spis zawartoŚci - umk · przedstawił dokumenty z których wynika,że w czasie najazdu ... c....
TRANSCRIPT
1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./l. Relacja }j/ fi/[ /I "" / l ^
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora b 3 5r\y Jr' f
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora h . * 5 r f - f c
II. Materiały uzupełniające relację
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ——
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. ,------
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — -
III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 __
III./5. Inne . .- ----
IV. Korespondencja
VI. Fotografie
V. Nazwiskowe
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
J a ,nieśj podpisany, Łukowski Bonifacy stwierdzam co następuje :W czasie wojny w 1939 roku ukrywałem sie u swej rodziny w miejscowości Uleczowka gm. Okalewo pow Rypin.Byłem poszukiwany przez Gestapo za swą przedwojenną działalność aajfcyniemiecką.Ponieważ władze niemieckie w padły na mój siad musiałem sie z tego terenu przenieść.Udałem się przeto do ob. Arenta Stanisława pracującego w Urzędzie Gminy Okal wo jako tłumacz z pcośbą o udzielenie pomocy. Ob.Arent Stanisław wyste rał mi się o dokumenty na nazwisko Rogalskiego Leona z zawodu młynarza ,dał mi przepustką i wymeldowanie policyjne na takież nazwisko do Warszawy, gdzie pod tym nazwiskiem przebywałem aż do odzyskania niep> dległoóci.Ob.Arent poswięcajac sie dla mnie jako dla nauczyciela żad-~ go łionorarjum za wyswiadczom przysługę nie otrzymał.
/ Łukowski Bonifacy /
Podinspektor Oświaty Dorosłych
w Bystrzycy Wojewodztwo Wrocławskie
Rypin,dnia 20 sierpnia 1947 r.
Własnoręcznosc podpisu ob. Łukowskiego Bonifacego <?rdzamv . ; y
22
Liszewski Henryk s.Romana, n r .20 .02 ,1916 r . w Skrwilnie, obecnie zainieszkały;0 zernikowo,pow.Lipno
/O Ś W I A D C Z E N I E
Ja, niżej podpisany, Liszewski Henryk, niniejszym
oświadczam ;
” Znam osobiście Obyw, Arenta Stanisława- nauczyciela -
obecnie zamieszkałego w Grudziądzu,ul.Sikorskiego 18 m 32 5-
Na początku okupacji hitlerowskiej pracował w urzędzie gmi
nnym w Okalewie, jako pomocnik sekretarza. Od miesiąca mar
ca 1940 roku wstąpił do podziemnej organizacji za moim pośre-
dnictwem. Wyżej wymieniony był mianowany organizatorem komór
ki tej organizacji na teren gminy Okalewo. Ode mnie otrzymy
wał prasę podziemną, którą rozprowadzał na swoim terenie .-
W sjrjiczniu 1941 roku Obyw. Arent Stanisław zmuszony był do
ucieczki przez b.komisarza gminy Okalewo Drehera i ukrywania
kię na terenie powiatów sierpeckiego i płońskiego. Dokumenty
in blanco dostarczyłem Ob.Arentowi prze" łączniczkę.- Pod
przybranym nazwiskiem Tatkowskiego - dostał się pod koniec
do obozu koncentracyjnego.-”
Czernikowo,dn.5.02.1968 r.
Własnoręczność podpisu ob.Liszewskiego Henryka, zamieszki
łego w Czernikowie stwierdza sięs
Czernikowo,dnia 5 lutego 1968 roku.
23
24
25
26
27
- 5 - AKT Nr. 7o2
Aresztowany pod nazwiskiem Sta
nisława TAT'vO OSKIEGO, w zwi ązku
z działalnością tajnego naucza
nia i jako organizatora Z,.Z na
terenie pow.Rypińskiego,
ur. : 21 . l o .1914 r. w Okalewie
zaiu. : Grudziądz, u l .Sikorskiego 18
aresztowany; 9 .3 .19 43 r.
zwolniou.) : b-5.1.345 r.
A R E N T Staniała’.1
ięziony w aresztach gestapo w '10-.TK DWORZE, skąd dnia 23 .3 .4 3
przekazary został da obozu w DZIAŁDOWIE, gdzie przebywał na
bloku 12-tyui pod numerem 2462.
i’o zesłaniu do obozu Koncentracyjnego w Go m v c I 'IIT mieszkał
mer 115379 i przebywał na bloku 3-cim.
.! końcu do.tał się do obozu koncentracyjnego GUS5TT II i jako
nuaer 13215> mieszkał na blokach 16 i 5-tyra.
Razem z nim w obozie przebywali: KAR ASZESKI Jan, GIP ItfSKI
>i łady sław, SZi.TAtfSKI Kaziirderz.
GUSSIT II należał do komanda roboczego AUS3ATJ w Sant GEORGWN.
Brał udział w pracach samok ztałceniowych i kulturalnych, wy
stępując z recytacjami i występami estradowymi. Prowadził ró
wnież prace polityczno-^ychowawcze,
Z przeżyć zasługujących na upamiętnienie podaje:
1. wymordowanie więźniów-muzułmanów w kwietniu 1945 r, na bloku 16-t.ym w GUST-ifT I I ,
2. wymordowanie 4oo więźniów przybyłych transoortera z obozu £ AC HS1’T-U AUS17 Y. w lutym 1945 r .
O d z n a c z e n i a ?
SR: m m KR Z IŻ ZASŁUGI .' Dfi L .071ESIECI0IECIA MF5DAL WOLT-!OSCI i 7,\nC .m V Y 'U
. / .
28
Opis niniejszy sporządzony jest w 6-ciu egzemplarzach, z któ
rych 5 przeznaczonych jest dla Księgi MAUTHAUSEN - GUBT5!T to
mu XV-rgo, a jeden egzemplarz dla zainteresowanego.
Katowice, dnia 31
O
/-Si
i *• -—'”4' 7
"
ma rem
29
30
U r z ą d MSojeklWfłdtUł S <>.*«!
fi ‘ t--r« cg f» fc£ i
86-300 'Crudiiądi Grudziądz,dnia 28 .o4 .l982r
Z A Ś W I A D C Z E N I E
Wydział Spraw Społeczno-Adrainistracyjnych Urzędu
Miejskiego w Grudziądzu zaświadcza, że Ob.Arent Stanisław syn
Stanisława i Władysławy ur .2 1 .lo . 19l4r żarn.w Grudziądzu ulica
Sikorskiego 18 legitymujący się dowodem osobistym AB 8171155
przedstawił dokumenty z Których wynika,że w czasie najazdu
hitlerowskiego działając w Kuchu Oporu używał nazwiska
"TATKÓWSKI".
Powyższe stwierdza się na podstawie: akt Nr 702 wystawiony w
dniu 31 marca 19&8 Katowice przez Związek Bojowników o Wolność
i Demokrację oraz oświadczenie świadków Stanisławę Głużniewską
Stanisława Kamińskiego z dnia 8 marca 1972r .
Niniejsze zaświadczenie wydaje się celem przedłożenia
w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej w Warszawie.-
31
32
O d p i s
Legitymacja Krzyża Armii Krajowej.Emblemat krzyża w kolorze M a
ło czarnym. Nr. 17260. strona lewa. Nazwisko Arent Imię Stanisław Ps
udonim " Sak " Przydział Z.W.Z Prasa podz. 'kolport. Rej.Okalewo.Obw.
Rypin. Odznaczony został Krzyżem Armii Krajowej ustanowionym dnia 1 sierpnia 1966 r . przez dowódcę -A.K.gen.Tadeusza Bora-Komorowskiego dl
upamiętnienia wysiłku żołnierza Polski Podziemnej w latach 1939—194?
Podpis Przewodniczący Komisji Krzyża M.Mandziarz "Siwy” podpis nieczy
teiny. Londyn t dnia 10 maja 1 977 r .
w G r y t ó ą s b u
Repertorium A numerr> ">
o .) o A 97 9Poświadczam dosłowną zgodność tego odpisu z okazanym oryginałem,
P-obrano:a/ opłatą skaroovsą na podstawie § 14 rozp.s 29 .12 .1S75r
/Dz.U .^r 4 6 ,poz. 2 4 1 / w kwocie 10 zł. b / opłatę notarialną na
podstawie § 21 rozp. o opł.not. w kwooie 20 ł. - - - -- -- -
Grudziądz,dnia piętnastego lutego tysiąc dziewięćset siedem
dziesiątego dziewiątego roku / 15 .2 .1 S 79r /
V \Y\ 4Z # f!« Z ió łk o w s k ą
it§Jriusz
33
34
1 i *Okręg,
1” o i i i o v* i U i►Koło.Środowisko..
t o V^^ciŁ*Ci ^i^^4
f?-3D E K L A R A C J A
Zgłaszam uczestniotwo w Stowarzyszeniu Żołnierzy A m ii
Krajowej i zobowiązuję się do przestrzeganie Statutu Stowarzyszenia.
data. ?&;. 2&Ą? ?.°.v .?.v.vrV,......... .. .C ^! . */ imię i nazwisko/ /podpis/
adres(”o V cltA '7 c\ X.% . . . • r r T « » « . # < • • # • . » • • • • • • • • * »
telefon . . . • . .
ARKUSZ EWIDENCYJNY
1. Nazwisko i imię. X . . f f . W ................ ..........
/ literami drukowanymi /
2 . Dla mężatek nazwisko panieńskie . . . . . . . . . . . TT7'. •
3 . Data i miejsce urodzenia . ^ . 1 .
4. Imiona rodsicó* . . * * $ . ' T '. . . .........................' i Ł'
5. Pseudonimy . . . . . . . .....................................................................
6. Data wstąpienia do :_ d 7 p Ą -W c tC ^ 1 J O ł ' -8 « u ó r • 4 • • • y»b. ZWZ-AK ^4 v \ W V * ..A ? .H P .V :.............
c. Organizacje scalone, podporządkowane, współdziałające
7. Przydział organizacyjny 5 W. c V : . % / . * i ^
^ U v u o i I \ a o . u ^ 9 y^ .c ;v. •? H y. V Rv.a^ . ?, «
- . 4 . ? ? 3 . v ...................................................................................................................................................................................................................................................................... ..............................................................
/ np. okręg, inspektorat, obwód, rejon, placówka, oddział,
pluton, kompania, batalion, pułk, brygada, dywizja •*
lub inny rodzaj działalności /
8 . Odznaczenia uzyskane w AK
&fA k V . .* A?;P.5.'A >?d°. ?#$$& >• . . v v y * .
/ n r leg* i data wystawienia, przez kogo nadane/
x *v ■;
35
36
37
'J*Z żalem zawiadamiamy, że dnia 4 marca 1994 r. zmarł kończąc swe pełne poświęcenia życie śp.
STANISŁAW ARENTpedagog, żołnierz AK, więzień hitlerowskich obozów
koncentracyjnychMsza św. żałobna odprawiona zostanie w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja w dniu 8 marca 1994 r. o godz. 13, po której odbędzie się złożenie zwłok w grobowca rodzinnym na cmentarzu przy ul. Cmentarnej w Grudziądzu.Pogrążeni w smutku
SYNOWIE z RODZINAMI
Wszystkin\, Którzy w tak jjplespej dla nas chwili okazali flużo serca i życz- liwośclprażwz^ll liczny1 udział w ostatniej drodze na miejsce wiecznego
STANISŁAWA ARENTAserdeczne podziękowania składają
v5ftT! -i v SYNOWIE z RODZINAMI. . n A •. A ■ . , ■ . . .
38
A r '- - Ł
^ t fytiĄtf* }) ćtu, f/t% /R<sW *6J U UćtttZl ;
RENT Stanisław ps . "Sak" V ( 1914-1994) pierwszy kmdt Placówki ;'i , ; ’SV?
iX"*
r «» i i }j f “ *ZWZ Okalewo, Obwód Rypin, — Brndn i -e^rj i r u n o w e J a t k c f i J z ic * })
Urodzony £1 X 1914 r. w Okalewie pow. Rypin* syn Stanisława, rolnika-rzemieślnika i Władysławy z d. Wiśniewskiej. Ukończył 6-klasową szkołę powszechną w Okalewie i w i931 r. rozpoczął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Płocku, w którym —
. \j |&AwTV<,
w 1936 r. uzyskał dyplom nauczyciela szkoły powszechne j.jr Od 1 IX tU1936 r.do sierpnia 1938 r. pracował jako nauczyciel religii w szkołach pow. rypińskiego, a od 1 IX 1938 r. podjął pracę nauczyciela kontraktowego w Dąbrówce pow. Sierpc. Uznany za
/Vvvvniezdolnego 4e^cźynnej służby wojskowej , |j»4re— tioatai~~pewołany jp-j-- odbyoira. Preeszko1 eni e wojskowe zdobył po^c^as zajęć '
'ITTegT? P a ń s twowe j
S e m i ^ a - r i u m N a u c z y c i e l s k i e g o w - P ł o - o k t i j
W------o i t r c o i o — ------g P ■ V I 1 1 ~e te^ -------ł-X -------4-9 -Łfl------ r*-, b r a ł u d a i m i - w |,---- /U '«W'' 1 Ąl*? -y
t yciota r 4 / ^ o Kamienia Kogzyrskiego.juu^ w&faptMź )1 ff ft ńrL- a nssirępaie . przadastal - _-*Xę/ /a o - FTnska. W- zw-i ąałra—g—
Wkroczeniem 17, września na w/w teren A R , postanowił wrócić w rodzinne strony. Do Okalewa a©4irł 30 września. Dzięki bardzo dobrej znajomość:Urzędzie Gminnym w Okalewie jako pomocnik sekretarza, gdzie
eckiego^l 5 . X ,|uj( osUł) zatrudniony w ł j "fcPO l,
prowadził ewidencję ludności i sprawy urzędu stanu cywilnego. Na___ ____________ . ,stanowisku tym fetfa ł.'tw a ś ć j rozwinj-ęeri aj działalność f t
o, '* samopomocowej- p-o^ff^jąnPij--~bjh.__i_.j ()organiz»w*iii-u fałszywymi!dokument^ osobom zagrożonym aresztowaniem, głównienauczycielom, których następnie przerzucał zorganizowanym przezsiebie kanałem na trasie: Okalewo - Chrapoń - Lutocin pow.Sierpc - Płock - Sanniki y Warszaw^' zni#£-ez*»-iu 'teczkiZwiązku Zachodniego, jio-, u t JMfeagriri~g~ F^CJż' TnTieirrożł irw±-ł-e
39
Jj
LQ WV1 lyLy a m a z to w a r r łyitowahte-' członków tego związku. Pod koniec 1939 r. zostałzwerbowany przez Henryka Liszewskiego ze Skrwilna pow. Rypin dolokalnej organizacji "Związek Rdzennych Polaków", założonejprzez Jerzego Kamińskiego^/Tplut.^ pilot zawodowy, mieszkaniecwsi Dziki Bór gra. Skrwilno). Komórki tej organizacji znajdowałysię na terenie powiatów Rypin, Sierpc i Lipno. W styczniu 1940r. .aost-aiy podporządkowali* W lutym 19 40 r. ani-gta / Arent ^
/ • 2hvo\nczostał zaprzysiężony przez Kamińskiego -jpe-;— “ Co atakuj 11 wówczas .
?0 2j fmyęC, r 1kmdta Obw ^gwzl Skrwilno przyj^i/ ps . "Sak". W -aarcu~- otrą yma 1 f f l
h, £, P OXj ij Cs&t ^-cazJcaa— fcorganizowa**4-a- Placówk^ jZWZl Okalewo i{imnnWlTTWn 1 Wii" ciągu najbliższych miesięcy zwerbował pierwsząpiątkę stanowi^-eą— j- Placówki. W jej skład weszli: ZacheuszPodliński ( st . sierż.zawodowy, zca et1 cy Plac;), SzczepanPodliński ( były członek POW, kpr. rez., rolnik), Jan Kuciński(kpr. W P , rolnik), Leonard Lewandowski ( były członek POW, plut.rez., kowal), Stanisław Sadowski (kpr.WP, rolnik, od sierpnia
^TCnt1943 r. f-w-j GL, od lata 1944 r. -łr AL) . Do końca 1940 r. |? o q t-a ł nj
Tzwerbowa*łytrfr jeszcze 6 konspiratorów z okolicznych wsiW -t V W 1X0 J-f X J. U I. W J. TY W XV w X -A. W XJ -L i jr Tf kł X » ■> —■r o " - woiTfUttyW 20^.
koncentrowała się na: powielaniu i kłorfc* QXjj
i
-8
Działalność* Placówki koncentrowała się na: powielaniu i kharfcf nacj^ A. kolportażu , Biuletynu Informacyjnego fi) ^prowadzeniu nasłuchu
radiowego i propagowaniu usłysznych informacjif zaopatrywaniu w \ fałszywe dokumenty i przerzucaniu do GG osób szczególnie
zagrożonych aresztowaniem. W dniu 6 I 194 1 r. Jc\ a s t ąp i b&/
acftaz t owani Ł , W Arent 4 /0rz e z miejscową żandarmerię. Udało mu się Xs O '-f *•1 ( (-1T\~ ^(On(£JS>3Ui 0 f° KgVĄ ZjjĄ&CJjzbieo--z| ypałacu w Oka!ew i ej ( i od tego momentu zaczął ukrywać się^ pod przybranymi nazwiskami, przerzucany dzięki pomocy ,
COjCL c lrrt $ U-k/ruj W<3r>ii2. Ve IćoHtp; j *g c konspiratorów, z apewn i aj-ąeyeh— mu—iinaa-l-iny.L £ al a-zyw-edokument-y-r— OCL? /e-oczątkowo $o lipca 1941 r. ukrywał się jako robotnik rolny Jan
J)Wiśniewski w m. Kosemin pow. Sierpc, pracując w gospodarstwie i
40
V
prowadząc tajne nauczanie. Następnie przerzucony został do>)Glinek pow. Sierpcyz dokumentami na nazwisko/Stanisław Kamiński
if/M /inż. rolnik, Prac w-eri| w majOrzarządzanym przez Niemca, prowadził tajne nauczanie i współpracował z tamtejszą Placr BCh. W lipcu 1942 r. ponownie zagrożony aresztowaniem został przerzucony do
VCzerwińska pow. Płońsk. Jako Stanisław Tatkowski urzędnik administracji handlowej został zatrudniony w firmie handlującej i
łctmKnA jpłodami rolnymi. W Czerwińsku nawiązał w opó1praeę z 1 a c ó \d a ~ TIPOZ, por. sap *r5rw/ Ludwikiem Dłużniewskim p s . "Nadzieja". Dnia 8/9 III 1943 r. wskutek wsypy w POZ Okręgu Płońsk został aresztowany. Jako Stanisław Tatkowski więziony był kolejno w, *Nowym Dworze Haz. i w Działdowie, następnie w c a o rw e-a zostałH l c ^ t &a wywieziony do Oświęcimia, skąd Jr-ri 1944 r. przeniesiono go (<LoJ do Sachsenhausenrya 5 II 1 9 4 łf do Mauthausen - Gusen U ( l i OZv T y j
Uwolniony przez wojska amerykańskie 5 V 1945 r., w lipcu P t U p i w & i i
powrócił do kraju.Od 1 IX 1945 r. podjął pracę w szkole w Okalewie^a następnie
jako nauczyciel pracował kolejno w Zakroczu, Rypinie i----------— 5 r — —\ \Grudziądzu. emeryturę przeszedł jwf lutym 1974 r . J W 1947 r.
wstąpił do ZSL, z którego w 1960 r. został usunięty za "zły stosunek do PZPR". W latach 1947 1989 czynny w ZBOWil)następnie w SZHAK w Grudziądzu. Zmarł 4 III 199 4/ w Grudziądzu.^Odznaczj£«i&^ Medalp Wojska^ K r z y ż y *< ' ‘AP AK T.: Arent S.; Spuścizna S. Suszyńskiego cz. 1( I. rei.:Arent J, Arent S., Dembowski S., Kolasiński H ., Marzygliński L .,Różański S., Sadowski S., Stankowski A., Szulc H ., Zieliński A.;
rp.CA II ) Notki s. 16, £7, 47) : A ZKRP t r o s k a j nr 820/Z; SZZAK Okr.r : yeri^ fToruń ^eezk aj Arent S.; /lTraj wfllr i— M~-,— Bu-ag yris k-r - g T ] D5!T'ał a’liiuśó-
/ V " ——- --— ------- i/I
BQZ—^gin aje* v P r z ć g i ^ d H i s t - — 1 -9 * 0 /« -;— 4 , 3 T T 0 7TB 4 nJtra u m t ,
—? a
41
42
Arent Stanisław ps. „Sak”, przybr. nazw. „Jan W iśniewski”, „Stanisław Kamiński”, „Stanisław Talkowski” (1914-1994), pierwszy km dt Placówki POZ, następnieZWZ Okalewo, Obwód Rypin.
Urodzony 21 X 1914 r. w Okalewie, pow. Rypin; syn Stanisława, rolm ka-rze- ^ mieślnika i Władysławy z d. Wiśniewskiej. Ukończył 6-klasową szkołę powszechną
Ł5 £
i n i
u
' V
w Okalewie i w 1931 r. rozpoczął naukę w P aństwowym Sem inarium Nauczycielskim w Płocku, w którym w 1936 r. uzyskał dyplom nauczyciela szkoły powszechnej. Tamże należał do Hufca Szkolnego PW. Od 1 IX 1936 r. do sierpnia1938 r. pracował jako nauczyciel religii w szkołach pow. rypińskiego, a od 1 IX tegoż roku podjął pracę nauczyciela kontraktowego w Dąbrówce pow. Sierpc. Uznany za niezdolnego nie odbył czynnej służby wojskowej. W tułaczce wrześniowej1939 r. dotarł 15 IX do Kamienia Koszyrskiego, następnie do Pińska. D o Okalewa powrócił 30 września. Dzięki bardzo dobrej znajomości języka niemieckiego został 15 X tegoż roku zatrudniony w U rzędzie Gminnym w Okalewie jako pom ocnik
sekretarza, gdzie prowadził ewidencję ludności i sprawy urzędu stanu cywilnego. Na stanowisku tym rozwinął działalność samopomocową „organizując” fałszywe dokumenty osobom zagrożonym aresztowaniem, głównie nauczycielom, których następnie przerzucał zorganizowanym przez siebie kanałem na trasie: O kalew o- -C hrapoń-L utocin (pow. S ierpc)-Płock-Sanniki do Warszawy; niszczył także teczki Związku Zachodniego, ratując w ten sposób miejscowych członków tego Związku. Pod koniec 1939 r. został zwerbowany przez Henryka Liszewskiego ze Skrwilna pow. Rypin do lokalnej organizacji „Związek Rdzennych Polaków”, założonej przez Jerzego Kamińskiego (plut. pilot zawodowy, mieszkaniec wsi Dziki Bór gm. Skrwilno). Komórki tej organizacji znajdowały się na terenie powiatów Rypin, Sierpc i Lipno. W styczniu 1940 r. podporządkowały się Polskiej Organizacji Zbrojnej „Z nak” (PO Z). W lutym 1940 r. A rent został zaprzysiężony przez Kamińskiego ps. „Kostek”, wówczas km dta Obw. (PO Z ) Skrwilno, przyjmując ps. „Sak”. Z organizował Placówkę P O Z Okalewo i jako jej kom endant w ciągu najbliższych miesięcy zwerbował pierwszą piątkę Placówki. W jej skład weszli: Zacheusz Podliński (st. sierż. zawodowy, zca km dta Plac.), Szczepan Podliński (były członek POW , kpr. rez., rolnik), Jan Kuciński (kpr. WP, rolnik), Leonard Lewandowski (były członek POW , plut. rez., kowal), Stanisław Sadowski (kpr. WP, rolnik, od sierpnia 1943 r. żołnierz GL, od lata 1944 r. — AL). Do końca 1940 r. A rent zwerbował jeszcze 6 konspiratorów z okolicznych wsi. Działalność Placówki PO Z, później ZW Z , k tó rej następnie był kmdtem, koncentrowała się na: powielaniu i kolportażu „Biuletynu Inform acyjnego” (jeden egz. otrzymywano prawdopodobnie przez Płock), prowadzeniu nasłuchu radiowego i propagowaniu usłyszanych informacji, zaopatrywaniu w fałszywe dokum enty i przerzucaniu do G G osób szczególnie zagrożonych aresztowaniem. W dniu 6 I 1941 r. A ren t został aresztowany przez miejscową żandarmerię.^ U dało m u się zbiec z aresztu (mieszczącego się w pałacu w Okalewie) i od tego m om entu zaczął ukrywać się pod przybranymi nazwiskami, przerzucany dzięki pomocy konspiratorów. Przez cały okres ukrywania się nie zaprzestał służby konspiracyjnej. Do lipca 1941 r. ukrywał się jako robotnik rolny „Jan W iśniewski” w m. Kosemin pow. Sierpc, pracując w gospodarstwie i prowadząc tajne nauczanie. N astępnie przerzucony został do Glinek pow. Sierpc z dokum entam i na nazwisko „Stanisław Kamiński” inż. rolnik. Pracując w m ajątku zarządzanym przez Niemca,
30
43
prowadził tajne nauczanie i współdziałał z tamtejszą Placówką BCh. W lipcu 1942 r. ponownie zagrożony aresztowaniem został przerzucony do Czerwińska pow. Płońsk. Pod nazw. „Stanisław Tatkowski” urzędnik adminstracji handlowej został zatrudniony w firmie handlującej płodam i rolnymi. W Czerwińsku nawiązał kontakt z komendantem tamtejszej Placówki PO Z, por. sap. Ludwikiem Dłużniewskim ps. „Nadzieja”. Dnia z 8/9 III 1943 r. wskutek wsypy w PO Z O kręgu Płońsk został aresztowany. Jako „Stanisław Tatkowski” więziony był kolejno w Nowym Dworze Maz. i w Działdowie, następnie 24 III tegoż roku został wywieziony do Oświęcimia (nr obozowy 130447), skąd 29 X 1944 r. przeniesiono go do Sachsenhausen (nr obozowy 113379), a 5 II 1945 r. do M authausen-G usen (nr obozowy 1132159). Uwolniony przez wojska amerykańskie 5 V 1945 r., w lipcu tegoż roku powrócił do kraju.
Od 1 IX 1945 r. podjął pracę w szkole w Okalewie, a następnie jako nauczyciel pracował kolejno w Zakroczu, Rypinie i Grudziądzu. W lutym 1974 r. przeszedł na emeryturę. W 1947 r. wstąpił do ZSL, z którego w 1960 r. został usunięty za „zły stosunek do P Z P R ”. W latach 1947-1989 czynny był w ZBoW iD, następnie w ŚZŻA K w G rudziądzu. Zm arł 4 III 1994 r. w Grudziądzu.
Odznaczony M edalem Wojska (1948) i Krzyżem A rm ii Krajowej (1977).
AP AK, T.: Arent S., Spuścizna S. Suszyńskiego cz. 1 ,1 - Rei. (Arent J., Arent S., D em bowski S., Stankowski A., Szulc H., Zieliński A .), II - Notki, s. 16, 27, 47; A ZKRP-T. nr 820/Z; ŚZŻAK Okr. Toruń, T.: Arent S.; J a s z o w s k i T., Okr. Pom. AK. Pod- okręg...\ K r a j e w s k i M., W cieniu wojny i okupacji. Ziemia Dobrzyńskia w latach 1939-1945, Rypin 1995, s. 326, 335, 337; K r a j e w s k i M„ S u s z y ń s k i S., Działalność P O Z „Znak” i ZW Z -A K na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945, Prz. Hist. 1980, z. 4, s. 773, 793.
H anna M aciej ewska-M arcinkowska
44
45
Bez
czyn
ność
je
st
wie
lkim
w
ro
giem
czło
wie
ka,
a ju
ż n
ajgo
rszy
m
tego
, kt
óry
pozb
awio
ny
jest
w
ol
nośc
i. W
iedz
ieli
o tym
na
si
opra
w
cy
w cz
arny
ch
mun
dura
ch
w
Dzi
ałdo
wie
i
kaza
li,
poza
zw
ario
w
aną
gim
nast
yką
na po
dwór
zu,
sied
zieć
w
kuck
i po
10 go
dzin
dz
ienn
ie
w ce
li.
Pom
yślic
ie,
że to
kp
iny?
Po
cząt
kow
o i
ja ta
k m
y-,
ślał
em,
ale
rych
ło
dos
zed
łem
- do
inne
go
wni
osku
. A
sied
zen
ie
spra
wdz
ali
wac
hman
i pr
zez
„ju
da
sze"
w
ięc
sied
zieć
m
usie
liśm
y.W
pier
wsz
ych
dnia
ch
nasz
ego
poby
tu
w tym
ob
ozie
ka
żdy
mia
ł co
ś ci
ekaw
ego
do op
owia
dani
a.
Jedn
i cz
ynili
to
lepi
ej,
inni
go
rzej
. Al
e po
tygo
dniu
te
mat
y się
w
ycz
erpa
ły,
co le
psi
„gęb
acz
e” z
na
szej
42
osob
owej
gr
upy
zacz
ęli
się
pow
tarz
ać.
Do
celi
wkr
acza
ła
zło-
w
róże
bna
cisz
a.
Obs
erw
ując
w
spół
kole
gów
w
idzi
ałem
na
ich
twar
zach
nu
dę
i po
cząt
ki
zała
ma
nia
wew
nętr
zneg
o.Po
myś
lałe
m
sobi
e,
że p
rzec
ież
jeste
m
nauc
zyci
elem
. Ch
yba
zaj
mę
ich
liter
atur
ą.
Ale
gdzi
e je
st
choć
by
kaw
ałek
ks
iążk
i, czy
ze
sz
ytu?
Pr
zeci
eż
nie
mam
y na
wet
ka
wał
ka
papi
eru.
Al
e od
czeg
o je
st
mło
dość
, za
pał
no
i pa
mię
ć.
Pam
ięta
łem
ca
łe pa
rtie
z
poe
zji
Mic
kiew
icza
, Sł
owac
kieg
o, K
onop
ni
ckie
j or
az
spor
o pr
ozy
Sie
nki
ew
icza
, Że
rom
skie
go,
Kra
szew
skie
go
i in
nyc
h.Pr
zyda
ły
się
takż
e m
oje
zam
iło
wan
ia
scen
iczn
e.
Maj
ąc
taki
e po
moc
e na
ukow
e"
i ch
łon
nyc
h,
choc
iaż
o ró
żnym
po
ziom
ie
um
ysło
wym
sł
ucha
czy,
pr
zyst
ąpiłe
m
do pr
acy.
R
ozpo
czął
em
od te
ma
tyki
pa
rcia
N
iem
ców
na
Wsc
hód
(Dra
ng
nach
O
sten
).
Słuc
hali
tre
ści
„Sta
rej
Baś
ni”
, po
znal
i „g
er
mań
skic
h am
basa
doró
w"
na
na
szej
zi
emi
w os
obac
h B
run
hild
y i
Hen
kieg
o.
Wid
ziel
i ja
kim
i sp
oso
bam
i po
za
oręż
em
popr
zedn
icy
Hitl
era
star
ali
się
zaw
ładn
ąć
na
szym
i zi
emia
mi.
Ze
słow
iań
szcz
yzn
y pr
zesz
edłe
m
do
wie
ku,
XII
I i
XIV
. To
za
gadn
ieni
e do
skon
ale
uwyp
uklo
ne
jest
w
„Gra
żyn
ie”.
G
raży
nę
prze
cież
w
ysta
wia
liśm
y w
Dzi
ałdo
wie
na
ru
inac
h st
areg
o zą
mcz
yska
ja
ko
wid
owis
ko
hist
ory
czne
na
ku
rsie
\ n
au
czyc
iels
kim
w
Lidz
bark
u w
lipcu
19
39
roku
tu
ż pr
zed
wyb
uche
m
woj
ny.
A
wię
c ca
łość
św
ietn
ie
pam
ięta
m,
bo
prze
cież
w
tym
wid
owis
ku
brał
em
udzi
ał.
Po.
omów
ieni
u tła
hi
stor
ycz
nego
ro
zpoc
ząłe
m
impr
owiz
ację
.
„Zam
ek
na ba
rkac
h N
owog
rodz
ki
ej
Gór
y” od
żył
w ce
li nr
12
J Sł
ucha
cze
chło
ną
akcj
ę. P
odzi
wia
ją
mąd
rość
st
areg
o R
ymw
ida,
któ
ry
twie
rdzi
, że
„krz
yżac
kieg
o ga
du
nie
ugła
szcz
e n
ikt”
. Zł
oszc
zą
się
na kr
ótko
wzr
oczn
ość,
pyc
hę
i p
ró
żnoś
ć Li
taw
ora,
kt
óry
dla
wła
sn
ych
celó
w
łącz
y się
z
wro
giem
pr
zeci
wko
sw
oim
brac
iom
. A
ktu
al
izac
ję
utw
oru
wpr
owad
za
star
y so
łtys
Urb
ańsk
i z
Soch
ocin
a —
— To
pr
awda
St
achu
, że
tylk
o w
spól
na
moc
zd
oła
nas
ocal
ić.
Toć
gd
yby
nie
Rus
ki,
to ju
ż da
wno
by
łoby
po
wsz
ystk
im
i H
itler
by
łby
zwyc
ięzc
ą.
Ten
Mic
kiew
icz,
to
je
dnak
m
iał
łeb!
A
czy
Hitl
er
nie
w
ykor
zyst
ał
nasz
ego
rząd
u, d
o ro
zbi
oru
Cze
chos
łow
acji?
Do
teg
o sa
m
ego
celu
ch
ciał
uż
yć
Krz
yżak
te
go
Lita
wor
a.—
Ale
ta G
raży
na
to by
ła
bab
ka —
rzek
ł K
amiń
ski.
Iść
w p
rze
bran
iu
męs
kim
na
bi
twę
z K
rzy
ża
kam
i?
Tera
z to
się
taki
ch
ko
biet
ńi
e sp
otyk
a.—
Dla
czeg
o ni
e?
Są i
tera
z ta
ki
e!
A te
z na
szyc
h od
dzia
łów
pa
rtyz
anck
ich
to co
? •—
wyr
wał
się
m
łody
ro
botn
ik
z cu
krow
ni
w
Glin
ojec
ku
Jasi
ek
— do
rzuc
ony
do
nasz
ej
płoń
skie
j gr
upy
z 14
G
L+ow
ców
. Zo
bacz
ycie
ile
bę
dzi
emy
m
ieli
taki
ch
Gra
żyn
po
woj
ni
e,
bo pr
zeci
eż
tera
nie
mog
ą si
ę uj
awni
ać.
Dzi
ałaj
ą w
ukr
yciu
.'.
— Ty
lko
jedn
o m
i się
ni
e po
do
ba,
zaw
yrok
ował
m
łody
en
er
gicz
ny
Jure
k K
aras
kiew
icz
z C
zer
wiń
ska.
Ja
bym
się
z m
iłośc
i do
żo
ny
z nią
sp
alał
? Sp
aliłb
ym
tego
ch
oler
nego
K
rzyż
aka,
a
sam
zabi
jałb
ym
ich
bez
końc
a i
tym
bym
uc
zcił
śmie
rć
żony
.D
ysku
sja
trw
ała
aż do
godz
in
nocn
ych.
C
zasa
mi
trze
ba
było
ją
pr
zeci
nać
rozk
azem
, bo
stra
żnu
y z
ibie
ży
war
toum
icze
j sł
yszą
c ro
zm
owy
ośw
ietl
ali
refl
ekto
ram
i na
sz
e ok
no
obaw
iają
c się
ja
kich
ś bu
ntów
.Na
dr
ugi
dzie
ń,
ledw
ie
prz
ysz
liśm
y ze
śnia
dani
a a
już
wsz
yscy
cz
ekaj
ą na
da
lsze
ut
wor
y. D
ziś
da
łem
im na
w
idow
nię
„Kon
rad
a W
alle
nro
da”.
„Sto
la
t m
ijało
jak
za
kon
krzy
żo
wy
.we
krw
i pa
ństw
a p
ółn
ocn
ego
brod
ził”
— po
leci
ało
na
salę
. A
resz
tow
ani
chło
ną
akcj
ą. P
odob
a im
się
star
y H
alba
n.
Pod
ziw
iają
pa
trio
tyzm
W
alle
nrod
a.—
Ten
to ich
w
yryc
htbw
ał!
Tak
znis
zczy
ć ar
mię
, to
mi
się
podo
ba.
Tylk
o dl
acze
go
się
otru
ł?
Ja na
jeg
o m
iejs
cu
ucie
kłby
m
do
Litw
inów
i
z ni
mi
prow
adzi
łbym
w
ojnę
z
Krz
yżak
ami,
rzek
ł ry
ża-
wy
sier
żant
sp
od
Zak
rocz
ymia
.
I zn
ów
cały
dz
ień
dysk
usja
. Je
dn
i ch
wal
ą po
stęp
ek
Wal
lenr
oda,
in
ni
go ga
nią.
Pr
z]j
okaz
ji w
ycho
dz
ą za
łoże
nia
rom
anty
zmu.
D
ziś
zako
ńcze
nie
tej
akcj
i w
yglą
dało
by
inac
zej.
I tak
od
poez
ji pr
zesz
edłe
m
do
proz
y.
Roz
pocz
ąłem
in
scen
izow
ać
„Krz
yża
ków
” H
. Si
enki
ewic
za.
Prze
wija
ły
się
w w
yobr
aźni
sł
uch
aczy
po
stac
ie
Zby
szka
, M
aćka
, D
anus
i, Ja
gien
ki,
Jura
nda
czy
też
Dan
veld
a,
Lic
hten
stei
na,
Zyg
fry
da,
służ
ki
zako
nnej
...
Tu
dopi
ero
■w ca
łej
pełn
i w
yros
ły
mat
actw
a,
pods
tępy
, gw
ałty
, be
stia
lstw
a i
okru
cień
stw
a K
rzyż
aków
. Sc
enę
wal
ki
Jura
nda
w Sz
czyt
nie
mu
sia
łem
od
twar
zać
kilk
akro
tnie
, po
do
bnie
poje
dyne
k Zb
yszk
a z
Krz
yża
ki
em
na
dzie
dziń
cu
zam
ku
w C
ie
chan
owie
. Al
e na
jwię
cej
czas
u p
ośw
ięci
łem
na
od
twor
zeni
e bi
twy
grun
wal
dzki
ej.
Słuc
hacz
e,
mię
dzy
któr
ymi
było
sp
oro
inte
lig
encj
i, ni
e ch
ciel
i w
ierz
yć,
że po
le gr
un
wal
dzki
e zn
ajdu
je
się
.w od
legł
ości
25
km od
Dzi
ałdo
wa!
Płyn
ęły
w ce
li sło
wa
opow
iada
nia
o
tym
jak
kied
yś
spad
ały
na
dum
ne
krzy
żack
ie
kark
i .'m
iecz
e,
topo
ry
i ce
py
nasz
ych
Mać
ków
, Za
wis
zów
, Zb
yszk
ów,
Zyż
ków
, W
ito
ldów
i
Smol
eńsz
czan
, kt
órzy
w
spól
nie
bron
ili
z.em
słow
iań
skic
h pr
zed
zale
wem
ni
emie
ckim
. O
czy
słuc
hacz
y pł
onęł
y za
dow
olen
iem
i
dum
ą. Z
nikł
a z
nich
ap
atia
i
wy
czek
iwan
ie.
Star
y U
rbań
ski
nie
wyt
rzym
ał
i pa
lnął
do
ść
głoś
no:
— Zo
bacz
yła!
Te
raz
im też
sp
ra
wią
taki
G
runw
ald!
— Na
pe
wno
sp
raw
ią
— rz
ucił
sz
ybko
ni
eduż
y ja
sny
blon
dyn
ek
Brau
n z
Pło
ńsk
a.—
Prz
yjdz
ie,
przy
jdzi
e,
nie
mar
twci
e się
—
zaw
yrok
ował
st
ary
leka
rz
wet
eryn
arii
Sobo
ciń
ski
z C
zerw
ińsk
a.
Nas
i so
jusz
nic
y sp
raw
ią
im ta
kie
lani
e ja
k po
d G
runw
alde
m.
My
, wyj
dzie
my
na
wol
ność
i
będz
iem
y og
ląda
ć A
dol
f-
ka w
klat
ce,
bo ch
yba
tam
go
umie
szcz
ą i
będą
lu
dzio
m
poka
zy
wać
.—
A my
zr
obim
y w
spól
ną
wy
ciec
zkę
do D
ział
dow
a.
Tu
sobi
e do
brze
po
djem
y,
popi
jem
y,
poj
e-
dzie
my
na
pole
grun
wal
dzki
e, a
ty
Tat
kow
ski
tam
na
mie
jscu
je
szcz
e ra
z op
owie
sz
nam
o tym
jak
to
kr
ól
Jagi
ełło
zj
echa
ł ze
wzg
órza
i
dał
znak
w
ojsk
om
do bi
twy,
kt
óra
złam
ała
potę
gę
dum
nego
za
ko
nu. —
: D
obra
m
yśl!
Taki
e co
ś m
usi
my
ur
ządz
ić.
To
będz
ie
wsp
ania
łe!
— Al
le
raus
! Lo
s!
rozd
arł
dys
kusj
ę w
rzas
k „Ż
elaz
nego
F
ran
ka”
stoj
ąceg
o ze
swoj
ą pa
łą
w
drzw
iach
i
wyg
ania
jące
go
nas
na
wie
czor
ną
kaw
ę.W
nast
ępny
ch
dnia
ch
posz
ła
na
plan
Pl
aców
ka
B.
Prus
a.
Bar
tek
Zwyc
ięzc
a Si
enki
ewic
za,
Rot
a i
Chod
ziły
tu
Nie
mce
K
onop
nic
ki
ej.
Cały
za
ś cy
kl
zako
ńcz
yłem
sły
nną
ksią
żką
M.
Wań
kow
icza
„N
a Tr
opac
h Sm
ętka
”. K
siąż
ki
te
dały
te
mat
y do
rozm
ów.
Utw
ier
dziły
na
szą
grup
ę w
prze
kon
aniu
, iż
zaw
sze
po ci
ężki
ch
czas
ach
ger
mań
skie
go
naci
sku
przy
chod
zą
jasn
e dn
i w
olno
ści
i w
ierz
yliś
my,
że
nied
ługo
bę
dzie
my
je m
ogli
oglą
dać.
Are
nt
Stan
isła
w
vel
Tat
kow
ski
Stan
isła
w
DZI
AŁD
OW
SKA
LEKCJA
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69