1

SPA II-6 ระบบการจดการดานยา

คณะกรรมการสหสาขาวชาชพ

กาหนดทศทาง สงเสรมระบบทมประสทธภาพ

1

II – 6.1 การวางแผน การจดการ การเกบและสารองยา(Medication Planning, Management, and Storage)

องคกรสรางความมนใจในระบบการจดการดานยาทปลอดภย เหมาะสม และไดผล พรอมทงการมยาทมคณภาพสงพรอมใชสาหรบผปวย

บญชยาโรงพยาบาลจากดรายการ มาตรการความปลอดภย

สาหรบยาใหมและยานอกบญช

จดหายายาในบญช ยาขาดแคลน

ยาจาเปนเรงดวน

ลดความเสยงในการใชยาระบยา ออกแบบกระบวนการ

นโยบายปองกน ME/ADE

ตอบสนอง ME/ADE อยางเหมาะสม สอสาร

ใหความร

ประเมนและปรบปรง

การเกบ/สารองยาเพยงพอ มคณภาพ คงตว พรอมใช

1

ยา/เวชภณฑฉกเฉนในหนวยดแลผปวย

ควบคม ทดแทน

ระบบจายยาเมอหองยาปด

การจดการกบยาทถกสงคน

ก. การวางแผนและการจดการ

2 3

ข. การเกบและสารองยา

7

4

5

6

4

2

3

ยาทมคณภาพสง พรอมใชการใชยา

คาสงใชยาชดเจน เหมาะสม

ขอมลผปวยทวไป โรค lab

นโยบายปองกน

ME/ADE

สอสาร/ถายทอดคาสงถกตอง มมาตรฐาน

ขอมลยา

Drug Reconcileรบใหม ยาย จาหนาย

ทบทวน คาสงเหมาะสม ปลอดภย

จดเตรยม

ตดฉลาก

รายงาน

ยาทผปวยนามา

2

1

3

4

5

ก. การสงใชยาและถายทอดคาสง

2

1

3

สงมอบใหหนวยดแลผปวย

สงมอบใหผปวยตรวจสอบความถกตอง

ใหยาแกผปวย

ตดตามผลบนทก

ผปวยไดรบขอมลมสวนรวม

ตรวจสอบ

เหตการณทไมพงประสงคความคลาดเคลอนทางยา

7

10

9

8

7

5

4

ข. การเตรยม จดจาย และใหยา

II – 6.2 การใชยา (Medication Use)

องคกรสรางความมนใจวามการสงใชยาและการใหยา ทปลอดภย ถกตอง เหมาะสม และไดผล

6 สงแวดลอมทางกายภาพสะอาด พนท แสงสวาง ไมรบกวน

2

ความสาคญ การจดการดานยา เปนองคประกอบสาคญ ในการบรรเทา การบาบดอาการ การปองกน และการใหการรกษาโรคและสภาวะของผปวย การจดการดานยาครอบคลมระบบและกระบวนการทองคกรใชในการใหบรการดานเภสชกรรมบาบดแกผปวย การจดการดานยาไมใชเปนความรบผดชอบของกลมงาน/ฝายเภสชกรรม แตยงเปนความรบผดชอบรวมของผใหบรการหรอหวหนางาน/ผจดการทางคลนก ตองการความเปนสหสาขาวชาชพ อนเปนความพยายามทจะประสาน บรณาการกจกรรมของบคลากรในสถานบรการสขภาพ บนหลกการของการออกแบบกระบวนการทมประสทธภาพ การนาลงสการปฏบต และ การปรบปรง การคดเลอก การจดหา การเกบรกษา การสงใชยา การถายทอดคาสง การกระจาย การเตรยม การสงมอบ การบรหาร การบนทกเอกสาร และการตดตาม ทเกยวของกบการบาบดดานยา นอกจากนในเชงระบบยงครอบคลมเรองการวางแผน การจดองคกร และการประเมนผลการจดการเชงระบบ ทงนโดยมเปาประสงคหลกทสาคญคอความปลอดภยผปวย 6.1 การวางแผน การจดการ การเกบและสารองยา (MMS.1) องคกรสรางความมนใจในระบบการจดการดานยาทปลอดภย เหมาะสม และไดผล พรอมทงการมยาทมคณภาพสงพรอมใชสาหรบผปวย.

ก. การวางแผนและการจดการ (1) มคณะกรรมการหรอกลมบคคลทมาจากสหสาขาวชาชพ ทาหนาทกาหนดทศทางและสงเสรมใหเกด

ระบบการจดการดานยาทมประสทธภาพ.

• การจดตงคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด หรอคณะกรรมการยา ทประกอบดวยบคลากรจากสหสาขาวชาชพ อาท เชน

o ผอานวยการหรอผทผอานวยการมอบหมายเปนประธาน o เภสชกร 1-2 คน ทาหนาทกรรมการและเลขานการ และ/หรอผชวยเลขานการ o แพทยผแทนจากสาขาหลก ตามความเหมาะสม และ/หรอ o หวหนาฝาย/กลมงานการพยาบาล และ/หรอ o บคลากรสายสนบสนนทางการแพทยทเหมาะสมเชน เทคนคการแพทย

• คณะกรรมการดงกลาวตองมการประชมพจารณารายการยาเพอทจะนาเขา-ออก และแนวทางปฏบตทสาคญ อยางนอยปละครง เชน การประกาศนโยบายทสาคญๆดานยา เพอความปลอดภยทเกยวของกบยา การกาหนดคาบรการ การทบทวนการสงใชยา การตดตามความเหมาะสมของการสงใชยา เปนตน สาหรบกจกรรมในการตดตามผล โดยมงเนนความปลอดภยผปวยใหเปนไปตามความเหมาะสมของแตละองคกร ทงนควรคานงถง

o พนธกจขององคกร ความตองการของผปวย และประเภทของการใหบรการ o โรงพยาบาลรฐบาล ควรคานงหรอกาหนดสดสวนรายการยาในบญชยาหลกแหงชาต

และนอกบญชยาหลกฯ o สาหรบโรงพยาบาลเอกชน (หรอแมแตโรงพยาบาลรฐบาล) อาจคานงสดสวนในลกษณะ

ยาชวยชวต: ยาจาเปน: ยาทวไป (live saving drugs: essential drugs: non-essential drugs)

3

• หนาทความรบผดชอบดแล กากบ ครอบคลมกระบวนการหลก 8 กระบวนการ ตงแต o การวางแผนและการจดองคกร o กระบวนการคดเลอกยา และการจดหา o การควบคมเกบรกษา การสารอง o การสงใชยา การถายทอดคาสง o การเตรยมและการจายยา o การบรหารยา o การตดตามผลตามคาสงการรกษา และ o การประเมนผล

• คณะกรรมการฯ ควรกาหนดแนวทางการประเมนผลความสาเรจผานการตดตาม performance indicators หรอตวบงชคณภาพทสะทอนระบบ เชน กระบวนการหลกทมการดาเนนการในลกษณะปจจยนาเขา หรอไมเกดอบตการณรายแรงทสามารถปองกนไดจากปจจยสาเหตเชงระบบ และสนบสนนใหมการตดตามการเปลยนแปลงอยางสมาเสมอ รวมทงการรายงานตามวงรอบเวลาทกาหนด

• คณะกรรมการฯ จะมองคประกอบมากหรอนอยขนกบบรบทของโรงพยาบาล และอาจแยกเปนคณะอนกรรมการในแตละประเภทกลมยา ตลอดจนคณะกรรมการทเกยวของอนๆ เชนคณะกรรมการความปลอดภยทางยา

• ควรมแนวทางทชดเจนในการประสานกบทมพฒนาคณภาพอนเกยวของ

(2) มการจดทาบญชยาโรงพยาบาลเพอจากดใหมรายการยาเทาทจาเปน มการทบทวนบญชยาอยางนอยปละครง มการกาหนดมาตรการความปลอดภยสาหรบยาใหมทมโอกาสเกดความคลาดเคลอนสง รวมทงมแนวทางปฏบตทเหมาะสมในการขอใชยาทอยนอกบญชยาเมอจาเปน

• คณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด กาหนดแบบนาเสนอรายการยาเขาบญชโรงพยาบาล อยางนอยประกอบดวยขอมลทวไปของยา ไดแก

o ชอสามญ ชอการคา o ฤทธทางเภสชวทยา o การจาแนกกลมยาตามบญชยาหลกฯหรอตาราอางองตามความเหมาะสม o ขอบงใช

4

o ยาอนๆทมในโรงพยาบาลทอยในกลมเดยวกน o ขอเสนอแนะ/ความคดเหนสาหรบยาเดมทจะพจารณาตดออก o เหตผลสาหรบการขอเพมรายการยา o ผเสนอ และ o ควรเพมสวนของคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบดเชน การใหความคดเหน ผล

การพจารณา

• กาหนดเกณฑการคดเลอก โดยพจารณาจากขอมลยาทมเอกสารอางองซงประกอบดวยขอบงช ประสทธผล อนตรกรยาของยา ขอมลความปลอดภย โอกาสทจะเกดความคลาดเคลอน (เชนยาทชอพอง มองคลาย) การนาไปใชในทางทผด ความเสยงอนๆ และตนทน เปนอยางนอย

• บคลากรการแพทยม หรอสามารถเขาถงบญชยาโรงพยาบาลทเปนปจจบน

• สาหรบรายการยาทเขาใหม โดยเฉพาะยาทยงไมมขอมลความปลอดภยมากเพยงพอ ควรกาหนดมาตรการความปลอดภย เชน แบบฟอรมสงยามาตรฐาน แนวทางการสงใชยา ระบบตรวจสอบ ระบบเตอนใจ ขอจากดในการใช การบรหารยา และการเกบรกษายา ตลอดจนการตดตามอบตการณไมพงประสงคสาหรบยาทตองตดตามความปลอดภย (Safety monitoring program) รวมทงการใหขอมลตอผปวยถงโอกาสทจะเกดเหตการณไมพงประสงค

• กรณทจาเปนตองใชยาทอยนอกบญชยา มกระบวนการในการอนญาตและจดหาโดยพจารณา ความจาเปน ผลขางเคยงทไมพงประสงค ความเสยง และความสามารถในการตดตามผล ทงนระบบการจดการ การเบกจาย ใหใชมาตรฐานเดยวกน

• อยางไรกตามเพอใหการจดทาบญชยาโรงพยาบาลเปนจรงมากทสด ยาทมการใชสาหรบผปวยเฉพาะราย อาจพจารณารบเขาเปนยาในโรงพยาบาล แตยงไมตองดาเนนการจดซอมาสารอง ซงจะดาเนนการเมอเกดความตองการเปนครงคราว

• ใหพจารณารายการยาทเขาใหม หากเปนรายการทถกจดหรอมขอมลสนบสนนวาเปนยาทตองระมดระวงสง ใหดาเนนการตามแนวทางทองคกรกาหนด ครอบคลมกจกรรมตงแตการสงใช จนถงการตดตามผล

• มระบบการพจารณาททนตอเหตการณ หากยาทเขาบญชโรงพยาบาล มการรายงานอบตการณรนแรงทงในสวนขององคกรเอง หรอจากวารสารทนาเชอถอ

(3) การจดหายาเปนไปตามบญชยาทผานการรบรอง. มกระบวนการในการจดการกบปญหายาขาดแคลน

และยาทจาเปนเรงดวน

• กาหนดประเภทรายการยาเปน 3 ประเภท ไดแก ยาทจาเปนตอการชวยชวต ยาทจาเปนในการรกษาโรคทสาคญ ยาทวไปทใชในการบาบด หรอบรรเทา โดยคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด ทงนสามารถประสานกบทมดแลผปวยในแตละสาขาในการกาหนด เพอหลกประกนเรองความพรอมใช และปองกนเหตการณไมพงประสงคดานยาทรนแรงจากการขาดคราวของยาสาคญ

• การจดสรรงบประมาณโดยคานงถงความสาคญของยาแตละประเภท โดยเฉพาะยาทจาเปนตอการชวยชวต วคซน หรอยาจาเปนทสงผลกระทบตอผปวยปรมาณมากหากเกดการขาดคลง

5

• มแนวทางหรอชองทางการรายงาน การแจงแกแพทย หรอทมงาน ในสวนทเกยวของกบรายการยาทขาดชวคราว และหรอรายการยาทไมมการผลตอก โดยใหขอเสนอแนะ หรอขอมลวาจะดาเนนการอยางไรในชวงดงกลาว

• ในกรณทตองใชยาทดแทนรายการยาในบญชทไมสามารถดาเนนการจดหา ควรมการจดทาแนวทางการใชหรอจายยาทดแทน การใหความรเกยวกบแนวทางปฏบต ทงนควรไดรบการรบรองจากคณะกรรมการทรบผดชอบ

• ใหมระบบทชดเจนและสามารถเปนหลกประกนการจดหายาทจาเปนเรงดวน เชน ยาชวยชวต ยาฉกเฉน วคซน เซรม หรอยาอนๆ ทองคกรกาหนดใหเปนยาสาคญ รวมทงการจดหาในสถานการณภยพบต การสรางระบบเครอขาย

• มระบบการตดตาม การรายงานยาทมการเคลอนไหวมากกวาปกต

(4) องคกรระบยาซงมความเสยงสงหรอตองมความระมดระวงในการใชสง, ออกแบบกระบวนการทเหมาะสมปลอดภยในการจดหา เกบรกษา สงใช ถายทอดคาสง จดเตรยม จาย ให และตดตามกากบยา เพอลดความเสยงในการใชยาเหลาน.

• กาหนดรายการยาทตองระมดระวงสง โดยคณะกรรมการความปลอดภยดานยา (Medication Safety Team) โดยมแนวทางกวางๆดงน o เปนยาทมโอกาสเกดความเสยงตอการใชผดวตถประสงค เชนยาเสพตด ยาควบคมพเศษ

บางรายการ o เปนยาทมรายงานความถของการเกดคลาดเคลอนทางยาหรอเหตการณไมพงประสงคบอย

ในองคกร o เปนยาทมรายงานวาเปนปจจยสาเหต หรอเกยวของกบเหตการณพงสงวร (sentinel

events) ทงในวารสารวชาการ หรอในองคกร หรออาจรวมถงยาทอยระหวางการศกษาทดลอง ยาทตองควบคม ยาทไมอยในบญชยาโรงพยาบาล ยาทมพสยการบาบดแคบ (narrow therapeutic range) ยาทางจตเวช ยาทมชอคลายกนหรอออกเสยงคลายกน (Look alike-sound alike drugs) การกาหนดใหอยในดลยพนจของทมสหสาขา หรอทมดแลผปวย ซงอาจแตกตางกนไดบางตามความเหมาะสม หรอบรบทของงาน/หอผปวย

o ปจจยทอาจคานงรวมดวยในการกาหนดกลมยาทตองระมดระวงสง คอแบบแผนทเฉพาะของการใชยาแตละองคกร ขอมลอบตการณภายในองคกร

o อาจใชแบบสารวจอยางงาย สารวจความคดเหนบคลากร ตอการจดประเภทยาทตองระมดระวงสง รวมกบการรายงานอบตการณ

o จดทาแนวทางการจดการยาทตองระมดระวงสงเชงระบบ นนคอครอบคลมกระบวนการรกษาดวยยาตงแตการคดเลอกยา การจดหา การเกบรกษา การสงจาย การคดลอก การเตรยม การกระจาย การสงมอบ การบรหาร และการตดตาม

o มสญญลกษณ หรอเครองหมาย ทรบรรวมกนทงระบบวาเปนยาทตองระมดระวงสง อาจแยกเกบเปนสดสวน หรอเปนกลมเพอใหเกดความระมดระวงทงในกระบวนการเกบรกษา การสารองในแตละจด

6

o สรางสอความรทสามารถนาลงสการปฏบตในลกษณะ drug tips ทงายตอการนาไปใช หรอเพอเปนแนวทางใหพยาบาลวางแผนในการตดตามผปวยภายหลงไดรบยาทตองระมดระวงสง หรอแนบไปพรอมกบยาทจด เพอเปนการกระตน เตอน ใหเภสชกรสงมอบยาดวยความชดเจน ตามแนวทางทกาหนด

o ใหสรางระบบการตรวจสอบอสระซาสาหรบยาทตองระมดระวงสง โดยเฉพาะในขนตอนของการรบคาสงใชยา การกระจาย การสงมอบ การเตรยม การบนทก และการบรหารยา

o สาหรบโรงพยาบาลทมปญหาดานอตรากาลง ไมสามารถดาเนนการไดครอบคลมทกรายการ การกาหนดรายการยาทตองระมดระวงสงทตองใหความสาคญพเศษในกลมยาทตองระมดระวงสงดวยกน เพอการตดตามเฉพาะ เชน heparin, insulin, morphine, potassium chloride และ warfarin กเปนขนตอนทจาเปนเพอเพมความเปนไปได

• องคกรจดหาแหลงขอมลสารสนเทศทางยา อยางเหมาะสม หรอมศกยภาพในการเขาถงแหลงขอมลทางยา ทงในสวนของกลมงาน/ฝายเภสชกรรมโดยตรง และในสวนของหอผปวย หรอหนวยงานทดแลผปวยสาคญ

• สาหรบองคกรทมการศกษาดานยาทางคลนก ใหมระบบการจดการยาดงกลาวทชดเจน แยกจากยาทอยในบญชยาโรงพยาบาล และตองดาเนนการครอบคลมระบบการจดการยาทง 8 ดาน โดยดาเนนการในลกษณะโครงการทไดรบการรบรองใหมการศกษาได และเปนการพทกษสทธผปวย

(5) องคกรกาหนดนโยบายการปองกนความคลาดเคลอนทางยาและเหตการณไมพงประสงคจากยา และ

นาสการปฏบต. มการตอบสนองอยางเหมาะสมตอเหตการณไมพงประสงคจากยาและความคลาดเคลอนทางยาทเกดขนหรอทมโอกาสเกดขน.

• คณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด ควรแตงตง หรอสนบสนนใหมการจดตงคณะกรรมการความปลอดภยดานยา ขนมาดแล และวางระบบยา เพอใหเกดความปลอดภย ผานการตดตามอบตการณ หรอเหตการณไมพงประสงคดานยาทเกดขนในองคกร

• นโยบายการปองกนความคลาดเคลอนทางยาและเหตการณไมพงประสงคจากยาทควรม ไดแก การปองกนการสงใชคยาทมอนตรกรยารนแรง สงเสรมการใชชอสามญทางยา มาตรการเพอปองกนคาสงใชยาทมโอกาสเกดปญหา (เชน การใชคาสง PRN การใชคาสงยน การใชคาสงหยดยาอตโนมต การใชคาสงเดมตอ การใชคาสงทปรบขนาดยา การใชคาสงลดยา การใชคาสงทระบพสย การสงยาผสมซงไมมจาหนาย การสงใชอปกรณสาหรบใชยา การสงยาทอยระหวางการศกษาทดลอง การสงยาสมนไพร การสงยาเมอจาหนาย)

• กาหนดนโยบายความปลอดภยดานยา โดยพจารณาจากนโยบายและเปาประสงคในระดบองคกร นโยบายองคกรวชาชพ หรอสถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล และผลการวเคราะหปจจยสาเหตของอบตการณองคกร หรอประเภทของอบตการณองคกรทไดรบการประเมนวามคะแนนความเสยงสง เพอใหเปนทศทางสาหรบระดบหนวยงานในการวางแผน

• กาหนดความหมายของคาทเกยวของกบอบตการณ เหตการณไมพงประสงค หรอความคลาดเคลอนทงายตอการนาลงสการปฏบต และเปนไปตามความหมายทถกตองในระบบความ

7

ปลอดภย เชนเหตการณพงสงวร (sentinel event) ความคลาดเคลอนทางยาแตละประเภท เหตการณไมพงประสงคดานยา อาการไมพงประสงคดานยา เหตเกอบสญเสย (Near miss)

• กาหนดระดบความรนแรงของอบตการณ ในทางคลนก อาจใชการแบงระดบความรนแรงของความคลาดเคลอนทางยา 9 ระดบ ตาม The National Coordinating Council for Medication Error Reporting and Prevention และสรางความเขาใจรวมกนทงระบบ

• กาหนดแนวทางการรายงาน ระยะเวลา รปแบบของบนทก หรอการรายงาน ตามระดบความแรงอบตการณ

• กาหนดบทบาทหนาทในระดบแกนนา ทมไกลเกลย ในการจดการอบตการณรายแรง การใหขอมล การสอสารทเหมาะสม อยางทนเหตการณ เพอลดผลกระทบทอาจเกดขนตามมา

• มแนวทางในการปอนกลบขอมลอยางเปนรปธรรม และการตดตามประเมนผล ผานตวบงชคณภาพในระดบตางๆ

• สงเสรมใหหนวยงานมการตดตามการเปลยนแปลงทเกดขนจากการวางระบบ ตามวงลอคณภาพ

• สงเสรมใหหนวยงานมการศกษาวจยทตงอยบนพนฐานของการปฏบตงานประจา (routine to research)

• มการศกษาวารสารทางวชาการททนสมย เพอคนหาวธปฏบตเพอความปลอดภยผปวยทดทสด อยตลอดเวลา โดยสรางบรรยากาศของการแลกเปลยนและเรยนร นาไปสการสรางโอกาสพฒนาระบบยาทมประสทธภาพสงขน

(6) ผประกอบวชาชพไดรบการประเมนและเพมความรความสามารถเกยวกบระบบยา และการใชยาท

เหมาะสม ปลอดภยกอนเรมตนปฏบตงานและเปนประจาทกป.

• องคกรควรมแนวทางทชดเจนในการปฐมนเทศ และการฝกปฏบตงานกบบคลากรใหมทกระดบ ทมงเนนเรองความปลอดภยผปวย ผานการนาอบตการณทเกดขน มาเปนกรณศกษาและเตอนใจ

• ฝายพฒนาทรพยากรบคคลประสานองคกร หรองานทเกยวของ ในการกาหนดทศทางการพฒนาบคลากรใหตอบเปาประสงคขององคกร โดยเฉพาะเรองความปลอดภย การสอสาร การทางานเปนทม และการสงตอขอมลเพอประสทธภาพการรกษา รวมทงวฒนธรรมองคกร

• ความรความสามารถเกยวกบระบบยา เชน ระบบยาของโรงพยาบาล ความปลอดภยผปวย การดาเนนการเพอลดความคลาดเคลอน และบทบาทหนาทของบคลากรการแพทยทเกยวของ

• เพมความรเรองการวเคราะหปจจยสาเหตของอบตการณ หรอสอดแทรกเขาสกจกรรมทางวชาการ เชน Dead case conference

• รวบรวมประเดนปจจยสาเหตของอบตการณทเกยวของกบ competency and credentialing เพอใหองคกรวชาชพทเกยวของ นาไปสการกาหนดแนวทางเพอการพฒนาสมรรถนะ

8

(7) องคกรประเมนและปรบปรงระบบบรหารจดการดานยาเปรยบเทยบกบเปาประสงคของระบบ มการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบวธปฏบตทประสบความสาเรจและเทคโนโลยใหมๆ เกยวกบระบบจดการดานยาอยางสมาเสมอ.

• คณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบดกาหนดนโยบายดานยา ทงนคณะกรรมการความปลอดภยดานยานานโยบายดงกลาว กาหนดเปนเปาประสงค จากเปาประสงคกาหนดตวบงชคณภาพ ทงในสวนทเปนปจจยนาเขา หรอความมงหมาย กระบวนการ และผลลพธของการดาเนนการ

• สงเสรมใหเกดการศกษาระบบยา ทบทวนการใชยา จาแนกตามกระบวนการหลก เชน o การวางแผน ใหมการศกษาดานการตดตามผลสมฤทธ หรอการประสานงาน หรอการ

ตอบสนองตออบตการณ การสารวจสถานการณการบรหารเวชภณฑโดยใช VEN-ABC analysis

o การคดเลอก การจดหา ประเมนเรองความพรอมใช คณภาพของยา ผลกระทบของการจดหายาไมทนตอผปวย

o การสารองยา สารวจเรองการควบคมเกบรกษา ทไมเปนไปตามขอกาหนด หรอ ความเสยงทเกดขนในคลงยา

o การสงใช และการคดลอก สงเสรมใหมการทบทวนการสงใชยา โดยภาพรวมหรอรายการยาทสาคญ หรอประเมนความเหมาะสมของการสงใชยา ในกลมยาใหมหรอยาทมมลคาการจดซอสง หรอยาทมความเสยงอนๆ หรอศกษาเหตการณไมพงประสงคทางยาทเกยวของกบความคลาดเคลอนในการสงใชยา

o การเตรยม และการจายยา รวบรวมอบตการณทเกยวของ เชน ความไมปราศจากเชอ หรอความคลาดเคลอนทางยา ทงจากการเตรยม การจาย หรอเหตการณไมพงประสงครนแรงทเกยวของทางยา

o การบรหารยา สารวจการจดการยาบนหอผปวย ความเสยงทนาไปสการบรหารยาคลาดเคลอน การจดทาฉลาก IV admixtures

o การตดตาม ประเมนเหตการณไมพงประสงคทเกยวของกบการตดตามทไมเปนไปตามขอกาหนด หรอความลาชาในการตดตามทงการประเมนอาการ หรอผลทางหองปฏบตการ

o การประเมนระบบ ตดตามผานเหตการณไมพงประสงคทางยา หรอ morbidity related indicator

ข. การเกบสารองยา (1) ยาทกรายการไดรบการเกบสารองอยางเหมาะสมและปลอดภย เพอสรางความมนใจวาจะมยาใชอยาง

เพยงพอ, มคณภาพและความคงตว, พรอมใช, ปองกนการเขาถงโดยผไมมอานาจหนาท, ปองกนความคลาดเคลอนทางยาและผลไมพงประสงคจากยา, สามารถทวนกลบถงแหลงทมา, มการตรวจสอบบรเวณทเกบยาอยางสมาเสมอ, โดยมการปฏบตเพอเปาหมายดงกลาวทวทงองคกร.

• เภสชกรงานบรหารเวชภณฑ งานคลงฯ และงานบรการเภสชสนเทศ ใหความสาคญตอขอมลการเกบรกษา และสงเสรมใหมการเกบ สารองทเปนไปในแนวทางเดยวกนในทกจดทมการสารองยา

9

โดยเฉพาะเงอนไขดานอณหภม การปองกนแสง โดยยดขอมลความคงตวของผผลตเปนสาคญ ในกรณทไมมขอเสนอแนะจากผผลตชดเจน สามารถดาเนนการตามแหลงขอมลทนาเชอถอ

• ใหความสาคญกบการตรวจรบยา เวชภณฑ โดยปองกนการปะปนกบปรมาณยาทมอยเดม และใหคงคณภาพระหวางการรอตรวจรบ และดาเนนการตรวจรบใหเรวทสด หรอไมเกนกวาระยะเวลาทกาหนด

• กาหนดรายการยาทตองมการตรวจรบ หรอการตรวจสอบคณภาพการขนสงเปนพเศษ เชนยาทตองอยในระบบหวงโซความเยน ทงนเนนใหมการตรวจสอบจรง มการบนทกผลการตรวจรบ หากพบวาไมเปนไปตามขอกาหนด ใหมระบบการจดการ การเกบรกษาเพอรอสงคนทชดเจน

• การบนทกขอมลการตรวจรบเขาคลงหรอการลงบญชควบคม ใหดาเนนการภายใน 24 ชวโมงทกระบวนการตรวจรบเสรจสน

• กรณทมปญหาดานคณภาพยา ใหมระบบทสามารถเรยกเกบกลบคนยา และหากจาเปนจะตองสามารถเรยกเกบกลบคนยาทอยในความรบผดชอบของผปวยได รวมทงการใหขอมลแกแพทย พยาบาล บคลากรการแพทยทเกยวของ หรอผปวย ถงเหตผล ความจาเปน

• ระบบการเบกจายจากคลง โดยภาพรวม ควรดาเนนการตดจายในลกษณะทเปนกลองบรรจ หลกเลยงการจายหนวยยอย เพราะยากในการควบคม

• คลงยามการจดการเรองอณหภม และความชนทเปนไปตามขอกาหนด มความสะอาด และแขงแรง มอปกรณทชวยในการจดเกบ การเบก

• ตเยนเกบเวชภณฑเหมาะสม เพยงพอ และมระบบการตดตามอณหภมอยางสมาเสมอ ทกวน สาหรบตเยนเกบวคซน หรอยาทจาเปนตองควบคมอณหภมเขมงวด จาเปนทจะตองมระบบการสารองไฟทนท ทไฟฟาจากภายนอกดบ

• คลงยาควรมระบบปองกนการโจรกรรม และปองกนการเขาถงโดยบคลากรทไมใชเจาหนาทรบผดชอบเฉพาะ หลกเลยงการเปดคลงคางไวทงวน การถอกญแจอาจมมากกวา 1 รายทรวมรบผดชอบ

• คลงยาควรมระบบการจดเกบทสามารถระบสถานทจดเกบ มความเพยงพอ อยในบรเวณเดยวกน หลกเลยงการเกบรกษายารายการเดยวกนแยกจากกน ควรมบตรควบคมทคลงเพอสอบทานกบรายการยาและปรมาณในฐานขอมล

• ยาควรเกบในภาชนะ หรอหบหอเดม มฉลากทครบถวน และจดเกบในระบบ first expired first out สามารถบอกไดถงกาหนดวนหมดอาย

• ควบคมเกบรกษา ยากลมพเศษ เชนยาเสพตด วตถออกฤทธตอจตและประสาท ใหเปนไปตามระเบยบทเกยวของ และรดกม หลกเลยงการเขาถงโดยงาย และในกระบวนการเบกจายกลมยาดงกลาวเภสชกรจะตองรบรกอนทกครง

• การเบกจายเปนไปตามแนวทางทกาหนด เนนใหมการตรวจสอบ การตดจาย และการอนมตการเบกจายใหเปนไปตามระเบยบพสดฯ หรอกอนทจะมการจด จาย ยกเวนในกรณฉกเฉน ซงอาจผานการรบร อนมตกอนทจะมการตดจาย

10

• ใหมระบบการสมตรวจสอบปรมาณคงคลงอยางเปนระบบและตอเนองทกวน กาหนดเปนตวบงชคณภาพ เพอเปนการประกนคณภาพ และใชเปนแนวทางการพฒนา หรอสามารถตรวจพบความคลาดเคลอนทอาจเกดขนไดทนตอเหตการณ เชน รอยละความถกตองของยาคงคลง (ครอบคลมรอยละ 10 ของรายการยาทงหมด เปนตน) และการตรวจสอบตามวงรอบป

• การสรางความมนใจวายามความคงตว การดแลสงแวดลอมทเหมาะสมในดานอณหภม แสงสวาง ความชน การถายเทอากาศ สาหรบยาทมความไวตออณหภม และ แสง โดยจดใหมเทอรโมมเตอรทสามารถระบอณหภมตาสด หรอสงสดในแตละรอบวน รวมทงใหมอปกรณตรวจความชน การบนทกผลอยางตอเนอง และเปนประจา

• ยาหมดอาย ยาเสอมสภาพหรอยาทเรยกเกบกลบคนเนองจากปญหาคณภาพ ตองแยกออกไวตางหากอยางชดเจน และระมดระวงสาหรบรายการยาทเสยงตอการนาไปใชในทางทผด ทงนใหมระบบการบนทกรายการ ปรมาณทชดเจน สาหรบยาทไมสามารถแลกเปลยนใหมระบบการกาจดตามความเหมาะสม เชน การละลายนา การเผา หรอการกาจดโดยวธเฉพาะ

• การสารองยาบนหอผปวย หรอหนวยงานอนๆทมใชหองยา ใหมเฉพาะรายการยาทจาเปน กาหนดโดยทมดแลผปวยทเกยวของ ทงนใหมระบบการสารองทสามารถควบคมและมการคนกลบตามความเหมาะสม เชน นาคนกลบตามระบบการเบกจายปกต

• หลกเลยงการสารองอเลคโทรไลตความเขมขนสงบนหอผปวย ยกเวนรายการทมความจาเปนทจะตองใชทนทเพอความปลอดภยผปวย ซงตองมระบบหรอขอควรระวงในการเขาถงเพอปองกนการบรหารคลาดเคลอนโดยไมไดตงใจ

• ยาทสารองนอกหนวยงานเภสชกรรม ควรอยในรปทพรอมบรหารทผลตจากผผลตโดยตรง หรออยในรปหนงหนวยการใชทมฉลากและขอมลครบถวน

• มระบบการตดตามรายการยาทไมมการเคลอนไหว โดยตองประสานแพทยผเกยวของ เพอรบรเหตผล หรอปจจยสาเหต ทจะดาเนนการเพอไมใหเกดการคางคลงยา หรอความเสยหาย

(2) มการจดใหมยา และ / หรอ เวชภณฑฉกเฉนทจาเปนในหนวยดแลผปวยตางๆ อยตลอดเวลา, มระบบ

ควบคม และดแลใหเกดความปลอดภย, และมการจดทดแทนโดยทนทหลงจากทใชไป

• คณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด หรอทมฉกเฉน กาหนดรายการยาฉกเฉนทควรสารองบรเวณหนวยฉกเฉน และหอผปวยทแตกตางกนไป ตามกลม/ประเภท ผปวย ทงนควรคานงวาการสารองยาดงกลาว จาเปนทจะตองใชวสดการแพทย หรอสวนประกอบจาเปนอนๆรวมดวยหรอไม และปรมาณทสารองใหเหมาะสม สอดคลองกบขนาดทใชในการรกษาของยาแตละขนาน ซงในระยะแรกอาจใชเพอจดการภาวะฉกเฉน เมอสามารถควบคมสภาวะฉกเฉน จาเปนทจะตองใหตอเพอคงระดบการรกษา

• ระบบควบคมยาฉกเฉน เชน มการจดเกบยาฉกเฉนในลกษณะทสามารถระบไดวายาทบรรจในภาชนะนนยงมครบถวนและไมหมดอาย และมแนวทางในการเตม อาจดาเนนการในลกษณะทเปนกระเปาฉกเฉน เมอมการใชใหนาไปแลก หรอมระบบการสงตอขอมลวามการใช โดยฝายเภสชกรรมเขามารวมรบผดชอบเรองความพรอมใช

11

• หากเปนไปไดยาฉกเฉนทสารองควรอยในรปทพรอมใชทนท มฉลากครอบคลม และอาจสอดคลองกบกลมอายผปวย ใหมระบบการขานหรอทวนซาชอยาเพอการรบรรวมกน เปนการตรวจสอบอสระ เพอลดความเสยงจากการบรหารคลาดเคลอน

• สนบสนนแหลงขอมลยาทนาเชอถอ เนองจากความรบดวน จาเปนทจะตองมไวเพออางอง เพอปองกนความคลาดเคลอนรนแรงทอาจเกดขน

(3) มระบบทจะจายยาเพอตอบสนองความตองการของผปวยอยางปลอดภยในเวลาทหองยาปด

• มการกาหนดเปนหนาท ความรบผดชอบของบคลากรอนๆทตองใหบรการจายยานอกเวลา อยางชดเจน ทงนควรเปนแพทย หรอพยาบาลทรบผดชอบในการใหบรการแตละชวงเวลานนๆ กาหนดแนวทางปฏบต การควบคมเกบรกษา การจาย การตรวจสอบซาอสระ เพอลดหรอปองกนความคลาดเคลอนทอาจเกดขน

• กาหนดรายการเทาทจาเปนในการสารองทจดจาย หรอบรเวณดงกลาว โดยอยในรปแบบ หรอภาชนะทพรอมจาย และเกบรกษาตามเงอนไขของยาแตละรายการ ทงนควรไดรบการรบรองจากคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด

• ใหมการจดทารายการและปรมาณยาสารองทชดเจน และเมอมการบรการใหรวบรวมคาสงใชยา สงทหองยาในวนรงขนเพอทาการทดแทน ทงนเภสชกรควรเขามารบผดชอบในการตรวจสอบและทบทวนทกครง

• กาหนดแนวทางปฏบต ในกรณทมความจาเปนทจะตองใชยาทไมมการสารอง หรอเกดขอสงสยทเกยวของกบยาทใหบรการ โดยใหมระบบการตดตามเภสชกร เพอใหบรการตามความเหมาะสม เนองจากยาดงกลาวมกเปนยาจาเปน หรอยาทตองระมดระวงสง

(4) มการจดการกบยาทสงคนมาทหองยาอยางเหมาะสม เชน ยาทแพทยสงหยดใช

• ประสานกบแพทยเรองการสงหยดใชยาทหนาปจจบนของ physician’s order sheet

• กาหนดแนวทางปฏบตในการตรวจรบยาทสงคนจากหอผปวย หากเปนเมดยาเปลอยพจารณาการทาลาย หากเปนยาทอยในแผง สามารถทจะนามาไวเพอบรการตอไป

• กรณทเภสชกรรบคาสงพบวาแพทยมการสงหยดยา แตไมมการคนยา ใหประสานกบหอผปวย เพอนายาลงมาคน หรอเกบแยก เพราะบอยครงพบวาจะมการใหยาตอเนองไปจนจบวน จดเปนการบรหารยาคลาดเคลอน

• หากเปนยาของผปวยทใชอยในโรงพยาบาล เชน multiple dose vial ทจาเปนตองใชตอ หรอ insulin injection ใหมระบบการจายยาดงกลาวแกผปวย พรอมใหคาแนะนา การเกบรกษา และอปกรณทตองใชประกอบ

12

6.2 การใชยา (MMS.2) องคกรสรางความมนใจวามการสงใชยาและการใหยาทปลอดภย ถกตอง เหมาะสม และไดผล. ก. การสงใชยาและถายทอดคาสง (1) ผทเกยวของกบระบบยาสามารถเขาถงขอมลเฉพาะของผปวยแตละราย ไดแก ขอมลทวไป การ

วนจฉยโรคหรอขอบงชในการใชยา, และขอมลทางหองปฏบตการทจาเปน

• องคกรกาหนดระดบขอมล และบคลากรทสามารถเขาถงฐานขอมลผปวย เพอสรางระบบการตรวจสอบขาม และเพอปองกนความคลาดเคลอนทอาจเกดขน รวมทงการสงการรกษาทซาซอน

• ขอมลทวไปทสาคญ เชน การแพยา การตงครรภ นาหนกตว พนทผวเมอตองใชคานวณขนาดยา ควรมอยในเอกสารทเกยวของกบการสงการรกษาทกประเภท เชน ใบสงยา แฟมประวตผปวย ซงอาจแตกตางไปตามประเภท หรอคลนกทรกษา

• การกาหนดประเภทบคลากรทสามารถเพมเตม หรอปรบแกขอมล ในฐานขอมลแตละประเภท เชนการปรบขอมลสถานะการแพยาของผรบบรการโดยเภสชกร

(2) มขอมลยาทจาเปนในรปแบบทใชงาย ในขณะสงใช จด และใหยาแกผปวย.

• สรางสอ หรอบตรยา บนทก โปสเตอร ทสรปประเดนสาคญ แนวทางปฏบตดานยา เพอใหงายตอการนาไปใช เชน ความเขากนไดของยาในโรงพยาบาลกบสารละลายปรมาณมากปราศจากเชอ หรอแนวทางการตดตามผปวย ภายหลงการบรหารยาทตองระมดระวงสง เชน dopamine injection, KCl injection

• การใชบตรแนะนาการใชยาผปวยบางกลม เชน warfarin โดยเจาหนาทอาจเปนผหยบใสพรอมยา เพอเตอนใหเกดกจกรรมขณะสงมอบ

• ม หรอสามารถเขาถงแหลงขอมลทางยาในทกจดตรวจ หรอหอผปวย

• ผปวยควรไดรบขอมลทกระชบสาหรบยาทตองเฝาระวง รวมทงคาแนะนาทจะตดตอกลบหากเกดปญหา

(3) องคกรจดทานโยบายเพอปองกนความผดพลง / คลาดเคลอน และเหตการณไมพงประสงคจากการสงใช

ยาและการถายทอดคาสง พรอมทงนาสการปฏบต, ครอบคลมการระบรายละเอยดทจาเปนในคาสงใชยา, การระมดระวงเปนพเศษสาหรบยาทดคลายกนหรอชอเรยกคลายกน, มาตรการเพอปองกนคาสงใชยาทมโอกาสเกดปญหา และการปองกนการใชคยาทมอนตรกรยารนแรง

• กาหนดมาตรการเพอปองกนคาสงใชยาทมโอกาสเกดปญหาใหชดเจน เชน o คาสงทอยในแตละฝงของ physician’s order sheet หมายความวาอยางไร เชน คาสงใชยา

ทมการกาหนดปรมาตรชดเจน หากสงใชในฝง 24 ชวโมง เมอยาหมดตามปรมาตรกอน 24 ชวโมง จาเปนทตองใหตอหรอไม หรอสนสดทปรมาตรนน

o การใชคาสง PRN ตองระบขอบงใชเฉพาะทกครง และวน/เวลาทสนสดของคาสงนน o การใชคาสงยน (Standing orders) เปนคาสงใชยาทเขยน/จดทาลวงหนา ซงจะตองม

คาแนะนาทเฉพาะสาหรบการบรหาร สาหรบสถานการณทตองใชอยางชดเจน

13

o การใชคาสงหยดยาอตโนมต (Automatic stop orders) จาเปนทตองระบวน หรอเวลาทหยดยา

o การใชคาสงเพอปรบขนาดยา (Titrating orders) เปนคาสงใชทใหเพม หรอลดขนาดยาตามสภาวะของผปวย ทงนควรมการกาหนดชวงทยนยอมใหปรบเพม ลด ชดเจน เพอกนการบรหารยาทมากเกนขนาด อนเนองจากการตอบสนองของผปวยทไมดพอตอยาทใช

o การใชคาสงลดยา (Taper orders) เปนคาสงทใหลดขนาดยาในปรมาณทชดเจน ตามแตละชวงเวลาของการบรหาร

o การใชคาสงทระบเปนชวง (Range orders) เปนคาสงทระบขนาดยา หรอชวงระยะเวลาใหยา ผนแปรอยในชวงของการสงใช ขนกบเงอนไข หรอ สภาวะของผปวย

o การสงเตรยมยา หรอยาผสมซงไมมจาหนาย ควรระบความชดเจนของตวยาสาคญทตองการ ในสวนประกอบหรอยาพนอะไร

o การสงใชอปกรณสาหรบใชยา เนองจากเงอนไขผปวยทแตกตาง การไมระบอาจทาใหการบรหารยาไมเปนไปตามทแพทยตองการ เชน nebulizers หรอ catheters

o การสงยาทอยระหวางการศกษาทดลอง จาเปนทตองมการกาหนดเกณฑ เชน ผสงใช แบบบนทกทเกยวของ การรวบรวมขอมล และการตดตาม

o การสงยาสมนไพร ตองทราบขอมลรายการยาทม และเภสชกรควรตรวจสอบอนตรกรยากบยาอนๆทมการสงใช หรอผปวยมการใชอยเองในปจจบน

o การสงยาเมอจาหนาย หรอการสงตอ ในสวนนจะตองมการสอสารทชดเจน หลกเลยงการเขยนวายาเดม และระบบควรสรางหลกประกนเรองการบนทกขอมลการสงใชยาครงสดทาย หรอยาทจาหนายอยางถกตองลงในเอกสารทใชในการตดตามผปวยหรอประวตในเลมเวชระเบยนผปวยนอก

(4) มการเขยนคาสงใชยาอยางชดเจนและถายทอดคาสงอยางถกตอง. มการกาหนดมาตรฐานการสอสารคาสงใชยาเพอลดโอกาสเสยงตอความคลาดเคลอน มการทบทวนและปรบปรงคาสงใชยาทจดพมพไวลวงหนาใหทนสมยอยางสมาเสมอ

• นโยบายหรอแนวทางการเขยนใบสงยาทสมบรณ

• องคประกอบของใบสงยาควรมขอมลใดบาง

• วางระบบเพอลดการคดลอกคาสงระหวางบคลากรการแพทย โดยมงเนนใหทกกลมสาขาอาชพ สามารถเขาถงคาสงใชยา โดยตรง เพอตองการลดความคลาดเคลอนทเกดขนจากการคดลอกยา อนเปนความเสยงทจะเกดความคลาดเคลอนในขนตอนอนๆตามมา

• เงอนไขการสงใชยาทควรระบชอการคาหรอชอทวไปรวมดวยเพอปองกนความคลาดเคลอน

• เงอนไขทตองระบขอบงใชในการสงใชยาบางรายการ ทมขอบงใชหลกทแตกตางกนโดยเฉพาะขนาดทใชในการรกษา

• ขอควรระวง หรอแนวทางการสงใชยาทชอพอง มองคลาย

• มาตรฐานการสอสารคาสงใชยาเพอลดโอกาสเสยงตอความคลาดเคลอน เชน การสงโดยวาจาหรอทางโทรศพท จะสามารถทาไดในกรณใด และกระบวนการรบคาสงเพอลดความคลาดเคลอน เชน การอานทวน หรอการสะกดทละอกษร

14

• ตวยอทไมควรใช แนวทางการดาเนนการหากพบวาไมเปนไปตามขอกาหนด

• ควรมขอมลการวนจฉย เงอนไขผปวย และ ขอบงใช สาหรบการสงใชยาทกครง

• กาหนดกลมโรค หรอกลมผปวยทจาเปนตองมการระบคาตางๆทจาเปน เชน นาหนก

(5) มกระบวนการในการระบ จดทารายการยาทผปวยไดรบหรอมการใชอยในปจจบนอยางถกตองแมนยา และใชบนทกรายการยานในการสงใชยาทถกตองแกผปวยในทกจดของการใหบรการ. มการเปรยบเทยบบนทกรายการยาของผปวยทใชอยในปจจบนกบคาสงแพทยทกครงเมอมการรบไว ยายหอผปวย และ / หรอ จาหนาย. (Admission, transfer, and discharge medication reconciliation)

• กาหนดนโยบายการดาเนนการเรอง การเปรยบเทยบและปรบเปลยนทางยา (medication reconciliation) วตถประสงค แนวทางปฏบต และการกาหนดงาน กลมยา กลมโรคทจะดาเนนการตามความเหมาะสม

• ในระยะเรมตนเนองจากเปนกจกรรมทตองใชเวลามาก และไมสามารถทจะดาเนนการไดในผปวยทกราย โดยเฉพาะโรงพยาบาลขนาดใหญ และระบบเทคโนโลยสารสนเทศไมเอออานวย อาจดาเนนการในผปวยนอก หรอในกลมยาสาคญเชนยาทตองระมดระวงสง ผปวยโรคเบาหวาน ผปวยทใชยาวารฟารน เปนตน

• สรางความเขาใจในสหวชาชพถงแนวคด และกาหนดเปาประสงคของการดาเนนการ ขนตอนการดาเนนการกอนหลง o การสอสาร และการม การเขาถง และความถกตองของขอมล เปนปจจยสาเหตสาคญของ

ความคลาดเคลอนทางยา โดยเฉพาะการสงใชยา o การสงใชยาคลาดเคลอนเปนปจจยสาเหตสาคญของการเกดเหตการณไมพงประสงคทาง

ยา o ความพรอม และความถกตองของขอมลในขณะสงใชยา จงเปนกระบวนการหนงทนาไปส

การลดโอกาสเกดความคลาดเคลอน

• สรางหลกประกนความถกตองและความครบถวนของขอมลในเวชระเบยนผปวยนอก หรอในฐานขอมลกาหนดแนวทางปฏบตไมใหมการบนทกขอมลการสงใชยาในลกษณะคาสง “ยาเดม” หรอ RM ทงนการตรวจสอบใหเปนหนาทของเจาหนาทเวชระเบยน โดยแจงเภสชกร หรอพยาบาล ใหประสานกบแพทยผสงใช กรณทโรงพยาบาลสามารถพมพประวตการสงใชยาครงสดทาย อาจใชชดคาสงนนตดลงในเลมเวชระเบยน

• กาหนดแบบบนทกทเกยวของ เพอระบรายการยาทผปวยไดรบอยางนอยครอบคลม ชอยา ความแรง ขนาดยา ความถ และวธการบรหารยา

• การยนยนและการไดมาซงขอมลควรเรมตงแตแรกรบ โดยสอบถามผปวย หรอผดแล ซงหากไมไดในขณะนนอาจตองหาแหลงขอมลอนๆ หรอเมอโอกาสอานวย

15

• การดาเนนการในผปวยนอก อาจเรมทเภสชกรงานใหคาปรกษาดานยาผปวยนอก เปนผเตรยมแบบบนทกรายการยาทสมบรณของผปวย ทไดจากประวตเดม และการสมภาษณ จากนนสงตอประวตการใชยาทสมบรณใหแพทย และพจารณารายการยาทแพทยสงพรอมขอมลคลนกประกอบเพอประเมนความสอดคลอง ตอเนองของการรกษา หากพบวาไมมเหตผลรองรบเพยงพอใหปรกษาแพทยเจาของไข เพอพจารณาตอไป (ดงภาพ)

• สาหรบผปวยในกาหนดมาตรฐานการปฏบตงานในแตละขนตอน ผรบผดชอบ การดาเนนการในผปวยในแรกรบ เภสชกรควรดาเนนการภายใน 24 ชวโมง โดยยดหลกการสาคญอยางนอย 3 ขนตอน คอ o รวบรวม (Collecting) รายการยาทผปวยไดรบในปจจบนอยางถกตอง ครบถวน ผานการ

สมภาษณ หรอยาทนาตดตวมา โดยบนทกในแบบบนทกการเปรยบเทยบและปรบเปลยนทางยาทสรางขน

o เปรยบเทยบรายการยาทแพทยสงแรกรบเขา หรอเมอมการสงตอ หรอจาหนาย กบบนทกรายการยาทผปวยไดรบประทานอยในปจจบน

o ปรบเปลยน หรอแกไข (Resolving) ความแตกตางทพบระหวางบนทกรายการยากบรายการยาทแพทยสงกอนทจะเกดเหตการณไมพงประสงคทางยา

16

17

18

ข. การเตรยม การจดจาย และการใหยา (1) มการทบทวนคาสงใชยาทกรายการเพอความมนใจในความเหมาะสมและความปลอดภย

• เภสชกรควรรบทราบคาสงใชยาของแพทยทงผปวยนอกและผปวยในทกรายกอนทจะมการใหยาแกผปวย รวมทงยาทมการสารอง ยกเวนกรณทลาชาแลวอาจเปนอนตรายตอผปวย

• กรณทหองยาไมมบรการครอบคลม 24 ชวโมงหรอไมเปดทาการ 7 วนตอสปดาห เภสชกรตองทบทวนยอนหลงถงรายการยาทมการสงใชในเวรทผานไป ทนททขนปฏบตงาน

• คาสงใชยาควรไดรบการทบทวนอยางนอยดงน o ประวตการแพยา หรอมศกยภาพทจะเกดความไวตอยา o อนตรกรยาหรอมศกยภาพทจะเกดอนตรกรยาของยาทไดรบการสง กบยาเดมผปวย

หรออาหารทรบประทานอย o ความเหมาะสมของยาทไดรบ ขนาด ความถ และวถทางบรหารยา o การไดรบยาซาซอน o การไดรบยาทหามใช o การสงจายยานนไมไดเปนไปตามขอบงใชทองคกรกาหนด o ผลกระทบ หรอโอกาสเกดผลกระทบทสามารถระบจากผลทางหองปฏบตการ

• สาหรบรายการยาทตองระมดระวงสง ใหมการกาหนดเกณฑทชดเจนในการรบคาสง เพอเปนหลกประกนความถกตอง และปองกนเหตการณไมพงประสงคทางยาทอาจเกดขน เชน ขนาดยาทเหมาะสม ตอครง/ตอวน หรอความเขมขนของยาไมมากเกนไป

• สาหรบยา IV admixture ใหประสานแพทยในการสงใชทเปนหนวยความแรงหรอขนาดยาทตองการ ในสารละลายทตองการ ปรมาตรเทาไร และบรหารอยางไร เภสชกร ควรเปนผรบผดชอบในการทจะชวยทวนสอบความเหมาะสมของสารละลายสาหรบใหเขาหลอดเลอดทใชเจอจาง แนวทางการเตรยม ความเขมขนสดทายทตองการ วาเปนไปตามขอกาหนด หรอขอมลวชาการ มงเนนความคงตว ความเขากนได

• นอกเหนอจากยาทตองระมดระวงสง อาจดาเนนการกาหนดรายการกลมสาคญเพอการตดตาม และเชอมโยงกบกจกรรมอนๆ เชน การเปรยบเทยบปรบเปลยนทางยา การเฝาระวงอาการไมพงประสงคทางยา

• หากพบปญหาใหดาเนนการประสานทนท (2) มการจดเตรยมยาอยางเหมาะสมและปลอดภย แผนกเภสชกรรมเปนผเตรยมยาสาหรบผปวยเฉพาะราย

หรอยาทไมมจาหนายในทองตลาด โดยใชวธการปฏบตทเปนมาตรฐาน

• เภสชกร หรอบคลากรภายใตการกากบโดยเภสชกร โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลมหาวทยาลย หรอโรงพยาบาลทมศกยภาพและปรมาณงานทมากเพยงพอ ควรรบผดชอบในการผสมหรอเตรยมยาผสมทปราศจากเชอ เชน ยาเคมบาบด IV admixtures ยกเวนรายทลาชาแลวอาจเปนอนตราย หรอความคงตวของยาสนมาก

19

• สาหรบโรงพยาบาลทมปรมาณการผลตไมมาก ใหเปนไปตามนโยบายหรอใชระบบเครอขายในการสนบสนน อยางไรกตาม โรงพยาบาลทมปรมาณการสงใช หรอการบรหารยาเคมบาบดมากกวา 20 ขนานตอเดอน เภสชกรควรเขามารบผดชอบในกระบวนการผลต

• แมวาจะไมมบทบาทในการเตรยม เภสชกรควรเขารวมวางระบบทชดเจนในการจดการดานสถานทเพอลดการปนเปอน ความเสยงทจะเกดขนกบผปฏบตงาน และการกาจดขยะอนตราย

• การเตรยมยาทเหมาะสมและปลอดภย มการใชวสดอปกรณทปลอดภย ใชเทคนคเพอใหมนใจในความถกตอง และใชเทคนคปองกนการปนเปอนทเหมาะสมสาหรบการเตรยมยาในทกจด

• ยาหรอสารเคมทใชในการเตรยม ไดรบการตดฉลากอยางเหมาะสมเพอปองกนความคลาดเคลอน เชน สวนประกอบ วนหมดอาย คาเตอน

• การเตรยมยาสาหรบผปวยเฉพาะราย (extemporaneous preparation) คอเภสชภณฑทเตรยมขนใชในทนท หรอมไดเตรยมลวงหนา โดยอาศยศาสตรและศลปในการเตรยมยา อาจเนองมาจากไมมรปแบบหรอขนาดดงกลาวจาหนาย ตอบสนองความตองการของแพทยสาหรบผปวยเฉพาะราย เฉพาะโรคหรอกลมทมความสาคญเชนเดกเลก ทารก รวมทงยาเตรยมปราศจากเชอ เชน ยาฉด IV admixtures, Total Parenteral Nutrition, Cytotoxic preparation, ยาหยอดตา หรอยาทมงหมายอนๆทตองเตรยมโดยวธปราศจากเชอ เชน dilution ของ heparinโดยเฉพาะอยางยงการปองกนการปนเปอนจากเชอโรค ซงจะตองใชความระมดระวงในทกขนตอน ตงแตการเกบ เตรยม และบรรจ

(3) ยาไดรบการตดฉลากอยางเหมาะสม ชดเจนและอานงายตดทภาชนะบรรจยาทกประเภท และมฉลากยา

ตดจนถงจดทใหยาแกผปวย โดยระบชอผปวย ชอยา ความเขมขน และขนาดยา

• ยาทกรายการทไมไดบรหารทนท จะตองไดรบการตดฉลากอยางเหมาะสม

• การตดฉลากทภาชนะบรรจยา รวมทงไซรงกสาหรบฉดยาและ flush สายนาเกลอทเตรยมนอกหองผปวยหรอไกลจากเตยงผปวยทงหมด

• ขอมลบนฉลากใหเปนไปตามระเบยบ หรอแนวทางทกาหนดสาหรบการปฏบตทด o ชอยา ความแรง ปรมาณ (ปรมาตร) o วนหมดอาย หากไมไดใชภายใน 24 ชวโมง o เวลาทหมดอายเมออายยานอยกวา 24 ชวโมง o วนทเตรยม และสารละลายทใชเจอจาง หรอผสม และสตรสารอาหารทใหเขาทางหลอด

เลอดดา o ในกรณทเตรยมใหผปวยหลายรายพรอมกน หรอผเตรยมไมใชผใหยา จาเปนทจะตองมชอ

ผปวย หอผปวย (อยางไรกตามหอผปวยไมสามารถใชเปนการยนยนผปวยทรดกมตามแนวทาง สองตวบงชผปวย) วธการให อปกรณทใช และคาแนะนา ขอควรระวง

o กลาวโดยสรปการจดทาฉลากยาเปนสงจาเปนทตองดาเนนการหากไมไดเปนการเตรยมใหผปวยเฉพาะราย และใหยาทนท โดยไมมกจกรรมอนใดๆเขามาคน ขอมลบนฉลากโดยเฉพาะ IV admixtures ควรประกอบดวย ชอผปวย ชอยา ความแรง ขนาดยาทให

20

สารละลายทผสม ปรมาตร ขนาดยา/อตราเรวทบรหาร วถทางทให เวลาทเรมให เวลาทหมด ผเตรยม ผตรวจสอบ

(4) มการสงมอบยาใหหนวยดแลผปวยในลกษณะทปลอดภย รดกม และพรอมใหใช ในเวลาททนความ

ตองการของผปวย

• เภสชกรตองเปนผตรวจสอบยาทพรอมจดสง โดยพจารณาความถกตอง สอดคลองจากยา ฉลากยา และคาสงใชยาตนฉบบ หากพบความคลาดเคลอนใหแกไข และลงบนทกความคลาดเคลอนจากการจด จายยา ตามทกาหนด

• การสง/กระจายยา ใหหอผปวย ควรอยในลกษณะทพรอมใชใหมากทสด หรอในระบบการจายยารายวน ขนกบบรบทและความพรอมขององคกร และควรเปนระบบเดยวกนไมวาจะเปนรปแบบยาใด หรอหอผปวยใด

• กลมงานเภสชกรรมประกนรอบกระจายยาวาจะจดสงในชวงระยะเวลาใด

• สาหรบยาทตองแชเยน หรอยาเสพตด หรอยาทตองควบคมเปนพเศษ ใหมระบบการจดสงทรดกม หรอแยกจากกน เพอปองกนความคลาดเคลอน

• ฉลากยาสาหรบผปวยในควรมขอมลครบถวนเหมอนผปวยนอก เพอเปนเงอนไขใหหอผปวยไดชวยทวนสอบกบบนทกการบรหารยาผปวย (Medication Administration Record)

(5) การสงมอบยาใหแกผปวยทาโดยเภสชกรหรอบคลากรทไดรบมอบหมายและไดรบการฝกอบรม มการ

ตรวจสอบความถกตองของยากอนทจะสงมอบ และมการใหคาแนะนาการใชยาอยางเหมาะสม

• เภสชกรตองเปนผสงมอบยาใหกบผปวย พรอมทงกาหนดแนวทางการสงมอบทชดเจน เชน คาถามหลกทใชในการสงมอบ

• การใหคาแนะนาการใชยาแกผปวย มเปาหมายเพอใหเกดความรวมมอ ความถกตอง ความสามารถในการบรหารยาและมงใหเกดประโยชนสงสดจากการใชยานนๆ ควรครอบคลมอยางนอยในกลมยาเดก ยาทมชวงการรกษาทแคบ ยาทมอาการอนไมพงประสงคสาคญ ยาทมเทคนคการใชพเศษเชน ยาสดพน

• สาหรบโรงพยาบาลชมชน ทอาจมปญหาดานอตรากาลง ในภาวะเรงดวน อาจมอบหมายใหเจาพนกงานเภสชกรรม หรอบคลากรระดบรองทไดรบการฝกฝน เปนผสงมอบยาแทน ในกลมผปวยทวไปทไมใชโรคเรอรงทตองตดตาม หรอไมใชผปวยคลนกพเศษ หรอไมใชผปวยทใชยาทตองระมดระวงสง

• ผปวยทตองใชยาทมเทคนกการใชพเศษ หรอผปวยทตองตดตามตอเนอง ควรใหคาแนะนาในสถานททเออตอการใหคาแนะนา ไมถกดงดดจากสงแวดลอม เชน หองใหคาปรกษา

• มฉลากชวยตามความเหมาะสม หรอแผนพบใหความรทเกยวของกบยาทรบประทาน การปฏบตตน ขอควรระวง

• ผรบบรการสามารถรบรชองทางการตดตอ หากเกดปญหาทเกยวของกบการใชยา

21

(6) การสงใช คดลอกคาสง จดเตรยม จดจาย และใหยา กระทาในสงแวดลอมทางกายภาพซงมความสะอาด มพนทและแสงสวางพอเพยง และเปดโอกาสใหผประกอบวชาชพมสมาธกบการใชยาโดยไมมการรบกวน.

• จดระบบการไหลเวยนของงานไมใหไหลทวน หรอยอนไปมา

• หองตรวจทแพทยสงใชยาตองมความเปนสวนตวอยางเหมาะสม ไมเปดโลง

• บรเวณจายยาควรเออตอการไดยน หรอรบรคาแนะนาของเภสชกร

• มแสงสวางทเหมาะสม เปนไปตามขอกาหนด โดยเฉพาะในพนทของการจดเตรยมยา

• มการจดการสถานทบรเวณรอรบยา ไมใหแออด และปองกนการแพรกระจายเชอ (7) มการใหยาแกผปวยอยางปลอดภยและถกตองโดยบคคลซงมคณสมบตเหมาะสมและอปกรณการใหยาท

ไดมาตรฐาน, โดยมการตรวจสอบความถกตองของยา คณภาพยา ขอหามในการใช และเวลา / ขนาดยา / วธการใหยา ทเหมาะสม ผสงใชยาไดรบการรายงานเมอมเหตการณไมพงประสงคจากยาหรอความคลาดเคลอนทางยา

• กาหนดบคลากรทสามารถบรหารยา ทแตกตางตามประเภทของการบรหาร เชน การฉดเขาหลอดเลอดดา การฉดเขาไขสนหลง หรอการฉดยาทมความเสยงสงทจะกอใหเกดเหตการณไมพงประสงค ยาเคมบาบด สารทบรงส และใหมระบบการกากบหรอดแลบคลากรการแพทยฝกหดทตองบรหารยาอยางใกลชด

• การบรหารยาจะตองยดเอกสารสาคญในการประกนความถกตอง ไดแก บนทกการบรหารยาผปวย (Medication Administration Record: MAR) โดยตองคานงถงหลกการอยางนอยตอไปน o การเยยมผปวยแบบสหสาขา พรอมกน เพอลดปญหาการสอสาร o ขอมลทสาคญบน MAR อยางนอยประกอบดวยขอมลทวไปทมความสาคญ (นอกเหนอจาก

ชอผปวย เตยง หอ) เชน ขอมลแพยา นาหนก (โดยเฉพาะเดก) หรอรวมสวนสง ในผปวยทใชยาเคมบาบดบางรายการ

o คดลอกโดยตรงจาก DOS โดยผทเยยมผปวยรวมกบแพทย ซงสวนมากมกเปน incharge o สรางแนวทางการตรวจสอบความถกตองของการลงบนทกอยางอสระ โดยพยาบาลอกคน

ทนท แ o รายการยาแตละรายการควรมชอ ขนาดยาทให วธบรหาร ความถ และขอควรระวงสาคญ

เชน อตราเรว o รบยาจากหองยาใหนามาตรวจสอบกบ MAR เปนการตรวจสอบขาม o ตารางการบนทกควรแยกระหวางยาทใหใน 1 วนกบยาทใหตอเนองและระบวนทชดเจน o การบรหารยาควรใช MAR กากบและนาตดตวไปทขางเตยงผปวย o ลงเวลาทเปนจรงในการบรหารแตละครง และลายเซนตผบรหารยา o บนทกเหตการณไมพงประสงคดานยาทรายแรงทนทในบรเวณ/ชองทกาหนดใน MAR และ

ทาสญลกษณหรอขดฆาทรายการยาดงกลาว สงตอขอมลใหเภสชกร เพอประเมนและรวบรวมลงฐานขอมล

o สรางแนวทางการกากบ การยนยนความถกตองของการบนทก เชน การสมตรวจสอบวามการลงเวลาตามทเปนจรงหรอไม หรอการสอบทานระหวางเวร

22

o การเคลอนยายผปวยตองสงตอ MAR เสมอ o ใชเปนเอกสารหลกชนหนงในการดาเนนการเปรยบเทยบและปรบเปลยนทางยา

• กอนการบรหารยาทกครงตองยนยนผปวย และความถกตองครอบคลม ทงนใหยดบนทกการบรหารยาเปนหลกในการชวยทวนสอบ และควรใหผปวยมสวนรวมในการชวยยนยนความถกตอง o ถกคน ยนยนอยางนอย 2 ตวบงช o ถกยา พจารณาฉลาก กบบนทกการบรหารยา พจารณารปแบบ ลกษณะภายนอก ตะกอน

การเปลยนส ยงไมหมดอาย o ถกขนาด เปนไปตามขนาดทแพทยระบ หรอคานวณจากนาหนก ไมเกนขนาดทสามารถให

ได โดยเฉพาะยาทตองระมดระวงสง o ถกวธบรหาร ระวงยาทมเทคนกพเศษ หรอยาทใหเขาไขสนหลง ใหสรางระบบการยนยน

ซาอสระ ใหมระบบการประกนความเสยงของอปกรณการแพทยทสามารถเชอมตอไดระหวางการใหทางหลอดเลอด กบความตองการบรหารโดยวธอน เชน กระบอกฉดยาสาหรบยารบประทานสามารถสวมตอกบ catheter ทบรหารเขาหลอดเลอด

o ถกเวลา ทมดแลผปวยอาจกาหนดระยะเวลาทยอมรบไดในการบรหารยาทไมเปนไปตาม actual time เพอใหพยาบาลสามารถวางระบบ และสามารถบนทกเวลาในการบรหารจรง

o ถกเทคนก โดยเฉพาะยาทมความเสยงสงทจะกอใหเกดเหตการณขางเคยงเชน การทาลายเนอเยอหากเกดการแทงทะลนอกหลอดเลอด

• หากยงมขอกงวลใดๆ จะตองยงไมบรหารยาจนกวา ขอกงวลหรอขอสงเกตนนไดรบการแกไข หรอทาความเขาใจ จนมนใจวาไมเกดความคลาดเคลอน

• กอนการบรหารยา ควรใหขอมลกบผปวยหรอญาต ถงความเสยงหรอโอกาสทจะเกดเหตการณไมพงประสงคดานยาทสาคญ หรอสงทตองใหความสนใจเนองจากเปนยาใหม เปนตน

• โรงพยาบาลมแนวทางทชดเจนในการจดการกบยาทผปวยนาตดตวมา หรอญาตนามาใหเพมเตม กาหนดเกณฑทชดเจนวาเมอไรสามารถใชได ทงนอาจสามารถดาเนนการไดในหลายลกษณะ o หากพยาบาลไมสามารถระบรายการยาได แจงเภสชกรใหชวยระบ หรอสอบถามขอมลจาก

สถานบรการทเกยวของ เชนโรงพยาบาล รานยา ทผปวยรบบรการเดม o พจารณาสภาพยาวายงสามารถใชไดหรอไม o เภสชกรจดทารายการ หรอใหขอมลตอแพทยวา ผปวยเคยไดรบการรกษาดวยยาใด o หากแพทยเหนสมควรทจะใชยาของผปวยตอ แพทยระบรายการยาดงกลาวลงในแฟม

ประวตผปวย เภสชกรควรลงบนทกการใชยาดงกลาวในประวตการใชยาของกลมงาน (หากม) สาหรบการใหยาอาจสามารถทาไดหลายกรณ เชน

ใชยาเดมผปวย โดยพยาบาลเปนผจดใหรวมกบยาอนๆทผปวยไดรบ ใชยาเดมผปวย โดยนามาทหองยาและดาเนนการรวมกบยาอนๆตามระบบการจายยาปกต

23

เกบยาของผปวย โดยใหผปวยรบร และใชยาของโรงพยาบาลขนานเดยวกนแทนยาดงกลาว เมอจาหนาย หากยงเปนรายการเดม ใหนามาปรบแกตามคาสงใชยาใหม และคนใหผปวย เพมเตมปรมาณใหสอดคลองคาสงแพทย

• มความพรอมดานอปกรณการใหยา เชน infusion pump เนองจากปจจบนมยาหลายรายการทมความเสยง และมอนตรายสงหากบรหารยาในอตราทไมเหมาะสม ใหมระบบการตรวจสอบความเทยง อยางสมาเสมอ สมประเมนระยะเวลาทยาควรหมดกบระยะเวลาทใชในการบรหารจรง

• หากเกดความคลาดเคลอนใหระงบอบตการณนนเปนเบองตน รบรายงานแพทยผเกยวของทนท และดาเนนการตามระบบการรายงาน การจดการอบตการณทองคกรกาหนด

(8) ผปวยและครอบครวไดรบความรเกยวกบยาทตนไดรบ และรวมเปนสวนหนงของกระบวนการดแล เพอ

เปาหมายความถกตอง ประสทธภาพ และความปลอดภยในการใชยา

• องคกรประกาศสทธทผปวยควรไดรบจากการรกษาพยาบาล

• ซองยาใหขอมลครบถวน หรอมฉลากชวย ตลอดจนแผนพบแนะนาการใชยาทเหมาะสม

• ความรทผปวยควรไดรบ เชน การปองกนความคลาดเคลอนทางยา ขอบงชเมอควรขอคาปรกษาจากเภสชกร

• กอนการบรหารยา ผปวยจะไดรบขอมลวามการบรหารยาอะไรบางอยางไร

• มการวางแผนจาหนายผปวยทเปนสหสาขา เภสชกรควรทราบหรอเปนสวนหนงในการวางแผนการจาหนาย รบรวฒนธรรม แบบแผน หรอแนวทางทแพทย พยาบาล ใชในการวางแผนใหขอมลเมอจาหนาย หรอกาหนดขนใหมโดยทมรกษาพยาบาล เพอการใหการวางแผนกอนจาหนาย และการตดตามเมอเยยมบาน เปนไปในทศทางเดยวกน

• ผปวยและญาตควรไดรบโอกาสในการทจะบรหารยาตนเองกอนทจะจาหนายออกจากโรงพยาบาลเพอเปนการสรางความคนเคย และการเอออานาจใหผปวยไดดแลตนเอง ภายใตสายตาของบคลากรการแพทย

(9) ผปวยไดรบการตดตามผลการบาบดรกษาดวยยาและบนทกไวในเวชระเบยน เพอสรางความมนใจใน

ความเหมาะสมของเภสชบาบดและลดโอกาสเกดผลทไมพงประสงค

• ประสานกบแพทยในทมทเกยวของเรองการยดมาตรฐานการรกษาในผปวยแตละโรค ใหเปนไปในแนวทางเดยวกน เนองจากพบวามการใชมาตรฐานตางฉบบ มกเกดปญหาในการสอสาร และการใหคาแนะนา

• องคกรสงเสรมใหมการนามาตรฐานการรกษาผปวยมากาหนดแนวทางการปฏบตเชงระบบในสวนทเกยวของกบแพทย เภสชกร และพยาบาล ครอบคลมตงแตการใหความร การออกแบบบนทก การตดตาม การรายงาน และการจดการภาวะฉกเฉน นอกเหนอไปจากการใชเปนแหลงมาตรฐานอางองสาหรบการสงการรกษา

• เภสชกรใชหลกการเรองการบรบาลเภสชกรรมเขามาชวยในการดแลผปวยอยางเหมาะสม

24

• ประสานกบงานบรการในการประกนเรองคณภาพการกระจายยาเพอลดความคลาดเคลอน และเสรมเรองการเตรยมยาทเปนไปตามมาตรฐานกาหนด

• การตดตามผลการบาบดรกษาดวยยา ควรระบถงการตอบสนองยาทผปวยไดรบ ปญหาทเกดขนหรอมโอกาสเกดขน รวมทงมกระบวนการเฝาระวงการตอบสนองตอยาใหมทผปวยไดรบเปนครงแรก

• ประสานกบงานอนๆทเกยวของ เชน งานตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา งานบรการเภสชสนเทศ

(10) มการจดการกบยาทผปวยและครอบครวนาตดตวมา เพอใหเกดความปลอดภยและสอดคลองกบ

แผนการดแลผปวยทเปนปจจบน

• เภสชกร หรอพยาบาลหอผปวยซกประวต และสอบถามเรองยาทผปวยนาตดตวมา

• แพทยรบรและพจารณาวามความจาเปนทจะตองใชตอเนองหรอไม หากมการใช ตองระบในแฟมประวตผปวย พยาบาลตองบนทกลงใน MAR

• กาหนดแนวทางการจดการทชดเจน โดยเฉพาะการเกบยา หรอการสงใช การกระจาย

• เงอนไขของยาแตละรายการอาจแตกตางกนออกไป

• ตวอยางแนวทางการปฏบต ตามภาพ

25

26