spis tres´ci - mdw.wum.edu.plmdw.wum.edu.pl/sites/mdw.wum.edu.pl/files/biul_1_01.pdf · były to...

Nr 1 (104) styczen 2001

WYDAWCA: AKADEMIA MEDYCZNA

Rada Programowa :

prof. dr hab. Janusz Piekarczyk – przewodniczacyprof. dr hab. Andrzej Członkowski,

prof. dr hab. Wiesław Glinski, prof. dr hab. Mirosław Łuczak, prof. dr hab. Leszek Paczek, prof. dr hab. Józef Sawicki,

prof. dr hab. Jerzy Stelmachów, prof. dr hab. Mieczysław Szostek,

prof. dr hab. Hubert Wanyura

Redaguje zespół:Bogdan Ciszek (redaktor naczelny), Mariusz Forys,Mirosława Kurpeta (redaktor prowadzacy numeru)

Magdalena Zielonka,Jacek Zbikowski

Adres redakcji: Biblioteka Główna Akademii Medycznej,ul. W. Oczki 1, 02-007 Warszawa,

tel./fax: 628-22-37, e-mail:[email protected] na nasze strony internetowe:http://www.bibl.amwaw.edu.pl/ZZyciaAM

Skład tekstu, druk i oprawa: Zakład Poligraficzny „U Mianowskiego”, 01-833 Warszawa, ul. Daniłowskiego 3

tel./fax 864 36 44

SPIS TRESCIM. Forys: Akredytacja naszej AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

J. Piekarczyk: Wystapienie Rektora AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

M. Zielonka: Promocja na I Wydziale Lekarskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

J. Piekarczyk: Wystapienie Rektora AM podczas promocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

J. Wałaszewski: Mark Hardy doktorem honoris causa AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

M. A. Hardy: Transplantation anno 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

E. Kepska: Z Senatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Noblis ci 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

M. Zielonka: X Sesja Noblowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

J. Piekarczyk: Przemówienie Rektora AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

K. Radwanska, L. Kaczmarek: Uczenie sie˛ i pamie c – Nobel 2000 z medycyny i fizjologii . . 16

W. Szelenberger: Eryk Kandel: Od metapsychologii do biologii molekularnej . . . . . . . . . . . 17

Noworoczne spotkanie z byłymi rektorami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Spotkanie wigilijne pracowników administracji AM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Wieczerza wigilijna lekarzy stomatologów i sympatyków stomatologii . . . . . . . . . . . . . . . . 21

B. Najnigier: Poste py w chirurgii i przeszczepianiu watroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

A. Górski: Konflikt interesów i jego znaczenie w nauce i medycynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Nowe ksiaz ki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Fot. okładka I: Przewodniczacy KAMU – prof. dr hab. Maciej Gembicki wre˛cza JM Rektorowi AM prof. dr hab.Januszowi Piekarczykowi s´wiadectwa akredytacji.

Fot. okładka IV: Prodziekan I WL prof. dr hab. M. Krawczyk, JM Rektor AM prof. dr hab. J. Piekarczyk, prof. dr hab.J. Wałaszewski dr hc prof M. Hardy, Dziekan I WL prof. dr hab. W. Glin´ski.

Wszystkie zdje˛cia: Dział Fotomedyczny AM.

Z Zycia Akademii Medycznej

Styczen 2001 1

AKREDYTACJA NASZEJ AM

Mgr Mariusz Forys ´

Ostatnie w 2000 roku posiedzenie Senatu, w dniu 19grudnia, miało ods´wietny, bozonarodzeniowo-noworocznycharakter, ale wyjatkowe znaczenie nadało mu oficjalneprzekazanie naszej Uczelni s´wiadectw akredytacyjnych dlaobu jej Wydziałów Lekarskich.

Na podstawie oceny programów nauczania i ich realizacjiKomisja Akredytacyjna Uczelni Medycznych, uchwała z 1grudnia 2000 r., udzieliła I i II Wydziałowi LekarskiemuAM w Warszawie akredytacji na okres 5 lat.

Swiadectwa akredytacyjne zostały przekazane na re˛ce JMRektora prof. Janusza Piekarczyka przez Przewodniczace-go KAUM – prof. Macieja Gembickiego. Nastepnie, swia-dectwa z rak JM Rektora otrzymali Dziekani akredytowa-nych Wydziałów: prof. Wiesław Glinski i prof. Jerzy Stel-machów.

KAUM rozpoczeła swoja działalnosć w styczniu 1998 r.,

powołana do z˙ycia decyzja Konferencji Rektorów UczelniMedycznych. W swoim okolicznosćiowym wystapieniuprof. M. Gembicki podkres´lił niezalezny status Komisji, któ-ra formalnie nie podlega z˙adnym czynnikom oficjalnym,organom rza˛dowym, etc. Poczatkowo liczyła ona 12 osób, wjej skład wchodzili reprezentanci wszystkich uczelni medy-cznych, jednak z biegiem czasu Komisja powie˛kszyła sie oprzedstawicieli Ministerstwa Zdrowia, Samorza˛du Lekar-skiego oraz Samorza˛du Studentów.

Pierwotnie, nadrze˛dnym celem aktywnosći KAUM byłoopracowanie – zgrupowanych w kilka głównych kategorii –standardów, jakie sa wymagane od uczelni, aby w sposóbmozliwie optymalny mogły wypełniac´ powierzone im zada-nia. Kolejnym krokiem było przygotowanie kwestionariuszysamooceny, które stanowia główne narze˛dzie gromadzeniadanych podlegajacych wnikliwej analizie Komisji Akredyta-cyjnej.


2 Styczen 2001

Były to etapy przygotowania kryteriów i narze˛dzi dlawłasciwej pracy Komisji. Obecnie, uczelnie zainteresowaneuzyskaniem akredytacji sa zobowiazane do prawidłowego iterminowego wypełnienia arkuszy. Zamieszczone tam dane,płynace z analizy arkuszy wnioski i ich podsumowanie pod-legaja nastepnie weryfikacji, która dokonywana jest podczaswizyty Komisji w aplikujacej uczelni.

Skad jednak wzie˛ła sie sama idea akredytacji, czy tez˙potrzeba akredytowania uczelni ? Profesor M. Gembickiuwaza, iz funkcjonowanie uczelni, działania ich władz za-wsze podlegały róz˙nym formom oceny: zewne˛trznej – przezorgany pan´stwowe np. ministerstwa, wewne˛trznej – przezpowołane do tego ciała wewnatrzuczelniane. Jednak oddawna dostrzegano tez˙ potrzebe˛ umozliwienia oceny zewne˛-trznej, obiektywnej, a przy tym przeprowadzanej przez auto-

rytatywne grono praktyków, w oparciu o dane udoste˛pnianeprzez „zainteresowana strone”.

Przewodniczacy KAUM podkreslił, ze prace Komisji wzadnym razie nie słuz˙a kategoryzacji uczelni na lepsze igorsze, a raczej zmierzaja do identyfikowania procesów izjawisk pozytywnie wyróz˙niajacych poszczególne szkołyakademickie oraz – niekiedy – do wskazywania tych, którein minus odbiegaja od przyjetych standardów.

„Poddanie sie˛ procedurze akredytacyjnej jest procesem wpełni dobrowolnym, jednak w miare˛ upowszechniania sie˛jej, spodziewac´ sie nalezy wytworzenia pewnej presji społe-cznej, aby sie˛ jej poddawac´.”

Konczac swoje wysta˛pienie Profesor Gembicki zazna-czył, iz proces akredytacji potwierdził bardzo wysoka ocenekadry profesorskiej Warszawskiej AM, jej wielkiego poten-cjału jako badaczy i nauczycieli akademickich. Ponadtouczelnia nasza wyróz˙nia sie poprzez stwarzanie studentomrozległych moz˙liwosci fakultatywnego uczenia sie˛ niektó-rych przedmiotów, co w sposób istotny wpływa na pogłe˛bia-nie motywacji do nauki i rozwoju. A wreszcie, w opiniiKomisji, uczelnie nasza charakteryzuje – godny nas´ladow-nictwa – szacunek dla zdania i pogla˛dów srodowiska stu-denckiego, umieje˛tne wsłuchiwanie sie˛ w jego głos.

JM Rektor J. Piekarczyk zauwaz˙ył, iz przyznanie akredy-tacji naszym Wydziałom Lekarskim jest znakomitym zwien´-czeniem tego jubileuszowego roku 50-lecia istnienia AM wWarszawie. Roku, wielu znaczacych wydarzen´ w zyciuUczelni; roku, w którym doczekalis´my sie nowego gmachurektoratu. Prof. J. Piekarczyk podzie˛kował Komisji Akredy-tacyjnej za jej wysiłek i wszystkie te cenne spostrzez˙eniabedace pokłosiem procedury akredytacyjnej, które spoz˙yt-kujemy dla dalszego rozwoju i doskonalenia funkcjonowa-nia Uczelni.

Konczac to posiedzenie Senatu, Pan Rektor złoz˙ył człon-kom Senatu i dostojnym gos´ciom zyczenia s´wiateczne i no-woroczne.

Prorektor AM prof. dr hab. M. Szostek, rektor Politechni-ki Warszawskiej prof. dr hab. Jerzy Woz´nicki, przewodni-czacy KAUM prof. dr hab. M. Gembicki

Rektor AM prof. dr hab. J. Piekarczyk wre˛cza swiadectwoakredytacji dziekanowi I WL prof. dr hab. W. Glin´skiemu

Rektor AM prof. dr hab. J. Piekarczyk wre˛cza swiadectwoakredytacji dziekanowi II WL prof. dr hab. J. Stelmachów


Styczen 2001 3

WYSTAPIENIE JM REKTORA NA UROCZYSTYM,OTWARTYM POSIEDZENIU SENATU

Prof. dr hab. Janusz Piekarczyk

Szanowni Panstwo,Dzisiejsza uroczystosć stanowi kontynuacje˛ a jednoczes´-

nie koncowy etap obchodów Jubileuszowych Akademii.Jubileusz 50-lecia Akademii Medycznej jako samodziel-

nej uczelni zbiegł sie˛ z Wielkim Jubileuszem, rokiem prze-miany wieków, a nawet tysiacleci. W roku tym spotkało naswiele przyjemnych chwil, bylis´my uczestnikami historycz-nych zdarzen´. Takich jak oddanie do uz˙ytkowania – po 50latach oczekiwan´ – gmachu uczelni, co w połaczeniu z jubi-leuszem było okazja do wizyty najwyzszych władz Pan´stwa.Ten jedyny w swoim rodzaju rok, rok 2000 był równiez˙nieprzerwanym pasmem borykania sie˛, potykania w walce zewidentnymi błe˛dami reformy ochrony zdrowia. Nasze su-kcesy w tym zakresie moz˙na ocenic´ co najwyzej na miare˛realnych moz˙liwosci, a z pewnosćia nie na miare˛ naszychoczekiwan.

Na pewno istotnym osia˛gnieciem rzutujacym na dalszybieg zdarzen´ jest uzyskanie konsolidacji wszystkich jedno-stek Akademii, w tym szpitali klinicznych w dazeniu douzyskania jednolitej struktury uczelni. W okresie tego rokuzrozumielismy, ze podstawowa sprawa jest jednosć całegosrodowiska medycznego. Marzeniem moim jest to, aby niebyło w przyszłosći nigdy niezdrowej konkurencji ani pomie˛-dzy naszymi jednostkami, ani pomie˛dzy grupami zawodo-wymi. Zarówno pracownicy uczelni, jak i pracownicyochrony zdrowia zatrudnieni w naszych szpitalach, musimystanowic wspólny front, tylko wtedy mamy szanse˛. Determi-nacja jednej grupy w słusznej sprawie powinna zyskiwac´poparcie całego s´rodowiska, tak jak jest teraz.

A przeciez nie zawsze tak było.

Jako pracownicy tej uczelni miejmy poczucie jej wielko-sci i siły. Akademia Medyczna w Warszawie to przeciez˙uczelnia o chlubnej dwuwiekowej historii, która tworzylinasi wybitni poprzednicy poczynajac od Staszica, Dziarko-wskiego, Wolffa w XVIII wieku a pózńiej: Chałubinskiego,Szokalskiego, Hirszfelda, Brudzin´skiego, w wieku XIX iXX.

Nalezy takze wspomniec´ nazwiska wybitnych lekarzy –uczonych Uniwersytetu Warszawskiego z okresu II Rze-czypospolitej, jak: Czyz˙ewicz, Orłowski, Krynski, Michało-wicz, Paszkiewicz, Loth, Czubalski, Modrakowski. Przywo-łajmy takze byłych rektorów Akademii Medycznej: Czubal-skiego, Kacprzaka, Górnickiego, Nielubowicza. Oni tworzy-li historie naszej uczelni. Nasza siła tkwi w tradycji i wielko-sci naszych poprzedników, ale nasze losy pozostaja w na-

szych rekach. Pozwólcie Pan´stwo, ze nie bede wymieniałnaszych najbardziej nawet liczacych sie osiagniec lekarskichi naukowych. Znamy je i jestes´my dumni, ze nasi wybitnilekarze i uczeni wraz z zespołami, którymi kieruja naleza doscisłej czołówki stanowiacej o poste˛pie medycyny.

Jednak wdroz˙one reformy, co bys´my jeszcze złego o nichnie powiedzieli, zmuszaja nas wrecz do zauwaz˙enia wyzwanćzasu i dostosowania Uczelni do nowych warunków.

Jednym z podstawowych, najwaz˙niejszych etapów roz-woju uczelni było uzyskanie akredytacji dla podstawowego,tradycyjnego i najwaz˙niejszego kierunku studiów – kierun-ku lekarskiego. Ten doniosły akt dokonał sie˛ własnie – uzy-skalismy akredytacje˛ na okres 5 lat. Jest to znaczace osiag-niecie otwierajace nam duz˙e mozliwosci, a jednoczesńiestanowiace gwarancje stabilnosći. Praca niezalez˙nej a zara-zem obiektywnej komisji akredytacyjnej jest dla nas tez˙zródłem wielu informacji i cennych wskazówek w przekształ-caniu i modernizacji Uczelni, jej programów i struktury.

Serdecznie dzie˛kuje całej Komisji, a szczególnie prze-wodniczacemu prof. Maciejowi Gembickiemu, za trud takwnikliwej oceny uczelni.

Szanowni Pan´stwo w załoz˙eniu niektórych, jednostronniei bezkrytycznie nastawionych, reformatorów ochrony zdro-wia – była i jest restrukturyzacja naszych szpitali klinicz-nych. Restrukturyzacja na zasadzie redukcji liczby łóz˙ek,liczby pracowników i wyłaczne dostosowanie ich dowskazników ekonomicznych szpitali jako zakładów leczni-czych, bez uwzgle˛dnienia ich funkcji dydaktycznych i na-ukowych. Róz˙nimy sie zasadniczo widzeniem koniecznychprzemian w tych szpitalach. Oczywisćie wymowa liczb musibyc zauwaz˙ona i korekty bazy, jak i zatrudnienia w poszcze-gólnych specjalnosćiach sa chyba nieuniknione. Jestes´my wtrakcie ich realizacji; jednak kliniczna baza Uczelni musiulec rozbudowie a nie redukcji, niezbe˛dne jest nawet utwo-rzenie nowych szpitali klinicznych, aby sprostac´ wyzwaniu,jakie niesie najbliz˙sza przyszłosć. Utworzenie nowych wy-działów, kierunków studiów i nowych specjalnosći spowo-duje zwielokrotnienie liczby studentów. Na szcze˛scie nieuleglismy naciskom i potencjał kadrowy uczelni jest wystar-czajacy do podjecia takich zadan´. Musimy tylko wszyscyzrozumiec, ze sa one celowe, sa niezbedne, a nawet wyma-gaja przyspieszenia.

Szanowni Pan´stwo musimy jednak umiec´ czytac wymo-we liczb i wskazników, planowanych algorytmów. Mamyprzewage˛ czasowa i organizacyjna; wykorzystajmy ja, przednami niepowtarzalna szansa.


4 Styczen 2001

Szanowni Pan´stwo za kilkanasćie dni koniec roku i ko-niec wieku. Mamy zaszczyt wprowadzic´ nasza Alma Materw XXI wiek.

Zycze Panstwu, aby był to okres jej dalszego rozwoju. Zycze, abysmy juz nigdy nie byli swiadkami okresów

zagrozen a nawet destrukcji, które cyklicznie powtarzały sie˛w minionych dwu wiekach naszej historii. Niech Pan´stwa,

naszym udziałem be˛dzie pasmo samych sukcesów. Z˙ yczePanstwu zdrowych, wesołych S´wiat. Relaksu w gronie naj-blizszych, przyjaciół, rodziny.

Niezapomnianych wraz˙en i przezyc z tego okresu prze-miany wieków i tysiacleci.

Szczesliwego Nowego Roku, Szcze˛sliwego NowegoWieku ! XXI wieku!

PROMOCJA NA I WYDZIALE LEKARSKIM

mgr Magdalena Zielonka

Tegoroczna LXVI uroczystosć wreczenia dyplomów le-karzom i lekarzom stomatologom, absolwentom I WydziałuLekarskiego i Oddziału Stomatologii z roku 2000 odbyła sie˛16 grudnia w Teatrze Polskim. Uroczystosć poprzedziło na-danie tytułu doktora honoris causa naszej Uczelni s´wiatowejsławy chirurgowi z Uniwersytetu Columbia w Nowym Yor-ku prof. Markowi A. Hardy.

Zebranych gosći – władze Uczelni, doktora hc AM prof.W. Rudowskiego, prezesa ORL dr A. Włodarczyka, absol-wentów i ich najbliz˙szych przywitał dziekan I WL prof. W.Glinski. W swoim wysta˛pieniu stwierdził, iz˙ ukonczeniestudiów jest chwila przełomowa. Teraz nasta˛pił czas kon-frontacji z rzeczywistosćia – absolwenci otrzymali przywilejleczenia. Medycyna pokazuje moz˙liwosci i siłe, kiedy chore-mu mozna pomóc i ograniczenia, kiedy ta pomoc jest bez-skuteczna. Zawód lekarza moz˙e byc zródłem wielkiej saty-sfakcji, ale tez˙ powodowac´ frustracje i dawac poczucie bez-silnosci. W tej chwili kazdy aspekt procesu leczenia dostał

sie pod kontrole urzedników. To oni, urze˛dnicy kas chorych,hamuja dostep do specjalizacji, limituja ilosc wykonywa-nych zabiegów. Decyzje finansowe nie pozwalaja podniesćuposaz˙en. Mimo tych ograniczen´ trzeba byc´ optymista –lekarz to wspaniały zawód, elitarny i skuteczny, medycynarozwija sie w fantastycznym tempie, co pozwala miec´ nad-zieje, ze coraz wie˛cej chorób be˛dzie uleczalnych.

Na koniec Dziekan z˙yczył, by absolwenci kierowali sie˛ wswej pracy zasadami etyki lekarskiej, byli lubiani i szanowa-ni przez pacjentów.

Wystapienie JM Rektora AM prof. J. Piekarczyka druku-jemy w całosći.

Dziekan W. Glinski przeczytał łacin´ska rote laudacji prof.Marka Hardyego oraz list gratulacyjny od Ministra Zdro-wia prof. G. Opali.

Laudacje wygłosił prof. dr hab. J. Wałaszewski. Podkre-slił w niej wybitne dokonania Profesora w dziedzinie chirur-

Absolwenci I WL Absolwenci z dyplomami lekarza


Styczen 2001 5

gii i biologii transplantacyjnej, Jego udział w z˙yciu polskie-go srodowiska naukowego chirurgów i transplantologów,pomoc młodym naukowcom i studentom w uzyskiwaniustypendiów, pełnienie zaszczytnych funkcji w towarzy-stwach naukowych i komitetach redakcyjnych czołowychczasopism naukowych z tej dziedziny.

Rektor J. Piekarczyk wre˛czył dyplom doctora honoriscausa. W 2000 roku otrzymali je jeszcze dwaj wybitni ucze-ni: prof. N.L.Tilney i prof. H. Koprowski.

Tekst laudacji oraz wykład dyplomowy „Transplantationanno 2000” drukujemy na dalszych stronach pisma.

„Przysiege Hipokratesa” od tegorocznych absolwentówprzyjał prodziekan I WL prof. M. Krawczyk . W pierwszejkolejnosci dyplomy lekarza z rak Rektora i Dziekana otrzy-mały osoby legitymujace sie srednia ocen ze studiów wyno-szaca ponad 4,5. Na Wydziale Lekarskim az˙ 22 osoby miałotaka srednia, a w Oddziale Stomatologicznym – 3.

Wszyscy absolwenci otrzymali w darze ksiazki ufundo-wane przez dr K. Piwowarczyka wydawce˛ „Farmindex”oraz roczna prenumerate˛ czasopisma „Medycyna po Dyplo-mie ” od F. Gulbinowicza, ksiazki dla najlepszych absolwen-tów ofiarowała firma Volumen.

Dr A. Włodarczyk – prezes Okre˛gowej Izby Lekarskiejzachecał młodszych kolegów do działania w Klubie Młode-go Lekarza zapewniajac, iz Izba to nie tylko sa˛d kolezenski icomiesieczne składki.

W imieniu absolwentów głos zabrała lek. Anna Maje-wska – najlepsza absolwentka Oddziału Stomatologicznego.W swoim wystapieniu podzie˛kowała nauczycielom za dzie-lenie sie wiedza i wpajanie troski o dobro pacjenta, rodzicomza pomoc i wspieranie w trudnych chwilach, administracji –w osobach pan´ z Dziekanatu – za z˙yczliwosc i rozumieniepotrzeb i problemów studentów oraz współkolegom zawspieranie sie˛ w trudnych chwilach.

Oprawe muzyczna zapewnił chór akademii pod batuta B.Herman.

Piekna uroczystosć zakonczył barwny i pogodny spektakl„Pastorałki” doskonale korespondujacy ze zblizajacymi sieSwietami Bozego Narodzenia.

WYSTAPIENIE REKTORA AM PODCZAS PROMOCJI

Prof. dr hab. Janusz Piekarczyk – Rektor AM

Szanowni Panstwo,Dzisiejsza uroczystosć to wielkie swieto Akademii Me-

dycznej w Warszawie, a przede wszystkim I Wydziału Le-karskiego, naszego najwie˛kszego wydziału o najstarszychtradycjach.

Jest to wielkie s´wieto, poniewaz˙ dokonamy aktu promocjilekarzy i lekarzy stomatologów – absolwentów I WydziałuLekarskiego. Jest to wielkie s´wieto Uczelni, gdyz˙ nasza Al-ma Mater obdarzy najwyz˙sza godnosćia – Doktora HonorisCausa wybitnego uczonego s´wiatowej sławy: ProfesoraMark Hardy z Uniwersytetu Columbia w Nowym Yorku.

Szanowni Pan´stwo, tradycje nauczania medycyny wWarszawie sie˛gaja konca XVIII wieku, poniewaz˙ w 1789 r.

powstała w Warszawie pierwsza Szkoła Chirurgiczna. Natomiast w 1809 r. powstała Akademia Lekarska zwana

Wydziałem Akademicko-Lekarskim. Stanowisko prezesa tejuczelni pełnił Stanisław Staszic, a pierwszym dziekanem byłprof. Jacek Dziarkowski.

Po utworzeniu Królewskiego Uniwersytetu Warsza-wskiego, w roku 1816, wydział ten wszedł w jego skład, jakoWydział Lekarski.

Tak wiec tradycje akademickie naszego Wydziału Lekar-skiego sie˛gaja juz przeszło 190 lat. Wydział odgrywał za-wsze waz˙na role w kształceniu przyszłych lekarzy, w rozwo-ju poszczególnych specjalnosći lekarskich, równiez˙ jakowarsztat naukowo-badawczy wybitnych lekarzy naukow-

Prodziekan I WL profesor M. Krawczyk i Dziekan I WLprofesor W. Glin´ski z absolwentami


6 Styczen 2001

ców XIX, a naste˛pnie XX wieku. Historia Wydziału chlubnaale i tragiczna zwiazana z losami Warszawy i Polski; działal-nosc dydaktyczna i naukowa była przerywana przez powsta-nia narodowowyzwolenćze: listopadowe, styczniowe, a na-stepnie I-sza i II-ga Wojne Swiatowa.

Warszawska medycyna poddawana była srogim repre-sjom zaborców, okupantów, aby w chwilach odwilz˙y,przerw w tych represjach odradzac´ sie, nawiazywac konta-kty z najlepszymi os´rodkami, wyrównywac´ poziom i starac´sie właczac do rozwoju nauk medycznych. Pomimo trudno-sci, przeszkód materialnych i politycznych. Proces ten trwałnieprzerwanie, az˙ do pokolenia Pan´stwa dziadków i rodzi-ców, do naszego pokolenia.

Bezsprzecznie, najszybszy poste˛p w rozwoju nauk medy-cznych odbywa sie˛ teraz – podczas Pan´stwa, swiadomegojuz w tym zakresie, z˙ycia szkolnego, studenckiego. Drugapołowa XX wieku i ostatnie jego lata to wre˛cz eksplozjaodkryc w naukach medycznych, pasmo cia˛gle wprowadza-nych nowych metod i technik, tak do diagnostyki jak i tera-pii.

Okres Pan´stwa studiów to tez˙ trudny czas przekształcenústrojowych, politycznych i gospodarczych w Polsce. Okreswielkiego entuzjazmu ale i duz˙ych rozczarowan´ zwiazanychz wprowadzanymi reformami.

Jestes´my wszyscy zaniepokojeni; lekarze wraz z innymigrupami zawodowymi współpracujacymi z nami w kon-struowaniu opieki zdrowotnej w Polsce, tej zreformowanejopieki.

Jestes´my zaniepokojeni, z˙e dostrzegamy błe˛dy w tychreformach; tym bardziej niepokoimy sie˛, ze nie zawsze tebłedy sa zauwaz˙one przez polityków.

Tym bardziej, z˙e politycy nie chca ich zauwaz˙yc, gdysrodowiska lekarskie, piele˛gniarki i przedstawiciele całego

społeczen´stwa zwracaja im na to uwage˛.Reforma była konieczna, wprowadzona wpospiechu mogła miec´ uchybienia i błe˛dy,ale nie moz˙na dopusćic aby te niedosko-nałosci a nawet błe˛dy reformy zwróciłysie przeciwko niej, powodujac totalna de-strukcje.

To co dzieje sie˛ obecnie, moz˙na porów-nac do mechanizmu autoagresji.

Tylko madrosc nas wszystkich, pra-cowników opieki zdrowotnej i politykówmoze uratowac´ polska słuzbe zdrowia.Mam nadzieje˛, ze faze wytworzenia prze-ciwciał – „burzliwej reakcji organizmu”mamy juz za soba, ze nastapi w koncufaza zdrowienia i szybkiej rekonwalescen-cji.

Ale aby tak było, potrzebne sa szybkiei skuteczne s´rodki, my pracownicy ochro-ny zdrowia potrafimy je wykorzystac´, ale

przedtem politycy musza zgodzic sie na zrealizowanie „re-cepty”, dajac srodki na wykupienie odpowiedniego lekar-stwa. Obawiamy sie˛, ze aby te recepte˛ zrealizowac´ nie wy-starczy wzrost nakładów o 0,25%?!

Tak konczy sie nam XX wiek, wiek wielkich wydarzen´,wielkich odkryc, ale i wielkich błedów, wielkich błedówpolitycznych, a nawet wielkich zbrodni.

W najciemniejszych jednak czasach byli ludzie wielcy,potrafiacy wybrac prawde i stac na jej straz˙y. Do tych ludzizawsze nalez˙eli lekarze, którzy kierowali sie˛ umiłowaniemprawdy, głebokim humanizmem i wiernosćia Przysiedze Hi-pokratesa. Na kartach historii polskiej i warszawskiej medy-cyny znajdziemy takich lekarzy bardzo wielu.

Myslimy na ogół o znakomitych nazwiskach – znanych,wybitnych lekarzy XIX wieku jak: Tytus Chałubin´ski, Wi-ktor Feliks Szokalski, Ludwik Hirszfeld. Mys´limy o wiel-kich profesorach medycyny wydziału lekarskiego UW, z

Prof. dr hab. Janusz Piekarczyk wre˛cza dyplom absol-wentkom I WL

Władze AM podczas uroczystosći


Styczen 2001 7

okresu mie˛dzywojennego, jak : Leon Kryn´ski, Adam Czyz˙e-wicz, Witold Orłowski, Kazimierz Orzechowski, Mieczy-sław Michałowicz. Pamie˛tamy twórców i realizatorów tajne-go nauczania medycyny w okresie okupacji hitlerowskiej,która nie miała precedensu w dziejach szkół medycznychswiata, w osobach: Ludwika Paszkiewicza, Witolda Orło-wskiego, Franciszka Czubalskiego, Władysława Kapusćin-skiego, Edwarda Lotha, Jerzego Mordakowskiego, Stanisła-wa Przyłeckiego i Jana Zaorskiego.

Nauczanie medycyny w Warszawie kontynuowane byłoprzeciez˙ nawet w ekstremalnych warunkach terroru, w Get-cie Warszawskim.

Warto wiedziec´ o tym wszystkim, co stanowi historie˛,tradycje uczelni, która dzisiaj konczycie Pan´stwo. Myslacjednak o wielkich lekarzach musimy miec´ swiadomosc, zezyja oni nadal ws´ród nas; musimy ich w pore˛ dostrzec, oniprzemawiaja do nas słowem i swymi czynami.

Łatwiej jest jednak mówic´ o tych, którzy juz˙ od nas nie-stety odeszli. W biez˙acym roku odszedł od nas wielki lekarz,wychowawca wielu pokolen´ lekarzy i chirurgów, rektor AMw Warszawie – jako pierwszy wybrany w demokratycznychwyborach prof. Jan Nielubowicz. Jak napisał Jego uczen´,równiez były rektor Akademii prof. Jerzy Szczerban´: ”prof.Jan Nielubowicz zapisał sie˛ w historii polskiej chirurgii jakoinnowator i animator poste˛pu. Przeniósł do polskiej chirurgiiszereg osia˛gniec chirurgii swiatowej. Z równa pasja zajmo-wał sie chirurgia doswiadczalna, kliniczna, nowymi techni-kami operacyjnymi, diagnostyka wizualizacyjna, jak i pro-cesem nauczania i oceniania wiedzy.”

Prof. Tadeusz Tołłoczko, takz˙e nasz były rektor, piszac oprof. Nielubowiczu stwierdził .... „Kaz˙dy człowiek ma w

swoim zyciu własne zadania do spełnienia. W kaz˙dym z tychzadan ma sie rozegrac´ zyciowa próba wartosći człowieka. Tazyciowa próbe wartosci, jaka przypadła Prof. Nielubowiczo-wi mozna z pewnosćia nazwac´ misja. Sa bowiem takie war-tosci „dla” których warto jest z˙ycie poswiecic. Tymi warto-sciami dla Profesora były: medycyna, nauka i dydaktyka.Profesor lekarzem sie˛ urodził. Był to „ Medicus Magnus”.

Przed kilkoma tygodniami poz˙egnalismy takze nagle inieoczekiwanie prof. Andrzeja Karwowskiego wielkiegodziekana I Wydziału Lekarskiego. Wybitnego nauczycielaakademickiego, lekarza i humaniste˛. Twórce współczesnejtradycji tego Wydziału; z Jego rak otrzymaliscie Pan´stwoprzed 6 laty indeksy. Za chwile˛ otrzymacie Pan´stwo dyplo-my, dyplomy z data zawierajaca magiczna cyfre 2000 roku,roku przełomu wieków i tysiacleci. Cała Pan´stwa karierazawodowa przypadnie juz˙ na XXI wiek.

Zycze Panstwu abysćie w swym z˙yciu zawodowym kie-rowali sie przede wszystkim godnymi tego ideami i prawemlekarskim opartym na przysie˛dze, która za chwile załozyciew obecnosći waszych nauczycieli i waszych najbliz˙szych.Wybraliscie jakze odpowiedzialny, ale jakz˙e piekny zawód.Pamietajcie Pan´stwo, ze : wraz z tymi dyplomami otrzymu-jecie wielka szanse˛. Szansa ta jest moz˙liwosc niesienia po-mocy cierpiacym, szansa ta jest leczenie chorych. NiechWam bedzie dane sprostac´ ich oczekiwaniom. Niech pracazawodowa sprawia Pan´stwu moc satysfakcji. Abysćie wXXI wieku mogli spokojnie zajac sie praca lekarska, poste-pem nauki, i w konću zgodnie ze wskazaniami Hipokratesa– nie musieli troszczyc´ sie o dobra materialne.

Szczesliwego Nowego Roku, Szcze˛sliwego NowegoWieku !

Dziekan I WL profesor W. Glin´ski, Rektor AM profesor J. Piekarczyk,Prodziekan I WL profesor M. Krawczyk z absolwentami


8 Styczen 2001

LAUDACJA

Prof. dr hab. Janusz Wałaszewski

W uznaniu wybitnych dokonan´ Profesora Marka Hardy wdziedzinie chirurgii i biologii transplantacyjnej oraz Jegoudziału w zyciu polskiego s´rodowiska naukowego chirur-gów i transplantologów, Senat Akademii Medycznej w War-szawie na wniosek Rady I Wydziału Lekarskiego nadał wdniu 17 .07. 2000 roku zaszczytny tytuł

Doktora Honoris Causa Akademii Medycznej w War-szawie.

Recenzentami dorobku naukowego Profesora Hardy byli:Prof. dr hab. Stanisław Moskalewski – Kierownik Zakła-

du Histologii i Embriologii Centrum Biostruktury AkademiiMedycznej w Warszawie .

Prof. dr . Reinout van Schilfgaarde – Kierownik KlinikiChirurgii Uniwersytetu w Groningen (Holandia)

Prof. dr hab. Tadeusz Popiela – Kierownik Katedry iKliniki Chirurgii Ogólnej i Gastroenterelogicznej CollegiumMedicum Uniwersytetu Jagielon´skiego.

Zyciorys

Dr Mark A. Hardy M.D., urodzony we Lwowie w 1938roku, ukonczył studia przedmedyczne w Columbia Universi-ty w 1958 roku, a studia medyczne w Albert Einstein Colle-ge of Medicine w Nowym Jorku w 1962 r. Specjalizacje˛chirurgiczna odbywał w latach 1962 – 1969 w szpitalachNowego Jorku, a naste˛pnie przez 2 lata w Boston City Ho-spital w chirurgii transplantacyjnej . W latach 1971 – 1975pracował jako Associate Professor of Surgery w Albert Ein-stein College of Medicine. Od 1975 roku do chwili obecnejjest profesorem chirurgii w Columbia University College ofPhysicians and Surgeons, gdzie przez wiele lat współpraco-wał z prof. K. Reemtsma, wybitnym chirurgiem amerykan´-skim, którego zasta˛pił na stanowisku kierownika kliniki. Jestkierownikiem programu przeszczepiania narza˛dów w Co-

lumbia University i koordynatorem programu wymiany na-rzadów (UNOS) w Nowym Jorku.

Po przejsciu wszystkich szczebli kariery zawodowej inaukowej Dr Mark Hardy otrzymał w 1991 roku bardzoprestizowy tytuł: Auchincloss Professor of Surgery.

Działalnos c naukowa

Prof. Hardy jest autorem 289 prac oryginalnych klinicz-nych i doswiadczalnych z transplantologii , autorem i reda-ktorem 3 monografii, 30 rozdziałów w podre˛cznikach i mo-nografiach oraz ponad 100 streszczen´ zjazdowych. Pracejego stanowia istotny wkład zarówno do transplantologii, jaki do klinicznego przeszczepiania narza˛dów. Zajmował sie˛On doswiadczalnym przeszczepianiem jelita oraz badaniemprocesów wchłaniania przez błone˛ sluzowa takiego jelita,mechanizmem działania globuliny antylimfocytarnej, wpły-wem działania promieniowania nadfioletowego (UVB) typuB na odpowiedz´ komórkowa na modelu alloprzeszczepukomórkowego i narza˛dowego. Znaczna grupa prac dotyczywywoływania stanu tolerancji na przeszczep allogenny ser-ca, jelita, nerki oraz wysp trzustkowych u zwierzat laborato-ryjnych i w badaniach klinicznych. Od wielu lat prowadziOn program badawczy dotyczacy przeszczepiania wysptrzustkowych, przeszczepiania nerki i trzustki u chorych zniewydolnoscia nerek i cukrzyca typu I oraz immunomodu-lacji i manipulowania systemem immunologicznym biorcyprzeszczepu allogenicznego.

Wyniki tych badan´ stawiaja prof. Hardy w s´wiatowejczołówce znawców tych zagadnien´, a jego prace maja chara-kter zródłowy i referencyjny dla wielu publikacji. Jego bada-nia sa stale finansowane przez Narodowy Instytut Zdrowia.

Prof. Mark Hardy wielokrotnie wykładał jako visitingprofessor w róznych osrodkach swiatowych, takze w Polsce.

Mark Hardy profesor chirugii Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku

Doktorem Honoris Causa Akademii Medycznej w Warszawie

Prof. dr hab. J. Wałaszewski wygłasza laudacje˛


Styczen 2001 9

Działalnos c w towarzystwach naukowych

Z długiej listy pełnionych funkcji i zaszczytnych godnosćiwymienic nalezy godnosć Prezydenta Amerykan´skiego Towa-rzystwa Chirurgów Transplantacyjnych, członka ZarzaduSwiatowego Towarzystwa Transplantologicznego, członka Za-rzadu Amerykan´skiej Organizacji Koordynujacej ProgramPrzeszczepiania Narzadów (UNOS). Dr Mark Hardy od 3 latjest członkiem Honorowym Towarzystwa Chirurgów Polskich.W przeszłosći Prof. Hardy był równiez˙ prezesem NowojorskiejOrganizacji zajmujacej sie Organ Procurement, oraz członkiemszeregu Komitetów Uniwersytetu Columbia.

Prof. Hardy jest członkiem szeregu Komitetów Redakcyj-nych czołowych czasopism naukowych pos´wieconych chi-rurgii i transplantologii Jest członkiem Komitetów Reda-kcyjnych czołowych pism specjalistycznych, m.in.: Trans-plantation i Transplantation Proceedings oraz recenzentem8 czasopism mie˛dzynarodowych (American Journal of Kid-ney Diseases, Cancer, Surgery, Nephron, Diabetes, Ameri-can Journal of Pathology, Diabetologia, Clinical Transplan-tation). Prof. Hardy jest równiez˙ członkiem komitetu reda-kcyjnego wydawanego w Polsce Annals of Transplantation,w którym to pismie był redaktorem specjalnego wydaniaposwieconego przeszczepianiu wysp trzustkowych. Od 1stycznia 2000 roku został Redaktorem Transplantation –najpowaz˙niejszego czasopisma naukowego w zakresietransplantologii.

Zwiazki z medycyna Polska

Profesor Hardy nie zatracił wie˛zi z krajem rodzinnym.Wielokrotnie brał udział w organizowanych w Polsce spot-kaniach naukowych i zjazdach chirurgicznych. W perspe-ktywie miedzynarodowych osia˛gniec szczególnego znacze-nia i wyrazu nabieraja zasługi Prof. Marka Hardy w utrzy-mywaniu współpracy miedzy amerykan´skim i polskim s´ro-

dowiskiem transplantologicznym i chirurgicznym reprezen-towanym równiez˙ przez pracowników naszej Uczelni. Wwykazie publikacji znalezć mozna jako współautorów sze-reg nazwisk osób z polskiego s´rodowiska chirurgicznego itransplantologicznego. Osobiste zaangaz˙owanie Prof. MarkaHardy we współprace˛ z Klinika Chirurgii Ogólnej i Trans-plantacyjnej Akademii Medycznej w Warszawie oraz pol-skim srodowiskiem chirurgicznym jest bardzo znaczace.Swiadczy o tym Jego kilkakrotny osobisty udział w Zjaz-dach Chirurgów Polskich oraz sympozjach organizowanychprzez Instytut Transplantologii.

Współpracujac scisle w zakresie immunobiologii i trans-plantologii z Akademia Medyczna w Warszawie, niewatpli-wie zasłuz˙ył sie polskiej mysli naukowej pomagajac mło-dym naukowcom oraz organizujac i fundujac stypendia za-graniczne w Columbia University. Zawsze tez˙ pozostaje wkontakcie z byłymi stypendystami, słuz˙ac im pomoca i rada. Profesor Hardy zorganizował takz˙e krótkotrwałe stypendianaukowe w Columbia University dla zainteresowanych stu-dentów naszej Uczelni.

Wnioski recenzentów

Recenzenci zgodnie stwierdzaja , ze wybitny dorobek ipozycja naukowa w skali s´wiatowej Profesora Marka Harde-go w pełni upowaz˙niaja do poparcia wniosku o nadanie mutytułu Doktora Honoris Causa Akademii Medycznej w War-szawie.

Profesor Tadeusz Popiela pisze: Dr Hardy, jest wybit-nym chirurgiem i naukowcem. Stanowisko profesora chirur-gii , Auchincloss Professor of Surgery, w renomowanymUniwersytecie Columbia w Nowym Jorku oraz funkcje˛ Dy-rektora Os´rodka Transplantacyjnego w tymz˙e szpitalu uznac´mozna jako wyraz i dowód bardzo wysokiej pozycji nauko-wej w reprezentowanej przez Niego specjalnosći.

Profesor Van Schilgaarde pisze: „ Dr Hardy is an ou-standing knowledgeable university surgeon. In his specificfield of interest (which can be shortly characterized as clini-cal transplantation and transplantation biology) he has, in thecourse of up top three decades made major contributions”.Dr Hardy is more than briliant doctor and clinical scientistbut also an important contributor to setting the foundationsand the school for his pupils, and thus for the teachers of thenext generation. There is no doubt in my mind that thehonorarry doctorate is absulotely juystifies and I congratula-te you and your Faculty in advance with the wise and fullyappropriate decision.

Profesor Stanisław Moskalewski we wnioskach konćo-wych pisze „cały mój wywód i opinie˛ mógłbym stresćicnastepujaco : Profesor Mark Hardy jest uznanym s´wiato-wym autorytetem w chirurgii i immunologii transplantacyj-nej, był i pozostaje twórczo obecny w z˙yciu naukowymnaszego Os´rodka Transplantologii, a przez to i w naukowymzyciu naszej Uczelni i naszego Kraju.

Dziekan I WL prof. dr hab. W. Glin´ski


10 Styczen 2001

TRANSPLANTATION ANNO 2000

Prof. Mark A. Hardy

Rector Magnificus, Dostojni Koledzy, Panie i Panowie!

Jest dla mnie wielkim zaszczytem przemawiac´ w tymmiejscu, z okazji, która jest jednym z waz˙niejszych wy-darzen na mojej drodze zawodowej. Szczególnego zna-czenia nabiera dla mnie ten dzien´ równiez napłaszczyznie osobistej, stanowi bowiem jakby zakonćze-nie drogi do domu, do kraju, w którym sie urodziłem i doktórego wielokrotnie wracałem za pos´rednictwem tejznakomitej uczelni.

Powodzenie pierwszych przeszczepien´ nerek u blizńiatjednojajowych w połowie naszego stulecia ogromnie rozbu-dziło wyobraznie, zarówno s´wiata lekarskiego, jak i całegospołeczen´stwa. Nieustajacy postep w tej dziedzinie, a takz˙ew immunologii, genetyce i inz˙ynierii genetycznej, stały sie˛metaforami wielkosći Stworzenia; przeszczepy serca i wa-troby tworzyły romantyczne mity wirtuozerii chirurgicznej,zas obietnice inz˙ynierii genetycznej otwierały nieograniczo-ne mozliwosci niemal rodem z Juliusza Verne, rychło pod-noszac jednak powaz˙ne kwestie etyczne i moralne. Pierwsichirurdzy zajmujacy sie przeszczepianiem narza˛dów byli nietylko lekarzami, ale i naukowcami, odkrywcami; łaczacumiejetnosci z odwaga dokonywali operacji o nieznanychskutkach, ustanawiajac standardy w zagadnieniach dotych-czas nieznanych. Jak powiedział Newton o Mikołaju Koper-niku, teraz wspieramy sie˛ na ich barkach i kontynuujemyodkrywcze dzieło, którego z´ródłem były marzenia iwyobraznia tych pierwszych.

Kolejny wielki krok pół wieku pózńiej dokonał sie˛ wimmunogenetyce, której słuz˙ba medycynie rozpocze˛ła sie odbadania zgodnosći tkankowej dla celów transplantacji. Obe-cnie dzieki tym badaniom na ukonćzeniu jest Projekt Ludz-kiego Genomu, przedsie˛wziecie wywołujace tyle samo nad-ziei, co kontrowersji. Rozwój immunologii, który był pod-stawa transplantologii przyczynił sie od tego czasu do głe˛b-szego poznania mechanizmów rozpoznawania tkanki włas-nej i obcej oraz wyjasńienia komunikacji mie˛dzykomórko-wej i wzrostu komórek. Znajomosć tych mechanizmów jestobecnie podstawa leczenia chorób autoimmunologicznych,zakazen i chorób proliferacyjnych, w tym nowotworów zło-sliwych. W czasie pie˛ciu dziesiecioleci od pierwszego uda-nego przeszczepienia narza˛du immunobiologia wyszła zmroku tajemnicy, a zagadnienia immunogenetyki, niedo-krwiennego uszkodzenia narza˛du, złozonych zabiegów chi-rurgicznych na naczyniach, sercu, watrobie stały sie˛ znanenie tylko lekarzom i naukowcom, ale w duz˙ym stopniu rów-niez pacjentom i szerokiej publicznosći. To własnie młodzi

naukowcy, lekarze, chirurdzy swoimi dokonaniami z pogra-nicza magii pobudzaja zbiorowa wyobraznie.

Chociaz Projekt Ludzkiego Genomu nakres´lił w duzejmierze jego mape˛, jednak nie odpowiedział na pytanie ozadania poszczególnych genów. Teraz nadszedł czas, bymiedzynarodowe s´rodowisko badaczy i lekarzy przypisałojednostki chorobowe konkretnym genom i poszukiwało le-czenia opartego na tej wiedzy. Nie mam z˙adnych watpliwo-sci, ze bedzie ona miała zasadniczy wpływ na zdolnosć dowywoływania tolerancji, tego S´wietego Graala transplanto-logii. Terapia genetyczna umoz˙liwi nam kontrolowanie bio-chemicznej kaskady odpornosćiowej, wywoływanie toleran-cji, nasladowanie naturalnych szlaków reakcji i unikanieniepozadanych efektów ubocznych leków. Podróz˙ ku tejwiedzy bedzie zmudna i niewdzie˛czna, co jest cze˛ste wbadaniach genetycznych, lecz nagroda moze byc nie tylkoumiejetnosc człowieka do leczenia i odnawiania swych tka-nek i narzadów, ale nawet zdolnosć do wydłuzenia zyciaprzy wykorzystaniu narza˛dów z multitransgenicznych zwie-rzat lub ludzkich hodowli tkankowych. Wiele wskazuje nato, ze przyszłosć transplantologii opierac´ sie bedzie nie tylkona ksenotransplantacjach, ale szczególnie na przeszczepachkomórek i tkanek. Młodzi naukowcy maja dzis w zasiegureki narzedzia leczenia chorób degeneracyjnych, równiez˙tych atakujacych układ nerwowy, a tym samym uwolnienieczłowieka od strachu przed wegetacja bez moz˙liwosci dzia-

Dyrektor Instytutu Transplantologii AM prof. dr hab. W.Rowinski, prof. dr hab. J. Właszewski, dr hc AM prof. M.Hardy


Styczen 2001 11

łania, myslenia i współz˙ycia z bliskimi. Sa równiez perspe-ktywy rozwoju metod naprawy niedomagajacych tkanek, wtym serca, trzustki, mie˛sni i kosci; naprawy poprzez "odno-wienie" miast wymiane˛. Czy komórki multipotencjalne mo-ga byc uzyte do hodowli ludzkich narza˛dów pozostaje obec-nie zagadnieniem z pogranicza fantastyki naukowej, pomi-mo ogłoszenia przez czasopismo "Science", z˙e "umiejetnoscizolacji i utrzymania ludzkich komórek wielopotencjalnychw hodowli" było "Przełomowym Dokonaniem Roku 1999".Kwestie etyczne zwiazane z tym zagadnieniem sa przedmio-tem zywej dyskusji ws´ród szerokiej publicznosći, naukow-ców, polityków, a w szczególnosći przywódców religijnych.Jak wypowiadano sie˛ wielokrotnie wczesńiej, badania na-ukowe moz˙na i niekiedy trzeba kontrolowac´, lecz nie wolnoich nigdy zabraniac´. Unikanie czynienia szkody pojedyn-czym ludziom czy społeczen´stwom jest celem nadrze˛dnym,nawet jes´li miałoby to opózńic postep nauki. Jest to jednakrówniez jedyny dopuszczalny powód opózńiania doste˛pu dodokonan medycyny mogacych ratowac´ zycie lub poprawiac´jego jakosć.

Decyzja ograniczonego korzystania z ludzkich płodo-wych komórek multipotencjalnych dla celów klonowaniazostała niedawno skrytykowana przez papiez˙a Jana Pawła IIjako niemoralna. Rozdz´wiek miedzy badaczami a Kosćio-łem jest w tej kwestii powaz˙ny i nie zmniejszy sie˛, o ile niesiegniemy do ksenotransplantacji lub klonowania komórekdorosłych. Nie powinnis´my jednak opozńiac naszych badanńad leczeniem chorób z autoagresji i degeneracyjnych znie-checeni rzadowymi czy autorytarnymi wyrokami, ale raczejwypracowywac´ stanowiska etyczne i moralne, które niegwałca indywidualnego sumienia i nie szkodza ogółowi.Wydaje sie, ze wykorzystanie tkanek płodowych moz˙na od-dzielic od moralnych wyborów dokonywanych przez tych,

którzy maja wpływ na decyzje o ich usuwaniu. Lekarze odczasów Hipokratesa odróz˙niali sie od stanu duchownego inie pretendowali do bycia autorytetami moralnymi czy du-chowymi. Kwestie te, dotyczace wszystkich powinny znaj-dowac swe odpowiedzi w ogóle społeczen´stwa.

Z tamtych czasów, sprzed 2500 lat pochodzi równiez˙przypisywanu Hipokratesowi aforyzm, "sztuka długa, a z˙y-cie krótkie". Medycyna na codzien´ staje przed podstawowy-mi problemami z˙ycia, jego ulotnosćia, choroba, smiercia.Greckie słowo okres´lajace sztuke˛ brzmiało "techne", ozna-czajac równiez nauke, rzemiosło, zawód, wszystko czegoczłowiek moze sie nauczyc´. Lekarz uprawiał sztuke˛, leczzycie było zbyt krótkie by wszystko pojac; sztuka rzeczywi-scie była długa. Sentencja ta winna wskazywac´ lekarzomsposób pracy, wspólny, niezalez˙nie od narodowych czy in-nych granic, tak by sztuka rosła i mogła byc´ przekazywanawspółczesnym i naste˛pnym pokoleniom.

W chwili gdy wiemy o wszechs´wiecie, nas samych, fizjo-logii i biologii wiecej niz kiedykolwiek dotychczas, musimymiec sie na bacznosći, by nie uczynic´ nauki siła napedowakultury. Nauka nie mówi nic o tym, jaki powinien byc´ swiati co lub kogo winnis´my obdarzac´ miłoscia. Powinnismyrozumiec i szanowac´, niekoniecznie zas´ przyjmowac jakoswoje, jak najwie˛cej perspektyw i stanowisk i z tolerancja˛traktowac te wartosći, których sami nie przyjmujemy. Niechnauka pełni role˛ przewodnika w naszym wspólnym z˙yciu iposzerzaniu wiedzy pozwalajac szanowac´ wartosci, któreokreslaja nasze róz˙ne historie i kultury. To równiez˙, oboknowych zdobyczy nauki, kształtowac´ bedzie przyszłosć na-sza i naszych dzieci.

Z głeboka wdziecznoscia przyjmuje to zaszczytne wyróz˙-nienie.

Z SENATU

mgr Ewa Ke˛pska – Dział Organizacyjny AM

Na posiedzeniu Senatu w dniu 19 grudnia 2000 r. omó-wiono naste˛pujace sprawy:

I. Senat wyraził swa pozytytwna opinie dotyczaca:1. zmiany nazwy Katedry i Kliniki Chorób Wewne˛trz-

nych i Hematologii II Wydziału Lekarskiego na III Klinike ˛Chorób Wewnetrznych.

2. powołania na stanowisko Kierownika II Zakładu An-estezjologii i Intensywnej Terapii dr hab. Andrzeja Kan-skiego

II. Sprawy Wydziału Nauki o Zdrowiu1. utworzenie Pracowni Dydaktycznej2. studia zaoczne na Oddziale Piele˛gniarstwa.

Prof. L. Marianowski zwrócił sie˛ do JM Rektora orazWysokiego Senatu z pros´ba o utworzenie w Wydziale Naukio Zdrowiu Pracowni Dydaktycznej. Pracownia ta jako jed-nostka pomocnicza powołana zostanie w Zakładzie Piele˛g-niarstwa i Zywienia Człowieka

Szczegółowe zadania i cele przedstawiałyby sie˛ nastepu-jaco:


12 Styczen 2001

I. Działalnosc usługowa na rzecz jednostek nauczajacychi jednostek organizacyjnych Uczelni:

1. Prowadzenie analiz jakosći narzedzi oraz przebiegu iskutków procesu rekrutacji na poszczególne kierunki stu-diów;

2. Pomoc w przygotowaniu oraz obliczanie i analiza wy-ników testowych egzaminów i zaliczen´ wynikajacych z pro-gramu studiów;

3. Prowadzenie analiz biez˙acej oraz wynikowej jakosći iefektywnosci procesu dydaktycznego dla potrzeb jednosteknauczajacych i kierunków studiów;

4. Organizowanie dla jednostek nauczajacych pomocymetodycznej w doskonaleniu i unowoczesńianiu procesu na-uczania;

5. Organizowanie szkolen´ i kursów pedagogicznych dlapracowników dydaktycznych Uczelni w zakresie:

– edukacji terapeutycznej,– metodologii kształcenia,– form kształcenia,– pedagogiki;6. Uczestniczenie i promowanie w Uczelni udziału w

miedzyuczelnianych, krajowych i mie˛dzynarodowych pro-gramach edukacyjnych;

II. Nawiazywanie kontaktu i współpraca w zakresie edu-kacji medycznej z pozauczelnianymi, krajowymi ciałamiopiniodawczymi;

III .Organizowanie promocji s´rodowiskowej w makrore-gionie dla Uczelni oraz poszczególnych kierowników i to-ków studiów;

Nastepnie Dziekan prof. L .Marianowski poruszył sprawe˛utworzenia licencjackich studiów eksternistycznych dla pie-legniarek. Wydział Nauki o Zdrowiu zwrócił sie˛ do MinistraZdrowia o zgode˛ na rozpocze˛cie studiów juz˙ od lutego2001r. Minister A. Rys´ wyraził zgode na uruchomienie stu-diów w dwóch etapach:

– w pierwszym etapie – obejmujacym działania w roku2001-uruchomienie licencjackich studiów eksternistycznychdla pielegniarek,

– w naste˛pnym etapie – wprowadzenie licencjackich stu-diów eksternistycznych dla pozostałych specjalnosći.

Przyznany limit przyje˛c dla pielegniarek to 100 osób.Kandydatami na studia moga byc wyłacznie osoby posiada-jace dyplom pomaturalnej szkoły piele˛gniarskiej i minimum1 rok staz˙u pracy w zawodzie. Kryterium przyje˛cia na studiabedzie pozytywny wynik rozmowy kwalifikacyjnej orazpunkty uzyskane za staz˙ pracy w zawodzie. Cena całegoszkolenia wynosic´ bedzie 6 tys. zł za trzy semestry .

III. Kwestor AM – mgr H. Biernacka zwróciła sie˛ z pro-sba do JM Rektora oraz Senatu o akceptacje˛ wyboru firmy,która bedzie przeprowadzała badanie ksia˛g rachunkowych.

Firma PORTOS, zaproponowała najniz˙sza cene, tj.24 tys.

zł. Biorac pod uwage˛ takze pozytywna opinie Pani Kwestordotyczaca zeszłorocznego badania bilansu przez te˛ firmeSenat pozytywnie zaakceptował jej wybór.

IV. Nastepnie Profesor L. Paczek – Prorektor ds. dydakty-czno–wychowawczych zgłosił krótkie uzupełnienie douchwały dotyczacej zasad rekrutacji w roku akademickim2001/2002. Poinformował, iz˙ w Polsce sa trzy licea pan´-stwowe, które przyznaja mature miedzynarodowa.

Problem polega na tym, iz˙ wyniki miedzynarodowej ma-tury beda znane 5 lipca, natomiast egzamin odbe˛dzie sie 3lipca. Warunkiem zdawania egzaminu be˛dzie oczywisćieposiadanie matury (warunek ustawowy). Na studia wieczo-rowe dopuszczono warunkowo osoby, które zdawały mature˛miedzynarodowa. Jezeli okazałoby sie˛, ze nie zdali matury,egzamin zostanie uznany za niewaz˙ny.

W zwiazku z tym zaproponował wniesienie poprawki douchwały rekrutacyjnej uwzgle˛dniajaca kwestie matury mie˛-dzynarodowej.

Po omówieniu spraw JM Rektor zaprosił wszystkich obe-cnych na uroczystosć wreczenia naszej Uczelni S´wiadectwaAkredytacyjnego.

UCHWAŁA NR 49/2000SENATU AKADEMII MEDYCZNEJ

W WARSZAWIEZ DNIA 19 GRUDNIA 2000 R.

1. W Akademii Medycznej w Warszawie uruchamia sie˛Oddział Piele˛gniarstwa Wydziału Nauki o Zdrowiu licen-cjackie studia eksternistyczne.

2. Zajecia prowadzone be˛da przez 3 semestry, pocza˛wszyod 12.II.2001 r., tj. drugiego semestru roku akademickiego2000/2001.

3. Wysokosć opłaty za studia oraz zasady jej wnoszeniaustala Rektor na podstawie odre˛bnych przepisów.

1. Kandydatami na w/w studia sa wyłacznie osoby posia-dajace dyplom pomaturalnej szkoły piele˛gniarskiej i mini-mum 1 rok staz˙u pracy w zawodzie.

2. Kryterium przyjecia na studia jest pozytywny wynikrozmowy kwalifikacyjnej oraz punkty uzyskane z tytułu po-siadanego staz˙u pracy w zawodzie.

1. Na pierwszy semestr studiów trwajacy od 12.II –1.VI.2001 r. ustala sie˛ limit przyjec – 100 osób.

2. Limity przyjec w latach naste˛pnych okres´lac bedzieSenat w drodze odre˛bnej uchwały.

Uchwała wchodzi w z˙ycie z dniem podje˛cia.

Prof. dr hab. Janusz PiekarczykRektor AM


Styczen 2001 13

N O B L I S C I

DZIESIATA SESJA NOBLOWSKA

mgr Magdalena Zielonka

20 grudnia 2000 r., po raz pierwszy w nowym gmachu Akade-mii Medycznej, odbyła sie˛, tradycyjnie organizowana przez IWL, uroczysta sesja pos´wiecona tegorocznym laureatom Nagro-dy Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, które w tym rokuotrzymali Arvid Carlsson, Paul Greengard i Eric Kandel.

Zebranych gos´ci przywitał Dziekan I WL prof. W. Glin-ski. Byli wsród nich wiceprezes KBN – J.K. Frackowiak ,JM Rektor AM, prorektorzy, władze administracyjne Uczel-ni i prof. A. Trzebski, który wygłosił pierwszy wykład wMuzeum Porczyn´skich.

W krótkim wystapieniu rektor prof. J. Piekarczyk przy-pomniał niedawno zmarłego, nieodz˙ałowanego prof. A.Karwowskiego – pomysłodawce˛ i goracego ore˛downikauroczystos´ci, która miała nauczycielom akademickim i stu-dentom przybliz˙yc postaci laureatów i pomóc zrozumiec´znaczenie teoretycznego odkrycia w praktyce klinicznej.

Arvid Carlsson urodził sie˛ 77 lat temu w Uppsaliw Szwecji.Jest emerytowanymprofesorem na wydzialefarmakologii Uniwersytetuw Goteborgu.Ostatnio zajmuje sie˛badaniami nadchorobamipsychicznymi, głównieschizofrenia.

74-letni Paul Greengardurodził sie i mieszka w USA.Jest pracownikiemLaboratory of Molecularand Cellular Sciencew nowojorskimRockefellerUniversity. Swoja czescnagrody Greengardzamierza przekazac´ uniwersytetowiRockefellera na funduszprzyznajacy corocznenagrody dla kobietwyrózniajacych sie w dziedziniebadan biomedycznych.

Eric R. Kandel ma 70 lat.Pracuje w Centerfor Neurobiologyand Behavior naColumbiaUniversity w Nowym Jorku.Choc urodził sie wWiedniu,jest obywatelemamerykan´skim.Obecnie pracujew swoim laboratoriumnad wynalezieniem„pigułki pamieci”

Dziekan I Wydziału Lekarskiego prof. dr hab. WiesławGlinski otwiera sesje˛


14 Styczen 2001

Uroczystosć poprzedziło wre˛czenie odznaczen´ panstwo-wych nauczycielom akademickim I WL.

Złote Krzyze Zasługi otrzymali:• dr hab. Magdalena Durlik,

• dr Andrzej Chmura .

Srebrne Krzyze Zasługi otrzymali:

• dr Zbigniew Gałazka,

• dr Tadeusz Grochowiecki, • dr Grzegorz Michalak, • dr Sławomir Nazarewski,• dr Janusz Wyzgał.

Bardzo interesujace wykłady, bogato ilustrowane prze-zroczami wygłosili:

prof. dr hab. Leszek Kaczmarek „Molekularne mechani-zmy uczenia sie˛ i pamieci”,

prof. dr hab. Waldemar Szelenberger „Eric Kandel: Odmetapsychologii do biologii molekularnej” ,

prof. dr hab. Andrzej Friedman „Arvid Carlsson – jakdaleko stad, jak blisko”.

(publikujemy je na naste˛pnych stronach)Uroczystosć zakonczył koncert w wykonaniu chóru Aka-

demii Medycznej.

PRZEMÓWIENIE REKTORA AM

prof. dr hab. Janusz Piekarczyk – Rektor AM

Panie DziekanieWielce Szanowni Pan´stwo.

Gospodarzem tej uroczystosći jest tradycyjnie Dziekan IWydziału Lekarskiego. Od jesieni 1991 roku spotykamy sie˛juz X raz, jest wie˛c to jubileuszowe 10 spotkanie z okazjiwielkiego wydarzenia, jakim jest przyznanie dorocznej na-grody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.

Pomysłodawca i inicjatorem wydziałowego wykładu po-swieconego aktualnym laureatom nagrody Nobla i omówie-niu ich odkryc był – jak wiemy -nieodz˙ałowanej pamie˛ciprof. Andrzej Karwowski, wielki dziekan I Wydziału Lekar-skiego. On tez˙ przez 5 lat prowadził te˛ sesje, zapewniałnajwyzszej klasy wykładowców i doskonała oprawe artysty-

czna. Pierwszy raz przyjaciele Profesora Andrzeja Karwo-wskiego spotykaja sie bez Niego.

Z wielkim zapałem podszedł Profesor do organizacji tegowydarzenia, był to pomysł na miare˛ Jego energii i Jegoentuzjazmu. Nie było dota˛d integracyjnego wykładu w za-kresie nauk medycznych, przeznaczonego dla wszystkich:medyków i przyrodników, studentów wydziału i wybitnychnaukowców, a na koniec ... ta lampka szampana ze studenta-mi z chóru i z Pania Dyrygent.

Dziekan Karwowski zawsze był w swoim z˙ywiole, zewszystkimi rozmawiał, wsze˛dzie był obecny.

Odznaczeni nauczyciele akademiccy


Styczen 2001 15

Dzisiaj znów mamy znakomite wykłady, zaplanowanyzostał wyste˛p chóru, wszystko odbe˛dzie sie zgodnie z pla-nem uroczystosći.

Z uwagi na Jubileusz Uczelni mamy tez˙ wielka przyje-mnosc wreczyc zasłuzonym pracownikom I Wydziału Le-karskiego odznaczenia pan´stwowe. Jestem wdzie˛czny Pre-zydentowi Rzeczpospolitej za przyznanie tych odznaczen´;niektórzy tak długo na nie czekali. Brakuje tylko tutaj, wpierwszym rze˛dzie, Prof. Andrzeja Karwowskiego. Zgodniez Pana sugestia bedziemy organizowali, Panie Dziekanie,

wykłady noblowskie w tym wymiarze co dotychczas, az˙ udanam sie, albo naszym naste˛pcom, doczekac´ chwili w którejlaureat nagrody po powrocie ze Skandynawii sam wygłositen wykład, w naszej uczelni.

Zgadzam sie˛ ze wszystkimi którzy twierdza, ze załozenieto jest mało prawdopodobne, choc´ Pan uwaz˙ał ze nie jestniemozliwe.

Dziekuje Panstwu za uwage˛.

UCZENIE SIE I PAMIEC – NOBEL 2000 Z MEDYCYNY I FIZJOLOGII

mgr Katarzyna Radwan ´ska, prof. dr hab. Leszek KaczmarekPracownia Neurobiologii Molekularnej Instytutu Biologii Dos ´wiadczalnej

im. Nenckiego PAN

Wsród trzech tegorocznych laure-atów nagrody Nobla z medycyny ifizjologii dwóch: Paul Greengard zUniwersytetu Rockefellera w No-wym Jorku oraz Eric R. Kandel zUniwersytetu Columbia w NowymJorku, połoz˙yło wielkie zasługi dlapostepu badan´ nad procesami uczeniasie i pamieci. O ile w przypadku E. R.Kandela takie stwierdzenie jest oczy-wiste, skoro procesy uczenia sie˛ byłygłównym tematem jego badan´, tochoc prace P. Greengarda nie zada-wały wprost pytan´ o mechanizmy po-wstawania pamie˛ci, trzeba zauwaz˙yc,ze bez jego dokonan´ trudno byłobyKandelowi osiagnac tak znaczne su-kcesy.

Greengard badał zjawisko fosfory-lacji białek w komórkach nerwo-wych. Reakcja przyłaczania grupyfosforanowej do okres´lonych amino-kwasów w białkach, czyli ich fosfo-rylacja, prowadzona jest przez kinazy białkowe i stanowigłówny mechanizm modulacji czynnosći białek. Fosforyla-cja białek zmienia bowiem ich własćiwosci i zjawisko to jestkrytyczne dla ich funkcji fizjologicznych. Fosforylacja za-zwyczaj, choc´ nie zawsze, aktywuje białka. Działaniu kinazbiałkowych towarzyszy zwykle działanie odpowiednich fo-sfataz, które z kolei odszczepiaja grupy fosforanowe. Dzie˛kibadaniom Greengarda wiemy w szczególnosći, ze kinazy i

fosfatazy moga zmieniac aktywnosckomórki nerwowej. Mie˛dzy innymiGreengard pokazał, z˙e takiprzekaznik nerwowy jak dopamina,po przyłaczeniu sie˛ do receptorówznajdujacych sie w błonie cytopla-zmatycznej, włacza cała kaskade˛ zja-wisk wewnatrzkomórkowych, któ-rych charakter zalez˙y od typu recep-tora komórkowego, z którym łaczysie dopamina. Na przykład w wynikudziałania dopaminy na receptor D1wzrasta poziom cAMP, a co za tymidzie i aktywnosć kinazy zalez˙nej odcAMP (tzw. kinazy białkowej A,PKA). Kinaza ta ma zdolnosć fosfo-rylacji bardzo wielu białek pełnia-cych zasadnicze funkcje w komór-kach nerwowych. Ws´ród tych białeksa białka kanałów jonowych i białkaregulatorowe takie jak np. DARPP-32, któremu to Greengard pos´wieciłcała serie eksperymentów. Dzie˛ki

niemu wiemy, z˙e DARPP-32 wyste˛puje w komórkach ner-wowych posiadajacych receptory dopaminowe D1. DARPP-32 po ufosforylowaniu przez PKA, ulega aktywacji i zaczy-na działac´ jako inhibitor fosfatazy białkowej pierwszej. Peł-ni ono zatem istotna funkcje w regulacji poziomu fosforyla-cji białek w komórce nerwowej. Greengard zaproponowałtakze model, według którego białko DARP-32 mogłoby po-sredniczyc w modulowaniu wpływu dopaminy na działanie

Prof. dr hab. Leszek Kaczmarek


16 Styczen 2001

innych neuroprzekazńików, np. glutaminianu, w komórcenerwowej.

Tego rodzaju wiedza pozwoliła postawic´ z kolei Kande-lowi hipoteze, ze procesy fosforylacji i defosforylacji moga˛stanowic podstawe˛ sredniotrwałych modulacji czynnosćikomórek nerwowych, które odgrywaja wazka role w trakcieuczenia sie˛. Najwazniejsze dokonania Kandela pochodza zbadan komórek zwoju brzusznego s´limaka Aplysia californi-ca. Po poczatkowych dos´wiadczeniach behawioralnych iprecyzyjnych pomiarach zjawisk fizjologicznych zachodza-cych w tym obszarze, Kandel skupił sie˛ na jednej okres´lonejsynapsie czuciowo-ruchowej (złaczu neuronu czuciowego iruchowego). W oparciu o badania elektrofizjologiczne i eks-perymenty biochemiczne Kandel stworzył model molekular-nych zmian zachodzacych w neuronie presynaptycznym isynapsie podczas tworzenia sie˛ pamieci srednio– i długo-trwałej. Według jego modelu powstawaniu s´ladu pamie˛cio-wego w synapsie czuciowo-ruchowej towarzyszy wzrostwydzielania przekazńika nerwowego, czyli zmiany te zacho-dza w czesci presynaptycznej.

Na przykład w prostej sytuacji modelowej uczenia sie˛,jaka jest sensytyzacja, za sprawa serotoniny, uwalnianejprzez pos´redniczacy neuron ułatwiajacy, naste˛puje aktywa-cja cyklazy adenylanowej w zakonćzeniu presynaptycznymneuronu czuciowego. To z kolei powoduje wzrost poziomucAMP w tych zakonćzeniach. cAMP aktywuje kinazy fosfo-rylujace kanały potasowe lub jedno z białek powiazanych ztym kanałem. Fosforylacja kanału redukuje prad jonów K+

przez kanał – istotny składnik repolaryzacji potencjału czyn-nosciowego. Osłabienie pra˛du jonów potasu wydłuz˙a poten-cjał czynnosćiowy – pozwala by wie˛cej jonów wapnia na-płyneło do zakonćzen synaptycznych czego konsekwencja˛jest podwyz˙szony poziom uwalniania neuroprzekazńika nasynapsie.

Według Kandela opisane powyz˙ej zdarzenia towarzysza˛powstawaniu pamie˛ci sredniotrwałej, czyli utrzymujacej siepare godzin. Pamie˛c długotrwała, trwajaca dni, powstaje wtym samym locus co pamiec krótkotrwała. Pamie˛c długo-trwała wymaga jednak syntezy białek de novo oraz zmian wekspresji genów, a takz˙e łaczy sie z trwałymi zmianami wmorfologii zakonczen nerwowych. Pamie˛c długotrwała,mierzona jako długotrwałe wzmocnienie synaptyczne na sy-napsie czuciowo-ruchowej u A. californica, mozna zabloko-wac podajac inhibitory syntezy mRNA i białek.

Choc odkrycia Kandela nauczyły nas bardzo wiele o pro-cesach molekularnych zachodzacych w działajacej synapsie,nalezy jednak miec´ do nich pewien dystans. To co Kandelnazywa pamie˛cia, jest jedynie s´redniotrwałym lub długo-trwałym wzmocnieniem synaptycznym (mierzonym techni-kami elektrofizjologicznymi) w komórce postsynaptycznejw hodowli neuronalnej. Jest to jedynie model procesów,które moga lezec u podłoza pamieci krótkotrwałej i długo-trwałej. Dowody na to, iz˙ identyczne procesy jak te opisaneprzez Kandela zachodza podczas tworzenia sie˛ sladów pa-mieciowych w osrodkowym układzie nerwowym kre˛gow-ców sa, jak na razie, bardzo ograniczone.

ERYK KANDEL: OD METAPSYCHOLOGII DO BIOLOGII MOLEKULARNEJ

Prof. dr hab. Waldemar SzelenbergerKlinika Psychiatrii AM

Tytuł mojego wysta˛pienia został zapoz˙yczony z artykułuEryka Kandela w American Journal of Psychiatry [1]. Meta-psychologia oznacza tu psychiatrie˛ dynamiczna, wywodzacasie z psychoanalizy Zygmunta Freuda. W z˙yciu obu uczo-nych mozna znalezć podobien´stwa. Kandel, tak jak Freud,pochodzi z Wiednia, obaj opusćili Austrie po zajeciu jejprzez Niemcy w 1938 roku. Freud miał wówczas 82 lata ibył juz sławny na całym s´wiecie, Kandel miał dopiero 9 lat inie wiem, czy juz˙ zamierzał realizowac´ naukowy testamentFreuda. Z pewnosćia nie przewidywał jeszcze, z˙e walnieprzyczyni sie kiedys do zakonćzenia prawie trzystuletniegookresu kartezjan´skiego dualizmu.

Trzeba sie˛ tu cofnac do roku 1885, gdy Freud zostałdocentem w dziedzinie neuropatologii. Neurobiologia wProf. dr hab. Waldemar Szelenberger


Styczen 2001 17

owym okresie była zupełnie bezradna wobec złoz˙onoscimózgu, nie mogła pomóc w poszukiwaniach patogenezyzaburzen´ psychicznych. Na potrzeby kliniki Freud stworzyłpsychoanalize˛, całkowicie abstrakcyjna teorie wywodzacasie z obserwacji pacjentów, która pozwalała jednak opisac´ wkategoriach psychologicznych mechanizmy rozwoju zabu-rzen psychicznych. Psychoanaliza całkowicie zdominowałapsychiatrie pierwszej połowy XX wieku. Freud nigdy sie˛jednak nie wyrzekł orientacji biologicznej, o czym pisał naprzykład w pracy o narcyzmie: "Musimy pamie˛tac, ze kiedys´dla wszystkich naszych tymczasowych koncepcji w psycholo-gii prawdopodobnie znajdzie sie˛ organiczny substrat" [cytwg 2].

Kilkadziesiat lat pózniej Kandel podejmuje mys´l Freuda:"Bede sie starał wykazac´, ze mys´lenie nie traci nic ze swojejsiły i piekna, gdy sie˛ przejdzie od metapsychologii do biolo-gii molekularnej" [1].

Kandel ukonćzył studia medyczne na uniwersytecie Har-varda w 1952 r., doktorat otrzymał w 1956 r. w New YorkUniversity. Specjalizacje˛ w zakresie psychiatrii uzyskał w1964 r. po staz˙ach w Massachusetts Mental Health Center ina Universytecie Harvarda. Okres specjalizacji psychiatry-cznej, zwłaszcza w Harvardzie, oceniał dosyc´ krytycznie.Był to szczytowy okres dominacji psychiatrii dynamicznej.Biologiczne mys´lenie Freuda zasta˛piono jednak podejsćiemsocjologicznym, podkres´lajacym role konfliktów interperso-nalnych, a znaczenie mózgu własćiwie pomijano. Zaburze-nia psychiczne dzielono na organiczne, czyli takie, w któ-rych ówczesnymi metodami moz˙na było wykazac´ zmianypatologiczne w mózgu; endogenne, w których patogenezie,poza predyspozycja genetyczna, istotna role przypisywanobłedom wychowawczym i konfliktom rodzinnym; oraz psy-chogenne, które – jak nazwa wskazuje – wywodzono wyła-cznie z urazów psychicznych. Uwaz˙ano, ze w zaburzeniachendogennych i psychogennych jedynym leczeniem przyczy-nowym jest psychoterapia. Wspomnienia Kandela odtwa-rzaja atmosfere˛ tych lat: "...wielu psychiatrów wierzyło, z˙ewglad uzyskany w czasie psychoanalizy moz˙e rozwiazac pro-blemy nie tylko zaburzen´ psychicznych, ale takz˙e takich cho-rób jak nadcisńienie tetnicze, astma, choroba wrzodowa czywrzodziejace zapalenie jelita grubego" [...] "nie było obo-wiazkowej czy nawet zalecanej literatury. Nie mielis´my zad-nych podreczników, rzadko przytaczano jakies´ publikacje wczasie konferencji czy omawiania pacjentów. Nie zalecanorezydentom czytania prac nawet samego Freuda. Postawa tabyła narzucona przez naszych nauczycieli, kierowników pro-gramu szkolenia rezydentów. Zasada ich było zache˛canienas, aby nie czytac´. Przekonywali, z˙e czytanie zakłóca pro-ces wsłuchiwania sie˛ w wypowiedzi pacjentów, zakłóca per-cepcje historii ich zycia" [3].

Kandel był w sytuacji takiej jak Freud, gdyz˙ wydawałosie, ze badania neurobiologiczne w psychiatrii nadal nierokuja powodzenia. Posta˛pił jednak inaczej, znalazł mózgdostatecznie prosty, aby moz˙na go było badac´ za pomoca˛dostepnych wówczas metod. W Paryz˙u nauczył sie˛ techniki

badan układu nerwowego u aplyzji, czyli zajaca morskiego.Jest to duz˙y slimak morski o wadze dochodzacej do 240gramów.

Najprostszym modelem uczenia sie˛, jaki mozna zade-monstrowac´ na aplyzji, jest habituacja. Dotknie˛cie jej ciała,na przykład syfonu, przez który wyrzucana jest woda opły-wajaca skrzela, powoduje odruch obronny, wyraz˙ony przezwciagniecie syfonu do jamy płaszczowej i przemieszczeniesie zwierzecia na inne miejsce. W miare˛ powtarzania sie˛bodzców dotykowych reakcja aplyzji jest coraz słabsza. Zja-wisko habituacji znane jest u wszystkich zwierzat i u czło-wieka. Pozwala ono przetrwac´ w ekstremalnych warunkach.

Behawioralne aspekty uczenia sie˛ badane były juz˙ w cza-sach Pawłowa. Istotna nowoscia jest poznanie mechani-zmów tworzenia sie˛ połaczen w sieci neuronów uczestnicza-cych w tym procesie, co było moz˙liwe ze wzgledu na prosta˛budowe układu nerwowego aplyzji. Dotknie˛cie ciała, naprzykład syfonu, powoduje uwolnienie neurotransmitera doprzestrzeni synaptycznej na zakonćzeniu neuronów czucio-wych, pobudzenie neuronów ruchowych, skurcz mie˛sni iprzemieszczenie sie˛ zwierzecia. W badaniach nad mechani-zmem leku istotna role odgrywaja neurony pos´redniczace,których zakonćzenia synaptyczne przylegaja do zakonćzenneuronów czuciowych. Kandel stworzył model le˛ku uogól-nionego i fobii [1].

U ludzi lek uogólniony jest to stałe uczucie napie˛cia,dyskomfortu, trudnosći w skupieniu uwagi, poczucie zagro-zenia bez wyrazńego powodu. Stan ten obniz˙a sprawnosćumysłowa i jakosc zycia. Ryzyko zachorowania w populacjigeneralnej wynosi około 7%. Model tego schorzenia u aply-zji mozna wywołac, powtarzajac wielokrotnie w nieregular-nych odste˛pach czasu bodzće awersyjne (wstrzasy elektry-czne) bez z˙adnego zwiazku z sytuacja. Pobudzenie neuro-nów posredniczacych powoduje zwie˛kszenie wydzielanianeurotransmitera na zakonćzeniach neuronów czuciowych,co prowadzi do ich sensytyzacji. Po pewnym czasie takiegotraktowania zwierze reaguje znacznie gwałtowniej na kaz˙dyobojetny bodziec. Wcia˛ga syfon i skrzela i stara sie˛ uciec.Nasuwa sie˛ pytanie, czy taka reakcja obronna moz˙e bycnazwana modelem le˛ku, bo przeciez˙ nic nie wiemy o uczu-ciach aplyzji. Lek składa sie˛ jednak nie tylko z objawówpsychicznych, ale takz˙e z objawów behawioralnych i wege-tatywnych. Reakcja behawioralna jest to najcze˛sciej ucie-czka, a reakcje wegetatywne – to cały zespół objawów pobu-dzenia układu współczulnego, jak przyspieszenie czynnosćiserca i wzrost cisńienia tetniczego. Tachykardie˛ i wzrostcisnienia tetniczego obserwuje sie˛ takze u aplyzji [4].

Fobia nazywamy le˛k wystepujacy tylko w okres´lonej sy-tuacji. Czesta jest np. fobia społeczna, czyli le˛k przed publi-cznymi wystapieniami i agorafobia, czyli le˛k przed otwarta˛przestrzenia. Ryzyko wystapienia fobii w populacji general-nej wynosi około 5%.

Kandel stworzył model fobii, stosujac pawłowowskie wa-runkowanie klasyczne. Bodzćem bezwarunkowym byływstrzasy elektryczne, jako bodzće warunkowe stosowano


18 Styczen 2001

wyciag z krewetek, którym dmuchano na ciało aplyzji przezpipete. Aplyzja jest ros´linozerna, wiec wyciag z krewetekjest dla niej bodzćem oboje˛tnym. Jez˙eli jednak w szeregupowtórzen w chwile za bodzćem warunkowym naste˛pujeuderzenie pra˛dem, aplyzja reaguje obronnie na sam wycia˛g zkrewetek. Dowodem potwierdzajacym, ze jest to model fo-bii, jest wybiórcze reagowanie na wycia˛g z krewetek i brakreakcji na inne bodzće, np. pra˛d czystej wody. U zwierze˛ciahabituowanego pobudzenie neuronów czuciowych nie prze-nosi sie na neurony ruchowe i nie wywołuje reakcji obron-nych. Uderzenia pra˛dem powoduja aktywacje neuronów po-sredniczacych, które wpływaja na zwiekszenie wydzielanianeuroprzekazńików w zakonćzeniach neuronów czucio-wych. Pobudzenie przechodzi na neurony ruchowe. W mi-kroskopie elektronowym u zwierze˛cia sensytyzowanego wi-doczne jest poszerzenie obszarów aktywnych, w którychgromadzone sa pecherzyki neurotransmitera, a takz˙e zwie-kszenie liczby tych pe˛cherzyków, co dobrze widoczne jestpod mikroskopem elektronowym. Po raz pierwszy moz˙nabyło zobaczyc´ zmiany morfologiczne powstajace w procesieuczenia sie˛, morfologiczny obraz le˛ku. U zwierzecia podda-nego naste˛pnie procesowi wygaszania ponownie dochodzido zmniejszenia obszarów aktywnych i zmniejszenia liczbypecherzyków neuroprzekazńika na zakonćzeniach presynap-tycznych. Według Kandela jest to najprostszy model psy-choterapii. Moz˙na powiedziec´, ze punktem uchwytu zarów-no psychoterapii, jak i farmakoterapii sa synapsy. Kandelujmuje to tak: "Psychoterapia i farmakoterapia moga wywo-ływac podobne zmiany w ekspresji genów i zmiany struktu-ralne w mózgu" [3].

Podczas eksperymentów na aplyzji zaobserwowano, z˙ejezeli warunkowanie trwa dostatecznie długo, wyuczone re-akcje zwierze˛cia sa bardzo trwałe. Zdaniem Kandela moz˙nato wyjasnic zmianami w ekspresji genów. Około 80% genóww kazdej komórce jest nieaktywnych. Długotrwałe warun-kowanie reakcji le˛kowej, tak jak u aplyzji, albo jak u dzieciw patologicznych rodzinach, powoduje zmiany w wydziela-niu neurotransmiterów. U aplyzji jest to zwie˛kszenieprzekaznictwa serotoninergicznego. W konsekwencji, za po-srednictwem monofosforanu cyklicznego, dochodzi do fo-sforylacji białka regulacyjnego i ekspresji genu kształtujace-go reakcje le˛kowe, co powoduje trwała zmiane zachowania.

Badania z ostatnich lat u naczelnych, a takz˙e i u ludzi,potwierdzaja, ze osobiste dos´wiadczenia wywołuja zmianystrukturalne w układzie nerwowym. Badania te uzupełniaja˛odkrycia Kandela.

W jednym z eksperymentów wyuczono małpy, aby naci-skały dzwignie tylko drugim, trzecim lub czwartym palcemlewej reki. Okazało sie˛, ze po kilku tysiacach powtórzen´ polaczuciowe kory mózgowej, reprezentujace te palce, uległyposzerzeniu [5]. Analogiczne badania wykonano u zawodo-wych skrzypków. W badaniach magnetoencefalograficz-nych oceniano wielkosć dipola reprezentujacego ruch piate-

go palca lewej re˛ki. Okazało sie˛, ze wielkosc tego dipola jestwieksza u skrzypków, niz˙ u osób z grupy kontrolnej. Stwier-dzono ponadto zalez˙nosc wielkosci dipola od wieku rozpo-czecia nauki gry. Najwie˛ksze dipole zaobserwowano u osób,które zacze˛ły nauke w wieku od 5 do 10 lat [6].

Przewlekły stres u ludzi ma wpływ na wielkosć hipokam-pów. W miare przedłuzania sie czasu depresji zmniejsza sie˛objetosc hipokampów. Prawdopodobnie wiaze sie to zezwiekszonym wydzielaniem kortykosterydów. U chorych zzespołem Cushinga obje˛tosc hipokampów zmniejsza sie˛wraz ze wzrostem s´redniego ste˛zenia kortyzolu [7]. W bada-niu weteranów wojny wietnamskiej stwierdzono mniejsza˛objetosc hipokampów w porównaniu z grupa kontrolna [8].Krótkotrwały stres powoduje odwracalna atrofie kolców de-ndrytycznych, ale cie˛zki i długotrwały stres prowadzi dozaniku dendrytów i s´mierci komórek [7].

Dzieło Kandela ma szczególne znaczenie dla psychiatrii,daje podstawe˛ do scalenia sprzecznych pozornie kierunkówpsychologicznych i biologicznych. Moz˙na powiedziec´, zeKandel, jak nikt dota˛d, pokazał absurdalnosć podziału nazaburzenia psychogenne i organiczne, a takz˙e umownosćpodziału na choroby psychiczne i somatyczne. Całe z˙yciejest organiczne i psychiczne zarazem, a wszystkie chorobyzawieraja cierpienie somatyczne i psychiczne, choc´ nie za-wsze sie˛ o tym pamie˛ta.

Pismiennictwo: 1. Kandel ER. From metapsychology to molecular biolo-

gy: Explorations into the nature of anxiety. Am J Psychiatry1983; 140:1277-1293.

2. Kandel ER. Biology and the future of psychoanalysis:A new intellectual framework for psychiatry revisited. Am JPsychiatry 1999; 156:505-524.

3. Kandel ER. A new intellectual framework for psychia-try. Am J Psychiatry 1998; 155:457-469.

4. Kandel ER. Small systems of neurons. Sci Am 1979;241:67-76.

5. Jenkins WM, Merzenich MM, Ochs MT, Allard T,Guic-Robles E. Functional reorganization of primary soma-tosensory cortex in adult owl monkeys after behaviorallycontrolled tactile stimulation. J Neurophysiol 1990; 63:82-104.

6. Elbert T, Pantev C, Wienbruch C, Rockstroch B, TaubE. Increased cortical representation of the fingers of the lefthand of string players. Science 1995; 270:305-307.

7. Sapolsky RM. Why stress is bad for your brain. Science1996; 273:749-750.

8. Bremner JD, Randall P, Scott TM, Bronen RA, SeibylJP, Southwick SM, Delaney RC, McCarthy G, Charney DS,Innis RB. MRI-based measurement of hippocampal volumein patients with combat-related posttraumatic stress disor-der. Am J Psychiatry 1995; 152:973-981.


Styczen 2001 19

Noblista Arvid Carlsson – jak daleko stad? jak blisko?

prof. dr hab. Andrzej Friedman – Klinika Neurologii AM

Co odkrył Arvid Carlsson (jak da-leko stad 1957-1959):

1. Koncentracja dopaminy w praz-kowiu wskazuje na to, z˙e jest ona nietylko produktem na drodze do nora-drenaliny, ale musi tez˙ byc „samo-dzielnym” neurotransmiterem

2. Wypłukanie dopaminy z zakon´-czen presynaptycznych przez podanierezerpiny powoduje u zwierzat do-swiadczalnych objawy podobne doparkinsonizmu u ludzi.

3. Podanie rezerpinizowanymzwierzetom dozylnie 3,4-dwuoksyfe-nyloalaniny (dopa) powoduje przy-wrócenie prawidłowej motoryki.

Co z tego wynikło:1. Przełom w leczeniu choroby ParkinsonaWprowadzenie do leczenia prekursora dopaminy – lewo-

dopy – stanowiło niebywały poste˛p w leczeniu choroby Par-kinsona. S´ rednia długosć zycia chorych, która wynosiła ok.7 lat od rozpoznania, wydłuz˙yła sie do ponad 15 lat, prakty-cznie zrównujac sie długoscia zycia ludzi zdrowych w tymsamym wieku.

2. Po latach nowe problemy – komplikacje leczenia lewo-dopa

W kilka lat po wprowadzeniu lewodopy okazało sie˛, zepowoduje ona trudne do opanowania powikłania. Powikła-nia ruchowe – dyskinezy i fluktuacje oraz powikłania psy-chotyczne – halucynacje i zespoły urojeniowe.

Psychotyczne powikłania leczenia lewodopa sa jednakzarazem pos´rednim potwierdzeniem odkrytej przez Carlsso-na roli dopaminy w schizofrenii. Pojawiaja sie one jakonastepstwo nadmiernej stymulacji receptora dopaminergicz-

nego w strukturach układu limbicz-nego. Jest to pos´rednim potwierdze-niem hipotezy Carlssona o roli układudopaminergicznego w schizofrenii.

Leczenie choroby Parkinsona –stan obecny (jak blisko)

1. Nadal lewodopa „złotymstandardem” leczenia

Nie ma skuteczniejszego leku wleczeniu choroby Parkinsona. Wszy-stkie nowe leki, głównie te działaja-ce bezpos´rednio na receptor dopa-minergiczny, porównywane z lewo-dopa sa mniej skuteczne. Powoduja˛jednak z reguły równiez˙ mniejosrodkowych objawów ubocznych.

2. Poszukiwania nowych sposobów leczeniaNowe sposoby leczenia, inne od podawania agonistów

receptora dopaminergicznego, to przede wszystkim oddzia-ływania na metabolizm dopaminy (inhibitory katecholo-tle-no-metylo-transferazy) oraz działania na inne układy neuro-transmiterów. Warto tu wspomniec´ o pracach polskich far-makologów sprzed wielu lat nad działaniem leków seroto-ninominetycznych na drz˙enie parkinsonowskie (Gomułka,Rewerski).

3. Przeciwdziałanie powikłaniom – ostatnie prace Carls-sona

Ostatnie prace Carlssona dotycza przeciwdziałania powi-kłaniom leczenia lewodopa, głównie dyskinezom, lekamistabilizujacymi receptor dopaminergiczny w prazkowiu.Przedstawione przez niego ostatnio wyniki badan´ sa bardzoobiecujace.

NOWOROCZNE SPOTKANIE Z BYŁYMI REKTORAMI

W tym roku, tradycyjne noworoczne spotkanie byłychRektorów z obecnymi członkami Władz Akademii, zainau-gurowano w nowym budynku rektoratu AM w Warszawieprzy ulicy Zwirki i Wigury. Wszyscy obecni wyrazili swoja˛wielka satysfakcje˛ z faktu, ze to co było marzeniem sprawu-jacych władze˛ w Uczelni w minionych latach, w konću

doczekało sie˛ spełnienia.Kazdy z obecnych na tym spotkaniu miał w tym swój

wymierny udział.Spotkanie, które odbyło sie˛ 6 stycznia 2001 roku zaszczy-

cili swoja obecnosćia byli rektorzy: prof. Szcze˛sny LeszekZgliszczynski, prof. Jerzy Szczerbien´, prof. Bogdan Pru-

Prof. dr hab. Andrzej Friedman


20 Styczen 2001

szynski, prof. Tadeusz Tołłoczko i prof. Andrzej Górski.Obok urzedujacego rektora prof. Janusza Piekarczyka obec-ni byli prorektorzy: prof. Mieczysław Szostek, prof. AndrzejCzłonkowski, prof. Józef Sawicki oraz dyrektor administra-cyjny AM mgr inz. Jacek Z˙ bikowski.

Jak zwykle przy tego typu okazjach, nie zabrakło wspo-mnien zarówno z bliskiej, jak i tej bardziej odległej historiiUczelni. Wszyscy doskonale pamie˛tali swoje zeszłorocznespotkanie, w którym uczestniczył – po raz ostatni – nieodz˙a-łowany prof. Jan Nielubowicz. Wielki lekarz, chirurg i na-

uczyciel akademicki; odszedł w roku jubileuszu Akademii,zamykajac tym samym pewien znaczacy rozdział w jej dzie-jach.

Na zakonćzenie spotkania rektorzy przeszli do pobliskiejsali Senatu AM; tu w nowoczesnym wne˛trzu, na sćianachzawisły malarskie portrety wszystkich rektorów minionychkadencji. Tutaj z˙yczenia noworoczne, które sobie nawzajemskładali nabierały szczególnego znaczenia.

(M.F.)

SPOTKANIE WIGILIJNE PRACOWNIKÓWADMINISTRACJI

Otwierajac spotkanie dyrektor administracyjny AM mgrinz. Jacek Z˙ bikowski powitał JM Rektora AM prof. dr hab.Janusza Piekarczyka, panów prorektorów-profesorów Józe-fa Sawickiego i Leszka Paczka, dyrektora Zakładu Zamó-wien Publicznych mgr. Jacka Prokopa, dyrektora Zarza˛duInwestycji AM mgr. Tadeusza Długosza, wieloletniego kie-rownika Dziekanatu I Wydziału Zdzisława Borosa i liczniezgromadzonych pracowników administracji AM.

Dyrektor podkres´lił, ze po raz pierwszy od 50 lat wszyscypracownicy administracji mogli sie˛ spotkac´ w sali Senatu,dzieki wybudowaniu nowego gmachu Rektoratu. Powie-dział równiez, ze mijajacy jubileuszowy rok Uczelni byłokresem dodatkowej, wyte˛zonej pracy administracji, w któ-rym bez uszczerbku w codziennej obsłudze Uczelni odbyła

sie przeprowadzka Rektoratu z ul. Filtrowej na ul. Z˙ wirki iWigury, uruchomiono nowe wydziały, zebrano pote˛zna do-kumentacje˛ zwiazana z akredytacja, przeprowadzono pracezwiazane z uruchomieniem nowego programu komputero-wego, przygotowano do podpisu umowy ze szpitalami.

W imieniu władz administracyjnych AM dyrektor Z˙ biko-wski serdecznie podzie˛kował za wykonane prac, złoz˙yłwszystkim zyczenia S´wiateczne i Noworoczne. JM RektorAM prof. dr hab. Janusz Piekarczyk równiez˙ wysoko oceniłprace administracji i wszystkim pracownikom przekazał cie-płe i przyjazne z˙yczenia z okazji S´wiat Bozego Narodzenia iNowego 2001 roku i dzielił sie˛ opłatkiem.

Uroczystosć odbyła sie w radosnej, rodzinnej atmosferze.(Red.)

Od lewej stoja profesorowie: A. Członkowski, Sz. L. Zgli-czynski, B. Pruszyn´ski, M. Szostek, J. Piekarczyk, J.Szczerban´, T. Tołłoczko, J. Sawicki, A. Górski

Profesorowie T. Tołłoczko, J. Szczerban´, dyrektor admi-nistracyjny AM J. Z˙bikowski, profesorowie J. Piekarczyk,A. Górski, Sz. L. Zgliczyn´ski


Styczen 2001 21

WIECZERZA WIGILIJNA LEKARZYSTOMATOLOGÓW I SYMPATYKÓW STOMATOLOGII

POSTEPY W CHIRURGII I PRZESZCZEPIANIU WATROBY

Dr n. med. Bogusław NajnigierKlinika Chirurgii Ogólnej i Chorób Watroby

W dniach 17-19 listopada 2000 r. odbyło sie˛ II Miedzy-narodowe Sympozjum pt. „Poste˛py w Chirurgii i Transplan-tacji Watroby” – Progress in Liver Surgery and Transplan-tation. Podobnie jak dwa lata temu trud organizacji Sympo-zjum podjeła Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i ChoróbWatroby Akademii Medycznej w Warszawie.

Honorowy patronat nad Sympozjum objał Jego Magnifi-cencja Rektor Akademii Medycznej w Warszawie, prof. drhab. med. Janusz Piekarczyk oraz Polskie TowarzystwoTransplantologiczne.

Obrady Sympozjum odbywały sie˛ w Audytorium PolskiejAkademii Nauk przy ul. Ksie˛cia Trojdena 5. Było to drugietej rangi spotkanie naukowców: chirurgów, immunologów,gastroenterologów, zajmujacych sie chirurgicznym lecze-niem chorób watroby. Organizatorzy zaprosili wybitnychspecjalistów z dziedziny chirurgii i przeszczepiania watrobyz Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Grecji oraz Polski.

Pierwszego dnia Sympozjum zorganizowano pokaz ope-racji zamraz˙ania (krioterapii) guzów watroby. Pokaz zor-Prof. dr hab. Marek Krawczyk otwiera Sympozjum

Z prof. J. Piekarczykiem opłatkiem dzieli sie˛ prof. B.Pogorzelska-Straczek ze S´l. AM w Katowicach

Dyplom Członka Honorowego PTS otrzymuje z rak prof.J. Piekarczyka prof. Maria Kobylan´ska z AM w Poznaniu(na zdj. prof. E. Spiechowicz i prof. Marek Zie˛tek z AM weWrocławiu)


22 Styczen 2001

ganizowała firma ERBE, znany producent sprze˛tu medycz-nego. Operacja, wykonywana przez dr Georga Pistoriusa zUniwersytetu w Homburgu (Niemcy) przy pomocy zespołuKliniki – transmitowana była na z˙ywo do sali konferencyjnejZakładu Anestezjologii w szpitalu przy ulicy Banacha. Prze-bieg operacji komentowali dr Georg Pistorius i dr hab. med.Krzysztof Zieniewicz.

Obrady Sympozjum otworzył Kierownik Katedry i Klini-ki Chirurgii Ogólnej i Chorób Watroby, prof. dr hab. med.Marek Krawczyk. W imieniu Władz Uczelni zebranychprzywitał Prorektor Akademii Medycznej w Warszawieprof. dr hab. med. Leszek Paczek.

Obrady składały sie˛ z kilku sesji, podczas których wygła-szano referaty przedstawiajace aktualny stan wiedzy wgłównych tematach Sympozjum. Dyskutowano problemyzwiazane z chirurgia guzów watroby oraz przeszczepianiemwatroby pobieranej od osób z˙yjacych, spokrewnionych(przeszczepy rodzinne).

Profesor Yann Revillon ze szpitala Hospital des EnfantesMalades, Service de Chirurgie Pediatrique Viscerale w Pary-zu w swym bogato ilustrowanym wykładzie przedstawił dro-gi ewolucji, stan aktualny i perspektywy przeszczepianiawatroby od zywych dawców u progu kolejnego tysiaclecia woparciu o dos´wiadczenia os´rodka paryskiego.

Doktor Georg Pistorius w swoim wysta˛pieniu przedstawił

wyniki leczenia zamraz˙aniem nieoperacyjnych guzów wa-troby. Metoda ta zdobywa coraz wie˛ksze uznanie i stosowa-na jest u chorych, u których radykalne leczenie chirurgicznenie jest moz˙liwe, lub u których kriodestrukcja guza, powo-dujaca zmniejszenie jego masy, moz˙e byc traktowana jakoprzygotowanie do definitywnego leczenia chirurgicznego.

W drugim dniu Sympozjum profesor Olivier Farges zeszpitala Beaujou w Paryz˙u swój wykład pos´wiecił problema-tyce przeszczepów watroby u dzieci od osób spokrewnio-nych, zwracajac szczególna uwage na bezpieczen´stwo tejoperacji dla dawcy fragmentu watroby. Wykład ten miałszczególne znaczenie w zwiazku z wdroz˙eniem w Polsceprzeszczepów watroby u dzieci od spokrewnionego dawcyprzez Centrum Zdrowia Dziecka (Klinika Chirurgii Dziecie˛-cej i Transplantacji Narza˛dów, kierownik dr hab. med. PiotrKalicinski), przy współudziale Katedry i Kliniki ChirurgiiOgólnej i Chorób Watroby Akademii Medycznej w Warsza-wie, gdzie sa pobierane boczne lewe segmenty watroby oddawców rodzinnych. Profesorowie Olivier Farges i YannRevillon w aktywny sposób przyczynili sie˛ do pomys´lnegowdrozenia tego programu w Polsce.

Mr Nigel Heaton z Kings College Hospital, Liver Trans-plant Surgical Service w Londynie – przedstawił zagadnie-nie przeszczepów watroby u osób dorosłych od dawcówzywych. Problem ma z jedne strony istotne znaczenie w

W srodku dr hab. med. Krzysztof Zienkiewicz – komentator operacji


Styczen 2001 23

zwiazku ze wzrostem liczby chorych, u których przeszcze-pienie narza˛du jest jedyna metoda leczenia niewydolnosćinarzadu – a niedostatkiem narza˛dów do transplantacji odosób zmarłych z drugiej strony.

Profesor Karim Boudejma z Service de Chirurgie Digesti-ve et Hepatobiliaire ze szpitala Pontchaillou Uniwersytetu wRennes, (Francja) – mówił o technice pobierania fragmen-tów watroby do przeszczepów od osób zdrowych dla bior-ców dorosłych.

Profesor Marek Krawczyk w swoim wykładzie przedsta-wił doswiadczenie zespołu Katedry i Kliniki Chirurgii Ogól-nej i Chorób Watroby w pobieraniu fragmentów watroby oddawców zyjacych dla biorców rodzinnych. W roku 2000odbyło sie 10 pobran´ od dawców rodzinnych dla dzieci(łacznie 12, gdyz˙ 2 pobrania miały miejsce w 1999 roku),którym fragmenty watroby rodziców przeszczepiono naste˛-pnie w Centrum Zdrowia Dziecka (Klinika Chirurgii Dzie-ciecej i Transplantacji Narza˛dów, kierownik dr hab. med.Piotr Kalicinski).

Dr hab. med. Piotr Kalicin´ski swój wykład pos´wieciłdotychczasowemu dos´wiadczeniu swojego zespołu i wyni-kom przeszczepiania fragmentów watroby rodziców (i jed-nym przypadku brata) – dzieciom. Wykład ten zawierał nietylko suche, naukowe fakty, ale emanował zwykłym, ludz-kim ciepłem. Bez zaangaz˙owania obu Klinik, bez odwaz˙-nych decyzji dawców – wie˛kszosc tych dzieci nie miałabybowiem szans na dalsze z˙ycie.....

Główny Sponsor Sympozjum, firma Fujisawa, zorganizo-wał sympozjum satelitarne, pos´wiecone Prografowi – leko-wi immunosupresyjnemu nowej generacji. Sympozjum od-było sie pod przewodnictwem prof. Marka Krawczyka, agłos zabierali prof. Karim Boudjema, prof. Leszek Paczek idr hab. Piotr Kalicin´ski.

Druga sesja Sympozjum pos´wiecona była problemomwspółczesnego leczenia guzów przerzutowych watroby.

Profesor N.J. Lygidakis z Grecji wysta˛pił z bogato ilustro-wanym wykładem oraz prezentacja filmu, przedstawiajacnowy sposób dwuetapowego chirurgicznego leczenia prze-rzutów raka do watroby. Dr hab. med. Krzysztof Zieniewiczw swoim wykładzie przedstawił i podsumował współczesnepoglady na temat metody chirurgicznego leczenia przerzu-tów raka do watroby. Doktor Stanislas Lucas z Briey weFrancji przedstawił teoretyczne rozwaz˙ania na temat podej-scia do problemu operacyjnego leczenia guzów przerzuto-wych watroby oraz zagadnienia resekcji synchronicznej og-niska pierwotnego i przerzutowego. Dr hab. med. PawełNyckowski w swoim wykładzie zwrócił uwage˛ na przyczy-ny niepowodzen´ w leczeniu chirurgicznym chorych z prze-rzutami raka jelita grubego do watroby.

Trzecia sesja pos´wiecona została wybranym zagadnie-niom farmakologii klinicznej. Prof. dr hab. med. JanuszCianciara mówił o zastosowaniu preparatu ZEFFIX (lami-wudyna, GlaxoWellcome) w leczeniu infekcji HBV u cho-rych na marskosć watroby.

Czwarta i ostatnia sesja Sympozjum była sesja plakatowa.Przedstawiono 7 prac z os´rodków w Krakowie, Toruniu iWarszawie, pos´wieconych materiałowi chorych, leczonychz powodu guzów watroby.

Organizatorzy dołoz˙yli wszelkich staran´, by kolejne juz˙Sympozjum ponownie odbiło sie˛ głosnym echem w s´rodo-wisku chirurgicznym, zajmujacym sie omawiana problema-tyka. Dlatego ws´ród uczestników Sympozjum znalez´li siewybitni chirurdzy i hepatolodzy ze wszystkich uniwersytec-kich klinik chirurgicznych w Polsce oraz wszyscy zaintere-sowani ta pasjonujaca dziedzina medycyny. Podobnie jakdwa lata temu dyskusje, jakie toczono w czasie obrad – byłynadzwyczaj oz˙ywione, rzeczowe i wnoszace dodatkowo bar-dzo wiele cennych informacji. Tresć referatów została wcałosci opublikowana w materiałach Sympozjum.

KONFLIKT INTERESÓW I JEGO ZNACZENIEW NAUCE I MEDYCYNIE

Prof. dr hab. Andrzej Górski

W ostatnich latach – równolegle do ewolucji pogla˛dów izmian w polityce naukowej na arenie mie˛dzynarodowej –miały równiez miejsce znaczace wydarzenia w bioetyce wPolsce. Sprawy te były cze˛sciowo juz omawiane w moichpoprzednich artykułach (6,7,8,9). Mam równiez˙ nadzieje, zedwie miedzynarodowe konferencje z udziałem czołowychekspertów o mie˛dzynarodowej renomie, jak równiez˙ pamiet-

na wizyta w warszawskiej AM kierownictwa redakcji NewEngland Journal of Medicine przyczyniły sie˛ do stworzeniaatmosfery sprzyjajacej kolejnym niezbe˛dnym zmianom(których zreszta głównym motorem jest zbliz˙ajaca sie inte-gracja z Unia Europejska). Za bardzo istotna uznac nalezydziałalnosc komitetów etycznych PAN, PAU i KBN, którestworzyły podstawy do przygotowywanych niezbe˛dnych de-


24 Styczen 2001

cyzji majacych na celu przeciwdziałanie naruszaniu dobrychzasad w nauce. W tym samym kierunku idzie zarza˛dzenieMinistra Zdrowia z maja 1999 r. stwarzajace prawne warun-ki do działalnosći komisji bioetycznych monitorujacychm.in. badania kliniczne.

Jest oczywiste, z˙e chroniczne trudnosći słuzby zdrowia wPolsce, jej niedofinansowanie, niskie płace etc. nie stwarzaja˛optymalnej atmosfery do promowania i egzekwowania za-sad dobrej praktyki naukowej*. Nalez˙y jednak zwrócic´ uwa-ge na fakt, z˙e niedofinansowanie opieki zdrowotnej nie jestbynajmniej wyłacznie polska specyfika – mniejsze lub wie˛-ksze problemy przez˙ywa słuzba zdrowia na całym s´wiecie,równiez w najzamoz˙niejszych krajach s´wiata, w tym i wUSA. Mozna tu przypomniec´ nieudana próbe reformy ame-rykanskiej opieki zdrowotnej, jaka podjeła kilka lat temuHilary Rodham Clinton; podobnie, w swoim czasie musiałsie wycofac JF Kennedy. Strajk piele˛gniarek New YorkHospital w centrum Manhattanu miałem okazje˛ ogladac juz25 lat temu, zas´ New York Times z 25 grudnia 2000 r.przynosi opis drastycznych braków piele˛gniarek i salowychw metropolii nowojorskiej zwiazany przede wszystkim zniskimi płacami.

December 25, 2000 Single-Page Format Shortage of Health Care Workers Keeps GrowingBy JENNIFER STEINHAUER

Hospitals, nursing homes and private home care agenciesthroughout New York are experiencing the worst staffingshortage in decades, health care policy experts, union offi-cials and industry executives say.

Przyczyna uniwersalnosći tego zjawiska jest oczywista:znaczacemu poste˛powi nauki i wzrastajacym mozliwosciomwdrazania jej osiagniec towarzyszy wzrost oczekiwan´ społe-czenstwa, które w coraz wie˛kszym stopniu pragnie korzy-stac z praktycznych implikacji tych osia˛gniec w medycynie:zyc dłuzej i w lepszym zdrowiu. Niestety, nigdzie nie udałosie dotychczas oczekiwan´ tych zaspokoic´ w stopniu zadawa-lajacym wszystkie grupy społeczne. Zalecana przez niektó-rych totalna prywatyzacja i szerokie wprowadzenie niekon-trolowanych mechanizmów rynkowych do nauki, edukacji imedycyny wywiera cze˛sto efekty przeciwne do załoz˙en isugeruje sie˛ znaczacy negatywny wpływ takich niekontrolo-wanych mechanizmów na jakosć opieki zdrowotnej, poziombadan naukowych oraz dydaktyke˛ (2, 11, 13, 15).

Jest oczywiste, z˙e wiarygodne i perspektywiczne badanianaukowe powinny cechowac´ sie niezalez˙noscia i

stabilnoscia, zas o ich wartosći decyduje m.in. fakt ich

finansowania z niezalez˙nego zródła, niezainteresowanego wuzyskaniu konkretnego załoz˙onego wyniku, dajacego sie˛ –zwłaszcza w nieodległej perspektywie – przełoz˙yc na zysk.Przedstawiciel wiodacego os´rodka medycyny akademickiej(Uniwersytet w Oxford) okres´lił to dosadnie: „Obserwowa-ny ostatnio wzrost nacisków na uniwersytety, aby kładły sie˛do poscieli z przemysłem farmaceutycznym nie zawsze za-pewnia dobry sen obojgu” (15). Podkres´la sie przy tym ko-niecznosć unikania kreowania atmosfery pos´piechu celemszybkiego przekazania wyników zainteresowanej firmie far-maceutycznej oraz znaczenie zwracania bacznej uwagiprzez os´rodki akademickie, naukowe i redakcje czasopismna konflikt interesów (1, 3, 4, 10, 11, 14).

Pierwszy znany przypadek zaistnienia takiego konfliktuopisano 200 lat temu, gdy lekarz boston´ski chciał wprowa-dzic swoisty monopol na szczepienia przeciw ospie wietrz-nej. Jakkolwiek ten – byc´ moze pierwszy test kliniczny –merytorycznie sie˛ powiódł, lekarza usunie˛to z uniwersytetuuznajac jego komercyjne podejsćie do ochrony zdrowia ba-danych dzieci za wysoce naganne etycznie (nie pomogłynawet interwencje ówczesnego prezydenta)(11).

Konflikt interesów zachodzi, gdy pracownik nauki jest wjakis sposób zwiazany finansowo z firma, której preparatystosuje lub ocenia (niezalez˙nie od tego, czy prowadzoneprzez niego badania sa finansowane przez te˛ firme, czy tez zfunduszy publicznych). Podnosi sie˛ zarzut, z˙e istnienie ta-kich relacji obniz˙a jakosc badan´ naukowych i naraz˙a prawapacjentów. Amerykan´skie Ministerstwo Zdrowia w odpo-wiedzi na coraz szersza krytyke wprowadziło moz˙liwoscsankcji i kar celem ochrony tych praw, jak i zabezpieczeniaintegralnosći badan´. W slad za tym szereg os´rodków akade-mickich i naukowych USA wprowadziło istotne ogranicze-nia w mozliwosciach zawiazywania relacji komercyjnychpracowników nauki z firmami, których preparaty badaja (i toniezalez˙nie od zródeł finansowania tych badan´)(3, 10, 11,14).

Przedstawiciele Harvard Medical School uwaz˙aja, zespołeczen´stwo ma prawo stawiac´ okreslone wymagania in-stytucjom finansujacym i administrujacym nauka, jak rów-niez i samym placówkom, a mianowicie:

1) badania naukowe finansowane ze s´rodków publicz-nych powinny miec´ na celu poszukiwanie prawdy i pozosta-wac całkowicie wolne od wpływów pozamerytorycznych;

2) wyniki tych badan´ powinny byc przenoszone do pra-ktyki na drodze badan´ klinicznych, prowadzonych w zgo-dzie z wymogami co do ich bezpieczen´stwa, bezstronnosći iwpływu czynników komercyjnych.

W ostatnich latach granica odgradzajaca w przeszłosćiswiat akademicki z jego ideami autonomii i niezalez˙nosci (wszczególnosći równiez i od swiata komercji nastawionej naprodukcje, marketing i zysk) coraz bardziej sie˛ zaciera. Wostatnim c´wiercwieczu szereg instytucji akademickich i na-ukowych zawarło porozumienia z przemysłem farmaceu-tycznym. Jakkolwiek uwaz˙a sie je za obustronnie korzystne,instytucje te wprowadziły rozmaite przepisy i regulacje ce-

*tekst opracowany przez Prezesa Fundacji na Rzecz NaukiPolskiej i i zaakceptowany przez Zespół ds. Etyki w Nauceprzy Przewodniczacym KBN jest doste˛pny na stronie inter-netowej KBN: www.kbn.gov.pl)


Styczen 2001 25

lem zachowania swej niezalez˙nosci, przestrzegania zasadykonfliktu interesów (conflict of interest) oraz konfliktu zaan-gazowania (conflict of commitment). Tak np. Harvard wy-maga pełnego ujawnienia konfliktu interesów i nie angaz˙o-wania sie w działalnosć na rzecz firmy sponsorujacej (nienegujac bowiem oczywistych korzysći z takiej współpracyniesposób nie dostrzec niebezpieczen´stw wynikłych własniez konfliktu interesów lub (i) zaangaz˙owania. Dramatycznymtego przykładem moz˙e byc niedawny wypadek zgonu pa-cjenta poddawanego terapii genowej w przebiegu testu klini-cznego prowadzonego przez osobe˛ majaca znaczace udziałyfinansowe w firmie, która otrzymała i udoste˛pniła do terapiipreparat genowy. Ten skrajny przypadek (szeroko ostatnioomawiany w s´wiatowym pismiennictwie) miał nie tylko tra-giczny finał dla chorego, ale powaz˙ne konsekwencje dlabadacza i ska˛dinad renomowanego os´rodka akademickiego(brak przezornosći jego kierownictwa doprowadził do za-wieszenia finansowania badan´ naukowych na kilka lat).

Mniej drastyczne konsekwencje zacierania granicy s´wiatnauki / przemysł to opózńianie poste˛pu badan´ i rozpo-wszechniania ich wyników uwarunkowane zalez˙nosciamipatentowo-rynkowymi.

W Harvard Medical School uwaz˙a sie, ze w przypadkubadan podstawowych zwiazki pomiedzy badaczami a prze-mysłem sa dopuszczalne przy ujawnieniu konfliktu intere-sów i jego instytucjonalnym ograniczeniu i zabezpieczeniuakademickiej swobody badan´. W przeciwien´stwie do tego wprzypadku badan´ klinicznych ewentualne korzysći finanso-we osób prowadzacych badania powinny byc´ ograniczonedo minimum (dotyczy to nie tylko klinicznych badan´ leków,czynników biologicznych i aparatury medycznej, lecz rów-niez badan´ z uzyciem próbek biologicznych i badan´ genety-cznych. Uwaz˙a sie równiez, ze pozadanym rozwiazaniemjest powołanie w kaz˙dej instytucji naukowej odpowiedniegozespołu, który zajmowałby sie˛ tymi problemami, analizujacwymagane zgłoszenia konfliktu interesów i podejmujac od-powiednie decyzje. W chwili obecnej pracownicy naukowiHarvard University nie moga przekraczac´ pułapu $ 10 tys.rocznego wynagrodzenia oraz dysponowac´ udziałami ponad$ 20 tys. w danej firmie.

Badania nad przestrzeganiem zasad konfliktu interesóww USA wykazały, z˙e rózne osrodki naukowe i akademickiemaja odmienne wymogi – oczywisćie najbardziej renomo-wane stosuja najwieksze ograniczenia.

Przy ubieganiu sie˛ o srodki publiczne z Public HealthService wszystkie os´rodki zobowiazane sa przestrzegac´przepisów wydanych w r.1995 i nakładajacych obowiazekujawniania zwiazków finansowych przekraczajacych rocznedochody $ 10 tys. i udział w firmie ponad 5% (1, 10, 14).

W tym trudnym mariaz˙u interesów firm i celów akade-mickich zdarzaja sie oczywiscie coraz cze˛sciej konfliktymajace swój finał nawet i w procesach sa˛dowych. Zdarzałosie bowiem, ze publikowano wyniki badan´ niekorzystnychdla firmy w sensie promocji danego preparatu, jednakz˙eujawnienie tych wyników było poz˙adane z uwagi na poste˛p

nauki i interes publiczny (z czym nie zawsze zgadzał sie˛producent).

Bardzo wymowne w tym konteksćie sa opublikowanetrzy lata temu przez New England Journal of Medicine wy-niki badan nad zalez˙nosciami pomiedzy wynikami ocen le-ków a zwiazkami finansowymi z firmami je produkujacymi.Analizie poddano jeden z leków nadcisńieniowych, zas´ wy-razone opinie (zawarte w odpowiednich publikacjach) skla-syfikowano jako pozytywne, niewiazace oraz negatywne.96% autorów, którzy wyrazili opinie pozytywne miałozwiazki finansowe z firmami, podczas gdy w przypadkuopinii niewiazacych wynosiło to 60%, zas´ przy negatyw-nych – 37%. Co wie˛cej, autorzy opinii pozytywnych odnos´-nie tegoz˙ leku byli jednoczesńie zaangaz˙owani finansowowe współprace˛ z wieloma innymi firmami (i to niezalez˙nieod produkowanych przez nie s´rodków)(100%), podczas gdyw przypadku autorów opinii niewiazacych procent ten wy-nosił 67, zas´ negatywnych – 43%. Autorzy artykułu wzywa-ja do podjecia dalszych energicznych działan´ w zakresieprzeciwdziałania konfliktowi interesów. Minimalnym tegowymogiem musi byc´ zasada ujawniania zwiazków z firma-mi, których produkty sie˛ ocenia (zwłaszcza w przypadkuprezentacji uzyskanych w ten sposób wyników i publika-cji)(12).

Jak wynika z powyz˙szego, zwiazek finansowy z firma, któ-rej produkt sie˛ ocenia, jest "zagroz˙ony" prawie trzykrotnie wie˛-kszym prawdopodobien´stwem wystawienia oceny pozytywnejw przeciwienstwie do badania z pozycji niezalez˙nej. Uzywamtu cudzysłowu nie be˛dac całkowicie przekonany o jego zasad-nosci, bowiem zagroz˙enie jest realne, a płacimy za nie wszyscyposrednio (podatki, składki ubezpieczeniowe) i bezpos´rednio(apteka) finansujac zakup s´rodków, których zasadnosć stoso-wania bywa co najmniej watpliwa.

W tej sytuacji utrwala sie˛ poglad, ze tendencje do komer-cjalizacji kampusu uniwersyteckiego wymagaja pilnych ure-gulowan administracyjno-prawnych, tym bardziej, z˙e nakła-dy na badania kliniczne inwestowane przez firmy stale wzra-staja i np. w USA sa zblizone badz nawet wyz˙sze od budz˙etuNarodowego Instytutu Zdrowia (dla porównania sa one bli-sko 50 razy wyz˙sze od budz˙etu naszego KBN przewidziane-go na wszystkie zadania nauki polskiej). Liczbe˛ testów klini-cznych realizowanych w USA ocenia sie˛ na ponad 60 tys.rocznie, co oznacza ponad 2-krotny wzrost w okresie ostat-nich 6 lat. Jest zatem oczywiste, z˙e problem be˛dzie narastał inie rozwiaze sie sam.

Jak wspomniano, w ostatnich latach szereg wybitnychprzedstawicieli renomowanych uniwersytetów i s´rodowisknaukowych wyraz˙a obawy o niepoz˙adany wpływ prywaty-zacji, komercjalizacji i urynkowienia os´rodków akademic-kich na poziom nauki, dydaktyki i standardów klinicznych.Najbardziej stanowcze zastrzez˙enia i swoiste veto opubliko-wał ostatnio czołowy s´wiatowy tygodnik Science(1.12.2000), zwracajac równiez na niepoz˙adany wpływ tychuwarunkowan´ równiez i na dydaktyke˛ uniwersytecka. Pod-kresla sie, ze w tej wypaczonej rzeczywistosći akademickiej


26 Styczen 2001

firmy farmaceutyczne, a nawet sami studenci moga bycuwazani za swoista klientele, zas nauczyciele akademiccy zade facto dostarczycieli usług za okres´lona opłata (2). Wrealiach gospodarki rynkowej, gdzie obowiazuje zasada„klient ma zawsze racje˛” istnieje zagroz˙enie dla autonomiiuczelni wyzszej i jej statutowych celów dydaktyczno-nauko-wych, a w przypadku uczelni medycznej równiez˙ i leczni-czych. Wspomniany wyz˙ej przypadek zgonu w przebieguniedostatecznie kontrolowanej terapii genowej oraz próbyukrywania wyników niekorzystnych dla firmy (łacznie doszeroko ostatnio komentowanego przypadku zwolnienia zpracy badacza kanadyjskiego za ujawnienie szkodliwegodziałania preparatu i przyje˛tego ponownie na uniwersytet watmosferze skandalu, po licznych protestach) ujawniaja po-wage sytuacji.

Jak podkres´lono w Science w obecnych czasach zagraz˙a-jacych erozja podstawowych wartosći akademickich szcze-gólna odpowiedzialnosć spoczywa na osobach pełniacychfunkcje kierownicze w uczelniach i placówkach naukowych.Przede wszystkim od ich indywidualnosći, siły woli i deter-minacji zalez˙y obrona tych wartosći, tym niemniej niezbe˛d-ne sa równiez regulacje na szczeblu rza˛dowym i szerokieinformowanie społeczen´stwa. Dobro publiczne bowiem niepowinno podlegac´ prawom patentowym, zas´ badania nauko-we powinny byc´ przede wszystkim finansowane ze z´ródełpublicznych i społeczen´stwo (nie zas´ korporacje przemysło-we) powinno byc´ ich dysponentem.

Jest oczywiste, z˙e z załoz˙eniami powyz˙szymi mozna po-lemizowac i dyskutowac´, jednakz˙e pewne fakty sa zastana-wiajace, zwłaszcza gdy porówna sie˛ słuzbe zdrowia Kanadyi USA. Jak wiadomo, amerykan´ska słuz˙ba zdrowia jest pra-ktycznie sprywatyzowana i pozostaje w znacznym stopniu wzarzadzie spółek ubezpieczeniowych. Koszt tej opieki zdro-wotnej siega 15% produktu narodowego, podczas gdy ok.1/3 społeczen´stwa nie dysponuje z˙adnym ubezpieczeniemzdrowotnym. Z kolei Kanada (podobnie jak wie˛kszosc kra-jów wysokorozwinietych) przeznacza na ten cel mniej niz˙9% produktu narodowego. Jakkolwiek porównywanie jako-sci opieki zdrowotnej w obu krajach wyłacznie na podstawiedanych statystycznych nie musi byc´ w pełni wiarygodne, tojednak fakt, z˙e srednie przez˙ycie chorego na nowotwór zło-sliwy w Kanadzie jest o 14 miesie˛cy wyzsze niz w USA dajeduzo do myslenia.

Totalna komercjalizacja słuz˙by zdrowia niekonieczniemusi wychodzic´ na zdrowie samym chorym, co przyznaja˛równiez ostatnie dane amerykan´skie dotyczace przez˙yciachorych dializowanych, oczekujacych na przeszczep nerki:analiza danych zawartych w oficjalnym rejestrze chorychwskazuje na fakt, z˙e przez˙ywalnosc chorych i szansa otrzy-mania przeszczepu jest w granicach 6-26 % wyz˙sza w os´rod-kach nie nastawionych na osia˛ganie zysku (5).

Wracajac do wspomnianego artykułu z Science trzebapodkreslic, ze jest on najpowaz˙niejszym protestem przeciwprywatyzacji zycia akademickiego, naukowego i medyczne-go: jego wydz´wiek sprowadza sie˛ do przekonania o wyz˙szo-

sci publicznej edukacji, nauki i słuz˙by zdrowia nad sektora-mi sprywatyzowanymi – oczywisćie pod warunkiem własci-wego finansowania instytucji odpowiedzialnych za własci-wa organizacje˛ pracy. Termin własciwy – jak sadze – ozna-cza nie tylko wysokosć samych nakładów (tak raz˙aco u nasniskich) ale i odpowiednia organizacje˛ i przeciwdziałaniemarnotrawstwu i naduz˙yciom. W tej sferze wiele jest u nasdo zrobienia.

Uchwalone ostatnio zmiany w Deklaracji Helsin´skiej (azwłaszcza wprowadzone wymogi ujawniania konfliktu inte-resów i zaostrzenie wymogów stawianych testom klinicz-nym) oznaczaja, ze sugerowane i wprowadzane normatywyi regulacje maja charakter uniwersalny. W istocie podobnestandardy opracowała ostatnio Rada Europy. Wydaje sie˛zatem, z˙e wprowadzenie ich do naszej rzeczywistosći na-ukowej to sprawa najbliz˙szej przyszłosći.

1. Agnew B. Studies trace patchwork of conflict policies.Science 2000,290,1973.

2. Brown JR. Privatizing the university – the new tragedyof commons. Science 2000,290,1701.

3. Drazen JM, Koski G. To protect those who serve. NewEngland J Med. 2000,343,1643.

4. Editorial: Collaborative conflicts. Nature Immunology2000,1,449.

5. Garg PP i wsp. Effect of the ownership of dialysisfacilities on patients survival and referral for transplantation.New England J Med. 1999,341,1653.

6. Górski A. Scientific integrity: review of the symposiumheld in Warsaw, Poland, 23 November 1995. Science &Engineering Ethics 1996,2,441.

7. Rhoades L, Górski A. Scientific misconduct: an inter-national perspective. Science & Engineering Ethics2000,6,5.

8. Górski A. Czy medycyna akademicka jest na sprzedaz˙?Forum Akademickie 2000,7-8,48.

9. Górski A, Zaleski Z. Recent developments in bioethicsin Polish science and medicine. W: Ethics Committees inCentral and Eastern Europe. Red.: J.Glasa, Council of Euro-pe, 2001, w druku.

10. Lo B, Wolf LE, Berkeley A. Conflict of interest poli-cies for investigators in clinical trials. New England J Med.2000,343,1616.

11. Martin JB, Kaspar DL. In whose best interest? NewEngland J Med. 2000,343,1646.

12. Stelfox HT, Chua G, O’Rourke KO, Detsky AS. Con-flict of interest in the debate over calcium-channel antago-nists. New England J Med. 1998,338,101.

13. Swales JD. Science and health care: an uneasy part-nership. Lancet 2000,355,1637.

14. Van McCrary S. i wsp. A national survey of policieson disclosure of conflict of interest in biomedical research.New England J Med. 2000,343,1621.

15. Weatherhall D. Academia and industry: increasinglyuneasy bedfellows. Lancet 2000,355,1574.


Styczen 2001 27

NOWE KSIA ZKI

Leki hamujace układ renina-angiotensyna-aldosteron.red. Grzegorz Opolski, Krzysztof J. Filipiak.– Wrocław:Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2000. – 343 str.:ryc., tab.; 24 cm. – bibliogr.

„Leki hamujace układ renina-angiotensyna-aldosteron”– ksiazka pod redakcja prof. dr hab. med. Grzegorza Opol-skiego i dr n. med. Krzysztofa J. Filipiaka – to monografiaposwiecona przede wszystkim inhibitorom konwertazy an-giotensyny (inhibitorom ACE), a takz˙e innym lekom anta-gonizujacym ten układ, opracowana przez zespół 16 współ-autorów – pracowników naukowych Akademii Medycznejw Warszawie i w Gdan´sku.

Inhibitory ACE to najbardziej dynamicznie rozwijajacasie grupa leków w farmakoterapii chorób układu sercowo-naczyniowego ostatniej dekady XX wieku. Wiele nadzieibudza tez perspektywy zastosowan´ nowszych leków hamu-jace układ renina-angiotensyna-aldosteron (R-A-A), jak i„odkrywane na nowo” zalety klasycznych s´rodków z grupyantagonistów aldosteronu. Kariera tych leków zwiazana jestz podstawowa i coraz bardziej us´wiadamiana rola układuR-A-A w patofizjologii: nadcisńienia tetniczego, niewydo-lnosci serca i choroby niedokrwiennej serca.

W ksiazce w nowoczesny sposób omówiono stosowanietych leków w ugruntowanych wskazaniach terapeutycznych:nadcisnieniu tetniczym (M. Chrostowska, K. Narkiewicz),niewydolnosci serca (G. Opolski, K.J. Filipiak) i zawalemiesnia sercowego (G. Opolski, K.J. Filipiak). Osobne miej-sce pos´wiecono nowym kardiologicznym zastosowaniom le-ków hamujacych układ R-A-A (prewencja pierwotna zda-rzen sercowo-naczyniowych, choroba niedokrwienna serca,choroby naczyn´ obwodowych, zaburzenia rytmu), jak i zna-czeniu tych s´rodków w nowoczesnej diabetologii (W. Kar-nafel) i nefrologii (R. Gellert). Leki antagonizujace układR-A-A maja dzis zastosowanie nie tylko u chorych z cukrzy-

ca czy niewydolnosćia nerek, ale budza istotne zaintereso-wanie neurologów i badaczy os´rodkowego układu nerwowe-go. Zagadnieniu temu pos´wiecono osobny rozdział ksiazki(I. Korzeniewska-Rybicka).

Całokształt wiedzy o lekach hamujacych układ R-A-Anie moze byc rozpatrywany w oderwaniu od osia˛gniec naukfizjologicznych i genetycznych – sta˛d tez obecnosć w mono-grafii rozdziałów: „Fizjologia i patofizjologia układu R-A-A” (E. Szczepan´ska-Sadowska), jak i „Znaczenie polimorfi-zmu genów układu R-A-A w chorobach układu sercowo-na-czyniowego” (M. Gruchała, D. Ciec´wierz, A. Rynkiewicz).

Monografia stanowi klasyczny podre˛cznik z pograniczainterny i farmakologii klinicznej. Wiele miejsca pos´wieconofarmakologicznej charakterystyce: inhibitorów ACE (K.J.Filipiak, G. Opolski), antagonistów receptorów dla angio-tensyny II (G. Opolski, K.J. Filipiak) i antagonistów aldoste-ronu (K.J. Filipiak, G. Opolski). Farmakologiczne strategiehamowania układu R-A-A uje˛to zarówno z perspektywyhistorycznej, jak tez˙ w oparciu o toczace sie badania nadnowymi grupami leków (G. Opolski, K.J. Filipiak).

Osobne rozdziały pos´wiecono: interakcjom leków anta-gonizujacych układ R-A-A (K.J. Filipiak, A. Członkowski),działaniom niepoz˙adanym (K.J. Filipiak, W. Rewerski, A.Rdzanek), zarejestrowanym w Polsce preparatom (K.J. Fili-piak, W. Rewerski, G. Opolski).

W praktyce klinicznej przyjmuje sie˛ za standard kierowa-nie zasadami evidence-based medicine (praktyka medycznaoparta o wiarygodne, aktualne publikacje i badania), sta˛d tezw monografii umieszczono rozdział-glosariusz omawiajacynajwazniejsze 125 badan´ klinicznych z lekami hamujacymiukład R-A-A (K.J. Filipiak, M. Niewada, G. Opolski), jaktez szeroko przedyskutowano farmakoekonomiczne impli-kacje terapii lekami hamujacymi układ R-A-A w wybranychjednostkach chorobowych (M. Niewada, K.J. Filipiak, G.Opolski).

W umieszczonych na okładce ksiazki fragmentach jejrecenzji (recenzenci z Akademii Medycznej w Łodzi, Kra-kowie i Poznaniu: prof. M. Krzemin´ska-Pakuła, prof. J.S.Dubiel, prof. A. Mrozikiewicz), stwierdzono m.in.: „...ksiaz-ka stanowi cenne z´ródło wiadomosći wybranych z przeboga-tego pismiennictwa, krytycznie przetransformowanego iwykorzystanego w sposób ułatwiajacy Czytelnikowi zrozu-mienie znaczenia leków hamujacych układ R-A-A we współ-czesnej medycynie ... Walory tego starannie przemys´lanegoopracowania zapewnia mu zyczliwe przyje˛cie Czytelników –lekarzy na co dzien´ szeroko stosujacych omawiane grupyleków ... Monografia pod redakcja prof. Opolskiego i draFilipiaka jest najbardziej aktualna, nowoczesna i wyczerpu-jaca publikacja poswiecona lekom hamujacym układ R-A-A”. Sadzac po szybkosći wyczerpywania sie˛ nakładu mono-grafii, nie sa to słowa na wyrost.


28 Styczen 2001

spis tres´ci - mdw.wum.edu.plmdw.wum.edu.pl/sites/mdw.wum.edu.pl/files/biul_1_01.pdf · były to...

Documents