnızlıkDüzeylerininincelenmesi,KocaeliÜniversitesiSosyalBilimlerDergisi,27,107–120.

46. nicolaisen,m.,thorsen,K.(2014).LonelinessAmongmenAndWomen–AFive-YearFollow-upstudy.Aging&mentalhealth,18(2),194-206.

47. novaco,R.W.(1977).AStress-inoculationApproachtoAngermanagementinthet-rainingoFlawenForcementofficers.AmericanJournalofCommunityPsychology,5,327-346.

48. olmuş,G.Ö. (2001).ErgenlerinAile içiPsikolojikÖrüntülereGöreSürekliÖfkeveÖfkeifadetarzlarınınincelenmesi,YüksekLisanstezi,marmaraÜniversitesi,istan-bul.

49. Öz,F.(2004).SağlıkAlanındatemelKavramlar:Yalnızlık.Ankara:imajiçveDıştica-retA.ş.

50. Özer,A.K.(1994).SürekliÖfke(SL-ÖFKE)veÖfkeifadetarzı(ÖFKE-tARz)ÖlçekleriÖnÇalışması.türkPsikolojiDergisi,9,26-35.

51. Özkamalı, E. (2005). 20–30 Yaş Grubu Bireylerin ÖğrenimDüzeylerine Göre ÖfkeDüzeyleriveÖfke ifadetarzları.YüksekLisanstezi.onDokuzmayısÜniversitesi,Samsun.

52. Özmen,D., Özmen,E., Çetinkaya,A.,Akil, i.Ö.(2016).ErgenlerdeSürekliÖfkeVeÖfkeifadetarzları.AnadoluPsikiyatriDergisi,17(1),65-73.

53. Özmen,E.,Özmen,D.,Çetinkaya,A.C.,taşkın,E.Ö.,Dündar,P.E.(2009).theRelations-hipBetweenGenderAndDepression, Self-Esteem,hopelessness, SubmissiveActs,Guilt,ShameAndAngerinAdolescents.EPLamont(Ed.),SocialPsychology:newRe-search.newYork:novaSciencePublishers.

54. Prinstein,m.J.,Boergers,J.veVernberg,E.m.(2001).overtAndrelationalAggressioninAdolescents:SocialPsychologicalAdjustmentofAggressorSandvictims.JournalofClinicalChildPsychology,30,(4),479–491.

55. Rice,m.vehowell,C.(2006).DifferencesintraitangeramongChildrenWithVaryingLevelsofAngerExpressionPatterns.JournalofChildandAdolescentPsychiatricnur-sing,19(2):51-61.

56. Robins,S.venovaco.R.W.(1999).SystemsConceptualizationAndtreatmentofAn-ger.JournalofClinicalpsychology,55,325-337.

57. Russell,D.,Peplau,L.A.,andFerguson,m.L.(1978).DevelopıngameasureofLonelı-ness.JournalofPersonalıtyAssessment,42,290-294.

58. Russell,D.,Peplau,L.A.veCutrona,C.E.(1980).thereviseduCLALonelinessScale:ConcurrentAndDiscriminantValidityEvidence.JournalofPersonalityandSocialPsy-


chology,39(3),472-480.59. Sawir,E.,marginson,S.,Deumert,A.,Chris,n.AndRamia,G.(2008).Lonelinessand

ınternationalStudents:AnAustralianStudy.JournalofStudiesinınternationalEdu-cation,12(2),148-180.

60. Smith,D.C.,andFurlong,m.J.(1994).CorrelatesofAnger,hostilityandAggressioninChildrenandAdolescents.ınm.J.FurlongveD.C.Smith(Eds.),Anger,hostility,andAggression:Assessment,Prevention,andınterventionStrategiesforYouth,15-38.newYork:JohnWiley.

61. Smith,D.C.andFurlong,m.,Bates,m.veLaughlin,J.D.(1998).DevelopmentofthemultidimensionalSchooLangerinventoryFormales.PsychologyintheSchools,35(1),1-15.

62. Smıth,D.C.,Furlong,m.J.,Bates,m.P.,veLaughlinJ.D.(1998).DevelepmentofthethemultidimensionalSchoolAngerınventoryFormales”.PsychologyintheSchool,35(1),1-17.

63. Spielberger,C.D.,Jacobs,G.,Russell,S.veCrane,R.S.(1983).AssessmentofAnger:theState-traitangerScale.Jamesn.Butcher&CharlesD.Spielberger(Eds),Advan-cesinPersonalityAssessment,2,161-186.hillsdale,nJ,LEA.

64. Spielberger,C.D..Krasner,S.S.,andSolomon,E.P.(1988).ınm.Janisse(Ed.),healthPsycholoay:ındividualDifferencesAndStress(pp.89-108).newYork:SpringerVer-lag.

65. Starner,t.m.,Peters,R.m.(2004).AngerExpressionAndBloodPressureinAdoles-cents.theJournalofSchoolnursing,20(6),335-342.

66. Sümer,n.(2003).PersonalityAndBehavioralPredictorsoftrafficAccidents:testingAContextualmediatedmodel.AccidentAnalysisandPrevention,35,949–964.

67. tekin,A.,tekin,A., veEliöz,m. (2011).Kick-BoksörlerinÇeşitliDeğişkenlereGöreÖfkeVeSaldırganlıkDüzeylerininAraştırılması.türkiyeKickboksFederasyonuSporBilimleriDergisi,4(1),34-48.

68. Vallerand,R.(1983).onEmotioninSport:theoreticalAndSocialPsychologicalPers-pectives.JournalofSportPsychology,5,197-215.

69. Weiss, R.S. (1973). Loneliness: the Experience of Emotion And Socialisolation.Cambridge:mıtPress.

70. Yalom,i.(1999).VaroluçuPsikoterapi.istanbul:KapakçıYayınevi.71. Yazıcılar, i. (2004).SporYapanVeSporYapmayanGençlerinYalnızlıkDüzeylerinin

Araştırılması.YayınlanmamışYüksekLisanstezi,CelalBayarÜniversitesi,manisa.

Bireysel Ve Takım Sporu Yapan Genç Bireylerde Sürat Ve Çeviklik Performansları

Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Niyazi Sıdkı ADIGÜZEL1

1 Dr.,t.C.CumhuRBAşKAnLığı

CHAPTER12


GİRİŞuluslararasıalandabüyük ilgigörenbireyselve takımsporlarınındünyadamilyon-

larcataraftarıveuygulayıcısıbulunmaktadır.Gelişmişülkelerdeveülkemizdebuilgita-kım sporlarını vebireysel sporları okullara ve kulüplere taşıyarak yaşamınbir parçasıhalinegetirmiştir.Basketbol,futbol,hentbolvevoleybolbranşlarıgrupdinamiğinigeliş-tirenspordallarıolmasıile,boks,judo,muahthai,karetevetaekwondokişininkendisinikorumaduygusununbaskınolduğusporbranşıolmasısebebiylepsikolojik,sosyal,fizikivepedagojikdeğerleriylegençliğinensevdiğibranşlarhalinegelmiştir.Fakatbusporlarfiziksel,teknik,zihinselvetaktikselözellikleriiçerenkapsamlıbecerilergerektirirveaynızamandafizikselanlamdadasporcularınoptimumkondisyoniçindeolmalarınıgerektir-mektedir.Budadahafazlayüklenmeisteyenbirsüreçtir.Busüreçiçerisindesporcularınsürat, çeviklikvekombineantrenmanyöntemleri ilesporcularınhemfizyolojik fonksi-yonlarıhemdeatletikperformanslarıönemliderecedezorlanmaktaolupoptimalgelişim-lerisağlanmaktadır(Adıgüzel,Karaçam&Kırkaltı,2018).

Sürat,hemserbestoyunetkinliklerihemdesporkatılımıiçinönemliolantemelbirhareket becerisi olarak kabul edilir ve “hareketlerin mümkün olduğunca kısa süredeyapılmasıveyavücuduveonunbirbölümünüenkısasüredehareketettirmeyeteneği”olaraktanımlanmaktadır.Spordaperformansıbelirleyentemelmotoriközelliklerdenbiriolupdiğermotorik özelliklere göre geliştirilmesi daha sınırlıdır. Bununnedeni bireyinkalıtımsalolarakgetirdiğifizyolojikpotansiyelüzerineçalışılıpgeliştirilebilenbirözellikolmasıdır. (Koç&Gökdemir,1997;Lemmink,Elferink-Gemser&Visscher,2004;Sevim,2010).Süratüzerineyapılanölçümlerdeözellikleivmelenmevemaksimumhızdikkatealınmaktadır. ivmelenme vemaksimumhız birbirleriyle ilişkili olmasına rağmen farklıkavramlardır (Rumpf&ark., 2011;Vescovi&ark., 2011).Bir sprintin ilkonmetresinikapsayacakşekildegeçenzamangenellikleivmelenmeolarakadlandırılır.ilkadımçabuk-luğuiseilkbeşmetreyiiçerir.maksimalhızıbelirlemekiçinonuncumetredenbaşlayarakkaydedilenbölünmüşzamanlarla, genellikle30–40metrelikvedahauzunmesafelerdeölçülür.ivmelenmeilemaksimalhızbireylerarasındavepopülasyonlararasındafarklılıkgöstermektedir(Rumpf&ark.2011).Çeviklikisesonyıllarakadargenellikle,hızlayöndeğiştirebilmeyeteneğiolarakdüşünülmüştür(Bloomfield,Ackland&Elliot,1994).Dahayakınzamanlardaçevikliğin tanımı,biruyaranakarşılıkolarakyöndeğiştiricidekihızlıdeğişimlerideiçerecekşekildegenişletilmiştir(Sheppard&Young,2006).

Doğrusalsüratveçeviklik,hızlıhareketetmeyeteneğinigerektirir.Gençsporculardaherbirininbağımsızlökomotorniteliklerinitemsilettiklerigösterilmiştir(Vescovi&mc-Guigan,2008).Bunedenlesüratveçevikliğiayrıkavramlarolarakelealmakuygundur.

Buçalışma,süratveçeviklikhızındakideğişimlerin,boks,judo,taekwondovekaretegibibireyselsporlarvefutbol,futsal,basketbol,voleybolvehentbolgibitakımsporuya-pangençbireylerinhızlı değişimgösterdiği gelişimaşamalarındanasıl benzerlikler yada farklılıklar gösterdiğini, performans açısından avantaj ve dezavantajlarının spor lit-eratürü ve alan yazındaki ilgili sonuçları incelenerek, hem bireysel spor branşlarındahemdetakımsporubranşlarındauygulanançeşitliantrenmanprogramlarınınsüratveçevikliközelliklerinesağladığıkatkıyıortayakoymayıvearalarındakiilişkiyibelirlemeyiamaçlamaktadır.

MATERYAL METODÇalışmaya en az üç yıl süreyle düzenli olarak antrenman yapan futbol (n= 37),

basketbol(n=6),hentbol(n=5),voleybol(n=15),savunmasporları(n=12),atletizm(n=17)vebadminton(n=7)branşlarındantoplam98sporcugönüllüolarakkatıldı.Çalışma-yakatılangönüllülerinyaşı,boyuzunluğu,vücutağırlığı,vücutkitleindeksi(V.K.i),süratveçeviklikzamanıgibiparametrelerölçüldü.


Sporcularınyaşlarınınbelirlenmesindekimlikbilgisiesasalındı.BoylarıRodiSuperQualitymarkametreileölçülerekcmcinsinden,vücutağırlığı(tişörtveşortlu)medisanamarkaelektronikbaskülileölçülerekkgcinsindenkaydedildi.Vücutkitleindeksivücutağırlığı(kg)/boyuzunluğu(m2)formülilehesaplandı.Sürattestikapalısporsalonundabelirlenen30metrelikmesafede,ilionisçevikliktestideaynısalondakurulantestpar-kurundanew testPowertimer300 fotoselli hız-çeviklik-reaksiyon-sıçrama test sistemiyardımıileölçüldü.Gönüllübireylereuygulanantestler8’eryada10’arkişilikgruplarhalindefarklıgünlerdeyapıldı.Ölçümlerdeikidenemeyapılarakeniyiderecetestsonucuolarakkaydedildi.ikiölçümarasındaenaz5dakikalıkdinlenmeverildi.

AraştırmadaneldeedilenverilerindeğerlendirilmesindeSPSS(StatisticalPackagefortheSocialSciences)21.0paketprogramıkullanıldı.Ölçümsonuçları,ortalamavestandartsapma(X±SS)olarakifadeedildi.Gruplarınkarşılaştırılmasındabağımsızgruplardattestikullanıldı.Bireyselvetakımsporuyapangönüllübireylerarasındakiyaş,boy,kilo,10mivmelenme-20mmaksimumsüratve30msüratleriileçeviklikdeğerleriarasında-ki ilişkiler Pearsonmomentler çarpımkorelasyon testiyle belirlendi. Anlamlılık düzeyiP<0.05olarakalındı.

BULGULARAraştırmayakatılankadınveerkeksporcularınillionisçevikliktesti,10metreivme-

lenmesürati(iS),20metremaksimalsürat(mS)ve30metresürattestlerindenaldıklarıpuanlar arasındaki ilişkileri belirlemek için uygulanan t testi sonuçları tablo 1’desunulmuştur

Verilentablodagörüldüğüüzereerkeksporcularınillionisçeviklik,10miS,20mmSve30msüratperformansortalamalarıkadınsporcularınperformanslarıilekarşılaştırıl-dığındaerkeksporcuların lehineanlamlıdüzeydedahayüksekolduğu istatikselolarakgörülmüştür.

N Ortalama Standart Sapma± t sd p

illionisKadın 36 20,10 ±1,80

5,378 96 ,000Erkek 62 18,01 ±1,88

10m İS Kadın 36 2,09 ±0,139,959 96 ,000

Erkek 62 1,82 ±0,13

20m MS Kadın 36 3,75 ±0,2310,192 96 ,000

Erkek 62 3,25 ±0,24

30m Sürat Kadın 36 5,30 ±0,3011,473 96 ,000

Erkek 62 4,51 ±0,35

Tablo 1.illionis,10miS,20mmSve30mSüratPerformanslarınınCinsiyeteGöreKarşılaştırıl-ması,ttablosu

Araştırmayakatılanbireyselvetakımsporusporcularınillionisçevikliktesti,10miS,20mmSve30msürattestindealdıklarıpuanlararasındakiilişkileribelirlemekiçinttestisonuçlarıtablo2’desunulmuştur.

Verilentablodagörüldüğügibibireyselsporcularınillionisçeviklik,20mmSve30msüratperformansortalamalarıtakımsporusporcularınortalamalarıilekarşılaştırıldığın-daherhangibiranlamlıfarklılıkbulunamamıştır.Fakat10miSperformanslarındabirey-


selsporyapansporcuların takımsporuyapansporculargörebireyselsporcular lehineanlamlıdüzeydefarkolduğugörülmüştür.

N Ortala-ma

Standart Sapma t sd p

illionisBireysel 35 18,41 ±2,07

-1,296 96 ,198takım 63 18,98 ±2,10

10m İS Bireysel 35 1,87 ±0,17-2,098 96 ,039

takım 63 1,95 ±0,19

20m MS Bireysel 35 3,34 ±0,32-1,973 96 ,051

takım 63 3,48 ±0,34

30m MS Bireysel 35 4,69 ±0,46-1,598 96 ,113

takım 63 4,86 ±0,52

Tablo 2.illionis,10miS,20mmSve30msüratPerformanslarınınBireyselvetakımSporunaGöreKarşılaştırılması,ttablosu

Araştırmayakatılansporcularınillionisçevikliktestiile10miS,20mmSve30msüratperformanstestindenaldıklarıpuanlararasındaki ilişkileribelirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontekniğisonuçlarıtablo3’desunulmuştur.

tablo3incelendiğindeillionisçevikliktestiile10miS,20mmSve30msüratperfor-manslarıarasındapozitif(doğrusal)yönlüanlamlıilişkilerolduğugörülmektedir.Bubul-gularsporcununsprintperformansınekadaryüksekseçeviklikperformansıbunaparalelolarakyüksektir.Bununlabirliktebulgular illionis çeviklik ile10m iSarasındaki ilişki20mmSve30msüratperformansıilekıyaslandığındaçokyakındeğerlerolmasınarağ-mendahayüksekbirilişkibulunmuştur.

1 2 3 4

1-illionis -

2-10msprint 0,54*** -

3-20msprint 0,44*** 0,89*** -

4-30msprint 0,45*** 0,82*** 0,91*** -

*p<,05,**p<,01***p<,001

Tablo 3.illionisÇeviklikile10miS,20mmSve30mSüratPerformansıArasındakiPearsonKorelasyonKatsayıları

Araştırmayakatılansporcularınillionisçevikliktestiileyaş,boy,kilo arasındakiiliş-kileribelirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontekniğisonuçlarıtablo4’degösterilmiştir.

tablo 4 incelendiğinde çeviklik ile yaş, boy, kilo ölçümleri arasında negatif yönlüanlamlı ilişkiler olduğu görülmektedir. Özellikle sporcunun çeviklik performansınısporcununboyuzunluğuvekilogramınegatifyöndedahafazlaetkilemektedir.


1 2 3 4

1-ıllionis -0,22*

2-Yaş -0,40*** -

3-Boy -0,30*** 0,14 -

4-Kilo -0,298*** 0,22** 0,64*** -

*p<,05,**p<,01***p<,001

Tablo 4.illionisÇeviklikileYaş,Boy,KiloArasındakiPearsonKorelasyonKatsayıları

Araştırmayakatılansporcuların10miStestiileyaş,boy,kilo arasındakiilişkileribe-lirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontekniğisonuçlarıtablo5’degös-terilmiştir.

tablo5incelendiğinde10miStestiileboy,kilo arasındanegatifyönlüanlamlıilişkilerolduğugörülmektedir.Bulgularsporcunun10miSperformansınısporcununboyuzunlu-ğunegatifyöndedahafazlaetkilemektedir.

1 2 3 4

1-10miS -

2-Yaş -0,13 -

3-Boy -0,54*** 0,14 -

4-Kilo -0,37*** 0,22* 0,64*** -

*p<,05,**p<,01***p<,001

tablo5:10miSPerformansıileYaş,Boy,KiloArasındakiPearsonKorelasyonKatsayıları

Araştırmayakatılansporcuların20mmStestiileyaş,boy,kilo arasındakiilişkileribe-lirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontekniğisonuçlarıtablo6’dagösterilmiştir.tablo6incelendiğinde20mmStestiileboy,kilo arasındanegatifyönlüanlamlıilişki-lerolduğugörülmektedir.Bulgularsporcunun20mmSperformansınısporcununboyuzunluğunegatifyöndedahafazlaetkilemektedir.


1 2 3 4

1-20mmS -

2-Yaş -0,06 -

3-Boy -0,56*** 0,14 -

4-Kilo -0,37*** 0,22* 0,64*** -

*p<,05,**p<,01***p<,001

Tablo 6.20mmSPerformansıileYaş,Boy,KiloArasındakiPearsonKorelasyonKatsayıları

Araştırmayakatılansporcuların30msürattestiileyaş,boy,kilo arasındakiilişki-leribelirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontekniğisonuçlarıtablo7’degösterilmiştir.

tablo7incelendiğinde30msürattestiileboy,kilo arasındanegatifyönlüanlamlıilişkilerolduğugörülmektedir.Bulgularsporcununboyuzunluğukiloilekarşılaştırıl-dığındaboyuzunluğusporcunun30msüratperformansınınegatifyöndedahafazlaetkilemektedir.

1 2 3 4

1-30mSürat -

2-Yaş -0,04 -

3-Boy -0,57*** 0,14 -

4-Kilo -0,36*** 0,22* 0,64*** -

*p<,05,**p<,01***p<,001

Tablo 7.30mSüratileYaş,Boy,KiloArasındakiPearsonKorelasyonKatsayıları

TARTIŞMA SONUÇYaptığımızaraştırmada;Sporlisesindeokuyanbireyselvetakımsporyapangençbi-

reylerinsürat,çeviklik,ivmelenmevemaksimumsüratbecerilerininyaşa,boyavevücutağırlığınabağlıdeğişimivebirbirleriarasındakiilişkininincelenmiştir.

Araştırmaya14-18yaşaralığındabulunanyaşortalamaları15,40±0,49yıl,sporyaşıortalamaları5,69±0,91yıl,boyortalamaları1,70±0,07cm,kiloortalamaları60,66±4,86kgveBKıortalamaları21,02±2,10kg/m2arasındabulunan62erkek,36kız98sporcugönüllüolarakkatılmışlardır.

Araştırmaya katılan kadın ve erkek sporcuların illionis çeviklik testi, 10metre, 20metreve30metrealdıklarıpuanlararasındakiilişkileribelirlemekiçinttestisonuçlarıincelendiğinde;erkeksporcularınillionisçeviklik,10metresprint,20metresprintve30metresprintperformansortalamalarınınkadınsporcularınperformanslarıilekarşılaştı-rıldığındaerkeksporcularınlehineanlamlıdüzeydedahayüksekolduğuistatikselolarakgörülmüştür.


Olgunlaşmayla süratte cinsiyet farklılıkları daha belirgin hale gelir. 12 yaşından itibaren ge-lişim hızı, erkeklere göre kızlarda önemli ölçüde azalmaktadır (Whithall, 2003). Diğer taraftan hızın doğal gelişimi, erkeklerde tam olgunlaşmaya kadar devam etmektedir (Viru & ark., 1999). Cinsiyetler arasındaki bu farklılık dolaşımdaki androjenlere, vücut boyutlarındaki ve vücut kompozisyonundaki olgunlaşma değişiklikleriyle ilişkilidir (Butterfield & ark., 2004; Ford & ark., 2011). Araştırmadaki bu farklılığında ise araştırmaya katılan sporcuların sayıları ve yaşları dikkate alınarak erkek katılımcı sayısı bakımından, hormonal ve vücut kompozisyonu anlamın-da erkeklerin kadınlara oranla bir üstünlüğünün olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Araştırmaya katılan bireysel ve takım sporu sporcuların illionis çeviklik testi, 10 metre, 20 metre ve 30 metre aldıkları puanlar arasındaki ilişkileri belirlemek için T testi sonuçları incelendiğinde; bireysel sporcuların illionis çeviklik, 20 metre ve 30 metre sprint performans ortalamaları takım sporu sporcuların ortalamaları ile karşılaştırıldığında herhangi bir anlamlı farklılık bulunamamıştır. Fakat 10 metre sprint performanslarında bireysel spor yapan sporcu-ların takım sporu yapan sporculara göre bireysel spor yapan sporcuların lehine anlamlı düzeyde fark olduğu görülmüştür. Bu farklılığın ise bireysel sporların doğası gereği daha kısa mesafe-lerde daha iyi bir reaksiyon ile daha çabuk ve çevik hareket etmeyi gerektirdiği için icra edilen branşiçindeperformanstaciddiiyileşmelerdenkaynaklandığıdüşünülmektedir.ilkçıkışçabukluğunun(5m.’lik mesafedeki zaman) ölçümü bakımından, çok az sayıda araştırma bu mesafede güç ve çabukluk arasındaki ilişkiyi araştırmış ve aslında bu oransal ilişkinin futbol, tenis ve dövüş sporları gibi spor dallarında daha bariz şekilde kendini gösterdiği tespit edilmiş-tir. Cronin ve Hansen (2005)’te bay ve bayan sporcularla çalışan güç ve kondisyon uzmanları, koşu hızını bilebilmek ve onu geliştirebilmek için ilk çıkış çabukluğunu ve hızlanmanın ne ka-dar önemli olduğunu ortaya koymuşlardır. Little ve Williams (2005)’ yaptıkları bir çalışmada, ivmelenmeyi ilk 10m için elde edilen zaman olarak değerlendirilmiştir. Little ve Williams’ ın yaptıkları çalışmada profesyonel futbolcuların ivmelenme özelliği 10 metrelik bir mesafenin mümkün olduğu kadar hızlı koşulması ile değerlendirilmiş ve ivmelenme değeri 1,83±0,08 sn. olarak bulunmuştur. Yine Dişçeken (2018) tarafından yapılan kadın-erkek sub-elit tenisçilere uygulanan 8 haftalık çeviklik antrenmanlarının hem çeviklik ve yön değiştirme de hemde 5m, 10m, 20m ve 30 m sürat mesafelerinin tamamında anlamlı bir gelişme olduğu görülmüştür ve erkeklerin kadınlara oranla daha fazla gelişim sağladığı da görülmektedir. Tenis gibi bireysel branşlar da sporcuların mümkün olan en kısa sürede ve en yüksek hızda topla buluşup sporcu-ların tekrar en hızlı şekilde pozisyon alması hedeflendiği için sporcuların hızlı, çevik ve çabuk hareket etmeleri gerekmektedir. Bununla birlikte yapılan çeviklik antrenmanlarının kısa mesa-fe sürat performansı üzerine etkisinin önemsenerek ve bireysel branşlar da kombine edilmesi tavsiye edilmektedir. Litaratürden de anlaşılacağı gibi kısa sürat mesafelerinde ve çeviklik gibi atletik performans parametrelerinde bireysel spor yapan sporcuların, takım sporu yapan spor-culardan performans açısından daha iyi olduğu göze çarpmaktadır.

Araştırmayakatılansporcularınillionisçevikliktestiile10miS,20mmSve30msürattestlerindenaldıklarıpuanlararasındakiilişkileribelirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontestisonuçlarıincelendiğinde;illionisçevikliktestiile10miS,20mmSve30msüratperformanslarıarasındapozitif(doğrusal)yönlüanlamlıilişkileroldu-ğugörülmektedir.Bubulgularsporcununsprintperformansınekadaryüksekseçeviklikperformansınındabunaparalelolarakyüksekolduğunugöstermektedir.Bununlabirliktebulgularillionisçeviklikile10miSarasındakiilişki20mmSve30msüratleriilekıyaslan-dığındaçokyakındeğerlerolmasınarağmendahayüksekbirilişkiolduğubulunmuştur.Budurumunkısamesafedeveyüksekhızlardayapılanişlerintümvücutlabirliktehareketetmedekasvesinirsistemikoordinasyonununuyumluçalışmamekanizmasınınçeviklikveilk5ve10metremesafelerdebenzeratletiközelliklertaşıdığınıdüşündürmektedir.

Araştırmayakatılansporcularınillionisçevikliktestiileyaş,boy,kilo arasındakiiliş-kileri belirlemek için bu puanlara uygulanan Pearson korelasyon sonuçları incelendi-ğindeçeviklik ileyaş,boy,kilo ölçümleriarasındanegatifyönlüanlamlı ilişkilerolduğu


görülmektedir.Özelliklesporcununçeviklikperformansınısporcununboyuzunluğuvekilogramınegatifyöndedahafazlaetkilemektedir.Yinearaştırmayakatılansporcuların10miS,20mmSve30msürattestiileyaş,boy,kilo arasındakiilişkileribelirlemekiçinbupuanlarauygulananPearsonkorelasyontestisonuçlarıincelendiğinde10miS,20mmSve30msürattestiileboyvekilo arasındanegatifyönlüanlamlıilişkilerolduğugörülmek-tedir.Bulgularsporcunun10miS,20mmSve30msüratperformansınısporcununboyuzunluğununnegatifyöndedahafazlaetkilediğinigöstermektedir.

Egzersizvücutyağkitlesiniazaltır.Buazalmanınderecesiegzersizintipine,şiddetinevesıklığınabağlıdır.Vücutyağoranıarttıkçayarışmayaetkinolarakkatılanyağsızvücutkitlesiazalır.Vücutağırlığıkilogrambaşınadüşenaerobikkapasiteyiazaltır,dolayısıylabirkilogramvücutkitlesinihareketettirmekiçingereklioksidatifenerjimetabolizmasıdüşer(Akgün,1992).hemerkekhemdekızçocuklarınolgunlaşmaileikincibirergenlikdönemioluşumuiledoruğaulaşanzirvekazanımlarımeydanagelir(Gallahue,2007;me-yers&ark.,2015).Bununlabirliktehızperformansındameydanagelenartışıngelişmevebüyümehızınınerkenevresindegerçekleştiğinigöstermektedir(Yague&DeLaFuente,1998).

olgunlaşmayla süratte cinsiyet farklılıklarıdahabelirginhale gelir. 12yaşından iti-barengelişimhızı,erkekleregörekızlardaönemliölçüdeazalmaktadır(Whithall,2003).Diğertaraftanhızındoğalgelişimi,erkeklerdetamolgunlaşmayakadardevametmektedir(Viru&ark., 1999).Cinsiyetler arasındakibu farklılıkdolaşımdaki androjenlere, vücutboyutlarındakivevücutkompozisyonundakiolgunlaşmadeğişiklikleriyleilişkilidir(But-terfield&ark.,2004;Ford&ark.,2011).Literatürdendeanlaşılacağıgibihemcinsiyetfaktörühemdeboyuzunluğuvekilogibivücutkompozisyonundaetkiliolanbuikifaktörhızparametreleriüzerindedoğrudanbiretkiyesahiptir.Buradandaanlaşılacağıüzereboyuzunluğununvekilogramınartmasınınhızveçeviklikperformansınınegatifyöndeetkilediğigörülmektedir.

Sonuçolarak;bulgularlaortayaçıkansonuçlarincelendiğinde,süratveçeviklikper-formanslarınınyaş,boyvevücutağırlığıiletersorantılıolarakgeliştiğigözeçarparken,çeviklik ve sürat parametreleri arasında herhangi anlamlı bir ilişkinin olması sürat veçeviklikperformansınınhembireysel hemde takım sporcuları içinoldukçaönemli ol-duğunuortayakoymaktadır.tümsporculariçinönemliperformansögelerindenolanbufizikselbecerilerinbirbirlerindenayrıözelliklerolduğu,antrenörveeğitimcilerinantren-manplanlamalarınıbubecerilerinherbiriniayrıayrıelealarakyapmasınındahafaydalıolacağıdüşünülmektedir.

KAYNAKLAR1. Adıgüzel,n.S.,Karaçam,A.,&Kırkaltı,t.(2018).Genç(u16)futbolcularınmevkilere

görecorestabilizasyonkuvvetdeğerlerininkarşılaştırılması.GaziBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,23(3),163-170.

2. Akgünn.(1992).EgzersizFizyolojisi,izmir,EgeÜniversitesiBasımevi.1(4):55-98.3. Bloomfield,J.,Ackland,t.R.,&Elliot,B.C.(1994).Appliedanatomyandbiomechanics

insport.melbourne:BlackwellScientific.4. Butterfield, S.A., Lehnhard,R., Lee, J.,& Coladarci, t. (2004). Growth rates in run-

ningspeedandvertical jumpingbyboysandgirlsages11–13.PerceptmotSkills.99:225–234.

5. CroninJB,hansenKt.(2005).StrengthandPowerPredıctorsofSportsSpeed.JournalofStrengthandConditioningResearch.19(2):349–357.


6. Dişçeken,o.,Polat,Y., (2018).theEffectofAgilitytrainingontheAthleticPerfor-manceoftennisPlayers.5.uluslararasıBedenEğitimiveSporKonferansıtammetinKitabı,nevşehir,169-174.

7. Ford,P.A.,DeSteCroix,m.B.A.,Lloyd,R.S.,etal.(2011).thelongtermathletedevelop-mentmodel:problemswithitsphysiologicalapplication.JSportsSci.29:389–402.

8. Gallahue, D.L. (2007). Frances Cleland. Developmental physical education for allchildren.humanKinetics,

9. Koç,h.&Gökdemir,K.(1997).EurofittestBataryasıile14-16YaşGrubuhentbol-cularınBazı FizikselVeFizyolojikParametrelerininDeğerlendirilmesi.GaziBedenEğitimiVeSporBilimleriDergisi,2(2),16-24.

10. Lemmink,K.A.P.m.,Elferink-Gemser,m.t.,Visscher,C.,(2004).EvaluationoftheReli-abilityoftwoFieldhockeySpecificSprintandDribbletestsinYoungFieldhockeyPlayers.BrJSportsmed,38:138-142.

11. Littlet,WilliamsAG.(2005).Specificityofacceleration,maximumspeed,andagilityinprofessionalsoccerplayers.J.StrengthCond.Res.19(1):8-76.

12. meyers,R.W.,oliver, J.L.,hughes,m.G., Cronin, J.B.,& Lloyd,R.S. (2015). maximalsprintspeedinboysofincreasingmaturity.PediatrExercSci.27:85–94.

13. Rumpf, m.C., Cronin, J.B, oliver, J.L., & hughes, m. (2011). Assessing youth sprintability-methodological issues, reliability andperformancedata. PediatrExerc Sci.23:442–467.

14. SevimY.(2010).AntrenmanBilgisi,Ankara:Pelinofsettipomatbaacılık.15. Sheppard,J.m.,&Young,W.B.(2006).Agilityliteraturereview:Classifications,trai-

ningandtesting.https://doi.org/10.1080/0264041050045710916. Vescovi,J.D.,&mcGuigan,m.R.(2008).Relationshipsbetweensprinting,agility,and

jumpabilityinfemaleathletes.JSportsSci.26:97–107.17. Vescovi,J.D.,Rupf,R.,Brown,t.D.,&marques,m.C.(2011).Physicalperformancecha-

racteristicsofhigh-levelfemalesoccerplayers12–21yearsofage.ScandJmedSciSports.21:670–678.

18. Viru,A.,Loko,J.,harrow,m.,etal.(1999).Criticalperiodsinthedevelopmentofper-formancecapacityduringchildhoodandadolescence.EurJPhysEduc.4:75–119.

19. Whithall,J.(2003).Developmentoflocomotorco-ordinationandcontrolinchildren.ın:SavelsbergGJP,DavidsK,VanDerKampJ(eds.)Developmentofmovementcoor-dinationinchildren.London:Routledge,251–270.

20. Yague,P.h.,&DeLaFuente,J.m.(1998).Changesinheightandmotorperformancerelativetopeakheightvelocity:Amixed-longitudinalstudyofSpanishboysandgirls.AmJhumBiol.10:647–660.

Sporda Sürekli Kendine Güven ve Mental Dayanıklılık

İlişkisinin İncelenmesi

Mehmet GÜVEN GÜNVER1

Suzan DAL2

C. Nihal YURTSEVEN3

Eray YURTSEVEN4

1 Dr.,BağımsızAraştırmacı2 Dr.,ÖğretimGörevlisi,istanbulÜniversitesiYabancıDillerYüksekokulu3 ÖğretimGörevlisi,istanbulÜniversitesi-Cerrahpaşa,SporBilimleriFakültesiSporYönetimBilimleriAnabilimDalı

4 Doç.Dr.,istanbulÜniversitesiistanbultıpFakültesiFakültesiBiyoistatistikAnabilimDalı

CHAPTER13

Mehmet GÜVEN GÜNVER, Suzan DAL, C. Nihal YURTSEVEN, Eray YURTSEVEN 177

BİRİNCİ BÖLÜM

1. GİRİŞGünümüzdesporveinsanyaşamıbirbirindenayrılmazhalegelmiştir.Sporsağlıkaçı-

sındaninsanlarafaydasağlanmasınınyanındakişiyekazandırdığıpsikolojikvesosyolojikkazanımlarıdaoldukçaönemli ve fazladır.Bir toplumda sporunyaygınlaştırılması, sözkonusuözelliklerinbireylerekazandırılmasınınyanısıra,üstdüzeydeyarışmayadayalıçalışmayıgerektirenveevrenselkültüröğesiolarakdeğerlendirilensporiçindesağlambirtemelinoluşmasınayardımcıolmaktadır(Atasoy,2005).

Özgüvenbireyleriniş,sosyalvekişiselyaşamlarınınşekillenmesindeetkiliroloy-namaktadır.Kişilerinkendiözgüveneksiklerinitamamlamakamaçlıbirçokaktiviteyebaşvurduklarıgörülmektedir.Buaktivitelerinençoktercihedileniisespordur.Geçmiştengünümüzesporunbireylerüzerindekietkisibilinmektedir.Buetkilerdenenbüyükpastapayınasahipolanıiseözgüvendir.Sporuninsanlarüzerindekietkisiniinceleyecekolursakfiziksel,zihinselvesosyaletkileriolaraküçbaşlıktainceleyebiliriz.

FizikselAnlamdaSpor;bireylerdeel-ayakkordinasyonunusağlar,dikbirduruş,es-neklikveestetikbirgörünümsağlarbununyanısırakalpkasınıkuvvetlendiripdoğruveyeterlisolunumusağlar.

zihinselAnlamdaSpor;stresiazaltıppsikolojikrahatlamasağlayansporinsanınken-dinizindevesağlıklıhissetmesinisağlar,mutlulukverirvekendiniifadeetmedekolaylıksağlar,dikkatvekonsantrasyongelişiminekatkıdabulunur

SosyalAnlamdaSpor;toplumsalbütünlüğüsağlayanspor,demokratiktoplumoluşu-munatemeloluşturur,insanlarısosyalleştirirkötüalışkanlıklarınıazaindirger.

Özgüven ve cesaretlerinin yanı sıra sağlık açısından da bireylere etkili olan sporkişilerin iş yaşamındaki verimini, sorumluluk düzeyini üst seviyeye çıkarıp bireydementaldayanıklılığıdesteklediğinigörmekteyiz.

mentaldayanıklılığıniçselbirkontrolodağıveözyeterlilikileilgiliolduğunuetkilibirşekildebelirtmektedir.zihinselolarakdayanıklısporcularyüksekdüzeyderekabetçi,ka-rarlı,kendikendinimotiveeden,baskıyaratandurumlardakonsantrasyonukoruyabilenvebudurumileetkilibaşedebilen,artarakzorlaşandurumlarakarşıdirençgöstermevebaşarısızlıklardansonrabilekendineolaninancınıyüksekdüzeydekoruyabilenbireylerolmaeğilimindedirler(CrustveClough,2011).

Budurumnedeniileişyaşamındayetkiliveüstdüzeypozisyondabulunanbireylerinsporcugeçmişiaranmaktadır.Sosyalyaşamaempozeedilenmentaldayanıklılık,özgüveniyanınaçekmektedir.Yapılanbuaraştırmadaözgüvenvementaldayanıklılığınarasındakiilişkininevrenimolanüniversiteöğrencileri,örneklemimolanistanbulÜniversitesiSporBilimleriFakültesi öğrencileriortakprogram1ve2.sınıf ,sporyöneticiliği3ve4.sınıf,Antrenörlük3ve4.sınıfgönüllükatılımgösterenöğrencilerüzerinde;Spordasürekliken-dinegüvenölçeğiilespordamentaldayanıklılıkölçeğinikullanarakbuikiveriarasındakianlamlılıktespitedilmiştir.

1.1. Araştırmanın AmacıBuaraştırmanın amacıüniversiteöğrencilerininkendinegüvendüzeylerini belirle-

mek vemental dayanıklılık düzeylerini belirlemektir. Aynı zamanda kendine güven vementaldayanıklılıkarasındailişkivefarklılıklarıincelemektir.


1.2. Problem 1.Sporyapanöğrencilerinkendinegüvenvementaldayanıklılıkdüzeyleriarasında

birilişkivarmıdır?

1.3. Hipotezlerh1.Spordasürekligüven,spordamentaldayanıklılığıpozitifyöndeetkilemektedir.h2.Spordasürekligüvencinsiyetegörefarklılıkgöstermektedir.h3.Spordasürekligüvenmedenidurumagörefarklılıkgöstermektedir.h4.Spordasürekligüvensınıffaktörünegörefarklılıkgöstermektedir.h5.mentaldayanıklılıkcinsiyetegörefarklılıkgöstermektedir.h6.mentaldayanıklılıkmedenidurumagörefarklılıkgöstermektedir.h7.mentaldayanıklılıksınıffaktörünegörefarklılıkgöstermektedir.

1.4. Araştırmanın ÖnemiÜlkemiz spor bakımından kendini yeteri kadar kanıtlayabilmiş durumda değildir.

Bununbirçoknedenininolmasınınyanındaenbüyüknedenlerarasındaönemli turnu-vaveorganizasyonlardasporcularınkendinegüvenvementaldayanıklılıkdüzeylerininistenilendüzeydeolmamasıdır.Kendinegüvenvementaldayanıklılıkhakkındasporcu,antrenör vebeden eğitimi öğretmenlerinin yeterincebilgilendirilmesi gerekmektedir(-Pehlivan,2014).

1.5. SınırlılıklarAraştırmayakatılanöğrencileristanbulÜniversitesiSporBilimlerindeöğrenimgören

öğrencilerlesınırlandırılmıştır.

İKİNCİ BÖLÜM

2. SPORDA KENDİNE ÖZGÜVEN VE MENTAL DAYANIKLILIK İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

2.1. Sporda Kendine Özgüven Kavramı TanımıÖzgüven;kişininkendinedeğervermesi,gücüneveyapacaklarınagüvenduyarakha-

reketetmesi,çevresiylebarışıkolması,kendinisevmesiveiyihissetmesidir.Kişininken-dindeneminolmasıdır.Eminolmanınverdiğihissiyat sonucunda kişi zoranlardabilepozitifdüşüncelerilehareketetmesiylegücünüişineyansıtabilir.

Birçokspordalındaperformanslayakındanilişkiliolduğudüşünülenönemlibazıbi-leşenlervardır.Bunlarınönemsırasıspordalınıngerektirdiğibelirliözellikleregörede-ğişmekleberaber,taylor(1995)bubileşenlerin,motivasyon,inançvekendinegüven,kon-santrasyon,şiddet/uyarılmayıdüzenlemeolduğunuilerisürer.Bubileşenlerinsırası,spordalının gerektirdikleri doğrultusundanekadardeğişirsedeğişsin gerçekolan, kendinegüvenproblemiyaşayanbirsporcununfizikselolarakyeterligüç,kuvvet,hız,dayanıklılıkyadaesnekliğesahipolsabileherzamançokdabaşarılıolamayacağıdır(Yeltepe,2007).

Özgüveninsporakatkısısporcularınmüsabakasırasındapotansiyellerinikolaycaiyiperformansa çevirmesidir. hata yaptıklarında daha iyisini yapabileceklerini bilirler veyenifırsatlariçinmücadeleederler.

Kendine güven aslında yüksek derecede başarı beklentisi ile karakterize edilebilir.Güvenlisporcularkendilerine,dahadaönemlisibaşarılıolacaklarına,başarılıolmakiçingerekli potansiyellerini ortaya çıkaracak fiziksel ve zihinsel beceriye sahip olduklarına


inanırlar.Budakendinegüveniyükseksporcularınstresaltındaykendahisakinverahatolabilmelerine,dahapozitifdüşüncelereodaklanabilmelerineyardımcıönemlibiretken-dir(Yıldırım,2013).

Sporetkinliklerinekatılma,etkinlikiçindebulunma,kişininfizikselvepsikolojiksağlı-ğıaçısındanoldukçaönemlibirözelliktir.Çeşitlibireyselveyagrupdüzeyindesporetkin-liğinin,aerobikveyaanaerobikegzersizlerin,sürekliveyasüreksizetkinliktebulunmanın,fizyolojikvepsikolojikgerginliğiazalttığı,hoşlanma,hazalmaduygularınıgeliştirdiğior-tayaçıkmıştır(CrewsveLanders,1987).tümbunlarınisepsikolojikiyiolmaylabütünleş-tiğigözlenmiştir(SteptoeveCox,1988).

Sporyapanbireylergenellikle fizyolojikvepsikolojikyüklemeylekarşıkarşıyakal-maktadır.Buyüklemeler,organizmadaolumludeğişikliklerenedenolacakseviyedeveka-litedeolmalıdır(Gacarveark.,2013).Aynızamandasporculargerekantrenmanlardage-reksekatıldıklarımüsabakalardaperformansdüzeylerinienüstseviyedetutmakisterler.Buaşamadafizikselbecerilerspordaenüstdüzeydeolabilirancakeğersporcupsikolojikolarakyetersiziseperformansbaşarıilesonuçlanamaz(Yalçınveark.,2017).

herşeydenönceözgüven,kişiyeeylemegeçebilmeyetisiverirkendiğertaraftandaeylemegeçmemeyetisivermektedir.Özgüvenkimizamankonuşabilmeyikimizamandasessizliğinnezamandahaiyibirseçimolacağınıbilmeyigerektirir(Kelsey,2014).

2.2. Öz-yeterlik ve Kendine Güven İlişkisiBandura,öz-yeterlikteriminitüreterek,bunuistenilenbirçıkarımüretmekiçinkişinin

gereklibecerileresahipolmasıinancıolaraktanımladı.Özyeterlikdurumaözgüdür.Kişibirbiriyleçokyakındanilişkilibileolsa,biralandakendinegüvenduyabilir, fakatbaşkabiralandaduymaz.Bandura,öz-yeterlikkişininaktiviteseçimini,birgörevinbaşarılmasıiçinortayakonulaneforu,başarısızlığınardındankişinindevametmedekikararlılığınıet-kileyeceğiniveözyeterliknekadarfazlaiseokadarfazlabaşarıyaşanacağınıbelirtmiştir(taylorveWilson,2005).

Öz-yeterlik; sporda hedefleri gerçekleştirmek için kişinin kendisi ve çevre üzerineuygulayabileceği kontrol inancıdır.Öz-yeterliğin en ikna edici kaynağı gerçek başarıdır.Gerçekhedeflereulaşmadamotiveeder.tekbaşarıylaöz-yeterliksağlanamasadagiderekzorlaşandurumlardauzmanlaşmanınvekarmaşıkgörevlerintamamlanmasıdurumundauzundönemhedeflerevegerçekbaşarıyaulaşılmasınısağlar(Yıldırım,2013).

Öz-yeterliğinyüksekolmasınedeniyleefor,zorluklaraveengellererağmendestekle-nir.Öz-yeterliğiyüksekolaninsanlarseçimlerinde,organizasyonlardavebecerilerinen-tegrasyonundaesnekoldukları sürece efor kararlı bir şekilde yönlendirilir. zor ve sertproblemler öz-yeterliği yüksek olan insanları yıldırmaz. zor problemleri çözmek içinkarmaşık stratejileri uygulamakta ısrar ettikleri sürece kişinin hedeflere ulaşabileceğiinançları,başarısızlıklarhakkındakişininrepertuarındavarolancevapveyaçözümlerikeşfetmeleriiçindahaiyibilgisağlar(Gallucci,2008).

2.3. Sporda Kendine Güven ile İlgili Teori ve Modeller1970’lerinsonlarındanbuyanakendinegüvenkavramıüzerinebirtakımbilişselteo-

rilerönerildivearaştırıldı.ArkesveGarske’nin(1982)araştırmalarınagörearaştırmacı-larbaşarımotivasyonundayüksekvedüşükkişilerarasındakiayırtedicifaktörünkendinegüvenolduğunubuldular.Kendinegüvenenvebaşarıyıbekleyensporculargenelolarakdahaöncebaşarı gösteren sporculardır.Kendinegüvenaraştırmasına artan ilgimcClel-land, Atkinson, Clark ve Lowell (1953)’in başarı motivasyon teorisine dönüşmektedir.Açıkçasıkendinegüvenyapısı, içselmotivasyonunbaşarımotivasyonkavramıveyaba-şarıyıeldeetmekiçinmotivasyonlabenzerdir.Buradakendinegüvenkavramınaeşdeğerterimlerinkullanıldığıbirtakımteorivebilişselmodellerverilecektir(Yıldırım,2013).


2.3.1. Bandura’nın Öz-Yeterlik TeorisiÖzel anlamda spor üzerine geliştirilmemesine rağmen, Bandura (1977)’ nın öz-

yeterlik teorisi sporcularda kendine güveni arttırmada çeşitli yöntemlerin etkililiğiniaçıklamakiçinaçıkfarklakabuledilenenpopülerteorikyaklaşımdır.Buteoriyararlıbek-lentilerindörtöncüsündenkaynaklıdır.Fakat,konuhakkındaBanduratarafındansavu-nulanbazıteknikuyarlamalargereklidir.Böylece,butartışmaşimdiçeşitliyöntemlerinvetekniklerinnasılveniçinetkiliolduğunuanlamayıedinmekiçinbaşarılıperformans,baş-kalarınındeneyimi,sözeliknaveduygusaluyarılmışlıkfaktörlerinedönüşür(Cox,1998).

2.3.1.1. Başarılı PerformansBandura’yagörebaşarılıperformansgelecektekibaşarıbeklentileriniarttırır,başarı-

sızlıkbeklentileriniazaltır.Başarınıntekrarlanmasıdurumuilebirlikteöz-yeterlikinancıoluşursabaşarısızlıklardahaazdurumagelir.Öz-yeterlikduyguları iyiyegidenperfor-mansanedenolurken,duygularıneksikliğidurumundaperformanstadüşüşesebepolur(-Yıldırım,2013).

Öz-yeterliğitanımlamadaperformansadayalıbilgininrolünüsorgulayanaraştırmadahardy,Jones,Gould(1996)bununhemyararlıbeklentilerinhemdeperformansüzerin-degelişimsağladığınıgöstermiştir.Deneyselbulgularsonucundaöz-yeterliğibelirlemedeperformansadayalıbilginindiğerüçkaynaktandahabaskınolduğudesteklenmektedir(-Yıldırım,2013).

hemery’ninseçkinsporcularüzerindekigözlemleridesporiçinuygunolandahage-çerlibirgüventürüoluşturmadaerkenyaştabaşarıeldeetmeninöneminigöstermiştir(hemery,1986).hemery’ninkariyeriboyuncahedefbelirlemedekiklasikyapıkullanımı,öz-yeterliğeeklenenvedikkatliceplanlanmışhedefbelirlemedekigelişimleriaçıklayanBanduraveSchunk(1981)veSchunk(1983)’unbulgularıilemuazzambirbiçimdeuyuş-maktadır.Buaraştırmanınbulgularınagöre,yakınhedeflerinkullanımınaekolarakuzakhedeflerdebilhassaönemlidir(Yıldırım,2013).

hedef belirlemekendinegüveniarttırmadatemelioluşturuyorsa,uygunhedeflerinbelirlenmesi kendine güveni arttırma da önemli bir etkendir.hedefler çok zor, kişininulaşılabilirliğininüzerindeisebaşarılamadığıtakdirdekendinegüvendedüşüşvekaygıproblemiyaşanmasıylabirliktehedefleribaşarmakpekmümkündeğildir.Yarışmacılarınbirçoğundaortakolarakgörülenbirfaktördeçokçalışmalarıdır.Antrenmanlardatekrar-lananbaşarılar,yarışmaöncesindekişilerdeönemlibirgüvenkaynağıdır(Yıldırım,2013).

Sporcularakendinegüveniyükseltmedekullandıklarıtekniklerisorgulamakiçinolim-piyatoyunlarındauygulanananketdeensıkkullanılanveenetkilidüşünülentekniklerinperformansa dayalı eğitim ve ağır fiziksel şartlandırmalar içerdiği görülmüştür. iyi birşekildebenzetilmişantrenmansırasındabaşarılıperformans,yarışmaöncesindegüveniyükseltmedeseçkinsporculartarafındandakabuledilmiştir.Buyöntemileyarışmadauy-gunyapıvebenzerdurumlarlakarşılaşılırsa,yarışmacıistenilensonucubaşarabilecektir.Bugibidurumlardabaşarınınkendinegüvenüzerindeçokolumlubiretkiyesahipolduğugörülebilir(Yıldırım,2013).

2. 3. 1. 2. Başkalarının DeneyimiBaşkalarınındeneyimlerindenedinilenbilgilersonucundaperformanstaetkisinindi-

ğerfaktörlerdendahaazolduğuvarsayılmasınarağmen,birçokçalışmadagüvenarttır-madaönemliönemlibiretkenolduğubelirtilmiştir.Öz-yeterlikteorisinegöreinsanlarınyaptıklarındanedinilenbilgilerdensözedilir.Budüşünceyebağlıolarakbelirlenenmo-dellerçokönemlidir.Sporpsikolojisindeyapılançalışmalardamodellemeninöz-yeterliğigeliştirdiğinionaylamaktadır(Yıldırım,2013).

Kendinegüvendemodellemeninetkiderecesibirtakımetmenleredayalıdır.Örneğin,


GouldveWeiss(1981)adalemukavemetiiçindebenzeryaş,cinsiyetvefizikikabiliyetgözönünealındığındaüniversiteöğrencisikadınlarınperformanslarınınvekendinegüven-lerininartığınıgösterir.LirggveFeltz(1991)motorperformansüzerindeyetenekliveyayeteneksizöğretmenlerileakranmodellerinetkisinisorgular.Sonuçlarbecerisizmodel-lerigözlemleyenşahıslarınbecerilimodellerigözlemleyenşahıslardandahaazbeklentiyesahipolduklarınıgöstermektedir.Farklıkişiselözellikleriveperformanslarıolançoklumodellerinkullanımıdamodellemeetkisiniarttırmayıamaçlar(Yıldırım,2013).

2.3.1.3. Sözel İknaSözel ikna,genelliklekendivediğerleri tarafındankullanılangüvenoluşturan inan-

dırıcıtekniklerebaşvurur.Sözelikna‘’aferin’’gibiödüllendiricisözlerleve‘’haydi,yapa-bilirsin’’gibitavsiyebildirencümlelerleantrenörlertarafındankullanılançokönemlibirtekniktir.orlickvePartington(1988)’unçalışmasındakiolimpiyatsporcuları,antrenör-lerinin performanslarına yardımcı olabilmek için ‘’iyi görünüyorsun, yapabilirsin’’ gibiolumlusözlersöylediklerinibelirtmişlerdir(Yıldırım,2013).

Yapılanaraştırmalarsonucundabirçokaraştırmacı,düşünceiçeriğininveözifadeninspordabaşarıiçinönemlibiretkenolduğunusöylemiştir.Bireydegüvenüzerineetkilerivardır.Performansgeliştirmedekendikendinekonuşma;kendinimotiveetmevebaşarı-cağınainandırmaaçısındanönemlibulunur(Yıldırım,2013).

2.3.1.4. Duygusal UyarılmışlıkBandura(1977)doğrudanbirilişkiürünüolmasıyerine,performansüzerineuyarım

etkileriniyarışmacınınuyarılmışlıkdüzeyindenedinmişolduğubilişseltahminindenal-mışyeterlilikbeklentilerinin sonuçlarıolduğunu söyledi.Bunedenle,Bandura’yagöre;önemli olan fizyolojikuyarılmışlıkdüzeyi yada edinilmiş olanuyarılmışlıkdüzeyi biledeğildi.Bununyerine,önemliolanyarışmacınınperformanssonuçlarınadayanarakdene-yimliuyarımınasılgözlemlediğidir(Yıldırım,2013).Bufaktör,diğerfaktörleregöregüvenarttırmadadahaazkullanılabilecekbiryöntemolarakbelirlenmesinerağmenetkisinindeolduğugörülmektedir.

2.3.2. Harter’ in Öz-Yeterlik Teorisiharter,bireyinkişiselyeterlikduygusunadayananyeterlikgüdülenmesikuramında,

bireylerintümbaşarıalanlarındayeterliolmakiçindoğalolarakgüdülendiğiniifadeet-mektedir.Sporgibibaşarıalanlarındayeterliolmadürtüsündenhazalmaklabireyustalıkgirişimlerindebulunmayayönlendirilmektedir(hardyvediğerleri,1996).

Bireyalgılananyeterliğiaileler,sosyalortamındakikişiler,eğitimcilergibikişilerinde-ğerlendirmelerindenetkilenmektedir.Değerlendirmelersonucundaalgılananyeterlikvememnuniyetbaşarılıolunmasıdurumundabaşarılarındevamı içinçabalarınıarttırdığı,yetersizlikdurumundabaşarısızlığınortayaçıkmasıylabirliktebaşarı içinçabalamanınazalmasıvarsayılmaktadır(Yıldırım,2013).

harter’in yeterlik güdülenmesi kuramınagöre, ustalıkla ilişkili başarılı girişimlerle,pozitifduygulanımgelişmekte;bugelişimkendineyeterlikvekişiselyeterlikduygularınayolaçarakyüksekyeterlikgüdülenmesinibeslemektedir.Budurum,bireyinspordayeterliolmaiçindoğuştansahipolduğugüdülenmesinietkileyerekkişinintekrarustalıkgirişim-lerindebulunmasınısağlamaktavekişininsporakatılımınısürdürmesinenedenolmak-tadır.Eğerkişiustalıkgirişimlerindebaşarısızolursanegatifduygulanımgelişerekdüşükyeterlik güdülenmesinibesleyecektir.Düşükyeterlik güdülenmesi, bireyin sporakatılı-mınıolumsuzetkilemektevebireyinsporubırakmasınanedenolmaktadır(toros,2001).


Şekil 1. harter’inyeterlikgüdülenmesikuramı

harter, kendini yeterli algılayan çocukların sporakatılacağını ileri sürmektedir.Ro-berts, Kleiber ve Duda (1981) harter’in fiziksel yeterlik ölçeğini kullanarak yaptıklarıçalışmada,sporakatılanlarınsporakatılmayanlaragöredahaüstdüzeydealgılananye-terliğesahipolduğunubelirlemişlerdir.BunakarşınRobertsvediğerleri(1981)sportifkatılımınçocuklarınyeterlikalgılarınıçokazetkilediğiniveaslındasporortamınınçocukiçinçekiciolduğunuilerisürmüşlerdir(Yıldırım,2013).

SpordayeterlikmotivasyonunugeliştirmeninönemiWeiss vehorn (1990) tarafın-dankanıtlandı.Kendi yeterliliklerini azolduğunudüşünenkişiler spordankopmaeğili-mindedirler.Genelolarakkendiyeteneklerinitamolarakdeğerlendirenkişilerdahaba-şarılı,kontrollüvemücadeleiçerisindedirler.BlackveWeiss(1992)tarafındanyapılanbiraraştırmagençsporcularınyeterlilikmotivasyonunugeliştirmedediğerkişilerindeetkisiolduğunuonaylamışlardır.Antrenörleripozidifgeribildirimveteşvikedicikişilerolarakalgılayangençsporcularkendileriniyüksekmotiveliolarakalgılayansporculardır.

2.3.3. Vealey’ in, Sporda Güvenin Spora Özgü ModeliVealey’in(1986)spordagüvenmodeli,spordabaşarımotivasyonuvekendinegüve-

ninkavramsallaştırılmasıiçineşsizbiryaklaşımdır.Vealey’inönerdiğimodelingücübelkidedurumaözgüolmasıvesporpsikolojisialanındateorigeliştirmeyeçalışmasıdır.(Yıldı-rım,2013)

mehmetGÜVEnGÜnVER,SuzanDAL,C.nihalYuRtSEVEn,ErayYuRtSEVEn 183

Şekil 2. Vealey’in,SpordaGüveninSporaÖzgümodeli

şekil2’de gösterilenmodelegöreVealey spordagüveni: ‘’Spordabaşarılı olmaye-teneklerikonusundabireylerinsahipolduklarıkesinlikderecesi inancıdır’’ şeklindeta-nımlar(Vealey,1986).Sporcu,yeteneklerineolangüveniveyarışmayayönelikamaçlarınıbirkişiliközelliğiolarakyarışmaortamındadagöstermektedir.Buikifaktörsporcununyarışmaanındagösterdiğisportifgüvenininseviyesinibelirlemektedir.Davranışsaltep-kilersonucundasubjektifalgıyasebepolur.Subjektifalgısonucunda;başarıalgısı,doyumvesonuçiçinbellinedenlergibiörneklerivardır.Vealey’inmodeli;genelspormodelivedurumaözgüspormodeliarasındakiilişkidefaydalıdır.Birspordabaşarılıolansporcubaşarılarınıdiğerspordallarınadaaktarabilir(Yıldırım,2013).

2.3.4. Nicholls’un Yetenek Algılarının Geliştirilebilme Temelli Teorisinicholls’un başarı motivasyonunun geliştirilebilme teorisi hem Bandura’nın öz-ye-

terlikteorisihemdeharter’ınyetkinlikmotivasyonuteorisininmantıklıbiruzantısıdır.nicholls(1984)veDuda’(1987)yagörebaşarımotivasyonununtanımlayıcıözelliğiço-cuklarınkendiyetenekalgılarınıgörmeşekilleridir.Algılananyetenekgelişimdüzeyindenbaşkabirdüzeyegeçildikçe farklıgörülür.Gençyaştayetenekçocuk tarafındangeçmişperformanslarabakılarakdeğerlendirilir.ileriyaşlardayetenekdiğerlerininperformansı-nabakılarakdeğerlendirilir(Yıldırım,2013).

2-6 yaş arasındaki çocuk yaptığı son yeteneğine bakarak kendini değerlendirir. ilkyaptığıylaikinciarasındakiilerlemeyifarkedersegüveniartarvegöreviyapmadayeterliolduğunainanır.6veya7yaşındakiçocukdiğerçocuklarıizlerveyaptıklarınıdeğerlendir-meyebaşlar.Egoyönelimiolur.Sonperformanstandahaiyiolmakdeğildediğerçocuk-lardandahaiyiolmakhedefidir.11veya12yaşındansonradurumagöregörevveyaegoiçeriklieğilimgösterebilir(Yıldırım,2013)

Dahaönceaçıklandığıgibihedefyöneliminicholls’unmotivasyonteorisindeönemlibirroloynar.Sonyıllardahedefyönelimimotivasyonteorisiyleilişkiliolmasınedeniylesporpsikolojisindeençokaraştırılankonulardanbiriolmuştur.Görevyönelimlisporcu-


laruzmanlıkstratejilerinikabulederlervebaşarınınbelirlenmesiiçinkendikriterlerineodaklanırlar.Antrenmandavebeceri geliştirmede çok çalışmaya inanırlar.Akranlarıylakuralcıkıyaslamalardanbilinçliolarakkaçınırlarvebaşarıalgılarınıkişiselgelişimebağ-larlar.zorluklarvebaşarısızlıklakarşılaştıklarındabusporcularınısraretmeleriveiste-nilenmotivasyonel davranışları göstermeleri daha olasıdır.Bunun aksine ego yönelimlisporcular başarıyı belirlemek için dışsal kriterlere odaklanırlar. Bu kişiler şansın veyasosyalkıyaslamalarınönemlibaşarıkriterleriolduğuna inanırlar.Başarıkurallaraveyadiğerlerininnasılperformansgösterdiğinebağlıolarakölçülür.Egoyönelimlisporcuiçinalgılananyetenekçokçalışmadanveyaefordandahaönemlidir.zorluklarveyabaşarısız-lıklakarşılaştıklarındabusporcularınısraretmeleridahaazveistenmeyenmotivasyoneldavranışgöstermeleridahafazlaolasıdır.Egoyönelimlisporcularınetikveyasalolmayanavantajlarıkullanmalarıbaşarıiçindahaolasıdır(Yıldırım,2013).

2.4. Sporda Kendine Özgüvenin Sosyal Yaşama EtkisiSpor,toplumfertlerindekipotansiyelenerjiyibedenenvezihnenenyararlıolacakşe-

kildetüketen;kişilerdevetoplumdasağlıklıilişkilerinoluşmasınaolanaksağlayan;çeşitlidurumlardainsanıdengelibirşekildemutluluğagötüren;toplumadisiplini,kurallarasay-gıyıvesosyalbarışainanmışbireylerikazandıranaraçtır(Güven,1999).

Eğitim sistemimizdeki sınav yoğunluğu sebebiyle ailelerin çocukların geleceği içinendişelenmesi sonucunda spor geri plana atılmaktadır ve sedanter bir hayat tarzınayönlenmelerinesebepolmaktadır.oysakisporunbireyekazandırdıklarıfizikselolarakkalmaksızınbireylereruhsalvesosyalaçıdankazandırdıklarıylabütünolarakelealma-mızgerekmektedir.Sporbireylerepsikolojikvesosyalyaşamdagüçlü,kendindeneminvegünlükyaşantıdakistreslerdenuzak,çözümodaklı,sağlıklıvebaşarınındaberaberindegetirdiğibiryaşamsunmaktadır(Yarımkaya,2014).

Araştırmacılargüvenlisporcularınkendilerine,dahadaönemlisibaşarılıolacakları-na,başarılıolmakiçingereklipotansiyelleriniortayaçıkaracakfizikselvezihinselbeceri-yesahipolduklarınainandıklarınıbelirtmişlerdir(Yıldırım,2013).

Budurumsonucundaözgüvensahibisporcularınstresaltındaykensakinveolumludüşünceleriçindeolmalarısporunöneminiortayakoymaktadır.

Sporunsosyalişlevleriarasında;• Serbestzamanlarıdoğrudeğerlendirme• Sosyalleşme• Sosyalsaygınlık• Sorumlulukalma• Kötüalışkanlıklardanuzaktutma• Riskalma• Liderlik• Arkadaşlıkvesosyalçevrekazanımı• mutluluk,kendinegüvenvegüçlübirey• Sevgi,saygı• Profesyonelolarakyapılıyorsaekonomikkazanç• Programlıçalışma• Özürlüleritoplumakazandırmadaönemliroloynar

vb.özelliklerkazanımıbulunmaktadır(Yetim,2000).


Sporayrıca,önemlibirreklamvepropagandaaracıhalinegelmiştir.toplumlarınbu-günoynadıklarıbüyük“propaganda”oyunundaspor,hemenbüyükilgiyiçekenhemdedilduvarlannıaşarakbasanlarınıgenişkitlelereenkolayanlatabilenbirsosyalolgudur(Fişek, 1983, s. 73). Spor toplumsaldüzeydegerçekleştirdiği ilgi ve itibardan, insanlarüzerindebıraktığıkalıcıdeğerlerekadar,hertoplumiçinenciddi“reklam”aracıhalinegelmiştir.

Spor sağlıklı nesiller yetiştirilmesi için önemli bir faktördür.Aynı zamanda çağdaştoplumlarınyaratılmasındaeğitiminayrılmazbirparçasıhalinegelmiştir.Gençnesillerinbedenenveruhensağlıklı,sosyalyöndenaktif,gelişmişkişiliközelliklerikazanmalarında,yaratıcı,üretken,hoşgörülü,ahlaklı,kendinegüveniolaninsanyetişmesindeetkilir.insan-larınbedenve ruh sağlığını teminetmek,korumakvedevamettirmek içinyarışmaveçalışmaisteğiüstün,kuvvetliveyarınındanemin, ilerlemevegelişmeşansınasahipbirtoplumyaratmakiçin,boşzamanlarınıfaydalışekildekullanan,çalışmasıvedinlenmesinibilenbireyleryetiştirmekiçin,bedeneğitimivesporbüyükölçüdebireğitimveyetiştirmearacıdır.(Yetim,2000).

2.5. Sporda Kendine Özgüvenin Fiziksel EtkisiGünümüzdeteknolojikgelişmelerlebirliktebireylerdahasedanterbiryaşamayönel-

mektedirler.Örneğin;yakınmesafelerdebilearabayadaherhangibirtaşıtkullanılması,merdivençıkmakyerineasansörkullanımı,ev ihtiyaçlarıyadagiyimvekişisel ihtiyaç-lariçindahiinternetaracılığıylasiparişverilerekbulunduğuyerdeherhangifizikselçabagösterilmemesi.Sonucundaisebireylerfizikselolarakinaktifyaşamsürdürmektedirler(-Koşar,KinveAşçı,1998).

Günümüzdefizikselinaktiviteninkoronerkalphastalıkları,hipertansiyon,yüksekkanlipiddüzeyi,şişmanlıkvekas-iskeletsistemihastalıklarınanedenolduğu,düzenliyapılanegzersizinisebireyinfizikseluygunlukdüzeyiniartırarakburahatsızlıklarıngelişmesinive ilerlemesini engellediği bilinmektedir.Fiziksel uygunluk bireyin mesleki, rekreasyo-nel vegünlükyaşamaktivitelerini aşırıderecedeyorulmadanyapabilmekapasitesidir(heyward, 1991). Fiziksel uygunluk, kardiovasküler dayanıklılık, vücut komposizyonu,kas kuvveti, kassal dayanıklılık ve esneklik öğelerinden oluşmaktadır (Fox,Bowers veFoss,1993;heyward1991).

Sporunentemelamaçlarındanbirisidebireylerin;sağlıklı, fizikselyeterliliğesahip,zorşartlaraltındaişgücünükaybetmeyenniteliklereulaşmalarınısağlamaktır.Busüreç-te fiziksel performansbaşkabir ifade ile kuvvet ve güç gelişimi yapılacakdüzenli ant-renmanlarlanasıl bir gelişimgösterdiğideğerlendirilmiştir.Kardiyo-respiratuvardaya-nıklılıkbaştaolmaküzere,iskeletkaslarınıngüçüretebilmeyeteneği,bireylerinfizikseluygunluğununtemelunsurlarınıoluşturur.Sözkonusufizikseluygunluğugeliştirmeyadaaktivitetürüneözgüantrenmanyoğunluğunubelirlemede,farklıantrenmanuygulamala-rınınfizikselparametrelerinasıletkilediğinibilmekönemlidir(helgerudJ.veark.(2007).

Başarılıbirşekildezorlufizikselantrenmanlabaşaçıkma,aynızamanda,sporcununönemlibiryeterlikbeklentikaynağıolabilir.Bunedenle,antrenörlersadecesporcuları-nısıkıçalıştırmamalı,aynızamandagüvenlikalmalarınadayardımcıolmalıdır(Konter,1998).Aynızamandasporunbireyekazandırdığıdikduruş,esneklikveestetikgörünümbireyindahaözgüvenliolmasınıkendiniiyihissetmesinisağlar.

2.6. Sporda Kendine Özgüvenin Zihinsel Etkisiinsanoğlukarşılaştığıolumsuzdurumlarkarşısındabaşlangıçtaolumsuzduygudu-

rumlarıyaşamaklabirlikte,stresyaratanolaylarilehayatlarınıdeğiştirebilendurumlara,zamaniçerisindeçoğunluklauyumsağlayabilmektedirler.Buuyumunsağlanmasındaentemelfaktör,kişilerinbirtakımadımlaratmasınıgereklikılan,çabavezamangerektiren


aynızamandadadevamlıbirsüreçolanzihinseldayanıklılıkolgusudur(Garmezy,1991;Luthar,vediğ.,2000;masten,2001;Werner,1995).

Sporuhayatınaalmışbireyinkendineözgüvenigelişmektedir.Sadecefizikiveeldeedi-lenbaşarılar,performansolarakdüşünmeyipzihinseldayanıklılığındabireyiçinönemliolduğubilincinevarılmaktadır.zihinselyöndengeliştirilmemişsporcuvesedanterbireyyaşanılanzorluklarkarşısındauzunsürelibaşarısağlayamaz.Kendinegüvenensporcuvesedanterbireyzihinseldayanıklılığınıgeliştirdiğitakdirdesarsıcıvezorlayıcıdurumlar-da,baskıaltındasoğukkanlıolabilme,odaklanabilme,odaklanamamadurumukarşısındaçabuktoparlanabilme,kazanmayavekaybetmeyekarşıdoğrutavırsergilemegibibeceri-lerinigeliştirir.Belirlenenhedeflerevebaşarıyaulaşabilmekiçinsadeceteknikçalışmalardoğrultusunda ilerlemeninyeterliolunamadığızihinselçalışmalarberaberindeverimliolduğugörülmektedir(AltıntaşveBayarKoruç,2016).

Güven kaynağı olarak imgelemeyi kullanmanın anahtarı kendini üstün görmektir(hardy vediğerleri, 1996).Kazanıp başarılı olmanın en önemli psikolojik özelliği olankendinegüvenduygusu, teknikbireksikliğin imgelemeyoluylaaşılmasısayesindesağ-lanabilir.olumsuzkoşullardabaşarılıperformanslarortayakonulduğununimgelenmesi,güveningelişmesineyardımcıolmaktadır.Sporcularsadeceimgeleryaşamazlar,imgele-melerininsonuçlarınıdakontrolederekbununolumlusonuçlarındanyararlanabilirler.Budurumsporculardaolumlubenlikimajınınveöz-güveningelişimineyardımcıolmak-tadır(Kızıldağ,2007).

2.7. Sporun Eğitime Katkısımoderneğitimanlayışındaeğitimbirbütünolarakelealınmaktavebireylerinhayat

boyukendilerinigeliştirmeleri,erkenyaşlardagelecekyaşantılarınıetkileyecekolumlualışkanlıklaredinmelerivebirçokalanailgigöstermelerihedeflenmektedir.Bualanlardanbirtanesidekişilerinfiziksel,ruhsalvesosyalgelişiminekatkısağlayanbedeneğitimivespordur(Seidentop,mandvetaggard,1986).

Spor eğitimi, bireylerin hem fiziki hemde psikolojik gelişimlerini sağlamak, onlarısosyalyaşamahazırveyaratıcıkılmakamacınadönüktür(Erkal,GüvenveAyan,1998).Bireylerde sosyalbütünleşmeve sosyal yetenekleringeliştirilmesine takımoyunları vesporlarınınyardımcıolduğubilinmektedir.Buyüzdenfizikselolarakaktifbireylerindahayüksek akademik performansa sahip oldukları düşünülmektedir (Gür ve Küçükoğlu,1992).

Çocuk ve genç bireylerde düzenli olarak yapılan sporun; zihinsel,fiziksel ve sağlıkaçısındanönemliolduğukadarsosyalleşmesindedeönemliroloynar.Sağlıklınesillerinyetişmesiçağdaştoplumlarınoluşmasınaönemlibiretkendir.Yapıcı,üretken,hoşgörülü,-düzgündavranışlı,kendinegüvenen,kişilikli,kişiselilişkileridüzgünbireyleryetişmesinesebepolur.Gelişmiştoplumlarıngençlikeğitiminiiyiyapmalarıvegençliğinsporaktivite-leriiçerisindeyoğunluklukatılımlarınısağlanmalarıveetkinlikleryapılmalarıgelişmişliknedenlerindenenönemlileridir.Buetkinliklerinyapılmadığıvebusüreçleriyaşamamışolan toplumlarda ise gençlerin barışçı, paylaşımcı, insancıl olmadıkları ve kaybetmeyihazmedemediklerigözlemlenmektedir(Yetim,2000).

2.8. Mental Dayanıklılık Kavramı TanımıSpordakisonuçlarımentaldayanıklılığayadaeksikliğinemaledensporcuların,ant-

renörlerinvesporpsikologlarınınsayılarıgiderekartmaktadır.Araştırmacılarınzamanzamantanımlamışgörselolarakolumluvebaşarıyla ilişkili istenenpsikolojikherözel-liğimentaldayanıklılıkolarakelealmıştır (Crust,2007). mentaldayanıklı sporcularvesedanterbireylerbaskıvegüçlükleetkinbirşekildebaşaçıkabilen,zorludurumlardansonrabilekendinitoplayabilen,kendinegüveninikoruyabilen,olumsuzdurumlardaper-


formansınıetkilibirşekildegösterebilenkişilerdir.tümsporbranşlarındaolduğugibifizikselgelişiminyanısırapsikolojikdurumunve

mentaletmenlerindeperformansaetkiettiğibilinmektedir.WeinbergveGould(2015)Fi-zikselyeteneğinrakiplerarasındaepeycedenkolmasıdurumunda,kazananıngenellikledahaiyizihinselbecerileresahipolansporcularolduğunubelirtmişlerdir.Graham,han-tonveConnaughton(2002)uygulamalısporpsikolojisindemuhtemelenensıkkullanılanamaenazanlaşılankonulardanbirininzihinseldayanıklılıkolduğunuifadeederekkonu-nunöneminedikkatçekmektedirler(Pehlivan,2014).

zihinseldayanıklılıkbirkişiliközelliğiveruhsaldurumolarakifadeedilmiştir.zihinselolarakdayanıklısporcularvesedanterbireyleryüksekdüzeyderekabetçi,kendikendinimotiveeden,kararlı,baskıaltındasakinkalıpmantıklıkararlarverebilen,başarısızolduk-larıtakdirdekendilerineolaninançlarınıkoruyupbaşarıiçinçabalayankişilerdir.

mentaldayanıklılık,kişiyegeneldesporunsporcuvesedanterbireyüzerindekireka-bet,eğitim,hayattarzıgibidurumlardarakiplerinegöredahabaşarılıolduklarıözelliklebaskıaltındakararlı,kendindeneminolmalarırakiplerindendahaiyivetutarlıolmasınısağlayandoğalyadageliştirilmişpsikolojiksınırdır(Pehlivan,2014).

2.9. Mental Dayanıklılığa Sahip Bireylerin Özelliklerimentaldayanıklılıksporcuvesedanterbireyüzerindebaskıveendişeilebaşaçıka-

bilme,performansadairodak,kendinegüven,motivasyon,rekabetgibiözellikleroluştur-maktadır.

Jonesvediğ.(2002)yaptığınitelçalışmasonucuortayaçıkansporcularüzerindeki12özellikaşağıdakigibidir;1. Yarışhedeflerineulaşmayeteneğinedairsarsılmazbirinancasahiptirler.2. Artmış başarma kararlılığı sonucunda performans aksiliklerinin ardından kendini

toparlayabilirler.3. Kendinirakiplerindendahaiyiyapaneşsizözellikveyetenekleresahipolduğunadair

sarsılmazbirözinancasahiptirler.4. Başarmayadairdoyumsuzbiristekledoluolmaveiçselleşmişgüdüleresahiptirler.5. Yarışmayaözgüdikkatdağıtıcışeylerkarşısındatamamenodaklanmışkalabilirler.6. umulmadık,kontroledilemezolaylarınarkasındanpsikolojikkontrolüyenidenelde

edebilirler.7. Antrenmanda yada yarışmada stres altında fiziksel veduygusal acının sınırlarına

ulaşmasına rağmen tekniğini vemücadelesini sürdürerekbudurumları geri itebi-lirler.

8. Yarışmakaygısınınönünegeçilemezolduğunubilirlervebudurumlabaşaçıkabilir-ler.

9. Diğersporcularıniyiyadakötüperformanslarındanetkilenmezler.10. Yarışmanınbaskısındanzevkalırlar.11. Kişiselhayattakidikkatdağıtıcışeylerkarşısındatamamenodaklanmışhaldekala-

bilirler.12. Gerektiğindesporodağınıaçıpkapatabilirler.

hedefeulaşmakiçinbunuyapabilecekkapasiteninolduğunainanmakgerekmektedir.mentaldayanıklılıkkendinegüvenvebellibiramaçdoğrultusundasarsılmamaklailgili-dir.herzamanhedefegidenyoldabirtakımolumsuzluklarolmasımümkündür.Bununfarkındaolupmentalolarakdayanıklıbireylerbaşarıyagidenyoldazorluklarıbiraşamaolarak görmesini sağlayandirençli olmavemotivasyonkombinasyonunu içermektedir.


Rakiplerinekarşıkendiyeteneklerinegüvenenbireylerdir.herzamandahaiyisiiçinken-dinigeliştirmekdurumzorlaştığıandabileçabasarfedenbireylermentaldayanıklılığasahipbireylerdir. Baskıaltındaveendişeanındakendinisakinleştirmeyiveolumludü-şünceleriçerisindeolmayımentaldayanıklılıklasağlar(Pehlivan,2014).

2.10. Mental Dayanıklılığın Geliştirilmesi Gelişenbirliteratüriçindebeklenebileceğigibi,mentaldayanıklılığıntamolarakneol-

duğunadairbazıanlaşmazlıklarortayaçıkmıştır.mentaldayanıklılığınbirzihniyetmi(vedeğişimedahaduyarlı),birkişiliközelliğimi(genetikolarakdahakalıtsal)olduğuna,yadamentaldayanıklılığınfarklısporlardafarklışekildevarolupolmadığınadairbuanlaş-mazlıklarhalabulunmaktadır.Ancakmentaldayanıklılığınçoklubileşenlerdenoluştuğumutabakatanlaşmasıbulunmaktadır.(Sheard,2010).

Ayrıcamentaldayanıklılıkileilişkilendirilenözellikleredairdebirçokfikirbirliğibu-lunmaktadır.mentalolarakdayanıklıkişilerkendikendinemotiveetme,rekabetçi,baskıaltında etkin bir şekilde başa çıkma ve bu durumlarda konsantrasyonlarını sürdürme,kendiniadamış, zordurumlardabilekendilerineolangüvenlerikorumaeğilimindedir-ler(Pehlivan,2014).

mentaldayanıklılığınkilitbileşenlerinintanımlanmasınayardımcıolacakuygulamalıbirmodel,bukilitbileşenleringeliştirilmesiiçinkullanılabilecekbazıstratejiörnekleriileşekil1’desunulmuştur(CrustveClough,2011).

BİLEŞEN TANIM ÖRNEK GELİŞİM STRATEJİSİ

KontRoL(ContRoL)

Aynıandapekçokşeyiidareedebilmevekontrollükalabil-meyeteneği

Dikkatdağıtıcıdurumlarsırasındaeğitim

mEYDAnoKumA(ChALLAnGE)

Süreklideğişenortamlardapotansiyeltehtidlerialgılamakvebunlarıkişiselgelişimiçinfırsatlaradönüştürmek

Süreklideğişikortamlarsunarakyenizorluklarüretmekveçözümbeklemek

KARARLıLıK(CommitmEnt)

hedeflerimizegidenyoldazorluklararağmenbaşarmakiçinısrarlaçabalamak

hedefBelirlemevehedef-Başarı

GÜVEn(ConFiDEnCE)

Rakiplerininkendisinikorkut-masınaizinvermedenkendiyeteneklerineolaninancınıkorumak

zordurumlarlakarşıkarşıyakalmışgibihayalederekdüşünmekveçözümüretmek

Şekil 3.mentalDayanıklılığın4Cmodeli(Clough,Earle,&Sewell,2002)

mentaldayanıklılıkolumlupsikolojikdeğişkenlerinkümesiniyansıtmaktadır veJo-nesvediğ. (2002) tarafındanşu şekilde tanımlanmıştır:Genelolarak sporunsporcuyayüklediğibirçoktalepilerakiplerindendahaiyibirşekildebaşaçıkmanızısağlayan,özelolarakdabaskıaltındaykenkararlı,odaklanmış,kendinegüvenenvekontrolaltındakal-madarakiplerindendaha tutarlıvedaha iyiolmanızı sağlayandoğalyadageliştirilmişsınırasahipolmasıdır.Kimidiğeraraştırmacılarınbutanımınmentaldayanıklılığıntamolarakneolduğundançok,sporcularaneleryapmalarınaimkansağladığınıvurguladığınıbelirtmelerinerağmen,butanımbazıaraştırmacılararasındapopülerolmuştur.Enönem-likısımsa,mentaldayanıklılığınbirşekildegenetiktenetkilenebildiğini,ancaköğrenmevedeneyimyoluyladageliştirilebileceğinibelirten“doğalgeliştirilmiş”ifadesidir(CrustveClough,2011).

Kişiliközellikleribüyükölçüdegenetiktenetkilenirken,aynızamandagelişimselsü-


reçlere,ençokdaçevreseletkiyedetabidir.mevcutanlayışhemdoğanın(genetik)hemdeyetiştirmenin(çevre)kişilikvedavranışlarıngelişiminekatkıdabulunduğuşeklindeolduğundan,psikologlarkutuplaşmış“doğalmı?yetiştirmemi?”sorusundangenelolaraköteyegeçmiştir(Sheard,2010).Birçokkişiliközelliğigibimentakdayanıklılığındagüçlügenetikbileşenleriolduğuamaaynızamandaçevreselfaktörlerdendeetkilendiğibelir-tilmiştir.

hedef belirlememental dayanıklılığa sahip bireyler tarafından kullanılan bir amaçdoğrultusundauygulananyöntemdir.uzunbir zaman , başarmak içinkendinegüveninveyeterlilikalgılarınınarttırılmasınahizmetedebilir,buhedefleregidenyoldaözelliklegençbireylerdegözkorkutucuolabilir.uzunvadelihedeflervedüzenlibaşarılariçinhedefbelirlemelersıçramatahtasıhalinegelenkısavadeliprogramlarşeklinde tasarlanmalı-dır(Pehlivan,2014).

2.11. Mental Dayanıklılık Üzerinde Çevresel Etkilermentaldayanıklılıkuzunzamaniçerengelişimioldukçazorolanbirsüreçtir.Genellik-

leçalışmalaraküçükyaşlardabaşlanırancakozamanakadarkisüreçteçevrenindeetki-siylekişilerüzerindeedinilenbilgiler,alışkanlıklarvebiryaşamtarzıvardır.Bullvediğ.(2005) tarafındanbildirilenenönemliçevreseletkilerin ikisiyetiştirme ile ilgiliydi.Bunedenle,ebeveynetkileri(örn.destekleyiciolmalarıvesıkıçalışmaetiğioluşturmaları)veçocuklukgeçmişi(örn.kardeşrekabeti)mühimolarakgörülmüştür(CrustveClough,2011).

Sporcularüzerindeetkilerise;Connaughtonvediğ.(2008)yaptığıbaşkabirçalışma-daebeveynetkisininöneminidoğrulamanınyanı sıraantrenörlerin (uygulamadazorludurumlaryaratıpyüksekbeklentileribesleyerek),eşlerin(destekverekabetsağlayarak)veyaşçabüyüksporcuların(rolmodelolarak)mentaldayanıklılıkgelişimindekiönemlirollerinivurgulamıştır (CrustveClough,2011).Önemliolarak,thelwell vediğ. (2005)ebeveynlerinpsikolojikyetenekgelişiminidesteklemek için (destekleyiciolarak, ancakdenetleyiciolmadan)enuygunçevreninoluşturulmasınayardımcıolmalarınıamaçlayaneğitimselprogramlarınıdesteklemektedir.Bazıfaktörleringarantiedilmesizorolmasınarağmen,diğerçevreselözellikleraçıkçamanipüleedilebilir(CrustveClough,2011).

2.12. Mental Dayanıklı Sporcular da Meydan Okuma ve Destek mentalolarakdayanıklısporcuların,süreklikendinigeliştirmenin(görevuzmanlığı)

yanısırarakiplerindendahaiyiolmayıistemeleri(sonuçoryantasyonu)bakımındandaoldukçarekabetçiolduklarıbulunmuştur.Sporculardurgunkonforbölgesinealışmaları-nınönünegeçilmesiiçineğitimlerirekabetçiveamacayönelikgörülerekdüzenliolarakzorlanmalıdır(Pehlivan,2014).

Eğitimdevrelerisporcularınsadecefizikselkabiliyetleriniesnetmemeli,aynızaman-dabazıpsikolojikbaskıyadasimülasyoneğitimişekillerinidekapsamalıdır.Bu,dikkatdağıtanyadabaskıveproblemçözmeyideoluşturançevreleriiçerebilir.Antrenörleriçinzorlukyaratıcıolma;sporculariçindeproblemlerikendibaşlarınaçözmeyemecburol-malarıolacaktır(Pehlivan,2014).Başarıyadabaşarısızlıksonucundaödül-cezayöntemiuygulanabilir.Sporcularbudurumlarkarşısındakenditecrübelerinidahaiyideğerlen-dirmebecerisikazanırlar.

2.13. Mental Dayanıklılığın Spor da Sosyal Destek Ağları Çoksayıdanitelvenicelçalışmasosyaldesteğimentaldayanıklılığıngeliştirilmesinde

önemliolarakbelirtmiştir.Reesvehardy›ye(2000)göre,sporlailgilisosyaldestekdörtbileşendenoluşmaktadır: (a)Duygusaldestek, ilgilenildiğiduygularınıortayaçıkarmakiçin ihtiyaç anında orada olunmasını içermektedir; (b) itibar desteği, kişinin yeterlikduygularınıngüçlendirilmesiileilgilidir;(c)bilgilendiricidestek,tavsiyeyadarehberlik


sunulmasını içermektedirve (d) elle tutulurdestek, somutkişisel yardımverilmesi ileilgilidir(CrustveClough,2011).

mentalolarakgüçlüsporcularınözellikleridüşünüldüğüzamançelişkiligibigörün-sedebusosyaldestekbileşenlerininsüreklibirsüreçolmadığıbazıdurumlarkarşısındagerektiğizamanolduğugörülmektedir.Örneğin;yaşanılansakatlıkdurumundadeneyim-lerinipaylaşan,endişeleriniyatıştıransporcuyayardımcıolacakantenörleri,ebeveynleri,eşleriyadayaşçabüyüksporcularıkapsayabilir.

Eniyisporculardabileinişveçıkışlaryaşanılmaktadır.Performans,antrenördeğişi-mi,sakatlıklar,ilerleme/çöküşlerveyeniyapılacakseçimlergibisüreçlerdeantrenörler-den, yaşça büyük sporculardan deneyimlerini paylaşmalarıyla yardımcı olup sporcuyayaşanılandurumkarşısındadestekolunabilir.Ebeveynlerindeduygusalolarakdestekleribüyükölçüdeönemlidir(Pehlivan,2014).

2.14. Mental Dayanıklılık ve PerformansSporpsikolojisindenbeklentilerbakışaçısınagörefarklıolabilmektedir.Bazılarıspor

psikolojisindenperformansvedolaysıylabaşarıaçısındanneredeysebirmucizebekler-ken,bazılarıda sporpsikolojisininbiryaranınınolmadığını ileri sürerekboşbiruğraşbiçimindedeğerlendirmektedir.Ancakyapılançalışmalarruhsalsüreçlerlebedenselet-kinliklerarasındakiyakın ilişkiyi göstermişveperformansüzerineetkisiniortayakoy-muştur(Doğan,2005).Sporpsikologlarınınvearaştırmacıların;antrenörlerinvesporcu-larınmentaldayanıklılığaperformansıetkileyenbirfaktörolduğundanverdikleriönemibelirtmektedirler.Sporcularınolumsuzdurumlarkarşısındakendinegüvenmeleri,motiveetmeleri ve zorluklarkarşısındapes etmeyiphedefeulaşmak için çabalamalarımentaldayanıklılığın sonucunda olduğu ve performanslarını arttırdıkları görülmektedir.Genelolarakmentaldayanıklılığıgüçlübireylerperformansaçısındandahaiyisonuçlarsergi-lerler(Pehlivan,2014).

2.15. Spor da Mental Dayanıklılık Kavramına Genel ve Spesifik Yakla-şımlar

thelwellvediğ.(2005)mentaldayanıklılıktabazısporiçifarklılıklarınolabileceğiniortayakoymuştur.Buaraştırmacılarspesifik futbolbağlamınaesasolarakJonesvediğ.(2002)’ninbireyselvetakımsporlarıyığınındakikatılımcılardaneldeedilentanımlarınıuygulamıştır.GenelolarakJonesvediğ.(2005)’ninbulgularıylahemfikirolmalarınarağ-men,thelwellvediğ.(2005)mentalolarakdayanıklıfutboloyuncusununtopuherzamanistemegibidahabaşkaspesifiközelliklerinibildirmiştir.mentaldayanıklılıkspesifikbirsporailişkinolarakdüşünüldüğündementaldayanıklılığınbazıözelliklerininyadanite-likleriningörevtaleplerininbirsonucuolarakdahaazçokilişkiliolacağınınönerilmesimakulgibidurmaktadır.Örneğin,Jonesvediğ.(2002)başarısızlıktankaynaklananduygu-salacı(muhtemelenbütünsporculararasındagenelbirfaktör)vefizikselacı(kibukimisporlaradahaözgüolabilir)arasındakibirayrımıortayaatmıştır.Örneğinkürekçekmedemental dayanıklılık fiziksel acıya tahammül etmevebununlabaşa çıkmayladaha fazlailişkiliolabilirkibuözelliklerinmentalolarakdayanıklıbirbilardooyuncusununönemliözellikleriolmasımuhtemeldeğildir(Crust,2007).

middleten vediğ.(2004)’ e göremental dayanıklılığın geniş bir ilgi alanı olduğunu,sporlasınırlıkalmadığını,işin,askeriyenin,sanatınvb.yerinegetirildiğidiğerperformansalanlarını da içine alabileceğini ortaya koyan birmental dayanıklılık ve ölçümmodeliöne sürmüşlerdir. Kurumsal olarakmental dayanıklılığın bireyleri daha genel anlamdaolumsuzdurumlarkarşısında,streslevegüçlükle çok sayıdadurumdaetkinbir şekildeüstesindengelmesinisağlayanözelliktendahaziyade,nedensadecesporlailgilibiryapıolduğunuanlamakzordur.Yapılmasıgerekenmentaldayanıklılığınkapsamlı,çekirdekbi-leşenlerininbelirlenmesinihedefleyenbiraraştırmadır(Pehlivan,2014).


uygulamalı perspektiften bakıldığında, girişimlerin bireyin yoksun olduğu belirlimentaldayanıklılıkbileşenlerinihedeflemeyeuyarlamaktadahabüyükbirspesifikliksa-ğlayabilir.Böylece,hemgenelmentaldayanıklılıkhemdefarkedilebiliraltbileşenölçüt-leriningeliştirilmesindemiddletonvediğ.’ninveCloughvediğ.’nınelealdığıyaklaşımenuygunuolarakgörülmektedir(Crust,2007).

2.16. Sporda Mental Dayanıklılık Alt Boyutları

2.16.1. GüvenAnshelvediğ.;kendinegüveni,durumvekişiliközelliğiolarak iki farklı şekilde ta-

nımlamışlardır(Kaiseler,2009).Birdurumolarakkendinegüven;özelbirzamandabaşa-rılıolabilmekiçinbireyinkendisihakkındakikesinlikderecesiyadageçicivedurumsalinançtır.KişiliközelliğiolarakiseherhangibiraktivitedebaşarılıolmaeğilimidirKişininistenendavranışıbaşarılıbirbiçimdegerçekleştirebilmesineolaninancıolaraktanımla-nansportifkendinegüvenaslındabaşarıbeklentisidir.(Kocaekşi2010).

Birçokspordalındaperformanslayakındanilişkiliolduğudüşünülenönemlibazıbile-şenlervardır.Bunlarınönemsırasıspordalınıngerektirdiğibelirliözellikleregöredeğiş-mekleberaber,bubileşenlerin,motivasyoninançvekendinegüven,konsantrasyon,şid-det/uyarılmayıdüzenlemeolduğunilerisürer.Bubileşenlerinsırası,spordalınıngerek-tirdikleridoğrultusundanekadardeğişirsedeğişsingerçekolan,kendinegüvenproblemiyaşayanbirsporcununfizikselolarakyeterligüç,kuvvet,hız,dayanıklılıkyadaesnekliğisahipolsabileherzamançokdabaşarılıolamayacağıdır(Yeltepe2007).

Vealey; kendine güven için kuramsal birmodel geliştirmiştir ve bumodel kendinegüvenisporda farklıbir içeriğeoturtmuştur.Bumodelideğerlendirebilmekvekendinegüveniölçebilmek içinölçümaracıdageliştirmiştir.Buanlamdadeğerlendirilensportifkendinegüvenmodelinegöre,sportifkendinegüvenbireylerinspordabaşarılıolmakiçinkendiyeteneklerineduyduğukesinlikderecesidir.Buyapıikiönemlitemeliçerir.Bunlardurumlukvesüreklikfaktörleridir(Kocaeşki,2010).

Spordakendinegüveninseviyesinivekaynaklarınıetkileyenetkenlerarasındaspor-cularınkarakteristiközellikleri,kültürveorganizasyonelözelliklersayılabilir.Yarışmacı-nınseviyesi,sporprogramlarınhedefleri,cinsiyet,yaşveırkgibiözelliklerisporcularınkarakteristiközellikleriolarakdeğerlendirilir.

2.16.2. Bağlılıkhedefinzorluğuilekişininbağlılığıarasındailginçbiretkileşimbulunmuştur.(Gol-

by,2003)Yüksekbağlılığaveyüksekhedef zorluğuna sahipbireylerin,düşükbağlılığavedüşükhedefzorluğunasahipbireylerdendahaiyiperformansgösterdiğisaptanmıştır.Literatürdebuilişkiyidestekleyençalışmalarvardır.takımsporlarındabaşarıeldeedebil-mekiçingerekliolanpekçokfaktörvardır.Bufaktörlerdenbazılarıtakımlarıngöstermişolduklarıbirliktelik,takımdaşlıkduygusuvebirbirinebağlılıktır(Çelik2011).

Elit sporcularınçoksıkkulüpdeğiştirdiğibilinenbirgerçektir.nedeni ise;kulüple-rinsporcularınperformanslarınıtakipederekbaşarılısporcularadahaiyiimkanlarteklifederekkendikulübünetransferetmekistemesisonucundagerçekleşir.Sporcularıntek-liflerideğerlendirmesidekulübüneolanbağlılıkseviyesinindeetkiliolduğudüşünülebi-lir(Pehlivan,2014).

Scanlanvearkadaşlarının(1993)geliştirdiğisporcubağlılıkmodeli(SportCommit-mentmodel)bualandayapılanilkçalışmaolup,gençsporcularınbağlığıüzerindeetkiliolan6faktörü(Sekil4.)açıklamaktadır(Üzüm,2010).


Şekil 4. SporBağlılıkmodeli(Scanlanvearkadaşları,1993).

Sekil4’degörüldüğügibi,sporcularınbağlılıkdüzeyiüzerindeetkiliolanaltı faktörbulunmaktadır. Bu faktörlerden birincisinde, sporcuların yapmış olduğu branşın bireyüzerindekipozitifgeneletkinlerinden(branşı sevme,eğlenme,yapmaktanhazduyma)sözetmektedir.Bağlılıküzerindeetkiliolanikincifaktördesporcuyasunulanfırsatların(askadro,kaptanlıkgibiolanakların)bağlılıküzerindeetkilisivurgulanmaktadır.Cazipalternatiflerin(ulusalveuluslararasımüsabakalargibi)çokolmasıvesporcularınbual-ternatiflerieldeedebilmekiçinekstraçabasarfetmelerionlarınbağlılığınıetkilemekte-dir.Kişiselgirişimdeisesporcularınaktivitelerekatımdevamlılığısayesindeeldeetmişolduğukariyeryanitakımiçerisindekiyerinisağlamlaştırmasınınbağlılıküzerindekiet-kisinden bahsedilmektedir. Scanlan’a(2003) göre Sporcunun spor aktivitelerine devametmesinizorunlukılansosyalnormvebeklentiler(seyircilerinbeklentileri,yöneticilerinbeklentilerivetakımınkültürüvb.)gibiunsurlarbağlılıküzerindeetkiliolmaktadır.Spor-cularıngörmüşolduğudestekvemotivasyonun(para, itibareldeetme, sosyalgüvencevb.)diğersporcularınaktivitelerekatılımınısağlamadaörnekteşkiletmesisporcubağlılı-ğınıetkilemektedir(Üzüm,2010).

2.16.3. KontrolBireylerinyaşamlarındakiolaylarıkontroledebilmekiçingerekliolanbilişsel,güdüsel

vedavranışsalkaynaklaravegerektiğindebukaynaklarıhareketegeçirebilecekkapasite-yesahipolduklarınaolaninançlarıolaraktanımlanır(Sheard,2009).

Sporcugerekgünlükyaşantısındagerekperformanssırasındaolumluyadaolumsuzdurumlarlakarşılaşabilir.hayatınönüneçıkardığıengelleriaşmasırasındakontrolaltı-naalıpperformansınıolumluyansıtmasımentaldayanıklısporcularınözelliklerindendir.Yarışma sırasında da çıkabilecek engellere karşı pozidif bir yaklaşım sergilerler(Pehli-van,2014).

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. YÖNTEM

3.1. Araştırma GrubuAraştırmagrubununevreni;SporBilimleriBölümündeöğrenimgörenüniversiteöğ-

rencilerdir.Örneklemimise;istanbulÜniversitesiSporBilimleriFakültesiortakProg-ram1ve2.sınıf,SporYöneticiliği3ve4.sınıf, AntrenörlükEğitimi3ve4.sınıfgönüllükatılımgösterenöğrencilerüzerindeuygulanmıştır.Araştırmamıza76kadınöğrenci94erkeköğrenciolmaküzeretoplamda170taneöğrencikatılmıştır.


3.2. Sporda Sürekli Güven Alt ÖlçeğiAraştırmaverilerini toplamadaVealey(1986) tarafındangeliştirilenSpordaSürekli

GüvenAltÖlçeğiuygulanmıştır.Ölçek13maddevebiraltboyuttanoluşmaktadır.ÖlçeğintürkçeuyarlamasınıYıldırım(2013)yapmıştır.ÖlçekLikerttipiolupmaddeler

1’den9’akadarsıralanmıştır.1,2ve3düşükpuanı,4,5,6ortapuanı7,8ve9yüksekpuanıbelirtmektedir.

3.3. Sporda Mental Dayanıklılık Ölçeği(SmDÖ),Sheardveark.(2009)tarafındangeliştirilmiştir.Araştırmacılar,mentaldaya-

nıklılıkileilgilidahaöncedenyapılmışhamverileriveçalışmalardanalıntılarıkullanarakgeliştirmişledir.3altfaktörileölçümoluşur.Confidence(Güven),Constansy(Bağlılılık),Control(Kontrol).türkçeyeuyarlamaçalışması,Pehlivantarafından(2014)yapılmışolup,toplam13maddedenoluşmuştur.DoğrulayıcıFaktörAnalizi(DFA)ileuyumindekslerinintümünün“iyiuyum”düzeyindeolduğu,tümmaddeleriçintdeğerlerinin0.01düzeyindeanlamlıolduğuvemodeliniyiuyumverdiğibulgusueldeedilmiştir.ÖlçeğintümüneaitCronbachAlphadeğeri0.72olarakölçülmüştür.

3.4. Verilerin AnaliziAraştırmanın bulguları, SPSS istatistik programı kullanılarak; Pearson Korelasyon,

Frekans, t-testi, Anova analizleri, kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabuledilmiştir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. BULGULAR

Frekans Yüzde Geçerli yüzde

Valid

Kadın 76 44,7 44,7

Erkek 94 55,3 55,3

total 170 100,0 100,0

Tablo 1.KatılımcılarınCinsiyetleri

tablo1’degöründüğügibikatılımcıların%44,7’sikadınöğrencilerdenolduğubelir-lenmiştir.

Katılımcıların%55,3’üiseerkeköğrencilerdenolduğubelirlenmiştir.

Frekans Yüzde Geçerliyüzde

Valid

Bekar 167 98,2 98,2

Evli 3 1,8 1,8

total 170 100,0 100,0

Tablo 2.KatılımcılarınmedeniDurumları


tablo2’degöründüğügibikatılımcılarınmedenidurumları%98,2’sininbekarolduğubelirlenmiştir.Katılımcılarınmedenidurumları%1,8’ininiseevliolduğubelirlenmiştir.


Valid

0-400 43 25,3 25,3

500-1000 55 32,4 32,4

1001-2000 45 26,5 26,5

2001veüzeri 27 15,9 15,9

total 170 100,0 100,0

Tablo 3.KatılımcılarınAylıkGelirDurumları

tablo 3’de göründüğü gibi katılımcıların 0-400tl arası aylık gelire sahip olanlar%25,3’ü olduğubelirlenmiştir.Katılımcıların500-1000tl arası aylık gelire sahipolanlar%32,4’üolduğubelirlenmiştir.Katılımcıların1001-2000tlarasıaylıkgeliresahipolanlar%26,5’iolduğubelirlenmiştir.Katılımcıların2001veüzeriaylıkgeliriolanlarise%15,9’uolduğubelirlenmiştir.


Valid

1 52 30,6 30,6

2 67 39,4 39,4

3 27 15,9 15,9

4 24 14,1 14,1

total 170 100,0 100,0

Tablo 4.KatılımcılarınSınıfları

tablo4’degöründüğügibi katılımcıların %30,6’sı 1.sınıf öğrencileri olduğubelir-lenmiştir.Katılımcıların%39,4‘ününise2.sınıföğrencileriolduğubelirlenmiştir.Katılım-cıların%15,9’unun3.sınıföğrencileriolduğubelirlenmiştir.Katılımcıların%14,1’ininise4.sınıföğrencilerolduğubelirlenmiştir.


Valid

Evet 17 10,0 10,0

hayır 153 90,0 90,0

total 170 100,0 100,0

Tablo 5.KatılımcılarınmilliolmaDurumları

tablo5’degöründüğügibikatılımcıların%10,0 ‘ununmilli sporcuolduğubelirlen-miştir.

Katılımcıların%90,0’nınınisemillisporcuolmadığıbelirlenmiştir.



Valid

Evet 116 68,2 68,2

hayır 54 31,8 31,8

total 170 100,0 100,0

Tablo 6.KatılımcılarınDüzenliSporYapmaDurumları

tablo6’dagöründüğügibikatılımcıların%68,2’sinindüzenlisporyapanöğrencilerolduğubelirlenmiştir.Katılımcıların%31,8’ininisedüzenlisporyapmayanöğrencilerol-duğubelirlenmiştir.

N Ortalama Std. Sapma

SpordamentalGüven 170 1,8718 ,43436

SpordamentalDevamlılık 170 2,3956 ,40583

SpordamentalKontrol 170 2,8044 ,68180

Spordamentaldayanıklılık 170 6,2851 1,35885

Tablo 7. SpordaKendineGüvenVementalDayanıklılıkÖlçeğiortalamaPuanları

tablo7’degöründüğügibikatılımcılarınspordamentalgüvenortalamaları1,87oldu-ğubelirlenmiştir.Spordamentaldevamlılıkortalamaları2,39olduğubelirlenmiştir.Spor-damentalkontrol2,80olduğubelirlenmiştir.Spordasüreklikendinegüven6,28olarakbelirlenmiştir.

Group Statistics

Cinsiyet N Ortalama Std. Sapma Std. Hata P

SpordamentalGüven

Kadın 76 1,9342 ,43743 ,05018 ,092

Erkek 94 1,8213 ,42751 ,04409

SpordamentalDevamlılık

Kadın 76 2,4408 ,38916 ,04464 ,192

Erkek 94 2,3590 ,41730 ,04304

SpordamentalKontrol

Kadın 76 2,7401 ,69335 ,07953 ,270

Erkek 94 2,8564 ,67151 ,06926

Tablo 8.SpordaKendineGüvenAltBaşlıklarınınCinsiyetFaktörüneGöreortalamaları

tablo8’degöründüğügibikatılımcılardaspordamentalgüvenkadınöğrencilerinor-talaması1,93olduğubelirlenmiştir.Katılımcılardaspordamentalgüvenerkeköğrencile-rinortalaması1,82olduğubelirlenmiştir.Katılımcılardaspordamentaldevamlılıkkadınöğrencilerdeortalama2,44olduğubelirlenmiştir.Katılımcılardaspordamentaldevam-lılıkerkeköğrencilerde2,35olduğubelirlenmiştir.Katılımcılardaspordamentalkontrolkadın öğrenciler de ortalama 2,74 olduğu belirlenmiştir.Katılımcılarda sporda mentalkontrolerkeköğrencilerde2,85olduğubelirlenmiştir.tablo8’despordakendinegüvenaltbaşlıklarınıncinsiyetfaktörünegörekatılımcılarınortalamalarındaanlamlıfarklılıkla-rarastlanmamıştır.


Group Statistics

Cinsiyet N Ortalama Std. Sapma Std. Hata P

Spordamen-taldayanık-lılık

Kadın 76 6,1194 1,21265 ,13910 154

Erkek 94 6,4190 1,45910 ,15050

Tablo 9.SpordaKendineGüvenCinsiyetFaktörüneGöreortalamaPuanları

tablo9’dagöründüğügibikendinegüvendecinsiyetfaktörünegöreortalamapuanındakadınöğrencilerin6,11olduğubelirlenmiştir.Kendinegüvendecinsiyetfaktörünegöreortalamapuandaerkeköğrencilerin6,41olduğubelirlenmiştir.tablo9’dagöründüğügibispordakendinegüvenaltbaşlıklarınıncinsiyetfaktörünegörekatılımcılarınortalamala-rındaanlamlıfarklılıklararastlanmamıştır.

Group Statistics

Milliolma N Ortalama Std. Sapma Std.hata P

SpordamentalGüven

Evet 17 1,7294 ,49468 ,11998 155

hayır 153 1,8876 ,42602 ,03444

SpordamentalDevamlılık

Evet 17 2,3235 ,49816 ,12082 442

hayır 153 2,4036 ,39541 ,03197

SpordamentalKontrol

Evet 17 2,7941 ,92802 ,22508 498

hayır 153 2,8056 ,65282 ,05278

Tablo 10.SpordamentalDayanıklılıkAltBaşlıklarınınmilliolmaFaktörüneGöreortalama-ları

tablo 10’da göründüğü gibi sporda mental dayanıklılık alt başlıklarından spordamentalgüvendeevetortalaması1,72olduğubelirlenmiştir.Spordamentaldayanıklılıkaltbaşlıklarındanspordamentalgüvendehayırortalaması1,88olduğubelirlenmiştir.Spor-damentaldayanıklılıkaltbaşlıklarındanspordamentaldevamlılık da evetortalaması2,32 olduğubelirlenmiştir.Spordamentaldayanıklılıkaltbaşlıklarındanspordamentaldevamlılıkdahayırortalaması2,40olduğubelirlenmiştir.Spordamentaldayanıklılıkaltbaşlıklarındanspordamentalkontroldeevetortalaması2,79olduğubelirlenmiştir.Spor-damentaldayanıklılıkaltbaşlıklarındanspordamentalkontroldehayırortalaması2,80olduğubelirlenmiştir.tablo10’damilliolmafaktörünegörekatılımcılarınmentaldayanık-lılıkortalamalarındaanlamlıfarklılıklararastlanmamıştır.


ANOVA

Kareler ortala-

ması df Ortalama

kareleri F P

SpordamentalGüven

BetweenGroups ,122 3 ,041,212 ,888

WithinGroups 31,763 166 ,191

total 31,884 169

SpordamentalDe-vamlılık

BetweenGroups ,628 3 ,2091,278 ,284


total 27,834 169

SpordamentalKontrol

BetweenGroups 1,279 3 ,426,915 ,435


total 78,559 169

KendineGüven

BetweenGroups 6,550 3 2,1831,186 ,317

WithinGroups 305,505 166 1,840

total 312,055 169

Tablo 11.KatılımcılarınmentalDayanıklılıkveKendineGüvenAltBoyutlarınınSınıfFaktörü-neGöreincelenmesi

tablo11’degöründüğügibi katılımcılarınmentaldayanıklılık vekendinegüvenaltboyutlarınınsınıffaktörünegöreincelendiğindegruplararasındaanlamlıfarklılığarast-lanmamıştır.

Sporda Mental Güven

SpordaMental

Devamlılık

Sporda Mental Kontrol

Ken-dine

Güven

SpordamentalGüven

Pearson-korelas-yon

1 ,231** -,081 -,441**

P ,002 ,293 ,000

SpordamentalDevam-lılık

Pearson-korelas-yon

1 ,491** -,060

P ,000 ,437

SpordamentalKontrol

Pearson-korelas-yon

1 ,222**

P ,004

**.Correlationissignificantatthe0.01level(2-tailed).

Tablo 12.SpordaKendineGüvenVeSpordamentalDayanıklılıkArasındakiKorelasyonilişkisi

tablo12’deyapılankorelasyonanalizi sonucundaspordakendinegüvenvespordamentalgüvenarasındapozitifyöndeveortadüzeydeilişkiolduğubelirlenmiştir.(r=442).


ALTINCI BÖLÜM

6. SONUÇ VE ÖNERİLERKatılımcıların%44,7sikadınöğrenciler ,%55,3’üerkeköğrencilerdenolduğubelir-

lenmiştir.Katılımcıların%98,2’sibekaröğrencilerdenolduğu%1,8’ininiseevliolduğube-lirlenmiştir.Katılımcılararasındaenfazlaaylıkgeliroranı%32,4ile500-1000tlarasındaolduğu,enazaylıkgeliroranıise%15,9ile2001tlveüzeriolduğubelirlenmiştir.

Katılımcılarınenfazlaolduğusayı%39,4ile2.sınıföğrencileriolduğubelirlenmiştir.Katılımcılarınenazolduğusayıise%14,1ile4.sınıföğrencileriolduğubelirlenmiştir.

Katılımcıların%10,0’ununmilli sporcu olduğu,%90,0’ının isemilli sporcu olmadı-ğıbelirlenmiştir.Katılımcıların%68,2’sidüzenlisporyapanöğrencilerolduğubelirleniriken,%31,8’ininisedüzenlisporyapmayanöğrencilerdenolduğubelirlenmiştir.

Katılımcılarınspordamentalgüvenortalamaları1,87,spordamentaldevamlılık2,39, spordamental kontrol2,20ve sporda sürekli kendinegüvendeğerleri ortalaması ise6,28’dir.

Katılımcıların sporda kendine güven alt başlıklarının ortalamalarına bakıldığındaspordamental güvendekadınöğrencilerinortalamaları 1,93 , erkeköğrencilerin1,82olduğu,spordamentaldevamlılıkdakadınöğrencilerinortalamaları2,44,erkeköğrenci-lerin2,35olduğu,spordamentalkontroldekadınöğrencilerinortalamaları2,74,erkeköğrencilerinise2,85olduğubelirlenmiştir.Busonuçlaragörespordakendinegüvenaltbaşlıklarınıncinsiyet faktörünegörekatılımcılarınortalamalarındaanlamlı farklılıklararastlanmamıştır.

Katılımcılarınkendinegüvendecinsiyetfaktörünegöreortalamapuanındakadınöğ-rencilerin6,11,erkeköğrencilerin6,41olduğubelirlenmişvecinsiyetfaktörünekatılım-cılarınmentaldayanıklılıkortalamalarındaanlamlıfarklılıklararastlanmamıştır.

Katılımcılarınspordamentaldayanıklılıkaltbaşlıklarınınmilliolmafaktörünegöreortalamalarında spordamental güven demilli olan sporcuların ortalaması 1,72 , mil-liolmayansporcularınortalaması1,88olduğu , spordamentaldevamlılıkdamilliolansporcularınortalaması2,32olduğu,milliolmayansporcularınortalamasıise2,40olduğu,spordamentalkontroldemilliolansporcularınortalamaları2,79olduğu,milliolmayansporcularınortalamasıise2,80olduğubelirlenmişvespordakendinegüvenaltbaşlıkla-rınınmilliolmafaktörünegörekatılımcılarınortalamalarındaanlamlı farklılıklararast-lanmamıştır.

Pehlivan’ın(2014)çalışmasındacinsiyetdeğişkeninsporcularüzerindeanlamlıfark-lılığaulaşmadıklarıbulunmuştur.Benzerşekildebizimçalışmamızdadacinsiyetdeğişke-nianlamlıfarklılıkgöstermemiştir.

Yıldırımın(2013)yapmışolduğuçalışmasındaKızöğrencilere ilişkinsüreklikendi-negüvenölçeğindeneldeedilenpuanlarınsıraortalaması81,80;erkeköğrencilerinise79,10olarakeldeedilmiş; gözlenen iki sıraortalaması arasındaki farkmanidarbulun-mamıştır.Benzerşekildebizimçalışmamızdadacinsiyetfaktörünspordakendinegüvenietkilemediğibulunmuştur.

RyanveDzewaltowski(2002),tarafından6.ve7.sınıföğrencilerineuygulananfarklıtiptekifizikselaktivitelerinsosyalyetkinlikbeklentisineolanetkisininincelendiğiçalış-mada sınıf faktörünün öğrencilerin sürekli kendine güvenlerini etkilemediği sonucunavarılmıştır. Benzer şekilde sınıf faktörübizim çalışmamızdada sporda sürekli kendinegüvenietkilemediğisonucubulunmuştur.


Katılımcılarınmentaldayanıklılıkvekendinegüvenaltboyutlarının sınıf faktörünegöreincelendiğindegruplararasındaanlamlıfarklılığarastlanmamıştır.

Yapılankorelasyonanalizisonucundaspordakendinegüvenvespordamentalgüvenarasındanegatifyöndevedüşükdüzeydeilişkiolduğubelirlenmiştir(r=-442).

Katılımcılarınspordasüreklikendinegüvenpuandeğerlerininortadüzeydeolduğusonucunavarılmıştır(x=6,28).

Katılımcılarınspordamentaldevamlılık(x=2,39)vespordamentalkontrol(x=2,80)ortadüzeydeiken,spordamentalgüven(1,87)buikideğerdendahadüşükçıkmıştır.

Katılımcılararasındasporyapanveyapmayanöğrencilerinkendinegüvendüzeyleribakımındanmanidarfarklılıkgöstermemektedir.Benzerşekildementaldayanıklılıkaçı-sındandacinsiyetfaktöründemanidarsonucarastlanmamıştır.

Katılımcılarınkendinegüvendüzeylerivementaldayanıklılıklarıdüzenlisporyapmadurumlarınagöremanidar farklılıkgöstermemektedir.Ayrıcaspordakendinegüvenvespordamental güvenarasındapozitif yöndeveortadüzeyde ilişkiolduğubelirlenmiş-tir(r=442).Yanispordasüreklikendinegüveniyüksekolanöğrencilermentalolarakdahadayanıklıolduğusonucunavarılmıştır.

mentaldayanıklılıkkavramıbirçokaraştırmacı,psikolog,antrenörvesporculartara-fındanönemlibirpsikolojiközellikolarakgörülmeyebaşlanmıştır.henüzaraştırmacılarmentaldayanıklılıkkavramınıntanımıvekavramsallaştırılmasıüzerinebirfikirbirliğinevaramasalardasporculariçinvazgeçilmezbirözellikolduğunuvurgulamıştırlar.

Çalışmamıztürkiye’despordasüreklikendinegüvenvementaldayanıklılıküzerineyapılanilkçalışmadır.Çalışmamızsınuucundaspordasüreklikendinegüvenvementaldayanıklılık birbirini etkileyen iki olgu olup bu iki kavram üzerinde dikkat edilereksporcularüzerindedahaiyiperformanseldeedilebilir.

Öneriler;• Çalışmanın mümkün olduğunca daha büyük örneklem gruplarıyla çalışılması

gerekmektedir.• Spordakendinegüvenvementaldayanıklılıkülkemizdeyeterikadarilgigörmemek-

tedir.Buçalışmalarınarttırılmasıylabirliktenekadarönemliolduklarıbelirtilmeli-dir.Aynızamandaantrenörler,bedeneğitimiöğretmenleriveebeveynleribukonular-dabilgilendirmekgerekmektedir.

KAYNAKÇA1. AltıntaşA.,BayarKoruçP.,“SpordazihinselDayanıklılıkEnvanteri’ninPsikometrik

Özelliklerininincelenmesi(SzDE)”.SporBilimleriDergisihacettepeJournalofSportSciences2016,27(4),162–171

2. AtasoyB.,KuterF.,(2005)“KüreselleşmeveSpor”.EğitimFakültesiDergisi,11-22.3. Bandura,A.(1977).Self-efficacy:towardaunifyingtheoryofBehavioralChange.

PsychologicalReview.Vol.84,no.2,191-215.4. Bandura,A.,Schunk,D.h.(1981).Cultivatingcompetenceselfefficacyandintrinsic

intereststhroughproximalselfmotivation,Journal of Personality and Social Psycho-logy,41,586-598.

5. Bull,S.,Shambrook,C.,James,W.,&Brooks,J.(2005).“towardsanunderstandingofmental toughness ineliteEnglishcricketers.” JournalofAppliedSportPsychology,Vol:17,209–227.


6. CloughPJ,EarleK,SewellD. (2002).mentaltoughness:theConceptandıtsmea-surement.(ını.CockerillEd.),SolutionsinSportPsychology(pp.32-43).London:thomsonPublishing.

7. Connaughton,D.,Wadey,R.,hanton, S.,& Jones,G. (2008). “thedevelopmentandmaintenanceofmentaltoughness:Perceptionsofeliteperformers.JournalofSportSciences”,Vol:26,83–95,

8. Cox,R.h.(1998).Sport psychology concepts and applications.WCBmcGraw-hill,4thEd,:243-252.

9. Crews,D.J. veLanders,D.m. (1987).Ameta-analytic reviewof aerobic fitnessandreactivitytopsychosocialstressors.medicineandScienceinSportsandExercise,19,114-120.

10. CrustL.(2007)“mentaltoughnessinsport:Areview”ınternationalJournalofSportandExercisePsychology,Vol:5:3,270-290,.

11. CrustL.,CloughP.(2010)“Developingmentaltoughness:FromResearchtoPractice”,JournalofSportPsychologyinAction,Vol:2:1,21-32

12. ÇelikV.(2011).“BasketboloyuncularınınGörüşlerineGöreAntrenörlerinKarizma-tikLiderlikÖzelliklerininincelenmesi”AnadoluÜniversitesiBedenEğitimiveSporAnabilimDalıDoktoratezi.

13. Doğan,o.(2005).“SporPsikolojisi”2.Baskıistanbul:nobeltıpEvi.14. Erkal,m.E.,Güven,Ö.,Ayan,D.(1998).SosyolojikAçıdanSpor.Genişletilmiş3.Baskı.

DerYayınları,istanbul.15. Fişek,K.,SporYönetimi,A.Ü.S.B.F.Yayınları:515,Ankara1983.16. Fox,E.,Bowers,R.veFoss,m.(1993).thePhysiologicalBasisforExerciseandSport.

Dubuque:WCBBrownandBenchmarkPublishers.ıA.FifthEdition.17. GacarA,nacarE,Yalcinı.(2013).ExaminationofAnxietyandAssertivenessLevelsof

SportersParticipatinginınteruniversityVolleyballCompetitionsinturkey,AdvancesinEnvironmentalBiology,229-35.

18. Gallucci,n.t.(2008).Sport psychology.Performanceenhancementperformanceinhi-bition,individual,andteams,newyork:169-190.

19. Garmezyn. (1991).ResilienceandVulnerability toAdverseDevelopmentaloutco-mesAssociatedwithPoverty,AmericanBehavioralScientist,34,416-430.

20. GolbyJ,Sheardm,LavalleeD.(2003).Acognitivebehaviouralanalysisofmentaltou-ghnessinnationalrugbyleagueteams.PerceptualandmotorSkills,96,455-462

21. Gür,h.veKüçükoğlu,S.,(1992).Yaşlılıkvefizikselaktivite,RocheYayınları,922. GüvenÖ.(1999).türklerdeSporKültürü.Ankara:AKmBaşkanlığıYayınları.23. hardy, L., Jones, G., Gould, D. (1996).Understanding psychological preparation for

sport.JohnWiley&SonsLtd,:56-64.24. helgerud,J.,hoydal,K.,Wang,E.,Karlsen,t.,Berg,P.,Bjerkaas,m.,Simonsen,t.,helge-

sen,C.,hjorth,n.,Bach,R.vehoff,J.(2007).Aerobichigh-ıntensityıntervalsımproveVo2maxmorethanmoderatetraining.medSciSportsExerc,39(4),665-71.

25. hemery,D.(1986).The Pursuit of Sporting Excellence. Collins,London.26. heyward,Vivien. (1991).AdvancedFitnessAssessmentandExercisePrescription.

Champaign:humanKineticsBooks.SecondEdition.27. Jones,G.,hanton,S.,&Connaughton,D.(2002).“Whatisthisthingcalledmentaltou-

ghness?Aninvestigationofelitesportperformers.”JournalofAppliedSportPsycho-logy,Vol:14,205-218.


28. Kaiselerm.,PolmanR.,nichollsA.(2009).“mentaltoughness,stress,stresappraisal,coping and coping effectiveness in sport” “Personality and ındividualDifferences”Vol:47,728–733.

29. KelseyR.(2014).BirazDahaÖzgüvenAlırmıydınız?,Çev:ErdemliFC.,KahveYayın-ları,Ankara.

30. Kızıldağ,Esen(2007).Farklı Spor Branşındaki Sporcuların İmgeleme Biçimleri.mer-sinÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,mersin.

31. KocaekşiS.(2010).“hentbolBayanmillitakımındazamanDeğişimivePerformansınGrupSargınlığı,SportifKendineGüven,ÖzYeterlilik,hedefYönelimiYarışmaKaygısıÜzerineEtkisi”hacettepeÜniversitesi,SporBilimleriveteknolojisiProgramı,Dok-toratezi.

32. Konter,E.(1998).Sporda psikolojik hazırlığın teori ve pratiği.Ankara:362-363.33. Koşarn.,KinA.,Aşçıh.(1998).“10haftalıkFizikselEtkinlikProgramınaKatılımın

FizikseluygunluğaEtkisi“SparBilimleriDergisihacettepeJ.ofSportSciences1998,(9),2,3–11

34. LutharSS,CichettiD,BeckerB.(2000).theconstructofresilience:Acriticalevaluati-onandguidelinesforfuturework.ChildDevelopment,71,543-562.

35. mastenAS.(2001).ordinarymagic:Resilienceprocessesindevelopment.AmericanPsychologist,56,227-238.

36. middletonSC,marshhW,martinAJ,RichardsGE,PerryC.(2004).SelfResearchCent-reBiannualConference:Discoveringmentaltoughness:Aqualitativestudyofmentaltoughnessineliteathletes,Berlin

37. Pehlivanh.(2014).“SpordamentalDayanıklılıkÖlçeğiuyarlama:GeçerlilikVeGüve-nirlikÇalışması”CelalBayarÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnsitüsüBedenEğitimiVeSporBilimDalıSpordaPsikososyalAlanlarBilimDalı,YüksekLisanstezi.

38. Rees,t.,&hardy,L.(2000).“Aninvestigationofthesocialsupportexperiencesofhi-gh-levelsportperformers.”theSportPsychologist,14,327–347.

39. Sheardm.,GolbyJ.,WerschA.(2009).“ProgresstowardConstructValidationoftheSportsmentaltoughnessQuestionnaire(SmtQ)”EuropeanJournalofPsychologicalAssessment,Vol.25(3):186–193.

40. Sheard,m.(2010).“mental toughness:themindsetbehindsportingachievement.”London,uK:Routledge.

41. Siedentop,D.,mand,C.,taggard,A.(1986).PhysicalEducationteachingandCurricu-lumStrategiesforGrades5-12.mountainView:mayfieldPublishingCompany

42. Steptoe,A.veCox,S.(1988).Acuteeffectsofaerobicexerciseonmood.healthyPsy-chology,7,329-340

43. taylor,J.(1995).Aconceptualmodelforintegratingathletes’needsandsportdeman-dsinthedevelopmentofcompetitivementalpreparationstrategies.The Sports Psy-chologist,9,339-357.

44. taylor,Jim.,Wilson,S.(2005)..Applying Sport Psychology,2005:22-23.45. thelwell,R.,Weston,n.,&Greenlees,ı.(2005).“Definingandunderstandingmental

toughnesswithinsoccer.”JournalofAppliedSportPsychology,17,326–33246. torosz.(2001).Elit Sporcuların Güdüsel Yönelimleri. Yüksek Lisans Tezi,mersinÜni-

versitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,mersin.47. Üzümh.,mirzeoğlun.(2010).“ElitSporcularınÖrgütselStresDüzeyleriileÖrgütsel

Bağlılıkilişkisininincelenmesi”AbantizzetBaysalÜniversitesi,SosyalBilimlerEnsi-tüsü,SporYöneticiliğiAnabilimDalı,Doktoratezi


48. Vealey,R.S.(1986).ConceptualizationofSport-ConfidenceanCompetitiveorientati-on. Journal of Sport Psychology,8,221-246.

49. Yalçıni,ÇalıkF,RamazanoğluF,tutarÖF.(2017).ResearchontheAchievementmoti-vationLevelsoftheAmateurFootballPlayers,ShSWebofConferences,37.

50. YarımkayaE,Akanderem,BaştuğG.(2014).EffectofSelf-ConfıdenceLevelsof12-14YearsoldStudentsontheirServingAiılityinVolleyball,niğdeuniversityJournalofPhysicalEducationandSportSciences,8(2),242-50.

51. Yeltepeh.(2007).SporveEgzersizPsikolojisi,1.Baskı,EpsilonYayıncılık,istanbul,42-0.

52. Yetim,A.(2000).SosyolojiveSpor.Ankara:topkarmatbaacılık.53. YıldırımF.(2013).SportifSürekliKendineGüvenAltÖlçeğininuyarlanmasıveorta-

öğretimKurumlarındakiÖğrencilerdeSportifSürekliKendineGüveninÇeşitliDeğiş-kenlerAçısındanincelenmesi,YüksekLisanstezi,mersinÜniversitesiEğitimBilim-leriEnstitüsüBedenEğitimiveSporAnabilimDalı,mersin.

54. WernerEE. (1995)Resilience indevelopment.CurrentDirections inPsychologicalScience,4,81-85

Spor Kulüplerinde Liderlik Stillerinin Çatışma Yönetimi

Üzerindeki Etkisi

Mehmet GÜVEN GÜNVER1

Suzan DAL2

C. Nihal YURTSEVEN3

Eray YURTSEVEN4

1 Dr.,BağımsızAraştırmacı2 Dr.,ÖğretimGörevlisi,istanbulÜniversitesiYabancıDillerYüksekokulu3 ÖğretimGörevlisi,istanbulÜniversitesi-Cerrahpaşa,SporBilimleriFakültesiSporYönetimBilimleriAnabilimDalı

4 Doç.Dr.,istanbulÜniversitesiistanbultıpFakültesiFakültesiBiyoistatistikAnabilimDalı

CHAPTER14


GİRİŞ VE AMAÇGünümüzde liderliğin açık, kesin vekapsayıcı bir tanımını yapmak zordur. Liderlik

kayganvealdatıcıbirkavramdır.Liderlikörgütselbaşarıvebaşarısızlığınsonucuolarakgörülmüşvebirçokdeğişkenleolanilişkisiaraştırılmıştır.Günümüzdeözellikleörgütseliletişim,psikolojiveyönetimalanlarındaliderlikçalışmalarıyoğunbiçimdesürdürülmek-tedir(BolatveSeymen,2007).Liderlik,birgrupinsanıbelliamaçlarçerçevesindetoplaya-bilme,buamaçlarıgerçekleştirmekadınaonlarıhareketegeçirmeyeteneğivebilgilerinintoplamıdır(Eren,1998).Liderlerişgörenlerinindüşüncevedavranışlarınıüstboyutlarataşımayıamaçlarlar(ımadavediğerleri,2002:51;Akt:tabak,2005).Liderinbaşlıcagörev-leri,örgütamaçlarınıbelirlemek,örgütebuamaçlarıgerçekleştirecekhavayıveortamısağlamak,örgütünbuamaçlar çerçevesindeyaşamasını sağlamakveörgüt içindeki ça-tışmalarıçözmektir(Selznick,1957;Akt:Bursalıoğlu,2013).AynızamandaetkinLiderin,Liderlikbirkişinindiğerlerinitoplulukçubirvizyonunçıkarlarıdoğrultusundakişiselçı-karlarındanvazgeçmeyemotiveetmeyeteneğivebuvizyonunkazanılmasıilegönüllübirbiçimdegöreviningerektirdiğininüzerindeönemlikişiselözverilerdebulunarakkolektifekatkıdabulunmayeteneğidir.(houseveShamir,1993)

Çatışmaveliderlik,çalışmaekibininyüksekperformansıiçinmerkeziönemesahiptir.Çünküçatışma,ekibinkararalmasürecinietkinkılanekiportamınındoğalbirparçasıolarakkabuledilir.Araştırmalar,performansıdüşükekiplerdeçatışmadantamamenkaçı-nıldığınıveçatışmanınolumsuzsonuçlarıylakarşıkarşıyakalındığını,yüksekperformansgösteren ekiplerde ise, çatışmanın uygun biçimde yönetildiğini ve çatışmanın olumlukatkısınınortayaçıkarıldığınıgöstermiştir(Amason,vediğ.,1995:23).Fakatyüksekdü-zeydeyaşanacakçatışmalarınörgütfaaliyetlerindeengelolabileceğiveyıkıcıhalegelebi-leceğidurumlardaçatışmanınönünegeçilmesigerekir.

Ayrıcaaraştırmalar,ekipiçiçatışmayönetiminingüvenilirliğivesorumluluğunundi-rekolarakekipliderlerinin(yöneticilerin)omuzlarındaolduğunugöstermiştir(Amasonvediğ.,1995:23).Budüşünceyle,çatışmayönetimininliderliğinbir işleviolduğusöyle-nebilir.Yöneticilerinkurumlarında,istekliveyaisteksizolarakçatışmalarlakarşılaşmasıkaçınılmazdır (Darling veWalker, 2001:230). Yöneticiler, çatışmaların bireylerin farklıdeğer,inançvedurumlarındankaynaklandığınıbelirtmektedir.DarlingveWalker,çatış-mayıaynıbirimdeçalışan ikiveyadaha fazlabireyinbirbirleriyleanlaşmazlıkveuyuş-mazlıkdurumundaolmalarışeklindetanımlamışlardır.Eğerböylebirçatışmauygunbirdavranışlakabuledilirveyönetilirsekişiselvekurumsalçıkarlarınartacağıvurgulanmış-tır.DarlingveWalker(2001:232)araştırmalarında,etkiliçatışmayönetiminedeğinirken,bireylerveaynızamandakurumlarıiçinyöneticilerinçatışmayıgelişmefırsatlarıolarakgözlemlemelerigerektiğinibelirtmektedir.Dahasıliderlerin,bireyindiğerbireylerlenasılçalıştığını,davrandığınıveiletişimkurduğunuyansıtanbaskınbirdavranışgücünesahipolduklarınıbelirtmiştir.

zigarelli(2002:4),liderlerin(yöneticilerin)%83’ününçalışanlararasındakiçatışma-larıçabucakçözmeninkendigörevleriolduğukonusundahemfikirolduğunubelirtmiştir.Dubrin(2004:368)liderlerinzamanlarınınyaklaşık%20’siniçatışmalarlamücadeleet-meyeadadıklarınıveçatışmalarıçözmekadınayıldaneredeyse9işhaftasıharcadıklarınıbelirtmiştir.Araştırmalarörgütüntürünebakmaksızın,yöneticininbirliderolarakkendi-niyönetmegörevindebulduğunuveçatışmayönetiminindebualandaoldukçarisklibirkısmıoluşturduğunugöstermektedir.

Bukapsamda calışmanın amacı, spor örgutlerindeki “liderlik stilleri” ve “çatışmayönetimi”kavramlarını incelemekvebu ikisiarasındaki ilişkiyibelliölçüde irdelemek-tir.Calışmada;önceliderliğinveliderlikstillernintanımı,tarzlarıveyaklaşımlarıolarak“LiderlikKavramı,ÖzellikleriveLiderliktürleri”başlığıaltında;sonraçatışmayönetimivekavramlarıolarakise“ÇAtışmAnıntAnımıVEAşAmALARı”başlığıaltındakonularacıklanmıştır.


1. LİDERLİK

1.1. Liderlik KavramıLiderliktanımınyapıldığıortama,zamana,sözkonusugrubagörefarklılıkgöstermek-

tedir.Kavramıngenişliğivegeçerliliğihangiyöndenbakılırsafarklıbiryönününgörün-mesinisağlamaktadır.Liderlikinsangrubununolduğuheryerdegeçerliolabilenbirkav-ramdır.Birailede,biröğrencitopluluğunda,birsiyasioluşumdayadaşirketlerde,askeribirliklerde, devlet yönetimlerinde olduğu gibi yapılanmış ve yapılanmamış örgütlerde,kurumlardaliderlerbulunmaktadır(Ak,2010).Liderlikileilgiliçokçeşitlitanımlamalaryapılmıştır.

Butanımlardanbazılarıaşağıdaverilmiştir.Liderlik,izleyenleri,grubunamaçlarınıgerçekleştirmedoğrultusundaiknaetmesürecidir(Çelik,2004)Liderlik;insanlarıbelir-lenmişhedeflerdoğrultusundayöneltmeyeiknaetmeyeteneğidir(Davis,1988).Liderlik,karşılıklıamaçlaradayalıgerçekbirdönüşümisteyenetkileşimsürecidir.(Rost,1991),Li-derlik,izleyenleribelirlihedeflereulaştırmakiçin,onlarıhareketegeçirmeyedönükbilgiveyeteneklerintoplamıdır(Eren,1998).Liderlik,kişilerarasıveörgütselsorunlarıçö-zebilmeyeteneğinigerektirenkarmaşıkbirperformansalanıdır(hedlund,vd2003),Li-derlik,insanların,ekonomik,siyasalvebenzerigüçvedeğerlerkullanarakbağımsızyadakarşılıklıolarakbelirledikleriamaçlaraulaşmakiçinhareketegeçirmeeylemidir(Burns,1978).

Üzerindeenfazlaaraştırmayapılankonularınbaşındaliderveliderlikgelmektedir.Liderlerin ne zaman ortaya çıktıkları, ne tür özellikleri taşıdıkları hepmerak konusuolup, devamlı araştırılmakta ve sürekli olarak liderlik konusundaki gelişmeler takipedilmektedir. herkes tarafından genel kabul görmüş ve her yerde geçerli olan tek birliderlikmodelideyoktur.

Liderinbaşlıcagörevleri,örgütamaçlarınıbelirlemek,örgütebuamaçlarıgerçekleşti-recekhavayıveortamısağlamak,örgütünbuamaçlarçerçevesindeyaşamasınısağlamakveörgütiçindekiçatışmalarıçözmektir(Selznick,1957;Akt:Bursalıoğlu,2013)

Çoksayıdaaraştırmacı,lidertanımınıyapmanınyanısıraliderinkimolduğuvenasıldavrandığı,nasılbaşarılıolabileceğigibikonularıdaaraştırmıştır

1.2. Liderlik StilleriLiderlikle ilgilikuramlar,örgütlerinve toplumlarınsosyalvepolitiközelliklerinden

bağımsızdüşünülerekizahedilemez.iyibirlideryaşadığıtoplumunsosyal,kültüreldeği-şimleriniiyianalizederekvetoplumunbütündinamiklerinianlamayaçalışarakbaşarılıolabilir(Kantos,2011).19.yüzyılınliderlikveyönetimanlayışıgelenekselbiryapıyada-yanırkenhızlıbirdeğişiminolduğugünümüzdeyeniliderlikyaklaşımlarıortayaçıkmayabaşlamıştır (Yıldırım, 2006). Bu yaklaşımlar, liderlik tarzları, liderlik biçimleri, liderlikstilleri, liderlik davranışları gibi farklı başlıklar altında sınıflandırılmıştır. Yeni liderlikyaklaşımları arasında diğerlerine göre daha fazla kullanılan tanımlama liderlik stilleriolarakkarşımızaçıkmaktadır.Buaraştırmadahoyvemiskel (2013) tarafındanyapılanliderlikstilleri sınıflanmasıdikkatealınmıştır.hoyvemiskel (2013) tarafındanyapılansınıflamadaliderlikdavranışları“dönüşümcü”,“sürdürümcü”ve“serbestbırakıcı”olmaküzereüçşekildeyapılmıştır.Liderlikveyöneticilikikiayrıvetamamlayıcıeylemsistemi-dir.herbirininkendineözgüişlerivekarakteristikuğraşlarıvardır.Günümüzünişorta-mındabaşarı sağlamak içinher ikisidegereklidir.Yöneticilikkarmaşıklabaşa çıkmay-la ilişkilidir.uygulamaveyöntemleribüyükölçüde, yirminci yüzyıldabüyük, karmaşıkörgütlerinortayaçıkmasınabirtepkidir.Bunakarşılık, liderlikdeğişimlebaşaçıkmaylailişkilidir.(Kotter,2000,s.45)

Liderliközellikleriarasında,değişimehızlıadapteolunabilmesikaçınılmazdır.Deği-


şimkarşısındadirenen,bulunduğuortamaveşartlarauyumsağlayamayankişilerdeniyibirliderolarakbahsedilemez.Değişimeayakuydurulamamasıveilerigörüşlülükvasfın-danmahrumolunması,işhayatındabelirlibirsüreçsonundailerlemenindurmasınahattagerilemeyesebepolacaktır.Liderlerişhayatındabenimsediklerivesergiledikleridavra-nışlarlazatenbirliderlikstilinesahiptirler.Liderlikdavranışları,liderlikstiliylebağlantılı-dır.Liderlerdeğişimeayakuydurmakvefarklıkoşullardanpozitifsonuçlarlaayrılabilmekiçinuygunkoşullardavegereklidurumlardakullanılmasıenyararlıolacağınıdüşündüğüliderlik stilinibenimsemeliveuygulamayageçirebilmelidir. işhayatındabudavranışla-rınsergilenebilmesikolaybirdurumdeğildir.zatenherçalışanveyayöneticinindeliderolamamasıdabugibidavranışları ortayakoyamamasındankaynaklıdır.uygunanlardaveortamlarda,uygundavranışlarıbularakliderlikstilinioluşturanlideriçin,işhayatındabaşarıherzamandahayakındır.

Liderlikstillerisözkonusuolduğundailkaklagelenilerigörüşlülükyadavizyonsa-hibi olmaktır. Ayrıca insanları yetiştirme ve geliştirme becerisine sahip olmak gerekir.Emredicitavır,özgürruhluçalışanlarınhoşunagitmesede,belirsizlikkarşısındahareket-sizleşen,krizanlarındabocalayançalışanlaraçısındanbeklenenbirliderlikdavranışıdır.Liderlikdavranışlarıbelirliliderlikstilleriyleilişkilendirilirse,budavranışlarınnesıklıklakullanıldığından yola çıkarak kişilerin liderlik stillerini tanımlamakolanaklıdır.(Sargut,2015,s.132-133)

Liderlikstilleri literatürdefarklıbiçimlerdetanımlanmışolsadagenelolarakdönü-şümcü, sürdürümcü ve serbest bırakıcı olmak üzere üç boyutta değerlendirilmektedir.(AkanD.&Yıldırımi.&YalçınS.,2014,s.394)

1.3. Dönüşümcü Liderlikilk defa Burns (1978) tarafından geliştirilen “Dönüşümcü Liderlik” kavramı, Bass

(1985) tarafındanyaygınlaştırılmıştır.Bass (1985)dönüşümcü liderliği sürdürümcü li-derliğingenişbiçimiolarakdeğerlendirir.Dönüşümcüliderlerözgürlük,adalet,eşitlik,ba-rış,insancılolmagibimoraldeğerleriveideallerikendiniizleyenlereçekicikılarak,böylebirbilinçgeliştirmeyeçalışırlar(Akbaba,2003).hoşcanvediğerleri(2007)dönüşümcüliderliğiorganizasyondadeğişençevrekoşullarınıngereklerineuygunbirdönüşümsürecibaşlatarakyapıyıhareketegeçirme,saygınlık,güvenvecesaretuyandırankişiliközellikle-riyleçalışanlarıninanç,tutumvedeğerlerinietkileyerekorganizasyonunmisyonveamaç-larınınbenimsetilmesi faaliyetiolarakgörür.Karip (1998)’egöre isedönüşümcü liderizleyicinineğilimini,ihtiyacını,isteğinifarkedervebuihtiyacıizleyiciyigüdülemekiçinkullanır.Dönüşümcüliderlikteliderlerkendiihtiyaçlarınıgrubunihtiyaçlarınınönündegörme,işgörenlerihareketegeçirme,grubunmisyonveamaçlarınıkabuletmeveişgö-renlerleilişkilerigeliştirmedönüşümcüliderliğinliderlikperformansıolarakgörülmek-tedir. Dönüşümcü liderler örgütte çalışanların enerjilerini, beklentilerini, isteklerini vehedefleriniörgütselamaçlardoğrultusundaşekillendiripkollektifbirşuur,inançveeşgü-dümoluşturarakörgütselenerjiyisağlarlar.Busayedehemçalışanlarıntatmini,doyumu,bağlılığıveörgüttekiyaşamkalitesiniartarhemdeörgütselamaçlarıngerçekleştirilmesiiçinbirsinerjiortayaçıkarmışolurlar.Dönüşümcüliderlersergiledikleridavranışbiçim-leri ile izleyenleriüzerindeolumlubiretkioluşturarakonlarıörgütamaçlarıdoğrultu-sundahareketegeçirir.Busayedeçalışanlarınörgütileolanbağlarıgüçlenerek,örgütseladanmışlıkdüzeylerininyükselmesinenedenolacaktır.Birbakımadönüşümcü liderler,örgütçıkarlarıileçalışanlarınmenfaatlerininortakbiramaçetrafındabirleşmesinisağ-layankişilerdir.”

Dönüşümcüliderlersürekliyenifikirlerüretmeyiveişyapmanınyeniyollarınıister-ler.Diğerleriniyenilikçiveüretkenolmayateşvikederveonlarıasladiğerlerininönündeeleştirmezveyanlışlarınıdüzeltmezler(Steward,2006).Bununyanındadönüşümcü li-derler;yaratıcıyaklaşımcı,amaçodaklı,


insanodaklı,ilerigörüşlü,analitikbeceriyesahip,yalınveaçık,düşünecek,sorgulaya-cak,cesur,güdüleyici,öncügibiözellikleredesahipolduğusöylenebilir(Cömert,2004).

Dönüşüm;mevcutyapıdan,teamüllerdenısrarlavazgeçerekaniveradikalfarklılaştır-malaragitme,gelecektekieğilimlerehazırlanarakbugündengeleceğineğilimlerineuyma-yaçalışmaktır.(Güney,2015,s.409)

Dönüşümcü liderler, izleyicilerinin ihtiyaçları ile ilgilenen,moralvemotivasyonları-nıarttırarakbekleneninüzerindeperformansgöstermelerinisağlayanliderlerdir.(Yusof,1998,s.170)

Belirlediğivizyonauygundavranır,misyonruhunuverir,saygıvegüvenkazanır.herbirçalışanıferdiolarakelealır,fikirlerverirverehberlikeder.(Eraslan,2006,s.5)

Adalet,özgürlükveeşitlikgibideğerlereönemvererekastlarınınmoralvemotivas-yonlarınıarttırmaktadırlar.(Burns,1978,s.426)

Dönüşümcüliderlikstilinde,liderilekendisiniizleyengruparasındahoşgörü,empativeuzlaşmacıbiryaklaşımınhükümsürdüğügörülmektedir.Baskıcıbirsistem,dönüşüm-cüliderliğetamamentersdüşmektedir.Buliderlikstilindeheranizleyicilerindönüşümeaçıkolması gereklidir. Liderbunun için izleyicilerini sürekli hazırlar, liderinbelirlediğihedefvegerçekleştirilmesigerekenileriyeyönelikamaçlarönemtaşırfakatenönemlisiizleyicilerindeistekvegörüşlerininatlanmamasıdır.Aynızamandaliderinbudurumdaotoritekaybıyaşamamasıveyatamamenduygularlayönetimegeçilmemesiönemlidir.Dö-nüşümcüliderlikstiliduygularınağırlıkverildiğigelenekselliderlikstillerindenfarklıbirliderlikstiliolupbazennetbirgörüntüoluşturmasızorolabilmektedir.

tichyveDevanna(1986)dönüşümcüliderlikstilininfarklılıklarınıaşağıdakigibibe-lirtmişlerdir:

i)Kendilerinideğişimtemsilcisiolaraktanımlarlarii)Cesurkişilerdir.iii)insanlarainanırlar.iv)Değerodaklıdırlar.v)Yaşamboyuöğrencidirlervi)Karmaşıklıklabaşaçıkmayeteneklerivardır.vii)Vizyonerlerdir.Dönüşümcü liderler, günlük, rutinörgütsel işlemlerinyerinegetirilmesini sağlama-

nınötesindeidealleştirilmişetki,telkinlegüdüleme,entelektüeluyarımvebireyseldesteksağlamadavranışlarınısergilerler.(Karip,1998,s.446)

Dönüşümcüliderlikstili,enetkiliveenönemli,ençokkabulgörenvegiderekdahafazlabenimsenenliderlikstillerindenbiriolupliderveizleyicileriningerekliuyumuyaka-layabilmeleriveuygunseviyedetutabilmeleridurumunda,işhayatındaçoketkiliolacağıaçıktır.

1.4. Sürdürümcü LiderlikSürdürümcüliderlik;örgütlerdeişstandartlarınauyulmasını,örgütselhedeflereula-

şılmasıiçingörevodaklılığıveişgörenleringörevlerinitamamlamalarıdurumundaödülalabileceklerinivurgulayan,görevintamamlanamadığıdurumlardaisecezavermeeğili-mindeolanvegücünübürokratikotoritedenveyasalkonumdanalan liderlikbiçimidir(ÖzgenerveKılıç,2009).Sürdürümcü liderlikte lider-izleyen ilişkisininniteliğibelirginekonomikdeğerlerdir.Yaniliderveizleyenarasındakiilişkiyalnızcaizleyeninörgütamaç-larınakatkıderecesivebununkarşılığındaliderinizleyenesağladığıekonomikfaydailesı-nırlıdır(Celep,2004).Klasikolarakgirdiveçıktımatematiğiüzerineoturtulanbuliderlikyaklaşımıbürokratiksınırlariçerisindeliderinüstleritarafındankendisineçizilensınırlar


dâhilindegöreviniyapmasışeklindealgılanabilir.zirabutürliderliktanımıörgütleriçinçokbenimsenenbirdavranışbiçimideğildir.Özellikledeğişimlerinveyeniliklerinhızınıntakip edilemeyecek boyutta olduğu günümüzde bu tarz bir liderlik davranışı mevcutdurumukorumaktanöteyebiranlamifadeetmemektedir.Sürdürümcülider,çalışanlarınönceden tanımlanmış görevlerini yapma ve diğer grup üyeleri ile birlikte problemleriçözmedoğrultusundayönlendirenkişidir(Korkmaz,2005).Sürdürümcülidergelenekçiyapıya sahiptir. Geçmişteki olumlu ve yararlı gelenekleri sürdürme, bunları geleceknesillerebırakmabakımındanyararlı hizmetlerdebulunur.Atılımyapmakve yenilikçigelişmepolitikalarıizleyenorganizasyonlardadönüşümcüliderlikbiçimi,aksinedurgunbüyümevetasarrufpolitikasınıbenimsemişorganizasyonlardadasürdürümcü liderlikbiçimi etkili olmaktadır (tengilimoğlu, 2005). Sürdürümcü liderler, var olan yapıyı ko-rumavebuyapınınkorunmasıiçingerektiğiölçüdeçalışanlarımotiveetme,tatminihti-yaçlarınıkarşılama,bellibirplanveprogramdâhilindebiryönetimdavranışısergileme,liderliketmektençokyönetmedavranışısergileme,örgütselyapıdaherhangibirsorunvedüzensizliğinortayaçıkmaması içingerekli tedbirlerialmagibibirtakımözellikleresahiptirler

Sürdürümcü liderlik stili, lider ve izleyicileri arasındaki karşılıklı değişimlerin yanipazarlığınöneminivurgulamaktadır.istenilenişiyaptıklarıtaktirde,ödüllendirmeyapanliderlerastlarınıetkileyebilmektedir.(Güney,2015,s.411)

Sürdürümcüliderlikstilidönüşümcüliderlikstilinetamamentersgözükmektedir.Fa-katsürdürümcüliderlikstilidedönüşümcüliderlikstiligibiçoğuişyerindekullanılmaktavebaşarılı sonuçlaralınmaktadır.Liderlerindavranışşekilleri çok farklıolsaorestille-rinortayaçıkardıklarısonuçlarişhayatındaönemlibiryeresahipolmalarınısağlamıştır.Dönüşümcüliderlikstilininaksineduygusalbirbağyerinesürdürümcüliderlikstilindeliderve izleyicileri tamamenkendi çıkarlarınayönelikhareket etmektedirler.Bu stildeizleyiciler içinödüllendirilmekveyacezalandırılmakkavramlarıesastır.Sürdürümcü li-derlerdönüşümcüliderlerinaksinedahagelenekselolupgeçmişteedinilenbilgiler,ka-rarlarvetecrübelerışığındahareketetmeyitercihetmektedirler.Dönüşümcülideriçindebulunduğuanvegeleceğeyönelikhareketederkensürdürümcüliderlikgeçmişvemevcutdurumdakizamanıbaz

alır.Sürdürümcüliderliktelider,çalışanlarınyenifikirler,çözümlerveyaalternatiflerlekendiniveişortamınıngeliştirmesinideğilverdiğiemirdoğrultusundakibeklenensonu-cungerçekleşmesiniister.

Sürdürümcüliderastlarınıbeklenenşekildedavranmayamotiveederkendönüşümcülidergenellikleizleyicilerinibaşlangıçtabeklenendendahafazlasınıyapmalarıiçinteşvikeder,ilhamverir.(hartogD.n.&VanmuijenJ.J.,1997,s.1)

Sürdürümcüliderlikstilinin;şartlıödül(contingentreward)veistisnalarlayönetim(a.activemanagementbyexceptionactive,b.passivemanagementbyexceptionpassive)şeklindeikitemeldavranışsalboyutuvardır.(zacharatos,2000,s.211)

şartlı ödül; liderin, çabaların karşılığını verdiği, iyi performansı ödüllendirdiği vebaşarıları takdir ettiği davranış durumudur. Ölçüt ve kurallardan sapmaları araştırıpizlediklerivekusursuzeylemdebulunduklarıdavranışdurumuaktifistisnalarlayönetimşeklidir. Ölçütlere karışmayıp ve sorun ortaya çıktığı zaman ilgilendikleri davranışdurumuisepasifistisnalarlayönetimşeklidir.(Bass,1990,s.19)

Sürdürümcüliderlikstilinde,otoriterbiryapıhakimolup,işyeriortamıvekoşullaraoredeğişenliderinçalışanlarüzerindeoluşturduğubirbaskıdurumununvarlığıanlaşıl-maktadır.temelini,ödül-cezagibialışılagelmişvebasitbiryönteminüzerineoturtanbustilineskivegelenekselolmasıetkisiniveişlevliğiniazaltamamıştır.


1.5. Serbest Bırakıcı LiderlikSerbestbırakıcıliderlik,örgütlerdetemelolarakliderinbulunmadığınıtanımlamakla

birliktebuliderlikyaklaşımıaktifliderlikstilleriolandönüşümcüvesürdürümcüliderli-ğinkarşıtı(RowoltveSchlotz,2009)olarakifadeedilebilir.Serbestbırakıcıliderlikdav-ranışınasahipliderler,örgütünişleyişikonusundasonderecepasiftirler.Aslındabutipdavranışsergileyenliderlerin,izleyenlereliderlikedipetmedikleribirbaşkatartışmako-nusunuoluşturmaktadır(Dilek,2005).temeldeserbestbırakıcıliderlik,liderinsözdevarolduğubirdurumdur.Liderastlarıkendihalinebırakır,astlarlabirtakasyadaanlaşmayoktur.Budurumgenellikleliderliközelliklerindenyoksunatanmışyöneticilerdegörülür(Karip,1998).

Serbestbırakıcılider,örgüttekifaaliyetlerdeçokazyeralırveemirvermez,osadeceasgaridüzeydebilgi,yönlendirmeistendiğindeyanıtverir,grubakendiaktivitelerinivemetotlarını belirlemede tam serbestlik sağlar, ancakkendisindenyardımbeklenmesiniistemez(Khan,1999;Akt:terziveKurt,2005).Serbestbırakıcıliderler,güçvesorumlu-luktankaçınırlar.onlar,büyükölçüdegrubunkendihedeflerinibelirlemesineveonlarınkendiproblemlerinikendilerininçözmesinibeklerler(newstormveDavis,1993).Butipliderliktarzında,yöneticikararvermektenvedanışmaktankaçınır.Böylebirliderliktar-zındalideretkileyendeğilolaylarıveişleriakışınabırakankişidir.Butarzliderlikdavranı-şınısergileyenliderlerinbulunduğuörgütlerde,çalışanlarınkendilerinigerçekleştirmele-rinisağlayan,onlarınörgütselamaçlarıiçselleştirmelerinigerçekleştiren,çalışanlarımo-tiveedicibirortamsözkonusudeğildir.Butarzbirdavranışasahipliderlerinliderliktençokyöneticiözelliklerinigösterdiğinisöylemekyanlışolmaz.

Serbestbırakıcı liderlik stilinde, lider iş yüklenmemekte, kararını ertelemekte, geribildirimbeyanetmemekte,izleyicilerinistekvegereksinimlerinikarşılamakiçinbiremeksarfetmemektedir.(hoyW.K.&miskelC.G.,2010,s.396)

Buliderlikstilinde,liderlersorumluluğukendilerialmaktançokçalışanlarayüklemeyitercihederler.Liderinçalışanlarıserbestbırakması,sorulmadığısüreceolaylarakarışma-masıilkbakıştakötügözükmeklebirlikteçalışanlarınzamanlasorumluluküstlenmektençekinmeyenvekararvermektenkaçınmayanizleyicileredönüşmesinisağlayabilmektedir.Bazenseişyerindekarışıklıklara,düzeneksikliklerineveliderekarşıgüveneksikliğigibiolaylarayolaçabilmektedir.Bu liderlikstilideönemlivekullanılan liderlikstillerindenbiriolmaklabirlikte,ilkikistilkarşısındasönükkalmaktadır.

Bubölümdeyönetici-lider,liderlikveliderlikstilleriüzerindedurulmuşolupgelecekbölümdekararvermebecerileriveliderlikstilleriarasındakiilişkiyeodaklanılacaktır.

1.6. Liderlik TarzlarıLiderlerotoriter,baskıcı,işbirliğiruhunasahip,demokratveserbestbırakıcışekilde

davranabilirler.Buliderliktiplemelerininnedoğrudeyanlışolduklarısöylenemez.Bununnedeni liderleriniçindebulunduklarıdurumvezamanagöreuyguntarzıseçmeeğilimigöstermeleridir.Grubunyapısı,motivasyontarzıveortamdahangitarzıngeçerliolacağınıbelirleyecektir(Ekici,2013:35)

Liderilegrupüyeleriarasındabiretkileşimsözkonusudur.Lider,grupüyelerininihti-yaçlarındanetkilenir,buihtiyaçlaragörebirstratejibelirler.Grupüyelerinindikkatleriniçekerekenerjilerinibirnoktadatoplarveistenenyöneakışınısağlar.(Gülveşahin,2011:239).Buetkileşim, liderinkişiselbaşarısıveörgütperformansıüzerindebelirleyicibirrolesahipolmaktadır.Bukapsamda;birçalışanınyöneticisindenaldığıdestekvekendisi-neverilenönemderecesiolaraktanımlananliderdesteği,yüksekyetkinlik,çalışanlarınaadilvesaygılıdavranma,çiftyönlüiletişimsağlamaveçalışanlarınbireyselkatkılarınınfarkındaolmaözellikleriileortayaçıkmaktadır(DilekveBilgin,2012:183).


Literatürde farklı yönleriyle ele alınmış olması, farklı teorilerle hareket edildiğindeaynıorganizasyonyapısındagörülenliderlikdavranışlarınınfarklıliderliktarzlarıileso-nuçlanıpsonuçlanmayacağısorusunugündemegetirmektedir(Pakdilv.d,2008:731).

Günümüzdeçeşitliliderliktarzlarımevcuttur.Bunlardanbazılarınaaşağıdabaşlıklarhalindedeğinilmiştir.

1.6.1. Diktatör LiderlikAnlayışaçısındangrupüyeleriniyönetimdışındatutanaşırıderecedebencilolanli-

derlikşeklidir.Grupüyelerinesözhakkıtanımadığıiçinonlarınişyapmaarzularınıkıra-rak,tatminsizliğiveyaratıcılığınkırılmasındaetkinroloynamaktadırlar.Astlarınıetkile-mekiçinemirverme,hatalarınıeleştirmegibitaktiklerkullanmaktadırlar.Ancak;demok-ratikvebürokratik toplumlardakigrupüyelerininbeklentilerineuygunbir tarzolması,liderebağımsızhareketedebilmeinançvegüveninivermesiaçısındandadahaetkinvedahahızlıkararvermeimkânısağlamaktadır(ÇetinveBeceren,2007:110)

1.6.2. Otokratik Liderlikotokratikliderliksaldırganvebaskıcıözelliğesahiptir.Çalışanlar,liderlerinkesinemri

olmadanbirşeyyapamazlar.Lider,tekkararalıcıdır.Lideremirverir,astlaritaateder.Butarzdakorku, tehditvecezasistemivardır.Lideryukarıdanaşağıyadoğrubilgiakışınagüvenir,aşağıdanyukarıyabilgiakışınaşüphe ileyaklaşır.Lider,butarzda işinbaşındaayrılamaz(şimşekv.d,1998:141)

Çalışanları yönetim dışında tutarlar, burada çalışanların örgüt amaçları, plan vepolitikalarınınbelirlenmesindesözhakkıyoktur(Özsöylemez,2009:13).Liderlerişlerinyürütülmesikonusundakatıvetalepkârdırlar.Örgütübiraradatutanunsurkazanmayaverilenönemdir.Örgüttarzı,sıkıvesürdürebilirrekabetçiliğiiçerir.Butürörgütyapılarıdahaçokdışçevredekifaktörlereodaklanır(Erdemv.d,2010:80).

otokratik bir liderin yönetici olduğu örgütlerde performansın, liderin başta ol-masına, çalışanları takibine bağlı olduğuna yönelik kabul gören ve işgörenlerin iştenkaytarmalarınasebebiyetverenbirdurumortayaçıkabilir(Çelikv.d,2012:401).

otokratik bir lider tipinin özellikleri açısından incelendiğinde şöyle sıralanabilir(Kondalkar,2007:228):• işyaptırmakiçinkorkukullanabilir.• otoritesinitamolarakkullanır.• Astlarınkararlarakatılmasınıbenimsemez.• Kesinliklekendiisteğininyapılmasınıister.• Astlarınhareketlerinidevamlıolarakizler.• merkezcilbiryönetimbiçiminiyeğler.

otokratikbirliderileyönetilenbirişletmedekararlarhızlıbirşekildealınabilirçünküotokratikbirliderinişgörenlerininfikirleriniveonaylarınıalmasınagerekyoktur.

tümbunlarakarşınbu tarzlayönetilenorganizasyonlarda,grup faaliyetlerinde tat-minsizlikdebulunmaktadır.otokratikliderliğinolumsuzsonuçları;iştatminsizliği,psiko-lojiktatminsizlik,moralbozukluğu,elverişsizçalışmaşartlarıveortamıolaraksıralana-bilir(Ekici,2013:35).otokratiklidercesevkveidareedilenörgütlerde,örgütselyenilikvegelişimfaaliyetlerienazseviyeyeinmektedir.Buliderliktarzıbürokratiktoplumlardayetişmişveeğitimalmışüyelerinbeklentilerineuygundur(Eren,2001:462).


1.6.3. Hümanist (İlişki Odaklı) LiderlikBabacandavranışlarınönplanaçıktığı,çalışanlarakarşızamanzamanaşırıyakaçabi-

lenkorumacılığınönplandaolduğu,ödüllendirmesistemininoldukçasıkkullanıldığıbirliderliktarzıdır.hümanistliderlerduygusalyönlendirmeilemotiveederlervekimizamanortakademenindefikrinialırlar.zorunluolmadıkçacezalandırmayagitmezler(ÇetinveBeceren,2007:110).Liderorganizasyonlailgilibirkararalırken,bazenortakademedeki-leringörüşlerinialsadagenelliklepatronadınakendisiyetkilidir.hümanistliderliktarzıödülsisteminiçoksıkkullanmaktadır(Sabuncuoğluvetüz,2003:218).

hümanistliderlerinastlarıylayakınilişkilerkurmadadoğalyatkınlıklarıvardır.Astla-rına,işlerinikendidüşüncelerinegöreenetkinşekildeyapmaözgürlüğünütanırlarBu-nunyanısırabutipliderlikdavranışınıbenimseyenyöneticilerastlarıylagüçlü,duygusalbirbağkurarvebuyaklaşımınsonundasadakatedayalıolarakonlarıyönetirler(Golemanv.d,2002:73).

hümanistliderliktarzınıbenimseyenyöneticilerin,işgörenleriyleiyiilişkilergelişti-rebilmelerivebuilişkileriörgütçıkarlarıçerçevesindeyürütebilmeleribüyükölçüdeözbilinç,duygularıdenetleyebilme,insanlarımotiveedebilme,empatikurabilmevesosyalbecerigibiduygusalzekâyetilerinesahipolabilmelerinebağlıdır.Buduygusalzekâyeti-leri,hümanistliderlikiçinoldukçaönemliolmaklabirliktegenelanlamdabaşarılıliderlikiçindegereklibecerilerdir(Dalgın,2008:51).

hümanist liderin davranışları astlara, kendilerine önem verildiği ve faaliyetlerinedestek olunduğu hissini verir. Bu liderlik davranışını benimseyen yöneticiler, astlar ilearalarındakiilişkilerimaksimumdüzeydetutarak,örgütiçindedostlukvedayanışmanınartmasınısağlarlar(Eren,2001:437).

1.6.3. Demokratik LiderlikDemokratik liderlikbiçiminde lider, yetkisini başkaları ile paylaşmaeğilimi göster-

mektedir.Birbaşka ifade iledemokratik liderlik,amaçların liderveastlarınkatılımı iletespitedildiğiyönetimşeklidir.Amaçların,planvepolitikalarınbelirlenmesinde, işbö-lümlerininyapılmasındaveişemirlerininmeydanagetirilmesindeliderdaimaastların-danaldığıfikirlervedüşüncelerdoğrultusundahareketedenbiryaklaşımsergilemekte-dir(Aykan,2004:214).Çalıştıklarıörgütvebulunduklarıçevreyiherzamangözönünealırlar.Eleştiriyeaçıktırlar.Sorunvekararlarıaçıkçatartışmayaaçarlar.insanilişkileributipliderleriçinçokönemlidir(Eren,2003:439).

Demokratikyöneticilergüçlerinihemyetkilerindenhemdeastlarındanalırlar.Butipyöneticilerotoriteryöneticilerinaksineyüksekiştatmini,düşükişgücüdevrivedüşükdevamsızlıkyaratırlar.Görevyaptıklarıörgütleribaşarıyaulaştırırlar.Bununnedeniherşeydenönceastlarınainsangibidavranmalarıdır(Güney,1997:213).işgörenler,liderleritarafındandesteklendiklerinikendilerineverilenönemleparalelolarakdahayüksekşe-kildealgılamaktadırlar.Liderdesteği,liderinişgörenedestekdüzeyiveçalışanalidertara-fındanverilenönemolaraktanımlanabilmektedir.Liderinişgörenineverdiğiönemise,iş-görenfaaliyetlerindesağladığıdestekileaçıklanabilmektedir(Çelikveturunç,2010:59).

Buliderliktarzı,astlarınkararalmagücünüdoğrudanüstyöneticilerleönemlidere-cedepaylaşabildikleribirsüreçtir.Bukuram,hedefsaptama,sorunçözmeişleriyleilgilikararlara doğrudan katılma, danışma komitelerinde bulunma, çeşitli kurullarda temsiledilmegibikonularıkapsasada,uygulamadakarşılaşılanenyaygınkatılımşekli,çalışan-larınbireyselişleriyleilgilisorunlaravekararlarakatılmasıdır(Güngör,1995:955).

1.6.4. Liberal LiderlikBuliderliktarzındaliderler,sahipolduklarıyönetimyetkisinipekkullanmazlar.Ken-

dilerineverilengücükullanmaktanvesorumlulukalmaktankaçınırlar.Liderinrolüdiğer


grupüyelerigibidir.Kendiamaçlarınıgerçekleştirmekonusundagrubabağlıdırlar.Grupüyelerinikendihallerinebırakırlarveherçalışanınkendisineverilenkaynaklardahilindeamaçlarıbelirlemelerine,planveprogramlarınıyapmalarınaimkanverirler.onlarınge-lişimleriiçinherhangibirçabaharcamazlar.Çalışanlarkendikendilerinieğitirvemotiveederler.otokontrolanlayışıhakimdir(tüzveSabuncuoğlu,2005:212).

Butipliderler,yönetimyetkisineenazihtiyaçduyan,çalışanlarınkendihallerinebı-rakanveherçalışanınkendisineverilenkaynaklardahilindeamaç,planveprogramlarınıyapmalarınaimkantanıyandavranışgösterirler.Diğerbirdeyimle,liberalliderler,yetkiyesahipçıkmamaktaveyetkikullanmahaklarınıtamamıylaçalışanlarınabırakmaktadırlar(Eren,2003:437).

Lippit veWhite’ın yaptıkları araştırmalarda, tam serbesti tanıyan liderlerin olduğugruplardabuliderleroldukçasevilmeklebirlikte,üyelerişyapmakyerinekendiistedikle-rigibidavranmaktadırlar.Liberalliderlerinolduğugruplarda,liderortamıterkettiğindeüretkenliğinarttığıgözlenmiştir(Arkonaç,1993:52).Liberalliderler,grubunfaaliyetleri-nekesinliklekarışmayan,kendinigrupüyelerindenbirikonumundagören,grupüyelerineemirvermeyenbirliderdir.Erkveyetkitamamengrupüyelerindedir.Kararlarıgrupverir,lideruygulamayakoyar(türkmen,1996:79).

Buliderliktipi,liderinotoritesinikullanılmasınıortadankaldırmakta,bunedenledegrubuortakbiramaçlatoplamabellihedeflereyöneltmedurumundanyoksunbırakmak-tavebununsonucundagrupiçindeanarşiveçeşitlisorunlarortayaçıkabilmektedir(Dur-maz,2005:16).

Liberal liderlik davranışının ilk sorunu, grup içinde anarşinindoğması veherkesindilediğiamaçlaradoğruvehatlabirbirlerinekarşıtamaçlaradoğruyönelmelerineyolaç-masıdır.ikincisorun,bireyselbaşarılarındışındagrupbaşarılarınınönemliölçüdeazal-masıdır.Üçüncüsorunise,tembelolanveişgörmektenkaçmayollarınıarayankimselerinkargaşaveanarşiyiarttırmaları,örgütselkaynaklarıkendileriiçinkullanmalarıvehattagrububölmeveparçalamayaçalışmaçabalarınınçoğalmasıdır(Eren,2001:440.)

1.6.5. Yönetsel (Transaksiyonel) ve Dönüşümcü (Transformasyonel) Lider1978yılındanitibarenyönetimveliderlikalanındaklasikvegelenekselliderdavranış

tarzlarıyanında,J.m.BurnsveB.m.Bass,yaptıklarıaraştırmalardabukonudayenibiray-rımınyapılmasınınzorunluolduğunuişaretetmişlerdir.Buayrım,geleneklerevegeçmişebağlı“Yönetsel(transaksiyonel)liderlik“ilegeleceğe,yeniliğe,değişimevereformadö-nük”Dönüşümcü(transformasyonel)liderlik”tarzlarışeklindeortayaçıkmıştır(tüzveSabuncuoğlu,2005:220).

1.6.6. Transaksiyonel (Yönetsel) Liderlik transaksiyonelliderlikyaklaşımındadavranışsergileyenliderleryetkileriniçalışanla-

rıödüllendirmeye,dahaçokçabagöstermeleriiçinparavestatüvermeşeklindekullanır-lar(Sabuncuogluvetüz,2003:226).transaksiyonelliderlikgeleneklerevegeçmişebağlıolarak hareket eden kültür taşıyıcısı lider tipi olarak tanımlanırken, transformasyonelliderlikyönünügeleceğeçevirenveköklüdeğişimihedefleyenreformist liderlikprofiliolaraktanımlanır(EdizlerveAkbulut,2011:21)

transaksiyonelliderler,aynızamanda,yöneticiileçalışanilişkilerinibir‘değiş-tokuşsüreci’ olarak görmektedirler. Bu tip liderler, çalışanların kurallara uyum, yüksek per-formansgibiolumludavranışlarıkarşısındaödül;kurallarakarşıgelmeveyadüşükper-formansgibiolumsuzdavranışlarıkarşısındaisecezavermetaraftarıdırlar.Astlarındanbeklentileriisegenelliklemevcutsistemlerçerçevesindeşekillenmektedir.Budurumunnedeni ise transaksiyonel liderlerinmevcut sistemlerebağlılıklarınınyüksekolmasıvemevcutsistemlerileşirketkültürünüdeğiştirmektençokgüçlendirmeeğilimindeolmala-rıdır(BiymedEğitim,2015).


1.6.7. Transformasyonel (Dönüşümcü) Liderlik Dönüşümcüliderlik,örgüttedeğişençevrekoşullarınıngereklerineuygunbirdönü-

şüm süreci başlatarak yapıyı harekete geçirme; saygınlık, güven ve cesaret uyandıranözelliklerleizleyicilerininanç,tutumvedeğerlerinietkileyerek,örgütünmisyonveamaç-larınaulaşmasürecidir(ÖzalpveÖcal,2000:209).

transformasyonelliderlik,aniveetkilideğişimigerçekleştirebilenliderlikbiçimiolupöğrenmeyikolaylaştırıcıveyenilikçideğişimidestekleyenyenideğerleringeliştirilmesi-ninönemkazandığıbirliderliktir(Çelik,2007:149).Dönüşümcüliderlerbirörgütükişi-liklerininkuvvetiyledeğil, insanlara seslenerek,onlarıngüvenvesaygılarınıkazanarakbiçimlendirir.Dönüşümcüliderlergrupyadaekiplerinebüyükdikkatedereksonuçlaraulaşır(harvardBusinessSchoolPress,2007:22-23).

Dönüşümcü liderlik; ahlakideğerlerinönemsendiğibir liderlikdavranışı olarak ta-nımlanmaktadır.Buliderlikdavranışı,hemliderinhemdeizleyicilerinahlakibeklentile-rininveinsanidavranışlarınınseviyesiniyükseltmekte,böyleceherikitarafüzerindededönüşümcüetkioluşturmaktadır(Celep,2004:23).

2. ÇATIŞMA VE ÇATIŞMA YÖNETİMİorganizasyonların içinde ortaya çıkan ve çeşitli düzeylerde yaşanan çatışmalar ve

bunlarınyönetimi,yöneticilerinzamanveenerjileriniönemliölçüdealırlar.Örgütüoluş-turaninsanlarınsahipolduğudeğer,yetenek,amaç,beklentivekişiliklerifarklıdır.insa-noğlununbulunduğuherortamdaçatışmanındaolmasıkaçınılmazdır.Çatışmalarınenönemlinedeniolanbufarklılıklarınörgütünyararınakullanılabilmesiveörgütünetkin-liğinevegelişmesinekatkıdabulunulmasıliderlerinörgütiçerisindekiçatışmalarıetkinbirbiçimdeyönetmesinebağlıdır .Çatışma,birörgütte ikikişi yadaörgütarasındakıtkaynaklarınpaylaşılmasıileyinebukişileryadaörgütlerarasındakistatü,amaç,değeryadaalgı farklılıklarındankaynaklanananlaşmazlıktır (şimşek,2000).Çatışmatoplumsalyaşamınkaçınılmazvedoğalbirparçasıdır.Kişiseldeğerlerde,geçmişyaşantılarda,inançvealgılardakifarklılıklaranlaşmazlıklaranedenolmaktadır.Buanlaşmazlıklarınmeydanagelmesidoğaldır(Karip,2013).Yaşamındoğalbirparçasıolançatışmalarıgörmek,sağ-lıklıolaraktanımlamak,çözümyollarınıaraştırmakbireyveörgütiçinönemtaşımaktadır(Bozdoğan,2004).Liderler,çatışmadurumunuiyianlamak,çözümlemek,hangistratejiyikullanacağınıbilmekdurumundadır.Aksihaldeçatışmalar,örgütüçalışamazveişlemezbirhalegetirecektir.Bunedenledeörgütünamaçlarıgerçekleşmeyecektir(Elma,1998)..Araştırmanınbubölümündeçatışmaveçatışmayönetimikavramlarındanbahsedilecek-tir.

2.1. Çatışma Kavramının TanımıÇatışmakavramınayönelikolarakaraştırmacılartarafındanbirçoktanımgetirilmiştir.

Ancakyapılanbufarklıtanımlamalardagörüşbirliğinevarılamamıştır.Stoner‘ınçatışmakavramına yönelik tanımlaması oldukça sık kullanılan bir tanımlamadır. Stoner’e göre(1978)çatışmaorganizasyondaikiveyadahafazlakişiveyagruparasındakıtkaynaklarınpaylaşılması, faaliyetleringerçekleştirilmesiveyabukişiveyagruplararasındakistatü,amaç,değeryadaalgılamafarklılıklarındankaynaklanananlaşmazlıkyadauyuşmazlıktır.Robbins’egöre(1974)çatışma,hertürlükarşıkoymavekarşılıklınegatifilişkianlamınageldiğivegücün,kaynaklarınveyatoplumsaldurumunyetersizliğinevedeğeryargıları-nadayandığıgörüşündedir.Folgervearkadaşlarına(2013)göreçatışma,birbirleriylebirşekildebağlantılıolaninsanlarınaralarındabirşeylerinuygunolmadığını,denkdüşme-diğinialgılamalarınaadyalıolanetkileşimdir.Çatışmayıörgütüyelerininzıtdavranışlarıolaraktanımlayanthompson’agöre(1960)çatışma,karşıtdavranışlar,kıtkaynaklarınkullanımı, faaliyetlerin birbirleriyle bağlantılı olması, iletişim aksaklıklarından ortaya


çıkabileceği gibi, çalışanların farklı kişilik özelliklerinden de kaynaklanabilir. Bingöl’egöre(1996)çatışma,insanlararasındafizyolojik,sosyolojikvepsikolojikihtiyaçlarıntat-minineteşkiledenolaylardanvesıkıntılardanmeydanagelengerginliklerolaraktanım-lanırken,şimşek’egöre(2000)iseçatışma, birörgütteikikişiyadabirdenfazlaörgütarasındakıtkaynaklarınpaylaşılmasıveyatahsisiilebukişiyadaörgütlerarasındakista-tü,amaç,değeryadaalgıfarklılıklarındankaynaklanananlaşmazlık,uyuşmazlıkşeklindetanımlanmaktadır.

organizasyonlardaçatışmagenelolarakdörtayrıanlamdakullanılır(Louis,1967):• Çatışmayayolaçanşartlar;kıtkaynaklar,farklıpolitikalarvb.• Çatışmaşankişilerinduygusaldurumları;stres,huzursuzluk,endişe,nefretvb.• Kişilerinalgılamaseviyesi;çatışmayıkavramavefarketmeyetenekleri• Çatışmacı davranışlar; pasif direnişten açık saldırganlığa kadar değişen uyumsuz

davranışlarÇatışma kavramı genellikle hafızamızda olumsuz duygular uyandıran bir kavram

olarakdurmaktadır.Ancakçatışmalarhemörgütselhemdekişiselolarakkaçınılmazdır.iletişim ve etkileşim içinde olan toplumsal tarafların tercihlerinde, isteklerinde,değerlerinde, inançlarında ve çıkarlarında farklılıklar olduğu sürece çatışmalaryaşamını sürdürecektir. Çatışma kaçınılmaz olduğuna göre yapılması gereken şey;çatışmanın meydana getirebileceği olası faydalardan yararlanabilmek, yıkıcı etkileriniengelleyebilmekiçinçatışmalarıetkilibirşekildeyönetmektir.Farklılıklarilerielemeninkaynağıolabilir.Farklılıklardannasılyararlanılacağınıbilmemek,yıkıcısonuçlardoğura-bilir(Karip,2013).

2.2. Çatışmaya İlişkin YaklaşımlarÇatışmayailişkinyaklaşımlargeleneksel,insanilişkilerivemodernyaklaşımlarolarak

sınıflandırılabilir.Yapılanfarklıçalışmalardabugruplamanın,geleneksel,davranışsal,et-kileşimciolarakdayapıldığıgörülmektedir.

insanların etkileşim halinde olduğu her ortamda çatışma kaçınılmaz bir olgudur.Bireyler, gruplar ve örgütler amaçlarını gerçekleştirmek için çalışırken sürekli biretkileşimiçindedirler.Buetkileşimsürecindetaraflararasındakiilişkilerde,etkinliklerdeuyuşmazlık ve tutarsızlıklar iki taraf arasında çatışmayı doğurur. uyuşmazlık vetutarsızlıklar taraflarınkıtbirkaynağıpaylaşımı,ortakbireylemveyaetkinlikte farklışeyler yapmak istemeleri, farklı değerlere, tutumlara ve inançlara sahip olmalarındankaynaklanabilir.Çatışmabirçıkar,güçvestatüçekişmesiolarakdatanımlanabilir(Karip,2003:1).

Yukarıdadaifadeedildiğigibi,insanlarınetkileşimdebulunduğuherortamdaçatış-makaçınılmazbirolgudur.Buyüzdençatışma,sadeceyönetimyadaörgütpsikolojisininüzerindedurduğubirkavramolmayıpsosyoloji,psikoloji,antropoloji,ekonomivebenzeribilimlerdedeçatışmaincelenmektedir(Asunakutluvediğ.,2004:170).

Rahim(2000:7)iseçatışmayı;sosyalvarlıkların(bireyler,gruplar,örgütlervb.)kendiiçindeveyabirbirleriarasındauyumsuzluk,anlaşmazlıkveçekişmeyaşamalarıdurumun-daortayaçıkanetkileşimlibirsüreçolaraktanımlamaktadır.Etkileşiminvarolduğuherortamdakaçınılmazbirolguolaraktanımladığımızçatışmayı,örgütaçısındanelealdığı-mızda;bağdaştırılamazayrılıklarıyadauzlaşmazözellikleriolan işgörenlervegruplararasındakietkileşimdurumuolaraktanımlanabilir.Birbirleriyleetkileşimiçindeolankişi-lerinçatışmadavranışı,bilişselveduygusalgüçlerinietkileyenolaylaraveçelişkilerever-dikleritepkidir.Örgütlerbüyüdükçe,karmaşıklaşırlar;bireyselayrılıklarıolanişgörenle-rinvekümelerinsayısıartar.işgörenlerinbireyselayrılıklarıvekümelerinsayısıarttıkçaörgütteçatışmalarartar(Başaran,2004:323).


Louis Pondy, çatışmanın tanımlarının çatışmanın nedenlerine göre değiştiğini göz-lemlemiştir.onagöre; tekbir tanımüzerine tartışmakyerinebirbütünolarakçatışmatanımlarınıiçinealanbirtanımyapmakuygunolacaktır(Pondy,1990:203).Pondy’egöre;örgütselçatışmafonksiyonelolupolmayacağıçatışmanınörgütselverimlilik,karlılıkveuyum yeteneğini güçlendirici sonuç yaratmasına bağlıdır. Böyle bir sonuç yaratıyorsaörgütselçatışmafonksiyoneldir(Ertekin,2006:95).

Örgütteoluşangruplararasıproblemlersadeceçatışmalardeğildir.Ancakçatışmalarörgütselyaşamınherzamanhissedilebilecekveortayaçıkabilecektemelbirgerçeğidir.Kısacası,örgütlerdeçatışmalarkaçınılmazdır(Eren,2007:527;Everardvediğ.,2004:99;Başaran, 2004:323; Asunakutlu ve diğ., 2004:170; Savaşer, 2002:78; Gibson ve diğ.,2000:225; hodge ve Anthony, 1991:528; Rahim, 2001:1; Robbins, 1996:444; Kılınç,1985:105).zirabireylerinbilgivetecrübeleri,ilgialanlarıveyetenekleribirbirlerindenoldukçafarklıdır(Eren,2007:527).

Çatışmalar,bazenolumlubazendeolumsuzetkilerenedenolabilmektedir(Gibson,vediğ.,2000:225).Buaçıdan,çatışmaylaetkilişekildebaşaçıkabilmeyeteneği,yöneti-cilerinkesinolaraksahipolmasıgerekenönemlibirbeceriolarakdeğerlendirilmektedir(DeCenzo,1997:401).Yönetimintümçatışmalarıortadankaldırmasıbeklenemez,ancakörgütünamaçlarınaulaşmasınıengelleyecekniteliktekiyıkıcıetkilerenedenolabilecekçatışmalarıenazaindirmeyönündekiçabasıgerçekçiveişlevselbiryönetseletkinlikola-rakdüşünülebilir(Gibson,vediğ.,2000:225).ziraçatışmaylabaşaçıkabilmeyeteneği,yö-netselbaşarıiçinanahtarfaktörlerdenbirisiolarakkabuledilmektedir(Everardvediğ.,2004:99).uygunbirçatışmayönetimiiseçatışmalarınyıkıcıetkileriniazaltacak,maliyetidüşürecekveolumlusonuçlarıartıracaktır.Bunedenlebatılıörgütlerdeçatışmayöneti-mininliderlerinsorumlulukalanlarındanbirisiolarakkabuledildiğisöylenebilir(Kimvediğ.,1999:130).

Sonuçolarak,çeşitlişekillerdesürekliolarakbirbirleriyleiletişimveetkileşimiçindebulunan sosyal varlıkların eğilimlerinde, isteklerinde, değerlerinde, inançlarında ve çı-karlarındafarklılıklarolduğusüreceçatışmalarınvarolacağıilerisürülebilir.Çatışmanınkaçınılmazolması,çatışanınolumsuzolmasınıgerektirmez.Çatışanınolumlusonuçlarge-tirmesinisağlamak,yapıcıbiryaklaşımvebuyaklaşımınuygulanmasınıolanaklıkılacakçatışmayönetmebilgivebecerisinigerektirir(Karip,2003:4).Çatışmalardankaçınmakyerine,çatışmalarlaortayaçıkabilecekolasıyıkıcıetkilerienaza indirmekveolumsuz-luklarıolumluya;durağanlığı,hareketliliğe;adaleti,dinamizmedönüştürerekçatışmalarıişlevselhalegetirmeçabasıörgütseletkililikaçısındanişlevselbiryaklaşımolarakdüşü-nülebilir.ziragörüş,davranış,eğilimfarklılıklarıveanlaşmazlıklargibifarklılıklarnasılbaşedilebileceğibilindiğitakdirdeilerlemeninvegelişmeninkaynağıdır.Bunedenleyö-neticilerinçatışmalarıyararlıhalegetirebilmeleriiçinbukonudagerekliçatışmayönetimibilgivebecerisinesahipolmalarıönemtaşımaktadır(Karip,2003:3-4).

Çatışma konusundaki ilk katkıların çoğu filozoflar ve sosyologlar tarafındanyapılmıştır. Son yıllarda ise yönetimbilimciler de bu konuya ilgi duymayabaşlamıştır(Rahim, 2001:12). Yönetim bilimcileri tarihsel süreç içinde çatışma kavramı çeşitliyönetim kuramları tarafından farklı bakış açılarıyla ele alınmıştır (Can, 2002:47).Literatürincelendiğinde,örgütlerdeortayaçıkançatışmalarayönelikolarakgeleneksel,davranışsalveetkileşimciyaklaşımolmaküzereüçtemelyaklaşımdanbahsedildiğigö-rülmektedir(Sütlü,2007:5;Özgan,2006:16;Robbins,1990:414;Kılıç,1985:107;Brooks,2003:230-231;Robbins,2003:164;o’RourkeıV,2004:255;Erdoğan,1996:161;şimşek,1999:227;şimşekvediğ.,2001:239).


2.2.1. Geleneksel yaklaşım (klasik yaklaşım)Çatışmakonusundailkyaklaşımlarçatışmanınkötüolduğunuvarsaymıştır.Çatışma

olumsuzolarakgörülmüşveolumsuzanlamınıpekiştirmekiçinşiddet,yıkımvemantık-sızlık gibi terimlerle eşanlamlı kullanılmıştır. Dolayısıyla çatışmanın önlenmesi gerek-mektedir.

Gelenekselgörüş1930’lardave1940’lardagrupdavranışıhakkındahükümsürentu-tumlarlatutarlılıkgöstermekteydi.hawthorne’dayapılanaraştırmalargibiçalışmalardansağlananbulgulardan,çatışmanınzayıfiletişim,insanlararasındaaçıklıkvegüvenolma-ması,yöneticilerinçalışanlarıngereksinimeveisteklerineduyarlıolmamasıgibişeylerinsonucuolanişlevselolmayanbirsonuçolduğunakararverilmiştir.

2.2.2. İnsan İlişkileri YaklaşımıBuyaklaşımçatışmanıntümgrupveörgütleriçindoğalbiroluşumolduğufikrindedir.

Çatışmakaçınılmazolduğu içindavranışsalokulçatışmanınkabuledilmesi taraftarıdır.onlarçatışmanınvarlığınışumantıklaaçıklamaktadırlar.Çatışmaortadankaldırılamazveçatışmanınörgütünperformansınafaydasağlayabileceğizamanlarbilevardır140.

Çatışma teorisinde bu yaklaşım 1940’lardan ve 1970’lerin ortalarına kadar baskınolmuştur.Bukuramagörebireylervegruplararasındakiçatışmalarbenimsenipdestek-lenmelidir.

2.2.3. Modern YaklaşımÇatışmahakkındaşuankigörüşetkileşimciperspektiftir.Davranışsalyaklaşımçatış-

mayıkabuletmektedir.modernyaklaşımiseuyumlu,barışçıl,sakinveişbirliği içindekibirgrubundeğişimeveyenilikgereksinmelerinekarşıdurağan,kayıtsızvetepkisizola-mayacağıgörüşünedayanarakçatışmayıteşviketmektedir.modernyaklaşımınenbüyükkatkısı,grupliderleriniasgaridüzeydeçatışmayısürdürmeleriiçinteşviketmesidir142.

Örgüt içindekiçatışmanınörgütünkaçınılmazbirparçasıolduğugünümüzdekabuledilenbirgerçektir.modernyönetimanlayışıtarafındanbenimsenenbugörüş,çatışmalarıtamamenortadankaldırmakyadabastırmakyerine,örgüttekiçatışmalarınyönetimtara-fındantanınmasınıveörgütamaçlarınahizmetedecekşekildeyöneltilmesigerekliliğiniortayakoymaktadır.Bugörüş;1. Örgütselçatışmaların,örgütyapısındakibozukluklarınyadaüstyönetimhatalarının

birgöstergesizorunluluğununolmaması,2. Çatışmanın örgütün bir parçası olduğunu, bunun temel nedenlerinin bireyler ve

gruplar arası farklılıklardan oluştuğunu; bu farklılıkların ortadan kaldırılmasınınolanaksızlığınıbelirterek,çatışmalarıntanınmasıveçözümlenmesigerektiğini,

3. Kontrol altına alınabilen yada yönetilebilen çatışmaların hem örgütsel, hem debireysel amaçlar için yararlı olacağı, bastırılan yada kontrol altına alınamayançatışmalarınörgütevebireylerezararlarıolacağı,temellerinedayanılarakgeçerlilikbulmuştur.Çatışmakonusundaaçıklamayaçalışılanüçyaklaşımdan ilk iki tanesininklasik, so-

nuncusununisemodernyönetimanlayışınauygunlukgösterdiğikolaycagörülebilir.Bunoktadanhareketleçatışmayailişkinyaklaşımlarkarşılaştırmalıolarakşuşekildeözet-lenebilir.

2.3. Çatışma TürleriÇatışma,çokgenişvekapsamlıbirkavramolduğuiçinörgütlerdekiçatışmalarıçeşitli

şekillerdesınıflamakmümkündür.


Araştırmada çatışma; çatışmaya taraf olanlar açısından, çatışmanın niteliğine göre,çatışmanınörgütiçindekiyerinegöre,çatışmanınortayaçıkmaşeklinegöreolarakdörtfarklıölçütegöresınıflandırılmıştır.

2.3.1. Çatışmaya Taraf Olanlar Açısından Çatışma TürleriBuçatışmatürüçatışmayatarafolanlarileilgilidirvebeşgruptaelealınacaktır.AKişininiçÇatışması

2.3.2. Kişinin İç ÇatışmasıKişininkendi içindebir çatışmayaşaması; karar vermede,hareket tarzını seçmede

yadaherhangibirfiiliyerinegetirmedezorlanmasınıifadeeder.Engellenme,amaççatış-ması,rolçatışmasıvebelirsizliğikişininkendikendineçatışmasınanedenolur.Engellen-me,kişininhedefeulaşmasınınfizikselveyasosyalvepsikolojikengellerlekarşılaşmasısonucundaortayaçıkandurumaverilenaddır.Kişisaldırganlaşma,çekişme,direnmeveyauzlaşmayönündehareketedebilir.

içsel çatışmalar yaklaşma-yaklaşma, yaklaşma-kaçınma ve kaçınma-kaçınma, çoklubenimseme-kaçınmaçatışmasıolmaküzeredörtşekildegörülebilir.• Yaklaşma-YaklaşmaÇatışması

Kişininbirdençokolumluveçekicidavranışalternatifiarasındanbirinitercihetmesigerektiğidurumlardaortayaçıkar.Yalnızcabirtanesinialabilecekparasıolanbirkişininhempantolonhemdeetekalmakistemesihalinde,ikialternatifarasındabirtercihyap-maktazorlanmasıdır.• Yaklaşma-KaçınmaÇatışması

Kişininarzuettiğibirşeyieldeetmeğeçalışırken,biryandandaeldeetmekistediğineticedenistemediğietkilernedeniylekaçınmayaçalışmasıdurumudur.Kişininçokarzuettiğibiryiyeceğiyemekisterkenonunsağlığınazararlıetkisindençekinmesigibibirdu-rumsözkonusudur.• Kaçınma-KaçınmaÇatışması

Kişininikiyadadahaçoksayıdaolumsuzdeğeriolanbirobjedenbiriniseçmekzorun-dakaldığıçatışmadurumudur.• ÇokluBenimseme-KaçınmaÇatışması

Budurumdakişiyaklaşmavekaçınmaçatışmalarınınbirçokkombinasyonuilekarşıkarşıyakalmasısözkonusudur.

2.3.3. Kişiler Arası Çatışmainsanlar bir arada yaşarlar, birlikte ortak sonuçlara ulaşmak isterler. Bir arada

bulunankişilerindeoluşankişilikleridoğrultusundabilgileri,eğilimleribenzerolaylarakarşıtutumlarıvedeğeryargılarındadafarklılıklarolacaktır145.

BireyinörgütüyeleriileolanilişkileriniaçığakavuşturmakiçinJosephLuftvehenryınghamtarafındanJohariPenceresimodeligeliştirilmiştir.

AçıkBölge:ilişkileraçısındanpencereninenavantajlıbölgesidir.Bubölgebireyhak-kındahemkendisininhemdebaşkalarınınbildiğişeyleriifadeeder.Adı,soyadıgibi.

YarıAçıkBölge:Bireyinkendisihakkındabilmediği,başkalarınınbildiğibilgilerikap-sar.

YarıKaranlıkBölge:Kişinin etkileşimdebulunduğu kişiyi tanımadığı halde kendinibildiğiboyuttur.

KaranlıkBölge:Kişininikitarafıdatanımadığı,ilişkileriletanımayaçalıştığıbölgedir.


Bireyleridahaiyianlamakvetanımakiçinonlarıbütünyönleriiletanımakgereklidir,işteburadaJoharipenceresidevreyegirmektedir.insanınmaddidünyasınınyanında,ma-nevidünyasınındabelirlenmesigerekmektedir.Bireyinmaddidünyasınınbelirlenmesikolayolmasınakarşın,manevidünyasınıanlamakoldukçazordur.Ancak,bireylerinma-nevidünyasınagirdiktensonra,bireylerianlamakvetanımakmümkündür.Bunlarbelir-lendiktensonra,uygunbirçatışmayönetimibulunabilir.

2.3.4. Kişiler ve Gruplar Arasında ÇatışmaKişiilegruplararasındaçatışmadahaçokgrubunkişiüzerindekibaskısısonucunda

ortayaçıkar.Grubunpaylaştığıdeğer,normveinançlarındışındahareketedenkişigrubunbaskısıylakarşılaşacakveçatışmameydanagelecektir.uygundavranışıgöstermeyenkişigrubunöncetepkisidahasonrauyumsağlamamasıhalindedışlanmasıilekarşılaşacaktır.

2.3.5. Grupların Kendi İçinde ve Gruplararası Çatışmaorganizasyonlarda bulunan grupların içinde yer alan üyelerle grup arasında bir

uyumsuzlukolmasıhalindegrupiçiçatışmasözkonusudur.Çatışmanınbirbaşkatürüor-ganizasyoniçindebulunanbirdenfazlagruparasındakiçatışmadır.Buçatışmaorganizas-yondabütünleşmeyivekoordinasyonuzayıflatır.Aynıorganizasyoniçindeyeralansatışpersoneliileüretimpersoneliarasındakiçatışma,gruplararasıçatışmayaiyibirörnektir.

2.3.6. Örgütler Arası ÇatışmaGünümüzdeaçıksistemanlayışıiçindeçalışanörgütlerilişkidebulunduklarıdiğerör-

gütleriledeçatışmayagirerler.Örnekolaraksatıcıfirmailealıcıfirma,sendikaileişletmeyönetimiarasındaortayaçıkabilecekçatışmalarsayılabilir.

GEREÇ VE YÖNTEM

Evren ve örneklem Araştırmanınevreni,istanbuliliAvrupaYakası’ndabulunansporişletmelerindegö-

revyapan129personeldenoluşmaktadır.Araştırmanınörneklemiisesporişletmelerindevesporklüplerindeki129personel-

den oluşmaktadır. Spor işletmelerinde çalışan 129 personelin tamamına anketler realortamdaverilmiş,129personeldenyapılmışbirşekildegerialınmıştır.129personelden34kadınpersonele95erkekerkekpersoneleyaptırılmıştır.Örneklemsayısıiçinyeterlikabuledilmiştir.

Liderlik stilleri ölçeğiotuzbeş(35)maddelikliderlikstilleriölçeği(omLSÖ)herbiriayrıayrıdeğerlendi-

rilenüçboyuttanoluşmaktadır.Dönüşümcüliderlikolarakisimlendirilenbirinciboyutta1.,4.,6.,8.,10.,11.,14.,15.,16.,19.,20.,22.,23.,24.,25.,27.,30.,32.,34.,35olmaküzereyirmi(20)madde,

serbest bırakıcı liderlik olarak isimlendirilen 2. Boyutta 2.,9.,12.,13.,17.,26.,31.,33olmak üzere sekiz (8) madde, sürdürümcü liderlik olarak isimlendirilen 3.boyutta3.,5.,7.,18.,21.,28.,29olmaküzereyedi(7)maddebulunmaktadır.

Rahim örgütsel çatışma ölçeğiRahimörgütselçatışmaölçeği:Araştırmacı,Gümüşeli’nintürkçe’yeuyarladığıRahim

ÖrgütselÇatışmaÖlçeğindenfaydalanarakpopülasyonauygunyenibirölçekgeliştirmiş-tir.Ölçek5’lilikerttipolupbeşaltboyuttanoluşmaktadır.Bütünleştirme,uzlaşma,uyma,kaçınma,hükmetmealtboyutlarıdır.Bütünleştirme,1,5,12,22,23,28.uzlaşma4,7,10,14,15,20.,uyma2,11,13,19,24.Kaçınma3,6,16,17,26,27vehükmetmealtboyutları8,9,18,21,25maddelerindenoluşmaktadır.


Verilerin Analizi :Anketyoluiletoplananveriler,anketlerintektekincelenmesisonucundabilgisayara

kaydedilmiştir.SSPS11,5bilgisayarprogramındanyararlanılarak,araştırmaprobleminevearaştırmanınhipotezlerineilişkinverilerinçözümlenmesinde;yüzde,ortalama,stan-dartsapma,kay-kare, t-testi, tekyönlüvaryansanalizi (AnoVA),ve farklarınkaynağınıbelirlemek için “LSD testi” yapılmıştır. istatistiksel çözümlemelerde anlamlılık düzeyiP<0,05olarakkabuledilmiştir.

4. BULGULAR

N Minimum Maximum Ortalama Std. Sapma

Yaşaralığı 129 18,00 47,00 25,9147 5,91612

Tablo 1.Katılımcılarınyaşortalaması

tablo1’deKatılımcılarınyaşortalaması25,9olarakbelirlenmiştir.

Frekasn Yüzde Geçerli yüzde

Bayan 34 26,4 26,4

Bay 95 73,6 73,6

toplam 129 100,0 100,0

Tablo 2.Katılımcılarıncinsiyeti

tablo2’dekatılımcıların%26,4’ününkadın,%73,6’sınıniseerkekolduğubelirlenmiş-tir.


bp 13 10,1 10,1

kg 17 13,2 13,2

tt 11 8,5 8,5

sy 12 9,3 9,3

si 16 12,4 12,4

mac 15 11,6 11,6

se 10 7,8 7,8

bjkso 9 7,0 7,0

kp 16 12,4 12,4

gs 10 7,8 7,8

total 129 100,0 100,0

Tablo 3.Katılımcılarınçalıştıklarıkurum


tablo 3 te Katılımcıların çalıştıkları kurum lara baktığımızda%10,1’inin bp,%13,2ininkg,%8,5inintt,%9,3ününsy,%12,4ününsi,%11,6ınınmac,%7,8ininse,%7,0ininbjkso,%12,4ününkp,%7,8iningsolduğubelirlenmiştir.


Bekar 103 79,8 79,8

Evli 26 20,2 20,2

toplam 129 100,0 100,0

Tablo 4.Katılımcılarınmedenidurumu

tablo5’tekatılımcıların%79,8’ininbekar%20,2’sininiseeviolduğubelirlenmişir.


Valid

1-3saat 1 ,8 ,8

4-7saat 19 14,7 14,7

8-11saat 17 13,2 13,2

12-15saat 12 9,3 9,3

16-19saat 11 8,5 8,5

6,00 20 15,5 15,5

7,00 3 2,3 2,3

8,00 36 27,9 27,9

9,00 1 ,8 ,8

10,00 5 3,9 3,9

12,00 4 3,1 3,1

total 129 100,0 100,0

Tablo 5.Katılımcılarınortalamaçalışmasüresi

tablo5’ebaktığımızdaKatılımcılarınortalamaçalışmasüresi%8inin1-3saat,%14,7nin4-7saat,%13,2nin8-11saat ,%13,2nin8-11saat,%9,3ünün12-15saat,%8,5inin16-19saat,%15,5inin6,00,%2,3ünün7,00,%27,9unun8,00,%8inin9,00,%3,9unun10,00olduğubelirlenmiştir.



ÜstDüzeyYönetici(Genelmüdür/GenelmüdürYardımcısı/müdür) 4 3,1 3,1

ortaDüzeyYönetici(şef/Amir/AmirYar-dımcısı) 12 9,3 9,3

uzman/uzmanYardımcısı 9 7,0 7,0

EğitimPersoneli(EğitmEn) 44 34,1 34,1

BüroPersoneli 3 2,3 2,3

GenelhizmetlerPersoneli(temizlik/Güven-lik/VB.) 3 2,3 2,3

Diğer 54 41,9 41,9

total 129 100,0 100,0

Tablo 6.Katılımcılarınişyerindekipozisyonları

tablo 6 da Katılımcıların iş yerindeki pozisyonlarına baktığımızda %3,1 inin ÜstDüzeyYönetici(Genelmüdür/GenelmüdürYardımcısı/müdür),%9,3ününortaDüzeyYönetici(şef/Amir/AmirYardımcısı) ,%7,0 ininuzman/uzmanYardımcısı ,%34,1 ininEğitimPersoneli(EğitmEn),%2,3ünün

BüroPersoneli,%2,3GenelhizmetlerPersoneli(temizlik/Güvenlik/VB.),%41,9Di-ğerpersonelolduğubelirlenmiştir.


Lise 72 55,8 55,8

Önlisans 7 5,4 5,4

Lisans 50 38,8 38,8

toplam 129 100,0 100,0

Tablo 7.Katılımcılarıneğitimdurumları

tablo7deKatılımcılarıneğitimdurumlarınabaktığımızda%55,8ininLise,%5,4ününÖnlisans,%38,8ininLisansolduğubelirlenmiştir.


kadrolu 19 14,7 14,7

Sözleşmeli 76 58,9 58,9

Yarızamanlı 34 26,4 26,4

toplam 129 100,0 100,0

Tablo 8.Katılımcılarınkurumdakiçalışmaşekli

tablo8deKatılımcılarınkurumdakiçalışmaşeklinebaktığımızda%14,7ininkadro-lu,%58,9ununSözleşmeli,%26,4ününYarızamanlıolduğugörülmektedir


N Ortalama Std. Sapma Std. hata

SerbestbırakıcıLiderlik 129 2,9797 ,76814 ,06763

DönüşümcüLiderlik 129 3,4585 ,59069 ,05201

SürdürümcüLiderlik 129 3,2370 ,56087 ,04938

Tablo 9.Katılımcılarınliderlikstilleriortalamapuanları

tablo9dakatılımcılarınliderlikstilleriortalamalarınabaktığımızdaenyüksekdeğerdönüşümcüliderlik(x=3.45)sonrasındasürdürümcüliderlik(x=3,23)veensonserbestbırakıcıliderlik(x=2.97)olduğugörülmektedir.

N Ortalama Std. Sapma Std. hata

Bütünleştirme 129 3,4199 ,64989 ,05722

uzlaşma 129 3,4393 ,66697 ,05872

uyma 129 3,3705 ,59692 ,05256

Kaçınma 129 3,4186 ,60743 ,05348

hükmetme 129 3,5891 ,65063 ,05728

Tablo 10.katılımcılarınçatışmayönetimstilleri

tablo 10 da katılımcıların çatışma yönetim stillerine baktığımızda en fazla kullan-dıkları çatışma yönetim stilleri hükmetme (x =3,58), uzlaşma (x=3,43), bütünleştirme(x=3,41),kaçınma(x=3,41)veuyma(x=3,37)olaraksıralanmaktadır.

Correlations

Serbest bırakıcı Liderlik

Dönü-şümcü

Liderlik

Sürdürüm-cü Liderlik

bütün-leştirme

uzlaş-ma uyma kaçın-

mahükmet-

me

Serbestbırakıcı_Liderlik

kore-lasyon 1 -,009 ,561** ,115 ,184* ,158 ,212* ,157

P ,921 ,000 ,195 ,037 ,075 ,016 ,076

Dönü-şümcü_Liderlik

kore-lasyon 1 ,327** ,348** ,329** ,351** ,359** ,360**

P ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000

Sürdü-rümcü_Liderlik

kore-lasyon 1 ,377** ,290** ,367** ,393** ,301**

P ,000 ,001 ,000 ,000 ,001

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Tablo 11.Katılımcılarınliderlikstilleriileçatışmayönetimlerininkorelasyonanalizi

tablo 11’ de Katılımcıların dönüşümcü liderlik ve sürdürümcü liderliğin bütünleş-


tirme,uzlaşma,uyma,kaçınmavehükmetmeçatışmastilleriarasındazayıfdüzeydevepozitifyöndebirilişkiolduğusonucubulunmuştur.Serbestbırakıcıliderliğiniseçatışmayönetimstilleriarasındaçokzayıfvepozitifbirilişkiolduğubulunmuştur.

SONUÇ VE TARTIŞMA Katılımcılarınyaşortalaması25,9olarakbelirlenmiştir.Katılımcıların%26,4’ününka-

dın,%73,6’sınıniseerkekolduğubelirlenmiştir.Katılımcılarınçalıştıklarıkurumlarabak-tığımızda%10,1’ininbp,%13,2ininkg,%8,5inintt,%9,3ününsy,%12,4ününsi,%11,6ınınmac,%7,8ininse,%7,0ininbjkso,%12,4ününkp,%7,8iningsolduğubelirlen-miştir.

Katılımcıların%79,8’inin bekar%20,2’sinin ise evi olduğu belirlenmişir. Katılımcı-larınortalamaçalışmasüresi%8inin1-3saat,%14,7nin4-7saat,%13,2nin8-11saat,%13,2nin8-11saat,%9,3ünün12-15saat,%8,5inin16-19saat,%15,5inin6,00,%2,3ünün7,00,%27,9unun8,00,%8inin9,00,%3,9unun10,00olduğubelirlenmiştir.

Katılımcıların iş yerindeki pozisyonlarına baktığımızda %3,1 inin Üst DüzeyYönetici(Genel müdür/Genel müdür Yardımcısı/müdür) , %9,3 ünün orta DüzeyYönetici(şef/Amir/Amir Yardımcısı) ,%7,0 inin uzman/uzman Yardımcısı , %34,1inin Eğitim Personeli(EğitmEn) ,% 2,3 ünün Büro Personeli , %2,3 Genel hizmetlerPersoneli(temizlik/Güvenlik/VB.),%41,9Diğerpersonelolduğubelirlenmiştir.

Katılımcılarıneğitimdurumlarınabaktığımızda%55,8ininLise,%5,4ününÖnli-sans,%38,8ininLisansolduğubelirlenmiştir.

Katılımcılarınkurumdaki%14,7ininkadrolu,%58,9ununSözleşmeli,%26,4ününYarı zamanlı olduğugörülmektedir Katılımcıların liderlik stilleri ortalamalarınabaktı-ğımızdaenyüksekdeğerdönüşümcü liderlik( x=3.45) sonrasında sürdürümcü liderlik(x=3,23)veensonserbestbırakıcıliderlik(x=2.97)olduğugörülmektedir.Katılımcılarınçatışma yönetim stillerine baktığımızda en fazla kullandıkları çatışma yönetim stille-rihükmetme(x=3,58),uzlaşma(x=3,43),bütünleştirme(x=3,41),kaçınma(x=3,41) veuyma(x=3,37)olaraksıralanmaktadır.

Katılımcılarındönüşümcüliderlikvesürdürümcüliderliğinbütünleştirme,uzlaşma,uyma,kaçınmavehükmetmeçatışmastilleriarasındazayıfdüzeydevepozitifyöndebirilişkiolduğusonucubulunmuştur.Serbestbırakıcıliderliğiniseçatışmayönetimstilleriarasındaçokzayıfvepozitifbirilişkiolduğubulunmuştur.

Bu sonuçlardankatıımcıların en az kullandıkları liderlik stili serbest bırakıcı lider-liktir.Bustil çatışmayönetimikonusundadadüşükseviyedeetkiliolduğusöylenebilir.Çalışmamızın sonucundakatılımcıları en fazla kullandıkları liderlik stili dönüşümcü li-derlikstilidir,bustilçatışmayönetimikonusundazayıfolsadapozitifyöndeetkisiolduğusonucunaulaşılmıştır.

KAYNAKLAR1. Aydın,mustafa,ÖrgütlerdeÇatışma,Ankara,Bas-Yaymatbaası,1984,2. Akan, D., Yıldırım, i. ve Yalçın, S. (2014). okul müdürlerinin liderlik stili ölçeği.

ElektronikSosyalBilimlerDergisi,Sayı51.3. Akan,D.veSezer,ş.(2014).okulYöneticilerininLiderlikStilleriileokullarınÖğrenen

ÖrgütolmaDüzeyiArasındakiilişki.turkishJournalofEducationalStudies,Cilt1,Sayı2.

4. ARonSon,E.,ıntegratingLeadershipStylesandEthicalPerspectives,CanadianJour-nalofAdministrativeSciences,18(4),2001,ss.244-256.


5. Aslan,Ü.(2013).okulmüdürlerininliderlikstilleriileöğretmenlerinişdoyumuara-sındakiilişkininincelenmesi.Yükseklisanstezi.GaziantepÜniversitesiEğitimBilim-leriEnstitüsü.Gaziantep.

6. AKAn,Durdağı–YıLDıRım,isa–YALÇın,Sinan,okulmüdürleriLiderlikStiliÖlçeği-ninGeliştirilmesi,Vol.13(51),20014,ss.392-415.

7. Aydın,A.,Sarıer,Y.veuysal,ş.(2013).okulmüdürlerininliderlikstillerinin,öğret-menlerinörgütselbağlılığınave işdoyumunaetkisi.KuramveuygulamadaEğitimBilimleri13(2).

8. Buluç,B.(2009).Sınıföğretmenlerininalgılarınagöreokulmüdürlerininliderlikstil-leriileörgütselbağlılıkarasındakiilişki.KuramveuygulamadaEğitimYönetimi,15(57),5-34.

9. Bumin,Birol, işletmelerdeorganizasyonGeliştirmeveÇatışmanınYönetimi,BizimBüroYayınevi,Ankara,1990.

10. Barın,A.(1999).YeniLiderlikAnlayışı.ExecutiveExcellenceDergisi.11. Cafoğlu, z. (1997). Liderlik: Bilgi-Karizma-Değişim. istanbul: 21. Yüzyılda Liderlik

SempozyumuBildirilerKitabı.Cilt-1.Denizharpokulu.12. Celep,C.(2004).DönüşümselLiderlik.Ankara:AnıYayıncılık.13. Cafoğlu,z.(1997).Değişendünyadaeğitimliderliğindeyeniboyut:dönüşümcülider-

lik(AnkarailiÖrneği).YayınlanmamışAraştırma.Ankara:GaziÜniversitesi14. Celep,C.(2004).DönüşümselLiderlik.Ankara:AnıYayıncılık.15. Cemaloğlu,n.(2007).okulyöneticilerininliderlikstilleriileyıldırmaarasındakiiliş-

ki.hacettepeÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,33,77-87.16. Cemaloğlu,n.veokçu,V.(2012).ilköğretimokuluyöneticilerininliderlikstilleriile

öğretmenlerinyıldırma(mobbing)yaşamadüzeyleriarasındakiilişki.uşakuniversi-tesiSosyalBilimlerDergisi,(5/3).

17. Cömert,m.(2004).Dönüşümcüliderlik.Xııı.ulusalEğitimBilimleriKurultayı.inönüÜniversitesi.malatya.06-09.08.2009.

18. Çelik, V. (1998). Eğitimde dönüşümcü liderlik. Kuram ve uygulamada EğitimYönetimi,4(16),423-442.

19. Çetiner,A.(2008).ilköğretimokulumüdürlerinindönüşümcüliderlikdavranışlarınıgöstermedüzeylerineilişkinöğretmengörüşleri(Burduriliörneği).YayımlanmamışYüksekLisanstezi,SüleymanDemirelÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,ısparta.

20. Çetinkaya, i. (2011). ortaöğretim okul müdürlerinin liderlik stilleri ve iletişimbecerileri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim BilimleriEnstitüsü.Ankara.

21. Çimiligök,E.B.(2010).okulyöneticilerininliderlikstilineilişkinöğretmenalgılarınınörgütsel vatandaşlık davranışlarına etkisi. Yüksek lisans tezi. AkdenizÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.Antalya.

22. Gündüz, h. B. ve Kuruçayır, A. (2010). okul yöneticilerinin liderlik stilleri ve em-patik eğilim düzeyleri. V. ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi-Eğitim YöneticilerininYetiştirilmesi ve Yönetici Yeterlilikleri- Bildiriler Kitabı. 01-02 mayıs 2010(ss.398411).Antalya-türkiye.

23. Gündüz,h.B.veDoğan,A.(2009).okulyöneticilerininliderlikstilleriveyaraticilikdüzeyleri.FirstınternationalCongressofEducationalResearch.Çanakkale.

24. Göktepe,n.(2001).YöneticihemşirelerinLiderliktarzlarıileAstlarınYöneticihem-şirelerininLiderliktarzlarınıAlgılamalarınınAraştırılması.istanbul:YüksekLisanstezi.istanbulÜniversitesiSağlıkBilimlerEnstitüsü.


25. Gülh.veşahinK.(2011).BilgitoplumundaYeniBirLiderlikYaklaşımıolaraktrans-formasyonelLiderlikveKamuÇalışanlarınıntransformasyonelLiderlikAlgısı.Kon-ya:SelçukÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüDergisi.

26. Gerzon,mark,ÇatışmalıortamlardaLiderlik,Çev:AhmetKardam,istanbul,messYa-yıncılık,2006.

27. Karip,Emin,ÇatışmaYönetimi,Ankara,PagemYayıncılık,200328. Kutanis,Özen,Rana,ÖrgütlerdeDavranışBilimleriDersnotları,Sakarya,SakaryaKi-

tabevi,2003.29. KıRKPAtRıCK,ShelleyA.-LoCKE,E.A.,Leadership:Dotraitsmatter?,Academyof

managementExecutive,5,1991,ss.48-60.30. işcan,Ö.F.(2006).Dönüştürücü/etkileşimciliderlikalgısıveörgütselözdeşleşme

ilişkisindebireyselfarklılıklarınrolü.AkdenizÜniversitesiiktisadiveidariBilimlerFakülteDergisi,11,160-177.

31. Kantos,E.z.(2011).Örgütmetaforlarındaliderlik:kavramsalbirçözümleme.EğitimBilimleriAraştırmalarıDergisi,Cilt.1,Sayı,1.

32. Karip,E.(1998).Dönüşümcüliderlik.KuramveuygulamadaEğitimYönetimiDergisi.Yıl:4.Sayı:16.

33. KoCADAğ,Kazım,LiderlikSanatı,istanbul,tunçmatbaacılık,2003.34. Özcan,A.(2013).ilköğretimokuluöğretmenlerininalgılarınagöreokulmüdürlerinin

ve eğitim denetmenlerinin liderlik stilleri. Yüksek Lisans tezi. Dokuz EylülÜniversitesiEğitimBilimleriEnstitüsü.izmir.

35. Özsöylemez,o. (2009): “AlgılananLiderliktarzlarının iş tatmini ve iştenAyrılmaniyetiÜzerindekiEtkisindeÖrgütleÖzdeşleşmeninRolü.istanbul:marmaraÜniver-sitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.işletmeAnabilimDalı.uluslararasıKaliteYönetimiBilimDalı.

36. Özalpi.veÖcalh.(2000).ÖrgütlerdeDönüştürücü(transformasyonel)LiderlikYak-laşımı.Balıkesir:BalıkesirÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüDergisi.Cilt3.Sayı.4.

37. şirin,E.F.(2008).Bedeneğitimimvesporyüksekokuluyöneticilerininliderlikstilleriveçatışmayönetimistratejilerininincelenmesi.YayımlanmamışDoktoratezi.GaziÜniversitesiEğitimBilimleriEnstitüsü,Ankara.

Süreli Yayınlar1. Akkirman,AliDeniz,EtkinÇatışmaYönetimi vemüdahale Stratejileri,D.E.Ü.i.i.B.F.

Dergisi,Cilt:13,Sayı.ıı,1998.2. Sökmen,Alptekin,irfanYazıcıoğlu,thomasmodeliKapsamındaYöneticilerinÇatış-

maYönetimiStillerivetekstilişletmelerindeBirAlanAraştırması,GaziÜniversitesiticaretveturizmEğitimFakültesiDergisi,,Sayı.1,2005

3. Özdemir,AslıYüksek,AliÖzdemir,DuygusalzekaveÇatışmaYönetimiStratejileriArasındakiilişkilerinincelenmesi:ÜniversitedeÇalışanAkademikveidariPersonelÜzerineBiruygulama,SelçukÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüDergisi,Sayı.18,2007.

İnternet Kaynakları1. Evcimentunç,ÇatışmaYönetimi,http://www.evcimen.com/wht004.htmlErişimta-

rihi:(10.09.2008)2. Çatışma,http://www.genbilim.com/index.php?option=com_content&task=view&id=151

7Erişimtarihi:(17.09.2008)


3. zehra türk ve Ahmet Süngü, işletmelerde Liderlik ve Çatışma Yönetimi, mevzuatDergisi, Sayı.75,2004. http://www.mevzuatdergisi.com/2004/03a/02.html Erişimtarihi:(10.10.2009)

DİGER KAYNAKLAR1. tuğçeGeçmez,‘’Yöneticilerin Dönüşümcü Ve Etkileşimci Liderlik Stilleri İle Çatışma Yö-

netimi Stilleri Arasındaki İlişki Ve Kimya Sektöründe Bir Araştırma’’ marmaraÜniver-sitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,istanbul,2009.

2. oGEmDanışmanlıkt.y.LiderlikÜzerineÇalışmalarınKısaBirtarihçesihttp://www.ogem.com.tr/makaleler2.html(28Eylül2017)

Beden Eğitimi ve Spor Öğretmen Adaylarının Fiziksel

Aktivite Düzeyleri ve Fiziksel Öz Saygıları

Umut CANLI1

Aydın KARAÇAM2

1 Dr.ÖğretimÜyesi,namıkKemalÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu,tekirdağ2 Dr.ÖğretimÜyesi,istanbulAydınÜniversitesiSporBilimleriFakültesi,istanbul

CHAPTER15

Umut CANLI, Aydın KARAÇAM 231

GİRİŞGünümüzde modern yaşam şekli ve teknoloji kullanımının oldukça yaygınlaşması

gençlerindahahareketsizbiryaşamtarzınayönelmelerinenedenolmuştur.hareketsizyaşamtarzıgençlerarasındaobeziteninartmasınaveönemlisağlıkproblemlerininortayaçıkmasınayolaçmıştır(Balady,2009).Özelliklegençlerdeoluşanbuolumsuztablonunkontrolaltınaalınmasıvegiderilmesi,günlükyaşamtarzınafizikselaktivitelerineklen-mesiylemümkünolacağıdüşünülmektedir.Fizikselaktivitegenelolarak;zindeveaktifgünlükyaşam,vücuduhastalıklarakarşıkoruma,alınanfazlaenerjinindoğalbirşekildeharcanarakobeziteninönlenmesi,yaşlanma,solunumvedolaşımsistemlerininiyileştiril-mesi,kasveiskeletsistemininfonksiyonelliğininkorunması,sosyalkaynaşmanınsağlan-ması,gerginliklerinazaltılmasıvefonksiyonelbozukluklarınınönlenmesinderoloynayanbedenhareketleriolaraktanımlanmıştır(ArabacıveÇankaya,2007).

tümbuetkilerininneticesinde,fizikselaktivitesağlıkkoruyucuhizmetpolitikalarınınönemlibirbileşenihalinegelmiştir(Wolin,Glynn,Graham,Leeveıchiro,2007).Sonyıllar-daözellikleDünyaSağlıkÖrgütütarafındanyaşamkalitesiniiyileştirmeçabalarınapara-lelolarakfizikselaktiviteyigüçlendiriciveözendiriciçalışmalarilebunabağlıpolitikalaroluşturmasürecihızkazanmıştır(Who,2002).Ancakdüzenliolarakfizikselaktiviteyekatılımınfaydalarıbilinmesinekarşınyapılanaraştırmalardafizikselaktiviteyekatılımıngenelolaraktavsiyeedilendüzeydenazolduğugörülmüştür(Vuilleminvd.,2005).Ayrıcaenbüyükgençnüfusubarındıranüniversitelerdeöğrencilerinsonyıllardafizikselaktiviteveyemealışkanlıklarıgibisağlıklıyaşamiçingerekenbireyselsorumluluklarınasahipol-madazayıfkaldıklarıgörülmüş(LeeveLoke,2005)vedüzenlifizikselaktiviteyekatılımınenaz15-24yaşaralığındaolduğubulunmuştur(niggveCorneya,1998).türkiye’deRefikSaydamhıfzısıhhamerkezi’ninhazırladığı,BurdenofDiseaseReport2004sonuçlarınagöre15-29yaşaralığındaerkeklerin%35,kadınlarınise%71’ininfizikselaktivitebakı-mındandüşükseviyedeolduklarıbulunmuştur(tekkanat,2008).

Fizikselaktiviteninobjektifsağlıkçıktılarıylaolanilişkisibilinmeklebirliktebusağlıkgöstergelerineekolarakyaşamkalitesinideetkilemektedir(Vuilleminvd.,2005).Fizikselaktiviteninyaşamkalitesininbütünalanlarıyladiğerdeğişkenleregörebaskınbirşekildeilişkili olduğunu göstermektedir (tessier vd., 2006).Düzenli fiziksel aktivite psikolojikiyilikhalivefizikselişlevselliğigüçlendirerekyaşamkalitesinidestekler.Fizikselaktivitedüzeyibireylerinpozitifinançlarıüzerindeolumluyöndeetkiyesahiptir(Vuori,1998).

Bireyin gerçekleştirmiş olduğu fiziksel aktiviteler sonucunda, vücut çekiciliği, fizik-seluygunluk,kuvvet,esneklik,güzelgörünüm,kendininasılalgıladığıvedeğerlendirdiğigibi ruhsalbir süreçortaya çıkabilir (Aşçı,2004b).Fiziksel aktivitelerin, fiziksel algıdameydana getirdiği farkındalıkla, kişinin kendisini gerçekleştirebilmesinde ve kişinin fi-zikselözsaygıkazanmasındaönemlibiretmenoluşturduğugörülmektedir(Aşçı,2004a).Fizikselözsaygıdüzeyiyüksekgençlerinkendinegüven,sosyalhayattakendinidahaiyiifadeetme,kendisiyleveçevresiylebarışık,psikolojik iyioluşdüzeylerivegenelbenliksaygılarınınyüksekolduğugörülmüştür (Aşçı,2004a;Velioğlu,PektekinveAnlı,1992; Adams,turnerveBucks,2005;KaraçamveAdıgüzel,2016;Karaçam,PulurveAdıgüzel,2017;mendelson,mendelsonveWhite,2001).

Fizikselözsaygı,özsaygınınönemlibirboyutudur.Kişininvücutgörünüşüneyöneliközdeğerlendirmesiolarakifadeedilir(Adamsvd.,2005;mendelsonvd.,2001).Schilder(1950) fizikselözsaygıyı,zihnimizdebiçimlendirdiğimizkendivücudumuzunresmidir,yanikendimizenasılgöründüğümüzdürşeklindetanımlamıştır.Kişilerinantropometriközellikleri(yaş,boy,kilo),sağlıkdurumu,fizikselgörünüşü,kendineverdiğideğeri,kişi-ninbecerilerinikontroledenkendinekarşıdavranışlarınıoluşturmaktavebütünbunlarsosyalilişkilerinedeyansımaktadır(uğur,1996).Fizikselsaygı,fizyolojiktemeledayan-masınarağmenfiziksel,psikolojikvesosyaldeneyimlerdenoluşur.Buyüzden,sadecebi-


reyinkişilikyapısınıkapsamaklakalmaz,toplumsalolarakdasosyolojikbiranlamaulaşır(Velioğluvd.,1992).

Yukarıdaincelenenaraştırmalardaneldeedilensonuçlarneticesinde,türkiye’degençnüfusunbüyükbirkısmınıoluşturanüniversiteöğrencilerininfizikselaktiviteyekatılım-larınıartıracakgerekliolanaklarsağlanarak,fizikselaktiviteyekatılmaalışkanlığıkazan-dırılmasıönemlibulunmaktadır.Çünküfizikselaktiviteyoluylagençlerimizinfizikselvebilişselolarakdahasağlıklıaynızamandatoplumsalyaşamaduyarlı,özgüveniveözsay-gısıyüksekbireylerolaraktoplumdayerlerinialacaklarıdüşünülmektedir.Buradanhare-ketlebuçalışmada,bedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınfizikselaktivitedüzeyleriile fizikselözsaygılarıarasındaki ilişkininbelirlenmesivebazıdeğişkenleraçısındadakarşılaştırılmasıamaçlanmıştır.

YÖNTEM

Araştırmanın modeliBedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınfizikselaktivitedüzeylerive fizikselöz

saygılarının birbirleri ve bazı değişkenlerle ilişkisini ve bazı demografik değişkenlerlekarşılaştırmasınıamaçlayanbuaraştırmailişkiseltaramamodelindebetimselbiraraştır-madır.ilişkiselaraştırmalarhernekadargerçekanlamdabirnedenselliğinvarlığınıkanıt-lamasadabazıileridüzeyistatistiktekniklerininkullanılmasıylailişkiselaraştırmalarlaneden-sonuçilişkisineyönelikçıkarımlardabulunmakmümkünolabilmektedir(FraenkelveWallen,2009).

Evren ve örneklemAraştırmanınevrenini2018-2019eğitim-öğretimyılındaBedenEğitimiveSporYük-

sekokuluveSporBilimleriFakültelerininbedeneğitimivesporöğretmenliğibölümündeöğrenimgörenöğrencileroluşturmaktadır.Araştırmaörneklemi, erişilebilirörneklemeyöntemiyleoluşturulmuştur.Araştırmanınörneklemini3farklıüniversiteninbedeneği-timivesporöğretmenliğibölümündeöğrenimgören452öğrencioluşturmaktadır.Araş-tırmayakatılanöğrencilerin%62’si(n=281)erkek,%38’i(n=171)kadınöğrencidir.Buöğrencilerden%44’ü (n=199),bireysel,%56’sı (n=253) takımsporuyla ilgilen-mektedir.Araştırmayakatılanöğrencilerinyaşortalaması20.84’dür.Araştırmayakatılanöğrencilereölçmearaçlarıyüzyüzeuygulanmıştır.

Veri Toplama AraçlarıBeden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının fiziksel aktivite düzeylerinin ölçmek

uluslararasıFizikselAktiviteAnketiKısaFormu(ıPAQshortform)kullanılmıştır.FizikselözsaygıdüzeyleriniölçmekiçiniseKaraçam(2016)tarafındantürkçeuyarlamasıyapılanFizikselSaygıÖlçeği(FSÖ)kullanılmıştır.

Uluslararası Fiziksel Aktivite AnketiuluslararasıFizikselAktiviteAnketi(uFAA)katılımcılarınfizikselaktivitedüzeyleri-

nibelirlemekamacıylageliştirilmiştir(Craig,marshall,Sjostrom,Bauman,Booth,2003).uFAA, uluslararası arenada günlük olarak yapılan fiziksel aktiviteyi bireysel raporlaradayanarakfizikselaktivitedüzeyihakkındageçerlivekarşılaştırılabilirbilgieldeetmekamacıylageliştirilmiştir.(ıPAQ,2005).ıPAQ’indörtkısavedörtuzunformdanoluşansekizsürümübulunmaktadır.Buçalışmadaölçeğinkendikendineuygulanabilenson7günkısaformu(ıPAQShort-Form)kullanılmıştır.ıPAQkısaformuoturma,yürüme,ortadüzeydeşiddetliaktivitelerveşiddetliaktivitelerdeharcananzamanhakkındabilgisağlamakta-dır(Öztürk,2005).Kısa formuntoplamskorununhesaplanması,yürüme,ortadüzeydeşiddetliaktiviteveşiddetliaktiviteninsüre(dakikalar)vefrekans(günler)toplamınıiçer-


mektedir(ıPAQ,2005).oturmapuanı(sedanterdavranışdüzeyi)ayrıolarakhesaplan-maktadır.Bütünaktivitelerindeğerlendirilmesindeherbiraktivitenintekseferdeenaz10dakikayapılıyorolmasıölçütalınmaktadır(Savcı,Öztürk,Arıkan,inal-ince,vetok-gözoğlu,2006).BuhesaplamalardanmEt-dakika/haftaolarakbirskoreldeedilmektedir.

uFAAverilerininanaliziiçinaşağıdakideğerlerkullanılmıştır:• Yürüme=3.3mEt• ortaşiddetlifizikselaktivite=4.0mEt• şiddetlifizikselaktivite=8.0mEt

Örneğinhaftada3gün30dakikayürüyenbirkişininyürümemEt-dk/haftaskoru;3.3x30x3=297 mEt-dk/ hafta olarak hesaplanmaktadır. Bu sürekli skorlamayla ilebirlikte, elde edilen kategorisel sayısal verilerle, kategorisel skorlama yapılmaktadır(Öztürk, 2005). Bu çalışmada kullanılan uFAA kısa formunun geçerlik ve güvenirlikçalışmasımeldaÖztürktarafından2005yılındayapılmıştır.uFAAkısaveuzunformlarıtekraredilebilirvekarşılaştırabilirverisağlamaktadır(kısaformiçinr=0.69,uzunformiçinr=0.64).Kritergeçerliğikısaformdar=0.30,uzunformdar=0.29olduğutespitedilmiştir(Öztürk,2005).

Fiziksel saygı ölçeği (FSÖ)Fiziksel saygı ölçeği (FSÖ) Confalonieri, Gatti, Ionio ve Traficante (2008) tarafından ge-

liştirilmiştir ve Türkçeye uyarlanması Karaçam (2016) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin beşli likert tipi dereceleme biçiminde oluşturulmuş 12 maddesi bulunmaktadır. Ölçekte 5 maddeden oluşan görünüm (örnek madde: Keşke daha iyi görünsem), 3 maddeden oluşan kilo (örnek soru: Vücut ağırlığımı değiştirmekle uğraşırım) ve 4 maddeden oluşan atıf (örnek madde: Başkaları dış görünüşümün iyi olduğunu düşünür) olmak üzere üç alt boyutu vardır. Ölçekte 2, 4, 6, 8, 10, 12 numaralı maddeler ters puanlanır. Ölçekten alınan yüksek puan fiziksel saygı seviyesinin yüksek olduğunu gösterir. FSÖ için açıklanan varyansın % 57.76 olduğu görülürken ölçeğin geçerlilik güvenirlik çalışmalarında, görünüm alt boyutunun iç tutarlılığı 0.73, kilo alt boyutu-nun iç tutarlılığı 0.76 ve atıf alt boyutunun iç tutarlılığı 0.64 olarak belirlenmiştir. FSÖ’nün 3 faktörlü yapısının doğrulanması için yapılan DFA sonuçları modelin iyilik uyum indekslerinin kabul edilebilir düzeyde olduğunu göstermiştir (χ2/sd = 3.69, RMSEA = 0.087, CFI = 0.89, GFI = 0.92).

Bu araştırma grubuna uygunluğuna yönelik yapılan analizlerde, FSÖ için açıklanan var-yansın % 61.12 olduğu görülürken ölçeğin geçerlilik güvenirlik çalışmalarında, görünüm alt boyutunun iç tutarlılığı 0.75, kilo alt boyutunun iç tutarlılığı 0.72 ve atıf alt boyutunun iç tutar-lılığı 0.69 olarak belirlenmiştir. FSÖ’nün 3 faktörlü yapısının doğrulanması için yapılan DFA sonuçları modelin iyilik uyum indekslerinin kabul edilebilir düzeyde olduğunu göstermiştir (χ2/sd = 2.72, RMSEA = 0.06, CFI = 0.90, GFI = 0.95).

Verilerin AnaliziVerilerinanalizindeöncelikliolarakverisetihatalıdeğer,aykırıdeğer,normallikve

çoklubağıntıaçısındanincelenmiştir.Busüreçtehatalıolarakgirilenveriolmadığıgöz-lenmiştir. Verilerin çözümlenmesi SPSS21programıkullanılarak yapılmıştır.DağılımınnormalliğiShapiroWilktestiileincelenmiştir.Eldekiverilerinnormaldağılımasahipol-duğugörülmüştür(p>0.05).Bedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınfizikselaktivitedüzeylerininvefizikselözsaygıdüzeylerinincinsiyet,sporbranşı,sigaraiçmedurumuvealkol kullanmadurumunagörekarşılaştırmalarında t testi, değişkenler arası ilişkilerinbelirlenmesiiçinPearsonmomentlerÇarpımıKorelasyonKatsayısıkullanılmıştır.Anlam-lılıkdüzeyip<0.05olarakalınmıştır.


BULGULAR

Değişkenler

Erkek

(n=281)

Kadın(n=171) t sd p

Χ S Χ S

mEtpuan 4023.70 2396.85 3312.25 2353.25 3.08 450 0.00*

FSÖtoplam 32.88 6.43 31.45 7.95 2.09 450 0.03*

Görünümaltboyutu 15.74 3.80 15.76 3.62 .05 450 0.95

Kiloaltboyutu 6.46 3.08 5.87 3.65 1.84 450 0.07

Atıfaltboyutu 10.67 3.26 9.81 3.39 2.68 450 0.00*

*p<0.05Tablo 1. BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealt

boyutlarınıncinsiyetegörettestisonuçları

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarının cinsiyete göre t-testi sonuçlarına ilişkin tablo 1 incelendiğinde, mEt puanı,FSÖtoplamveatıfaltboyutuilebedeneğitimivesporöğretmeniadaylarınıncinsiyetleriarasındaerkeköğrencilerlehineanlamlıbirfarkolduğugörülmüştür(p<0.05).Görünümvekiloaltboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınıncinsiyetleriarasındaanlamlıfarkolmadığıgörülmüştür(p>0.05).

Değişkenler

Bireyselspor

(n=199)

takımsporu

(n=253) t sd p

Χ S Χ S

mEtpuan 3892.13 2658.34 2646.33 2180.22 1.80 450 0.28

FSÖtoplam 32.46 7.20 32.24 6.99 0.33 450 0.74

Görünümaltboyutu 15.78 3.86 15.72 3.63 0.17 450 0.86

Kiloaltboyutu 6.22 3.14 6.24 3.45 0.07 450 0.94

Atıfaltboyutu 10.45 3.25 10.26 3.40 0.58 450 0.56

*p<0.05Tablo 2.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtboyutları-

nınyapılansportürünegörettestisonuçları

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarınınyapılansportürünegöret-testisonuçlarınailişkintablo2incelendiğinde,mEtpuanı,FSÖtoplam,görünüm,kiloveatıfaltboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınyaptıklarısportürüarasındaanlamlıbirfarkolmadığıgörülmüştür(p>0.05).


Değişkenler

Sigaraiçen(n=145)

Sigaraiçmeyen(n=307) t sd p

Χ S Χ S

mEtpuan 3149.68 2173.73 4040.23 2455.67 3.73 450 0.00*

FSÖtoplam 32.58 7.28 32.22 6.98 0.50 450 0.61

Görünümaltboyutu 15.80 4.01 15.72 3.60 0.20 450 0.83

Kiloaltboyutu 6.13 3.22 6.28 3.36 0.47 450 0.63

Atıfaltboyutu 10.64 3.34 10.20 3.33 1.30 450 0.19


boyutlarınınsigaraiçmedurumlarınagörettestisonuçları

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarınınsigaraiçmedurumlarınagöret-testisonuçlarınailişkintablo3incelendiğinde,mEtpuanıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınsigaraiçmedurumlarındasi-garaiçmeyenlerlehineanlamlıbirfarkolduğugörülmüştür(p<0.05).FSÖtoplamvealtboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınsigaraiçmedurumlarıarasındaanlamlıfarkolmadığıgörülmüştür(p>0.05).

Değişkenler

Alkolkullanan(n=133)

Alkolkullanmayan(n=319) t sd p

Χ S Χ S

mEtpuan 3894.31 2531.31 3696.28 2348.78 0.79 450 0.42

FSÖtoplam 31.90 6.88 32.52 7.15 0.84 450 0.40

Görünümaltboyutu 14.89 4.00 16.11 3.55 3.19 450 0.00*

Kiloaltboyutu 6.36 3.27 6.18 3.34 0.50 450 0.61

Atıfaltboyutu 10.65 3.41 10.22 3.30 1.25 450 0.21


boyutlarınınalkolkullanmadurumlarınagörettestisonuçları

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarınınalkolkullanımıdurumlarınagöret-testisonuçlarınailişkintablo4incelendi-ğinde,Görünümaltboyutuilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınalkolkullanmadurumlarındaalkolkullanmayanlarlehineanlamlıbirfarkolduğugörülmüştür(p<0.05).mEtpuanı,FSÖtoplam,kiloveatıfaltboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenaday-larınınalkolkullanmadurumlarıarasındaanlamlıfarkolmadığıgörülmüştür(p>0.05).

Değişkenler n Yaş BKİ

mEtpuanı 452 -0.04 -0.14**

FSÖtoplam 452 0.07 -0.21**

Görünümaltboyutu 452 0.06 -0.12**

Kiloaltboyutu 452 0.06 -0.16**

Atıfaltboyutu 452 0.00 -0.18**

**p<0.01,*p<0.05Tablo 5. BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealt

boyutlarınınyaşveBKikorelasyonsonuçları


BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarınınyaşveBKikorelasyonsonuçlarıtablo5’teverilmiştir.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuan,görünüm,kiloveatıfaltboyutlarıileyaşlarıarasındaanlamlıilişkiolmadığıgörülmektedir(p>0.05).Bedeneğitimivesporöğ-retmenadaylarınınmEtPuanıileBKiarasında(r=-0.14,p<0.01)arasındanegatifyönlüveanlamlıilişkiolduğutespitedilmiştir.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınFSÖtoplampuan,görünüm,kiloveatıfaltboyutlarıileBKiarasında(p<0.01)negatifyönlüveanlamlıilişkiolduğubelirlenmiştir.

Değişkenler 1 2 3 4 5

1.mEtpuanı 1.00 0.02 -0.05 -0.01 0.14**

2.FSÖtoplam 1.00 0.72**

0.68** 0.63**

3.Görünümaltboyutu 1.00 0.26** 0.15**

4.Kiloaltboyutu 1.00 0.16**

5.Atıfaltboyutu 1.00

**p<0.01,*p<0.05Tablo 6.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealt

boyutlarıarasındakikorelasyonsonuçları

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtPuanı,FSÖtoplampuanvealtbo-yutlarıarasındakikorelasyonsonuçlarıtablo6’daverilmiştir.Bedeneğitimivesporöğret-menadaylarınınmEtpuanıileatıfboyutuarasındapozitifyönlüveanlamlıilişkiolduğubelirlenmiştir(r=0.14,p<0.01).BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanıile FSÖ toplam, görünümvekilo alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilme-miştir.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınFSÖtoplampuanvealtboyutlarınınbirbiriylepozitifyönlüanlamlıilişkilerolduklarıgörülmektedir.FSÖtoplampuanilealtboyutlarıarasındaenyüksekilişkininFSÖtoplampuanilegörünümaltboyutu(r=0.72,p<0.01),endüşükilişkininisegörünümboyutuileatıfboyutuarasındaolduğubelirlen-miştir(r=0.15,p<0.01).

TARTIŞMABuçalışmadabedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınfizikselaktivitedüzeyleri

ilefizikselözsaygıdüzeylerininbazıdeğişkenlerleilişkisivebazıdeğişkenleraçısındankarşılaştırılmasıincelenmiştir.

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanıilecinsiyetleriarasındaerkeköğrencilerlehineanlamlıbirfarkolduğugörülmüştür.Alanyazınincelendiğindeçalışma-larınbüyükbirkısmı,erkeklerinkadınlaragöredahayüksekfizikselaktivitedüzeyinesa-hipolduğunugösterençalışmalarolduğugörülmüştür(Ölçücü,Vatansever,Özcan,ÇelikvePaktaş,2015;Savcıvd.,2006;Erdoğan,CertelveGüvenç.,2011;Vural,ElerveGüzel,2010;Shibata,oka,nakamuravemuraoka,2007;Gençvd.,2002;Fişne,2009).Eldeedilenbubulgualanyazınileparalellikgöstermektedir.Erdoğanvd.(2011)budurumuhemenhementümdünyadayaygınolarakbölge,ırkvekültürelfarkgözetmedenerkeklerinka-dınlaragöredahayüksekfizikselaktivitedüzeyinesahipolması;anatomiközellikler,fizik-selyapıvetoplumsalrollerleilişkiliolarakaçıklamıştır.Ancaktekkanat(2008)öğretmenadaylarıüzerineyaptığıçalışmadaçalışmanınaksinecinsiyetegöreanlamlıfarkbulama-mıştır.Alanyazındakibufarklılığınçalışılangrubunkendineözgüyapısındankaynaklan-


dığıdüşünülmektedir.FSÖtoplamveatıfaltboyutuilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarının cinsiyetleri arasındaerkeköğrenciler lehineanlamlıbir farkolduğugörül-müştür.DotseveAsumeng(2014)yaptıklarıçalışmadaçalışmanınparalelindecinsiyetilefizikselsaygıarasındaerkeklerlehineanlamlıbirfarkolduğunubulmuşlardır.Ancakalanyazındafarklıgruplarüzerineyapılançalışmalardabuçalışmanınaksinefizikselözsaygıdüzeyiilecinsiyetarasındaanlamlıfarkbulunamamıştır(Adıgüzel,2018;Karaçam,2016;Karaçamvd., 2017;KaraçamveAdıgüzel, 2016).Alan yazındaki bu farklılığın çalışılangrubunkendineözgüyapısındankaynaklandığıdüşünülmektedir.

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanlarınınyaptıklarısportürüaçı-sındankarşılaştırmasındaanlamlıbirfarkolmadığıgörülmüştür.Bireyselvetakımspor-larıolarakbirçok farklıbranştave farklı ligdüzeylerinde faaliyetgösterenöğrencilerinantrenmansayılarıvekendisporbranşlarınaözgüantrenmaniçeriklerininfarklıolmasıbeklenmektedir.Dolayısıylaantrenmanşiddetleri,kapsamıveiçeriklerininfarklıolmasın-dandolayımEtdeğerlerinindedeğişkenolmasıolasıdır.Busebeple,çalışmadabireyselvetakımsporuolarakaynıkategorivebranşlardafaaliyetgösterenöğrencilerinmEtde-ğerleriaçısındankarşılaştırılmasıdahadoğrusonuçlareldeetmemizisağlayacaktır.Budurumdaçalışmanınsınırlılıklarındanbiriolarakkabuledilebilir.AyrıcayapılanayrıntılıalanyazıntaramasındabedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınsportürünegöremEtpuanlarınıinceleyenbirçalışmayadarastlanılmamıştır.FSÖtoplam,görünüm,kiloveatıfaltboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınyaptıklarısportürüarasın-daanlamlıbirfarkolmadığıgörülmüştür.YapılanayrıntılıalanyazıntaramasındabedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınyapılansportürünegöreFSÖpuanlarınıinceleyençalışmayarastlanılmamıştır.Çalışmanınbuyönüylealanyazınakatkı sağlayacağıdüşü-nülmektedir.

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanıilesigaraiçmedurumların-dasigara içmeyenler lehineanlamlıbir farkolduğugörülmüştür.Çalışmanınparalelin-deBurtonveturrell(2000)sigaraiçenlerarasındafizikselaktivitenindüşükolduğunuortayakoymuşlardır.AncakçalışmanınaksineErdoğanvd. (2011)yaptıkları çalışmadatütün tüketenve tüketmeyenbireylerin%95düzeyinde fizikselaktiviteyapmadıkları-nıbelirtmişlerdir.Alanyazındakibufarklılığınçalışılangrubunkendineözgüyapısındankaynaklandığıdüşünülmektedir.FSÖtoplamvealtboyutlarıilebedeneğitimivesporöğ-retmenadaylarının sigara içmedurumları arasındaanlamlı farkolmadığı görülmüştür.uzun,Balcı,Günay,ÖzdilveÖztürk,(2018)yaptıklarıçalışmadaçalışmanınparalelindesigarakullanımıylabedenalgılarıarasındaanlamlıfarkbulamamıştır.Çalışmaalanyazın-dakiçalışmaylaparalellikgöstermektedir.

Bedeneğitimivesporöğretmenadaylarınıngörünümaltboyutu ilealkolkullanmadurumlarında,alkolkullanmayanlar lehineanlamlıbirfarkolduğugörülmüştür.Budu-rumalkolkullanımınınkişininkendigörümündeolumsuzalgıyanedenolduğuşeklindeyorumlanabilir.mEtpuanı,FSÖtoplam,kiloveatıfaltboyutlarıilebedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınalkolkullanmadurumlarıarasındaanlamlıfarkolmadığıgörülmüş-tür.uzunvd.(2018)yaptıklarıçalışmadaalkolkullanımıylabedenalgılarıarasındaanlam-lıfarkbulamamıştır.Çalışmaalanyazındakiçalışmaylaparalellikgöstermektedir.

Beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının MET Puanı, FSÖ toplam puan, görünüm, kilo ve atıf alt boyutları ile yaşları arasında anlamlı ilişki olmadığı görülmektedir. Karaçam (2016), Karaçam vd. (2017) ve Karaçam ve Adıgüzel (2016) beden eğitimi öğretmenleri üzerine yap-tıkları çalışmalarda yaş ile fiziksel öz saygı düzeyleri arasında çalışmanın paralelinde sonuçlara ulaşmıştır. Araştırma bu yönüyle alan yazındaki diğer çalışmalarla paralellik göstermektedir. Beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının MET puanı ile BKİ arasında negatif yönlü ve an-lamlı bir ilişki olduğu görülmektedir. Bu durum MET puanı arttıkça BKİ puanının azaldığı, BKİ puanı arttıkça da MET puanının azaldığı şeklinde yorumlanabilir. Raustorp, Pangrazi ve Stahle


(2004) yılında 7-14 yaş grubu öğrencilerde yaptıkları bir çalışmada, pedometreyle elde edilen fiziksel aktivite değerleri ile BKİ arasında bir ilişki bulamamışlardır. Hallal, Victora, Wells ve Lima’nın (2003) çalışmasında fiziksel inaktivite ile BKİ arasında bir ilişkiye rastlanılmadığı belirtilmiştir. Sedanter bayanların BKİ ile fiziksel aktivite değerleri arasındaki ilişkiyi incele-yen çalışmanın sonucunda BKİ değerleri ile fiziksel aktivite düzeyleri arasında orta düzeyde pozitif bir ilişki tespit edilmiştir (Abanoz, 2018). Beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının FSÖ toplam puan, görünüm, kilo ve atıf alt boyutları ile BKİ arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki olduğu görülmektedir. Bu durum BKİ puanı arttıkça görünüm, görünüm puanı arttık-ça da BKİ puanın düştüğü şeklinde yorumlanabilir. Karaçam (2016), Karaçam ve Adıgüzel (2016) ve Karaçam ve Pulur (2016) beden eğitimi öğretmenlerinin fiziksel öz saygı düzeylerini inceledikleri çalışmalarda BKİ değerlerine göre zayıf ve normal kilolu öğretmenlerin fiziksel öz saygı düzeylerinin kilolu olanlardan daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Hamurcu (2014) yaptığı çalışmada BKİ kategorisine göre obezite derecesi arttıkça fiziksel öz saygı düze-yinindüştüğünübelirtmiştir. Buaraştırmanınsonuçlarıilealanyazındakidiğeraraştırmasonuçlarıparalellikgöstermektedir.

BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanı ileatıf altboyutuarasındapozitifyönlüzayıfbir ilişkiolduğubelirlenmiştir.mEtdeğerindekiartış fizikselolarakdahaaktifolunduğunuortayakoymaktadırkidahaazaktifbireyleregörefizikselolarakaktifbireylerindahaiyibirkardiorespiratuarvekassalfitnesdüzeyinesahipolduğunu,dahasağlıklıveiyibirvücutkompozisyonuolduğunuvekemiksağlığınındahaiyioldu-ğunudestekleyengüçlükanıtlarmevcuttur(Who,2010).Dolayısıyla,dahaiyibirfizikselgörünümesahipbireylerinfizikselözellikleriileilgiliolumluifadelerkullanılabilirkibudaçalışmadabuikideğişkenarasındailişkiolmasınıaçıklayabilir.AlanyazıntaramalarısonucundamEtdeğeriileatıfaltboyutuilişkisinideğerlendirenbirçalışmayarastlanıl-mamıştır.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınmEtpuanıileFSÖtoplam,görü-nümvekiloaltboyutlarıarasındaanlamlıbirilişkitespitedilmemiştir.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınFSÖtoplampuanvealtboyutlarınınbirbiriylepozitifyönlübirilişkisitespitedilmiştir.FSÖtoplampuanilealtboyutlarıarasındaenyüksekilişkininFSÖtoplampuanilegörünümaltboyutu,endüşükilişkininisegörünümboyutuileatıfboyutuarasındaolduğugörülmüştür.Adıgüzel(2018),Karaçam(2016),Karaçamvd.(2017)veKaraçamveAdıgüzel (2016) farklı gruplarüzerineyaptıkları çalışmalardaFSÖ toplampuan,görünüm,kiloveatıfaltboyutlarınınbirbiriylepozitifyöndeilişkiliolduğusonucu-naulaşmışlardır.Buaraştırmanınsonuçlarıilealanyazındakidiğeraraştırmasonuçlarıparalellikgöstermektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLERBeden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının fiziksel aktivite düzeyini temsil eden

mEt puanlarında cinsiyet ve sigara içme durumlarının önemli birer değişken olduğugörülmüştür.Fizikselaktivitedüzeylerininartması ilebedenkitle indeksideğerlerindeazalmalarolduğubelirlenmiştir.AyrıcamEtpuanlarınınartmasısonucuatıfaltboyutupuanlarınındaarttığıtespitedilmiştir.BedeneğitimivesporöğretmenadaylarınınFSÖveatıfaltboyutupuanlarıaçısındanerkeklerinlehineanlamlıbirfarkbelirlenmiştir.Alkolkullanımınıngörünümaltboyutunuolumsuzetkilediğiayrıcabedenkitleindeksideğer-lerininartmasısonucuFSÖtoplampuan,görünüm,kiloveatıfaltboyutdeğerlerininazal-dığıbelirlenmiştir.Bubağlamda,gençnüfusumuzunfizikselaktivitedüzeyleriniazaltacakdolayısıylasağlıkproblemleriyaşamasınasebepolabilecekkötüalışkanlarkazanmasınıengellemekveonlarıbualışkanlardankorumakiçingereklitedbirleralınmalı,fiziksel,bi-lişselvesosyalözellikleringelişiminekatkısağlayacakfizikselaktivitelerinözendirilmesivebuaktivitelerigerçekleştirebilecekgerekliolanaklarınsağlanmasıgerekmektedir.tümbuolanaklarınsağlanmasısonucunda,kendinegüvenen,kendiniiyiifadeedebilen,benlikveözsaygısıyüksek,toplumsalyaşantıyauyumluveduyarlıbirgençnüfusyetiştirerekülkemizingelişiminekatkısağlanmışolacaktır.


KAYNAKLAR1. Abanoz,E.ı.(2018).Sedanterkadınlarınfizikselaktivitedeğerleriilevücutkitlein-

deksiarasındakiilişkininincelenmesi.Kilis 7 Aralık Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,2(2):37-41.

2. Adams, G., turner, h., Bucks, R. (2005). the experience of body dissatisfaction inmen.Body Image,2(3):271-283.

3. Adıgüzel,S.n.(2018).Basketbolhakemlerininfizikselözsaygılarıileözyeterlilikleriarasındakiilişkininincelenmesi.Ulusal Spor Bilimleri Dergisi, 2(2):129-137.

4. Arabacı,R.,Çankaya,C.(2007).Bedeneğitimiöğretmenlerininfizikselaktivitedüzey-lerininaraştırılması.Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,20:1-15.

5. Aşçı,h.(2004a).Benlikalgısıveegzersiz.Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergi-si,15(4):237-239.

6. Aşçı,h.(2004b).Fizikselbenlikalgısınıncinsiyetevefizikselaktivitedüzeyinegörekarşılaştırılması.Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi,15(1):39-48.

7. BaladyG.J.(2009).ACSm’sguidelinesforexercisetestingandprescription,6thed,Philadelphia,London,LippincottWilliams&Wilkins.

8. Burton,n.W.,turrell,G.(2000).occupation,hoursworked,andleisure-timephysicalactivity.Prev Med,31:673-81.

9. Confalonieri,E.,Gatti,E., ıonio,C.,traficante,D.(2008).Bodyesteemscale:Avali-dation on ıtalian adolescents.TPM–Testing, Psychometrics, Methodology in Applied Psychology,15(3):153-165.

10. Craig,C.L.,marshall,A.L.,Sjostrom,m.,Bauman,A.E.,Booth,m.L.(2003).ınternati-onalphysicalactivityquestionnaire:12-countryreliabilityandvalidity.Medicine and Science in Sports and Exercise, 351381-1395.

11. DotseJ.E.,Asumengm.(2014).Relationshipbetweenbodyımagesatisfactionandpsychologicalwell-being: the impactofafricentricvalues. Journal of Social Science Studies, 2(1):320.

12. Erdoğan,m.,Certel,z.,Güvenç,A.(2011).masabaşıçalışanlardafizikselaktivitedü-zeyi:obezitevediğerözellikleregöreincelenmesi(AkdenizÜniversitesitıpFakülte-sihastanesiÖrneği).Spor Hekimliği Dergisi,46(3):97-107.

13. Fişne, m. (2009). Fiziksel aktivitelere katılım düzeyinin, üniversite öğrencilerininakademikbaşarıları,iletişimbecerileriveyaşamtatminleriüzerineetkilerininince-lenmesi.YüksekLisanstezi.ErciyesÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Kayseri.

14. Fraenkel,J.R.,Wallen,n.E.(2009).howtodesignandevaluateresearchineducation(7thed.).newYork:mcGraw-hill.

15. Genç,m.,Eğri,m.,Kurçer,m.A.,Kaya,m.,Pehlivan,E.,Karaoğlu,L.,Güneş,G.(2002).malatyakentmerkezindekibankaçalışanlarındafizikaktiviteSıklığı.Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi,9(4).

16. hallal,P.C.,Victora,C.G.,Wells,J.C.,LimaR.C.(2003).Physcialinactivity:prevalen-ceandassociatedvariablesinbrazilianadults.Medicine Science and Sports Exercise,35:1894-1900.

17. hamurcu,P.(2014).Obez bireylerde benlik saygısı ve beden algısının değerlendirilmesi.YüksekLisanstezi.İstanbul Bilim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

18. ıPAQresearchcommitteeguidelinesfordataprocessingandanalysisofinternationalphysicalactivityquestionnaire.(2005).http://www.ipaq.ki.se(13.01.18)


19. Karaçam,A.(2016).Beden eğitimi öğretmenlerinin başarı algılarında yordayıcı olarak akademik iyimserlik, psikolojik iyi oluş ve fiziksel saygı.Doktoratezi.GaziÜniversitesi,EğitimBilimleriEnstitüsü,Ankara.

20. Karaçam,A.,Adıgüzel,n.S.(2016).Bedeneğitimiöğretmenlerinin fizikselsaygıdü-zeylerinin incelenmesi.Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi,1(2):62-74.

21. Karaçam,A.,Pulur,A.,Adıgüzel,S.n.(2017).Bedeneğitimiöğretmenlerininmeslekihazvefizikselözsaygidüzeyleriarasindakiilişkininincelenmesi.ÖmerhalisdemirÜniversitesiBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,11(2):62-74

22. Lee,R. L. t., Loke,A. J. t. Y. (2005).health-promotingbehaviors andpsychosocialwell-beingofuniversity students inhongKong. Public Health Nursing, 22(3):209-220.

23. mendelson,B.K.,mendelson,m.J.,White,D.R.(2001).Body-esteemscaleforadoles-centsandadults.Journal of personality assessment,76(1):90-106.

24. nigg,C.R.,Corneya,K.S.(1998)transtheoreticalmodel:examiningadolescentexer-cisebehavior.Journal of Adolescent Health,22:214-224.

25. Ölçücü, B., Vatansever, ş., Özcan, G., Çelik, A., Paktaş, Y. (2015). Üniversiteöğrencilerindefizikselaktivitedüzeyiiledepresyonveanksiyeteilişkisi.Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,2015(4):294-303.

26. Öztürk,m. (2005).Üniversitede eğitim-öğretimgörenöğrencilerdeuluslararası fi-ziksel aktivite anketinin geçerliliği ve güvenirliği ve fiziksel aktivite düzeylerininbelirlenmesi.YüksekLisanstezi.hacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,Ankara.

27. Raustorp,A.,Pangrazi,R.P.,Stahle,A.(2004).Physicalactivitylevelandbodymassindexamongschoolchildreninsouth-easternsweden,Acta Paediatr,93:400-404.

28. Savcı,S.,Öztürk,m.,Arıkan,h.,inal-ince,D.,tokgözoğlu,L.(2006)Physicalactivitylevelsofuniversitystudents.Archieves of Turkish Cardiology,34:166-172

29. Schilder,P.(1950).theımageandappearanceofthehumanbody.newYork:ınt.J.univ.Press.

30. Shibata,A.,oka,K.,nakamura,Y.,muraoka,ı.(2007).Recommendedlevelofphysicalactivityandhealth-relatedqualityoflifeamongJapaneseadults.Health and quality of life outcomes,5(1):64.doi:10.1186/1477-7525-5-64

31. tekkanat,Ç. (2008).Öğretmenlik bölümünde okuyan öğrencilerde yaşam kalitesi ve fiziksel aktivite düzeyleri.YüksekLisanstezi,PamukkaleÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,Denizli.

32. tessier,S.,Vuillemin,A.,Bertrais,S.,Boini,S.,LeBihanE.,oppert,J.m.,hercberg,S.,Guillemin,F.,Briançon,S.(2006)Associationbetweenleisuretimephysicalactivityandhealth-relatedqualityoflifechangesovertime.Preventive Medicine,23-3.

33. uğur,G.(1996).Üniversiteöğrencilerindeatılganlıkilebedenalgısıilişkisi. YüksekLisanstezi.EgeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,izmir.

34. uzun,R.,Balcı,E.,Günay,o.,Özdil,K.veÖztürk,K.G.(2018).hemşireliköğrencilerindeyemetutumları,bedenalgısı,benliksaygısıveilişkilietmenler.Ankara Sağlık Bilim-leri Dergisi(2):48-63.

35. Velioğlu,P.,Pektekin,Ç.,Anlı,t.(1992).Hemşirelikte kişilerarası ilişkiler.Eskişehir:AÖF.

36. Vuillemin,A.,Boini,S.,Bertrais,S.,tessier,S.,oppert,j.m.,hercbergS.,Guillemin,F.,Briancon,S.(2005)Leisuretimephysicalactivityandhealthrelatedqualityoflife.Preventive Medicine,41:562-569


37. Vuori,ı.(1998).Doesphysicalactivityenhancehealth?Patient Education and Coun-seling,33:95-103.

38. Vural,Ö.,Eler,S.,Güzel,n.A.(2010).masabaşıçalışanlardafizikselaktivitedüzeyiveyaşamkalitesiilişkisi.Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi,7:69-75.

39. Who(2002)http://www.who.int/whr/2002/en/Chapter1.pdf(26.03.08)40. Worldhealthorganization.Globalrecommendationsonphysicalactivityforhealth.

Geneva:Who;2010.[updated2010november17;cited2015october24].Availablefrom: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44399/1/9789241599979_eng.pdf

41. Wolin,K.Y.,Glynn,R.C.,Graham,A.C.,Leeı.m.,ıchiro,K.(2007).Relatedqualityoflifeinu.S.Womenlong-termphysicalactivitypatternsandhealth.American Journal of Preventive Medicine,32(6):490–499.

Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü Çalışanlarında İş Stresinin

İncelenmesi

Mustafa Önder ŞEKEROĞLU1

1 muşAlparslanÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER16


1. GİRİŞPekçokinsanıngünümüzkoşullarındahayatındabelirlidönemlerdevebelirliderece-

lerdeyaşadığıstres,artıkçağımızınönemlisorunlarındanbiridurumunagelmiştir.Stre-sinbireylerifiziksel,duygusalvepsikolojikyöndenetkilemesininyansımalarıtoplumsalhayataveişyaşamınadaetkiettiğindendolayıbirçokaraştırmayakonuolmuşveçeşitlişekillerdeifadeedilmiştir.

Streskelimeanlamıolarakbunalım,gerginlik,zorlamagibianlamlarıiçermeklebir-likte,kavramolarakbireyinalgılanançevreseltehditunsurlarınakarşıverdiğifizikselveruhsaltepkidir.(nahavandivemalekzadeh1998).Davis’e(1982:83)görestres;bireyinduyguvedüşünce sürecindeyada fiziki şartlarında çevresi ilemücadeleedebilmegü-cünekarşı tehditoluşturangerilimdurumudur.morgan (1993:26) isedış ve içortam-dankaynaklanan faktörlerleorganizmanınbozulanuyumununtekrardengedurumunageçmeçabasınıstresolarakifadeetmektedir.Bireyingerilim,baskı,endişeveüzüntüyesebebiyet veren duyguları yaşaması (ıvanvewich vemattason, 1996: 648) olarak ifadeedilenstres,modernçağlabirliktebirhastalıkolaraknitelendirilmektedir(RojasveKle-iner,2000:103).Vücudunstresenedenolanetkenlerebağlıolarakverdiğive farlılıklargösterenkimyasalvefizikseltepkilerinstresolduğudüşünüldüğündededikkatealınmasıgerekenbirdurumolduğugörülmektedir(Alzaeemvd.2010:240).Stresinbaşlamasınırıkişinindayanmagücüdür.Bireydenkaynaklanan,dayanmagücünüaşan,kişiyegöreken-disinitehditedenhertürlüilişkistresolaraktanımlanabilir(Lazarus,1985:1421).Stres,kişininpsikolojikvefizyolojikyapılarınaetkiettiğindendolayı,sosyalilişkileriveişyaşa-mınıdaetkileyenpsikolojikbirsüreçtir.Çağınhastalığıolarakifadeedilenstres,günlükveişyaşamınınbirparçasıhalinegelmişveçoğuinsanınfarkınavarmadanyaşadığıbirdurumolmuştur(tutar,2000:204;Güçlü,2001).

Günümüzkoşullarındaişhayatınıninsanyaşamındaönemlihalegelmesiylebirlikte,bireyler genellikle işlerinden veya çalıştıkları örgütlerden kaynaklı stres yaşamaktadır.işyaşamındabireylerinkarşılaştığı stresgenelanlamda işstresiolarak ifadeedilebilir.Çalışmaortamınındinamikolması,örgüttestresyaratanunsurlarınvarlığıgünümüzçalı-şanlarındabelirliseviyedeneredeysetümçalışanlardaişstresinenedenolmaktadır.Çün-küçalışmaortamıdinamiktirveörgüttestresyaratanunsurlarherzamanbulunmaktadır(ıronson,1992:35;Pehlivan2002:20).işstresi;kişilerifizikselveduygusalyöndentehditaltınaalanvetehditeden,işortamınınözelliklerinekarşısergilenentepkilerolarakta-nımlanabilir.işhayatınıntemelbirsorunuolarakkabuledilenstresçalışmayaşamındabireyinyapmasıgerekenişlevleriyerinegetirmesinideengellemektedir(ÖrücüveDemir,1999:59;Cam,2004:2;Jamal,2005:130).Çalışmayaşamınıönemliderecedeetkileyenvepekçokörgütseldavranışdeğişkeninietkileyenişstresi,çalışanlarınperformanslarındaönemlibirrolesahiptir.işstresi,kişidenkaynaklananbireyseldayanmagücünüaşan,bi-reyegörekendisinitehditeden,ilişkilerintoplamıdır(Lazarus,1985).Schabracq’a(2003)göreişstresi,kişininkendiişperformansıüzerindekikontrolkaybınagösterdiğibirtep-kidirvekişininkarşılayabileceğindençokdahafazlabilgi,beceriveyeteneğitalepeder.Kişi,üstlendiğigöreviüzerindekontrolünükaybettiğiiçin,birşekildegöstermekzorundaolduğuperformansı,kendisinebirstreskaynağıolarakyansımaktadır.

Örgütlerinbaşarıveyabaşarısızlıklarıbüyükölçüdeçalışanlarınabağlıolduğundan,işstresi,hembireyihemdeçalıştığıörgütüetkileyenönemlisorunlarındanbiridir.Örgüttebelirli rolvegörevleriyerinegetirenkişi,bireysel streskaynaklarıyanındaörgütorta-mındankaynaklananunsurlardandolayıdaişstresiylekarşıkarşıyakalmaktadır.Stresinoluşmasındabireyinkişiliközelliklerininönemliolduğuvurgulansada,çoğukezkişininiçindeyaşadığıçevreveçalışmakoşullarındandolayıstresemaruzkaldığıbilinmektedir(tınaz,2005:39-40;Akgündüz,2006:1).


Stresenedenolanfaktörlergenelolarakikitemelgruptatoplanabilir.Bunlar,birey-sel faktörlerveörgütsel faktörlerdir.Bireysel faktörler;kişilikyapısı(AveBtipikişiliközellikleri),biyolojikvebedensel faktörler,bireyinyaşadığıolaylar,yaşamtarzı, sosyalilişkileri,ekonomikdurumdur.Örgütselfaktörlerise;işyükü,işyapısı,işleilgilirolbelir-sizliğiverolçatışması,kişilerarasıçatışma,işilişkileri,çalışmakoşulları,örgütselkültür,örgütselyapı,işgüvenliğivekariyersorunlarıdır(Albrect,1988;nahavandivemalekza-deh,1998. Bhuinvd.,2005:148).

Bireyinkişilikyapısı,geçmişteyaşadığıolaylarvetecrübeleri,olaylarıalgılamaşekli,diğerbireylerleolanilişkilerivepsikolojikdurumugibibireyselfarklılıklarstresenedenolduğugibistrestenetkilenmedüzeyinibelirleyebilir(newstromandDavis,2002:369). Bununlabirlikte,yaş,cinsiyet,medenidurum,eğitimdüzeyi,işyerindekiçalışmayılıgibi sosyo-demografikfaktörlerdeyaşanılanstresüzerindeetkilidir (Özmutaf,2006:77). Bi-reyinçalıştığıörgütünyapısalözellikleriveörgütselsüreçler,örgütselpolitikalar,fizikselçalışmaşartları, rolbelirsizlikleri, rol çatışmaları,bireyingörevindenbeklentileri, ça-lışmaarkadaşlarındanbeklentileri,kariyerhedefleriyleaileyaşantısınınuyumsuzolmasıgibiörgütselnedenlerdendolayıkişiişstresinemaruzkalabilir(Luthans,1992:403-412; okutanvetengilimoğlu,2002:5;tınaz,2005:39-40; Durna,2006:323-324).

Stresin birey ve örgüt üzerinde çeşitli etkileri ve sonuçları bulunmaktadır. Yapılanaraştırmalarişstresininçalışanınfizikselveruhsalsağlığıüzerindeetkiliolduğunugös-termektedir. işstresiçalışanlarüzerindeendişe,korku,kaygı,motivasyoneksikliğigibiduygusal,ileridüzeylerdedeuyuşturucuvealkolproblemlerigibifizyolojiketkilereyolaçmaktadır(ıronson,1992:35).Örgütselaçıdanbaktığımızdadaişstresininörgütiçeri-sindeetkinlikveverimlilikteazalma,maddikayıplar, malvehizmetkalitesinindüşmesi,işkazalarıgibisonuçlarınınolduğu görülmektedir (Ertekin,1993:5; huangvd.,2002:298;taşlıyanveGüven,2006:208;Eroğlu,2009:496).Ayrıcaişstresiyaşayanbireyinperfor-mansınındüşükolması, işegitmemesi (devamsızlık), iştenayrılmasıveyabancılaşmasıkaçınılmazbirdurumolarakkarşımızaçıkmaktadır(Küçük,2015:372).

Yapılanaraştırmalar incelendiğindehemenhermeslekgrubunun iş stresinemaruzkaldığıgörülmektedir.Alanyazınincelendiğinde;sağlıkçalışanları(tarakçıoğlu,2004;to-puz,2006;Polat,2008;Alkaya,2009;Kaya,2010),üstdüzeyyöneticiler(mavili,2001;Co-operveSpector,2002),sekreterler(Gülervd.,2001;Arpacı,2005),bankaçalışanları(Cey-hanveSiliğ,2005;Kalay,2009;zonana,2011),madenişçileri(hargreaves,1999),polisler(Gül,2008;ÇamveÇakır,2008),öğretmenler(Öztürk,2008)vegazetecilerin(Bağ,2012)işstresiniyüksekdüzeydeyaşadıklarıgörülmektedir.işstresi,özellikleinsanlarlayoğunilişkilergerektirenmesleklerdedahaçokgörülmektedir(ışıkhan,2004:48).

2. YÖNTEM

2.1. Araştırmanın ModeliBuaraştırma,betimselveilişkiseltaramamodelindebirçalışmadır.Araştırmaamaç-

larınauygunolarak“betimsel”ve“ilişkisel”araştırmamodellerikullanılmıştır.Geçmiştekiyadamevcutbirolayı varolduğu şekliylebetimlemeyeyönelikaraştırmalarda taramamodellerinden yararlanılır (islamoğlu, 2003). tarama modelinin türlerinden biri olanilişkiseltaramamodellerindeise;ikiyadadahafazlasayıdadeğişkenarasındakibirliktedeğişiminvarlığıve/veyaderecesibelirlenmeyeçalışılır.ilişkiseltarama,korelasyontürüilişkivekarşılaştırmayoluileeldeedilenilişkiolmaküzereikişekildeyapılmaktadır.(Ka-rasar,1999).


2.2. Araştırmanın ÖrneklemiaraştırmanınörnekleminiAnkaraGençlikveSporilmüdürlüğü’ndegörevyapan318

çalışanoluşturmaktadır.

2.3. Veri Toplama AraçlarıBuaraştırmadaişStresi(isveçişYükü-Kontrol-DestekAnketi)Ölçeğiilekatılımcıların

sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından oluşturulanKişiselBilgiFormukullanılmıştır.

2.3.1. İş Stresi (İsveç İş Yükü-Kontrol-Destek Anketi) ÖlçeğiBuaraştırmada,Karasekvearkadaşlarıtarafındangeliştirilen(1981),Demiralve

arkadaşları(2007)tarafındantürkçe’yeuyarlananişStresi(isveçişYükü-Kontrol-DestekAnketi)Ölçeğikullanılmıştır.Buölçek, işyükü,becerikullanımı,kararvermevesosyaldesteksorularınıiçeren4altboyutve17sorudanoluşmaktadır.işstresiölçeğindeilkbeşsoruişyükünüifadeederken,becerikullanımıaltboyutundaki4soruvekararvermealtboyutundaki2soruişkontrolüboyutunutemsiletmektedir.Sosyaldestekaltboyutundaise6maddeyeralmaktadır.Ölçeğin4altboyutubulunmaklabirlikteesasolarak3anaaltbölümdenoluşmaktadır.Ölçektekibazıifadelerterspuanlanmıştır.işyükü,becerikulla-nımıvekararserbestliğialtboyutlarıiçinyanıtseçenekleri“sıklıkla”,“bazen”,“nadiren”ve“hiçbirzaman”danoluşmaktadır.Sosyaldestekiçinise“tamamenkatılıyorum”,“kısmenkatılıyorum”,“kısmenkatılmıyorum”ve“tamamenkatılmıyorum”seçeneklerivardır.

2.4. Verilerin AnaliziEldeedilenverilerSPSS23paketprogramındadeğerlendirilmiştir.Sosyo-demografik

verilerinçözümlenmesindeyüzdevefrekansanalizikullanılmıştır.Cinsiyetlereveyöne-ticilikdurumunagöretoplampuanvealtfaktörlerinkarşılaştırılmasıindependentttestiileyapılmıştır.Gelirdüzeyivemeslektekikıdemyılınagörekarşılaştırmalartekyönlüvar-yansanalizi(Anova)ileyapılmıştır.AnovasonucundaçıkanfarklılıklarınkarşılaştırılmasıiçintukeyhSDtestikullanılmıştır.Değişkenlerarasındaherhangibirilişkiolupolmadığı-nıkontroletmekiçinkorelasyonanalizikullanılmıştır.

3. BULGULAR

Değişkenler N %

CinsiyetErkek 244 76,7

Kadın 74 23,3

GelirDüzeyi

Altdüzey 52 16,4

Alt-ortadüzey 104 32,7

ortadüzey 151 47,5

orta-üstdüzey 9 2,8

Üstdüzey 2 0,6

meslektekiKıdemYılı

0-5yıl 115 36,2

6-10yıl 50 15,7

11-15yıl 47 14,8

16-20yıl 26 8,2

21-25yıl 47 14,8

26yılveüstü 33 10,4


YöneticilikDurumu Var 94 29,6

Yok 224 70,4

Tablo 1.Araştırmakatılanbireylerinsosyo-demografikverileri

Yapılanfrekansanalizinegörearaştırmayakatılanbireylerin;• Cinsiyetdeğişkeniincelendiğinde,%76,7’sierkekve%23,3’ükadın• Gelirdüzeyiincelendiğinde,%16’4’üaltdüzey,%32,7’sialt-ortadüzey,%47,5’iorta

düzey,%2,8’iorta-üstdüzeyve%0,6’sıüstdüzey• meslektekikıdemyılınagöre,%36,2’si0-5yıl,%15,7’si6-10yıl,%14,8’i11-15yıl,

%8,2’si16-20yıl,%14,8’i21-25yılve%10,4’ü26yılveüstü• Yöneticilik durumu incelendiğinde%29,6’sı yöneticilik var ve%70,4’ü yöneticilik

yokşeklindecevapverdikleribelirlenmiştir.

Cinsiyet N AritmetikOrtalama Standart Sapta t p

işyüküErkek 244 2,99 ,54

1,33 >0,05Kadın 74 2,90 ,52

Becerikullanımı

Erkek 244 2,92 ,640,24 >0,05

Kadın 74 2,90 ,59

KararvermeErkek 244 3,10 ,90

-0,32 >0,05Kadın 74 3,14 ,89

SosyaldestekErkek 244 3,44 ,63

1,20 >0,05Kadın 74 3,33 ,68

işstresi(toplam)

Erkek 244 3,11 ,490,68 >0,05

Kadın 74 3,07 ,51

Tablo 2. Cinsiyetegöreişstresiveişstresialtboyutlarınınkarşılaştırılması

tablo2’yegöreişstresitoplampuanıvealtfaktörleriolanişyükü,becerikullanımı,kararvermevesosyaldestektoplampuanlarıarasındacinsiyetleregöreanlamlıfarklılıkbulunmamıştır(p>0,05).


N Aritmetik Ortalama

Standart Sapma F p Tukey HSD

işyükü

Altdüzey 52 3,08 ,54

2,48 <0,05

Farklılığınsebebialtveüstdüzeygruplar

*

Alt-ortadüzey 104 2,95 ,47

ortadüzey 151 2,94 ,56

orta-üstdüzey 9 3,13 ,51

Üstdüzey 2 2,00 ,84

Becerikullanımı


1,97 >0,05 ---





karar verme


1,82 >0,05 ---




Üstdüzey 2 2,25 1,06

Sosyaldestek


0,49 >0,05 ---





işstresi(toplam)


1,80 >0,05 ---





Tablo 3.GelirDüzeyineGöreişStresiAnovaSonuçları

Gelirdüzeyiileişyüküarasındap<0,05düzeyindeanlamlıfarklılıkbulunmuştur.Bufarklılığınnedenialtdüzeyveüstdüzeygruplardankaynaklanmaktadır.işstresitoplampuanıvebecerikullanımı,kararverme,sosyaldestekaltfaktörlerindegelirdüzeyinegöreherhangibirfarklılığarastlanmamıştır.


N Aritmetik Ortalama

Standart Sapma F p

işyükü

0-5yıl 115 3,02 ,52

0,55 >0,05

6-10yıl 50 2,88 ,52

11-15yıl 47 2,94 ,54

16-20yıl 26 2,96 ,46

21-25yıl 47 3,00 ,53

26yılveüstü 33 2,93 ,65

Becerikullanımı

0-5yıl 115 2,95 ,64

0,20 >0,05

6-10yıl 50 2,88 ,61

11-15yıl 47 2,92 ,59

16-20yıl 26 2,82 ,67

21-25yıl 47 2,92 ,66

26yılveüstü 33 2,94 ,62

Kararverme

0-5yıl 115 3,13 ,87

0,61 >0,05

6-10yıl 50 3,21 ,99

11-15yıl 47 3,18 ,80

16-20yıl 26 2,86 1,17

21-25yıl 47 3,06 ,84

26yılveüstü 33 3,06 ,85

Sosyaldestek

0-5yıl 115 3,44 ,57

1,45 >0,05

6-10yıl 50 3,43 ,54

11-15yıl 47 3,47 ,65

16-20yıl 26 3,30 ,73

21-25yıl 47 3,50 ,59

26yılveüstü 33 3,16 ,92

işstresi(toplam)

0-5yıl 115 3,13 ,46

0,57 >0,05

6-10yıl 50 3,10 ,48

11-15yıl 47 3,13 ,47

16-20yıl 26 2,99 ,57

21-25yıl 47 3,12 ,49

26yılveüstü 33 3,02 ,58

Tablo 4.KıdemYılınaGöreişStresiAnovaSonuçları

tablo4incelendiğindemeslektekikıdemyılınagöreişstresitoplampuanıveişyükü,becerikullanımı,kararverme,sosyaldestekaltfaktörlerindeanlamlıfarklılıklararastlan-mamıştır(p>0,05).


Yöneticilik Durumu N Aritmetik

OrtalamaStandart

Sapma t P

işyüküVar 94 3,00 ,55

0,57 >0,05Yok 224 2,96 ,53

BecerikullanımıVar 94 2,98 ,56

1,24 >0,05Yok 224 2,89 ,65

KararvermeVar 94 3,11 ,87

0,06 >0,05Yok 224 3,10 ,91

SosyaldestekVar 94 3,37 ,65

-0,66 >0,05Yok 224 3,43 ,64

işstresi(toplam) Var 94 3,12 ,46 0,36 >0,05

Yok 224 3,09 ,51

Tablo 5.YöneticilikDurumunaGöreişStresiVeişStresiAltBoyutlarınınKarşılaştırılması

Yöneticilikdurumunagöreişstresitoplampuanıveişyükü,becerikullanımı,kararvermevesosyaldestekaltfaktörlerinintoplampuanlarıarasındaanlamlıfarklılıkbulun-mamıştır(p>0,05).

Bağımlı Değişkenler İş Yükü Beceri kullanımı Karar verme Sosyal

destek

Becerikullanımı .464**.501**

Kararverme .327**

Sosyaldestek .119* .343** .389**

işstresi .607** .784** .829** .643**

*P<0,05;**P<0,01;n(318)

Tablo 6.Korelasyonanalizisonuçları

Katılımcıların iş stresi düzeyinin alt boyutları arasındaki ilişkinin tespitine yönelikolarakyapılankorelasyontestisonuçlarıtablo5.’tesunulmuştur.Bağımlıdeğişkenlerara-sında,anlamlıilişkiolupolmadığınıtestetmekamacıylayapılanpearsonkorelasyontestisonucunda,işyüküdeğişkeniilebecerikullanımıdeğişkeni(r=.464;p<0.01)kararver-medeğişkeni(r=.327;p<0.01)veişstresi(r=.607;p<0.01)arasındaortadüzeydepozitifyönlü,işyüküdeğişkeniilesosyaldestekdeğişkeni(r=.119;p<0.05)arasındaistatistikselolarakdüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

Becerikullanımıdeğişkeniilekararvermedeğişkeni(r=.501;p<0.01)vesosyaldestekdeğişkeni(r=.343;p<0.01)arasındaortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,be-cerikullanımıdeğişkeniileişstresi(r=.784;p<0.01)arasında,istatistikselolarakyüksekdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.

Kararvermedeğişkeniilesosyaldestekdeğişkeni(r=.389;p<0.01)arasındaortadü-zeydepozitifyönlü,kararvermedeğişkeniileişstresi(r=.829;p<0.01)arasındayüksekdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,sosyaldestekdeğişkeniileişstresi(r=.643;p<0.01)arasındaortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.


4. TARTIŞMA iş stresi düzeylerinin sosyo-demografik özelliklere göre farklı olup olmadığının

incelendiği bu çalışmada, Ankara Gençlik ve Spor ilmüdürlüğü çalışanlarının iş stresidüzeyleri ile cinsiyet değişkeni arasında anlamlı farklılığa rastlanmamıştır. Özmutaf(2006),Erdoğanvd.(2009),Baklacı,(2013)yaptıklarıaraştırmada,çalışanlarınişstresidüzeyiileerkekveyakadınolmalarıarasındaanlamlıbirfarkolmadığını,stresincinsiyetüzerindeaynıetkiyesahipolduğusonucunavarmışlardır.AynışekildeÖrücüveDemir(1999),Sarıtaş(2010)veYıldırım(2010)tarafındanyapılançalışmalardadacinsiyetinstresdüzeyiüzerindeetkiliolmadığınısaptamıştır.Yapılanbuaraştırmalarınsonuçlarıdaçalışmamızınbulgularıylaparalellikgöstermektedir.Cinsiyetdeğişkeninin işstresiüze-rinde etkili olmaması, kurumsal faktörlerin kadın ve erkek çalışanlar üzerinde eşit birşekildeetkigösterdiğinidüşündürebilir. Sonzamanlardagiderekartanişyaşamındakirekabetinkadınveerkektarafındanaynışekildeyaşanması,özelyaşamdakadınveerke-ğinbenzerrolleriüstlenmesidebusonucuaçıklayabilir.Bunakarşıncinsiyetdeğişkenininişstresiüzerindeetkiliolduğunugösterençalışmalaradarastlanmaktadır.Polat(2006)ileAtalayvearkadaşlarının(2015)çalışmasındacinsiyetdeğişkenininişstresiüzerindeetkiliolduğusonucunaulaşılmıştır.

Gelirdüzeyinindüşükolmasıveekonomiksıkıntılarstresüzerindeönemlietkileresa-hipolabilmektedir(Brown/Ralph,1999:9;Lo,2002:124).Baklacı(2013)veGök(2019)tarafındanyapılançalışmalardadagelirdüzeyi ileçalışanlarınişstresidüzeyiarasındaanlamlıfarklılıkgörülmektedir.Bunakarşınçalışmamızdaişstresitoplampuanı,becerikullanımı,kararverme,sosyaldestekaltboyutlarındagelirdüzeyinegöreherhangibirfarklılığarastlanmamasınarağmen,gelirdüzeyiileişyüküarasındaanlamlıfarklılıkbu-lunmuştur.Araştırmalaragöreaşırıişyükü,işleilgilistreskaynaklarıarasındaenönemliveençokkarşılaşılanetkenolup,aşırıişyükününyüksekdüzeydestreseyolaçtığıbelir-tilmektedir(montgomeryvd.,1996:25).

Buçalışmadameslektekıdemyılıileişstresitoplampuanıveişstresininaltboyutlarıolanişyükü,becerikullanımı,kararvermevesosyaldestektoplampuanlarıarasındaista-tistikselaçıdananlamlıilişkitespitedilmemiştir.Özmutaf(2006),Özkayaveark.(2008),tokmakveark.(2011),Özçelikveark.(2012),Erşanveark.(2013)’nınçalışmalarındadameslektegeçirilensüreileişstresiarasındafarklılığarastlanmamasıbuçalışmanınsonu-cuylaörtüşmektedir.AyrıcaÖrkeli(2014),tarafındanyapılançalışmada,işvefizikselçev-reyeaitstreskaynaklarınailişkinalgılarıkatılımcılarınmeslektekisüresinegöreanlamlıfarklılıkgöstermediği,streskaynaklarındanhiçbiriilemeslektekisürearasındaanlamlıilişkiolmadığısonucunaulaşılmıştır.Örkeli(2014)’ninçalışmasınınsonucubuçalışma-nınbulgusuylaparalellikgöstermektedir.Bukarşınyapılanbazıçalışmalardameslektehizmetsüresideğişkenlerininstresüzerindeetkiliolduğugöstermektedir(Yücel,2010;Atalayveark.,2015).

işyaşamındayetkialanınıngenişlemesivesorumluluklarınartması, üstmevkilereatanma, yöneticilik görevinin bulunması, bireylere ekonomik kazanç ve toplumsal sta-tü sağlamasına karşın, görevin getirdiği aşırı iş yükü iş stresine sebep olabilmektedir.Yıldırım (2010) çalışmasında yönetsel görevin, iş yükü ve karar vermeüzerinde etkiliolduğunu ifade etmektedir. Yücel (2010), Baklacı (2013) ve Kabul (2016) çalışanlarınstres düzeylerinin, işyerindeki mevki ve yönetsel görevlere göre farklılık gösterdiğiniortaya koymuştur. Bu çalışmada ise çalışanların yöneticilik görevinin bulunup bulun-mamasının iş stresi üzerinde etkili olmadığı sonucuna varılmış olması yapılan diğerçalışmalarınsonuçlarıylatezatoluşturmaktadır.

Katılımcılarınişstresidüzeyininaltboyutlarıarasındakiilişkininincelenmesiyle,işyüküdeğişkeniilebecerikullanımıdeğişkeni,kararvermedeğişkeniveişstresiarasındaortadüzeydepozitifyönlü,işyüküdeğişkeniilesosyaldestekdeğişkeniarasındaistatis-


tikselolarakdüşükdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.Becerikullanımıdeğiş-keniilekararvermedeğişkenivesosyaldestekdeğişkeniarasındaortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,becerikullanımıdeğişkeniileişstresiarasında,istatistikselolarak yüksek düzeyde pozitif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Karar verme değişkeni ilesosyaldestekdeğişkeniarasındaortadüzeydepozitifyönlü,kararvermedeğişkeniileişstresiarasındayüksekdüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilirken,sosyaldestekdeğişke-niileişstresiarasındaortadüzeydepozitifyönlüilişkitespitedilmiştir.Baklacı,(2013)tarafındanyapılançalışmada,işyüküilebecerikullanımıvesosyaldestekarasındapozitifveanlamlı;becerikullanımıilekararvermevesosyaldestekarasındapozitifveanlamlı;kararvermevesosyaldestekarasındapozitifveanlamlıilişkilerbulunmuştur.Çıkanbusonuçlarçalışmamızınbulgularıylaparalellikgöstermektedir.

5. SONUÇ VE ÖNERILERAnkara Gençlik ve Spor il müdürlüğü kapsamında yürütülmüş olan bu çalışmada,

çalışanların cinsiyet, meslekte kıdem yılı, yöneticilik durumu değişkenlerinin iş stresiüzerindeetkiliolmadığı;gelirdüzeyininsadece işstresininaltboyutuolan işyükündeetkiliolduğusonucunavarılmıştır.Ayrıcabuçalışmadaişstresiileişyükü,becerikullanı-mı,kararvermevesosyaldestekarasındaanlamlıilişkibelirlenmiştir.Ülkemizdesporunyönetilmesi ve toplumunherkesimineyayılmasınabüyükkatkılar sağlayanGençlik veSpor ilmüdürlüklerininbuanlamda toplumsal sorumlulukları oldukça fazladır.Buku-rumlardaçalışanlarıntoplumahizmetkalitesiniyükseltebilmeleriiçinde,kurumsalaidi-yethissetmeleri,rahat,huzurluvestrestenuzakçalışmalarıgerekmektedir.Buanlamdaişstresinenedenolankaynaklarınbilinmesiönemtaşımaktadır.

Çalışmanın sonuçları doğrultusunda şu önerilerde bulunulabilir. Çalışanların işstresiniazaltmakamacıylakişiselvekurumsaleğitimlerinindesteklenmesi,kongre,se-minervekurslarakatılımlarınınsağlanmasıyararlıolabilir.Çalışanlarınbilgiveyetenek-lerinegöreeşitişyüküdağılımınınyapılmasınadikkatedilebilir.Çalışanlarastresleilgilieğitimler,bilgilervestreslemücadeleetmetekniklerininöğretilmesiylebirlikteverimli-likveperformansarttırılabilir. işyükünüazaltıcı teknikveyöntemleringösterilmesiyleişyükününişstresiüzerindekietkisiazaltılabilir.işstresihemkişiselhemdekurumsalnedenlerdenkaynaklanmaktadır.Buçalışmadaçalışanlarınsosyo-demegrafiközellikleriincelenmiştir.Kurumsalstreskaynaklarıçalışanlardaişedevamsızlık,sıkıntı,yorgunluk,düşükperformansgibidurumlarasebepolduğundan,kurumsalstreskaynaklarınınbilin-mesiişstresiniazaltmaktaönemtaşımaktadır.Dolayısıylabaşkaçalışmalardakurumsalstreskaynaklarının iş stresiüzerindekietkilerinin incelenmesidealanyazına,konuylailgilikurumvekuruluşlaradakatkısağlayabilir.

KAYNAKLAR1. Akgündüz,S.(2006).ÖrgütselStresKaynaklarınınÇalışanlarıniştatminiÜzerindeki

EtkisiveBankaÇalışanlarıiçinYapılanBirAraştırma.YayımlanmamışYüksekLisanstezi,DokuzEylülÜniversitesi,izmir.

2. Albrect,K.(1988).GerilimveYönetici,(Çev:K.tosun)istanbul:istanbulÜniversitesiişletmeFakültesiYayınno:197.

3. Alkaya,S.(2009). işStresi:türkiye’dekiRuhSağlığıvehastalıklarıhastanelerindeÇalışanuzmanPsikiyatristhekimlerinişStresDüzeylerininBelirlenmesineYönelikBiruygulama.YüksekLisanstezi.CelalBayarÜniversitesi.manisa.

4. Alzaeem,A.Y.,Sulaiman,S.A.veWasifGillani,S.(2010).AssesmentoftheValidityandReliabilityforanewlyDevelopedStressinAcademicLifeScale(SALS)forPharmacyundergraduates.ınternationalJournalofCollaborativeResearchonınternalmedici-ne&Publichealth,2(7),239-256.


5. Arpacı,F.(2005).SekreterlerinÇalıştıklarıYöneticininKademesineGöreStresKay-naklarınınincelenmesi.GaziÜniversitesiEndüstriyelSanatlarEğitimFakültesiDer-gisi17,1-7.

6. Atalay,A.,A.Yücel,A.S.veKorkmaz,m.(2015).GençlikhizmetleriveSporilmüdür-lükleriÇalışanlarınınÖrgütselStresDüzeylerininBelirlenmesi.AnkaraÜniversitesiSporBil.Fak.,13(1),17-28.

7. Bağ,V.(2012).GazetecilerdeişStresi:BalıkesiriliYerelBasınındaçalışanGazeteci-lerinişStresiKaynaklarınailişkinBiruygulama.YüksekLisanstezi.AtatürkÜniver-sitesi.Erzurum.

8. Baklacı, E. (2013). iş Stresi Ve tükenmişlik Arasındaki ilişki: Banka ÇalışanlarıÜzerindeBirAraştırma.YüksekLisanstezi,mustafaKemalÜniversitesi,hatay.

9. Bhuin,S.,mengüç,B.veBorsboom,R.(2005).StressorsandJoboutcomesinSales:AtriphasicmodelVersusaLiner-Quadraticinteractivemodel.JournalofBusinessRe-search,8,141-150.

10. Brown,m.andRalph,S.(1999),usingtheDYSAProgrammetoReduceStressandAnxietyinFirst-YearuniversityStudents,PastoralCare,Sept.,8-13.

11. Cam,E.(2004).ÇalışmaYaşamındaStresveKamuKesimindeKadınÇalışanlar.ulus-lararası insanBilimleriDergisi. Erişim:13.01.2019https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/ıJhS/article/view/71

12. Ceyhan,A.veSiliğ,A.(2005).BankaÇalışanlarınıntükenmişlikDüzeyleriileuyumDüzeyleriArasındakiilişkiler.AnadoluÜniversitesiSosyalBilimlerFakültesiDergisi,5(2),43-55.

13. Cooper,C.L.veSpector,P.E.(2002).managerialStress inGreaterChina:theDirectandmoderatorEffectsofCopingStrategiesandWorkLocusofControl”.AppliedPsy-chology:AnınternationalReview,51(4),608-621.

14. Çam,S.veÇakır,i.(2008).PolislerdeişStresiAlgısınınKişiselveGöreveBağlıBazıDeğişkenlereGöreKarşılaştırılması.PolisBilimleriDergisi,10(3),21-40.

15. Davis,K. (1982). işletmelerdeinsanDavranışı.Çeviren:Kemaltosunvd., istanbul:istanbulÜniversitesiişletmeFakültesiYayını,no:199.

16. Demiral,Y.,Ünal,B.,Kılıç,B.Soysal,A.,Bilgin,A.C.,Reyhanuçku,R.vetheorell,t.(2007).işStresiÖlçeğininizmirKonakBelediyesi’ndeÇalışanErkekişçilerdeGeçer-lilikveGüvenirliğininincelenmesi.toplumhekimliğiBülteni,26(1),11-18.

17. Durna,u.(2006).ÜniversiteÖğrencilerininStresDüzeylerininBazıDeğişkenlerAçı-sındanincelenmesi.AtatürkÜniversitesiiktisadiveidariBilimlerDergisi,2(1),319-343.

18. Erdoğan, t., Ünsar, S. ve Süt, n. (2009). Stresin Çalışanlar Üzerindeki Etkileri: BirAraştırma.SüleymanDemirelÜniversitesiiiBFDergisi,14(2),447-461.

19. Eroğlu,F.(2009).DavranışBilimleri,istanbul:BetaYayıncılık.20. Erşan,E.E.,Yıldırım,G.Doğan,o.veDoğan,S.(2013).SağlıkÇalışanlarınınişDoyu-

muveAlgılanan iş Stresi ile aralarındaki ilişkinin incelenmesi.AnadoluPsikiyatriDergisi,14,115-121.

21. Ertekin,Y.(1993).StresveYönetim(Yayınno:253).Ankara:toDAiEYayınları.22. Gök,Sibel(2009).“ÇalışmaYaşamınınÖnemliBirSorunu:ÖrgütselStres”.marmara

ÜniversitesiiiBFDergisi,XXVıı(ıı),429-448.23. Güçlü, n. (2001). Stres Yönetimi. Gazi Üniversitesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi.

21(1),91-109.


24. Gül,S.K.(2008).ABDPolisindeişStresi.PolisBilimleriDergisi,10(1),1-13.25. Güler,z.,Başpınar,Ö.veGürbüz,h.(2001).işYaşamındaStresveKamuKurumlarındaki

Sekreterler Üzerinde Bir uygulama, tC. Anadolu Üniversitesi Yayınları, no:1322,Eskişehir.

26. hargreaves,G.(1999).StresleBaşEtmek,Çev:A.C.Akkoyunlu,istanbul:DoğanKitapYayıncılık.

27. huang,G.D.,teuerstein,m.andSauter,S.L.(2002).occupationalStresandWork-Re-latedupperExtremityDisorders:Conceptsandmodels.AmericanJournalofındust-rialmedicine,41,298-314.

28. ıronson,G.(1992).Work,JobStressandhealth.Work,Familiesandorganizations,ınSheldonzedeck(ed),SanFrancisco:Jossey-Bass.

29. ışıkhan,V.(2004).ÇalışmahayatındaStresveBaşaÇıkmaYolları.Ankara:SandalYa-yınları.

30. ıvancevich, J.m.ve.matteson,m.t. (1996).organizational Behavior andmanage-ment.FourthEdition.Boston:ırwinmcGraw-hill.

31. islamoğlu,h.A.(2003).BilimselAraştırmaYöntemleri.istanbul:BetaYayınları.32. Jamal,m.(2005).ShortCommunication:PersonalandorganizationaloutcomesRe-

latedtoJobStresandtype-ABehavior:AStudyofCanadianandChineseEmployees.Stresandhealth,21,129-137.

33. Kabul,m.(2016).ÇalışanlarınÖrgütselStresKaynaklarıVeStresleBaşaÇıkmaYön-temleri.YüksekLisanstezi.beykentüniversitesi,istanbul.

34. Kalay,F.(2009).BilişimteknolojilerininişStresiveişDoyumuüzerindekiEtkileri:KuramveBankacılıkSektöründeBiruygulama.YüksekLisanstezi.SelçukÜniver-sitesi,Konya.

35. Karasar,n.(1999).BilimselAraştırmaYöntemi.Ankara:nobelYayınDağıtım.36. KarasekR,BakerD,marxerF,AhlbomA,theorellt. (1981). Jobdecision latitude,

jobdemands,andcardiovasculardisease:aprospectivestudyofSwedishmen.AmJPublichealth,71(7),694-705.

37. Kaya,E.(2010).işStresivetükenmişlikDuygusununiştenAyrılmaniyetiÜzerineEtkileri:SağlıkPersoneliüzerindeBiruygulama.YüksekLisanstezi.KocaeliÜniver-sitesi,Kocaeli.

38. Küçük,F.(2015).hastaneBaşhekimlerininYönetselStresFaktörlerinemaruzKalmaDüzeylerininBelirlenmesineYönelikBirAraştırma:şanlıurfailiÖrneğiBartınÜni-versitesiiktisadiveidariBilimlerFakültesiDergisi,6(12),367-385.

39. Lazarus,A. A. (1985). Setting theRecord Straight. AmericanPsychologist, 40(12),1418-1419.

40. Lo, Ruth (2002); “A Longitudinal Study of Perceived Level of Stress, Coping andSelf-EsteemofundergraduatenursingStudents:AnAustralianCaseStudy”,JournalofAdvancednursing,39(2),119

41. Luthans,F.(1992).organizationalBehaviour(SixthEdition).newYork:mcGraw-hillınc.

42. mavili-Aktaş,A.(2001).BirKamuKuruluşununÜstDüzeyYöneticilerininişStresiveKişilikÖzellikleri.AnkaraÜniversitesiSiyasalBilgilerFakültesiDergisi,56(4),2-25.

43. montgomery,D.C.,Blodgett,J.G.andBarnes,J.h.(1996);AmodelofFinancialSe-curitiesSalespersons’JobStres,theJournalofServicesmarketing,10(3),21-38.


44. morgan,G.(1993).işteveYaşamdaStresiYenmeninYolları.(Çeviren:şebnemÇağla),istanbul:RuhBilimYayınları.

45. nahavandi, A. ve malekzadeh, A. R. (1998). organizational Behavior. new Jersey:Prentice-hall.

46. newstrom, J.W.andDavis,K.(2002).organizationalBehavior:humanBehaviorarWork.11thEdition.mcGraw-hill\ırwin.

47. okutan,m.vetengilimoğlu,D.(2002).işortamındaStresveStresleBaşaÇıkmaYön-temleri.GaziÜniversitesiiktisadiveidariBilimlerFakültesiDergisi,4,15-42.

48. Örkeli,E.K.(2014).ÇalışanlardaişStresi(SağlıkÇalışanlarıÜzerineBiruygulama)YüksekLisanstezi,türkhavaKurumuÜniversitesi,Ankara.

49. Örücü, E. ve Demir, B. (1999). Banka Çalışanlarında iş Stresi vemuğla ili Örneği.AtatürkÜniversitesiiktisadiveidariBilimlerFakültesiDergisi,13(1),59.

50. Özçelik,n.Gülsün,m.Özçelik,F.veÖztosun,m.(2012).YöneticilerinzamanYönetimiBecerilerinin iş Stresi Üzerine Etkisi. Anatolian Journal of Clinical ınvestigation.6(4),231-238.

51. Özkaya, m. o.,V. ve Ekinci, t. (2008). Stres Düzeylerinin Çalışanların iş DoyumuÜzerineEtkisi.CelalBayarÜniversitesiÇalışanlarıÜzerineAmpirikBirAraştırma.YönetimveEkonomi,15(1),163-179.

52. Özmutaf,n.m.(2006).ÖrgütlerdeinsanKaynaklarıveStres:AmpirikBirYaklaşım.EgeÜniversitesiSuÜrünleriDergisi.23(1-2),75-81.

53. Öztürk,n.(2008).BayanÖğretmenlerdeiş-AileÇatışmasınınişStresivePerformansaEtkileri.YüksekLisanstezi.YeditepeÜniversitesi,istanbul.

54. Pehlivan,i.(2002).YönetimdeStresKaynakları.Ankara:PegemYayınları.55. Polat,i.(2006).işyeriErgonomisininÖrgütselStresÜzerineEtkisi:Erzurumilindeki

BankaÇalışanlarıÜzerindeBiruygulama.YayınlanmamışYüksekLisanstezi,Erzu-rum:AtatürkÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü.

56. Polat,n.(2008).hemşirelerdeişeBağlıStresveişDoyumu.BirEğitimhastanesindeSahaÇalışması.YüksekLisanstezi.BaşkentÜniversitesi,Ankara.

57. Rojas,V.m.veKleiner,B.h.(2000).theArtandScienceofEffectiveStressmanage-ment,managementResearchnews,23-7/8,103-106.

58. Sarıtaş,mustafa(2010).“ÖğretimElemanlarınınişDoyumuveişStresiDüzeylerininBelirlenmesi”.e-JournalofnewWorldSciencesAcademy,5(2):81-92.

59. http://www.newwsa.com/sayi_detay.asp?d=1&dergi_id=1&sayi_id=316 (Erişimta-rihi:06.12.2018).

60. Schabracq, m.C. (2003).EverydayWell-BeingandStress in Workandorganisations,(Ed.)marc J.Schabracq, JacquesA.m.Winnubst,CaryL.Cooper,thehandbookofWorkandhealthPsychology,Chichester:JohnWiley&SonsLtd.

61. tarakçıoğlu,S.(2004).BursaYöresindekiKonaklamaişletmesiYöneticilerininStresnedenleriÜzerineBirAraştırma.GaziÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi2,183-201.

62. taşlıyan,m.veGüven,m.(2006).StresveYönetimi,ÇağdaşYönetimAraçlarındanSeçmeler.(Ed.m.şerifşimşek-SaidKıngır),Ankara:nobelYayın.

63. tınaz,P.(2005).ÇalışmaYaşamındanÖrnekolaylar.istanbul:BetaBasımYayımDa-ğıtımA.ş.

64. tokmak,C;Kaplan,Ç;türkmen,F. (2011). işKoşullarınınSağlıkÇalışanlarındaYolAçtığıStresÜzerineSivas’taBirAraştırma.işletmeAraştırmalarıDergisi,3(1),49-68.


65. topuz,A.(2006).hemşirelerdeRolÇatışmasıveRolBelirsizliği,işStresiveAraların-dakiilişkininBelirlenmesi.YüksekLisanstezi.CumhuriyetÜniversitesi.Sivas

66. tutar,h.(2000).KrizveStresortamındaYönetim.istanbul:hayatYayıncılık.67. Yıldırım,Yunus(2010).BedenEğitimiveSporYüksekokullarındakiGörevliAkade-

misyenPersonelinÖrgütselStresvetükenmişlikDüzeyleriArasındakiilişkininince-lenmesi.YayınlanmamışDoktoratezi,ondokuzmayısÜniversitesi,Samsun.

68. Yücel,R.(2010).işYerindeStresKaynaklarıYönetimiveKonuyailişkinBirAlanÇa-lışması.YayınlanmamışYüksekLisanstezi,GaziÜniversitesi,Ankara.

69. zonana,m.(2011).işStresininişGörenlerinÖrgütselSosyalleşmeDüzeylerineEtki-leriveBirAraştırma.YüksekLisanstezi.marmaraÜniversitesi,istanbul.

Futbol Seyircilerinde Saldırganlık, Şiddet ve Holiganizme Yönelik

Davranışların Önlenmesinde Serbest Zaman Etkinliklerine

Katılım Etkisi

Osman GÜMÜŞGÜL1

Mehmet ACET2

1 Dr.Öğr.Üyesi,KütahyaDumlupınarÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu2 Prof.Dr.,KütahyaDumlupınarÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu

CHAPTER17

Osman GÜMÜŞGÜL, Mehmet ACET 261

1. GİRİŞ Başkalarınafizikselveyapsikolojikzararvermeniyetitaşıyantümdavranışlarolarak

tanımlanansaldırganlık,isterikiliilişkilerdegörüldüğügibikişilerinbirbirlerineaşağıla-yıcısözlersöylemesiyle;istersedemilyonlarcakişininkatledildiğisavaşlardagörüldüğüsekliyleortayaçıkmışolsun,dünyatarihikadareskibirolgudur(tuzgöl,2000).

Saldırganlığın,insanyaşamınınheryanınanüfuzetmişvekaçınılmazbirparçasıoldu-ğukabuledilmeklebirlikte,ivediolarakçözülmesigerekensorun;insanlarınbaşkalarınasaldırmanedenlerinisaptamakvesaldırganlığınkurbanlar,saldırganvetoplumüzerin-dekizararlıetkileriniazaltmayollarınıbulmaktır.Saldırganlığailişkinbirçoktanımlamavetanımlamakonusundaçokazuzlaşmabulunmaktadır.Kimilerisaldırganlığıitme,vur-magibifizikselözelliklerileaçıklarken,kimileritehditkarkonuşma,sözlüaşağılamagibiözellikleridebukavramaeklemektedirler.Bazılarıkenditürünezararvermeyisaldırgan-lıkolaraktanımlarken,bazılarıcanlıyadacansızvarlıklarazararvermeniyetiyleyapılandavranışlarıbukapsamdadeğerlendirmektedir(hogg&Vaughan,2007).

Saldırganlık;kişiliğinoluşmasıiçinzorunlu,canlınınsosyalvecoğrafiortamdayerinialabilmesinisağlayanbiristidattır.Saldırıise,saldırganlığınaktifhalegelişidir.hercanlıvarlığınıkorumakmecburiyetinedeniyleçevresinisarandünyayakarşıbelirlibirölçüdesaldırıdabulunmakzorundadır(Acet,2005).

Saldırganlık,öfkenin,kızgınlığındışavurumşekillerindenolansaldırganlıklailgilior-tak tekbir tanımdanbahsetmekmümkündeğildir. Saldırganlık,bireyinkendisineveyabaşkalarınayönelikortayakoyduğurahatsızlıkvericidavranışlarşeklindetanımlanabile-ceğigibi,bireyinkendinitehlikelerdenkorumakiçinortayakoyduğualternatifbirdavra-nışbiçimiolarakdatanımlanabilir(uğur,2013).

Saldırganlık,genellikledoğuştanvarolduğukabuledilenbirdürtüdür.Bunundışındaçevreninolumsuztutumveyagereksizengellenmeler,çocuğayöneltilensaldırganlıkları,çocuktasaldırganlığınoluşmasınaveyasaldırganlıkdürtüsününbeslenerekgüçlenmesi-nenedenolabilir.Bazendebudürtüçocuğunkendikendisiniyaralaması,öfkenöbetle-ri,saçkoparmagibiuyumbozukluklarıortayaçıkar.Dışadönülsaldırganlıklayemekleridökme,bebekleridövme,oyuncaklarıkırma,tepinmeveısırmagibibelirtilersıkgörülür.Saldırganlıkcinseldürtügibiinsandavarolanbirdürtüdürveinsanınyaşamasıiçinge-reklidir(Gümüşdağ,2004).

Saldırganlık,canlıyadacansızbirobjeyezararvermeilesonuçlananbiyolojikolduğukadartoplumsaltemelleridebulunanbirbiriardınatekrarlanandavranışlarolarakdata-nımlanabilmektedir(Butovskaya,1999).

Saldırganlık,başkabirbireyekastenzararvermeniyetiyleyapılan,failinhedefezararvereceğineinandığıvehedefinkaçınmayaçalıştığıeylemsaldırganlıktır(Anderson&Bus-hman,2002).

Saldırganlığıntanımınıyapmakiçingözönündebulundurulacaketmenlersaldırganlı-ğınkendisiveyasaldırganlıktabulunanbireyinniyetidir.Saldırganlığınkendisigözönün-debulundurulduğundabaşkabireylerezararvermekolaraktanımlanmaktadır.Saldırganbireyinniyetigözönündebulundurulduğundaisehedefezararvermeniyetiylegirişilenbirdavranışolaraktanımlanır(Eroğlu,2014).

Saldırganlık;öfke,düşmanlık,rekabet,engellenme,korkugibidurumlardankaynak-lananvekarsısındakinezararvermeyi,onudurdurmayıonaengelolmayıyadakendinikorumayıhedefleyenfiziksel,sözelveyasembolikhertürlüdavranıştır.Sağlıklıbiryoldankendiniortayakoymabiçimindeveözkoruyucuolabileceğigibi,yıkıcıdavranışlardaol-duğugibiolumsuzdaolabilir.Saldırganlığınhedefidiğerinsanlarolabileceğigibi,genel-leşerekkurumlar,fizikselçevreyadadepresyondaolduğugibikişininkendisideolabilir(Budak,2000).


Saldırganlık yine öfke, korku gibi duygular, engellenme, düşmanca davranışlar gibidurumlardankaynaklananvekarşısındakikişiye zararvermeyi, onaengelolmayıveyakendinikorumayıhedefleyenfiziksel,sözelhertürlüdavranışolarakdatanımlanmakta-dır(Koç,2011).

Saldırganlık,kişininbirgereksinimebağlıolarak,çevreyezararverme,eşyalarıkır-ma,dökme,küfüretme,insanlaravurma,ısırma,itme,tekmeleme,bağırıpçağırma,öfkenöbetleri, yerindeduramama,elinikolunu ısırma, saçınıyolma,aşırıheyecanlanmabi-çimindeortayaçıkmasıyadakişininsaldırganlığını içineatarakolumluyadaolumsuzsergilemegibidavranışlarıvetehditleriolaraktanımlanmaktadır(olcay,2008).

Birbaşkatanımdasaldırganlıkhakimolmak,yenmekamacıilegüçlü,şiddetli,etkilibirhareketveeylem;bir işibozmaya,engellemeyeyönelikdüşmanca,yaralayıcı,yıkıcı,hırpalayıcıamaçtaşıyanhertürlüdavranıştır.Bununlabirlikteliteratürebakıldığındaşid-det,zorbalık,öfke,saldırganlıkkavramlarınınbiraradayadabirbirlerininyerinekullanıl-dığıdagörülmektedir(nair,2014).

Berkowitz(1998)isesaldırganlığı;başkabirinefizikselyadapsikolojikzararvermeamacıylayapılansözelveyafizikselbirdavranışolaraktanımlamıştır.

HoliganizmFutbolunoynandığıhemenherülkedebazıfutbolseyircilerigerekstadyumiçerisin-

degerekstadyumlarındışındakaosyaratmışlardır(Dunning,1988;Pratt&Salter,1988).taraftarlığıvefanatizmişiddetboyutunavardıran,çevreyezararverenvekötüdavranış-lardabulunankimselerholiganolaraktanımlanmaktadır.

holiganizmkarşılıklıönyargıvedüşmanlıklarlabeslenensosyokültürelbir süreçtir.Gruplar arasında ilişkiye geçildiğinde bu düşmanlıklar çatışmaya dönüşmekte ve spormüsabakalarıdabu türdüşmanlıklarınçatışmayadönüşmesirizikosunutaşıyanuygunortamlarıoluşturmaktadır(Keskin,2008).

holigan;özelliklefutboldafanatizmibesleyenveçevreyezararvermeyeeğilimlitaraf-tar,serseri,haytaolaraktanımlanmaktadır(mirioğlu,2007).holiganlar,taraftarlığışiddetboyutunavardıran,çevreyezararverenveazgıncadavranışlardabulunankimsedir(Ayan,2006).

holiganlar,hernekadarbirtakımabağlıgibigözükselerde,takımınskoruveyabaşarı-sıonlariçinpekdeönemlideğildir.holiganlarınamacı,sadeceolayçıkartmaktır(Arıkan,2007).

holiganlar,toplumdaazınlıkgörüşlerisavunangruplarpsikolojikolaraksapankişilerolaraktanımlanırlar,bugruplarıngörüşlerisapmaolarakgörünerekküçümsenir.Spordaseyircilerdenolanholigangruplardabuçerçevedeaktivitegösterenlerdir(Kuru,2000).holiganlariçin,takımınkazanıpkaybetmesiönemlideğildir.onlariçinönemliolankavgaetmek,kırıpdökmektir(Karabıyık,2003).

Futbol taraftarlarıhalkınherkesimindenolabildiğigibi futbolholiganlarıdahalkınherkesimindenolabilmektedir(Pearson,2012).

holiganlarıngenelözellikleriileilgiliolarak;• holiganların kesin olarak anti-sosyal bir kişilik yapısına sahip oldukları, çevreye

uyumsağlayamadıkları,• holiganların,yaptıklarıhareketlerinsonuçlarındanutanmadıklarıvepişmanlıkduy-

madıkları,• Sorumlulukduygusutaşımadıkları,• Çokrahatyalansöylediklerivehırsızlıkyaptıkları,• Kurallarıtanımadıklarıveçokrahatkavgaçıkarttıkları,


• Büyükçoğunluğununaşırıalkolkullandıkları,• Yaptıklarınıntamamenbilincindeoldukları,söylenebilir(Acet,2001).

Futbolda Holiganizm Savları

Psikolojik Sav (Ritüel Şiddet Savı)Petermarsh ve arkadaşlarının öncülüğünü yaptıkları holiganizmin Psikolojik Savı,

70’liyıllarınortasıile80’liyıllarınbaşlarındasosyalpsikolojidendevşirilenetojenikpa-radigmailegeliştirilmiştir.Busav,futbolholiganizminibilinensaldırganlıktanziyaderitü-elleşmişsembolikbirolağandurumolarakelealmıştır.Özelliklegençerkeklerinerkeklikgüçlerini,yaşadıklarıçevreyegöstermelerinearacılıkedenritüelleşmişbirdışavurumdur.Buritüeldışındasaldırganlıksınırlarınataşmadurumu,bellikanunlarveyasalartarafın-danengellenmektedir(marsh,1978;marsh&Campbell,1982;mash,vd.,1978).

Ayrıca bu sav, rastgele dizilmiş gibi görülen tribün sıralarının aslında taraftarlarıngerçeksosyalkimlikleriniinşaettiğinivurgulamaktadır.tesadüfiolmanınçokuzağında,gençfutboltaraftarları,toplumunönemlibirkısmıtarafındandışlananakranlarınıtanıyıponlaraitibarederek,grupsadakativekendisaldırganlıkarzularıarasındadengeoluştur-makgayretiiçinegirmektedirler(Becker,1963;Wolfgang,vd.,1972).

marsh’ ın rastlantısal, olağandurumolaraküzerindedurduğuritüel şiddet savı za-manlafutbolholiganizminiaçıklamaktayetersizkalmıştır.holiganlarınsosyo-ekonomikdurumlarını,politikgörüşlerinivediğerdeğişkenlerigörmezdengelenbusav,geliştiril-meküzerefazlasıylaeleştirileriüzerineçekmektedir.

Antropolojik SavPsikolojik savdaolduğugibi,Antropolojik savlardaholiganizmi,özellikle gençlerin

doğalarında bulunan olağan dışavurum olarak ele almaktadır. 1980’lerin başındaDes-mondmorrisbugençleriçinfutbolkarşılaşmasının,avlanma,dinitörenveyahutgösterigibitemeltoplumsalbirolayanlamınageldiğinisavunarakAntropolojikSavıortayaattı.Busavagöre,holiganlarındavranışlarıotomatikleşmişsembolikdavranışlarhalinegel-mektedir.Budurumsadecetaraftarlarıdeğilfutbolcularıvekulüpyöneticilerinideetkile-yerekkulübünbuimajileanılmasınanedenolmaktadır.Kulübünparçalarıolantaraftar-lar,futbolcular,yöneticilerortakbayrak,logo,forma,konuşmajargonuvedavranışbiçimibenimsemektedir(Auge,1982;Brohm,1983;Brohm,1993;Bromberger,1998;Bromber-ger,vd.,1987;DalLago,1990a;DalLago,1990b;DeBiasi,2002;Ehrenberg,vd.,1987;morris,1981;onofri&Ricci,1984;Vassort,1999;zahopoulos,2004).

Psikolojik Savdaki gibi holiganların davranışlarını gerçek fiziki şiddet ve saldırgandavranıştançokuzağakoyanbusavdaholiganlarındavranışlarınınnedenlerinitamola-rakaçıklayamamaktadır.

Sosyolojik Savlarholiganizmileilgilisosyolojiksavlar:siyasalsosyolojiyedayalısav,altkültürsavıve

normlaraaykırıdavranışsosyolojisindenesinlenerekhazırlanansavolarakgeliştirilmiş-tir.

Siyasal Sosyolojiye Dayalı Sav60’lıyıllarınsonundaıantaylor,holiganizmemarksistaçıdanbakanbirsosyologtur.

onagörefutbol,gelenekselişçisınıfınınkatılımcıdemokrasiileyönettiği,haftasonueğ-lencesiolduğukadaradetafutbolcularlakulüpyöneticileriylebirliktetakımlarıylabütün-leştiğibirfaaliyettir.Ancakgiderekprofesyonelleşen,küreselleşenfutboldabudemokra-sidenbahsetmekgüçleşmiş,futbolhalkınkontrolündendeçıkmıştır.


taylor’agöre;• Kulüplerinzenginişadamlarıtarafındanidareedilmesi,• oyuncularıngelirlerininartması,• oyuncularınsüperyıldızstatüsüneçıkarılmaları,kulüplerin taraftarlarındanuzak-

laşmasınanedenolmuştur.Bu aradataylor’un tarihseldeğerlendirmesinegöre işçi sınıfı dadeğişimeuğramış

gelişenteknolojiyebağlıolaraksınıfdeğerlerikarmaşasıyaşanırolmuştur.onagöre;fut-bolmaçlarındakişiddet,işçisınıfınınzenginelitsınıflarınelinegeçmiş,sahakontrolünüyenidenelegeçirmegirişimiolarakortayaçıkmaktadır.Kulüplerindemokratikleşmesiilefutboldakişiddetinazalacağıvarsayımındakendisideiyimserdeğildir.Yerelekonomi,po-litikavedevletkatındakigüçyasasındademokratikleşmeolmadan,tekbaşınadüşünüle-meyeceğisöylenmektedir(taylor,2014).

taraftarıolduklarıkulüplerinavuçlarındankayıpgittiklerinigörenvebüyükhayalkı-rıklıklarınauğrayantaraftarlar,futboldünyasındayenidendemokrasiarayışlarınısaldır-gandavranışlariçerisinegirerekaramışlarvetepkilerinibuyollagöstermişlerdir.onlariçinbuengellemeyeenyerindecevapşiddetolacaktır(taylor,2014).

Busavıngeçerliliğini,futbolun1960’lardanitibarenfarklıbirboyutkazandığınıgünü-müzdehalasavunabilmekteyiz.Ancakbusavıngeliştirilmişformlarıbileingiltere’dekifutbolholiganizmininnedenleriniaçıklayabilirkenülkemizvediğerAvrupavedünyaül-kelerigibi,ingilteredışındaişçisınıfınınzatenoyıllardafutbolahükmetmediğiülkelerde-kiholiganizmiaçıklayamamasındandolayıyetersizkaldığınısöyleyebilmekteyiz.

Alt Kültür Savı1950’lerdeAmerikaBirleşikDevletleri’ndegeliştirilensuçlualtkültürükavramı,özel-

liklesuçbilimcilertarafındanbenimsenmiştir(Wolfgang,vd.,1972).Busavagöre,deza-vantajlısosyalsınıftangelenvebirüstsınıftarafındankabulgörmeyengençler,kendileri-nibaskınkesimekabulettiremediklerindesaldırgandavranışgösterebilmektedir.Sosyalbilimlertarafındanhızlailgigörenbusav,futbolholiganizmiüzerineçalışanaraştırmacı-lartarafındandailgiçekiciveaçıklayıcıbulunmuştur.

JohnClarke(1976),futbolholiganlarınınbaşınıçekendazlaklarıgözönündebulun-durduğu çalışmasında futbol holiganizminin ebeveyn otoritesi ve toplumun geri kalankesimi karşısında kimliklerini ispat etmek amacıyla kendi alt kültürünü oluşturan yaşgrubundanmeydanagelensemboliksosyalbiretkileşimolduğusonucunuçıkarmıştır.Buaçıdanbaktığımızda,gençfutboltaraftarları,tüketimtoplumundagörülenözgürleşmevekendiniispatetmeeğilimindeolangençlerebirörnekteşkiletmektedir.Futboldaonlariçinbuolumsuzdavranışlarınısergileyebilecekleri ticaribirserbestzamanaktivitesinedönüşmüştür.Ayrıcabusav,futbolunşiddetiçerenyönünükendilerineciddianlamdaser-bestzamanaktivitesihalinegetirmişholiganlargerçektaraftarlardeğildir.

Busav,hernekadaryaşadayalıaltkültürileholiganizmiaçıklamayaçalışsadafarklıkültürlerideiçinealarakfarklıülkelerdekiholiganizmolaylarınıaçıklamadayetersizola-rakgörülebilmektedir.

normlaraAykırıDavranışSosyolojisindenEsinlenerekhazırlananSav70’lerde bazı araştırmacılar gibi Cohen de futbol holiganizmini medya tarafından

oluşturulanvebüyütülenbirdurumolarakgörmüştür.Cohen’ inanalizinegöre,medyasistemlibirşekildetribünolaylarınıveholiganlarındavranışlarınıfazlasıylaabartarakveçarpıtarakkamuoyugözündebirdüşmanyaratmaktaböyleortaveüsttabakainsanlarınoluşturduğusınıfı,statükoyukoruyarak,birnevigündemdeğiştirmektedir(Cohen,1973).

Bununla birlikte günümüzde, futbol holiganizminin boyutunu analiz etmek için buolaylarınmedyadabulduğuyertemelalınmaktadır.Ancakholiganizmolaylarınısosyalet-


kilerdenveholiganizmintarihseliçeriğindenarındıraraksadecekitleiletişimaraçlarınınelinebırakmakoldukçasağlıksızbiruygulamadır.medyanınbazıhaberlerdeolduğugibitribünolaylarınıveholigandavranışlarıabarttığıdüşünülmektedir.Bazıçalışmalarmed-yanınyaptığıhaberlerilefutbolholiganizminikörüklediğinisavunmaktadır(hall,1978;Jewkes,2004;maigret,2004;Whannel,1979).

80’liyıllardanitibareningiltere’demedyanınholiganizmolaylarınınbirçoğunuhaberyapmayarakveduyurmayarakbuolaylarınneredeyseyokedilmesineyardımcıolduğura-poredilmektedir(Dunning,1999;Dunning,2000;Redhead,1997;taylor,1982).

Busavın,spordakişiddetolaylarınınçözümündehalafaydalanabileceğidüşünüldüğügibi,genelolarakşiddetvesaldırganlıkolaylarındamedyanınyaptığıhaberlerkonusundatavsiyeniteliğitaşıyabileceğidüşünülmektedir.

Futbolda Holiganizmin Tarihsel SüreciFutbolholiganizmi,özellikleingiltere’deolmaküzeretümAvrupa’dafutbolunprofes-

yonelbirsporbranşıolarakoynandığızamandanberiönemlibirsorunolarakgörülmüş-tür(Rookwood&Buckley,2007;White,1982).Örneğin,39taraftarınöldürüldüğü1985heyselStadyumufaciasıingilizholiganlarınkarıştığıentrajikveenönemliolaylardanbiriolarakkarşımızaçıkmaktadır(Chisari,2004;Scraton,1999;Young,1986).

holiganizminbaşlangıç yılları 1.Dünya Savaşı öncesinedek gelmektedir. iki dünyasavaşı arasında yükselişini sürdürenholiganizm, 50‟li yılların sonlarına doğru düşüşegeçtiysede60’lıyıllardayenidenyükselişegeçmiştir.Bugünartıkyalnızca ingiltere’dedeğil,dünyanınbirçokülkesindeholiganizmvarlığınısürdürmektedir.Futbolalanındabir‘izm’yaratacakdenlietkiliolan‘holigankimdir?’,“taraftardannefarkıvardır?”ve“Böylebirayrımyapılabilirmi?”sorularınıberaberindegetirir.ilkkezingiltere’deortayaçıkanholiganlar,işçisınıfınınaltkatmanlarındakiailelerinçocukları;işleriyok,toplumsalgü-venceleriyok,toplumiçindeadamyerinekonulmuyorlardı.Kendileriyle,aileleriylekısacaiçindeyaşadıklarıtoplumlasorunlarıvardıvetepkilerinitoplumnormlarınakarşıçıka-rak;yakıpyıkarak,kırarakşiddeteylemleriyleifadeediyorlardı.Büyükkalabalıklarıntop-landığıfutbolalanlarıisestadyumlarveçevreleridâhil,onlarakendilerinitaraftarkimliğialtında kolayca gizleyebilecekleri ortamı sağlıyordu. Bu bağlamdaholiganların, futbolukullandıklarınısöyleyebilmekteyiz(Sert,2000).

holiganizmkavramınınilkolarakBüyükBritanya’daortayaçıktığıdüşünülmektedir.1898yılındaDailynewsgazetesininmaçlardakavgaçıkaranfanatikgruplara,Londra’dasüreklikavgavehırgürçıkarmasıylaünsalmış,ayyaş,Patrickhoolihanyadahooliganisminiverip“holigançeteleri”tabirinikullanmasıyladoğduğudüşünülmektedir(hobbs&Robin,1991).

BatıAvrupa’dasıkgözlemlenenholiganizmolaylarıDoğuAvrupa’yıdaçokgeçmedenetkisialtınaalmıştır.Gerekkulüpmüsabakalarındagerekmillimüsabakalardaholiganizmolaylarımeydanagelmiştir(Beiu,2005;Brimson,2003;Smolik,2004).

Boş Zaman Kavramıhayatıniçindekapladığıyeregöreuzunyadakısa,tekraredilmesiimkânsız,başlangıcı

vesonubilinen,saatileölçülebilenbirbölümüolanzaman,farklısınıflaraayrılmaktadır;• Varolmaklailgilizaman• Geçimleilgilizaman• Boşzaman.

ingilizce’de“boşzaman”kelimesininkarşılığıolan“leisure”,Latince’deise“izinveril-mişolmak”veya“özgürolmak”anlamınagelen“licere”kelimesindentüretilmiştir.Bunun-laberaber,Fransızca’da“boşzaman”anlamınagelen“loisir”, lisansveözgürlükkelime-


lerininingilizcekarşılığı“licence”ve“liberty”deburadantüretilmiştir.Genelolarakboşzaman, askıdankurtulmak, kısıtlamalardanözgürlüğegeçmek, seçmeözgürlüğü, iştensonra(bireye)artakalanzaman,zorunlusosyalyükümlülükleryerinegetirildiktensonrakalanzamanşeklindetanımlandığınıgörmekteyiz(Cordes&ibrahim,2003;torkildsen,2005).

Günümüzdeendüstriveteknolojidekigelişmeler,kalkınmaverefahtakibüyükaşama-larilemakinenininsanüzerindekiegemenliğiçalışmayabirtepkioluşturarak,boşzaman-laraolanilgininartmasınanedenolmuştur(Demirel&harmandar,2009).

Boşzamankavramınıntanımıevrenselolmamaklabirliktefarklılıklargöstersede,boşzamangenellikleözgür iradeyle,hazalmakamacı ileyapılanaktiviteleringerçekleştiğizamandilimiolarakaçıklanmaktadır(ışık,vd.,2013).boşzaman,kişininhemkendisihemdebaşkaları içinbütün zorluklarındanveyabağıntılardankurtulduğuvekendi isteğiy-le seçeceğibir faaliyetleuğraşacağıbir zamandır (Ekinci, vd.,2014;Üstün&Kalkavan,2013).

Boşzaman;serbestzamanolarakifadeedilirkenuyumak,yemekyemek,vücuttemiz-liğiyapmak,okulagidipgelmek,dersveyabiristeçalışmakdışındakalanvakitveyaki-şininüretimeyönelmişfaaliyetlerisırasındaveyaonutakibengirişmekteolduğuüretimdışındaharcayabileceğizamanolaraktanımlanmaktadır(Ağılönü,2007).

tezcan (1994)’a göre boş zaman; kişinin hemkendisi hemde başkaları için bütünzorunluluklardankurtulduğuvekendiisteğiileseçeceğibirfaaliyetleuğraşacağızamanolarak,yanikişininkesinolarakbağımsızveözgürolduğuishayatınındışındakizamandır.

Birgrupyazarzorunlulukolmaksızın,öznelbirşekildekullanılanzamanı,boşzaman(leisure)olaraktanımlamışlardır(Goodale&Godbey,1988;henderson,vd.,1996).zamanbaskısıisebirkişininzorunluluklarınayetemeyecekderecedeazolanzamanlakarşılaş-masıdır(Gunthorpe&Lyons,2004).

Serbestyadaboşzamannahoşyadatatsızyükümlülüklerdenuzaktageçirilensüredir,hoşyükümlülükleriseburadatemeldeserbestzamanolarakelealınır.Diğerbirdeyişle,serbest (boş)zamanasahipbirey, sözkonusuetkinliği canlandırmakonusundaönemliseviyedezorlamahissetmez(Stebbins,2016).

Serbestzamanfikrinin,günümüzdegözardıedilenilerlemefikrininyerinialabileceği-neyönelikbirtakımönermelersunulmaktadır.Bunlar:1. Serbestzamanetkinliklerimecburiolmayan(genel)etkinliklerdir.2. Serbestzamanetkinliklerikatılımcılarınyapmakistediğitemeletkinliklerdir.3. Serbest zamanetkinlikleri zorunluyükümlülüklerindışındaki zamanolarak ifade

edilenboşzamanlardayapılır.4. Serbestzamansosyalbirkurumdur.5. Serbestzamanetkinliklericoğrafikfarklılıklarıiçermektedir.6. Serbestzamaniş/yaşamdengesiiçinbirdayanaknoktasıdır.7. Serbestzamanetkinlikleribireylerinboşzamanlarındayaptıklarıdır.8. Serbestzamandünyagenelindeeşsizbirimajasahiptir(Stebbins,2016).

Serbest Zaman Davranışını Açıklayan TeorilerSerbest zamandavranışlarını açıklayan teorilerebakıldığında,modern toplumlarda

boş zamanın insanların tecrübeleri ve davranışlarını nasıl ve ne yönde etkiledikleriniaçıkladıklarıgörülebilmektedir.Bunedenlebuteorilerinnelerolduğunuveneleriaçık-ladığınıbilmekönemlidir.PsikolojidisiplinitemellibuteorilerAristocuteori,telafietmeteorisi,dağılmateorisi,aşinalıkteorisi,kişiseltoplulukteorisivekendinigeliştirmeteori-siolaraksıralanmaktadır.Bunlaraekolarak,kendinikeşfetmeteorisi,otokontrolteorisi,


akışteorisi,ciddiboşzamanteorisivekısıtlarteorisi,psikolojivesosyalpsikolojidisip-linlerindeyeralanveboşzamandavranışlarınıaçıklayandiğerteorilerdir(metin,2013).

Aristocu teori (Aristotelian Theory)Aristoserbestzamankavramınıinsandavranışınınamacıvebütündavranışlarınyön-

lendiğivarışnoktasıolarakaçıklamaktadır.insanlarınboşzamankapsamındaözgürlüğekaçışlarıbulunmaktadır.Buteoriyegöreboşzaman,bireyinzihnini,ruhunu,karakterinigeliştirdiğibirolgudur.Aristocuteoriyegöre,toplumsalbirsınıfsalayrımdanbahsetmekgerekmektedir.Ayrıcaboşzamantüketimindekibukültürelvesınıfsalfarklılıklartoplu-mundevamlılığıiçinkaçınılmazdır.Boşzamanınspesifiközelliklerinitamolarakkapsa-yamadığı düşüncesi Aristocu teorinin eleştirileri aldığı nokta olarak düşünülmektedir.(Bammel&Bammel,1992).

Telafi etme teorisi (Compensatory Theory)telafietmeteorisinde,çalışmayaşamdakibaskıngüçolarakdüşünülmektedir.Buteori

boşzamandanise,işalanındakieğlencevesıkılganlıklarınherikisinidetelafiedenbirun-surolarakbahsetmektedir.telafietmeteorisimoderntoplumdakiboşzamandavranışınıaçıklayabilsedebazımesleklerinboşzamandayapılanetkinlikleri içermesiniaçıklaya-mamaktadır.Örneğinbirbedeneğitimiöğretmenininmesleğinigerçekleştirirkenserbestzamanlarındaantrenörlükyapabilmekte,bazıtoplumlardadişçilerserbestzamanlarındasaatçilikileilgilenebilmektedir(Parker&Paddick,1990).

Dağılma teorisi (Spillover Theory)Buteoriaslındatelafietmeteorisinintamtersidir.telafietmeteorisindeçalışmanın

tamtersibiryaşambiçimigerçekleşirken;dağılmateorisindeçalışmayaşamınaparalelolarakboşzamandadaçalışmayaşamındakiyapılanişyönündedavranışlarınverollerinşekillenmesisözkonusudur.meselabireğiticiboşzamanlarındadasürekliolarakeğitmeistekli davranışlar göstermektedir. Yaz tatilinde bile etrafına çocukları toplayıp onlarlaeğitici aktivitelergerçekleştirebilmektedir (Köktaş,2004).Bu teorimodernboş zamandavranışınıaçıklarkenbirçokbireyinboşzamanlarındaçalışmahayatlarınauygunakti-vitelergerçekleştirdiğinisavunurkentelafietmeteorisindekigibisadecebazıboşzamandavranışlarınıaçıklayabilmesiyönündeneleştirileralmaktadır.

Aşinalık teorisi (Familiarity Theory)Aşinalıkteorisinegörebiretkinlikteniyibirdeneyimsağlamış,oldukçafazlahazalmış

birey,ikincikereveyadahafazlaaynıdeneyimigerçeklemekisteyecektir.Örneğinyaztati-lindegüzelbiryeregitmişolanbirkişibirsonrakiseneaynıyeregitmekistemeyebilmek-te,balıktutmaktanhazalmışbirbireyözelliklekendiniyenilemeihtiyacıduyduğuanlardayenidenbalıktutmaaktivitesinitercihedecektir.Bireyler,buteoriyegöreikiyeayrılmıştır:Yerleşikvesabitlikarayışındakibireylervehareketetmektenhazalandeğişiklikarayanbireyler.Serbestzamanfaaliyetlerineayrılanbütçeninartmasıilemoderntoplumdaha-reketetmektenhazalanvedeğişiklikarayanbireylerdahafazlagörülmektedir.Busayedebireyleryeniyerlergörmekteveyeniboşzamanfaaliyetlerikeşfedebilmektedir(Veal&Lynch,2001).

Kişisel topluluk teorisi (Personal community theory)Kişiseltoplulukteorisinegöre,bireylerinboşzamandavranışlarıarkadaşçevresi,aile

vekomşulargibibazıetkigruplarıtarafındanetkilenerekşekillenmektedir.Bununlabir-likte,sosyalbirvarlıkolaninsanboşzamanfaaliyetleriveilgilendikleriaktiviteleraracılı-ğıylayeniarkadaşlarveyenigruplararayışındabulunmaktadır.Birlikteyapılanaktivitelerbireylerarasındakiiletişimiarttırmaktadır.Özellikleailelerinbirliktegerçekleştirdikleriboşzamanfaaliyetleriaileilişkilerinisıkılaştırmaktadır(Yılmaz,2002).


Eskizamanlardabirdenfazlakuşağınaynıevdeyaşadığı,ailekavramınındahaönpla-naçıktığıgözlemlenirkengünümüzdeözelliklegençlerinailelerininevlerinieğitimveyaçalışmaamaçlıterkettiğiveaileolgusunungücünüyitirdiğigözlemlenebilmektedir.Boşzamanfaaliyetlerininpaylaşımıaileolgusununyenidentoparlanmasınayardımcıolacağıdüşünülebilmektedir.Aileolgusundanziyadearkadaşetkisiboşzamanfaaliyetlerininbe-lirlenmesindeoldukçaetkiliroloynamayadevametmektedir.

Buteorideyalnızcabazımodernserbestzamandavranışınıaçıkladığıvetümfaaliyet-lereinemediğidüşüncesiyleeleştirileralmaktadır.

Kendini Geliştirme Teorisi (Self-development theory)Kendinigeliştirmeteorisi,Dumazedier’inserbestzamanınüçtemelfonksiyonundan

sözettiğiboşzamanınüçboyututeorisindenesinlenmiştir.Buüçtemelfonksiyon:rahat-lama,eğlencevekişiselgelişimfonksiyonlarıdır.Dumazedier’egöre,birgün,bireylerinya-şamakiçinçalışmakzorundakalmayacakolmalarıonlariçinöncelikliyaşammotivasyonuolacaktır.Burada,‘tükenmişliğinüstesindengelmeliyiz’sloganıyla,rahatlamafonksiyonuboşzamaniçinönkoşulolmaktadır.Eğlencefonksiyonuboşzamanfaaliyetlerineeğlencepenceresindenbakan fonksiyonolmaktadır.Kişiselgelişim fonksiyonu iseboşzamanınsüreklilikarzedenparçalarındanbiriolmaktadır.

moderntoplumlarda,bireylerçalışmayıkişiselgelişimdendahaazönemligörmekte-dir.Güngeçtikçedahaçokçalışanücretliizinliolduğugünlerdeboşzamanlarınıkendinigeliştirmeyeyönelikfaaliyetileilgilenmektedir.Yinemoderntoplumlardaöğrencilerge-lecekteicraedeceklerimesleklerineyönelikeğitimtercihlerinikazanacaklarıparayagöredeğilalacaklarıhazzagöreyapmaktadırlar.

Bununlabirliktegünümüzdeboşzamanlarınartmasıylabirlikte,bireyler televizyonizlemegibikolayyoldaneğlencefonksiyonusağlayanaktiviteleritercihederekDumaze-dier’inüçlemesindenilkikisiolanrahatlamaveeğlencefonksiyonlarınıgerçekleştirmek-tedir.Buboşzamanalgısınınbireyinkendinigeliştirmesi içinyeterliolmamasımoderntoplumlardabuteoriningeçerliliğinineleştirilmesineyolaçmaktadır(Bammel&Bammel,1992).

Kendini keşfetme teorisi (Self-determination theory)Kendinikeşfetmeteorisiyaratılıştanvarolandavranışlarındahafazlaortayaçıkarıl-

masıiçindışarıdangelenteşviklergibiödüllerinnedenvenasıliçselleştirmişolduğunuaçıklamaktadır.Bunaekolarakkendinikeşfetmeteorisiinsanındoğasındavarolanmoti-vasyonunanlaşılmasınısağlamaktadır(Ryan&Deci,2004).Buteori,boşzamandavranış-larınınkısıtlamalararağmennasılmevcutsüreninüzerindesürdürüldüğüveteşvikedildi-ğininanlaşılmasındayardımcıolmaktadır.Kısıtlamalargenelolaraküçyöndetoplanmak-tadır (Crawford,vd.,1991).Bunlar ferdi içkısıtlamalar,davranışlar,kişisel faktörlervealçakgönüllülükgibibireyselveiçerdengelenpsikolojikşartlardır.Ferdidışkısıtlamalar,arkadaşlar,aileüyeleriveişarkadaşlarıgibidiğerleriileetkileşimileortayaçıkmaktadır.Yapısalkısıtlamalarçevredekidışkoşullardanortayaçıkanaktivitelerinmaliyetivefırsat-larınkesilmesigibifaktörleriiçerir(metin,2013).

Oto-kontrol Teorisi (Self-regulatory theory)oto-kontrolteorisi,enfaydalıserbestzamanfaaliyetiseçiminiamaçlamaktadır.Bah-

çecilik,binicilikgibiaktivitelerinserbestzamanhedeflerininseçimisüreciaktivitelerdekikısıtlamalarınüstesindengelinmesivekişilerindeneyimininenüstdüzeyetaşınmasıbuteoritarafındanaçıklanmaktadır(Godbey,vd.,2005).


Akış Teorisi (Flow theory)Akışteorisinegöredavranışlarsürdürülerekicraedilmektedir.Çünkükolaybirşekil-

dekendiliğindendeğerbiçilenperformansdageribildirimvebasitçarpıcıhedefleryeralmaktadır.Bireyinbeceriseviyesinin,aktivitelerindoğurduğumücadeleilekarşılaşmasıiçinyeterlidir.Akışbaşarıldığında,bireyintecrübeleritatminkarlıkseviyesindeveeğlenceseviyesindeartışgözlemlenmektedir.Böylecekatılımdakidevamlılıkkolaylaşmışolacak-tır(Bahadır,2010).

Ciddi serbest zaman teorisi (Serious leisure theory)Ciddiserbestzaman,özelbilgi,becerivedeneyimgerektiren,oldukçaönemli,ilginç

vetatminediciolanamatör,hobiyadagönüllüfaaliyetlerileilgilikariyereldeetmekama-cıyla,seçilenetkinliğesistematikbirşekildekatılımgöstererektakipetmekiçinharcananzamandilimidir.Ciddiserbestzamanaktiviteleriise,kariyereldeetmekamacıylaoldukçaönemli,ilginçvetatminediciolan,kendineözgübilgi,becerivedeneyimgerektirenama-tör,hobiyadagönüllüfaaliyetlerdir(Akyıldız,2013).

Enbasitşekliyleciddiserbestzamanperspektifi,ayırtediciözelliklerini,benzerlik-lerinivekarşılıklıilişkileriniaynıandasergileyerekserbestzamanetkinliklerininüçanabiçiminisentezleyenteorikbirçerçeveolaraktanımlanabilmektedir.BunaekolarakPers-pektifinüçtürü:ciddiuğraşılar(ciddiserbestzaman/adanmışlık),kayıtsız(günlük-sıra-dan)veprojetabanlıserbestzamanetkinliği,farklıpsikolojik,sosyal,kültürelvetarihselkoşullarla şekillenmektedir.Bu türlerinherbiri,kendisiyle ilgilibirdizietkinlikbiçimiiçinkavramsalbirşemsiyeişlevigörmektedir.Perspektifolgusununisminibahsedilenbutürlerinilkindenalmışolması,hiçbirşekildePerspektifinbuüçtürarasındasoyutanlam-daenüstünyadaönemliolduğuanlamınagelmez.Perspektifinbuşekildeadlandırılma-sı sadecebaşlangıcınınciddi serbest zamançalışmalarınadayanmasındankaynaklanır;gerçekte,entelektüelorijinallikyönündenbakıldığındabutürserbestzamanetkinlikleridiğerikisininmanevibabasıolarakkabuledilir.Ayrıca,ciddiserbestzamanetkinlikleri,çoğukezkayıtsızveprojetabanlıserbestzamanetkinliklerininanalizlerineolanaksağ-layanbirölçüthalinegelmiştir.Böylece,Perspektifeilktürünadınınverilmesidüşünsel(bilişsel)tanınmayıkolaylaştırmaktaveilgilenenleriçindekonuyuaşinahalegetirmek-tedir(Stebbins,2016).

Kısıtlamalar Teorisi (Constrains Theory)Kısıtlamalar teorisi, serbest zamanlarda gerçekleştirilen rekreatif etkinliklere katı-

lımlailgilisınırlılıkyadadiğerbirifadeilekısıtlamalarıaçıklamakiçinkullanılmaktadır.Boşzamanlailgilikısıtlılıklar,boşzamanetkinliklerinekatılımsıklığınıazaltan,katılımıtamamenengelleyenyadasüresinikısaltanveeldeedilendeneyimiyadamemnuniye-tiolumsuzetkileyenunsurlardır.Buunsurlarkişilerinboşzamanlarınıserbestzamanınmotivasyonunauygunolmayanbirbiçimdedeğerlendirerekkendileriniolumsuzolaraketkilemesinenedenolmaktadır.Buanlamdakısıtlamalarteorisibukısıtlılıklarınnedenle-riniaçıklayanbirkavramsalbütünsunmaktadır(Aahperd,2011).

2. YÖNTEMÇalışmaikibölümdenoluşmaktadır.ilkbölümdesaldırganlık,saldırganlıkileilgiliku-

ramlar,holiganizm,futboldaholiganizmsavları,boşzamankavramı,boşzamandavranı-şınıaçıklayanteorilerkavramsalolarakelealınmıştır.Çalışmanın ikincibölümünde iseseyircilerinsaldırganlıkveşiddetdüzeylerinibelirlemekiçinGüçlüveşanlı(2013)tara-fındangeliştirilenSpordaSeyirciSaldırganlığıveşiddetÖlçeğiveikinciölçekolarakWittveEllistarafından1985yılındageliştirilenvetürkçeuyarlamasıYerlisuLapaveAğyar(2011)tarafındanyapılan“LeisureDiagnosticBattary”(SerbestzamanteşhisBatarya-


sı)’nınbirbölümüolan“ShortForm-PerceivedFreedominLeisure”(KısaForm-SerbestzamandaAlgılananÖzgürlük)ölçeğikullanılmıştır.AraştırmayatürkiyeFutbolFederas-yonuSüperLiginSüleymanSebaSezonundafarklıcoğrafibölgelerdenkatılımsağlayan13takımdan2625seyircigönüllüolarakkatılmıştır.Çalışmadafutbolseyircilerininsal-dırganlıkdüzeyleriileserbestzamandaalgılananözgürlükpuanlarıilişkisininincelemesiiçinKorelasyonAnaliziyapılmıştır.

3. BULGULAR

Da vra nışsa l B ilişse l Duyuşsa l B ilgi ve B e ce ri He ye ca n ve E ğle nce

Da vra nışsa l 1.000

B ilişse l 0,733 1,000

Duyuşsa l 0,344 0,608 1,000

B ilgi ve B e ce ri 0,304 0,228 0,008 1,000

He ye ca n ve E ğle nce 0,364 0,264 -0,014 0,797 1,000

Tablo 1.FutbolSeyircilerininSaldırganlıkDüzeyleriileSerbestzamandaAlgılananÖzgürlükPuanlarıilişkisi

Futbol seyircilerinin saldırganlık düzeyleri ile serbest zamanda algılanan özgürlükpuanlarıarasındaistatistikiaçıdananlamlıilişkiolupolmadığınıbelirlemekiçin0.01an-lamlılıkdüzeyindekorelasyonanaliziuygulanmıştır.

Analizsonuçlarınagöre,davranışsalsaldırganlıkaltboyutuilebilişselsaldırganlıkaltboyutu,duyuşsalsaldırganlıkaltboyutu,bilgivebecerialtboyutu,heyecanveeğlencealtboyutuarasında;bilişselsaldırganlıkaltboyutuileduyuşsalsaldırganlıkaltboyutu,bilgivebecerialtboyutu,heyecanveeğlencealtboyutuarasında;bilgivebecerialtboyutuileheyecanveeğlencealtboyutundaistatistikiaçıdananlamlıbirilişkibulunmuştur.Spordasaldırganlıkölçeğialtboyutlarındanolandavranışsalsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialtboyutlarındanolanbilgivebeceriveheyecanveeğlencealtboyutlarıpuanlarıarasındakiilişkizayıf;spordasaldırganlıkölçeğialtboyut-larındanolanbilişselsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialt boyutlarındanolanbilgi vebeceri alt boyutuarasındaki ilişki çok zayıf, heyecanveeğlencealtboyutuileistatistikiaçıdanilişkisizayıf;spordasaldırganlıkölçeğialtboyutla-rındanolanduyuşsalsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialt boyutlarındanolanbilgi vebeceri alt boyutuarasındaki ilişki çok zayıf, heyecanveeğlencealtboyutuileistatistikiaçıdanilişkisitersyöndeçokzayıfolaraktespitedilmiştir.

28,7 28,8 28,3 28,6

15,0 15,5 15,216,2

32,3 31,830,4 30,3

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

1-5 saat 6-10 saat 11-15 saat 16 saat ve üstü

Bilişsel

Duyuşsal

Davranışsal

Grafik 1. SahipolunanhaftalıkSerbestzamanDeğişkenineGöreSpordaSeyirciSaldırganlığıVeşiddetDüzeyleri


Sahip olunan haftalık serbest zaman değişkenine bağlı olarak futbol seyircilerininspordaseyircisaldırganlığıveşiddetdüzeyleriarasındaistatistikiaçıdananlamlıbirfarkolupolmadığınıaraştırmakiçin0.05anlamlılıkdüzeyindeKruskalWallistestiuygulandı.

Yapılananalizleregöre, sahipolunanhaftalık serbest zamandeğişkeninegöredav-ranışsalaltboyut,bilişselaltboyutveduyuşsalaltboyutlardaistatistikiaçıdananlamlıfarklılıkbulunmuştur(p<0.05).

4. TARTIŞMAFutbol seyircilerinin saldırganlık düzeyleri ile serbest zamanda algılanan özgürlük

puanlarıarasındaistatistikiaçıdananlamlıilişkiolupolmadığınıbelirlemekkorelasyonanaliziuygulanmıştır.

Analizsonuçlarınagöre,davranışsalsaldırganlıkaltboyutuilebilişselsaldırganlıkaltboyutu,duyuşsalsaldırganlıkaltboyutu,bilgivebecerialtboyutu,heyecanveeğlencealtboyutuarasında;bilişselsaldırganlıkaltboyutuileduyuşsalsaldırganlıkaltboyutu,bilgivebecerialtboyutu,heyecanveeğlencealtboyutuarasında;bilgivebecerialtboyutuileheyecanveeğlencealtboyutundaistatistikiaçıdananlamlıbirilişkibulunmuştur.Spordasaldırganlıkölçeğialtboyutlarındanolandavranışsalsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialtboyutlarındanolanbilgivebeceriveheyecanveeğlencealtboyutlarıpuanlarıarasındakiilişkizayıf;spordasaldırganlıkölçeğialtboyut-larındanolanbilişselsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialt boyutlarındanolanbilgi vebeceri alt boyutuarasındaki ilişki çok zayıf, heyecanveeğlencealtboyutuileistatistikiaçıdanilişkisizayıf;spordasaldırganlıkölçeğialtboyutla-rındanolanduyuşsalsaldırganlıkaltboyutuileserbestzamandaalgılananözgürlükölçeğialt boyutlarındanolanbilgi vebeceri alt boyutuarasındaki ilişki çok zayıf, heyecanveeğlencealtboyutuileistatistikiaçıdanilişkisitersyöndeçokzayıfolaraktespitedilmiştir.

Serbestzamanözgürlükölçeğialtboyutlarındanbilgivebecerialtboyutuveheyecanveeğlenceboyutuilesaldırganlıkölçeğialtboyutlarındandavranışsalvebilişseldüzey-desaldırganlıkarasındadüşükseviyededeolsa istatistikiaçıdanpozitifyöndeanlamlıbirilişkibulunmaktadır.Bunagöreserbestzamandaalgılananözgürlükhissiarttıkçaazdaolsasaldırgandavranışartmaktadır.Busonucu,serbestzamandaalgılananözgürlük,algılananyetkinlik,algılanankontrolvealgılananiçselmotivasyonilebirliktebireyinsal-dırgandavranışaduyduğuözgüvenleyönelebileceği,aynıdeşarjıfutbolstadyumlarındadaarayacağışeklindeyorumlayabilmekteyiz.

taşğın (2000)’ ın yaptığı araştırmada, futbol seyircilerininmaça gitmedikleri haftasonuhangiserbestzamanaktivitesinekatıldıklarıaraştırılmıştır.Araştırmayakatılanse-yircilerin%43,5’igezerim,%21,9’uevdeotururtVizlerim,%14,4’üpiknikyaparım,%11,3’ükahbeyegiderim,%6,8’iziyaretegiderimcevabınıvermişlerdir.

Yapılananalizleregöre, sahipolunanhaftalık serbest zamandeğişkeninegöredav-ranışsalaltboyut,bilişselaltboyutveduyuşsalaltboyutlardaistatistikiaçıdananlamlıfarklılıkbulunmuştur(p<0.05).

haftalıkserbestzamanaenazsahipolanbireylerinbilişselveduyuşsaldüzeydesal-dırganlıkpuanlarınındahayüksekçıkmasınınsebebibireylerinserbestzamanaktivitele-rinevakitayırmadıkçavegitgidetekdüzehayatıniçinegirdikçedışavurumlarınısaldır-gandavranışlarilesergileyebileceğiolarakgösterilebilmektedir.

Erdoğan(2012)’ınyapmışolduğuçalışmadadaserbestzamanetkinliğiyapanveyap-mayankatılımcılarkaygıdüzeyleriaçısındankarşılaştırılmışveserbestzamanetkinliğiyapankatılımcılarındahaazkaygıdüzeylerinesahipolduklarıanlaşılmıştır.


KAYNAKÇA1. AAhPERD,(2011).Leisure Education in the Schools: Promoting Healthy Lifestyles for

All Children and Youth.California:AAhPERDConvention.2. Acet,m.(2001).Futbol Seyircisini Fanatik ve Saldırgan Olmaya Yönelten Sosyal Faktör-

ler. Doktoratezi,GaziÜniversitesi,Ankara.3. Acet,m.(2005).SpordaSaldırganlıkveşiddet.istanbul:morpaKültürYayınları.4. Ağılönü,A.(2007).Yerel Yönetimlerde Rekreasyon Hizmetleri ve Model Belirleme.Dok-

toratezi,marmaraÜniversitesi,istanbul.5. Akyıldız,m.(2013).CiddiVeKayıtsızKatılımcılarınKişilikÖzellikleriileBoşzaman

tatminiVeYaşamtatminiArasındakiilişki.Doktoratezi,AnadoluÜniversitesi,Eski-şehir.

6. Anderson,C.A.,Bushman,B.J.(2002).humanaggression,Annual Review of Psycho-logy, 53,27-51.

7. Arıkan,Y.(2007).Futboldaşiddetvepolis.Polis Bilimleri Dergisi.9:109-132.8. Auge,m.(1982).Football:del’histoiresocialeal’anthropologiereligieuse.Le Debat,

19,59–67.9. Ayan,S.(2006).şiddetvefanatizm.CumhuriyetÜniversitesiiktisadiveidariBilimler

Dergisi.7:191-209.10. Bahadır,A.(2010).ınvestigatingtheLifeQualityandSomePsychologicalCharacte-

risticsofStudentsAged13-15WhohavePartıcipatedRecreationalFacilities.Dokto-ratezi,marmaraÜniversitesi,istanbul.

11. Bammel,L.L.,BammelG.(1992).LeisureandhumanBehavior(2.Baskı).madison:Brown&Benchmark.

12. Becker,h.(1963).Outsiders.newYork:FreePress.13. Beiu, A. (2005). Football Related Violence in Romania (Bildiri). 10. ınternational

CongressofhistoryofSport,SportandViolence,Sevilla.14. Berkowitz,L.(1988).Frustrations,appraisalsandaversivelystimulatedaggression.

Aggressive Behavior,14,3-11.15. Brimson,D. (2003).Eurotrashed: The Rise and Rise of Europe’s Football Hooligans.

Londra:headline.16. Brohm,J.m.(1983).Lareligionsportive.Elémentsd’analysedesfaitsreligieuxdans

lapratiquesportive’,Actions et Recherches Sociales,10–13(3),101–17.17. Brohm,J.m.(1993).Les meutes sportives.Paris:L’harmattan.18. Bromberger,C.(1998).Le match de football.Paris:maisondessciencesdel’homme.19. Bromberger,C.hayot,A.vemariottini,J.m.(1987).Allezl’om!forzajuve!lapassion

pourlefootballamarseilleetaturin.Terrain,8:8–41.20. Budak,S.(2000).Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.21. Butovskaya,mveKozintsev,A.(1999).Aggressionfriendshipandreconciliationin

Russianprimaryschoolchildren.Aggressive Behavior,25(2),125-139.22. Chisari,F.(2004)thecursedcup:ıtalianresponsestothe1985heyseldisaster.Soc-

cer and Society. 5(2),201-218.23. Cohen,S.(1973).Campaigning against Vandalism: Vandalism.Londra:theArchitec-

turalPress.24. Cordes,K.A,ibrahim,h.m.(2003).ApplicationsinRecreation&Leisure,Fortoday

andFuture(3.Baskı).Boston:mcGraw-hillCompanies.


25. Crawford,D.W.;Jackson,E.L,Godbey,G.(1991).Ahierarchicalmodelofleisurecons-traints.Leisure Sciences,13(4),309-320.

26. DalLago,A.(1990a).Descrizione Di Una Battaglia.Bologna:ılmulino.27. DalLago,A.(1990b).Ermeneuticadelcalcio.Rassegna italiana di sociologia 3,293–

323.28. DalLago,A.(1990b).Ermeneuticadelcalcio.Rassegna italiana di sociologia 3,293–

323.29. Dunning,E.(1999).Sport Matters.London:Routledge.30. Dunning,E.(2000).towardsasociologicalunderstandingoffootballhooliganismas

aworldphenomenon,European Journal on Criminal Policy and Research, 8,141–62.31. Dunning,E.,murphy,P.veWilliams,J.(1988)The Roots of Football Hooliganism.Lon-

don:Routledge.32. Ehrenberg,A.,Chartier,R.veAuge,m.(1987).Sport,religionetviolence,Esprit, 4,

63–70.33. Erdoğan,m. (2012). Boş zaman Etkinliği Yapan ve Yapmayan Üniversite Sınavına

hazırlanan12. SınıfÖğrencilerinintestBaşarı veKaygıDüzeylerinin incelenmesi.Yükseklisanstezi,istanbulArelÜniversitesi,istanbul.

34. Ekinci,E.,Kalkavan,A.,Üstün,Ü.D,Gündüz,B.(2014).SportifBakış:SporveEğitimBilimleriDergisi,1(1),1-13.

35. Eroğlu,Y.(2014).ErgenlerdeSiberzorbalıkVemağduriyetiYordayanRiskEtmenle-riniBelirlemeyeYönelikBütüncülBir Model Önerisi. Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.

36. Godbey,G.C.;Caldwell,L.L.;Floyd,m.,Payne,L.L.(2005).Contributionsofleisurestu-diesandrecreationandparkmanagementresearchtotheactivelivingagenda.Ame-rican Journal of Preventive Medicine,28(2),150-158.

37. Gunthorpe,W.,Lyons,K.(2004).ApredictivemodelofchronictimepressureintheAustralianpopulationımplicationsforleisureresearch,Leisure Sciences,26,201-213.

38. hall,S.(1978).The Treatment of Football Hooliganism in the Press.Londra:ınter-ac-tionımprint.

39. henderson,K.A.,Bialeschki,D.m.,Shaw,S.m.,Freysinger,V.J.(1996).Both Gains and Gaps: Feminist Perspectives on Women’s Leisure.Venture:StateCollege,PA.

40. hobbs,D.,veRobins,D.(1991).theboydonegood:Footballviolence,changesandcontinuities.The Sociological Review,39(3),551-579.

41. hogg,m.A.veVaughan,G.m.(2007).Sosyal Psikoloji. (İ. Yıldız, A. Gelmez, Çev.). Anka-ra: Ütopya Yayınları.

42. Işık, U., Karakuş, S., Üstün, Ü.D., Gümüşgül, O., Kaplan, M., Demirel, M. (2013). Yaz Spor Okullarının Yeterliliği Ve Ebeveynlerin Çocuklarından Boş Zamanlarını Değerlendirme Beklentileri. I. Rekreasyon Araştırma Kongresi: 31 Ekim–3 Kasım 2013, Kuşadası, Aydın.

43. Jewkes,Y.(2004).Media & Crime.London:Sage.44. Karabıyık, Ç. (2003). Üniversite Öğrencilerinde Saldırganlığı Yordayan Bazı Değiş-

kenler.Yükseklisanstezi,GaziÜniversitesi,Ankara.45. Keskin,D.h.ş.n.(2008).türkiye’dekiYazılıSporBasınındaKadınFutbolYazarlarının

holiganizminÖnlenmesindekiRolü.Yükseklisanstezi,istanbulÜniversitesi,istan-bul.

46. Koç,B.(2011).okullardaşiddet(2.Baskı).e-Yazı,istanbul.47. Köktaş,ş.,(2004).RekreasyonBoşzamanıDeğerlendirme.Ankara:nobelYayın.


48. Kuru,E.(2000).Sporda Psikoloji. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Basımevi.49. Lapa, Y.t., Ağyar, E. (2012). Üniversite öğrencilerinin serbest zaman katılımlarına

görealgılananözgürlük.Spor Bilimleri Dergisi, 23(1),24-33.50. maigret,E.(2004).Sociologie de la Communication et des Medias.Paris:ArmandColin.51. marsh,P.(1978).Aggro: The Illusion of Violence.London:Dent.52. marsh,P.veCampbell,A.(1982).Aggression and Violence.oxford:Blackwell.53. marsh,P.,Rosser, E.,harre,R. (1978).The Rules of Disorder. London:Routledge&

KeganPaul.54. metin,t.C.(2013).Boş Zaman Literatürünün Dünyadaki Gelişimi: Leisure Science Der-

gisinde Yayımlanan Makaleler Üzerine Bir İnceleme. Yüksek lisans tezi, Eskişehir.55. mirioğlu,m.(2007).FutbolhaberlerininSunumundaşiddet:hürriyet,zamanVeBir-

günGazetelerindenFutbolSunumlarınınAnalizi.Yükseklisanstezi,AnadoluÜniver-sitesi,Eskişehir.

56. morris,D.(1981).The Soccer Tribe.London:JonathanCape.57. nair,B.(2014).ErgenlerinSaldırganlıkDavranışlarınınBazıDeğişkenlerAçısından

incelenmesi.Yükseklisanstezi,CumhuriyetÜniversitesi,Sivas.58. olcayo. (2008).BazıKişiselveAileselDeğişkenlereGöreokulÖncesiDönemdeki

ÇocuklarınSosyalYetenekleriveProblemDavranışlarınınAnalizi.Yükseklisanstezi,SelçukÜniversitesi,Konya.

59. onofri,m.veRicci,A.(1984).I ragazzi della curva.ılmulino.295(5),813–35.60. Parker,S.,Paddick,R.(1990).Leisure in Australia.Cheshire:Longman.61. Pearson,G.(2012).An Ethnography of English Football Fans: Cans, Cops and Carnivals.

manchester: manchesteruniversityPress.62. Pratt,J.,Salter,m.(1984).A Fresh Look at Football Hooliganism.London.E&FnSpon.63. Redhead,S.(1997).Somereflectionsondiscoursesonfootballhooliganism.The So-

ciological Review, 39(3),479–86.64. Rookwood, J.veBuckley,C. (2007).thesignificanceof theolympicsoccer tourna-

ment.Journal of Olympic History. 15(3),1-8.65. Ryan,R.m.,Deci,E.L.(2000).ıntrinsicandextrinsicmotivations:Classicdefinitions

andnewdirections.Contemporary educational psychology,25(1),54-67.66. Scraton,P.(1999).Hillsborough: The Truth.London:mainstream.67. Sert,m.(2000).GolAtanGalip,FutbolaSosyolojikBirBakış.istanbul:BağlamYayın-

ları.68. Smolik, J. (2004).FootballhooliganismfromtheStandpointofExtremism.Central

European Political Studies Review,5(on-line),ıSSn1212-7817.69. Stebbins,A.(2016).Serbest Zaman Fikri (M. Demirel, N.E. Ekinci, Ü.D. Üstün, U. Işık, O.

Gümüşgül, Çev.). Ankara: Spor Yayınevi ve Kitabevi. 2011.70. taşğın,Ö. (2000).Fenerbahçe Futbol Seyircisinin Sosyo-Ekonomik Profili.Yüksek li-

sanstezi,SelçukÜniversitesi,Konya.71. taylor,ı.(1982).Class, Violence and Sport.toronto:universityoftorontoPress.72. taylor,ı.(2014).Sport, Culture and Ideology.Londra:Routledge.73. torkildsen,G.(2005).LeisureandRecreationmanagement(5.Baskı).London:Rout-

ledge.74. torkildsen,G.(2005).LeisureandRecreationmanagement(5.Baskı).London:Rout-

ledge.


75. tuzgöl,m.(2000).Ana-babatutumlarıfarklıliseöğrencilerininsaldırganlıkdüzeyle-rininçeşitlideğişkenleraçısındanincelenmesi.PsikolojikDanışmaveRehberlik Der-gisi,2(14),39-48.

76. uğur,E.(2013).LiseÖğrencilerininKişilerArasıilişkilerleilgiliBilişselÇarpıtmalarıveSaldırganlıktepkileriArasındakiilişkininincelenmesi.Yükseklisanstezi,Gazian-tepÜniversitesi,Gaziantep.

77. Üstün,Ü.D.,Kalkavan,A. (2013).BedenEğitimiveSporYüksekokuluÖğrencileriniRekreatifFaaliyetlereKatılmayamotiveEdenFaktörlerinAraştırılmasıı.RekreasyonAraştırmaKongresi:31Ekim–3Kasım2013,Kuşadası,Aydın.

78. Vassort,P.(1999).Football et Politique.Paris:Passion.79. Veal,A.J.,Lynch,R.(2001).Australian Leisure.Sydney:Longman.80. Whannel,G.(1979).Football,crowdbehaviourandthepress,Media, Culture and So-

ciety 1,327–42.81. White,A.(1982)SoccerhooliganisminBritain.Quest.34,1,11-21.82. Wolfgang,m.E.,Figlio,R.m.veSellin,t.(1972).Delinquency in a Birth Cohort.Chica-

go:universityofChicagoPress.83. Yılmaz,z.(2002).KütahyailiortaÖğretimKurumlarındakiÖğrencilerinSerbestza-

manFaaliyetlerininDağılımıVeDeğerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi,DumlupınarÜniversitesi,Kütahya.

84. Young,K.(1986).thekillingfield:themesinmassmediaresponsestotheheyselStadiumriot.International Review for the Sociology of Sport. 21,252-264.

85. zahopoulos,C.(2004).oPolitismostonGipedon.Selanik:ıanos.

Özel Spor Merkezlerine Giden Bireylerin, Kadınların Spor Etkinliklerine Katılımlarına

Yönelik Görüşleri

Levent VAR1

Mehtap YILDIZ2

1 Dr.,ÖğretimÜyesi,KırşehirAhiEvranÜniversitesiBedenEğitimiveSporYüksekokulu2 Dr.,ÖğretimÜyesi,KonyanecmettinErbakanÜniversitesiEğitimFakültesiBedenEğitimiveSporBölümü

CHAPTER18

Levent VAR, Mehtap YILDIZ 279

GİRİŞKadınların spor etkinliklerine katılımları batı kültürlerinde ilk uygarlıklardan 19. yüzyıla

kadar kültürden kültüre farklılıklar göstermiştir. Orta Çağ’daki dini bakış açısı nedeniyle kadın-ların spor yapamadıkları da bilinen bir gerçektir. Rönesans ve Reform dönemlerinde kadınların halk şölenleri kapsamında çeşitli spor müsabakalarına katıldıkları gözlenmiştir. 18. yüzyılda Amerika’da kadınların spora katılımında bir gelişme sağlanamamışken, Avrupa’da 19. yüzyılda bile kadınların spor etkinliklerine çok fazla katılamadıkları görülmektedir. 1896’da ilk kez ya-pılan Modern Olimpiyat Oyunları’na da kadınların sporcu olarak katılamadıkları bilinmektedir. Kadınların spor yapmaları için büyük bir mücadelenin öncülüğünü yapan Fransız Alice Milli-at’ın 20. yüzyılın ilk çeyreğindeki çabaları kadınların o yıllardan itibaren spora katılımlarının önünü açmıştır (Memiş ve Yıldıran, 2011).

Kadınlarınsporyapmalarınıengelleyensebeplerinülkelere,kültürlere,sosyalbilin-cevediniinançlaragöredeğiştiğisöylenebilir(Pfister,2008).Coakley(2001)kadınlarındahaazsporakatılmalarınınnedenlerinikültür,etnikyapı, ırk,sosyalsınıfvehükümetpolitikaları olarak ifade etmiştir. toplumun kadına hem fiziksel hemde duygusal yön-den zayıf ve güçsüz bireyler olarak bakışı ve sporun erkek egemenbir etkinlik olarakgörülmesi,kadınlarıntoplumdasporakatılımınıengelleyenfaktörlerinbaşındadır.Kadınveerkekarasındakihemsosyalhemdekültürelfarklılıklartoplumsalcinsiyetaçısındandeğerlendirilmesigerekenönemlibirsorundur(AkkayaveKaplan,2014).

toplumdakadınınveerkeğinyapısalözelliklerinegöreşekillenmişdavranışkalıplarıbulunmaktadır.Budavranışlarhemaileiçerisindehemdeeğitimkurumlarındakendili-ğindengerçekleşmektedir.Bununsonucundakadınveerkekkendineaitrolleribenimse-yerekveiçselleştirerekdavranışadönüştürmektedir(Özdemir,2018).

Kadınlarınsporakatılımınayöneliktoplumdaoluşangenelkanı,yarışmasporlarınayoğunkatılımınkadınlarınçocukyetiştirmeleriniengelleyeceği,dövüşsporlarınınkadın-larınüremeorganlarıvegöğüsleri içintehlikeliolabileceği,kadınların incekemikyapı-larındandolayıdahakolaysakatlanabileceği,mensturasyonproblemlerineveduygusalproblemler yaşamalarına neden olacağı şeklindedir. Bununla birlikte, kadınlar spordacinseltaciz,fizikselyıldırma,erilönyargılar,toplumsalcinsiyetkalıpyargılarvedışlanmagibidurumlarladabaşetmekzorundadır(KocaveBulgu,2005).

Sporun tümpaydaşlarındagörülenkadınayönelikeşitsizliklerinkatılımboyutundaokul takımları, kulüp, spormerkezlerinde yaşanması, yarışmaboyutunda yerel, ulusal,uluslararasıdüzeydegörülmesi,liderlikboyutundaantrenör,yöneticiolabilmedüzeyindegözlenmesi,medyaboyutundagörevleralabilmedüzeyindeortayaçıkmasıkadınerkekeşitsizliğiningörünürolmasınısağlamaktadır(Koca,2006).

Spordamevcutolanaklardankadınileerkeğineşityararlanmafırsatınınolması,sporkurumlarındakadınileerkeğineşittemsiledilmesiancakkadınlarahemtoplumdahemdesporortamındabakışaçısınındeğişikliği ilemümkünolabilecektir.Bunedenle, top-lumsalcinsiyeteşitsizliklerikadınayüklenenkadınlıkkimliğindenkurtulmasıilesağlana-bilecektir(Koca,2011).

Kadınlardünyanınbirçokülkesindedoğduktanitibarenerkekegemenbirtoplumdayaşamayamecbur bırakıldıklarından, Feminist akımlar, Global Kadın hakları hareketi,uluslararasıbirlikvekuruluşlartoplumdavarolancinsiyetayrımcılığınadikkatçekme-yeçalışmışlardır(ÖzbeyveGüzel,2011).Bubağlamda,değişendünyagelenekselkadınbedeninindeğişmesine,sağlık,güzellik,sporveserbestzamanilişkisiisekadınlardayenibirbakışaçısınıngelişiminenedenolmuştur.türkiye’desonyıllardakadınlariçinstep,aerobik,yoga,pilatesgibisporlarınpopülerliğiartmıştır(Koca,2006).

Dünyadavetürkiye’desonyıllardakadınlarınsporakatılımındabirartışolduğubi-linsede,türkiye’dekadınlarınsporakatılımınailişkinhemkadınlarınhemdeerkeklerin


düşüncelerinin nasıl olduğunun belirlenmesi önemlidir. Bu bağlamda, bu araştırmanınamacıtürkiye’deözelspormerkezlerinegidenbireylerinkadınlarınsporetkinliklerinekatılımlarınayönelikgörüşlerininincelenmesidir.

Yöntem Bubölümdearaştırmanınmodeli, çalışmagrubu,verilerin toplanmasıveanalizi ile

ilgilibilgileryeralmaktadır.

Araştırma ModeliAraştırmadatarama(survey)yöntemikullanılmıştır.taramamodeligeçmişteolanya

damevcutolanbirdurumuolduğugibiortayakoymayıamaçlayanaraştırmamodelidir(Karasar,2015).

Araştırma GrubuAraştırmagrubunu72kadınve79erkekolmaküzere,toplam(n=151)türkiyehatay

ilindeki5farklıözelspormerkezinegidenbireyleroluşturmaktadır.

Verilerin Toplanması Özelspormerkezlerinegidenbireylerinkadınlarınsporetkinliklerinekatılımlarına

yönelikgörüşleriniölçmeküzerearaştırmacılartarafındangeliştirilen“KişiselBilgiFor-mu” veKızılyallı (2014) tarafından geliştirilen “Kadın ve Sporun Sosyal BoyutuÖlçeği(KSSBÖ)”kullanılmıştır.Buölçek5’liLikerttipi39maddedenoluşanbirölçektir.Ölçeğinmaddetoplamkorelasyondeğerleri,32ile,73arasında,faktöryükdeğerleriise,30ile,80arasındadeğişmektedir.CronbachAlphaiçtutarlıktestindegüvenirlikkatsayısı,769’dur.

Verilerin AnaliziEldeedilenverilerinistatistikselolarakanalizedilmesindeSPSS22,0paketprogramı

kullanılarak,sonuçlarp<0,05anlamlılıkdüzeyindedeğerlendirilmiştir.Verilerinnormaldağılımauyupuymadıklarını belirlemek içinnormallik testi uygulanmıştır.Katılımcıla-rınsayısı (n=151)30’unüstündeolduğu içinKolmogorov-Smirnovtablosunabakılmış-tır(Alpar,1997).Kolmogorov-Smirnovtablosunagöre;değişkenler(p>0.05)olduğuiçinnormaldağılmıştır.Bunedenledeğişkenlereparametrik testuygulanmıştır.tanımlayıcıistatistikler(tablo1)içinfrekansveyüzdeanalizi,cinsiyetleregörekadınvesporunsos-yalboyutununkarşılaştırılması(tablo2)içinındependent-Samplesttesti,sporyapmadurumunagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırılması(tablo3) içinone-WayAnoVA, eğitimdüzeyinegörekadınve sporun sosyalboyutununkarşılaştırılması(tablo4)içinone-WayAnoVA,araştırmanındeğişkenlerinincinsiyetleregöretoplampu-anlarınınkarşılaştırılması(tablo5)içinındependent-Samplesttestianaliziyapılmıştır.


Bulgular

Cinsiyet

f %

Kadın 72 47,68

Erkek 79 52,32

toplam 151 100,0

Sporyapma

durumu

haftada1-2saat 21 13,9

haftada3-4saat 40 26,5

2haftadabir1-2saat

8 5,3

Ayda3-4saat 24 15,9

Düzenli 58 38,4

toplam 151 100,0

Öğrenim

durumu

ilkokul 8 5,3

ortaokul 8 5,3

Lise 48 31,8

Üniversite 87 57,6

toplam 151 100,0

Anneeğitim

durumu

okuryazar 30 19,9

ilkokulmezunu 53 35,1

ortaokulmezunu 22 14,6

Liseme-zunu 22 14,6

Üniversitemezunu 21 13,9

Lisansüstü 3 2,0

toplam 151 100,0

Babaeğitim

durumu

okuryazar 14 9,3

ilkokulmezunu 33 21,9

ortaokulmezunu 17 11,3

Liseme-zunu 47 31,1

Üniversitemezunu 33 21,9

Lisansüstü 7 4,6

toplam 151 100,0

Tablo 1.AraştırmayaKatılanDeneklerintanımlayıcıistatistikleri


Araştırmaya72kadınve79erkekkatılmıştır.Araştırmayakatılanların%13,9’ununhaftada1-2saatsporyaptığı,%26,5’ininhaftada3-4saatsporyaptığı%5,3’ünün2haf-tada1-2saatsporyaptığı,%15,9’ununayda3-4saatsporyaptığı,%38,4’ününisedüzenlisporyaptığıtespitedilmiştir.Araştırmayakatılanlarınöğrenimdurumları,%5,3ilkokul,%5,3ortaokul,%31,8liseve%57,6üniversitedir.Araştırmayakatılanlarınanneeğitimdurumları,%19,9okuryazar,%35,1ilkokul%14,6ortaokul,%14,6lise,%13,9üniver-site,%2,0 lisansüstümezunuoldukları,babaeğitimdurumları ise%9,3okuryazar,%21,9ilkokul,%11,3ortaokul,%31,1lise,%21,9üniversiteve%4,6’sılisansüstümezunuolduklarıtespitedilmiştir.

Cinsiyet N x±sd t p

1.Spor,erkeklereözgübirfaaliyettir.Kadın 72 4,58±1,20

0,34 0,734Erkek 79 4,52±1,13

2.Spor,kadınlaraçısındantoplumsallaş-maaracıdır.

Kadın 72 3,89±1,40-0,34 0,734

Erkek 79 3,96±1,243.Sporyapankadınlartoplumsalyaşam-dabaşarılıolurlar.

Kadın 72 4,14±1,300,316 0,752

Erkek 79 4,08±1,144.Kadınlarınyapmamalarıgerekenspordallarıvardır(motorsporları,vücutgeliş-tirmevemücadelesporlarıgibi).

Kadın 72 3,65±1,54-0,337 0,737

Erkek 79 3,73±1,43

5.Kadınların,sporsalonlarındasporyapmalarınıuygunbuluyorum.

Kadın 72 4,19±1,350,737 0,462

Erkek 79 4,03±1,466.Spor,kadınlarınboşzamanlarınıdeğer-lendirmeleriiçinuygunbirfaaliyettir.

Kadın 72 3,78±1,47-1,757 0,081

Erkek 79 4,18±1,327.Kadınlarıntekbaşlarınaaçıkalanlardayadaparklarda,sporyapmalarınıuygunbulmuyorum.

Kadın 72 3,78±1,710,752 0,453

Erkek 79 3,57±1,68

8.Kadınlarheryaştasporyapabilir.Kadın 72 4,61±0,94

0,513 0,609Erkek 79 4,53±0,96

9.Bedenseltemasiçerensporlarkadınlariçinuygundeğildir.

Kadın 72 3,21±1,570,99 0,324

Erkek 79 2,95±1,6310.Sporyapankadınlarıncinseltacizeuğramaolasılığıvardır.

Kadın 72 3,40±1,612,438 ,016*

Erkek 79 2,78±1,5111.Düzenlisporyapanevlikadınevini,eşiniveçocuğunuihmaledebilir.

Kadın 72 3,82±1,632,545 ,012*

Erkek 79 3,16±1,5312.Kadınanatomisisporyapmayauy-gundur.

Kadın 72 4,33±1,140,586 0,559

Erkek 79 4,23±1,0713.Sporyapankadınlarınvücutlarınısergilemeleriniuygunbulmuyorum.

Kadın 72 2,69±1,72-0,661 0,51

Erkek 79 2,87±1,61

14.Sporyapankadınlarıiticibuluyorum.Kadın 72 3,67±1,81

1,479 0,141Erkek 79 3,23±1,83

15.Kadınların,erkekantrenörlerleçalış-malarınıuygunbulmuyorum.

Kadın 72 2,44±1,64-1,586 0,115

Erkek 79 2,87±1,67

16.Sporyapankadınkendinegüvenir.Kadın 72 4,25±1,18

0,479 0,633Erkek 79 4,15±1,32

17.Kadınlarsporyapmakiçineşlerindenyadababalarındanizinalmalıdırlar.

Kadın 72 3,79±1,562,03 ,044*

Erkek 79 3,25±1,6918.Sporkadınlarınfizikselgelişimlerinekatkıdabulunur.

Kadın 72 4,19±1,34-0,102 0,919

Erkek 79 4,22±1,15


19.Spor,kadınınbedeninezararverir.Kadın 72 3,75±1,70

0,856 0,394Erkek 79 3,51±1,79

20.Sporyapankadındışgörünüşüneönemverenkadındır.

Kadın 72 4,24±1,250,7 0,485

Erkek 79 4,09±1,33

21.Sporyapankadınsağlıklıanneolur.Kadın 72 4,50±0,98

1,731 0,086Erkek 79 4,16±1,35

22.Profesyonelkadınsporcularerkeksporcularkadarbaşarılıdırlar.

Kadın 72 4,35±1,051,122 0,264

Erkek 79 4,13±1,33

23.Sporyapankadınsağlıklıdır.Kadın 72 4,25±1,36

-0,63 0,53Erkek 79 4,38±1,17

24.Kadınlarınsporlaprofesyonelolarakilgilenmelerinidoğrubulmuyorum.

Kadın 72 3,89±1,521 0,319

Erkek 79 3,63±1,6225.Kadınlarıneşleriyadababalarıyan-larındaolmadansporyapmalarınıuygunbulmuyorum.

Kadın 72 4,31±1,391,143 0,255

Erkek 79 4,05±1,35

26.Sporyapankadındisiplinlidir.Kadın 72 3,99±1,37

-0,366 0,715Erkek 79 4,06±1,22

27.Sporyapankadınlarıntemelsağlıkkurallarıveilkyardımhakkındabilgilerivardır.

Kadın 72 3,74±1,431,29 0,199

Erkek 79 3,43±1,47

28.Kadınsporcularınmüsabakalariçinşehirdışınaçıkmalarınıuygunbulmuyo-rum.

Kadın 72 3,81±1,56-0,277 0,783

Erkek 79 3,87±1,45

29.Kadınlarınsporsayesindeyeniinsan-larlatanışmalarıiyibirdurumdur.

Kadın 72 4,13±1,361,326 0,187

Erkek 79 3,82±1,4330.Spor,kadınlarınbirçokgörevinüste-sindengelebilmebecerilerinigeliştirir.

Kadın 72 4,29±1,191,005 0,317

Erkek 79 4,09±1,2831.Sporyapankadınlarbaşkalarınakarşıhoşgörülüvesaygılıdır.

Kadın 72 3,89±1,55-0,243 0,808

Erkek 79 3,95±1,5032.Spor,kadınlaraişbirliğiiçindeçalışmaalışkanlığıkazandırır.

Kadın 72 4,22±1,181,654 0,1

Erkek 79 3,86±1,4733.Sporyapmakkadınlarınkendilerinegüvenleriniartırır.

Kadın 72 4,33±1,141,778 0,078

Erkek 79 3,96±1,4034.Sporyapankadınlardaliderliközellik-lerigelişir.

Kadın 72 4,00±1,380,878 0,381

Erkek 79 3,80±1,4435.Sporkadınlarınpsikolojikgelişimleri-nekatkıdabulunur.

Kadın 72 4,14±1,380,615 0,54

Erkek 79 4,00±1,4036.Sporyapmakkadınınüremeorganla-rınazararverir.

Kadın 72 4,26±1,360,438 0,662

Erkek 79 4,16±1,4237.Sporyapankadınlarınkararvermebecerilerigelişir.

Kadın 72 3,93±1,430,082 0,935

Erkek 79 3,91±1,4438.Eğitimhayatıdevamedenkadınların,sporhayatıdadevameder.

Kadın 72 3,57±1,66-1,041 0,3

Erkek 79 3,84±1,4839.Sporyapankadınlarstresveheyecan-ladahakolaybaşaçıkarlar.

Kadın 72 4,35±1,160,165 0,869

Erkek 79 4,32±1,13

*p<0,05Tablo 2. Ölçekmaddelerinincinsiyetegörekadınvesporunsosyalboyutuaçısındankarşılaştı-

rılması


Araştırmayakatılankadınveerkeklerin“Sporyapankadınlarıncinseltacizeuğramaolasılığıvardır”ifadesineverdikleriyanıtlararasındaistatistikselolarakanlamlıbirfarkbulunmuştur[t=2,438;p<0,05].ortalamalardikkatealındığındasporyapankadınlarıncinsel tacize uğramaolasılığı vardır görüşüne kadınlar (x=3,40) erkeklerden (x=2,78)dahafazlakatılmaktadırlar.

Araştırmayakatılankadınveerkeklerin “Düzenlisporyapanevlikadınevini,eşiniveçocuğunuihmaledebilir”ifadesineverdikleriyanıtlararasındaistatistikselolarakan-lamlıbir farkbulunmuştur [t=2,545;p<0,05].ortalamalardikkatealındığındadüzenlisporyapanevlikadınevini,eşiniveçocuğunuihmaledebilirgörüşünekadınlar(x=3,82)erkeklerden(x=3,16)dahafazlakatılmaktadırlar.

Araştırmayakatılankadınveerkeklerin“Kadınlarsporyapmakiçineşlerindenyadababalarındanizinalmalıdırlar” ifadesineverdikleriyanıtlararasındaistatistikselolarakanlamlıbir farkbulunmuştur [t=2,03;p<0,05].ortalamalardikkatealındığındakadın-larsporyapmakiçineşlerindenyadababalarındanizinalmalıdırlargörüşünekadınlar (x=3,79)erkeklerden(x=3,25)dahafazlakatılmaktadırlar.

Araştırmayakatılankadınveerkeklerinölçeğindiğermaddelerineverdikleriyanıtlararasındaistatistikselolarakanlamlıbirfarkbulunamamıştır(p<0,05).

Tablo 3.Sporyapmadurumunagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırılması

(I) Spor (J) Spor Mean Difference (I-J) p

haftada1-2saat

haftada3-4saat -11,55000 ,2862haftadabir1-2saat 5,12500 ,980Ayda3-4saat 3,12500 ,989Düzenli -11,55172 ,232

haftada3-4saat

haftada1-2saat 11,55000 ,2862haftadabir1-2saat 16,67500 ,281Ayda3-4saat 14,67500 ,073Düzenli -,00172 1,000

2haftadabir1-2saat

haftada1-2saat -5,12500 ,980haftada3-4saat -16,67500 ,281Ayda3-4saat -2,00000 ,999Düzenli -16,67672 ,255

Ayda3-4saat

haftada1-2saat -3,12500 ,989haftada3-4saat -14,67500 ,0732haftadabir1-2saat 2,00000 ,999Düzenli -14,67672 ,048*

Düzenli

haftada1-2saat 11,55172 ,232haftada3-4saat ,00172 1,0002haftadabir1-2saat 16,67672 ,255Ayda3-4saat 14,67672 ,048*

*p<0,05tablo3’desporyapmadurumlarınagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaş-

tırılmasısonucundadüzenlisporyapanlarileayda3-4saatsporyapanlararasında,048(p<0.05)düzeyindeanlamlılıktespitedilmiştir.


(I) öğrenim (J) öğrenim Mean Difference (I-J) p

ilkokulortaokul ,12500 1,000Lise 6,35417 ,871

Üniversite -7,16810 ,811

ortaokulilkokul -,12500 1,000Lise 6,22917 ,878

Üniversite -7,29310 ,802

Liseilkokul -6,35417 ,871ortaokul -6,22917 ,878Üniversite -13,52227* ,004**

Üniversiteilkokul 7,16810 ,811ortaokul 7,29310 ,802Lise 13,52227* ,004**

**p>0,01

Tablo 4.Eğitimdüzeyinegörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırılması

tablo4’deeğitimdurumlarınagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırıl-masısonucundaeğitimdurumuliseolanlarileüniversiteolanlararasında,004(p<0.01)düzeyindeanlamlılıktespitedilmiştir.

Annevebabaeğitimdurumunagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırıl-ması(p>0,05)sonucundaanlamlıfarklılıkbulunamamıştır.

Cinsiyet N x±sd t p

SporyapmaKadın 72 3,04±1,57

-2,653 ,009**

Erkek 79 3,69±1,45

ÖğrenimKadın 72 3,22±0,95

-2,858 ,005**

Erkek 79 3,59±0,63

AnneeğitimKadın 72 2,69±1,41

-,339 ,735Erkek 79 2,77±1,40

BabaeğitimKadın 72 3,23±1,40

-2,090 ,038*Erkek 79 3,70±1,36

*p>0,05**p>0,01

Tablo 5.Araştırmanındeğişkenlerinincinsiyetleregöretoplampuanlarınınkarşılaştırılması

tablo 5’de araştırmanın değişkenlerinin cinsiyetlere göre toplam puanlarının kar-şılaştırılması sonucunda kadın ve erkekler arasında spor yapma durumuna göre ,009(p<0.01)düzeyindeerkeklerlehine,öğrenimdurumlarınagöre,005(p<0.01)düzeyindeerkeklerlehinevebabaeğitimdurumunagöre,038(p<0.05)düzeyindeerkeklerlehineanlamlıfarklılıktespitedilmiştir.

Tartışma ve Sonuçtablo2’deki sonuçlaragöre,ölçekmaddeleri cinsiyetegörekadınvesporunsosyal

boyutuaçısındankarşılaştırıldığındasporyapankadınlarıncinseltacizeuğramaolasılığıvardırgörüşünekadınlarınerkeklerdendahafazlakatıldıklarıbelirlenmiştir.Budurumspor ortamında kadınların cinsel tacize maruz kalma durumlarının halen devam etti-ğişeklindeaçıklanabilir.Sporetkinliklerinekatılankadınlara toplumuncinselbirmetabakış açısı geliştirdiği söylenebilir. toplumdakadınların spor etkinliklerinde giydikleri


kıyafetlerinonlarıncinselgörünüşleriniönplanaçıkardığı fikrininhâkimolduğudüşü-nülebilir.mcGregor(1998)kadınsporcularınsporortamındacinseltacizeuğradıklarınıbelirlemiştir.YaprakveAmman(2009)kadınıspordanuzaklaştıranönemlietkenlerdentacizsorunununkadınlarınsporakatılımınıengellediğinibelirlemişlerdir.KavasoğluveYaşar (2016) kadınların cinsel istismar ve tacizemaruz kalabilecekleri nedeniyle sporyapmalarınınzorlaştığınısaptamışlardır.trolan(2013)erkeksporcularınkadınsporcu-larınatletikyetenekleriyerinehalabedenleriileilgilisaplantıiçerisindeolduklarını,med-yanındabueşitsizliğivurgulamayadevamettiğinibelirlemiştir.Karahüseyinoğlu(2008)kızçocuğuolanların%57’sininkendilerininyaptıklarısporlaraçocuğununyönelmesinekarşıçıktıklarınıbelirlemiştir.AkkayaveKaplan(2014)türktoplumundakadınıneviş-leriyleanılanbirvarlıkolarakgörüldüğünü,aynızamandakadınlarınfizikselgüçsüzlüğüvegörünümüyanında,başarılıkadınsporcularınkadınlıkvedişiliközellikleriileönpla-naçıkarıldığınıifadeetmişlerdir.Yılmazveulaş(2016)kadınlarınaçıkalanlardafizikselaktiviteyaparkenapartman,kahvehanegibimekânlardanrahatsızlıkduyduklarınıvebunedendendolayısınırlıorandafizikselaktivitelerekatıldıklarınıtespitetmişlerdir.

Düzenli spor yapan evli kadın evini, eşini ve çocuğunu ihmal edebilir görüşünekadınlarınerkeklerdendahafazlakatıldıklarıtespitedilmiştir.Kadınlarınbudüşünceyesahipolmanedeniolaraktoplumunkadınaçocukluktanitibarenyüklediğikişiliközellik-lerigösterilebilir.Kadınlarınevişleriveçocuklarabakmaişlerininkendilerineaitolduğufikrinibenimsediklerisöylenebilir.KavasoğluveYaşar(2016)ataerkilyapınınveevliliksorumluluğununkadınlarınsporayönelmeleriniengellediğini,kadınlarıncinsiyeteşitsiz-liğiveayrımcılıkyaşadıklarınıbelirlemişlerdir.Emirvediğ. (2015)boksunerkekhaki-miyetindeveerkeksporuolarakgörüldüğüsonucunavarmışlardır.Whitesidevehardin(2011)kadınlarınkadınsporlarınıizlemelerindebileengellerolduğunubelirlemişlerdir.

Kadınlarsporyapmakiçineşlerindenyadababalarındanizinalmalıdırlargörüşünekadınlarınerkeklerdendahafazlakatıldıklarısaptanmıştır.tatarvediğ.(2009)kadınlarınsporakatılımını etkileyen faktörler arasında eşlerinin ve ailelerinin izin vermemesininyanındagelenek-göreneklerileinançlarındaönemliolduğunubelirtmişlerdir.KavasoğluveYaşar(2016)kadınsporcularınataerkildeğeryargıları,ailebaskısıveekonomiközgür-lüğünolmayışı,estetikgörünümlerinezarargeleceğigibinedenlerlesporyapmalarınınzorlaştığınıtespitetmişlerdir.Khanvediğ.(2012)kadınlarınsporyapmakistedikleriniancakkültür,ailevetoplumunbakışaçısınedeniylesporetkinliklerinekatılamadıklarınıifadeetmişlerdir. Shawvehoeber (2003) spororganizasyonlarındaüstdüzeyyönetimrollerindebileerkekegemenyapınınbaskınolduğunutespitetmişlerdir.

tablo 3’teki sonuçlara göre, spor yapma durumlarına göre kadın ve sporun sosyalboyutununkarşılaştırılmasısonucundadüzenlisporyapanlarileayda3-4saatsporya-panların görüşlerinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç spor yapan bireylerinkadınlarındasporakatılmasınaolumlubaktıklarışeklindeyorumlanabilir.Sporyapanbi-reylerinsporunyararlarınıbildikleriiçinkadınlarındasporakatılmasınıönemligördük-lerivesporun toplumsalgelişiminöncüsüolduğudüşüncesinibenimsedikleri şeklindeaçıklanabilir.Çünküsporunyaşamkalitesinivehayatabakışıdeğiştirenönemlibirunsurolduğudüşünülmektedir.Bulguvediğ. (2007)kadınların fizikselaktiviteyekendineaitzaman,kendiniifadeetmefırsatıveev-dışınaçıkmanedenleriyletercihettiklerinibelirle-mişlerdir.Kadınlarınfizikselaktiviteyekatılımının,yaşambiçimleriniolumluetkilediğiniveyaşamkaliteleriniyükselttiğini tespitetmişlerdir.BaştuğveKuru(2009)sporcuka-dınlarınyaptıklarısporayönelikgelişenkaslıvücutyapılarınedeniylebedenlerinialgı-lamadüzeylerininsporyapmayankadınlaragöredahayüksekdüzeydeolduğunutespitetmişlerdir.Scheerdervediğ.(2006)kadınlarınsporakatılımlarındaspordeneyimlerininönemliolduğusonucunaulaşmışlardır.


tablo4’tekisonuçlaragöre,eğitimdurumunagörekadınvesporunsosyalboyutununkarşılaştırılmasısonucundaliseveüniversitemezunuolanlarıngörüşlerininanlamlıol-duğubelirlenmiştir.Busonuçeğitimseviyesiyükseldikçekadınınsporetkinliklerineka-tılımınayönelikbakışaçısınındeğiştiğişeklindeyorumlanabilir.Dolayısıylaeğitimdüzeyigeliştikçecinsiyetayrımcılığınınazalacağıvekadınlarındasporakatılımlarınındahadaartacağısöylenebilir.Seifivemahdavi(2015)iran’dakaratesporuylauğraşankadınlarınsporakatılımındasosyalsınıfdüzeylerininveailedesteğininartmasınınönemliolduğunubelirlemişlerdir.Scheerdervediğ.(2006)kadınlarınsporakatılımlarınıergenlikdönem-lerindekieğitimdüzeyinin,annebabanınsosyoekonomikdurumununetkilediğinitespitetmişlerdir.

tablo 5’teki cinsiyet değişkeni ile diğer değişkenlerin karşılaştırılması sonuçlarınagöre,erkeklerinsporyapma,öğrenimdurumuvebabaeğitimdurumunagörekadınvesporunsosyalboyutunailişkingörüşlerininkadınlardandahayüksekdüzeydeolduğutes-pitedilmiştir.Busonuçsporakatılımgösterenkadınlarınbiletoplumdavarolancinsiyetayrımcılığınıkabullendikleriyadabudeğişiminkolayolmayacağınıdüşündüklerişeklin-deyorumlanabilir.ArslanveKoca(2006)hemkadınsporcularileilgilihabermetinlerindehemdefotoğraflardatoplumsalcinsiyetvurgusununöneçıkarıldığınıtespitetmişlerdir.şallıvediğ.(2016)toplumunkadınıspordahepikinciplandadeğerlendirdiğini,kadınla-raestetiktemelli,erkeklerekuvvettemellisporlarınuygungörüldüğütespitetmişlerdir.Özdemir(2018)spordakaslıveatletikbiryapınınerkeklereözgü,zarifveestetikbirya-pınınisekadınlaraözgüolduğunubelirlemiştir.

Günümüzde kadınların spor etkinliklerine katılımının geçmiş yıllara oranla arttığıgözlenebilirbirgerçektir.AltıntaşveBayarKoruç(2014)sporakatılımmotivasyonuaçı-sındangeçmişyıllaraoranlakadınveerkeksporculararasındaanlamlıbirfarklılıkolma-manedeninikadınsporculariçinsporakatılımıngiderekartışgöstermesineveyaygınlaş-masınabağlıolduğunubelirtmişlerdir.

Ancakhalenbazısporlarınerkeklerebazısporların isekadınlaraözgüolarakşekil-lendiğigörülmektedir.Yüksel(2014)kadınlarınyüzme,yürüyüş,fitness,pilates,step-a-erobik,voleybol,cimnastik,binicilik,tenis,bisiklet,buzpatenisporlarını,erkekleriniseatletizm,uzakdoğusporları,futbol,basketbol,güreş,kayak,atıcılık,dağcılık,boks,vücutgeliştirmegibisporlarıtercihettiklerinitespitetmiştir.Erkeklerinpilates,step-aerobik,buz pateni gibi sporların kadınlara özgü olarak, kadınların güreş, vücut geliştirme, ki-ck-boks,sörfgibisporlarıerkeklereözgüolarakdüşündüğünübelirlemiştir.

Sonuçolarak,günümüzdekadınlarsporetkinliklerinedahafazlakatılsalarda,kadın-larınsporakatılımınıengelleyenkültürelfaktörlerindeğişimininzamanalacağıdüşünül-mektedir.toplumdahemerkeklerinhemdekadınlarınsporabakışaçısınındeğişebilmesiiçin eğitim yoluyla toplumdaki kadına yönelik kalıp yargıların aşılması gerekmektedir.Bundansonrayapılacakaraştırmalardahemerkekhemdekadınlarlanitelaraştırmalaryapılarakkarşılaştırmayapılmasıönerilebilir.

KAYNAKLAR1. Alpar,R.(1997).uygulamalıÇokDeğişkenliistatistikselYöntemlereGiriş-ı.Bağırgan

Yayınevi,Ankara2. Altıntaş,A.,&BayarKoruç,P.(2014).DeterminingParticipationmotivationofYoung

AthletesWithRegardtoGenderandSporttype.International Journal of Science Cul-ture and Sport,Specialıssue1,61-67.

3. Akkaya,C.,&Kaplan,Y.(2014).toplumsalCinsiyetBağlamındaSpormedyasındaKa-dın.ınternationalJournalofScienceCultureandSport,2(Specialıssue2),177-182.


4. Arslan,B.,&Koca, C. (2006).AnExaminationofRepresentationofWomenAthle-tes-RelatedArticlesinDailynewspapers.Hacettepe Journal of Sport Sciences,17(1),1-10.

5. Baştuğ,G.,&Kuru,E.(2009).BayanSporcularınBedenleriniAlgılamaDüzeyleriveCinsiyetRolleriÜzerineBirAraştırma.GaziÜniversitesiGaziEğitimFakültesiDergisi,29(2).

6. Bulgu,n.,Arıtan,C.K.,&Aşçı,F.h.(2007).GündelikYaşam,KadınveFizikselAktivite.SporBilimleriDergisi,18(4),167-181.

7. CoakleyJ.(2001).Sport in Society: Issues & Controversies.SeventhEd.newYork:mcG-raw-hill.

8. Emir,E.,Karaçam,m.ş.,&Koca,C.(2015).KadınBoksörler:BoksRingindeveRinginDışındaSürekliEldivenGiymek.SporBilimleriDergisi,26(4),136-153.

9. Karahüseyinoğlu,m.F.,&Gündoğdu,C.(2008).theFactorofGenderDirectedtowar-dstraditionalSport.SportSciences,3(4),159-167.

10. Karasar,n.(2015).BilimselAraştırmaYöntemi.nobelYayınevi,Ankara.11. Kavasoğlu,i.,&Yaşar,m.(2016).toplumsalCinsiyetnormlarınınDışındakiSporcu-

lar.SporBilimleriDergisi,27(3),118-132.12. Khan,m.Y., Jamil,A.,Khan,u.A.,Kareem,u.& ımran,G. (2012).FemaleStudents

opinionaboutWomen’sParticipationinSports.International Journal of Academic Re-search in Business and Social Sciences, 2(9),275-283.

13. Kızılyallı,m.(2014). AnkaraÜniversitesiÖğrencilerininKadınlarınSporEtkinlikle-rineKatılımlarına ilişkin Görüşleri. AnkaraÜniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,YüksekLisanstezi,Ankara.

14. Koca,C.(2011).GençlikveSporGenelmüdürlüğüvetürkiyemilliolimpiyatKomite-sinintoplumsalCinsiyetYaklaşımıylaincelenmesi,Projeno:109K358,Ankara.

15. Koca,C.(2006).GenderRelationsinPhysicalEducationandSport.Hacettepe Journal of Sport Sciences,17(2),81-99.

16. Koca,C.,Bulgu,n.,&Bilimleri,S.(2005).SporvetoplumsalCinsiyet:GenelBirBakış.17. mcGregor,m.(1998).harassmentandabuseinsportandrecreation.CanadianAsso-

ciationforhealth,Physical Education, Recreation and Dance,64,2,4-13.18. Özbey,S.,&Güzel,P.(2011).olimpikhareketveKadın.BalikesiruniversityJournal

ofSocialSciencesınstitute,14(25).19. memiş,u.A.,&Yıldıran,i.BatıKültürlerindeKadınlarınSporaKatılımlarınıntarihsel

Gelişimi.GaziBedenEğitimiveSporBilimleriDergisi,16(3),17-26.20. Özdemir,n.(2018).PhysicalEducationteachersoftheFutureDescribeWhatisthe

RoleofWomeninSport.Spormetre The Journal of Physical Education and Sport Scien-ces, 16 (1),119-124.

21. Pfister,G.(2008).EqualıtyAndSocialmissions:muslimWomenandtheiropportu-nitiestoParticipateinSportandPhysicalActivities.Hacettepe Journal of Sport Scien-ces,19(4),250-260.

22. Seifi,L.&mahdavi,m.S.(2015).theSurveyofEffectiveSocialFactorsonthetrendtoKarateinFemaleKaratePlayersoftehranCity.Journal of Novel Applied Sciences, 4(7),758-763.

23. Shaw,S.&hoeber,L.(2003).AStrongmanisDirectandaDirectWomanisaBitch:GenderedDiscoursesandtheirınfluenceonEmploymentRolesinSportorganizati-ons.Journal of Sport Management, 17(4),347-375.


24. şallı,A.o.,Amman,m.t.,&Küçük,V.(2016).SosyalBelirleyicilerEksenindeSporunDeğişenimgeleri.marmaraÜniversitesiSporBilimleriDergisi,1(2),37-45.

25. Scheerder,J.,thomis,m.,Vanreusel,B.,Lefevre,J.,Renson,R.,Eynde,B.V.&Beunen,G.P.(2006).SportsParticipationAmongFemalesFromAdolescencetoAdulthood:ALongitudinalStudy.International Review for the Sociology of Sport, 41(3-4),413-430.

26. tatar,G.,tozoğlu,E.,&Pehlivan,z. (2009).20-40YaşArasıÇalışanveÇalışmayanKadınlarınSporYapmalarınıEtkileyenBazıFaktörlerinincelenmesi(Sivasilmerkeziörneği).AtatürkJournalofPhysicalEducationandSportSciences,11(3),28-41.

27. trolan,E.J.(2013).theimpactofthemediaongenderinequalitywithinsport.Pro-cedia-Social and Behavioral Sciences, 91,215-227.

28. Yaprak,P.,&Amman,m.t.(2009).SpordaKadınlarveSorunları.türkiyeKickBoksFederasyonuSporBilimleriDergisi,2(1),39-49.

29. Yılmaz,A.,&mehmet,u.(2016).KadınlarınRekreatifAlanlardaFizikselAktiviteYap-maAmaçlarıveKarşılaştıklarıSorunlar.SporBilimleriDergisi,27(3),101-117.

30. Yüksel,m.(2014).CinsiyetveSpor.tarihokuluDergisi,7(19),663-684.31. Whiteside,E.&hardin,m.(2011).Women(not)WatchingWomen:Leisuretime,te-

levision,andımplicationsfortelevisedCoverageofWomen’sSports.Communication, Culture and Critique, 4(2),122-143.

Futbolda Yüksek Şiddetli Aralıklı Antrenmanlar

Gürkan DİKER1

Raif ZİLELİ2

1 Ar.Gör.Dr.SivasCumhuriyetÜniversitesi,BedenEğitimiveSporYüksekokulu2 Dr.Öğr.Üyesi.BilecikşeyhEdebaliÜniversitesi,SağlıkYüksekokulu

CHAPTER19

Gürkan DİKER, Raif ZİlElİ 293

Futboludiğerbirçokbranştanayıranözelliklerdenbelkideenönemlisi,oyunyapı-sıbakımındansporcudabulunmasıgerekenmultifaktöriyelyapıdır.Futbolkuvvet,sürat,dayanıklılık, koordinasyon ve esneklik gibimotorik özelliklerin etkileşiminin yanı sırateknik-taktik,çevreselfaktörler,psikolojikfaktörlergibibirçoközelliğiiçindebarındırankaotikbiryapıyasahiptir.Birfutbolmaçının90dakikalıksüresiboyuncadüşükyoğunluk-luaktiviteninvarlığınınyanındayüksekşiddetlibirçokaktivitenindeolduğusöylenebilir.oyuncularınyüksekşiddetlihareketlerikalitelibirşekildegerçekleştirebilmesiiçinanae-robikdayanıklılıközelliğinin(Stone,2009)vebuhareketleriaynıkalitedeyorgunlukoluş-madanarkaarkayatekrarlayabilmesiiçin(toparlanma)iseaerobikdayanıklılıközeliğiningelişmişolmasıgerekmektedir(Castanga,2008).Bunedenlefutboldaperformans,spor-cununyoğunegzersizleritekrarlıolarakgerçekleştirebilmekapasitesinebağlıdır.Futbo-lunkalitesioyunboyuncagerçekleştirilenyüksekşiddetlikoşularınmiktarıileilişkilidir.Futbolunoyunsüresiiçerisindebelirliaralıklardamaksimaldüzeydeaktivitelergerçek-leşmektedir.Buyoğunaralıklardaanaerobikenerjitüketimioldukçayüksektir(Krustrupve ark., 2006a) ve yorgunluğa karşı fizyolojikmekanizmalar tükenebilir (mcKenna veark.,2008).Bunedenleoyuncularınyüksekşiddetliaktivitelerlebaşedebilmesiiçinae-robikveanaerobikantrenmanlaryapmasıgerekmektedir.Futboldageliştirilmesigerekenözelliklerinfazlaolması,ancakyeterlizamandilimininolmamasıfarklıtürantrenmanla-rınaynıantrenmanbirimindekullanılmasını zorunluhalegetirmiştir.Ancakeşzamanlıolarakyapılanantrenmanlardabirözelliğingelişimininsağlanmasınınyanısıradiğerbirözelliğinaynıorandagelişipgelişmediğiveyabirbirlerininasıletkiledikleritamolarakbi-linmemektedir(Bangsbo,2015).Yüksekşiddetliaralıklıantrenmanlar,hemaerobikme-kanizmalarıhemdeanaerobikmekanizmalarıgeliştirdiğidüşünülenvesonzamanlardaoldukça ilgigörenantrenmanyöntemlerindendir.Yüksekşiddetliaralıklıantrenmanlar,belirlibirsüreiçerisindeşiddetindalgalanmasıylaifadeedilenvearalardatamdinlenmeveyaaktifdinlenmeşeklindeuygulananantrenmanyöntemleridir.

Buçalışmada,yüksekşiddetliaralıklıantrenmanlarınçeşitlerine,buantrenmanlardakullanılanenerjisitemlerine,yüksekşiddetliaralıklıantrenmanyöntemlerineveyüksekşiddetliantrenmanlarileilgiliyapılanliteratürçalışmalarınakısacadeğinilmiştir.

YÜKSEK ŞİDDETLİ ARALIKLI ANTRENMAN ÇEŞİTLERİ Yüksek şiddetli aralıklı antrenman (YşAA) genellikleKAhmaks%80-95’inde gerçek-

leştirilen“maksimaleyakın”antrenmanlarolaraktanımlanır(macinnisveGibala,2017).YşAA,kalpvekasınmetabolikfonksiyonlarınıetkilibirşekildeartırabildiğibildirilmiştir(BuchheitveLaursen,2013).YşAAyönteminin,sporcularınfizikselperformanslarınıar-tırmakiçinenetkiliyöntemlerdenbirisiolduğudüşünülmektedir(Billat,2001;Laursen,2012).

YşAAprotokolleri,maksimaloksijenalımınıveyaVo2maks’ınyüksekyüzdelerinedenkgelenoranlardaantrenmanyapmayısağladığıveoksijentaşımavekullanmasistemlerinimaksimum derecede ön plana çıkardığı için oldukça yaygın bir şekilde kullanılan biryöntemolarakkarşımızaçıkmaktadır(Lursen,2002;midgley,2006).Vo2maks‘ayakınşid-detliegzersizler,hembüyükmotorünitelere(ör:tip2kasfibrilleri)etkieden(Altenburg,2007)hemdesırasıylaoksidatifvemiyokardgenişlemesiylebirlikte,maksimumayakınkalpdebisineulaşmasıbakımındanönerilenantrenmanyöntemlerindenolmuştur(Bu-chheit veLaursen,2013).optimalbiruyarı için (kardiyovaskülerveperiferal adaptas-yonlar),sporcununkırmızıbölgedeyaniVo2maks’ın%90’ ından fazlasındabirkaçdakikaharcamasıgerektiğivurgulanmıştır(Laursen,2002;midgley,2006).metaboliksistembir-birindenayrıancakaynızamandabirbirleriyleilişkiliüçdurumuifadeeder;1. Depolanmışfosfojenlerinkullanımı(AtPvePCr),2. Karbonhidratlarınaerobikortamolmadanparçalanması(anaerobikglikolitikenerji

üretimi),


3. Karbonhidrat ve yağların oksijenin varlığında parçalanması (oksidatifmekanizmaveyaaerobiksistem)(Gastin,2001).YşAAprogramlanırken,kardiyovaskülerverilerin(oksijenalımı)(Faisal,2009)yanı

sıradepolanmışenerji (Christmass,1999)vekardiyakotonomstresyanıtları (haddad2009)birincildeğişkenlerolarakkarşımızaçıkmaktadır.Bunagöre,YşAAoturumutasar-lanırkenanaerobikglikolitikenerjininkatkısı,nöromüsküleryük,iskeletkastürüdikkatealınmasıgerekenikincilöğelerdir(BuchheitveLaursen,2013). BirYşAAoturumunda-kiakutfizyolojikyanıtıbirkaçfaktörbelirler.Birinciolarak,sporcununbranşıveosporbranşınaaithareketprofilininsaptanmasıdır.Örneğin800metrekoşucusunamuhteme-lenanaerobiktemellibirYşAAprogramıtasarlanmalıdır(Laursen,2012).oldukçaönemliolanikincifaktörde,antrenmanperiyotlamasındaYşAA’nınyeridir.Örneğinfutbolgibitakımsporlarında,ilkaşama,aerobikkapasiteningeliştirmesivebununardındanYşAAgibianaerobik temelli antrenmanlarınuygulanmasıdır.BunaekolarakYşAAyapılacakgünlerinseçimideönemlidir.BelirlibirYşAAoturumuylailişkilifizyolojikyük,diğerfi-zikselveteknik/taktikselantrenmanoturumlarıylailişkiliolarakdüşünmek,aşırıyüklen-meyiönlemekveoptimalyüklenmeyisağlamakiçinönemlidir(optimalverimdüzeyiniyakalamakvesakatlanmariskinienazaindirmek)(hoff,2004).Bunlarındışında,antre-nörünyeteneği,enuygunYşAAoturumununseçimindedoğruzamanlamavedoğruyerdeyapılmasınındaetkiliolacağıdüşünülmektedir(BuchheitveLaursen,2013).

YşAAoldukçafazladeğişkeninolduğuvebunabağlıolarakfarklıprotokollerinolduğuantrenmanlardır.Budeğişkenlerdenşiddet,sürevedinlenmeperiyotlarıenbaştasayıla-bilir(Astrand,1960).tekrarsayısıvesetsayısı,setlerarasıdinlenmesürelerivekapsamtoplam işyükünübelirlemektedir.Egzersiz türü(koşu,bisiklet,kürekçekme,düzkoşuyadayöndeğiştirmelikoşu)deYşAAdeğişkenlerindenbiridir.herbirdeğişkenimani-püleetmekmuhtemelenmetabolik,kardiovaskülerveyanöromüskülertepkilerüzerindedoğrudanetkili olacaktır.Birden fazladeğişkenaynı andamanipüle edildiğinde,bütündeğişkenlerbirbirleriyleilişkiliolduğundanantrenmanınetkisinintahminedilmesizor-laşır(BuchheitveLaursen,2013).YşAA,özelliklefutbolgibisporlarda,oyunprofilineuy-gunolmasısebebiyleantrenmanlardasıklıklakullanılanantrenmanyöntemlerindenbi-risiolmuştur.Antrenmanlardasıklıklakullanılmasınarağmenliteratürbilgisiyetersizdir.Özellikleegzersizinşiddetininyüksekolmasısebebiyleenerjininsağlanmasıaşamasındametabolikdüzenleyicilerinanlaşılmasıoldukçakarmaşıktır(macLarenvemorton,2012).

Araştırmacılar,YşAAsırasındametabolikregülasyonuincelemekiçingelenekselme-todolarak,bisikletprotokolleriveyamotorizeolmayankoşubantlarıkullanmaktadır.Bumodellerinkullanılması,güççıktısınınsayısaldeğerleriniyansıtmasıbakımındantekrarsayılarının doğru uygulanması, sürekli olarakmaksimallere ulaşılması ve kasınmaksi-mumkapasitesineulaşılabilmesi içinavantaj sağlamaktadır.takımsporlarındaaktiviteprofillerininmaçtanmaçadeğiştiğigözönünealındığında,butürsporaktivitelerisırasın-dakienerjimekanizmalarınındüzenlenmesinianlamakoldukçakarmaşıktır (macLarenvemorton,2012).

YÜKSEK ŞİDDETLİ ARALIKLI ANTRENMANLARDA KUL-LANILAN ENERJİ SİTEMLERIYüksek şiddetli aralıklı antrenmanmodeli, kısa süreli yüksek şiddetli tekrarlar ve

dinlenme içerenantrenman formudur.YşAAbaşlangıçta “sprint antrenmanları”olaraksprint performansını artırmak için kullanılmıştır ve anaerobik metabolizmayla güçlüilişkileriolduğukanıtlanmıştır.Örneğinyüksekenerjilifosfatların(AtPvefosfokreatin)veglikojenin(glikolizveglikojenoliz)parçalanmasıgibi.nitekim,YşAA,iskeletkasındakreatinfosfatdepolarınınkapasitesiniveglikolitikenzimaktivitesini(fosfokreatinkinaz)geliştirir.AyrıcabirçokyenibulguYşAA’nınsubsrattaşıyıcılarıvemitokondiriyalenzim


aktivitesiyle ilişkili olduğundan subsratoksidatif kapasiteyi artırdığı vurgulanmaktadır(hoshino,2016).

Yüksek şiddet (maksimale yakın veya supra maksimal) içeren YşAA gözönündebulundurulduğunda (keratin fosfat hidrolizi, adenilat kinaz reaksiyonu, anaerobiksistem)karbonitratbaskınsubstratdır;ancaközellikleyüksekşiddetlieforlararasındakidinlenmeperiyotlarındaveegzersizperiyoduuzadığındaenerjiverenreaksiyonlariçinlipidoksidasyonudaönemlidir.Bukonudasıkrastlanılanbiryanılgıda,YşAAbaşlıcaen-erjimekanizmasının anearobik glikoliz kaynaklı olduğudur (oksidadifmetabolizmanınhiçbiretkisininolmaması).Ancakkasılmabaşlangıcındanitibarenaerobikveanaerobiksistemlerinikisideaktiveolurveaslındaaerobiksisteminkatkısıegzersizinsüresiuza-dıkçadahaönemlihalagelir.(macLarenvemorton,2012).

YÜKSEK ŞİDDETLİ ARALIKLI ANTRENMAN YÖNTEMLERİYüksek şiddetli aralıklı antrenmanlar egzersiz süresine ve tekrar aralarındaki din-

lenme sürelerine göre kategorilere ayrılmıştır. Literatüre bakıldığında özellikle Vo2maksşiddetindendahaşiddetliçalışmalarınoldukçafazlaolduğunugörmekteyiz.Buçalışmalarbirbirlerindenbağımsızbirşekildesprint,veyaintervalolarakkategorilendirilmektedir(Ross & Leveritt, 2001; Laursen & Jenkins, 2002). Bu tip egzersizlere genel olaraksupramaksimal egzersizler denilmektedir (Laila, 2010). Bu çalışmaların ortak özellik-lerininsadeceyüksekşiddetliegzersizolduğu,süre,tekrarvetoparlanmaperiyodununbirbirlerindenfarklıolduğuyaniherhangibirstandardınınolmadığıgörülmektedir(Laila,2010).Anaerobikantrenmanlarınbirkısmısüratantrenmanlarıgibimaksimalşiddetlivekısasüreli(2-10s)vebunutakibenuzundinlenmeperiyotlarıolan(50-100s)egzer-sizsistemleridir(Reilly&Bangsbo,1998).Sürattedevamlılıkantrenmanı,diğeranaerobikantrenmansistemiolaraktanımlanmıştırveüretimveverimantrenmanlarıolarakayrıl-mıştır(Reilly&Bangsbo,1998).

Üretimantrenmanı,40saniyedendahakısasüren,maksimalşiddeteyakınuzunsürelidinlenmearalıklarıolan(egzersizsüresinin45katı)sonrakitekrardamaksimalperfor-mansgöstermesiiçintoparlanmasüresiuzunolanegzersizlerdir.Verimantrenmanlarınıniseegzersizsüresi5-90sarasıvetoparlanmasüresikısa(egzersizsüresinin3katı)veso-nucundaegzersizdevamettiğiiçinbirazdahadüşükyoğunlukveilerleyicibiryorgunlukbirikimiilesonuçlanır.

Süratte devamlılık antrenmanları hem anaerobik gelişimi hem de aerobik gelişimiönemliderecedegeliştirirbutipantrenmanlarlaglikolizoranıgiderekartarveegzersiztekrarlandığındaaerobikenerjiüretimiartar(Bangsbo,2001;medbo&tabata,1989;ta-bata1997).

Genelolarak10dakikadandahaazsürensupramaksimalvetekrarlananyüksekşid-detliegzersizler,dayanıklılıkantrenmanıyapanlarda,sürattedevamlılıkantrenmanıper-formansınıbelirginbirşekildeartırdığıylailgilibirgörüşbirliğivardır(Laila,2010).

YÜKSEK ŞİDDETLİ ANTRENMANLAR İLE İLGİLİ YAPILAN Lİ-TERATÜR ÇALIŞMALARIiyiantrenmanlıfutbolcularınsürattedevamlılıkantrenmanlarısonucundaVo2maks de-

ğerlerinde%3-7’likbirgelişimolduğunubildirilmiştir(Laila,2010).Gençfutbolcuların,sezoniçerisindesürattedevamlılıkantrenmanlarıyaparak,Yo-YoıRt2gibişiddetigiderekartanaralıklıegzersizlerde,egzersizyapmakapasitesini%11artırdığıbildirilmiştir(ın-gebrigtsen,2013).hill-hass(2009),9gençfutbolcunun,müsabakadönemiöncesiyaptığı7haftalıksürattedevamlılıkantrenmanlarınınYo-YoıRt1performansında%22,1likbirar-tışolduğunubildirmiştir.Birbaşkaçalışmada,7elitfutboloyuncusu,4haftahaftada3günyapılan10-12*30saniyelikmaksimalkoşularınYo-YoıRt1performansını%6,1geliştirdiğibelirtilmiştir(thomassen,2010).


AltınveKaya(2012),14–16yaşgrubu30futbolcuda10haftaboyuncahaftadaüçgünyapılan intensiv intervalantrenmanmetodununaerobikgüceetkisiniaraştırdıkları ça-lışmalarında,YşAAnınfutbolcularınaerobikkapasitelerindeolumlubiretkisiolduğunubildirmişlerdir(AltınveKaya,2012). ımpellizeriveark., (2006),29futbolcuyla8haftayapılan yüksek şiddetli aralıklı antrenmanın sporcularınVo2maks değerlerinde%0.8’ likbirgelişimolduğunubildirmişlerdir(ımpellizeriveark.,(2006).Yineyapılanbirbaşkaçalışmada,meckelveark.,(2014),20futbolcuylayaptıklarıYşAAantrenmanlarınınspor-cularınVo2maksdeğerlerinde%6.8’likbirgelişimolduğunuraporetmişlerdir.

mohrveKrustrup(2016), futbolculara4haftauyguladıklarıyüksekşiddetliaralıklıantrenmanların sporcuların tekrarlı sprint performansına%2-4 oranında etkisinin ol-duğunubildirmişlerdir.Birbaşkaçalışmada,antrenmansızbireylerde8haftalıksürattedevamlılıkantrenmanınıntekrarlısprintperformansında,ortalamasprintzamanını%4geliştirdiğinibildirilmiştir(mohr,2007).

Siegler ve ark., (2003),34 futbolcuyla10haftayapılanyüksek şiddetli aralıklı ant-renman sonucundamekik koşusu testinde ve 20m sprintte artışa, yağ dokusunda iseazalmayanedenolduğunubildirmişlerdir(Sieglerveark.,2003).Faudeveark.,(2014),19futbolcuyla4haftauyguladıklarıantrenmanlarınsporcularınbireyselanaerobikeşikdeğerlerindeartışafakat5m,10m,30msprintdeğerlerindedeğişimenedenolmadığınıraporetmişlerdir(Faudeveark.,2014).Birbaşkaçalışmadaise,Ferreteveark.,(2014),24futbolcuyla26haftaboyuncayaptıklarınormalfutbolantrenmanlarınaekfonksiyonelYşAA(squatlar, sıçramalar& intervalsprintler)çalışmasında;Yo-YoıRt1performansında,dikey sıçramamesafesindeveotur-uzan testindeartışa,15msprintte isedeğişimene-den olmadığını bildirmişlerdir (Ferrete ve ark., 2014). Sperlich ve ark., (2011) ise, 19futbolcuyla5haftaboyuncayaptıklarıYşAA sprint antrenmanlarının sporcuların20m,30m,40msprintdeğerlerindeanlamlıartışanedenolduğunubildirmişlerdir(Sperlichveark.,2011).Benzerbirşekildetonnessenveark.,(2011),20futbolcuyla10haftalıkYşAAsprintantrenmanlarının20mve40msprintdeğerlerindeartışanedenolduğunubildir-mişlerdir(tonnessenveark.,2011).

SONUÇSonuçolarakaerobikveanaerobikyapıfutboldabaşarıiçinönemliparametrelerdir.

Yüksekşiddetliaralıklıantrenmanlarınsporcuların fizikselperformansınıönemlidere-cedegeliştirdiğivebaşarılısonuçlarverdiğibildirilmektedir.Fakatbirimantrenman,ant-renman içeriğinegöre, farklıdüzeylerde,hemmetabolikhemdenöromüskülersistemizorlayacakdüzeydeolmalıdır.Futbolunoyunununyapısıgereğibirdenfazlaparametreningeliştirilmesigerekmektedir.Ancakgerekhazırlıkdönemininkısaoluşu,gereksemüsa-bakadönemininyoğunolmasıbuözellikleringelişimiiçinyeterlisüredeantrenmanaizinvermemektedir.yüksekşiddetliaralıklıantrenmanlardakısasüredebirdenfazlapara-metreyigeliştirdiğindenantrenmanlardayerverilmesigerektiğidüşünülmektedir.

KAYNAKLAR1. ALtEnBuRGtm,DEGEnSh,VAnmEChELEnW,etal.(2007),Recruitmentofsingle

musclefibersduringsubmaximalcyclingexercise, J Appl Physiol,103:1752–6.2. ALtınm,Kayam.(2012),theeffectofintensityintervaltrainingmethodonaerobic

andanaerobicpowerinfootballplayersaged14–16,Selçukuniversity journal of phy-sical education and sport science, 14(2):253-256.

3. AStRAnDL,AStRAnDPo,ChRıStEnSEnEh,hEDmAnR.(1960),ıntermittentmus-cularwork,Acta Physiol Scand,48:448–453.

4. BAnGSBoJ.(2015),Performanceinsports-withspecificemphasisontheeffectofintensifiedtraining,Scand J Med Sci Sports,25:88-99.


5. BAnGSBoJ,KRuStRuPP,GonzALEz-ALonSoJ,SALtınB.(2001),AtPproductionandefficiencyofhumanskeletalmuscleduringintenseexercise:effectofpreviousexercise,Am J Physiol Endocrinol Metab,280:E956-E964.

6. BıLLAtLV.(2001),ıntervaltrainingforperformance:ascientificandempiricalprac-tice.Specialrecommendationsformiddleandlong-distancerunning.partı:aerobicintervaltraining,Sports Medicine,31:13–31.

7. BuChhEıtm,P.B.LAuRSEn.(2013),high-intensityintervaltraining,solutionstotheprogrammingpuzzle:partı:Cardiopulmonaryemphasis,Sports Med,43:313-338.

8. CAStAGnAC,mAnzıV,RAmPınıE,D’ottAVıoS,mAnzıV.(2008),theYo–Yointer-mittentrecoverytestinbasketballplayers,Journal of Science and Medicine in Sport,11:202-208.

9. FAıSALA,BEAVERSKR,RoBERtSonAD, et al. (2009),Priormoderateandheavyexerciseaccelerateoxygenuptakeandcardiacoutputkineticsinenduranceathletes,J Appl Physiol,106:1553–63.

10. FAuDEo,StEFFEnA,KELLmAnnm,andmEYER,t.(2014),theeffectofshort-termintervaltrainingduringthecompetitiveseasononphysicalfitnessandsignsoffati-gue:acrossovertrial inhigh-levelyouthfootballplayers,Int. J. Sports Physiol. Per-form.9,936–944.

11. FERREtEC,REQuEnAB,SuAREz-ARRonESL,anddeVıLLARREAL,ES,(2014).Ef-fectofstrengthandhigh-intensitytrainingonjumping,sprinting,andintermittentenduranceperformanceinprepubertalsoccerplayers,J. Strength Cond. Res.28,413–422.

12. GAStınPB.(2001),Energysysteminteractionandrelativecontributionduringmaxi-malexercise,Sports Medicine,31:725-41.

13. hıLL-hAASSV,CouttSA,RoWSELLG,DAWSonB.(2009),Genericversussmall-si-dedgametraininginsoccer, Int J Sports Med,30:636–642.

14. hıLL-hAASSV,DAWSonBt,CouttSAJ,RoWSELLGJ.(2009),Physiologicalrespon-sesand time–motion characteristicsof various small-sided soccergames inyouthplayers,J. Sports Sci,27:1–8.

15. hoFFJ,hELGERuDJ.(2004),Enduranceandstrengthforsoccerplayers,Sports Me-dicine,34(3):165-180.

16. hoShıno,D.,KıtAoKA,Y.&hAttA,h.(2016),high-intensityintervaltrainingen-hancesoxidativecapacityandsubstrateavailabilityinskeletalmuscle,The Journal of Physical Fitness and Sports Medicine,5(1),pp.13–23.

17. ıAıAFm,BAnGSBoJ. (2010),Speedendurance training isapowerfulstimulus forphysiologicaladaptationsandperformance improvementsofathletes,Scand J Med Sci Sports,20:11-23.

18. ımPELLızzERıFm,mARCoRASm,CAStAGnAC,REıLLYt,SASSıA, ıAıAFm,etal.(2006),Physiologicalandperformanceeffectsofgenericversusspecificaerobictrai-ninginsoccerplayers,Int. J. Sports Med,27,483–492.

19. ınGEBRıGtSEnJ,JEFFREYSı,RoDAhLS.(2013),Physicalcharacteristicsandabili-tiesofjuniorelitemaleandfemalehandballplayers, J Strength Cond Res,27:302-309.

20. KRuStRuPP,mohRm,nYBoL,JEnSEnJm,nıELSEnJJ,BAnGSBoJ.(2006),theyo-yoır2test:physiologicalresponse,reliability,andapplicationtoelitesoccer,Med. Sci. Sports Exerc,38(9):1666–1673.

21. LAuRSEnPB.(2012),ıntervaltrainingforendurance.ın:mujikaı,editor.Endurancetraining:Scienceandpractice.41–50.

22. LAuRSEnPB,JEnKınSDG.(2002),thescientificbasisforhigh-intensityintervaltra-ining:optimisingtrainingprogrammesandmaximisingperformanceinhighlytrai-nedenduranceathletes,Sports Med,32:53–73.


23. mACLAREnD,moRtonJ.(2012),Biochemistryforsportandexercisemetabolism,John Wiley & Sons,Ltd.

24. mACınnıSmJ,GıBALAmJ.(2017),Physiologicaladaptationstointervaltrainingandtheroleofexerciseintensity, J Physiol,595.(9):2915–2930.

25. mCKEnnAmJ,hARGREAVESm.(2008),Resolvingfatiguemechanismsdeterminingexerciseperformance:ıntegrativephysiologyatitsfinest,J Apply Physiol,104(1):286-287.

26. mECKELY,hARELu,mıChAELYY,andELıAKımA.(2014),Effectsofaveryshort-termpreseason training procedure on the fitness of soccer players, J. Sports Med. Phys. Fitness,54:432–440.

27. mEDBoJı,tABAtAı.(1989),Relativeimportanceofaerobicandanaerobicenergyreleaseduringshort-lastingexhaustingbicycleexercise,J Appl Physiol:1881-6.

28. mohRm,thomASSEnm,GıRARDo,RACınAıSS,nYBoL.(2016),musclevariablesofimportanceforphysiologicalperformanceincompetitivefootball,Eur J Appl Phy-siol,116:251-262.

29. mohRm, KRuStRuP P, nıELSEn JJ, nYBo L, RASmuSSEnmK, JuEL C, BAnGSBoJ. (2007), Effect of two different intense training regimes on skeletal muscle iontransport systemsand fatiguedevelopment,Am J Physiol Reg Integr Comp Physiol,292:1594-1602.

30. mıDGLEYAW,mCnAuGhtonLR.(2006),timeatornearVo2maxduringcontinu-ousandintermittentrunning:areviewwithspecialreferencetoconsiderationsfortheoptimisationoftrainingprotocolstoelicitthelongesttimeatornearVo2max, J Sports Med Phys Fitness,46:1–14.

31. REıLLY,t.AnDBAnGSBo, J. (1998),Anaerobicandaerobictraining. ıntraining inSport:ApplyingSportScience(editedbyB.Elliott),351-409.Chichester:JohnWiley.

32. RoSSA,LEVERıttm.(2001)Long-termmetabolicandskeletalmuscleadaptationsto short-sprint training: implications for sprint training and tapering,Sports Med,31(15):1063–82.

33. SıEGLER J, GASKıLL S, and RuBY B. (2003), Changes evaluated in soccerspecificpowerenduranceeitherwithorwithouta10week,inseason,intermittent,highin-tensitytrainingprotocol.J. Strength Cond. Res,17,379–387.

34. SPERLıChB,demARÉESm,KoEhLERK,LınVıLLEJ,hoLmBERGhC,andmEStERJ.(2011),Effectsof5weeksofhigh-intensityintervaltrainingvs.volumetrainingin14-year-oldsoccerplayers,J. Strength Cond. Res,25,1271–1278.

35. StonEKJ,oLıVERJL.(2009),theEffectof45minutesofsoccerspecificexerciseontheperformanceofsoccerskills,Int J Sports Physiol Perform,4(2):163-75.

36. tABAtAı,ıRıSAWAK,KouzAKım,etal.(1997),metabolicprofileofhighintensityintermittentexercises,Med Sci Sports Exerc;29:390-5.

37. thomASSEn,m, ChRıStEnSEn, Pm, GunnARSSon, tP, nYBo, L, AnD BAnGSBo,J.(2010),Effectof2-wkintensifiedtrainingandinactivityonmusclena+-K+pumpexpression,phospholemman(FXYD1)phosphorylation,andperformanceinsoccerplayers,J Appl Physiol,108:898–905.

38. tØnnESSEnE, ShALFAWıSAı,hAuGEnt, andEnoKSEnE. (2011),the effect of40-mrepeatedsprinttrainingonmaximumsprintingspeed,repeatedsprintspeedendurance,verticaljump,andaerobiccapacityinyoungelitemalesoccerplayers.J. Strength Cond. Res,25,2364–2370.

13-15 Yaş Grubu Spor Yapan Görme Engellilerin Statik ve

Dinamik Denge Etkinliklerinin Karşılaştırılması

Mustafa KAYA1

Atilla PULUR2

1 Dr.ÖğretimGörevlisi,ErciyesÜniversitesi2 Prof.Dr.,GaziÜniversitesi

CHAPTER20

Mustafa KAYA, Atilla PULUR 301

1. GİRİŞ VE AMAÇGörmeözürlülerin,toplumiçindediğerözürvehastalıklaraoranlaözelbiryeriolduğu

kabuledilenbirgerçektir.Buözelkonumu,görmeözrününtoplumdagörülmeoranınade-ğil,buözürgrubunaaitpsikolojik,gelişimveeğitimileilgilisorunlarınzorluğunavekar-maşıklığınabağlamakgerekir(Günaydın,1993). Çocuklarınöğrenmelerininhemenhementamamı görme ve işitme duyularıyla olmaktadır. Bu duygulardan birinin zedelenmesi,yanigörmeyadaişitmefonksiyonununyitirilmesiöğrenmeyietkilemektedir(ince,1996). Görmeyetersizliğindenetkilenmişçocuklarınnormalçocuklarlaaynıgelişimaşamasınıizleyerekbüyüdükleriancak,gelişimlerininnormalçocuklaraoranladahayavaşolduğugözlenmektedir(AdelsonVeFraıberg,1974).Yapılanaraştırmalardagörmeyetersizliğin-denetkilenmişçocuklarıngörenlereoranlasıklıklakarşılaştıklarıproblemlerinbaşındapostürbozuklukları,kasgelişimivevücutdengesiyetersizliği,yürümebecerileribozuk-lukları gelmektedir. Görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklarda, gören çocuklardanfarklıolarakbuproblemleredahasıklıklarastlanmasıyetersizhareketpratiği,statikolmaeğilimivegörseluyarılarınyokluğunabağlanmaktadır(Özsoy,1998).

Buaraştırmamızda;Görmeözürlüsporyapangençlerinstatikvedinamikdengele-rinin,sporyapmayangörmeözürlügençlerlekarşılaştırıldığında,aralarındafarklılaşmaolupolmadığıkarşılaştırılacaktır.

2. GENEL BİLGİLERKörlüğündeğişik tanımları yoktur.Ancakyinedekörlük tanımlarındanen iyi tanı-

mınhangisiolduğukonusundaoldukçayoğuntartışmalarvardır.Körlükyaygınolarakikişekildetanımlanmaktadır.Bunlarkörlüğünyasalveeğitseltanımlarıdır.Yasaltanımtıpalanındaçalışanlarvediğerilgililertarafındankullanılırken,eğitseltanımiseeğitimcilertarafındankullanılan tanımdır.4 Yasal tanımgörmekeskinliğininvegörmealanınınde-ğerlendirilmesiyleilgilidir,görmeyetersizliğindenetkilenmişolankişininvarolanyasalolanaklarındanyararlanılmasındagerekliolangörmegücünesahipolup,olmadığınınbe-lirlenmesindekullanılır.Örneğin,görmeyetersizliğindenetkilenmişçocuklar,görmeen-gellileriçinaçılmışsınıfveokullarabutanımagöreyerleştirilir (Özsoy,1998).

2.1. Görme Engelli Öğrencilerin TanılanmasıGörmeyetersizliğindenetkilenmişöğrencilerinözeleğitimhizmetlerindenyararlan-

malarıtanılanmalarıylamümkünolmaktadır.Görmeyetersizliğindenetkilenmişöğrenci-lertanılanıpetiketlendiktensonraeğitimhizmetlerindenyararlanabilmektedirler.Genelolarakyetersizliktenetkilenmişöğrencilerintanılanmasıveeğitimhizmetlerininbelirlen-mesindeikitürmodeldenyararlanılmaktadır.Bunlar;Eğitseltanılamavetıbbitanılamamodelidir(Özsoy, Özyürek veEpirek,1998).

2.1.1. Eğitsel Tanılama ModeliEğitseltanılamamodeli,öğrencilerleeğitimöğretimeneredenbaşlanacağınayönelik

öğrencilerindisiplinalanlarındakivarolandüzeylerininbelirlenmesinehizmetetmektir.Öğrencilerindisiplinalanlarınayönelikvarolandüzeylerinibelirleyebilmekiçindeölçütbağımlı testlerdenyararlanılmaktadır (tuncer, 1994).ÖlçütBağımlıtestler; belirli birdavranışalanınabağlıolanvedahaöncedenbelirlenmişbirperformansstandardıbu-lunan testlerdir (Baumgrantner, 1991). Eğitsel tanılamamodelinde, sorunun yalnızcaöğrenciden değil, çevreden de kaynaklandığı düşünülerek, öğrenciler için gereli ortamdüzenlemelerinegidilmesineimkânsağlamaktadır(tuncer,1994).


2.1.2. Tıbbi Tanılama Modelitıbbi tanılamamodeli hastalıkmodelidir. Bumodelde yetersizliğin türü, derecesi,

nedenleri,oluşzamanıvenasılbirgelişimgöstereceğineyönelikverilerüzerindedurul-maktadır(Özyürek,1995).toplanantıbbiverilerindeğerlendirilmesisonucundaçocuğunkörolduğutespitedildiğinde,özeleğitimortamlarınagönderilmektedir.tıbbi tanılamamodelindesorununbireydenkaynaklandığınıdüşünülmektevebudüşüncesonucundayetersizliktenetkilenenbireylerinayrıokullardatoplanmasıbenimsenmektedir(tuncer,1994).

2.2. Görme Engellilerin SınıflandırılmasıGerekliDüzeltmelerYapıldıktanSonraGörmeKaybınaBağlıolarakYapılanSınıflama:Yasal Körlük: Gereklidüzeltmeleryapıldıktansonrabile20/200görmekeskinliğine

sahipolanbireylerdir.Görmeaçısı20derecedendahafazladeğildir.Kısmi Körlük: normalgözün60muzaklıktangörebileceğişeyleriancak3-6muzak-

lıktagörebilirler.5/200-10/200görmegücünesahiptirler.Hareket Algısı: normalgözün60muzaklıktagörebileceğişeyleriancak90cm-1.5m

uzaklıktangörebilir.Buyetenektamamenalgısaldır.3/200-5/200mgörmegücünesahip-tirler.

Işık Algısı: Ancak90cmmesafedekigüçlübirışığıayırtedebilirler.Fakat90cmuzak-lıktakibirelhareketiniayırtedemezler.3/200yadadahaazgörmegücünesahiptirler.

Tamamen Körlük: Gözedoğrudangelengüçlübirışığıtanıyamazlar(Gesfed,2000).

2.2.1. Görme Engellilerin Yasal Olarak SınıflandırılmasıYasaltanımlama,görmekeskinliğivegörmealanıdikkatealınarakyapılmaktadır.Kör,

bütündüzeltmelerden sonra iki gözündedegörmekeskinliği 1/10’danazolanve eği-tim-öğretimçalışmalarındagörmegücündenyararlanmasınaimkânolmayankişiolaraktanımlanmaktadır(Özçelik,1985).

2.2.2. Nedenlerine Göre SınıflandırmaKalıtımsal Nedenler: Genvekromozomlardakiyapısalbozukluklardankaynaklan-

maktadır(hammerman,1982).Ayrıcadoğumöncesianneningeçirmişolduğuhastalıklarnedeniylemeydanagelengörmeözürüdebugruptayeralmaktadır (kanuyuşmazlığı,kızamıkcık,frengivb.)(Aytek,1978).

2.2.3. Engelli Oluş Zamanına Göre Sınıflandırmaı.DoğuştanGörmeÖzürlülerıı.SonradanGörmeÖzürlüolanKişilerolmaküzere2gruptaincelenmektedir(Özçe-

lik,1985).Doğuştanolduğubelirtilengörmekayıplarınınbüyükbirkısmıyadoğumsırasında

veyadoğumutakipedenilkbeşyıldameydanagelmektedir.Görenkişininbütünduyuları,görmefonksiyonunauygungelişmektedir.Doğuştangörmeözürlüolankişilerdeiseduyugelişimi;araştırmavetahminlerilegerçekleşmektedir.Budurum,azgörenler,görmegü-cünüsonradanyitirenlervedoğuştangörmeözürlülerarasındatemelfarklılıklarınortayaçıkmasınanedenolmaktadır(Kayıhan,1989).

Birduyununherhangibirşekildealgılanmamışolması,oduyununhiçbirzamanbili-nemeyeceğisonucunudoğurmaktadır.Doğuştantotalgörmeözürübulunanbirkişi,gör-sel kavramları şekillendiremez. Sonradangörmeözürlüolanbir kişi ise, düşüncelerinigerçeğiyakınbirgörmepaterni ileşekillendirebilir.Doğuştangörmeözüründe,görseldeneyimlerinolmamasınedeniyle,düşüncelerdiğerduyularileşekillenebilmektedir.Gör-


seluyarılarnekadaruzunsürelialgılanmışsa,okişininkavramlarıalgılamaveşekillendir-mesi,birbaşkadeyişleeğitimioölçüdebaşarılıolmaktadır.Sonradangörmeözürlülerdeduyununkaybı,doğuştangörmeözürlülerdeiseduyununhiçalgılanmamışolmasınede-niyleyukarıdaaçıklanandurumortayaçıkmaktavegörmeözürlülerin incelenmesinde,doğuştanveyasonradangörmeözürlüolmanınprimerolarakelealınmasıgerektiğisonu-cunavarlımaktadır(Kayıhan,1989;Bigelow,1990).

2.2.4. Spor Açısından SınıflandırılmasıB1Derecesi:tamamengörmezler.ışıkalgısınasahipolabilirler.Amaherhangibirme-

safedenelşeklinitanıyamazlar.B2Derecesi:Elşeklinialgılayabilirler,ancakgörmekeskinliği20/600’dendahaiyide-

ğildir.Görmeaçılarıgörselalanda5derecedendahaazdır.B3Derecesi:Görmeaçıları5-20derecearasındadır.20/600-60/600görmegücüne

sahiptirler.Busınıflandırmayagörehersınıfkendiarasındagörmeengellilerinyapabilecekleri

sporbranşınıuygulamaktadır(Özer,2001).

2.3. Görme Engellilerde Fiziksel GörünüşGörmeengellilerde fizikselgörünüş(postür),duruşanlamınagelip,vücudunçeşitli

kısımlarınınbirbiriyleolanilişkisinebağlıdır(Günaydın,1993).Düzgünpostür;fizyolojik,anatomikveestetikşartlaradayanmaktadır.Fizyolojikola-

rak;sistemlerinetkilifonksiyongörmelerinisağlamakta,anatomikolarak;kasları,enazstresaltındabırakacakşekildeiyibirdengevedüzenlemeoluşturmakta,estetikanlam-daise;anatomikvefizyolojikbütünlüğebağlanmaktadır(Jensen,SchultzveBangerter,1983).

2.4. DengeDenge;statikvedinamik,hareketsırasındavücudunistenenpozisyonunusağlayabil-

meyeteneğidir(imamoğlu,SavranbaşıveKolukısa,2000).motorfonksiyonkomponentle-rindenolandenge;görme,proprisepşınvestibülerorganlarvemotorsistemlerarasındakibağlantıilegerçekleşmektedir(Kayıhan,1989).Görseluyarılarınalgılanmasıvedengeninsağlanmasınıiçerenmekanizmadakiherhangibirbozukluk,hareketlerdeinkoordinasyo-nanedenolmaktadır.Vestibulersistem,başınpozisyonunabağlıolarakgörseluyarılarınyardımıiledengeyisağlayanözelbirsistemdir.Dengeninsağlanması,busisteminkontro-lüaltındabulunankastonusuvenöromuskülerrefleksleraracılığıilegerçekleşmektedir.Denge,kasiskeletsisteminindurumuna,yaşa,görselvevestibüleruyarılaravebukompa-nentlerarasındakibütünlüğebağlıolarakdeğişebilmektedir(Bohannonvd.,1984).

Dengeyifizikselolaraküçtemelfaktöretkilemektedir.Ağırlık Merkezinin Yüksekliği: Ağırlıkmerkezidestekyüzeyinenekadaryakınise,

dengevestabiliteokadariyiolmaktadır.Destek Yüzeyinin Genişliği: Destekyüzeyinekadargenişolursa,dengevestabilite

okadariyiolacaktır.Ağırlık Merkezi: Destekyüzeyininmerkezinenekadaryakınsa,dengevestabiliteo

kadariyisağlanmaktadır(hockey,1981).Vücutdengedeolduğuzaman,tümkuvvetlerekarşıkendiniayarlar.Bunuüçşekilde

gerçekleştirir.• Graviteninmerkezi• Dengevestabilizasyon


• Postür(ErgünveBaltacı,1997).tanımdandaanlaşıldığıgibiikiçeşitdengedensözedebiliriz.

2.4.1. Statik DengeYerçekimiçizgisininvedestekyüzeyigenişliğininayarlanması ileoluşturulandeği-

şikpozisyonları,sabitbirşeklindesürdürebilmeyeteneğiolaraktanımlanmaktadır. StatikDengetestleri,destekyüzeyideğişmeksizinvücudunstabilitesinikoruyarak,değişikpo-zisyonlarısürdürebilmesüresikayıtedilerekyapılmaktadır(hockey,1981).

2.4.2. Dinamik Dengeharekethalindeikenvücudundengesinisürdürebilmeyeteneğiolaraktanımlanmak-

tadır.DinamikDengetestleri;harekethalindeikendengeninkorunabilmeyeteneğiince-lenmektedir.Değerlendirmede,özeldengetahtaları,dengedüzeneklerikullanılmaktadır(hockey,1981).

2.5. Görme Engellilerin Yapabildikleri Spor Branşlarından Bazıları

2.5.1. GoalballOyun üçer kişilik iki takım ile oynanır. Her takımda, en fazla üç yedek oyuncu vardır. Oyun,

bir orta çizgiyle ikiye bölünmüş dikdörtgen biçiminde bir cimnastik salonu sahasında oynanır. Goller sahanın her iki ucuna atılır. Oyun, zilli bir topla oynanır (bell-ball). Oyunun amacı, karşı tarafın savunmasına karşı, her takımın topu yuvarlayarak rakibin kale çizgisinden geçirmesidir. Goalball için kullanılan saha 18 metre (±5 metre), uzunluğunda ve 9 metre (±5 metre) geniş-liğinde bir dikdörtgen biçiminde olmalıdır. Bir oyun, 10 dakikalık iki eşit yarıya bölünmüş toplam 20 dakikadan oluşacaktır (IBSA, 2003).

2.5.2. Torball

Oyunun Özellikleri;torball görmeözürlü erkek ve kadınlar tarafındanoynananbir oyundur.Buoyun,

sporsalonundaüçeroyuncudanoluşanikitakımlaoynanır.Dikdörtgenbirsahanındartaraflarındabirerkalevardır.oyundakullanılantop,oyunalanınınbirucundandiğerta-rafınagerilmişüçipaltındanatılmasıgerekenbir(bellball)zillitoptur.oyununamacı,topurakiptakımınkaleçizgisindengeçecekşekildeatmaktırverakiptakımdabunuen-gellemeyeçalışır.Sonrakihareket,savunmayıyapantakımınhücuma,dahaöncehücumdaolanındasavunmayageçmesidir.oyunalanı16metreuzunluğundave7metreenindebirdikdörtgendir.Sınırçizgileri4-6cmgenişliğindeolmalıdır.Ölçülerçizgilerindışköşelerin-denalınmalıdır.

maçınbaşlangıcındatop,500grağırlığasahiptir.(10grkadarbirtoleransvardır)vedışçevresi65-67cm’dir.Lastiktenyapılmışveküçükzillerivardır.

iplerinyükseklikleriortada40cmolmalıdır(ıBSA,2003).

2.5.3. Atletizm

Tesis Düzenlemeleri ve Ekipman

B1 Sınıfı İçin:B1sınıfıyarışmalar,tümsahayarışmalarındave1500m’yekadar(1500mdahil)tüm

koşmayarışmalarındaonaylıopakgözlükleryadauygunbirgözsiperigiymelidir.AkustikyardımınkullanıldığıB1sınıfıyarışlarda(örneğinuzunatlama,üçlüatlamave

yüksekatlama)izleyicilerdentamsessizlikistenecektir(ıBSA,2003).


B2 Sınıfları İçinmevcuttesistegörseldeğişikliklereizinverilir(örneğin;toz,koni,bayraklar,vs).Akus-

tiksinyallerdekullanılır(ıBSA,2003).

B3 Sınıfı İçinıAAFKurallarıbütünolarakizlenecektirKoşma Yarışları: B1,B2veB3sınıfıiçin;100m,200m,400m,800m,1500m,5000m,

maratonyarışmasıerkeklerdevebayanlarda,10.000miseherüçsınıftasadeceerkekler-deuygulanmaktadır.Çokluyarışlarda4x100mBayrakYarışıerkekvebayanlardauygula-nırken,SahaYarışlarındauzunatlama,üçlüatlama,yüksekatlama,disk,cirit,gülleatmaherüçsınıfiçinerkekvebayanlarda,çekiçatmaisesadeceerkeklerdeyapılmaktadır.or-takYarışlarB1,B2veB3sınıfıiçinPentatlonerkekvebayanlardayapılmaktadır.SkorlarmevcutıAAFSkorlistelerindenhesaplanacaktır(ıBSA,2003).

2.5.4. YüzmeErkekler: Serbest; 50m, 100m, 200m, 400m, 1500m; Sırtüstü, 50m, 100m, 200m;

Kurbağalamada, 50m, 100m, 200m; Kelebekte, 50m, 100m, 200m; ınd Karma BayrakYarışlarında, 100m, (sn), 200m, 400m; Serbestte, 4x50m, 4x100m; Karmada, 4x50m,4x100molarakyarışmaktadırlar.

Bayanlar:Serbestte;50m,100m,200m,400m,800mSırtüstü;50m,100m,200mKurbağalama;50m,100m,200mKelebekte;50m,100m,200mındKarmaBayrakYarışında;100m,(sn),200m,400mSerbestte;4x50mve4x100mKarmada;4x50mve4x100m’deyarışmaktadırlar.BiryarışiçerisindeönerilentümmüsabakalarB1,B2veB3sınıfıyüzücüleriçerecek-

tir.ıBSADünyakayıtlarıhersınıfiçintutulacaktır(ıBSA,2003).

2.5.5. AtıcılıkAtıcı,arkasıolmayanbir tabureyeserbestbirşekildeoturmalıdır.Ayaklarızeminde

olabilir.tüfeğiikieli,omuzu,yanağıveomzununyanındakigöğsününbirkısmıiletutma-lıdır.Yalnızbirdirsekmasayadapanoüzerindedurmalıdırvevücudupanodantamamenuzaktaolmalıdır.Pano/tabloçerçevesindendestekalınmamalıdır.Biratışaskısına izinverilir.

YarışmakategorileriB1,B2veB3kategorilerinedâhilolangörmeengellileryalnızbirsınıfoluşturur.Özelyarışlarerkeklervekadınlariçinorganizeedilir(ıBSA,2003).

2.5.6. SatrançGözlerigörenvegörmeengelli(yasalolarakkör)oyunculararasındakisatrançtaher

oyuncuikioyuntahtasıkullanılmasıtalepedebilir.Gözlerigörenoyuncunormalbirtahtakullanırkengörmeengellioyuncuözelolarakyapılmışbiroyuntahtasıkullanabilir.Özelolarakyapılanoyuntahtasıaşağıdakigerekliliklerikarşılamalıdır:


3. MATERYAL VE METOD

3.1. DeneklerBu çalışmamız Ankara Göreneller Görme Engelliler Spor Kulübü sporcularından

doğuştangörmeözürlüve13-15yaşlarıarasındaolangönüllü15erkekgörmeengellisporcu deney grubu olarak, Göreneller Görme Engelliler ilköğretim okulundan 13-15yaşarasındavedoğuştangörmeözürlügönüllü15erkeköğrencidekontrolgrubuolarakalınmıştır.Deneklerinhepsindekas-iskeletsistemineaitherhangibirprobleminbulun-mamasına ve görme duyusunun yokluğu dışında ikinci bir problemin bulunmamasınadikkatedilmiştir.Seçilendeneygrubuenaz2yıldırkulüptakımındagoal-ball,atletizmvs.gibisportiffaaliyettebulunanbireylerdenoluşturulmuştur.KontrolgrubuisesadeceokuldaBedenEğitimiderslerinekatılmaktaolup,sportiffaaliyettebulunmayanbireyler-denoluşturulmuştur.

3.2. Kullanılan Statik ve Dinamik Denge Testleri

3.2.1. Statik Denge Testleri

3.2.1.1. Flamingo Denge TestiGeneldengeninölçülmesindekullanılmaktadır.şekildegörüldüğüüzereboyutlarıbel-

libirkirişüzerindetekayaktadengeninsağlanmasıistenir.1dksürededengesinikorumayıbaşarmasıiçingereklidenemesayısı(düşmelerhariç)

hesaplanır.Örneğin5denemeyapandenek5eldeeder. ilk30sn içerisindedeneğin15defaaravermesihalindetestsonaermişsayılırvetestibaşaramayacağıkabuledilerekdeneğe“sıfır”puanverilir(hazarvetaşmektepligil,2008).

3.2.1.2. Tek Ayak Üzerinde Denge TestiDeney grubunuoluşturanolgulardadenge, tek ayaküzerindedurma süresi krono-

metreilebelirlenerekdeğerlendirilir.testsırasındaolgularınelleriniyandatutmalarınavedestekyüzeyinideğiştirmemelerinedikkatedilir.Bukurallardışınaçıkıldığındatestsonuçlanır.testinsonuçlandırılmasında360snüstlimitolarakalınır(Kayıhan,1989b).

3.2.1.3. Denge Tahtası30cmçapında,yerden10cmyüksekliğindealtortakısmındadörtovalayağıbulunan

dairebiçimindetahtadanyapılmışolanbumateryalde,deneğinikiayağıiletahtanınüze-rineçıkıp,herhangibirucuyeredeğmeyecekpozisyondabeklemesiiledengeninsağlan-masıistenir.

Deneğindengedekaldığıeniyisüresaniyecinsindenkaydedilir(Görenellerokular-şivi).

3.2.2. Dinamik Denge Testleri

3.2.2.1. SekmeBiradımzıplamabiradımyürümehareketininardardayapılmasınıiçerir.4kezyada

dahafazlabuhareketiyaparsa(+)olarakkaydedilir(Özer,2001).

3.2.2.2. Denge Sağlama TestiDenekhakimayağınınüzerindedururveellerinikalçahizasınakoyar.Sonraağırlığını

taşımayanbacağınındizinibükervehakimayağınındizkapağınadestekler.Ellerikalça-dandüşenekadaryadaağırlıktaşımayanayağıhareketetmeyebaşlayıncayakadarher5sn’de1800’likkendiçevresindedönmeyedevameder.


Dengesiçokiyiolankişilerbutesti2dksüreyleyapabilirler.Amanormaldengeyesa-hipinsanlardabusüresadece30sn’dir(Arnot,1983).

3.2.2.3. Dinamik Denge TestiDenek,ayaklarıarasındakigenişlikomuzgenişliğindeolacakşekildebiryerdeayak-

tadurur.hareketsizolmaklabirliktedestekalmadankendikontrolünüsağlar.Ayaklarınıhareketettirmedenileridoğru12-15inç(30.4-38.1cm)kadareğilir(1inç=25.4mm)vebuşekildebirkaçsaniyesabitdurur.Burayakadarbaşarılıolandenekayağınınbiriniyerdenkaldırırvekontrollübirşekildedurabilendenekayağınıdeğiştirirvedevameder.Diğerayaklada10sndurabilendeneğindinamikkontrolününolduğuvegerçekfonksiyonelha-reketlerdebaşarıgösterebileceğiniifadeeder(www.nasm.org.).

3.3. Test YöntemleriDeğerlendirmeyealınantotalgörmeözürlüdeneklerin,görmeözürlüoluşzamanıve

görüşgücühakkındakibilgilerAnkaraGörenellerGörmeEngellilerilköğretimokulu’ndaöğrencilereyönelikoluşturulandosyalardanalınmıştır.testlerinuygulanmasındaaşağı-dakiyöntemlerkullanılmıştır:

Yaş:Deneyvekontrolgrubununnüfuscüzdanıbilgilerindendoğumtarihleriyılolarakalınmıştır.

Boy: Deneğin ayağı çıplak ağırlığı iki bacağa aktarılmış, anatomik durumda kollarsarkıtılmış,başhorizontalfrankfartdurumundaiken,deneğintopuğuduvaragelerekdikduruşumuhafazaedilerek,topuk,kalçaçıkıntısıscapulanınvebaşınengerikısmıduvaratemashalindeiken,cetvelvertex’esıkıştırılıp0.1cmhassaslıkderecesindekiçelikmazuraileölçümalınmıştır.

Vücut Ağırlığı: Deneğinayaklarıçıplakdurumda,üzerindeağırlığıgözardıedilecekbirşortvariken,denekbaskülünüzerindeağırlığınıikibacağadağıtmışvedikbirdurum-davücutağırlığıölçülmüştür.

Flamingo Denge TestiDeneklere gerekli ısınma süreleri verildikten sonra, Flamingo denge aleti dokunu-

larakanlatılmış,dengealetininüzerineayaklarınınbasmasısağlanmışvehareketinasılyapacakları konusundadenemeyaptırılmıştır.Daha sonra adidasmarkakol saadi kro-nometresiile1dksüredegereklidenemesayısı(düşmelerhariç)hesaplanmışvesonuçkaydedilmiştir.

ilk30sniçerisindedeneğin15defaaravermesihalindetestsonaermişvedeneğintestibaşaramayacağıkabuledilerekdeneğe“sıfır”puanverilmiştir.

Tek Ayak Üzerinde Denge TestiDenekleretekayaküzerindedurmalarısöylenmiş,deneğintestebaşlamasıylabirlikte

adidasmarkakolsaatininkronometresiilesncinsindenölçümalınmışvesonuçkayde-dilmiştir.testsırasındadeneğinelleriyanlardatutulmuş,destekyüzeyinideğiştirmeleridurumundatestsonuçlandırılmıştır.

Denge TahtasıDenek,dengetahtasıüzerinde,dengetahtasınınkenarlarıyeretemasetmeyecekdu-

rumageldiğindeadidasmarkakolsaatikronometresiiledengetahtasınınkenaryüzey-lerindenherhangibiryeriyeretemasedinceyekadargeçensüresncinsindenkaydedil-miştir.


SekmeDeneğebiradımzıplama,biradımyürümehareketiönceanlatılmış,birdenemeya-

pılmıştır.Denekbirkeresekmiş,diğerayağıylayürümeadımıalmış,yürümealdığıadımlatekrarsekmişvediğerayağıylayürümeadımıolacakşekildehareketi4kezyadadahafazlayapmasıdurumunda(+)olarakkaydedilmiştir.

Denge Sağlama TestiDenekhakimayağıüzerindedururkenellerinikalçahizasınakonmasıistenmiş,yar-

dımladiğerayaktabanıdizdenbükülerekhakimayağınınüzerineyerleştirilmiştir.Dene-ğinkendiçevresinde5sniçerisinde1800’likdönmesiistenmişvebu1800’likdönüşü121,122,123,124,125şeklindesesliolarakbildirilmesisonucutamamlamasıistenmiş,sonuçadidasmarkakolsaatikronometresiilesncinsindenkaydedilmiştir.

Dinamik Denge TestiDeneklerinayaklarıomuzgenişliğindeolacakşekildeayaktadurmuş,hareketsizbir

şekildedestekalmadankontrolüsağlamasıistenmiştir.Ayaklarınıhareketettirmeyende-nekileridoğruortalama35cmeğilendenekbuşekilde2snsabitdurabildiktensonraaya-ğınınbiriniyerdenkaldırarak10sndengededurmasıistenmiştir.Buhareketiyapabilendenekayağınıdeğiştirerekdiğerayaklada10snbeklemesiistenmiş,süreadidasmarkakolsaatikronometresiilesncinsindenölçülmüş,herikiayakla10sn’liksüreyitamamla-yandenekbutesttebaşarılısayılmışvesonuç(+)olarakkaydedilmiştir.Deneygrubunavekontrolgrubunayukarıdakistatikvedinamikdengetestleriuygulanmış, farklılıklarıaraştırılmıştır.Literatürtaranmış,bukonudakiuzmankişilerlegörüşmeleryapılmıştır.

Bütünbutestlerdeneldeedilenverileristatistikselyöntemlerdenflamingodengetes-ti,tekayakdengetesti,dengetahtasıtesti,dengesağlamatestsonuçlarıttestiuygulana-rak,sekmetestivedinamikdengetestisonuçlarıiseWilcoxoneşleştirilmişikiörnektestiuygulanaraksonuçlarkarşılaştırılmıştır.

4. BULGULARÇalışmamıza Ankara Göreneller Spor Kulübünden 15 doğuştan total görme özürlü

sporcu deney grubu, Ankara Göreneller Görme Engelliler ilköğretimokulu’nda eğitimgörenyaşvecinsiyetdağılımlarıbenzerGoalball,atletizmvs.gibiaktifsporyapmayan15görmeengelliöğrencikontrolgrubuolmaküzeretoplam30kişialınmıştır.

Araştırmayaalınandeneyvekontrolgrubununtamamıerkeklerdenoluşturulmuştur.

YAŞ BOY VÜCUT AĞIRLIĞI

DeneyGrubun=15

14.53±0.63 167.27±6.49 56.53±9.27

KontrolGrubun=15

13.60±0.74 155.00±8.89 46.27±10.05

Tablo 1. DeneyveKontrolGrubununYaş,BoyveVücutAğırlığıDağılımları

Deney grubundaki olguların yaşları 13 yıl ile15 yıl arasında değişmekte olup yaş ortalama-ları 14.53±0.63 yıl, kontrol grubunun yaşları ise 13 yıl ile15 yıl arasında değişmekte olup, yaş ortalamaları 13.60±0.74 yıldır.

Deney grubunun boyları 151.00cm ile 174.00cm arasında değişmekte olup boy orta-lamaları 167.27±6.49cm, kontrol grubunun ise boyları 140.00cm ile 169.00cm arasında de-ğişmekte olup, boy ortalamaları 155.00±8.89cm’dir. Deney grubunun vücut ağırlığı 41.00kg


ile69.00kg arasında değişmekte olup vücut ağırlığı ortalamaları 56.53±9.27kg, kontrol grubu-nun ise vücut ağırlığı 30.00kg ile 68.00kg arasında değişmekte olup, vücut ağırlığı ortalamaları 46.27±10.05kg’dır.

TEST DENEY GRUBU N=15 KONTROL GRUBU N=15

ANLAMLILIKt, z

FlamingoDengetesti 18.47±2.17 12.67±12.57 P>0.05,t=1.78

tekAyakÜzerindeDengetesti 69.76±68.82 19.58±12.52 P<0.05,t=2.83

Dengetahtası 3.20±0.79 2.13±0.79 P<0.01,t=4.22

Sekme P<0.05,z=-2.00

DengeSağlamatesti 6.33±2.42 2.54±1.45 P<0.01,t=5.87

DinamikDengetesti P>0.05,z=-0.71

Tablo 2. DeneyveKontrolGrubununStatikveDinamikDengetestleriDağılımları

Flamingodengetestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasın-daistatistikselolarakanlamlıbirfarkbulunamamıştır(P>0.05,t=1.78).

tekayaküzerindedengetestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasındakifarklılıkistatistikselolarakanlamlıbulunmuştur(P<0.05,t=2.83).

Dengetahtasıtestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasındakifarklılıkistatistikselolarakanlamlıbulunmuştur(P<0.01,t=4.22).

Sekmetestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasındakifarklı-lıkistatistikselolarakanlamlıbulunmuştur(P<0.05,z=-2.00).

Dengesağlamatestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasın-dakifarklılıkistatistikselolarakanlamlıbulunmuştur(P<0.01,t=5.87).

Dinamikdengetestideğerleriaçısındanikigrupkarşılaştırıldığında,ikigruparasın-dakifarklılıkistatistikselolarakanlamlıbulunamamıştır(P>0.05,z=-0.71).

5. TARTIŞMA Sporyapangörmeengellilerinstatikvedinamikdengeetkinliklerininkarşılaştırılma-

sındabulgularımızındiğeryazarvearaştırmacılarınbulgularıarasındakiilişkilerşuşekil-debelirtilmiştir.Denge,kasiskeletsisteminindurumuna,yaşa,görselvevestibüleruyarı-laravebukomponentlerarasındakibütünlüğebağlıolarakdeğişebilmektedir(Bohannonvd.,1984).mcleodvehensen,dengeninvestibüler,proprioseptif,motorvegörselnöro-fizyolojikyapılarınbütünlüğüilesağlandığını,bunlardanbirininyetersizliğindeolumsuzyöndeetkileyeceğinivurgulamışlardır(mcleodvehensen,1989).noblesveBink,görmeözürlülerdeönemlibirproblemolarakzayıfdengegörüldüğünüvurgulamışlardır(noblesveBink,1989).Pereira,yapmışolduğuçalışmasında,görmeözürlügençlerilebenzeryaşvecinstegörenkişileridengesüreleriaçısındankarşılaştırıldığında ikigruparasındakifarkın görenler lehine istatistiksel olarak anlamlı olduğunubulmuştur (Pereira, 1990).Günaydın,t. yapmışolduğuçalışmadagörmeengelli olmayangruba tekayaküzerindedengetestinigözleraçıkvegözlerkapalıolarakuygulamış,ikidurumdadengelerinikoru-masüreleriilegörmeengeligrubundengelerinikorumasürelerinikarşılaştırmış,sonuçtagörengrubungözlerkapalıdenge süreortalamaları ile görmeengelli grubunarasındaistatistikselolarakanlamlıbir farkbulamamıştır.Görmeyetisiolangrubungözleraçıkdengetestisüreortalamasıilegörmeengelligruparasındakifark,görmeyetisiolangruplehineistatistikselolarakanlamlıbulmuştur(Günaydın,1993).Günaydın,t.yapmışoldu-ğuçalışmasındagörmeyetisiolangrubagözlerikapalı ikendengeninsürdürülmesinde


görülen yetersizlik, görsel uyarıların dengenin sağlanmasında önemine katkıda bulun-makaçısındaniyibirörnekoluşturmuştur.Budurumunyanısıradoğuştantotalgörmeözürlülerdedengesüresiilegörmeduyusununelimineedildiğigörenkişilerarasındakidengesüreleriarasındaistatistikselolarakanlamlıbirfarkınolmayışı,birbaşkadeyişlebenzerdengesüresiortalamalarınasahipolmaları,görmenindengeüzerineetkisiaçısın-dandikkatçekicibulmuştur(Günaydın,1993).murhpy5-6yaşlarındaki6görmeözürlüçocuküzerindevideokaydıylayapmışolduğuincelemelerde,düşükegzersiztoleransınınyanısırabuçocuklarda,koşma,sıçrama,tırmanma,atlama,dengegibiyeteneklerdeye-tersizlikgözlendiğinibelirtmiştir(murphyVeo’drriscoll,1989).Yaptığımızliteratürtara-masındagörmeengellilerindengesağlamayeteneklerininbubireylerinaktifsporyapıpyapmamasınınetkileriniaraştıranbirçalışmayarastlanmamıştır.Buyönüyleçalışmamı-zınyenibirbakışaçısıgetirebileceğinidüşünmekteyiz.

ÇalışmamızdaFlamingodengetestiaçısındanaktifsporyapanveyapmayangörmeengelliler arasında istatistiksel bir fark bulunamamıştır. Bu durum Flamingo dengetestininskorlamakriterleriyleilgiliolabileceğigibibelkidedeneksayısınınyetersizol-masıylaaçıklanabilir.

Çalışmamızdatekayaküzerindedengetesti,dengetahtası,sekmevedengesağlamatestisonuçları,ikigruparasındaistatistikselolarakanlamlıbulunmuştur.Budurumaktifsporyapmanınbelkideproprioseptifvevestibülersistemlerinkompanzasyonunuolum-lu yönde geliştirdiğini düşündürmektedir. Çalışmamızda dinamik denge testi sonuçlarıarasındaki fark istatistikselolarakanlamlıbulunamamıştır.Bu,dinamikdenge testininsubjektifbirtestmetoduolmasındankaynaklanabileceğigibi,dinamikdengesağlamadaproprioseptifvevestibülersistemleringörmesistemindendahafazlaroloynamasındankaynaklanabileceğinidedüşündürmektedir.

6. SONUÇ VE ÖNERİLERStatikvedinamikdengeninsağlanmasında,düzenlisporyapangörmeengellilerse-

dantergörmeengellileregöredahabaşarılıdır.Flamingotestindevedinamikdengetes-tindesporyapanveyapmayangörmeengellilerarasındaistatistikselbirfarkbulunma-masıdeneksayısınınfazlaolmamasındankaynaklanıyorolabileceğiiçindahagenişdenekgruplarındabenzerçalışmalarınyapılmasıfaydalıolacaktır.Sporyapangörmeengellile-rinvücutdengelerinisağlamadadahabaşarılıolması,görmeengellilerinsporayönlendi-rilmesininfaydalıolacağıdüşünülmektedir.

KAYNAKLAR1. ADELSon,E.,FRAıBERG,S.:“GrossmotorDevelopmentinınfentsBlindfromBrith”,

ChildDevelopment,45:114-126,1974.2. AKın,h.:“PuberteDönemiSedanterlerileFutbolcularınBazıAntropometrikveBio-

motorikÖzelliklerininKarşılaştırılması”,YüksekLisanstezi,Sakarya,1999.3. ARnot,B.:“nordicSkiingtests”,outsidemagazine,newyork,october,1983.4. AYtEK,m.:“türkiye’deEnÇokRastlananKörlüknedenleriveÖnlemeÇareleri”,Kör-

lükveSorunları,1.Baskı,no:1,ss.35-40,türkiyeKörlerVakfıYayınları,Ankara,1978.5. BAumGRAntnER,ted.AueJacksonAndrew:“measurmentForEvaluationınPhysi-

calEducationAndExerciseScience”,mn.C.BrownPubulishers.Chicago,1991.6. BıGELoW,A.:“RelationshipBetweentheDevelopmentofLanguageandthoughtin

YoungBlindChildren”,J.usuallyımpairmentandBlidness,ss.414-418,october,1990.7. BohAnnon,R.W.vediğerleri:“DecreaseintimedBalancetestScoresWithAging”,

Phys.ther.,64(7):1067-1070,1984.


8. CLARK,m.:nationalAcademyofSportsmedicine(www.nasm.org.)Erişimtarihi:10mayıs2003.

9. ERGun,n.,BALtACı,G.:SporYaralanmalarındaFizyoterapiveRehabilitasyonPren-sipleri,hacettepeÜniversitesiFiziktedaviveRehabilitasyonYüksekokuluYayınları:20,s.96,Ankara,1997.

10. GÖREnELLERGÖRmEEnGELLiLERiLKÖğREtimoKuLuArşivi,Ankara.11. GÜnAYDın, t. “GörmeÖzürlü ve Sağlıklı Gençlerdemotor DeğerlendirmeÜzerine

KarşılaştırmalıBirÇalışma”,YayınlanmamışBilimuzmanlığıtezi,hacettepeÜniver-sitesi,Ankara,1993.

12. hAmmERmAn, S.: “Özürlü Çocuklar; Bulundukları toplum içinde Eğitimleri,Sakatlığın Önlenmesi ve Rehabilitasyonu”, Çev: hasan Karatepe, 1. Baskı, Ankara,1982.

13. hazar, F., taşmektepligil,Y. PuberteÖncesiDönemdeDengeVe Esnekliğin ÇeviklikÜzerineEtkilerininincelenmesi,SpormetreBedenEğitimiVeSporBilimleriDergisi,2008,Vı(1)9-12

14. hoCKEY,R.V.:“SkillandmotorAbility”,PhysicalFitness:thePatwaytohealthfulLi-ving”,4.Baskı,St.Louistoronto,London,,ss.113-118,1981.

15. ıBSA:uluslararasıKörSporlarıFederasyonuYayınları,2003.16. imAmoğLu,o.,SAVRAnBAşı,R.,KoLuKıSA,S.:GüreşeBaşlamaYaşıneolmalıdır?,

Ankara,2000.17. inCE,G.“Görenellerilkokul5.SınıfÖğrencilerininBedenEğitimindeAmaçlarınıGer-

çekleştirmeDüzeylerininDeğerlendirilmesi”,YüksekLisanstezi,Ankara,1996.18. JEnSEn,C.R.,SChuLtz,G.W.,BAnGERtER,B.L.:“AppliedKinesiologyandBiomecha-

nics”,3.Baskı,mc.Graw-hillBookCompany,1983.19. KAYıhAn,h.:“GörmeÖzürlülerinRehabilitasyonu”,FizyoterapiRehabilitasyon,6(1):

49-62,1989.20. KAYıhAn,h.:“hemiplejideişveuğraşıtedavisi”,hacettepeÜniversitesiFiziktedavi

veRehabilitasyonYayınları,1.Baskı,no:3,Ankara,1989.(b)21. mcLEoD,B.,hEnSEn,E.:“EffectsoftheEyerobicsVisualSkillstrainingProgramon

StaticBalancePerformanceofmaleandFemaleSubjects”,PreceptualmotorSkills,69:1123-1126,1989.

22. muRPhY,m.F.,o’drriscoll,m.:observationson themotorDevelopmentofVisuallyımpariedChildren”,Physiotheraphy,749:505-508,1989.

23. noBLES,L.B.,BinK,m.P.:“SensoryıntegrationintheRehabilionofBlindAdults”,theAm.J.occup.ther.,339,559-564,1989.

24. ÖzÇELiK,i.:GörmeÖzürlülerinRehabilitasyonu,inönüÜniversitesi,malatya,1985.25. ÖzER,D.S.:EngellileriçinBedenEğitimiveSpor,nobelYayınDağıtım,Ankara,mayıs

2001.26. ÖzSoY,Y.,ÖzYÜREK,m.,EPiREK,S.:ÖzelEğitimemuhtaçÇocuklar,ÖzelEğitimeGi-

riş,11.Baskı,ss.25-26,KaratepeYayınları,Ankara,1998.27. ÖzYÜREK,m.:GörmeGüçlüğündenEtkilenmişÇocuklarınilkokullardaEğitimiiçin

ÖğretmenRehberi,milliEğitimYayınları,Ankara,1995.28. PEREıRA,L.m.:“SpatialConceptsandBalancePerformance:motorLearninginBlind

andVisuallyımpairedChildren”,JournalofVisuallyımpairmentandBlidness,ss.109-111,march1990.


29. t.C.BaşbakanlıkGençlikveSporGenelmüdürlüğüGörmeEngellilerSporFederasyo-nuBaşkanlığı:“GörmeEngelliSporcularınEğitimiveAktiviteleri”,s.36,Ankara,2000.

30. tunCER, A.t., “GörmeEngelli Öğrencilere BasamakDeğeri Eldeli toplamaÖğreti-mindeBasamaklandırılmışÖğretimYöntemiyleSunulanBireyselleştirilmişÖğretimmateryalinin Etkinliği”, Yayınlanmamış Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara,1994.

Farklı Liglerde Yarışan Erkek Alp Disiplini Kayakçıların

Denge Parametreleri ile Yarış Performansları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi1

Hayati ARSLAN2

Çağrı ÇELENK3

1 BuçalışmahayatiARSLAn’ın502349numaralıYükselLisanstezindenÜretilmiştir.2 AraştırmaGörevlisi,ErciyesÜniversitesi,SporBilimleriFakültesi,Kayseri3 Doç.Dr.,ErciyesÜniversitesiSporBilimleriFakültesi,Kayseri

CHAPTER21

Hayati ARSLAN, Çağrı ÇELENK 315

GİRİŞSonyıllardaülkemizdesporayapılanyatırımlarsayesindesporcularımızınüstdüzey

başarılaralmasıhedeflenmiştir.ÖzellikleErciyesDağı’ndayapılanmasterplanı,kışspor-larınıngelişiminebüyükkatkısağlayacaktır.Ancakyapılanbutesislersporsalbaşarıiçintekbaşınayeterliolmayacaktır.Sporsalbaşarıiçinantrenmanlarınbilimselçalışmalarladesteklenmesigerekir.Doğruantrenmanmetoduilesporculardayaralanmariskininenazaindirilmesi,enerjininboşaharcanmasıvezamankaybınıengellemekamaçlanır.Spor-cularıniyidurumdaolmalarıvebudurumudevamettirmelerigerekmektedir.Buaçıdanbakıldığındasporvedengeilişkisidahaiyiortayaçıkmaktadır.

Spor,içvedışfaktörlerlebirliktemotiveedilmişkişilerinkarmaşıkfizikselbecerilerinikullanmasıveyafizikselçabayıgerektirenkurumsallaştırılmışrekabetedayananaktivite-lerdir(zorba,1999).insanbedeniiçindenge,gövdeninyerçekimine,içvedışkuvvetlerinetki ettiği dizilimin korunabilmesi ve gövdeyi etkileyen kuvvetler toplamının sıfırlana-bilmesidir(Akman,Karataş,2003).Posturvedengeninsağlanmasıbirbiriyleçokyakınilişkiliolmasınarağmenaynıanlamagelmezler.Denge,postürünkorunmasınıiçinealandahagenişbirkavramdırveesas itibariylekasaktivitesininkoordinasyonudur(noyan,2003).

Spor açısındandenge önemli ve geliştirilebilir birmotorik özelliktir. Denge, iyi birperformanssergilemekveperformansıarttırmakiçingereklibirunsurdur.Çoğuspordagüçvehızlıhareketyeteneğikazanmadanöncedahaönemliolanfaktörstabiliteyikaza-nabilmektir.Yöndeğiştirmede,durmada,başlamada,birnesneyi tutmadaveyanesneyihareketettirmede,vücudunbelirlibirpozisyondakorunmasındaönemlirollerüstlendiğibilinmektedir.Dengedurumununbozulması,hareketinolmasısonucudur.Aslındabasitbiradımbilebirkontrollüyereinmehareketidir(Altay,2001).

Denge, destek alanı üzerinde vücudun duruşunu koruma yeteneği olarak tanımla-nabilir (Spirduso,1995).Denge, iyibirperformansın temelinioluşturmaktadır. insanındengesağlamadakikabiliyeti,diğermotorsistemleringelişmegöstermesindebelirleyicibirunsurdur(Aksu,1994).Dengeninkontrolü,duyusalgirdilerinbirarayagelmesiylebe-raberesnekhareketşekillerininplanlanmasıveuygulanmasınıiçerenkarmaşıkbirmotoryetenektir(Ferdjallahvd.,2002).Denge,statikvedinamikdengeolarakikiyeayrılır(mu-ratlı,1997).Statikdenge,vücudundengesinibellibirnoktadayadapozisyondasağlamayeteneğiolaraktanımlanırken,dinamikdenge;vücudunharekethalindeykendengesinisağlamayeteneğidir(hazar,taşmektepligil,2008).

hersporcununsporyaşıyükseldikçedengeseviyesindebelirlibirartışgözlenir.uzunsürelisportifaktiviteveantrenmanlar,günlükyapılanaktivitelerdeposturalkontrolvespordakidenge,içvedışuyaranlarınalgılandıktansonraharmanlanarakkullanılmasınıgerektirir.Denge,sporcununyerçekimikuvvetlerinekarşıvücududikdurumdatutabil-meyeteneğivekoordinasyonunbirbirleşimidir(Erkmen,2006).Fiziktedavide,egzersizprogramlarıilebozulmuşdengefonksiyonlarıarasındakiilişkiyiaraştıranbirçokçalışma-da,dengevedüşmelerinyolaçtığıkırıklarınönlenmesindedengerotasyonununbüyükönemarzettiğibildirilmektedir.Ağrıkontrolüilekombineedilenegzersizuygulamasınındengeüzerindedahaetkilisonuçlarıolduğutespitedilmiştir(Wegener,Kisner,nichols,1997).

Buçalışmadaalpdisiplinikayakçılarınındinamikdengeparametrelerinindeğerlendi-rilerek,dengeninyarışperformansınaetkisininolupolmadığıamaçlanmıştır.


GEREÇ VE YÖNTEM

Araştırma GrubuBuçalışmaya,türkiyeKayakFederasyonu(tKF)’nunalpdisiplinidalındadüzenlemiş

olduğu,resmibirmüsabakadayarışanvesağlıksorunubulunmayan18-27yaşlarıara-sındaalpdisiplini1.liginden(A1)10elitkayakçıvealpdisiplini2.liginden(A2)11elitolmayankayakçıolmaküzeretoplam21erkekkayakçıgönüllüolarakkatılmıştır.Çalışmaiçin,ErciyesÜniversitesiKlinikAraştırmalarEtikKurulundangerekliizinalınmıştır.

Çalışma YöntemiÇalışmayakatılanbireylereöncelikle,yapılacakaraştırmayavealınacakölçümleredair

sözlüveyazılı açıklamalar yapıldı. Çalışmayakatılmayı kabul edenlereBilgilendirilmişGönüllü olur Formu (BGoF)’nu doldurması sağlandı. Gönüllülerin cihazı kullanmayıöğrenmeleri ve ölçümlerden güvenilir sonuçlar elde etmek amacıyla önceden denemeölçümleri yapılmıştır. Gönüllü sporcuların statik ve dinamik denge ölçümleri, ErciyesÜniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu laboratuvarında gerçekleştirildi.Sporcularıntestgünüdinlenikdurumdaolmalarınaveson2günöncesinekadarantren-man yapmamasına dikkat edilmiştir. Sporcuların yarışma dereceleri, 2014-2015 sezo-nundatürkiyeKayakFederasyonununresmiyarışlarındakifinaletabısonuçlarındaneldeedilmiştir.

Vücut Ağırlığı ve Boy Uzunluğu ÖlçümleriSporcularınvücutağırlıklarıhassaslıkderecesi0.01kgveboyuzunlukları0.01molan

SECAboykiloölçercihazı ileölçülmüştür.Ölçümlerdesporcularçıplakayaklıveşortluolarakölçülmüştür.

Denge ÖlçümleriÇalışmamızdadengeölçümüiçinBiodexDengeSistemi(Biodex,ınc,Shirley,newYork)

kullanıldı.Biodexdengecihazı,gönüllülerinsabitdurmasınınyanısıraanterior-posteri-orvemedial-lateralhareketetmesineolanaksağlayanoynarplatformdanoluşmaktadır.Platform1-12arasıhareketlilikderecesinesahiptir.12.Seviye,ensabitplatformiken,1.Seviye,enhareketliplatformuoluşturur.Buçalışmadadinamikdengenin2. seviyesivestatikdengedeğerlerialındı.Gönüllülereölçümesnasındahareketetmemelerivekonuş-mamalarısöylenmiştir.Dengeölçümlerisonucunda3farklıparametredenverieldeedildi.Buparametreler;1. toplamDengeindeksi(overallStabilityındex)-(oSı)2. Ön-ArkaDengeindeksi(Anterior/posteriorStabilityındex)-(APSı)3. iç-DışDengeindeksi(medialLateralStabilityındex)-(mLSı)

Statik Denge ÖlçümleriStatikdengeölçümü,çiftayakveayaktadüzpozisyondayapılmıştır.Ölçümsabitplat-

formda,ayaklaromuzgenişliğindeaçıkveayaklarınduruşpozisyonlarıplatformunxveyekseniüzerindekiçizgilerdikkatealınarak,orjinnoktasınaeşituzaklıktaduracakşekildeayarlanmıştır.Gönüllülerdentestesnasındakollarınıyandavücudaparalelbirşekildetut-malarıistenmiştir.Dengeölçümü30sn.vedinlenmesüresi10sn.olacakşekilde3tekrarolarakyapılmıştır.tekrarlarınortalamasındaneldeedilenverilerkaydedilmiştir.Denge-sinitümüylekaybedenveyakenarplatformdandestekalangönüllülerintestisonlandırıl-mış,ölçümtekraryapılmıştır.


Dinamik Denge ÖlçümleriDinamikdengeölçümü,çiftayakveayaktadüzpozisyondauygulanmıştır.Ölçüm,den-

gecihazının2.seviyesindeayaklaromuzgenişliğindeaçıkveayaklarınduruşpozisyonlarıxveyekseniüzerindekiçizgilerdikkatealınarakplatformunorjinnoktasınaeşituzaklık-taduracakşekildeayarlanmıştır.Gönüllülerdentestesnasındakollarınıgöğüshizasındaçaprazpozisyondatutmalarıistenmiştir.Dengeölçümü30sn.vedinlenmearaları10sn.olacakşekilde3tekrarolarakyapılmıştır.tekrarlarınortalamasındaneldeedilenverilerkaydedilmiştir.Dengesinitümüylekaybedenveyakenarplatformdandestekalangönüllü-lerintestisonlandırılmış,ölçümtekraryapılmıştır.

İstatistiksel AnalizEldeedilenverilerSPSS21.0paketprogramıyardımıylaanalizedilmiştir.Verilereait

ortalamavestandartsapmadeğerlerini içerentanımlayıcı istatistiklerverilmiştir.Veri-lerinnormaldağılımgösteripgöstermediğineKolmogorovSmirnovtestiilebakılmışveverilerinnormaldağılımgösterdiğigörülmüştür.VerilerinistatistikianalizindeikigrubukarşılaştırmakiçinStudentttestikullanılmıştır.DeğişkenlerarasındakiilişkiyebakmakiçinPearsonkorelasyonanalizikullanılmıştır.istatistikselanlamlılık(p<0,05)ve(p<0,01)olarakkabuledilmiştir.

BULGULAR

Yaş(Yıl)

Boy(Cm)

Vücut Ağırlığı

(Kg)

Spor Yaşı(Yıl)

a1

ortalama 22,10 172,50 67,21 11

SS 2,60 6,88 12,05 3,68

n 10 10 10 10

A2

ortalama 19,45 172,55 70,18 8

SS 1,57 5,94 18,17 2,14

n 11 11 11 11

toplam

ortalama 20,71 172,52 68,77 9,43

SS 2,47 6,24 15,26 3,28

n 21 21 21 21

Tablo 1.Kayakçılaraaittanımlayıcıbilgiler

Araştırmayakatılanelitsporcularının(A1Ligi)ortalamayaşı22.10±2,60yıl,ortalamaboyu172,50±6,88cm,ortalamavücutağırlığı(VA)67,21±12,05kg,sporyaşıortalaması11±3,68yılolaraktespitedilmiştir.Elitolmayan(A2Ligi)sporcularınınyaşortalaması19,45±1,57yıl,boyortalaması172,55±5,94cm,VAortalaması70,18±18,17kg,sporyaşıortalaması8±2,14yılolaraktespitedilmiştir.Elitolan(A1)veElitolmayan(A2)toplam21kayakçınınyaşotalaması20,71±2,47yıl,boyortalaması172,52±6,24cm,VAortalama-sı68,77±15,26kg,sporyaşıortalaması9,43±3,28yılolaraktespitedilmiştir.


Boy Uzunluğu (cm) n r p

Statik

oSı 21 -,167 ,469

APSı 21 -,326 ,150

mLSı 21 ,101 ,663

Dina-mik

oSı 21 ,420 ,058

APSı 21 ,425 ,056

mLSı 21 ,399 ,073

BüyükSlalom 20 ,052 ,827

Slalom 18 -,125 ,621

Tablo 2.Kayakçılarınboyuzunluğuilestatik/dinamikdengeparametreleri,büyükslalomveslalomyarışsonuçlarıarasındakiilişki

A1veA2ligikayakçılarınınboyuzunluğuilestatikdengetestiparametrelerioSı,APSı,mLSı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir(p>0,05).A1veA2ligikayakçılarınınboyuzunluğuiledinamikdengetestiparametrele-rioSı,APSı,mLSıpuanlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıbirilişkiolmadığıtespitedilmiştir(p>0,05).A1veA2ligikayakçılarınboyuzunluğudeğerleriilebüyükslalomveslalomyarışdeğerleriarasındaistatistikselolarakanlamlıbirilişkiolmadığıtespitedil-miştir(p>0,05).

Vücut Ağırlığı (kg) n r p

Statik

oSı 21 -,266 ,245

APSı 21 -,302 ,184

mLSı 21 -,181 ,433

Dinamik

oSı 21 ,719** ,000

APSı 21 ,712** ,000

mLSı 21 ,744** ,000

BüyükSlalom 20 ,195 ,410

Slalom 18 -,083 ,743

Tablo 3.KayakçılarınVAilestatik/dinamikdengeparametreleri,büyükslalomveslalomyarışsonuçlarıarasındakiilişki

A1veA2ligikayakçılarınınVAdeğerleriilestatikdengetestiparametrelerioSı,APSı,mLSı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir(p>0,05).KayakçılarınVAdeğerleri iledinamikdenge testiparametresioSıpuanı ara-sındayüksekderecedepozitifyönlü[r=0,719;p<0,05], APSıpuanı ilearasındayüksekderecedepozitifyönlü[r=0,712;p<0,05],mLSıpuanıilearasındayüksekderecedepozitifyönlü[r=0,744;p<0,05]birilişkiolduğutespitedilmiştir.A1veA2ligikayakçılarınınVAdeğerleriilebüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıbirilişkiolmadığıtespitedilmiştir(p>0,05).


Spora Baş-lama Yaşı

Grup

Statik Denge OSI APSI MLSI

8yılveaşağısı

BüyükSla-lomYarışSonuçları

r -,192 -,420 ,584

P ,595 ,227 ,076

n 10 10 10

SlalomYarışSo-nuçları

r ,508 -,019 ,428

P ,163 ,962 ,250

n 9 9 9

9yılveüzeri


r ,590 ,590 ,351

P ,072 ,073 ,320

n 10 10 10


r ,403 ,602 ,173

P ,282 ,086 ,657

n 9 9 9

Tablo 4.Kayakçılarınsporabaşlamayaşgruplarınagörebüyükslalomveslalomyarışsonuç-larıilestatikdengeparametreleriarasındakiilişki

A1veA2Ligikayakçılarınınsporabaşlamayaşgruplarınagöre(8yılveaşağısı,9yılveüzeri)büyükslalomveslalomyarışsonuçlarıilestatikdengetestiparametrelerioSı,APSı,mLSıtestpuanlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiş-tir(p>0,05).

Spora Baş-lama Yaşı

Grup

Dinamik Denge OSI APSI MLSI

8yılveaşağısı


r ,228 ,296 ,111

P ,527 ,406 ,759

n 10 10 10


r ,521 ,445 ,220

P ,150 ,230 ,570

n 9 9 9

9yılveüzeri


r ,744* ,761* ,746*

P ,014 ,011 ,013

n 10 10 10


r ,326 ,347 ,351

P ,392 ,361 ,354

n 9 9 9

Tablo 5.Kayakçılarınsporabaşlamayaşgruplarınagörebüyükslalomveslalomyarışsonuç-larıiledinamikdengeparametreleriarasındakiilişki


A1veA2Ligikayakçılarınınsporabaşlamayaşısekizyılvealtındaolankayakçıların,dinamikdengetestiparametreleriolanoSı,APSı,mLSıtestpuanlarıilebüyükslalomveslalomyarışınıbitirmesüreleriarasındaistatistikselolarakanlamlıbirilişkiolmadığıtes-pitedilmiştir(p>0,05).Sporabaşlamayaşıdokuzyılveüzerindeolankayakçıların,dina-mikdengetestiparametresioSıpuanıilebüyükslalomyarışınıbitirmesüresiarasındayüksekderecedepozitif yönlü [r=0,744;p<0,05],APSıpuanı ilebüyükslalomyarışınıbitirmesüresiarasındayüksekderecedepozitifyönlü[r=0,761;p<0,05],mLSıdengepu-anıilebüyükslalomyarışınıbitirmesüresiarasındaistatistikselolarakyüksekderecedepozitifyönlü[r=0,746;p<0,05]birilişkiolduğutespitedilmiştir.oSıAPSıvemLSıdengepuanları ileslalomyarışınıbitirmesüresiarasında istatistikselolarakanlamlıbir ilişkiolmadığıtespitedilmiştir(p<0,05).

Spora Başlama Yaşı N Ortalama SS p

BüyükSlalomYarışSonuçları

(sn)

8yılveaşağısı 10 128,30 5,09,016*

9yılveüzeri 10 121,45 6,33

SlalomYarışSonuçları(sn)

8yılveaşağısı 9 130,37 8,03,099

9yılveüzeri 9 121,11 13,45

Tablo 6.Sporabaşlamayaşgruplarınagörekayakçılarınbüyükslalomveslalomyarışsonuç-larınınkarşılaştırılması

Çalışmayakatılankayakçılardasporabaşlamayaşı8yıl veaşağısı ile9yıl veüzeriolarakayrılangruplarınbüyükslalomyarışsonuçlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıfarklılıkolduğutespitedilmiştir(p<0,05).Sporabaşlamayaşı8yılveaşağısıile9yılveüzeriolarakayrılangruplarınslalomyarışsonuçlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıfarklılıkolmadığıtespitedilmiştir(p>0,05).

Kayak Ligi N Ortalama SS p

BüyükSlalomYarışSonuçları(sn)

a1 10 120,29 4,37,000**

A2 10 129,45 5,13

SlalomYarışSo-nuçları(sn)

a1 9 119,34 11,92,017*

A2 9 132,15 7,70

Tablo 7.A1ligiveA2ligikayakçılarınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarınınkarşılaştı-rılması

A1ligisporcularınınbüyükslalomyarışsonucuortalamaları120,29±4,37snvesla-lomyarışsonucuortalamaları119,34±11,92sn,A2ligisporcularınınbüyükslalomyarışsonucuortalamaları129,45±5,13snveslalomyarışsonucuortalamaları132,15±7,70snolaraktespitedilmiştir.A1veA2Ligisporcularınınbüyükslalomyarışsonuçlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıfarklılıkolduğutespitedilmiştir(p<0,01).A1veA2Ligispor-cularınınslalomyarışsonuçlarıarasındaistatistikselolarakanlamlıfarklılıkolduğutespitedilmiştir(p<0,05).


Kayak Ligi Statik Denge OSI APSI MLSI

a1

BüyükSlalomYarışSonuç-

ları

r ,739* ,666* ,403

P ,015 ,035 ,248

n 10 10 10

SlalomYarışSonuçları

r ,467 ,629 ,165

P ,205 ,069 ,671

n 9 9 9

A2

BüyükSlalomYarışSonuç-

ları

r -,303 -,482 ,484

P ,395 ,158 ,157

n 10 10 10


r ,233 -,202 ,257

P ,545 ,602 ,505

n 9 9 9

Tablo 8.A1ligiveA2ligikayakçılarınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarınınstatikdengeparametreleriarasındakiilişki

A1veA2ligikayakçılarınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıilestatikdengetes-tiparametrelerioSı,APSı,mLSıtestpuanlarıarasındakikorelasyonanalizineticesindeA1Ligikayakçılarının,statikdengetestiparametresioSıpuanıilebüyükslalomyarışınıbi-tirmesüresiarasındaistatistikselolarakyüksekderecedepozitifyönlübirilişki[r=0,739;p<0,05],APSıpuanıilebüyükslalomyarışsonuçlarıarasındaortadercedepozitifyönlübirilişki[r=0,666;p<0,05]olduğutespitedilmiştir.Diğerparametrelerarasındaistatistik-selolarakanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir(p>0,05)

Kayak Ligi Dinamik Denge OSI APSI MLSI

a1


r ,615 ,592 ,685*

P ,058 ,072 ,029

n 10 10 10


r ,023 -,004 ,144

P ,954 ,991 ,712

n 9 9 9

A2


r ,229 ,293 ,164

P ,524 ,411 ,650

n 10 10 10


r ,612 ,580 ,536

P ,080 ,101 ,137

n 9 9 9

Tablo 9.A1ligiveA2ligikayakçılarınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarınındinamikdengeparametreleriarasındakiilişki


A1veA2ligikayakçılarınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıiledinamikden-getestiparametrelerioSı,APSı,mLSıpuanlarıarasındakikorelasyonanalizineticesindeA1 ligikayakçılarınınmLSıpuanı ilebüyükslalomyarışsonuçlarıarasında istatistikselolarakortaderecede,pozitifyönlüveanlamlıbirilişkiolduğutespitedilmiştir[r=0,685;p<0,05]. Diğer parametreler arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olmadığı tespitedilmiştir(p>0,05).

TARTIŞMA VE SONUÇDenge,yerçekiminekarşıvücutmerkezininminimalkaymaylaveyamaksimalsabit-

liktekalabilmeyetisiolarak tanımlanmaktadır (Kejonen,Kauranen,Vanharanta,2003).Denge,merkezisinirsistemitarafındankontroledilirvevestibüler,somatosensoriyelvevizüelsistemlerdengelenduyubilgilerininbirleşimi ilesağlanır (Wright,Lyons,naval-ta, 2013). Literatürde statikvedinamikdengeolarak iki türdengedenbahsedilmekte-dir. Statikdenge, sabitbirpozisyondaminimalhareket iledengenin sağlanmasıolaraktanımlanırkendinamikdengeiseharekethalindevücutpozisyonununkorunmasıolaraktanımlanmaktadır(Winter,Patla,Frank,1990).Denge,alpdisiplinindesporcuyubaşarıyaulaştıracakenönemlimotoriközelliklerdenbiridir.Alpdisiplinikayakçılarınındahaiyibirperformanssergilemesi içingüçlübirdengeduyusunasahipolmasıgerekmektedir(Raschneretal.,2001).ÇalışmamızdaalpdisipliniA1veA2ligisporcularınınstatikvedi-namikdengedeğerlerinin,büyükslalomveslalomyarışsonuçlarınaetkisiincelenmiştir.

Çalışmamızda,boyuzunluğudeğerleriilestatik-dinamikdengeparametreleriveyarış(slalom-büyük slalom) sonuçları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir(p>0,05). Kayakçıların, VA değerleri ile statik denge parametreleri ve yarış (büyükslalom-slalom)sonuçlarıarasındaanlamlıbir ilişkiolmadığı tespitedilmiştir (p>0,05).Kayakçıların VA değerleri ile dinamik denge parametreleri oSı, APSı, mLSı arasındaanlamlıbirilişkiolduğutespitedilmiştir.

Kejonenvd.,’ne(2003)göreantropometrikdeğişkenlerorganizmanındengelimitleri-nivemotorstratejilerinietkileyebileceğinibelirtmişlerdir.Boy,vücutağırlığı,vücutkitlesigibibazıantropometrikdeğişkenlerdoğrudanposturaldengeileilişkilidir(mariaetal.,2013).Literatürdeantropometrikdeğişkenleriledengeperformanslarıarasındailişkiyiaraştırançalışmalarmevcuttur.Araştırmalarınçoğunluğuobezadolesanlar (mcgrawetal.,2000),yaşlılar (Prado,Stoffregen,Duarte,2007);(mainentietal.,2011);(Swanenburgetal.,2008)vesporculargibiözelgruplarındeğerlendirilmesiiçinyapılmıştır (mariaetal.,2013).Özellikleboyvevücutağırlığınındengeüzerineetkisiniinceleyençalışmalardafarklısonuçlargözükmektedir.Boyuzunluğuveağırlıkmerkezikavramlarıdüşünüldüğüzamanerkeklerinboyuzunluğunundahafazlaolmasıveayakuzunluklarınınetkisinedeniileağırlıkmerkezlerinindahaöndeolmasısebebiyetvermektedir(Denerel,2011). Bryantveark.(2005)çalışmalarında,uzunboylukişilerdeağırlıkmerkezininönedoğrukaydığı-nıveayakbileğindeaçısaldeğişiklikolduğunubelirtmişler.Bununsonucundadaayağınbasınçmerkezinindeğiştiğinivebunundadengetestisırasındakisalınımlarıarttırdığınıvurgulamışlardır.hansenveark.(2000)sporyönündenaktifolanbireylerinkatıldığıbirçalışmasonucundavücutağırlığıveboyuzunluğununhemstatikhemdedinamikdengeskoruile ilişkisiolmadığınıbelirtmiştir.Erkmenveark.(2007)yaptıklarıçalışmadaer-kek sporcularınvücut ağırlığı veboyuzunluğunun statikdenge ilepozitif korelasyonuolduğunusaptarken,dinamikdengeileboyuzunluğuvevücutağırlığıarasındailişkiol-madığınıtespitetmişlerdir.Akgöl(1997),iseuzunboylukişilerindengetestlerindedahabaşarılıolduklarınıbildirmiştir.Sağlıkproblemiolmayanbireylerüzerindeyapılanbaşkabirçalışmadaerkeklerinvücutkitleindeksi(VKi)vevücutkitlesiiledengedeğerleriara-sındayüksekderecelipozitifkorelasyonolduğutespitedilmiştir.Ancakçalışmadaerkeksporcularınboylarıiledengedeğerleriarasındaanlamlıfarklılıkolmadığıtespitedilmiştir (mariaetal.,2013).BaşkabirçalışmadaVKiileposturaldengedüzeyleriincelendiğinde


aralarındapozitifbirilişkiolduğuancakanlamlıfarklılıklararastlanmadığıbelirtilmiştir(Greveetal.,2007).hansenveark.(2000),Erkmenveark.(2007)veAkgöl’ün(1997)aksine,erkeklervetümkatılımcılarelealındığızamanvücutağırlığı,boyuzunluğuveVKiiledinamikdengeskoruarasındaistatistikselolarakanlamlıpozitifyönlübirkorelasyonolduğubulunmuştur(Denerel,2011).BuverilersonucundaerkeklerdeVKi,boyuzunluğuvevücutağırlığınındinamikdengeskorunuolumsuzetkilediğisöylenebilirancakmev-cutliteratürincelenmesindeböylekesinbirkanıyavarmakiçinliteratürdekiçalışmalarınoldukçayetersizolmasındandolayıkonuylailgiliyeniçalışmalaraihtiyaçduyulmaktadır (Denerel, 2011). Yapılan çalışmadada referans edilen çalışmaların sonuçlarına paralelolarakvücutağırlığınındinamikdengeüzerineetkisininolduğutespitedilmiştir.

Literatürdekiaraştırmalar incelendiğindeboyuzunluğu,vücutağırlığıgibiantropo-metriközelliklerindengeperformansınıpozitifveyanegatifyöndeetkilediğisonuçlarınaulaşılmıştır.Çalışmamızın sonuçlarındada,boyuzunluğuvevücut ağırlığıdeğerlerininstatikdenge ile aralarındaanlamlı ilişki bulunamazken,VA iledinamikdengedeğerle-riarasındaanlamlı ilişkibulunmuştur.Bununnedeni isehareketsizbiryüzeyde(statik)antropometrik değişkenlere karşı postürün stabilizasyonunu korumasının daha kolayolmasındankaynaklıolduğusöylenebilir.Ancakhareketlibiryüzeydeantropometrikde-ğişkenlerinetkiderecesininherseviyededahafazlaolduğudüşünülmektedir.DolayısıylaVA’nındinamikdengeyietkilediğisöylenebilir.Çalışmamızınsonuçlarıdabunudesteklerniteliktedir.

Çalışmadasporabaşlamayaşı8yılveaşağısı ile9yılveüzerindeolansporcuların,büyükslalomveslalomyarışsonuçlarıilestatikdengeparametrelerioSi,APSıvemLSıarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.Sporabaşlamayaşı8yılveaşağısındaolansporcularınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametrelerioSı,APSıvemLSıarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.Sporabaşlamayaşı9yılveüzeriolansporcularınbüyükslalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametrelerioSı,APSıvemLSıarasındaanlamlıilişkibulunurken,slalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametrelerioSı,APSıvemLSıarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.Sporabaşlamayaşınagöre8yılveaşağısıile9yılveüzerigruplarınbüyükslalomyarışsonuçları arasında anlamlı farklılık tespit edilirken, her iki grubun slalom yarışmasonuçlarıarasındaanlamlıfarklılıkolmadığıtespitedilmiştir.

Boyuzunluğu,vücutağırlığı,cinsiyetvesporaktivitesigibifaktörlerdengeperforman-sınıetkileyebilir (Davlin,2004). Sporakatılımsomatosensörikveotolitikbilgiyikullanmayeteneğinigeliştirir(Perrinetal.,2002);(Paillardetal.,2006)Bunedenlesporcular,spor-cuolmayanlardandahaiyidengeyeteneğinesahiptirler(Perrinetal.,2002).Yapılanbazıçalışmalardafarklısporbranşlarıileuğraşansporcularınfarklıseviyededengeyeteneği-nesahipolduklarıveherhangibirsporbranşındavestibüler(işitsel),görselvesomato-sensöriközelliklerinbazışekillerlegeliştirilebileceğibelirtilmiştir(Paillardetal.,2006).Sporcularındengevebenzeribirçoközelliğiningelişmişolmasınınentemelnedenlerin-denbirisporakatılımdır.Buözelliklerinseviyesideantrenmansayısıveyasporakatılımınsüresiiledeğişlikgöstermektedir.Paillardvenoe’nin(2006)yaptığıçalışmadafutbolvebasketboloyuncularınınsporyaşlarınınfazlaolmasındandolayıdengeyeteneklerinindeiyiolduğubelirtilmektedir.Ayrıca farklı tip sporbranşlarındasporcuların seviyelerivesporyaşlarıdengeyetenekleriyleyakındanilişkilidir(Paillard,noe.2006).Başkabirça-lışmadaisebasketbolcularınveyüzücülerintekbacaküzerindedengedekalmasüreleri-ninsporyaşıilebirliktearttığıbelirtilmiştir(hahnetal.,1999).Çalışmamızınsonuçlarıileliteratürdekiçalışmalarınsonuçlarıparalellikgöstermektedir.Gürkan (2011),yaptığıçalışmada futbolcular ilesedanterlerindengedeğerleriarasındaanlamlı farklılık tespitetmişvebudengeseviyelerininsporyapmasüresivekategorifarkınagöreartışgöstere-bileceğinibelirtmiştir.Başkabirçalışmadaise7günlükalpkayağıaktivitesininbaşlangıçseviyesindeveortaseviyedekiPolonyalıöğrencilerindengeperformanslarınıgeliştirdi-


ğigörülmüştür(Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014).hyderenatal. (2013)yaptıklarıçalışmadayaşamlarını2800myüksekliktesürdüren3800mirtifadaantrenmanyapanyarışçıların3günyapılankayakçalışmasısonrasındadengeperformanslarındagelişmeolduğunugöstermiştir.

Yapılançalışmalardasporcularınsporyaşınaparalelolarakdengeperformansların-dagelişimsağlandığıtespitedilmiştir.Çalışmamızdadabenzersonuçlareldeedilmiştir.Bununnedeniolaraksporcularınkayaküzerindegeçirdiklerisüreninfazlaolmasıyadasporakatılımı ile sporcularındinamikkoşullarauyumsağlamasınıdahakolaylaştırdığısöylenebilir.Dolayısıylasporcularınperformanslarındasporyaşıilebirliktepozitifkatkısağlandığıdüşünülmektedir.

BuaraştırmayakatılanA1veA2ligisporcularınınbüyükslalomveslalomyarışsonuç-larıarasındaanlamlıfarklılıktespitedilmiştir.BuçalışmadaA1ligisporcularınınbüyükslalomyarışsonuçlarıilestatikdengeparametrelerioSıveAPSıdeğerleriilearasındaan-lamlıilişkitespitedilirken,mLSıdeğeriarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.A1ligisporcularınınslalomyarışsonuçlarıilestatikdengeparametreleriarasındaanlam-lıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.ÇalışmadaA2ligisporcularınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıilestatikdengeparametreleriarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedil-miştir.AraştırmayakatılanA1ligisporcularınınbüyükslalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametresimLSıdeğeriarasındaanlamlıilişkitespitedilirken,büyükslalomyarışsonuçlarınındinamikdengeparametrelerioSıveAPSıdeğerleriarasındaanlamlı ilişkiolmadığıtespitedilmiştir.A1ligisporcularınınslalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametreleriarasındaanlamlıilişkibulunmamıştır.A2ligisporcularınınbüyükslalomveslalomyarışsonuçlarıiledinamikdengeparametreleriarasındaanlamlıilişkiolmadığıtespitedilmiştir.

Coteatal.(2005)postüralkontrolvedinamikdengenin,günlükyaşamaktivitelerivesportif aktivitelerdeoptimumperformans içingerekli olduğunubildirmişlerdir.Yapıla-cakolandengeçalışmalarıilesporculardaistenilenözelliğeuygungelişmelersağlanarak,denge yetisi gereken branşlarda performans artışı sağlanabilir (Gökmen, 2013). Altay(2001),belirttiğinegöre;sportifbecerilerdedengenin,dahaiyiperformansgösterenlerilegöstermeyenlerarasındaayrımyapılmasındabiretkenolduğunuvemotorbecerilerinsergilendiğibedenselgelişimiçinpozitifyöndebirivmekazandırdığınıbildirmiştir.

Erkmenveark.(2010)futbolculardadengeperformansıilefonksiyonelperformansarasındakiilişkiyiincelediğiaraştırmalarındafutbolcularınyalnızcatekayakduruşdengeskoruiledikeysıçramaarasındaortadüzeydeanlamlıkorelasyonsaptandığıbildirilmiştir.Futbolculardaüçadımatlamamesafesivedikeysıçramadeğerleriiledengeperformansıarasındakiilişkininincelendiğibaşkabirçalışmadafutbolcularındengeperformansları-nınüçadımatlamavedikeysıçramamesafesiyleilişkiliolmadığıbildirilmiştir(hamiltonetal.,2008).Demiral(2007),yaptığıaraştırmadajudoyayenibaşlayangrubun3yılbo-yuncastatik,dinamikdengevekoordinasyondeğerlerinitakipetmişve3yılsonundade-receyegirenjudocuların(başarılıgrup)statik,dinamikdengevekoordinasyondeğerleriarasında anlamlı farklılık tespit ederken, 3 yıl sonundadereceye giremeyen judocular-da(başarısızgrup)iseanlamlıfarklılıkolmadığınıntespitedildiğinibildirmiştir.Yapılanbaşkabirçalışmayagöre3aylıkizokinetikegzersizlerinardındanAPSı,mLSıveoSıde-ğerlerindesırasıyla%38,4,%35ve%42’likbirazalmameydanagelmiştir(Kim,Cha,Den-nis,2011).Başkabirçalışmadabuzhokeycilerinizokinetikkuvvetiilestatikvedinamikdengedeğerleriarasındaanlamlıbirilişkiolmadığınıgöstermiştir(Özçelik,2014).Benzerşekildeyazılıkaynaklardabuzhokeycilerdekuvvetvedengearasındakiilişkiyiinceleyenbirçalışmayarastlanmışveoçalışmadadabacakkuvvetiledengearasındaanlamlıbirilişkiolmadığıtespitedilmiştir(Behmetal.,2005).Diğerbranşlardayapılanaraştırmalarneticesindesporcularınperformanslarıiledengedüzeyleriarasındakisonuçlarınfarklılıkgösterdiğitespitedilmiştir.


Alpdisiplini kayağıoptimumpostural kontrolügerektiren, sonderece zorluvede-ğişkenbirortamdayapılmaktadır (Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014).Kayarkenhızdeğişikliği, çeliklerüzerindedönerkenaraziyadakarkoşullarıüzerindesürekliküçükayarlamalaryapmakgereklidir (Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014).Artanhızlabir-likte son derece dinamik koşullar altında yapılan inişlerde sporcuların denge kaybınıönlemesi için içvedışgüçleridengeleyebilmelidir (taube,Gollhofer,2012).Biralpka-yakçısının performansı esnasında öne-arkaya ve içe-dışa doğru dengesini ayarlamasıgerekir(Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014)veağırlıkmerkeziüzerineetkiedentümkuvvetlerintoplamınıdengedetutabildiğisürecedüşmezveinişinitamamlayabilir(Le-master,2010).Budabizleredinamikdengeninbubranşiçinnekadarönemliolduğunugöstermektedir.Alpdisiplinisporcularınındahaiyibirperformanssergilemesiiçingüçlübirdengeduygusunasahipolmasıgerekmektedir.Bugereksinimleryapılanbiomekanikalçalışmalarlateyitedilmiştir (Raschneretal.,2001).

uzmanlar,kayarkenüstvücuttayaşananhareketliliğinkayakçınındengesininegatifyöndeetkilediğinibelirtmektedir.Bunedenle,kayakseviyesineolursaolsun,birkayakçı-nınüstvücutpozisyonununsabitbirşekildeolmasıgerektiğiüzerindedurulmuştur(Wo-jtyzek,Paslawska,Raschner,2014).Yapılanbuçalışmadadaliteratürbulgularınaparalelolarakvücutstabilizasyonuiyiolansporcularınyarışsonuçlarıvücutstabilizasyonuiyiolmayansporcularagöredahaiyiolduğugözlemlenmiştir.Başkabirdüşünceyegöreyenibaşlayankayakçılarayaklarınıdahafazlaaçarakkaymalarıdengelerinidüzenlemeleriiçinbüyükkatkısağlamaktadır.oysakayağaözgüdahaiyidengeyesahipuzmankişiler,ayakpozisyonlarıdahayakınbirşekildekayarlarveyahızvepistkoşullarınagörebugenişliktedeğişiklikgörülebilmektedir(Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014).Budüşüncedenyolaçıkarakyapılançalışmadadengedeğerleri iyiolansporcularınbacakpozisyonlarıdahayakınolacağıiçindışkuvvetlere(hava,rüzgarvs.)karşıoluşturacağıdirençdahaazola-caktır.Aksinedengedeğerleridahakötüolansporcularınbacakpozisyonlarıdahagenişolacağıiçindışetkenlere(hava,rüzgarvs.)karşıoluşturacaklarıdirençartacaktır.Bununsonucundadadengedeğerleriiyiolansporcularındengedeğerlerikötüolansporcularagöredahaiyisonuçeldeetmelerinormalbirsonuçolarakgözükmektedir.Yapılanbaşkabirçalışmadakayaklıçalışmayaekolarakdengeçalışmalarınınyapıldığı2haftalıkkampınetkisi incelenmişve inişyarışmasıperformansınınsadecekayaklı çalışmayapangrubagöredaha iyigelişimsergilediğigörülmüştür(malliou,2004).hyderenatal. (2013)veWojtyczekatal.(2014)yaptıklarıçalışmalardakayaklıçalışmalarneticesindeöğrencile-rindengeperformanslarındagelişimyaşandığınıbelirtmişlerdir.Sportifetkinliklerinkişi-lerinyaşamlarınaolumluetkileribilinmekteolduğugibidengeözelliğinindegeliştirilme-sinebağlıolaraksportiffaaliyetlerdeönemliyertutmaktadır(Çebi,2013).

Dengeninsportifbecerilerdesporculararasındakiperformansayrımındadabiretkenolabileceğiyapılançalışmalarladesteklenmektedir.insanındengesağlamadakiyeteneği,diğermotorsistemleringelişmesindevegüniçerisindekizamanlardabelirleyicibirfak-törolabilir(Wojtyzek,Paslawska,Raschner,2014);(Ünver,Atan,2015);(Çelenk,Arslan,Aktuğveşimşek,2018).Çebi(2013),Coteatal.(2005),Perrinatal.(2002)çalışmalarınınsonuçlarına göre yapılan sportif etkinliklerin denge performansına etkisinin olduğubelirlenmiştir. Çalışmamızın sonuçlarında bazı denge parametrelerinin büyük slalomyarış sonuçlarına etkisi olduğu saptanmıştır. Literatür sonuçlarının da bu çalışmadakibulgularıdesteklediğigörülmüştür.

Sonuçolarakalpdisiplini sporcularınındengeveyarışperformanslarının ilişkisinebakmakamacıileyapılanbuçalışmadadengeantrenmanlarısporcularınkayaktekniğini,kayakperformansınıvedengeyiolumluyöndeetkilediğisöylenebilir.Sporcularındengeparametreleri,fizikselözellikleriileyarışsonuçlarıarasındatespitedilenfarklılıklarA1ligi kayakçılarının, A2 ligi kayakçılarına göre daha yoğun antrenmanprogramlarına vezorlumüsabakakoşullarınamaruzkalmalarınınbiruyumuşeklindedeğerlendirilebilir.


Kayaksporcularıveantrenörlerininyapılanantrenmanveyarışmalardaeniyisonucual-makiçindengeperformansınıarttırıcıçalışmalarınsıklıklayapılmasıönerilmektedir.Ay-rıcaalpdisiplinikayağındadengeninyarışperformansınıetkileyipetkilemediğinindahaiyianlaşılmasıiçinbukonudadahafazlaaraştırmayapılmasıönerilmektedir.

KAYNAKLAR1. Akgöl,AC.(1997).DeğişikYaşGuruplarındaDengeninDeğerlendirilmesi.SağlıkBi-

limleriEnstitüsü,Bilimuzmanlığıtezi,Ankara.2. Akman,n.,Karataş,m.(2003).temelveuygulananKinezyoloji,haberalEğitimVakfı

Yayınevi,Ankaras.363.3. Aksu,S.(1994).DengeEğitimininEtkilerininPostüralStrestestiileDeğerlendiril-

mesi,Yüksek lisanstezi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,hacettepeÜniversitesi,Ankaras.64

4. Altay,F.(2001).RitmikCimnastikteikiFarklıhızdaYapılan“ChaineRotasyon”Sonra-sındaYanDengehareketininBiomekanikAnalizi,Doktoratezi,SağlıkBilimleriEns-titüsü,hacettepeÜniversitesi,Ankaras.167-168

5. Behm DG, Wahl mJ, Button DC, Power KE ve Anderson KG. (2005). Relationshipbetweenhockeyskatingspeedandselectedperformancemeasures.19:(2):326-331.

6. Bryant,EC.,trew,mE.,Bruce,Am.,Kuisma,Rm.veSmith,AW.(2005).GenderDiffe-rencesinBalancePerformanceatthetimeofRetirement.JClinBiomech,(5):330-335

7. CoteKP,BrunetmE,GansnederBm. ve Shultz, SJ. (2005). Effects of pronated andsupinatedfootposturesonstaticanddynamicposturalstability,JournalofAthletictraining.40:(1):41-46.

8. Çebi,m.(2013)FarklıEngelGruplarındakiSporcularınDenge,SolunumKapasitesiVeReaksiyonzamanlarınınKarşılaştırılması,ondokuzmayısÜniversitesi,SağlıkBilim-leriEnstitüsü,Doktoratezi,Samsuns.80-87.

9. Çelenk,Ç.,Arslan,h.,Aktuğ,zB.veşimşek,E.(2018).theComparısonbetweenStatıcandDynamıcBalancePerformancesofteamandındıvıdualAthletes.EuropeanJour-nalofPhysicalEducationandSportScience.4:(1):28-34.

10. Davlin,CD.(2004).DynamicBalanceinhighLevelAthletes.Percept.mot.Skills.98:1171-1176.

11. Demiral,ş.(2007).BayanJudoculardaYetenekSeçimi,YüksekLisanstezi,marmaraÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,istanbul,s.42-44.

12. Denerel,hn.(2011).StatikveDinamikGermeEgzersizlerininDinamikDengeÜzeri-neAkutEtkisi,SporhekimligiAnabilimDalı,tıptauzmanlıktezi,izmir

13. Erkmen, n., Suveren, S., Göktepe, AS. ve Yazıcıoğlu, K. (2007). Farklı BranşlardakiSporcularınDengePerformanslarınınKarşılaştırılması.Spormetre.BedenEğitimiveSporBilimleriDergisi;(3):115

14. Erkmen,n.,taşkın,h.,Sanioğlu,A.,Kaplant,.veBaştürk,D. (2010).RelationshipsbetweenBalanceandFunctionalPerformanceinFootballPlayers.JournalofhumanKinetics,26:21-29.

15. Erkmen,n.(2006).SporcularınDengePerformanslarınınKarşılaştırılması,DoktorateziSağlıkBilimleriEnstitüsüBedenEğitimiveSporAnabilimDalı,GaziÜniversitesi,Ankaras.102


16. Ferdjallah,m.,harris,GF.,Smith,P.veWertsch,JJ.(2002).AnalysisofPosturalCont-rolSynergiesDuringQuietStandinginhealthyChildrenandChildrenWithCerebralPalsy.ClinicalBiomechanics17:203-210

17. Gökmen,B.(2013).DengeGeliştiriciÖzelAntrenmanuygulamalarının11YaşErkek ÖğrencilerinStatikveDinamikDengePerformanslarınaEtkisi,YüksekLisanstezi,Samsun

18. Greve,J.,Alonso,A.,Bordini,AC.veCamanho,GL.(2007)CorrelationbetweenBodymassindexandPosturalBalance.Clinics.62:(6):717-719.

19. Gürkan,AC.(2011).BirinciveBölgeselLigdeoynayanElitKadınFutbolcularınDengeDağılımlarınınincelenmesi,YüksekLisanstezi,Ankara.

20. hahn,t.,Foldspang,A.,Vestergaard,E.veıngeman-hansen,t.(1999).one-legstan-dingbalanceandsportsactivity.ScandJmedSciSports,munksgaard,9:15-18.

21. hamilton,Rt.,Shultz,SJ.,Schmitz,RJ.vePerrin,Dh.(2008).triple-hopDistanceasaValidPredictor of LowerLimbStrength andPower. Journal ofAthletictraining,43:(2):144-151.

22. hansen,mS., Dieckmann, B., Jensen,K. ve Jakobsen, BV. (2000). theReliabilityofBalancetestsPerformedontheKinestheticAbilitytrainer(KAt2000),KneeSurgSportstraumatolArthrosc,(8):180-185.

23. hazar, F., taşmektepligil, Y. (2008). PuberteÖncesiDönemdeDengeVeEsnekliğinÇeviklikÜzerineEtkilerininincelenmesi,SpormetreBedenEğitimiVeSporBilimleriDergisi,(1)9.12.2008.

24. hydren,JR.,Kraemer,WJ.,Volek,JS.,Dunn-Lewis,C.,Comstock,BA.,Szivak,tK.,hoo-per,DR.,Denegar,CR.,maresh,Cm.(2013).PerformanceChangesduringaWeeklonghigh-AltitudeAlpineSki-RacingtrainingCampinLowlanderYoungAthletes.JStren-gthCondRes,27(4):924-937.

25. Kejonen,P.,Kauranen,K.,Vanharanta,h.(2003).“RelationshipBetweenAnthropo-metricFactorsandBody-BalancingmovementsinPosturalBalance,”ArchivesofPhy-sicalmedicineandRehabilitation,84;17-22.

26. Kim,K.,Cha,JY.,Dennis,W.(2011).Fell,theEffectofContralateraltraining:ınfluenceofunilateralisokineticExerciseonone-LeggedStandingBalanceoftheContralate-ralLowerExtremityinAdults,Gait&Posture(34):103–106.

27. Lemaster,R.(2010).ultimateskiing,Champaign,ıL,humanKinetics.28. mainenti, mRm., Rodrigues, EC., oliveira, JF., Ferreira, AS., Dias Cm. ve Silva, ALS.

(2011). “Adiposity and Postural Balance Control: Correlations between Bioelect-rical impedance and Stabilometric Signals in Elderly Brazilian Women,” Clinics66:(9):1513–1518

29. malliou, P., Amoutzas, K., theodosiou, A., Gioftsidou, A., mantis, K., Pylianidis, t.veKioumourtzoglou,E.(2004).ProprioceptivetrainingforLearningDownhillSki-ing,PerceptmotSkills,99:(1):149-154.

30. maria, J., Greve,DA., Cuğ,m.,Dülgeroğlu,D., Guilherme., Brech,GC. veAlonso,AC.(2013).RelationshipbetweenAnthropometricFactors,Gender,andBalanceunderunstableConditionsinYoungAdultsBiomedResearchınternational,s.5

31. mcGraw,B.,mcClenaghan,BA.,Williams,hG.,Dickerson,J.veWard,DS.(2000).“GaitandPosturalStabilityinobeseandnonobesePrepubertalBoys,”ArchivesofPhysicalmedicineandRehabilitation,81:(4):484-489.

32. muratlı,S.(1997).ÇocukveSpor–AntrenmanBilimiışığıAltında,BağırganYayınevi,Ankara.s.294


33. noyan,A.(2004).YaşamdavehekimlikteFizyoloji,meteksanmatbaası,Ankara.(14):336-337

34. Özçelik,A.(2014).BuzhokeycilerindeÇeviklik,Sürat,KuvvetveDengeArasındakiilişkininincelenmesi,YüksekLisanstezi,Ankara.

35. Paillard,t.,noe,F.,Riviere,t.,marion,V.,montoya,R.veDupui, P.(2006).PosturalPer-formanceAndStrategyintheunipedalStanceofSoccerPlayersatDifferentLevelsofCompetition.JAthltrain.41:172-176.

36. Paillard,t.venoe,F.(2006).EffectofExpertiseAndVisualContributiononPosturalControlinSoccer,JmedSciSports,16:345-348.

37. Perrin,P.,Deviterne,D.,hugel,F.vePerrod,C.(2002).Judo,BeterthanDance,Deve-lopsSensorimotorAdaptabilitiesinvolvedinBalanceControl.GaitPosture.(15):187-194.

38. Prado,Jm.,Stoffregen,tA.andDuarte,m.(2007).“PosturalSwayduringDualtasksinYoungAndElderlyAdults,”Gerontology,53:(5):274-281

39. RaschnerC,SchiefermüllerC,zallingerGetal.CarvingturnsVersustraditionalPa-rallelturns -AComparativeBiomechanicalAnalysis. ın:müllerE,Schwamederh,RaschnerC,LindingerS,KornexlE,eds.ScienceandSkiing ıı,hamburg,Dr.KovacVerlag,2001:203-217.

40. Spirduso,WW.(1995).Balance,PostureandLocomotion.in:PhysicalDimensionsofAging.humanKinetics,Champaing,ıllioniss.152-185.

41. Swanenburg,J.,Bruin,ED.,Favero,K.,uebelhart,D.vemulder,t.(2008).“theRelia-bilityofPosturalBalancemeasuresinSingleandDualtaskinginElderlyFallersandnon-Fallers,”BmCmusculoskeletalDisorders(9);162-164.

42. taube,W.,Gollhofer,A.(2012).Posturalcontrolandbalancetraining.ın:GollhoferA,taubeW,nielsenJB,eds.RoutledgehandbookofmotorControlandmotorLearning,newYork,s.252-280.

43. Ünver,ş.veAtan,t.(2015).ınvestigationoftheChangesinPerformancemeasure-mentsBasedonCircadianRhythm.Anthropologist.19:(2):423-430.

44. Wegener,L.,Kisner,C.venichols,D.(1997).Staticanddynamicbalanceresponsesinpersonswithbilateralkneeosteoarthritis.JorthopSportsPhysther.25:138.

45. Winter,DA.,Patla,AE.veFrank,JS.(1990).AssessmentofBalanceControlinhumans.medProgtechnol,16:31-51.

46. Wojtyczek,B.,Pasławska,m.veRaschner,C.(2014).ChangesintheBalancePerfor-manceofPolishRecreationalSkiersafterSevenDaysofAlpineSkiing.Journalofhu-manKinetics.44:29-40.

47. Wright,KE.,Lyons,t.,navalta,JW.(2013).EffectsofExerciseinducedFatigueonPos-turalBalance:AComparisonoftreadmillVersusCycleFatiguingProtocols.EurJApplPhysiol,113:1303-1309.

48. zorba,E.(1999).herkesiçinSporveFizikseluygunluk,GSGmEğitimDairesi,Ankara,s.601.

Ülkemizdeki Yerli Turistlerin Nevşehir –Kozaklı Bölgesindeki Termal Kaplıca Tercihlerindeki

Faktörler ile Rekreatif Etkinliklerin Yeterlilik

Durumlarının İncelenmesi

Mustafa KARAKUŞ1

Abdusselam KÖSE2

1 Erciyesuniversitesi,SporBilimleriFakültesi2 uşakuniversitesi,SporBilimleriFakültesi

CHAPTER22

Mustafa KARAKUŞ, Abdusselam KÖSE 331

GİRİŞ Geçmiştengünümüzeyaşananteknolojikgelişmelerinsanlıktarihindeönemliyeni-

liklerenedenolmanınyanısıraciddiproblemlerideberaberindegetirmiştir.şehirlerdekihava,su,toprakkirliliği,nüfusartışınınsebepolduğukalabalıkyaşam,kişiselyükümlülükvezorunluluklar, toplumsal sorunlarınmeydanagetirdiği sıkıntılarve rutinhayat tarzıgibiçeşitliolumsuzluklarinsanlarıpsikolojikvefizyolojikyöndenyıpratmaktadır.(1)

Ayrıcateknolojinininsangücüneduyulanihtiyacıazaltmasıvebuyeniyasambiçimiileortaya çıkanboşzaman, stres, is tatminsizlikleri ve sosyal çevrebaskıları türündenolumsuzluklarturizmverekreasyonolayınınöneminiortayakoymaktadır(2).

turizm,yabancılarınsürekliyerleşmeyedönüşmeyecekveherhangibirkazançgetiri-cifaaliyetleilişkiliolamayacakşekildeseyahatetmelerindenvekonaklamalarındandolayıortayaçıkanolaylarınveilişkilerintümüdür“(3).

RekreasyoniseLatince“yenilenme,tazelenme”anlamındaki“recreare”sözcüğündengelmektedir.Buanlamıylarekreasyon,çalışmafaaliyetleriiletükenenbedenselvezihinselkaynakların“yenidenyaratılması”amacınıtaşır(4,5).

insanlar,hoşçavakitgeçirmekiçindinlenme,eğlenmevemerakgibinedenlerleçeşitliturizmverekreasyonaktivitelerinekatılırlar.BenzeramaçlardoğrultusundaYapılanbuaktivitelerinsanlarınhayatkalitesiniartıraraktatmindüzeylerinietkilemektedir(6).herproblemberaberindebirçözümgerektirmekteveinsanlarınsorunlarınayanıtolmakta-dır.Boşzamanolarakkarşımızaçıkanproblemturizmhareketiniortayaçıkarmışveyeniboyutlarkazandırmıştır.Vebugelişmelerturizmolayınayeniboyutlarkazandırarakge-lişmesinisağlamıştır(1).

Özellikleçalışanbireylerinyaşamışolduğubutürolumsuzluklarbireylerieskigüç-lerinikazanacaklarıfarklıetkinliklereyöneltmektedir.Buanlamdageçmiştengünümüzeinsanlarınşifabulmakve içindebulunduğurutinhayattankendilerinikurtarmakmak-sadıyla insanlar tarafındantermalkaplıcalarsürekli tercihedilmiştir.termalkaynaklarbakımındanciddibirpotansiyelesahipolanülkemiz,türkiyejeotermalpotansiyelibakı-mından,Avrupa’da ilk,dünyadaiseyedincisıradayeralmaktadır(7).türkturizminedi-namizmkazandıracakbirturizmtürüolan“termalizm”,mevcuttermaltesislerinsayıvenitelikaçısındanyetersizolmasınedeniylebeklenilentaleplereistenilenşekildehizmetverememektedir.Ayrıcabu tesislerde,moderntermal turizm işletmeciliğininbirgereğiolanrekreatiffaaliyetlerindeyetersizolduğuortadadır.(8)

Buçalışmanınamacı,nevşehir-Kozaklıbölgesindekimevcuttermalkaynaklarımızınzenginliğine rağmen, yeterince gelişememiş olan termal tesislerin cinsiyet değişkeninebağlıolaraktercihedilmedurumlarıvesportifrekreasyonaktiviteleriilebirlikteelealı-narakgeliştirilmesiüzerindedurulacaktır.

GEREÇ VE YÖNTEMAraştırma alanını nevşehir-Kozaklı termal Kaplıcaları oluşturmaktadır. Çalışmanın

anamateryalinikolaydaörneklemeyöntemiileseçilenziyaretçilerileyapılacakyüzyüzeanketçalışmalarındaneldeedilecekverileroluşturmuştur.Araştırmadagerekziyaretçi-lerin sosyo-ekonomiközelliklerinin saptanması, gereksealanın rekreasyonelve turizmamaçlı kullanım değerinin ortaya konulabilmesi için 421 adet anket yerinde yapılmışolup,buanketleraraştırmanınanamateryalinioluşturmuştur.Ayrıca,araştırmaalanıileilgilihertürlüyayın,belgeveharitadamateryalolarakkullanılmıştır.YerelyönetimleveKozaklıtermalKaplıcalarıişletmeyetkilileriyleyüzyüzegörüşmelerdeneldeedilenbilgi-lerdemateryalolarakkullanılmıştır.Ayrıca,alanailişkinbilgiler,plankararları,uygulamaçalışmaları,projeler,ulusalveuluslararasıyayınlar,raporlar,istatistikler,yöntemeilişkinçalışmalarveliteratürler,arazideyapılanincelemelerdeneldeedilentespitler,fotoğraflar,slaytlararaştırmadamateryalolarakkullanılmıştır.


termalturizmmerkezlerihemturizmhemrekreasyonunbiraradaolduğukullanımalanlarıdır.Buçalışmadauygulananyöntem;Yerlituristlerintermalkaplıcakeşfedicivetanımlayıcıaraştırmamodeliyöntemidir.Buamaçlabutezçalışmasıkapsamındaçalışmaalanınınrekreatiffaaliyetyeterlilikdurumlarınıntespitiiçinbuyöntemkullanılmıştır.tezçalışmasındauygulanmaküzerehazırlanananketformlarıçeşitliülkelerdebenzeramaç-laelealınançalışmalarincelenerek,araştırmaalanıveziyaretçiözelliklerinegörebelir-lenmiştir.Anketteyeralan sorularınanketekatılanlar tarafındankolaycaanlaşılmasınısağlamakamacıylaanketçalışmasıyüzyüzeyapılmıştır.KozaklıtermalKaplıcalarınabiryılboyuncagelentoplamyerlituristsayısıaraştırmanınpopülâsyonunuoluşturmaktadır.

Çalışmadaizlenenyöntemaltıaşamadanoluşmaktadır.Buaşamalaraşağıdasunulanbaşlıklarçerçevesindeelealınmıştır:1. Çalışmayıyönlendiren,alanaveçalışmakonusunailişkinteorikbilgilerinortayako-

nulması.2. termalişletmelerdekitercihfaktörleriveziyaretçiözellikleriiletercihlerininbelir-

lenmesineyönelikanketlerinhazırlığıveanketlerinuygulanması.3. Rekreatifetkinliklerininyeterlilikdurumlarıilemevcutdurumuntespiti(Değerlen-

dirmeleristatistikiolarakSPSSprogramdesteğiileyapılmıştır)veyerlituristtercih-lerininbelirlenmesi.

4. ziyaretçitercihlerivekorumaalanıplanlamakriterleriışığındaalanlagetirilebilecekkullanımlarailişkinsenaryolarınoluşturulmasıvebusenaryolaragöreankethazır-lanması.

5. Anket sonuçlarının değerlendirilmesi (Değerlendirmeler SPSS programdesteği ileyapılmıştır).

6. Sonuç,önerilervegeneldeğerlendirmeninyapılması.

3.1. Araştırmanın KonusuYerlituristlerinnevşehir–Kozaklıbölgelerindekitermalkaplıcatercihlerindekifak-

törlerinvebölgedekirekreatifetkinliklerinyeterlilikdurumlarınınincelenmesidir.

3.2. Araştırmanın Amacı Ve ÖnemiYerlituristlerintermalkaplıcatercihlerindekifaktörlerinverekreatifetkinliklerinin

yeterlilikdurumlarınınbelirlenmesiamaçlanmıştır. Bu amaçla nitelikli termal turizm tesis-lerimizin hizmet standartları, rekreasyon imkanları incelenerek karşılaşılan sorunlar için çözüm önerileri geliştirilmesi hedeflenmiştir.

3.3. Araştırmanın SınırlarıBuaraştırmaaşağıdakisınırlardikkatealınarakdeğerlendirilmelidir:

• Araştırmanevşehirili,Kozaklıilçesiilesınırlandırılmıştır.• Araştırmaiçin,421anketformudağıtılmış,anketformlarınınhepsiningeridönüşü

olmuşvetümanketlerdeğerlendirmeyetabitutulmuştur.• Anket formlarınındağıtımı çeşitli koşullaraltındagerçekleştirilmiştir; formlarKo-

zaklıbölgesinegelenyerlituristlerebelirlenenotellerdeuygulanmıştır.Bunedenlekatılımcılarınifadeleriaynıkoşullariçindecevapladıklarıdüşünülmektedir.

• Araştırmadaulaşılanturistlerinyerliolmasıbirsınırolarakkabuledilebilir.

mustafaKARAKuş,AbdusselamKÖSE 333

3.4. Araştırmanın Metodolojisi3.4.1.Örneklem

AraştırmanınörneklemininevşehirilininKozaklı ilçesine,çeşitlitermalotellerege-len421yerlituristoluşmaktadır.nevşehirilininKozaklıilçesininseçilmesindetermalsukaynaklarınıvebukaynaklarıişletenotellerinsayısınınbuilçedejeopolitikaçıdan,diğeryerleregöredahayetersizolmasıetkiliolmuştur.

3.4.2. Araştırmanın Modeli ve Araştırma Soruları3.4.2.1.Araştırmanın Modeli

Literatür çalışması yapıldıktan sonraamacauygunolarakoluşturulananket formutoplam 5 bölümden oluşmaktadır. uygulamaya geçmeden önce belirlenmiş bir tesistedeneme amacıyla 50 kişiye uygulanmış olup yanlış anlaşılmaya sebebiyet verebileceksorulardüzeltilmiştir.Yapılanaraştırmadaveri toplamahedefiolaraknevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalturizmişletmelerineenazbirgünsüreylekonaklamakiçingelenyer-lituristlerden421kişiyeulaşmakamaçlanmıştır.Anketçalışmasıöncesinde yöneti cilerle yapılan görüşmeler esnasında işletmelerde kalan misafi rlere birebir anket uygulaması yapa-bileceğimiz belirti lmişti r. Çalışmanın sağlıklı sonuçlara ulaşabilmesi için tezin amacı üyelere tarafı mdan anlatı lmış olup gönülsüz üyelere yaptı rılmamıştı r. Anket formu üyeler tarafı ndan doldurulurken programları aksatmayacak ve aceleye geti rilmeyecek şekilde planlanmıştı r. Anket formları katı lımcılara kafeterya veya lobide boş zamanlarını sohbet ederken veya din-lenirken geçirdikleri zaman içerisinde takdim edilerek anketlerin doldurulması sağlanmıştı r. Çalışmamızın başarıya ulaşabilmesi için tesis yöneti cisi ve çalışan personelden yardım alın-mıştı r. Anket çalışmamız sonbahar ve kış aylarını içine alan bir süreyi kapsamıştı r.

3.4.4.Ver�ler�n Anal�z� Ve Değerlend�r�lmes�Araştırmada elde edilen veriler, SPSS istatistik programına yüklenmiş ve her türlü

analizbuprogramaracılığıileyapılmıştır.Araştırmanınhipotezlerinitestetmekamacıylaki-kare, frekans analizi, çapraz tablo analizi uygulanmıştır.Anlamlılıkdüzeyi0.05alın-mıştır.


4. BULGULARYerli turistlerin nevşehir-Kozaklı bölgelerindeki termal kaplıca tercihlerindeki

faktörlerin ve bölgedeki rekreaktif etkinliklerin yeterlilik durumlarının incelenmesineilişkinbulgularaşağıdaverilmiştir.

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde

GeçerliErkek 224 53,2 53,2

Bayan 197 46,8 46,8toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.1.CinsiyetDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerincinsiyetdeğişkenliğinebağlıolarakdeğerlendirildiğinde%53,2sierkeklerdenolu-şurken%46,8bayanlardanoluştuğugörülmektedir.


Geçerli

18-25 116 27,6 27,6

26-35 175 41,6 41,636-45 93 22,1 22,146-55 22 5,2 5,256+ 15 3,6 3,6toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.2.YaşDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmaya katılan bi-reylerinyaşdeğişkenlerinebakıldığızaman%41,6sı26-35yaşaralığındakibireylerdenoluşurken27,6sı18-25yaşarasıbireylerdengerikalankısmının36veüzeriyaşdeğiş-kenlerindenoluşmaktadır.


Geçerli

Evli 274 65,1 65,1Bekar 139 33,0 33,0Bosanmis 8 1,9 1,9toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.3.medeniDurumDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinmedenidurumdeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlendirildiğindebüyükçoğunluğu-nunevlibireylerdenoluştuğugörülmektedir.



Geçerli

ilkogrenim 83 19,7 19,7lise 117 27,8 27,8onlisans 77 18,3 18,3lisans 111 26,4 26,4Yukseklisans 33 7,8 7,8toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.4.ÖğrenimDurumuDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinöğrenimdurumudeğişkenlerinebağlı olarakdeğerlendirildiğindeenazkatılımınyükseklisansasahipbireylerinolduğugörülmektedir.


Geçerli

500-1500 126 29,9 29,91501-2500 209 49,6 49,62501-3500 61 14,5 14,53501-4500 21 5,0 5,04501+ 4 1,0 1,0toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.5.ortalamaAylıkGelirDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinortalamaaylıkgelirdeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlendirildiğindebüyükçoğun-lunu1501-2500arasıgeliresahipbireylerdenoluştuğugörülürken3501veüzerigeliresahipolanbireylerinçokfazlatercihetmediklerigörülmektedir.


Geçerli

içAnadolu 228 54,2 54,2marmara 48 11,4 11,4Akdeniz 30 7,1 7,1Karadeniz 47 11,2 11,2Ege 25 5,9 5,9Doğuanadolu 13 3,1 3,1Güneyanadolu 30 7,1 7,1toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.6.YaşadığıYerDeğişkenlerineaityüzdelikdilimler

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinyaşadığıyerdeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlendirildiğindebüyükçoğunluğuniçAnadolubölgesindenolduğugörülmektedir.


Eğlence Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde

Geçerlihayır 386 91,7 91,7

Evet 35 8,3 8,3toplam 421 100,0 100,0

Spor


Evet 27 6,4 6,4toplam 421 100,0 100,0

Zindelik


Evet 28 6,7 6,7toplam 421 100,0 100,0

Merak


Evet 29 6,9 6,9toplam 421 100,0 100,0

Tedavi

Geçerlihayır 346 82,2 82,2Evet 75 17,8 17,8toplam 421 100,0 100,0

Dinlenme

Geçerlihayır 138 32,8 32,8Evet 283 67,2 67,2toplam 421 100,0 100,0

Diğer


Evet 1 ,2 ,2toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.7.AraştırmayaKatılanÖrnekBireylerinKozaklıdakitermalmerkezlereGelişAmaç-ları

nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmaya katılan bi-reyleringelişamaçlarınabağlıolarakdeğerlendirildiğinde67,2sinindinlenme,17,8’nintedaviamaçlıgeldiğigörülürkengerikalankısmınıneğlence,merak,zindelik,sporgibiseçenekleritercihedenlerdenoluştuğugörülmektedir.



Geçerli

ilkkez 201 47,7 47,72.kez 130 30,9 30,93.kez 39 9,3 9,3Sürekli 51 12,1 12,1toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.8.tesiseGelişSıklığınız

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerintesisegelişsıklıklarınabağlıolarakdeğerlendirildiğindeilkkezgelenlerinçoğunluk-taolduklarıgörülmektedir.

Araştırmaya katılan örnek bireylerin Kozaklıda tatil yapmalarına etki eden fak-törler Tablo 4.9– Tablo 4.13 arasında verilmiştir.


Geçerli

KesinlikleKatılmıyorum 66 15,7 15,7

Katılmıyorum 92 21,9 21,9Kararsızım 58 13,8 13,8Katılıyorum 117 27,8 27,8KesinlikleKatılıyorum 88 20,9 20,9toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.9. SifaliKaplicalaraSahipolmasınedeniyletercihEdilmeDurumu

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağlıolarakyapılandeğerlendiril-medeşifalıkaplıcalarasahipoluşununçoğunluktarafındantercihsebebiolduğugörül-mektedir.


Geçerli

KesinlikleKatılmıyorum 75 17,8 17,8Katılmıyorum 56 13,3 13,3Kararsızım 98 23,3 23,3Katılıyorum 111 26,4 26,4KesinlikleKatılıyorum 81 19,2 19,2toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.10. ucuztatilolanaklarıSunuyorolmasınedeniyletercihEdilmeDurumu


Geçerli


Katılmıyorum 61 14,5 14,5

Kararsızım 88 20,9 20,9

Katılıyorum 107 25,4 25,4

KesinlikleKatılıyorum 78 18,5 18,5

toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.11. Fitness&WelnessmerkezininolmasınedeniyletercihEdilmeDurumu


nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmaya katılan bi-reylerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağlıolarakyapılandeğerlendi-rilmedetesislerdefitnessvewelnessmerkezininoluşunun%35,2oranındakatılımcılartarafından(katılmayanlarvekesinliklekatılmayanlar)tercihnedeniolmadığıgörülmek-tedir.Gerikalanlarkararsızvetercihnedeniolduğunakatılanbireylerdenoluşmaktadır.


Geçerli

KesinlikleKatılmıyorum 62 14,7 14,7Katılmıyorum 55 13,1 13,1Kararsızım 82 19,5 19,5Katılıyorum 118 28,0 28,0KesinlikleKatılıyorum 104 24,7 24,7toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.12. YüzmehavuzlarınınolmasınedeniyletercihEdilmeDurumu

nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmaya katılan bi-reylerinkozaklıda tatil yapmalarınaetkieden faktörlerebağlıolarakyapılandeğerlen-dirilmedeyüzmehavuzlarınınoluşunutercihedenlerin(katılanlarvekesinliklekatılan-lar)%52,7olduğugörülmektedir.Gerikalanlarkararsızvetercihnedeniolduğunakatılma-yanbireylerdenoluşmaktadır.


Geçerli


Katılmıyorum 96 22,8 22,8

Kararsızım 72 17,1 17,1

Katılıyorum 98 23,3 23,3

KesinlikleKatılıyorum 109 25,9 25,9

toplam 421 100,0 100,0

Tablo 4.13. KadınlaraÖzelmüstakilYerlerinolmasınedeniyletercihEdilmeDurumu

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağlıolarakyapılandeğerlendiril-medebölgedekadınlaraözelmüstakilyerlerinoluşuseçeneğini tercihedenlerin(katı-lanlarvekesinliklekatılanlar)%49,2olduğugörülmektedir.Gerikalanlarkarasızvetercihnedeniolduğunakatılmayanbireylerdenoluşmaktadır.

5. TARTIŞMA VE SONUÇÜlkemiz termal turizm içingerekliolankaynaklarınzenginliğiveüstünnitelikliol-

masıaçısındanşanslıkonumdadır.Buolumluşartlararağmenülketurizminebüyükbirdinamizmkazandırabilecekolantermalturizmimizyeterincegelişememiştir.oysakibuturizmtürü,ekoturizm,mağaraturizm,kültürturizmgibidiğeralternatif turizmtürle-riyledekolaycaentegreolabilecekbiryapıdaolupbununyanısırayılınhermevsimindeuygulanabilirliğiülketurizmiaçısındanbüyükönemtaşımaktadır.

Yaptığımızçalışmatermalturizmimizinrekreatif imkanlarlabütünleştirilebilmesineyönelikolmuştur.Rekreasyonolayısağlıkturizmi,dolayısıylatermalizminiçindebüyükönem taşımaktadır. Fakat ülkemizde termal turizm arzımızın son derece kısıtlı olduğugözönünealındığında,rekreatifimkanlarıntermalizmolayıiçindedeğerlendirilebilmesi,ancaktermalturizmolayınıngelişmesi ilemümkünolabilecektir.Rekreatif faaliyetlerin


yoğunolaraksunulabildiğitesislermodernanlamdahizmetverebilenniteliklitesislerdir.BunedenleçalışmamızınuygulamakısmıturizmBakanlığı’ndanbelgeliolanvemodernanlamdahizmetverebilecektesislerüzerindeyapılmıştır.

Araştırma 2011-2012 yıllarındanevşehir-Kozaklı bölgesine gelen 421 yerli turisteuygulanmıştır. nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmayakatılanbireylerincinsiyetdeğişkenliğinebağlıolarakdeğerlendirildiğinde%53.2’sier-keklerdenoluşurken%46.8’ininbayanlardanoluştuğugörülmektedir.(tablo4.1).tu-ran(2011)Kozaklıdatermalkaplıcalaragelen144kişiüzerindetaptığıbirçalışmadabuaraştırmayabenzerşekildegelenlerin%55’inierkekler,%45’iniisekadınlarınoluşturdu-ğunubelirtmiştir(7).Araştırmasonuçlarınagörebölgeyegelenyerlituristlerincinsiyetfarklılıklarına bağlı kalarak yapılan değerlendirmede işletmelerin sahip olduğu termalhavuz, türkhamamı sauna,gibi hizmet alanları kadın ve erkekdeğişkenleri tarafındanönemlitercihnedenleriolarakgösterilebilir.

nevşehir-Kozaklı bölgesindeki termal merkezlerde yapılan araştırmaya katılan bi-reylerinyaşdeğişkenlerinebakıldığızaman%41,6sı26-35yaşaralığındakibireylerdenoluşurken27,6sı18-25yaşarasıbireylerden%22,1’i36-45yaşaralığındakibireylerden%5,2’si46-55yaşaralığındakibireylerdenoluşurken%3,6’sının56veüzeriyaşdeğişken-lerindenoluştuğugörülmektedir.(tablo4.2).Belkayalı’nınyaptığıaraştırmada(2009)Ya-lovatermalkaplıcalarınagelenturistlerinyaşdeğişkenlerinebakıldığızaman(1)%16,2’si-nin18-24yaşarası,%26,6’sının25-34yaşarası,%22,1’nin35-44yaşarası,%19,5’nin45-54yaş arası,%9,7’sinin55-64,%5,865yaş veüzerindeolduğugörülmektedir (9).Sonuçlarabakıldığızamanaraştırmayakatılanbireylerinyaşdeğişkenlerigözönündebu-lundurulduğunda55veüzeriyaşlardakibireylerintermalkaplıcalarakatılımoranlarınındüşükolduğugörülmektedirtermal tesislerden istifadeedecekmüşterileringenellikleileriyaşlardaolankişilerolmasınarağmengençveortayaşkatılımcılargörülmüştür.oy-sakiBirçokAvrupadevletlerindetermaltedavivekürihtiyacıduyanileriyaşgruplarınınmasraflarıdevlettarafındankarşılanmaktavesigortaşirketleritarafındanbireylertermalkaplıcalarıkullanmalarıyönündeteşvikedilmektedirler.

Araştırmaya katılan katılımcıların %65,1 gibi büyük çoğunluğunun evli çiftlerden,%33,0’ nın bekârlardan ve%1,9 oranında boşanmışmedeni durumdeğişkenlerindenoluştuğu görülmektedir Ayrıca Kozaklıda yapılan araştırmadaki sonuçlara göre termalmerkezlerin çocuklar için uygun aktivitelere sahip olması evli katılımcılar için önemli(p<0.05)tercihnedenlerindendir. (tablo4.3).

Yapmışolduğumuzçalışmayabağlıkalarakkatılımdaki çoğunluğunevlilerdenoluş-masınanedenolarakailecevakitgeçirileceksauna,havuz,türkhamamı,çocukparkları,çocukhavuzlarıgibiailefertleriningenelinehitapedenbirçokhizmetalanınınişletme-lerdemevcutolmasıevliolankatılımcıların işletmeleri tercihetmeleriaçısındannedenolarakgösterilebilir.

nevşehir-Kozaklıbölgesindekitermalmerkezlerdeyapılanaraştırmayakatılanbirey-lerinÖğrenimdurumudeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlendirildiğinde%19,7’si ilköğ-renim,%27,8’i lise ,%18,3’üönlisans,%26,4’ülisans,%7,8’ininiseyükseklisansasahipbireylerolduğugörülmektedir.(tablo4.4)Belkayalı’nınyaptığıaraştırmada(2009)Yalovatermalkaplıcalarınagelenmüşterilerinöğrenimdurumudeğişkenleriüzerindeyapılandeğerlendirmelerde%46,1’ninüniversite,%26,6lise,%13’nünyükseklisans,%7,8’ninortaöğretim,%6,5’ninilköğretimolduğugörülmektedir(9). Katılımcıların eğitim düzeyle-rinin artışı veya düşüşüne bağlı olarak termal işletmeleri tercihleri arasında bir paralellik vardır. Eğitim düzeyleri önlisans ve üzeri olanların termal kaplıcaları lise ve ilköğrenimdeki-lere oranla daha fazla tercih ettikleri görülmektedir. Buna neden olarak termal kaplıcaların insan sağlığına olan faydalarının eğitim seviyesi yüksek olan bireyler tarafından daha fazla biliniyor olması önemli neden olarak gösterilebilir.


Araştırmayakatılanbireylerortalamaaylıkgelirdeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlen-dirildiğinde1501-2500arasındaaylıkgeliresahipolankatılımcıların%49,6oranındaolduğu,%29,9’nun500-1500oranındaolduğuayrıcatesisegelenkatılımcıların%14,5’nin2501-3500arasındageliresahipolduğugörülürken%53501-4500,%1’nin4501veüzeriolduğugörülmektedir(tablo4.5).SandıkçıveKoray’ınEgebölgesindekiyapmışolduklarıbirçalışmadakatılımcılarınağırlıklıbölümünü1501-3000tLgeliresahipolan-lar(%40,4)oluşturmaktadır(10)

Araştırmayakatılanbireylerinyaşadığıyerdeğişkenlerinebağlıolarakdeğerlendiril-diğindebüyük%54,2’sininiçAnadolubölgesindenolduğu%11,4’nünmarmara,%11,2’si-ninKaradeniz,%7,1’ninAkdenizvegüneydoğuAnadolubölgesindenvediğerlerininEgeveDoğuAnadolubölgesindenolduğugörülmektedir.Sonuçlaragörebölgeyegelenyerlituristlerin çoğunluğu içAnadolubölgesindengelenkatılımcılardanoluşmaktadır.BunanedenolarakKozaklıbölgesineiçanadolubölgesindekidiğerşehirlerdenulaşımınkolayolmasıönemlinedenolarakgösterilebilir.(tablo4.6).

Araştırmaya katılan örnek bireylerin tesise geliş amaçlarına bağlı olarak değerlen-dirildiğinde% 67,2 sinin dinlenme amacıyla bölgeyi tercih ettikleri görülmektedir. %17,8’nintedaviamacıylageldiğigörülürkeneğlenceamaçlıgelenlerin%8,3,sporamaçlıgelenlerin%6,4diğerlerinin ise%,15,6olduğugörülmektedir (tablo4.7). SandıkçıveKoray yaptığı araştırmada; (termal turizm isletmelerinde kür hizmetlerinin algılananönemi:EgeBölgesindeBirÇalışmaadlıçalışmasındakatılımcıların%40’ının“dinlenme”,%38,2’sinin“tedavi”%21.8’niiseiş,merakvediğerlerioluşturmaktadır.Araştırmayakatı-lanbireylerinKozaklıdakitermalmerkezlerinsunduğuterapivesağlıkhizmetlerinebağlıolarakverdiklericevabagöre,aletlijimnastikaraçları(bisikletler,koşubandı)birhizmetürünüolarakmüşterileresunulmasına%74,3oranında,vitaminbarhizmetlerine%90oranında,psikoterapiverehabilitasyonünitesihizmetlerine%99,5oranındahayıryanıtıvermişolduklarıgörülmektedir(10).

Araştırmayakatılanbireylerin tesisegeliş sıklıklarıdeğerlendirildiğinde ilkkezge-lenlerin%47,7,ikincikezgelenlerin%30,9,üçüncükezgelenlerin%9,3,sürekligelenlerin%12,1olduğugörülmektedir.Araştırmayakatılanbireylerintesisteortalamakalışsüre-lerinebağlıolarakyapılandeğerlendirilmede1-3günarasındakalanların%48,7,3-5günarasındakalanların38,5birhaftakalanların8,8ongünveüzeriolanların%4olduğugörülmektedir(tablo4.8).Bayer(1997)yaptığıçalışmada,Afyonoruçoğlutermaltesisle-rinegelenkatılımcıların%64’ünün0-3gün,%34’ünün4-8gün,%2’sinin13günvedahaüzerindekaldığıbelirlenmiştir(11).AraştırmasonuçlarınanedenolarakKaplıcayagelenkatılımcılarınekonomiksıkıntıları,tatilsüresininazlığı,termalkaplıcatedavisihakkındaeksikbilgiyesahipolmasıgibisosyalveekonomiknedenlerkatılımcılarınotellerdeuzunsürelikalmamalarınanedenolarakgörülmektedir.termalkaplıcalardaetkilibir tedavisüresinin14-21günarasındaolduğudüşünülürsebudurumkatılımcılarınkaplıcayate-daviamaçlıgelmelerinizorlaştırmaktadır.AyrıcaKozaklıbölgesinegelenyerlituristlerinişletme içerisindeki aktivite seçeneklerinin kısıtlı olmaması yanı sıra tesis dışı aktiviteolanaklarınındaolmamasıbölgenincazibesiniazaltmaktavebölgeyetatilegelenturistle-rinkalmalarınıolumsuzyöndeetkilediğidüşünülmektedir.

Araştırmanınyapıldığıbölgelerdekatılımcılarınvermişolduğucevaplarneticesindeterapisağlıkhizmetleri,yosunmasajı, içmekürleri,vitaminbar, jimnastiksalonlarıgibihizmetürünlerininolmamasıveyafaaliyetgöstermemesibireylerintermalkaplıcatalep-lerindetedavivesporamacıylabölgeyitercihleriniolumsuzyöndeetkilemektedir.Diğeryandanülkemizetatilolanaklarınınyıldabirdefayamahsusolarakyapılabildiğivekül-türelanlamdabirçokalternatifturizmhareketlerininvediğerseçeneklerinolmasındanötürütermalturizminyerlituristlertarafındantercihedildiğidüşünülmektedir.Özelliklegençveortayaşkitle tarafındansağlıksalkaygılarınçok fazlabulunmamasındanötürü


bölgeyegelenyerlituristlerindinlenmeveeğlenmeseçeneğinindahafazlaolduğutedaviamacınınisedüşükçıktığıgörülmektedir.Fakatileriyaşgruplarıtarafındanbölgedekiter-malkaplıcalardahaaztercihedilmektedir.

Araştırmayakatılanbireylerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağ-lıolarakyapılandeğerlendirilmede,şifalıkaplıcalarınolmasınınkatılımcıların%48,7’sitarafından olumlu yönde bir tercih nedeni olduğu görülmektedir(tablo 4.14(1)). Bel-kayalı’ya gore (2009) termal işletmelerin şifalı kaplıcalara sahip olmasından dolayı%75,3’ününevetcevabıverdiği,gerikalanlarınisehayırcevabıverdiğigörülmektedir(9).

termalişletmelerinsahipolduklarıtermalkaynaklarvebunabağlışifaiçerentedaviürünlerinin(termalbanyo,termalhavuz,çamurbanyolarıvs.) insansağlığıüzerindekiolumluetkisi,bireylerinhastaneortamlarındankurtulmaarzusu, ilaçkullanımlarındanduyulanrahatsızlık,kronikrahatsızlıklargibiönemlisebeplerinsanlarınşifalıkaplıcalarıtercihetmelerinenedenolarakgösterilebilir.

Araştırmayakatılanbireylerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağlıolarakyapılançalışmadaucuztatilolanaklarısunuyoroluşununkatılımcılartarafından%45,6oranındakatılıyorumvekesinliklekatılıyorumcevabınıverdiklerivebunedenleyerlituristlerinkozaklıdatatilyapmasınaetkiedenönemlibirtercihnedeniolduğugö-rülmektedir(tablo4.14(4)).Bayer(1997);oruçoğlutermalişletmelerinegelenküristlerüzerindeyapılançalışmaneticesinde%52’sitesislerinpahalıolduğunuifadeetmektedir(11).Bunanedenolarakbölgeninsahipolduğu iklimvebunabağlı çoraklık,bölgedekiveyabölgeyeyakınyerlerdekikültürelzenginliklerinveyatermalturizmeentegreedile-bilecekalternatifturizmürünlerininolmamasıveyaiyitanıtılamamasıbölgeninpopüler-liğiniolumsuzyöndeetkilemektedirvebuişletmelerdekifiyatucuzluğunanedenolarakgösterilebilir.Ayrıca işletmelerde rekreasyonhizmetlerininolmaması işletmelerdeki fi-yatlarındüşmesinenedenolarakgösterilebilir.

Araştırmayakatılanbireylerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağ-lıolarakyapılandeğerlendirilmedetesislerdefitnessvewelnessmerkezininoluşundandolayıkatılmıyorum,kesinliklekatılmıyorumcevabıverenlerin%35,2oranındaolduğugörülmektedir(tablo4.14(9)).AraştırmasonrasındaeldeedilenbilgilervegözlemlerimizneticesindeKozaklıbölgesindekitermaltesislerdebulunanfitnessvewelnessmerkezle-rindeçalışanyeterliseviyedeelemanlarınolmamaları,fitnessvewellnessmerkezlerindekullanılacakolanaletlerinistenilenkaliteveyeterlilikteolmamasıayrıcabukürmerkezle-rinhariciserbestzamanlardamüşteritalebinikarşılayacakbüyüklükteolmamasımüşteriegzersizihtiyaçlarınıkarşılayamamayavetatminsizliğeyolaçmayanedenolabilir.

Araştırmayakatılanbireylerinkozaklıdatatilyapmalarınaetkiedenfaktörlerebağlıolarak yapılandeğerlendirilmede yüzmehavuzlarının oluşundandolayı katılıyorumvekesinlikle katılıyorum cevabı verenlerin%52,7olduğu görülmektedir (tablo 4.14(10)).Bunun sebepleri arasında bölgeye gelen turistlerin çoğunluğunun karasal bölgelerdenolmasınınhavuzhizmetlerinedahafazlaönemvermesinenedenolabileceğidüşünülmek-tedir.

Araştırmayakatılanbireylerinmedenidurumdeğişkenlerindeneldeedilensonuçlarabağlıolarakkadınlaraözelmüstakilyerlerinolmasıdurumlarınagöreevliveboşanmışkatılımcılarınçoğunluğutarafındanönemliölçüde(p<0.05)tercihedilmekteolduğugö-rülmektedir.(tablo4.14(15)).Kozaklıtermalkaplıcalaragelenkadınküristlereözelsa-unahizmetleri,hamamlar,çamurbanyosu,solaryumgibisağlıkveterapimerkezlerininolmasınınayrıcaKozaklıbölgesindekitermaltesislerdeherhangibirgüvenlikzafiyetininyaşanmamasıgibibirçoknedendendolayıbölgenintercihedildiğidüşünülmektedir.


SONUÇ VE ÖNERİLERmevcuttermalmerkezleregelenyerlituristlerinbölgedekitermalkaplıcatercihlerin-

dekifaktörlerinverekreatiffaaliyetyeterlilikdurumlarınındeğerlendirilmesimaksadıylayapmışolduğumuzçalışmadakisonuçlaragöreeksikliklerebağlıolarakçözümönerilerişuşekildebelirtilebilir.

termalkaplıcalar,kaynakbakımındanülkemizdeönemlibirpotansiyelesahiptir.Je-otermalpotansiyeli bakımındanülkemiz,Avrupa’da ilk, dünyada ise yedinci sırada yeralmaktadırfakatböylesineönemlibirpotansiyelesahipolantürkiye,termalkaynaklarınıturizmamaçlıolarakyeterincekullanamamaktadır.oysakitürkturizminedinamizmka-zandıracakbuturizmtürükongre,golf,kültür,mağaraturizmigibidiğerturizmtürleriyledekolaycaentegreolabilecekbiryapıdaolup,rekreasyonhizmetleriilebütünleştirilerekülke turizminebüyükkatkılar sağlayabilecek kapasitededir.Ayrıca bütün yıl içerisindeuygulanabilirliği termal turizminönemini ortayakoymaktadır. termal kaplıcalar sağlıksektörüiçerisindepekçokhastalığıtedavietmek,stresvebedenselyorgunluklarıortadankaldırmakve fiziksel tedavi-bakımgibiözellikleriyledoğalbir şifamerkezi, gelişenbirturizmhareketiolarakkarşımızaçıkmaktadır.• termalsuvebunlarabağlıürünlerleyapılantedavihizmetlerisağlıkveturizmba-

kanlığı tarafından denetlenmelidir. Sağlık bakanlığı denetiminde sağlık uzmanlarıatanmalı,kaplıcahekimliğigeliştirilmelidir.

• S.S.K,Bağ-kur,Emeklisandığıgibikuruluşlartermaltedavihizmetlerinikısazaman-dabünyelerinealmalıdırlar.

• işletmeimajıvedoğrubilgilendirmeilebirliktekişimemnuniyetitermaltesislerintercihinde oldukça önemlidir. nitekim katılımcıların termal tesisleri tercih etmenedenleri arasında arkadaş tavsiyesi birinci sırada gelmektedir. Bu amaçlaKozak-lı kaplıcalarında bireyselmemnuniyet göz önünde bulundurularak termal tesisleriçerisindekaliteyönetimioluşturulmalıvebustandartlarherzamandenetlenebilirolmalıdır.

• termalturizmişletmelerindeyapılacakaktivitevehizmetürünleriçeşitligörselveyazılıiletişimunsurlarıvasıtasıylaulusalveuluslararasıpazarlarasunulmalıdır.

• Bölgeselreklambroşürü,katalogtelevizyonradyogibitanıtımaraçlarındamüşteri-leredoğrubilgilersunulmalıveişletmeninimajınıgüçlendirecekfaaliyetleryapılma-lıdır.

• işletmelererekreasyonvesporünitesikurulmalıvebuişletmelerdebedeneğitimivesporyüksekokullarındanmezunrekreasyonvesporuzmanlarıistihdamedilmelidir.

• Rekreasyonvesporuzmanlarıtarafındantesisiçivetesisdışıyapılacakaktivitelermüşterileretanıtılmalıdır.

• Bölgedekidiğerturizmhareketlerininkozaklıtermalkaplıcalarınıtercihedenbirey-ler üzerindebir etkisinin olmadığı görülmüştür. BunedenleKozaklı ve yakın çev-resindeki doğal ve kültürel turizm değerlerinin tanıtılması için işletmelerin kendifaaliyetlerineekolarakgeziaraçları(safari,atv,binicilikvs)ileturistlerebuhizmetisunmalıdırlar.

• Bubağlamdaihtiyacavekişilerintercihlerineyönelikturlardüzenlenmelivebutur-larrekreatifetkinliklerprogramlarıkapsamınaalınmalıdır.

• Kozaklı bölgesinde termal turizm anlayışının daha modern tesisleşme ve kalitelihizmetanlayışınasahipolmasıiçinnevşehirüniversitesinebünyesindetermaltesisalanlarındaeğitimfaaliyetlerigerçekleştirecekkurslarvesertifikaprogramlarıaçıl-malı.


• işletmesahipleriveyaçalışanlarınuluslararasıstandartlardabirtermalbölgeolmaarzusutaşımalıvetermalişletmelerlealakalıgüncelbilgilertakipedilmelidir.

• Kozaklıbölgesineyolveçevresağlığıkonularındagerekliyatırımlaryerelyönetimlervehükümettarafındansağlanmalıdır.Bölgeağaçlandırılmalı,parkalanlarıyapılma-lıdır

• Gelenturistlerinişletmelerdekihizmetlerlesınırlıkalmamasıveonlarabölgeyiya-kından tanıma fırsatı sağlayacakbelediyeve işletmelerinortakdüzenleyeceğikül-türelhizmetalanlarıoluşturulmalıdır.turistlerlehalkıniçiçeolmasısağlanmalıdır.

• AyrıcaAvrupaBirliğiuyumSüreci’ndebustandartlarınuluslararasıalandageçerli-liği sağlanmalıdır.Bubağlamdayurtiçi turistler ileyurtdışındaki turistlereyönelikolarakhizmetleraynıkalitedevebirbiriyleuyumluşekildedeğerlendirilmeli,yerliveyabancıişletmecilerleortakbirkonsensüssağlanmalıdır.

• BukonudayasaldüzenlemeleriçinbaştaAvrupaBirliğiBakanlığıolmaküzereSağlıkBakanlığı ileKültürveturizmBakanlığıçeşitligirişimlerdebulunmalıdır.BukonuincelenirkenbaştaAvrupaülkelerivediğergelişmişülkelerdekinüfuslabirlikteyak-laşıkolarak20milyonkişilikbirtermalturizmpazarınınvarlığıgözardıedilememe-lidir.Buçalışmanınsonuçlarıveönerilerigözönündebulundurulduğunda,Kozaklıbölge-

sindekiveülkemizdeengelişmiştermaltesislerimizderekreatifimkanlarınyeterliolma-dığıveimkanlarlatambirbütünleşmesağlanamadığıancakçeşitliuluslararasıstandart-larıiçindebarındırankaliteyönetimiuygulamalarıilebuimkanlarıngelişeceğivebireyle-rinzamanlarınıdahaetkilideğerlendirebileceğisonucuortayaçıkmıştır.

KAYNAKLAR1. orel FD, YavuzmC,Rekreasyonelturizmdemüşteri PotansiyelininBelirlenmesine

YönelikBirPilotÇalışma,ÇukurovaÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Yıl:2003Cilt:11,Sayı:11Sayfa:62

2. Pehlivanoglumt.BelgradormanınınRekreasyonPotansiyelivePlanlamailkelerinintespiti,Doktoratezi,_.Ü.ormanmühendisligiAnabilimDalı,ıstanbul.1986

3. ÇevirgenA.termalKürmerkezlerininRekreatifAmaçlıGelişimiVeÖrnekBiruygu-lamaBalıkesirÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüturizmişletmeciliğiVeotelcilikAnaBilimDalıBalıkesir1996

4. mieczkowskiz.WorldtrendsinandRecreation,theCanadianGeodrapher,1981,s.14.

5. meriçS,BozkurtÖ,VanGölü’nünRekreasyonelturizmPotansiyelininSWotAnaliziileDeğerlendirilmesi,uluslararasıKültürelveSosyalAraştırmalarDergisi(uKSAD),haziran,2017;3(1):154-167

6. KaraküçükS.RekreasyonBoşzamanVeDeğerlendirmeGaziKitabevi6.Baskı,Ss:69-76,Ankara2008

7. Çetint.,termalturizmPotansiyeliAçısındanKozaklı(nevşehir)Kaplıcalarıp.899-924,tuRKEYSs:900WinterVolume6/1,2011

8. ErenE.Yönetimveorganizasyon,i.Ü.işletmeFakültesi,Yayınno.236,istanbul,1991ss:95

9. Belkayalın,Akpınarn,YalovatermalKaplıcaları’nınRekreasyonveturizmAmaçlıKullanımınınEkonomikDeğerininSeyahatmaliyetiYöntemiiletespitEdilmesi,Coğ-rafiBilimlerDergisi,CBD7(2),177-184(2009)


10. Sandıkçım,GürpınarK.,termalturizmişletmelerindeKürhizmetlerininAlgılananÖnemi:EgeBölgesindeBirAraştırma.AfyonKocatepeuniversitesi,i.i.B.F.DergisiC.X,Sı,Ss:105,2008

11. BayerE.türktermalturizmPotansiyeliiletesisleriveBiruygulama.YüksekLisanstezi.SüleymanDemirelÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüişletmeAnabilimDalı.1997

Not:Buyayın311349numaralıyükseklisanstezindenüretilmiştir.

spor bİlİmlerİ alaninda araŞtirma ve deĞerlendİrmeler · yüzme eğitimi serbest stille...

Documents