8/12/2019 Spiro Kostof ile Mimarlk Adna Sylei

1/3

spiro kostof ile H M ad n asyleiS y l e iy i Y a p a n : Z e y n e p E L KK a l i f o r n i y a n i v e r s i t e s i B e r k e l e y 1 9 8 3 e v i r e n : L e v e n t R E S U L

Spiro, bize gemiin hakknda, mimarlk tarihine ili-kin olan ynlerine arlk vererek, bir eyler anlatabilir mi-sin? Tab ii , bi ldiiniz gibi , s ta nbu l 'da R um as l l bir ai leninoc u u o larak dny aya geld im ve o rada bydm. R obe r tKole j Beer i Bi l imler 1 Blmne devam et t i m; sonra Yale ' et iya t ro e i t imi grmek i in ge ld im ve sanat t a r ih inde karark ld m. 1961 'de mezun o ldum. Dorusu , t ez im zel b i r tu t -kunun rn o lmaktan ok , b i r dev havas ndayd . Raven-na 'da kk b i r vaf t iz b inas 2 zer ineyd i . Yale 'de 1965 'ekadar b i rka y l Sanat Tar ih i Blmnde Bizans uzman o la-r ak a l t k tan sonra , b i r se im yap t m ve s t i l dnemler in ino denli dinsel bir yaklamla ele al nmad mesleki bir okul-da hocal k y apm ak i s ted i ime karar verd im . Bi r Bizan s veyaErken Hr i s t iyan l k dnemi uzman o larak i s im yapmak i s te-miyordum. nk bu , konular n ge l i me yn ve po tans iye l -le r ine s n r lamalar ge t i rmekteyd i ; ayn zamanda, sanat vemimar l k ta r ih ler in in sadece beer i b i l imsel t emeP der s lero lmaktan te , daha e lzem b i r ha le ge lmeler i gerek t i in i ded n y o r d u m .Bana yle geldi ki , byle bir eye en ok i lgi duyacako lan lar , t a r ih i , mes lek ler i a s ndan b i r kaynak o larak deer -lend i r en , b i r mes lek da l nda e i t im gren renci ler o lma-l yd . Bylece , Berkeley 'e mimar l k oku luna ge ld im. Hemgeld i im yer o larak , hem de i lg i duyduum yen i a lan lar a -

s ndan (dah a be l irg in o larak , b i r kon uda zel leen u zm anc ab i r tu tum yer ine , daha gen i b i r bak a s na a r l k vere-r ek sanat t a r ih i ve mim ar l k ta r ih i ) bu nu n en do ru se imo l d u u n a i n an y o r u m . A s l n da B izan s k o n u s u n d an v azg e -mi de i l im. Ama mimar l k mes le in in ta r ih i , Roma g ib i e-hir ler in tar ihler i ve genel olarak ina edilmi f iziksel evre-miz in yks g ib i konu lara da ilgi du ym ay a ba lad m . San -r m, yava yava , a r t k pek de r as t lanmayan b i r "genera-l i s t " e 4 dn tm d iyeb i l i r s in iz , k i bu da gnmzde pek desayg uyand ran b i r ey o larak gr lmyor . Bugn , a r t k uz-m an o l m ak zo r u n d as n z . i m d i b en y l e a l y o r u m :K en d i a r a t r m a a l an m d a o k ze l l e m i 5 b i r dzeyde,yazd m ve re t t ik ler imde i se ok daha gen i (kapsaml )b i r dzeyde.

Amerikan niversitelerinde mimarlk, zellikle Batmimarl zerinde odak laan bir genel eilim grlyor. Si-zin yaklamnz ise bir lde daha geni. Kentlerle, ant-

larla olduu kadar ok ilgileniyorsunuz; zellikle eitiminizBat-d6 mimarl ve kentlemeyi de kapsamakta, rne-in Kahire ve ortaa Kahire'si konusunda, ortaa Floran-sa's veya Venedik'i kadar zaman ayryorsunuz. Bu yakla-mn kkeni ve temelinde yatan mantk nedir? Kk en o larak gs ter i leb i lecek ik i kayn ak var : 1 ) z e lo larak , k l t r t a r ih i le r in in ve genel s iyase t t a r ih i le r in inyak la mlar n n o r taya kard b i r eh i r t a r ih i ge lene i bu-lunuyor . Oysa sa l t Bat i in de i l , f akat ayn zamanda s lam(dnyas ) a s ndan da ( ik i s in i de eh i r le r in yok luundad leme k b i le o lanaks zd r ve kend i ler in i eh i r le r in ge l i me-ler inde o r taya koymulard r ) eh i r kadar temel b i r kuru-

mun incelenmes inde f iz ikse l evre ta r ih is in in de b i r ro lo lmas gerek ir d iye dn dm . 2 ) Mim ar ide E ntern asyo nalSt i l ak mn n an t i -ge leneksel eh i r kavramn n z lp k-mes i , "Team Ten" ve on lardan sonrak i mimar kuak lan ta -r af ndan tar ih i doku ba lamnda i lg in b i r yak la mn ba -la t lmas : Mimar i e tk in l i in bo luk taymas na gerek le t i -r i l emeyece in in ; mimar i rnn b i r yer lere o tu rmas gerek t i - in in ve esk i ken t ler in (dokular n n -.N- ) kaybolup g i tme-d ik ler in in kavranmas .Berkeley g ib i mes lek i b i r oku lda bu durum ok f az la h i s -sed i lmekteyd i . Ve ben , be lk i de b i l ina l t b i r ynel imle ,eer renci , yara t l a r n yen iden tar ihse l dok u ba lam nayer le t i rmek i s t iyor sa , o zaman , der s ler i t ek i l rnek ler veyaba yap t la r yer ine , by les i doku lar n ara t r lmas na y-nel tme l iy im ded im ; da ha dorusu , , "yer ine" de i l de , ek o la-rak.imdi , Bat -d meseles ine ge l ince : Gene b i r ok nedenvar . Bi r i , t ab i i k i , ben im gemi im. Kl t re l ka tmanlardano luan b r eh i rde , s tanbu l 'da bydm ve f ark l sosyalba lamlar i in re t i lmi yap lara da ima hayran kalm md r .Ben im bu konuya i lg im mimar l k renci ler indek i de i im-le denk dt: Onlar , '60 ' l y l larda kendi kltr ler i ve anababalar da dahil olmak zere her tr l o tor i teye baka ld n-yorlar ve giderek ar tan bir ekilde hangi al ternatif kltrelo r t a m n 7 doru o ld uu nu ara t rma ya ynel iyo r lard . Belk ide bu an lamda, Bat -d mimar i t a r z lar renci lerde g iderekdaha ok hayran l k uyand ran b i r konu o lmaya ba lad . s -lam mimar l zer ine b i r der s haz r lay p verd i imde, a ld tepk i ok iy i o ldu ; nk , dnyan n baka b i r paras na ,nyarg s z , Bat y la k yas lama yapma bask s o lmaks z n ,

8/12/2019 Spiro Kostof ile Mimarlk Adna Sylei

2/3

B y k C a m i K o r d o b a .

kendi ba lamnda bak l yor g ib iyd i . Ben bu yak la m , a l - lagelmi olarak yapld gibi Bat mimarl k tar ihine bykar l k vererek detayl bir ekilde ele al p , sonra eer insansulu luk d uyg usun a kapl rsa, ayr bir var l k 8 o larak s lamve Uzak Dou zer ine b i r seminer vermekle ye t inmekteno luan a l te rna t i f e gre ok sa l k l bu ldum. Ben im zer indedurduum nokta , bun lar n e zamanl l k lar yd .? 13 . yz-ylda Char tnes ve Par is byk ehir ler olabil i r ler , ama Kahi-r e de y led i r . Hem de tamamen ayn zamanda. Dou ve Ba-t a r as ndak i i l i k i le r , b i r ok tar ih in in s iz in d lemenizeiz in verece inden o k daha karma k , g i r i f t t i r . Bu nun nede-n i de , Bat l t a r ih i le r in Bat t a r ih inden baka b i r ey b i lme-meler i , keza , i s lam tar ih i le r in in de kend i ge lenek ler in i b i l ipBat dan haberdar o lmamalar d r . Dolay s y la , szkonusu bubalant lar , herhangi bir tasar lama veya kast n rol olmaks-z n , sadece zel lemeler imiz in b i r sonucu o larak , h ib i r za-man kuru lmam lard r . Bu neden le her ik i ge lenee de a inao lduunu , en az ndan idd ia edeb i len ben im g ib i b i r i l e r in in ,bu ik i k l t rde de byk an lar ve knt ler bu lunduunugsterecek ve her iki kltrel anlat mdaki ezamanl l or ta-ya karacak ek i lde b i r t a r ih a l mas na g i rmes i gerek t i i -n i dndm . Ta r ih te k a n lm az b i r ek i lde b i rb i r in i i z le-yen dnem ler in o lu tu r du u b i r z inc i r yok tur . Oysa sadeceBat y e le a ld n z ve Roma'dan Erken Hr i s t iyan l a , o ra-d an K ar o l en j e , R o m an es k e , G o t i e v e R n es an s a u l a t -n zda o lan budu r . S ank i bu s ti l le r dem et i ka n lmaz o larakmevcutmu g ib i gzkr . Ama, ne zaman k i a y r ta r ve"He y Rom anesk srerken Ba dat byk b i r eh i rd i ; Kordo -ba koskaca b i r baken t t i ; Okyanusun ta te yakas nda b i r - ey l e r o l u y o r d u ; Teothiuaca k l t r sonu na yak lam t ama bakalar douyordu ; tnkalar byk ken t ler ina ed i -yor la rd " vb . der sen iz , i te o zama n dnya n n ne dem ek o l -du u hakk nd a m imar i ve ken tb i l im sel a la rdan dengel i bi rgr e ulars nz, ki (um ut ed elim ) bu da bee r i i l imler inne dem ek o lduu hak k nd a dengeli b ir kavray n kuru lm a-s na yard mc o lu r .

Her iki veya ylda bir Islamda Mim ari balkl birders veriyorsunuz. Bu sizin, slama zg kentsel biimleni-ler ve Islama zg bir mimarlk olduuna inandnz anla-mna geliyor mu? Bir dinin belirli bir mimari tr yaratabile-ceini dnyor musunuz? Yoksa, burada, oryantalizmdenilen tuzaa m dmekteyiz?

o Eh, ak as ykl bir soru. Dersin adnn "ts lami Mi-mar l k" veya "Mslman Mimar l " yer ine " I s lamda Mimar -l k"1 olmas n n neden i , ben im byle b i r ey in , en az ndan

Hr i s t iyan mimar is i zer ine der s vermek kadar sama o ldu-u gere in i i l e tmek i s tememdir . i s lam, pek tab i i k i , coraf io larak H r i s t iyan l k kadar muazzam b i r a lana , t a r ih i o larakonun kadar gen i b i r k rono lo j ik zaman ara l na yay lmbu l unm akt ad r . . . " i s lam'da Mimar l k" szc i le sadece , s -lam kategor is ine giren lkeler in ret t ikler i mimarl k kaste-d i lmekted i r . neml i o lduk lar n dndm ik i nc l var .Bi r inc is i : Evet , gerek ten b i r ey ler var , i s lam gelene indeb i r yen i l ik 1 1 var . Ne de olsa, 7 . ve 8. yzyl larda, Orta Doulkeler inde , s lam nces i mevcu t o landan yaln zca k smenetk i lenen , tmyle yepyen i b i r mimar i -ken tse l ge lenek yara-t lm t . Bu , t a r ih te ok az r as t lan r b i r durumdur ; y le k i ,yeni bir kltrel i t ici gce E dayal o larak o r taya kan yen ib i r mimar i ge lene in , daha i lk an t la r ndan ba layarak , ke l i -m en i n t am an l am y l a , o r t ay a k n a l m an z m m k n -dr . Neler in a l nd m (nce ge len k l t r lerden -.N- ) ne le-r i n y en i b u l u l a r o l d u u n u - k i b u n l a r y en i y a am a t a r z n ai l i k i n d i r - g e r ek t en g r m em i z m m k n d r . B u n u y ad s -mak mm kn de i l ama b i r kez s lam' n i lk b i r ik i yzy l n get in iz mi , f a rk l l ama, b lgese l e i t l i l ik y es ined i r k i ,d ah a o zam an d an b a l ay a r ak , s l am m i m ar i s i 1 3 o l a r ak n i t e -leneb i lecek ve her nas l sa Emevi Ku r tub a ' s n da (C ord ob a) ,A b b as i Sam ar a ' s n d a , B u h a r a ' d a v eKairouan'd a e i t o r a n d abuluna b i lecek b i r ey le r in o lmad n grr snz. M ima r iyap t la r b lgese l ze l l ik ler gs ter se b i le , t emelde , hem d in-se l hem de gn lk yaan t y der inden e tk i leyen , b iz im i s lamdnyasn bal bana bir var l k (entity) o l a r ak d e e r l en d i r -memizi hak l i kar tan , genel " p r o g r a m m a t i c " 1 4 izg i ler bu-lunmaktad r . Kabatas lak koyacak o lu r sak , y le yap t ip ler ivar : Hkmdar n saray , cami ve mezar lar . B tn bun lar ha-yat n ve lmn t s lami esas lara gre dzen len i i zer ine te -mel lenmi lerd i r . Ayr ca , ge lenek ler ha l inde b i r ikmeye ba -layan genel izg i ler de bu lunur : Daha nceler i H r i s t iyan veFar s i o lan eh i r le rde Ms lmanlar ne yap yor lard ? Bu esk ik en t l e r d ek i zg n b i i m l en i l e r n e g i b i s o n u l a r d o u r u y o r -lard ? I s lamn daha sonrak i yzy l la r muhteem Emevi -Ab-bas i ge lene inden nas l e tk i lenm ekte yd i?Bu gen i kapsam l k l t rn gel i imin in ise l ma nt d ab iz im onu b i r "zar f " 1 5 o larak deer lend i rmemizi hak l -kar t r . Ama 5 , 6 , 7 I s lami karak ter i s t ik izg in in bu lu nd u u-nu ve bun lar n szkonusu 1500 y l l k ge lene in herhang i b i r rnne h ib i r ay r m gzetmeks iz in uygulanab i lece in i vebuna day al o larak b i r yap n n t slami o lu p o lma d na ka ra rver i leb i lece in i h i sanm yorum ve der s te de bun u a k ab e l i r t i y o r u m .

B y k C a m i . K a i r o u a n

. llT V-a

S a m a n o u l l a r T O - b e s i B u h a r a

8/12/2019 Spiro Kostof ile Mimarlk Adna Sylei

3/3

Son sorumu za ulatk, istanbul'da uzun yllar yaad-nz, orada bydnz. Bu durumun sizin mimarlk tarihinebaknz etkilediini dnyo r musu nuz? Tabi i , phesiz . Ve sany oru m en nem li e tk ene dahayukar la rd a de inm i bu lunu yoru m. O da udu r : s t anbu lmuazzam derecede uzun b i r t a r ih boyunca , ik i byk ve b i r -ka kk k l t re l g ruba h izmet e tmi t i r . 2000 y l boyuncade i en , dnen , bazen t emel l i , bazen de daha az nem ta - yan de i ik l ik le re u rayan b i r ku l l an m gerec id i r1 6 s tan-bu l . Ken t in , fa rk l ha lk la r n "kend i" i e r ik le r in i do ldu rduk-lar srekl i b ir kul lanm gereci1 7 o larak kavran lmas ; as l n-da , mimar l k t a r ih in in yapay , soyu t kom par tm an ta l i zasy on-la r 1 8 yerine srekl i l ik ler as ndan inceleni i o larak deer-l end i r i lmes i b i imindek i f i z ik se l ev reye bak mn o lu ma-s nda ok neml i b i r e tken o lmu tu r . s t anbu l neden iy le , rne in , "Rnesans Romas " g ib i ba l k la r1 9 bana neredey -se anlamsz gel iyor. nk bunlar gel imekte o lan zenginb i r a l ma konusunun be l i r l i an la r n o lu tu ru r l a r , bun la r sadece yeni b ir tarz dei ik l i i o larak ele almak, bas i t le t i r-mek o lacak t r . Bu a dan -dn yo rum k i - s t anbu l k r i t ikb i r neme sah ip t i r ; ayn zamanda , b i r doku o la rak ne den l i

kuvve t l i o lduu da neml i , nk bu doku , k l t re l , t a r ih se lve d insel a lardan, Osmanl Trklerin in gel i iy le b ir l ik tetam b i r de i ime ayak uydurab i lmi t i r . B in le rce y l l k o lma-s na kar n , imdi barnda yeni b ir gelenei barndrabi l -mek ted i r . Bu ik i no k ta , in a ed i lmi f i z ik se l do ku nu n daya-n k l l n o r t aya koyarken , be lk i de b i r yandan , ken t se l do -kunun ya da b i r yap n n , onu in a eden ha lk n deer ya rg -l a r n ve so sya l yap s n o r t aya koyduu ek l indek i bas i ty a k l a ml a r m z k o n u s u n d a d a d n me m e y o l a t . o ukez b i r k l t r , he rhang i b i r yap veya ken t in a e tmemi o la -b i l i r , ama , -bana y le ge l iyo r k i - (mevcu t dokuda) yap l anu fak t e fek de i ik l ik le r , tmy le yen i yap l a rdan ok dahafazla b i lg i ta yabi l i r ler . Bylel ik le yakla mm bir kez dahade i t i , imd i ken t t a sa r mnda t ek i l ey lemler o lan yen i ya -p l a r ince leme konusuy la pek i lg i l enmiyo rum, daha ok es -k i yap lardaki srekl i l ik leri ve eski kent dokusundaki tadi la-t 2 0 a ra t rmay t e rc ih ed iyo rum . n k bun la r , ne b i r g r idempoze e tmek g ib i t ekdze b i r bak n sonucu , ne de b i rpiazza21 vb . am ak g ib i t ek i l ey lemler ; o k da ha zeng in le -t i r i c i , be l l i b i r zaman a ra l nda ok daha zeng in . Zanned i -y o r u m b t n b u n l a r b a n a s ta n b u l r e t t i .

E V R E N N N O T L A R I

1 - R o b e r t C o ll c g e, H u m a n i t i e s D e p a r t m e n t , s t a n b u l . ( i m d i k i B o - a z i i n i v e r s i t e s i )

2 - n g . B a p t i s t r y : K i l i s e d e v a f t i z t r e n i n e a y r l a n m e k a n v e y a v a f t i zt r e n i i i n z e l b i n a .

3 - B u r a d a n g . o r i j i n a l d e b a c k g r o u n d k e l i m e s i k u l l a n l m .4 - " G e n e r a l i s t " , n g . ' d e " g e n e l b il g i s a h i b i " a n l a m n d a k u l l a n l y o r .

B i r d e n f a z l a i lg i a l a n n d a b i r d e n a l a n l a r i i n k u l l a n l a n b i r t e -r i m .

5 - z e l l e m i , n g . ' d e sp e c i a l6 - n g . n o n - v v e s t e r n , B a t d n d a k a l a n k l t r l e r a n l a m n d a7 - n g . ' d e " m i l i e u " , e v r e a n l a m n d a8 - n g . ' d e " e n t i t y " , ( a y r b i r ) v a r l k , k e n d i z o l a n , k e n d i b a n a

v a r o l a n e y a n l a m n d a .9 - S p i r o K o s t o f , d a h a i l e ri d e a n l a l a c a g i b i , b u i f a d e y l e B a t v e

B a t - d u y g a r l k l a r n e z a m a n l l k l a r n v e b u n a b a l o l a r a k d o - a n k a r m a k al v e ri i , e t k i l e i m i v u r g u l u y o r .

1 0 - n g . , " A r c h i t e c t u r e o f i s l a m " , ( l it e r a l e v . s l a m n M i m a r l ) .K e s t e d i l e n s l a m d n y a s n d a m i m a r l k : s l a m i - m i m a r i e s a s l a r a d a -y a l b i r m i m a r l k d e i l s l a m t o p l u m s a l d z e n l e n i i n e u y g u n d - e n m i m a r l k f a a l i y e t i v e r n l e r i .

1 1 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e b u r a d a " u r g e n e y " k e l i m e s i k u l l a n l y o r :" Y e s , i n d e e d t h e r e i s s o m e t h i n g ; t h e r e is a n u r g e n e y i n t h i s t r a d i -t i o n o f i s l a m . . . " K e l i m e n i n l i t e r a l ( s z l k ) a n l a m : A c i l , a c e l eo l a n ; s k t rm a ; z o r u n l u l u k , k a n l m a z l k . S p i r o K o s t o f s l a m ' nk s a b ir s re d e d o r u k n o k t a s n a u l a m a s o l g u s u n d a k i z a m a n a -s n d a n s k m l k a s t e d i y o r o l m a l .

1 2 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " i m p e t u s " .1 3 - B u r a d a o r t a k s l a m i e s t e t i k e s a s l a r n y o k l u u v u r g u l a n y o r .1 4 - H a y a t m p r o g r a m l a n , d z e n l e n i i n e i l i k i n e s a s l a r a n l a m n d a .

n g . o r i j i n a l m e t i n d e " g e n e r a l p r o g r a m m a t i c t r e n d s . "1 5 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " e n v e l o p e " , z a r f , f o r m a n l a m n d a .1 6 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " a r t i f a c t " , i n s a n e l i y l e k u l l a n m a m a c y l a

y a p l a n a r a g e r e . A y n z a m a n d a u y g a r l k r n a n l a m n d a .1 7 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " a r t i f a c t " .1 8 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " c o m p a r t m e n t a l i z a t i o n s " : b l m e l e r e a y r -

m a k .1 9 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " c h a p t e r "2 0 - n g . o r i j i n a l m e t i n d e " a d j u s t m e n t s "2 1 - P i a z z a : z e l l i k l e t a l y a n k e n t l e r i n d e m e y d a n , p i y a s a y e r i .

A y a s o f y a M s l m a n l a r t a r a f n d a n d e v r a l n d n d a y a p y y p r a t m a -y a n k k d e i i k l i k l e r l e c a m i y e d n t i j - l d .