spindoctoring: goed voor de journalistiek, slecht voor de democratie
DESCRIPTION
Presentatie aan studenten Communicatie van de Hogeschool Rotterdam op 2 december 2013 over spindoctoring in politiek Den Haag. In de presentatie ga ik in op voorbeelden van spindoctoring, redenen ervoor, de personen die aan spindoctoring doen en de gevolgen ervan.TRANSCRIPT
Spindoctoring: goed voor journalisten,
slecht voor de democratie
Chris Aalberts
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Wie ben ik?
• Politiek begrijpelijk voor burgers• Burgers begrijpelijk voor de politiek
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Heel vroeg in de ochtend…
Rob Goossens en ondergetekende op Radio 1 • Hoe zullen de Algemene Beschouwingen
verlopen?• Idee dat compromissen nodig zijn voor Eerste
Kamer
• Aalberts: VVD, PvdA, CDA en D66 kunnen het eens worden
• Goossens: Belangrijker is dat D66 zich geschoffeerd voelt omdat ze is gepasseerd bij de vorming van Rutte-2
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Introductie
• Spindoctoring• Recente voorbeelden• Kenmerken• Bronnen• Redenen• Benodigdheden• Gevolgen
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Spindoctoring
Enge definitie• Doorspelen van informatie aan journalisten• Informatie die niet openbaar is• Bron is alleen bij journalist bekend• Bron blijft in de berichtgeving buiten beeld
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Dit is interessant!
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Voorbeeld (1)
Alexander Pechtold burgemeester van Utrecht?• Verhaal over vermeende sollicitatie• Blijkt uiteindelijk niet door te gaan• Wilde Pechtold burgemeester worden?• Niemand die het weet
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Voorbeeld (2)
Zomerflirt kabinet met D66• Verhaal over verkrijgen steun Eerste Kamer• Is er overleg geweest tussen D66 en de
coalitie?• Wat was de status van dit overleg?• Wie nam daartoe het initiatief? • Niemand dit het weet
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Voorbeeld (3)
Afschaffing zelfstandigenaftrek• Zelfstandigenaftrek zou gaan verdwijnen• Veel ZZP-ers tekenden petitie• Volgens Haagse bronnen gaat dit niet door• Wat is precies de status van dit voorstel?• Is dit voorstel wel gedaan? • Niemand die het weet
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Voorbeeld (4)
Affaire van Diederik Samsom• Scheiding van Samsom• Relatie met zijn persvoorlichtster• Lekte een PvdA-er?• Is er sprake van een relatie? • Inzicht in belgedrag van Kamerleden?• Niemand die het weet
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Kenmerken
• Verhalen met onduidelijke bronnen• Over intenties, relaties, personen, motieven• Niet te achterhalen of deze waar zijn• Vanuit de burger gezien is er niet of nauwelijks
beleidsrelevantie
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Overschrijven (1)
• Media schrijven deze verhalen massaal over• Nauwelijks eigen analyses• Slechts vermelding van de oorspronkelijke
bron• ‘Volgens de Volkskrant…’
Volhouden: • Journalisten schrijven elkaar niet over!
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Overschrijven (2)
10 mei 2010• RTL Boulevard • Jack de Vries is het huis uitgezet door zijn
vrouw• Hij heeft een buitenechtelijke relatie• Zou gaan om medewerker van zijn ministerie• Leidt tot enorme hoeveelheid media-aandacht
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Overschrijven (3)
11 mei 2010• De Telegraaf bevestigt het bericht• Woordvoerder bevestigt het bericht• De Telegraaf meldt dat het om adjudant gaat• Wederom enorme media-aandacht• De Vries stopt als campagneleider van het CDA
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Overschrijven (4)
12 mei 2010• De Telegraaf spit affaire verder uit• Interview met ex-vriend van adjudant• Weer reacties op dit nieuws• Balkenende spreekt vertrouwen uit
Paar dagen later• Vertrek als staatssecretaris
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Overschrijven (5)
Waar halen media deze verhalen vandaan? • Mogelijkheid 1: men schrijft elkaar over• Mogelijkheid 2: men heeft dezelfde anonieme
bron
Best gedocumenteerde voorbeeld• Irene Diependaal: Emily! De koninklijke
verloving die niet doorging• Nauwelijks bewijs voor lange reeks aan
overgeschreven verhalen over Emily Bremers
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Bronnen
• Politici• Voorlichters• Ambtenaren• Politiek assistenten• Journalisten
• Alle politieke functies en rangen• Nieuwspoort en Haagse wandelgangen
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Redenen (1)
Beeldvorming beïnvloeden• Bron behaalt tastbaar politiek voordeel• Gevoelige informatie bekend maken• Bedoeld om oordeelsvorming te veranderen
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Redenen (2)
Anderen beschadigen• Bron wordt er zelf beter van• Uitspelen van politieke irritaties of ruzies• Relatief veilige manier om anderen te schaden• Mogelijke gevolgen voor deze politici• Soms ook inhoudelijke gevolgen
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Redenen (3)
Proefballon• Bron probeert politiek idee uit• Exploreren wat reacties zijn op een idee• Soms bedoeld als extreem voorstel• Afgezwakte vorm krijgt daarna meer draagvlak
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Redenen (4)
Strelen van eigen ego• Bron voelt zich er beter door• Teken van status in politiek Den Haag• Aanwezigheid van belangrijke kennis• Belangrijk voor onzichtbare politici
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Redenen (5)
Gevolg van journalistieke trucs• Bron trapt in een trucje• Journalist vertelt verhaal om dit te checken• Druk om meer erover te vertellen• Zaken bevestigen die men niet wilde
bevestigen
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Benodigdheden (1)
Positie• Bron moet een bepaalde positie hebben• Bron moet over de kennis kunnen beschikken• Bron moet die kennis ook daadwerkelijk
hebben• Anders is er geen verhaal te vertellen• Anders wordt het verhaal niet geloofd
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Benodigdheden (2)
Anonimiteit• Bron moet anoniem kunnen blijven• Niet alleen kwestie van bronbescherming• Wie beschikken over deze informatie? • Er moeten meerdere mogelijke bronnen zijn
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Benodigdheden (3)
Onderling vertrouwen• Vertrouwen van journalist in bron• Vertrouwen van bron in journalist• Geen transparantie over bronnen• Status van de informatie moet duidelijk zijn
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Gevolgen (1)
Geen transparantie• Burgers kunnen dit nieuws niet controleren• Onduidelijk welke belangen gediend worden• Moeten vertrouwen op de journalistiek• Terwijl dat vertrouwen juist af lijkt te nemen• Meer transparantie is dus wel nodig• Ook als dat tegen de traditie ingaat
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Gevolgen (2)
Meer strategie-nieuws• Meer nadruk op strategie, motieven• Risico dat burgers cynisch worden• Relatie met cynisme is onduidelijk• Is voorzichtigheid niet verstandig?
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Gevolgen (3)
Verdringing van inhoudelijk nieuws• Beleidsvoorstellen van politici• Reacties op beleidsvoorstellen uit de
samenleving• Uitslagen van stemmingen• Prestaties individuele Kamerleden• In plaats hiervan: nieuws zonder duidelijke
inhoudelijke relevantie
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam
Plaatjes
• Jack de Vries: FaceMePLS• Diederik Samsom: Tessa Posthuma de Boer• Alexander Pechtold: Pepijn Leupen• Euro: Andrew Netzler• Nieuwspoort: Marie-II• Gereedschapskist: cclasa2.5• Krant: Tkgd2007
www.chrisaalberts.nlHogeschool Rotterdam